Wojsko i Technika Historia 5/2020 short

www.zbiam.pl
Moskwa 1941
5/2020
Wrzesień-Październik
cena 18,99 zł (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
W NUMERZE:
Operacja „Marita”
Grecką reakcją na niemiecki atak
była próba zorganizowania ofensywy
przeciwko siłom włoskim
w Albanii. Chodziło o wypchnięcie
Włochów z albańskiego
terytorium, by zwolnić znaczne
siły greckie do walki z Niemcami.
Atak zorganizowano we współdziałaniu
z Jugosławią…
Aichi M6A Seiran
Głównym pomysłodawcą i autorem
planu lotniczego ataku
na Kanał Panamski był kmdr por.
Yasua Fujimori z sekcji okrętów
podwodnych Sztabu Generalnego
Cesarskiej Marynarki Wojennej.
W styczniu 1945 r., po utworzeniu
1. Sensui-tai, rozpoczęto opracowywanie
szczegółów ataku…
ISSN 2450-2480 Index 407739

1
Grecką reakcją na niemiecki atak
była próba zorganizowania ofensywy
przeciwko siłom włoskim
w Albanii. Chodziło o wypchnięcie
Włochów z albańskiego terytorium,
by zwolnić znaczne siły
greckie do walki z Niemcami. Atak
zorganizowano we współdziałaniu
z Jugosławią…
Głównym pomysłodawcą i autorem
planu lotniczego ataku
na Kanał Panamski był kmdr por.
Yasua Fujimori z sekcji okrętów
podwodnych Sztabu Generalnego
Cesarskiej Marynarki Wojennej.
W styczniu 1945 r., po utworzeniu
1. Sensui-tai, rozpoczęto opracowywanie
szczegółów ataku…
Vol. VI, nr 5 (31)
Wrzesień-Październik 2020; Nr 5
www.zbiam.pl
Moskwa 1941
5/2020
Wrzesień-Październik
cena 18,99 zł (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
5/2020
W NUMERZE:
Operacja „Marita”
Aichi M6A Seiran
ISSN 2450-2480 Index 407739
Na okładce: czołg T-35/57.
Rys. Arkadiusz Wróbel
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2020
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
spis treści
BITWY I KAMPANIE
Władimir Bieszanow
Moskwa 1941 (1) 4
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Junkers Ju 88A (1) 22
BITWY I KAMPANIE
Jacek i Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Operacja „Marita”. Niemiecka napaść na Grecję w 1941 r. 40
WOJNA NA MORZU
Tomasz Szlagor
Działania okrętów podwodnych Royal Navy w Europie
północno-zachodniej 1939-1940 (1) 58
MONOGRAFIA LOTNICZA
Leszek A. Wieliczko
Aichi M6A Seiran 74
BROŃ PANCERNA
Jędrzej Korbal
Początki służby czołgów rozpoznawczych TK (3) 86
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
3

Władimir Bieszanow
4
Moskwa 1941
W szeregu największych wydarzeń wojny niemiecko-sowieckiej
1941-1945 bitwa pod Moskwą zajmuje miejsce szczególne.
Właśnie na polach obwodu moskiewskiego znalazła swój kres
doktryna blitzkriegu (wojny błyskawicznej), Wehrmacht po raz
pierwszy poniósł poważną klęskę albo, jak określił to w swojej
mowie Najwyższy Naczelny Dowódca i Komisarz Obrony ZSRR,
Josif Stalin: został rozwiany mit o niezwyciężoności armii niemieckiej.
Bitwa pod Moskwą składała się z szeregu operacji
obronnych i zaczepnych; w sumie było to 17 operacji. Trwała
ponad sześć miesięcy – od 30 września 1941 do 20 kwietnia
1942 r. Z obu stron brało w niej udział ponad 3 mln ludzi,
22 000 dział i moździerzy, ponad 3000 czołgów i 2000 samolotów.
Walki prowadzono na froncie o długości ponad 1000 km.
Kiedy we wrześniu 1941 r. wojska niemieckie
odniosły duże sukcesy na kierunkach
leningradzkim i kijowskim, Naczelne
Dowództwo Wehrmachtu (Oberkommando
der Wehrmacht, OKW) uznało, że zostały
stworzone sprzyjające warunki do zwycięstwa
na skrzydłach i rozpoczęto przygotowania
do rozstrzygającego natarcia na Moskwę.
Ponownie wróciły nadzieje na osiągnięcie
zwycięstwa na froncie wschodnim jeszcze
w 1941 r. Wodzowi i kanclerzowi Rzeszy oraz
Naczelnemu dowódcy Wehrmachtu, Adolfowi
Hitlerowi i jego generałom wydawało się,
że wystarczy zdobyć stolicę ZSRR i cele polityczne
wojny zostaną zrealizowane. Ponadto
podjęto decyzje, że poza główną operacją
na kierunku moskiewskim, należy na północy
nawiązać styczność z Finami na wschód
od jeziora Ładoga, a na południu zająć Krym,
Donbas i przebić się na Kaukaz. Poważnego
oporu wojsk sowieckich spodziewano się jedynie
pod Moskwą.
Zgodnie z myślą przewodnią Dyrektywy
nr 35 z 6 września decydująca operacja przeciwko
grupie armii Timoszenki prowadzącej
walki na zachód od Moskwy powinna zwycięsko
zakończyć całą kampanię. Do Moskwy
pozostawało 300 km. Hitler, który miał
świadomość tego, że czas ucieka, stwierdził,
że zgrupowanie wojsk przeciwnika na kierunku
moskiewskim stanowczo powinno zostać
zniszczone przed nastaniem zimy. W tym
celu należy koniecznie skoncentrować wszystkie
znajdujące się na skrzydłach siły lądowe
oraz powietrzne i rzucić je w odpowiednim czasie
do natarcia…16 września dowódca Grupy
Armii „Środek”, feldmarszałek Fedor von Bock
skierował do swoich wojsk dyrektywę o przystąpieniu
do przygotowania operacji mającej
na celu zdobycie stolicy ZSRR, otrzymała ona
kodową nazwę „Tajfun”.
Operacja „Tajfun”
O tym, jakie znaczenie przywiązywał Hitler
do czynnika czasu, świadczy skierowane
do szefa sztabu Naczelnego Dowództwa
Wojsk Lądowych (Oberkommando des
Heeres, OKH) generała-pułkownika Franza
1
Haldera żądanie, by zacząć natarcie w ciągu
8-10 dni, co było po prostu nierealne: 2. Armia
i 2. Grupa Pancerna brały udział w bitwie
o Kijów, a pozostałe siły po długotrwałych
walkach na wschód od Smoleńska nie mogły
nacierać przed przegrupowaniem oraz
uzupełnieniem zapasów i środków materiałowych.
Remontu wymagał sprzęt: w czterech
grupach pancernych frontu wschodniego
zdolnych do walki było 1586 czołgów.
W 2. Grupie Pancernej z 747 wozów bojowych
557 znajdowało się w naprawie. Żeby
natarcie mogło się rozpocząć w wyznaczonym
terminie, Hitler kazał przekazać dla
frontu z odwodu 2. i 5. dywizje pancerne
(379 czołgów), przewidziane do użycia zgodnie
z planem dopiero po zakończeniu operacji
„Barbarossa”. W ten sposób wykorzystano
ostatnie odwody OKH, pozbawiając się tym
samym możliwości uzupełnienia strat.
Zgodnie z planem niemieckiego dowództwa
Grupa Armii „Środek” miała trzema silnymi
koncentrycznymi uderzeniami trzech
grup pancernych i trzech armii polowych
– z rejonów m. Duchowszczina, Rosławl
i Szostka – w kierunkach wschodnim i północno-wschodnim,
rozczłonkować obronę
wojsk sowieckich, otoczyć i zniszczyć je w rejonach
m. Wiaźma oraz Briańsk i otworzyć
sobie drogę na Moskwę. Następnie zaś, działaniami
silnych grup szybkich miała otoczyć
miasto od północy i południa i jednocześnie
czołowym natarciem związków piechoty
opanować sowiecką stolicę.
Przygotowanie do operacji „Tajfun” zajęło
około dwóch tygodni. Po przegrupowaniu sił
i środków, w tym ściągnięciu spod Leningradu
XXXXI Korpusu Zmotoryzowanego, Niemcy
pod koniec września na kierunku zachodnim
rozwinęli 77 dywizji (z uwzględnieniem

BITWY I KAMPANIE
Z wojsk broniących się w rejonie Mceńska
utworzono 50. Armię, której dowództwo
po śmierci Pietrowa objął generał Arkadij
N. Jermakow. Ponadto w tym okresie dokonano
przerzutu wojsk z Dalekiego Wschodu
i z Azji Środkowej Sztaby 16., 31., 33. i 49. armii
zostały przeniesione na wschód z zadaniem
przeformowania armii z wykorzystaniem
zasobów znajdujących się w odwodzie.
Do 13 października udało się skompletować
16. Armię w rejonie Wołokołamska, 43. Armię
w rejonie Małojarosławca, 5. Armię
na kierunku możajskim oraz nową 49. Armię
na kałuskim. Dziewiętnastego października
generał-lejtnant Michaił G. Jefremow stanął
na czele sformowanej od nowa 33. Armii.
Z jej dawnego składu w armii została tylko
5. Dywizja Pospolitego Ruszenia, przemianowana
na 113. Dywizję Piechoty.
Z tych wszystkich związków operacyjnych
utworzono nowy Front Zachodni dowodzony
przez odwołanego z Leningradu generała
armii Gieorgija Żukowa, który przystąpił
do pełnienia obowiązków 11 października
o godzinie 18:00. Otrzymał on zadanie, aby
wszystkimi znajdującymi się w jego dyspozycji
siłami, opierając się o Możajską linię
obrony, zatrzymać natarcie wojsk niemieckich.
W sumie na froncie liczącym 230 km
znajdowało się jedynie 90 tys. ludzi. Takimi
siłami nie można było utworzyć trwałej
obrony w całym pasie odpowiedzialności.
Dlatego Żukow skupił wysiłki czterech swoich
armii na osłonie najważniejszych kierunków,
prowadzących do Moskwy. Ich działania
wspierały przydzielone przez Stawkę 9., 17.,
18., 19. i 20. brygady pancerne. W drugiej
połowie października na kierunek centralny
przybyły jeszcze 5., 22., 24., 25. i 28. brygady
pancerne. W związku ze zbliżeniem się frontu
do Moskwy w wyniku decyzji Państwowego
Komitetu Obrony z 12 października powstawała
jeszcze jedna linia obrony na bezpośrednich
podejściach do stolicy. Trzynastego
października w jednostkach Frontu
Zachodniego odczytano pierwszy rozkaz
nowego dowódcy:
Dowództwo faszystowskich wojsk, które
obiecało w tydzień zająć Leningrad, poniosło
fiasko tracąc w tym natarciu dziesiątki tysięcy
swoich żołnierzy. Nasze wojska zmusiły faszystów
do przerwania podjętego natarcia.
Teraz, żeby usprawiedliwić to niepowodzenie,
faszyści rozpoczęli nową awanturę – natarcie
na Moskwę. Faszyści rzucili do niego wszystkie
swoje rezerwy, w tym również słabo przeszkolonych
i wszelką przypadkową hałastrę,
pijaków i degeneratów. Nadeszła chwila, kiedy
nie tylko powinniśmy dać odpór faszystowskiej
awanturze, ale również zniszczyć skierowane
do tej awantury rezerwy.
W tej chwili wszyscy jak jeden mąż, od czerwonoarmisty
do naczelnego dowódcy, powinniśmy
dzielnie i ofiarnie walczyć za swoją
Ojczyznę, za Moskwę! Tchórzostwo i panika
w tych warunkach równoznaczne są zdradzie
Ojczyzny. W związku z tym rozkazuję: tchórzy
i panikarzy, porzucających pole walki, wycofujących
się bez pozwolenia z zajmowanych
Żołnierze 1. batalionu 1. moskiewskiego komunistycznego pułku 3. Moskiewskiej Dywizji Pospolitego
Ruszenia; kurs przysposobienia wojskowego, 24 października 1941 r.
pozycji, porzucających broń i sprzęt, rozstrzeliwać
na miejscu. Trybunałowi wojskowemu
i prokuratorowi frontu zapewnić wypełnianie
niniejszego rozkazu.
Pisząc o ostatnich rezerwach rzuconych
przez Niemców do natarcia, Żukow nie mylił
się, ale w sprawie słabo przeszkolonych uzupełnień
i kryminalnej hałastry przesadził.
Do 10 października, kiedy prace mające
na celu przygotowanie Możajskiej linii obrony
nabrały maksymalnego rozmachu, Niemcy
zdobyli Syczewkę, Gżatsk, podeszli do Kaługi,
prowadzili walki w rejonie miast Briańsk,
Mceńsk oraz na podejściach do m. Ponyri
i Lgow. Część sił 3. Grupy Pancernej i 9. Armia
rozpoczęły natarcie przeciwko wojskom prawego
skrzydła Frontu Zachodniego na kierunku
kalinińskim. W ciągu dwóch dni z rejonu
na południowy zachód od Rżewa Niemcy,
odrzucając wojska 29. Armii, przedarli się
wzdłuż Wołgi na północny wschód i podeszli
do Kalinina. W mieście wojsk sowieckich nie
było, uciekła cała miejscowa milicja i kilkaset
pracowników Ludowego Komisariatu Spraw
Wewnętrznych (NKWD). Żadnej ewakuacji
nie przeprowadzono. W pośpiechu zebrano
około 1000 ludzi pospolitego ruszenia, które
także poszło w rozsypkę przy pierwszych
strzałach przeciwnika. Chociaż na odcinku
od Rżewa do Kalinina były przygotowane
dość solidne umocnienia obronne, zbudowane
w czasie kilku miesięcy przez setki tysięcy
robotników, jednak nie było w nich ani
jednego żołnierza
Trzynastego października generał-major
Wasilij A. Chomienko, dowódca 30. Armii,
przerzucił w okolice Kalinina 5. i 265. dywizje
piechoty, które z marszu przystąpiły
do walki z 1. Dywizją Pancerną generała
Waltera Krügera. Ale po dwudniowej bitwie
miasto z nieuszkodzonym mostem przez
Wołgę zostało opuszczone przez wojska
sowieckie. W niemieckich sztabach zaczęto
przygotowywać dla 3. Grupy Pancernej
mapy, na których „strzałki” podciągnięto pod
Jarosławl i Rybińsk.
Próba XXXXI Korpusu Zmotoryzowanego
rozwinięcia natarcia na Torżok – na skrzydło
i tyły Frontu Północno-Zachodniego została
udaremniona przez grupę operacyjną
generała Nikołaja F. Watutina. W jej skład
wchodziły dwie dywizje piechoty i dwie kawalerii,
8. Brygada Pancerna pułkownika
Pawła A. Rotmistrowa i 46. pułk motocyklowy.
Główne siły brygady – około 60 czołgów
i pułk motocyklowy, wykonały w ciągu półtorej
doby 240-kilometrowy marsz i o godzinie
14:00 15 października wyszły na podejścia
13 października 1941 r. Niemcy dotarli do Możajskiej linii obrony, zestawu czterech linii umocnień
na zachodnich podejściach do Moskwy, która rozciągała się od Kalinina w kierunku Wołokołamska i Kaługi.
15

Marek J. Murawski
1
22
Junkers Ju 88
Junkers Ju 88, okazał się jednym z najbardziej uniwersalnych
samolotów użytkowanych przez Luftwaffe podczas II wojny
światowej. Brał udział w działaniach operacyjnych jako bombowiec
do bombardowania z lotu poziomego i nurkowego oraz
samolot rozpoznawczy lub torpedowy, a także jako niszczyciel
i nocny myśliwiec. Łącznie wyprodukowano go w ilości prawie
15 200 egzemplarzy w przeszło 60 rozmaitych wariantach.
Samolot Junkers Ju 88 został zaprojektowany,
a następnie był produkowany
w zakładach Junkers Flugzeug- und Motorenwerke
AG (JFM), które powstały 5 lipca
1936 r. z połączenia firm Junkers Motorenbau
GmbH i Junkers Flugzeugwerke AG założonych
po zakończeniu I wojny światowej
przez Hugo Junkersa.
Zakłady Junkers rozwijały się bardzo prężnie
w latach 20. XX wieku stając się jednym
z głównych, europejskich producentów
samolotów pasażerskich. Jednakże wielki
kryzys, który zaczął się w 1929 r. wywołał
również krach na rynku lotniczym. 22 marca
1932 r. Junkers ogłosił stan upadłości dla całego
holdingu, 8 miesięcy później, 4 listopada
1932 r., firma Robert Bosch GmbH zakupiła
za 2,6 mln marek firmę Junkers & Co. Sprzedaż
części holdingu pozwoliła na zakończenie
procesu upadłości i pozwoliła Junkersowi
zatrzymać zakłady produkcji lotniczej.
Objęcie władzy przez narodowych socjalistów
30 stycznia 1933 r. było kolejnym ciosem
dla Hugo Junkersa, który postrzegany
był przez NSDAP jako przekonany demokrata
i pacyfista, członek wielu stowarzyszeń, które
można byłoby określić, jako nieco żydowskie,
lewicujące, liberalne a wręcz krypto bolszewickie.
1 Nowy komisarz Rzeszy ds. lotnictwa
(Reichskommissar für Luftfahrt) Hermann
Göring był osobistym wrogiem Hugo Junkersa,
który odmówił mu zatrudnienia w swojej
firmie 10 lat wcześniej. Göring wykorzystał
Jedna z pierwszych koncepcji szybkiego bombowca Junkers Ju 88.
swoje możliwości i 2 czerwca 1933 r. zmusił
Junkersa do nieodpłatnego przekazania ministerstwu
wszystkich patentów, a 18 października
1933 r. 51% akcji koncernu przejętych
zostało bez odszkodowania przez
Rzeszę Niemiecką. Administrację nad zakładami
przejęło Ministerstwo Lotnictwa Rzeszy
(RLM – Reichsluftfahrtministerium) za pośrednictwem
specjalnie utworzonej spółki
Luftfahrtkontor GmbH. 6 grudnia 1933 r.
szefem rady nadzorczej firmy mianowany został
Heinrich Koppenberg, który był dobrym
znajomym Hermanna Göringa i Erharda Milcha,
a wcześniej zdobył uznanie, jako bardzo
sprawny manager kierujący firmą Mitteldeutsche
Stahlwerke A.G. należącą do koncernu
Friedricha Flicka.
Koppenburg rozpoczął od restrukturyzacji
zarówno procesów produkcji, jak również
biura konstrukcyjnego przygotowując firmę
do gwałtownego rozwoju związanego z założonym
przez NSDAP planem zbrojeń oraz
szybkiej odbudowy lotnictwa wojskowego.
Dzięki dużym inwestycjom państwowym zakłady
w Dessau szybko dorobiły się tytułu „narodowosocjalistycznego
zakładu wzorcowego”
(nationalsozialistischer Musterbetrieb).
Celem Koppenburga było stworzenie
wokół zakładów w Dessau centrum innowacji
technicznych. Wokół macierzystych
zakładów, w regionie Sachsen-Anhalt

Jacek i Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Operacja „Marita”
Niemiecka napaść na Grecję
Niemiecka interwencja w Grecji w 1941 r. nie miała na celu
udzielenia pomocy sojusznikowi – Włochom Mussoliniego.
Państwo to miało bowiem ważne położenie strategiczne.
Zresztą, nie tylko ono ale i całe Bałkany, z Jugosławią i Bułgarią
włącznie. Gdyby Wielkiej Brytanii udało się zorganizować,
czy to w Grecji, czy w Jugosławii, bazy lotnicze, to w zasięgu
brytyjskich bombowców znalazłoby się rumuńskie zagłębie
naftowe w Ploesti. A było to podstawowe źródło dostaw ropy
naftowej do Niemiec, bez której prowadzenie wojny byłoby niemożliwe.
Dlatego Adolf Hitler był bardzo wyczulony na punkcie
bezpieczeństwa Rumunii.
1
września 1939 r. rumuński król Karol II
ogłosił neutralność kraju, nie chcąc się
angażować po żadnej ze stron konfliktu.
Miał w tym poparcie Wielkiej Brytanii i Francji,
które to państwa 13 kwietnia 1939 r. udzieliły
Rumunii gwarancji niepodległości. Kiedy
polski rząd i znaczna ilość Wojska Polskiego
ewakuowały się po niemiecko-radzieckiej
agresji na Polskę przez Rumunię na zachód,
rumuńskie władze zachowały neutralność
internując polskich żołnierzy i oficerów
w specjalnych obozach, zgodnie z prawem
międzynarodowym, ale jednocześnie patrząc
przez palce na masowe ucieczki z nich
do Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie było odtwarzane
Wojsko Polskie.
Rumunii jednak nie udało się zachować
neutralności. 26 czerwca 1940 r. Stalin wystosował
wobec Rumunii ultimatum, żądając
przekazania ZSRR Besarabii i Północnej Bukowiny,
nie mając ku temu żadnych podstaw
40
prawnych. W dniach 28 czerwca do 4 lipca
1940 r. radzieckie wojska wtargnęły na te tereny,
anektując je na długie lata. Co prawda
Rumunia ponownie zarządzała tym terytorium
w latach 1941-1944, ale po II wojnie
światowej utworzono tu Mołdawską Socjalistyczną
Republikę Radziecką, dołączając
do niej niewielki skrawek Ukraińskiej SRR
leżącej na lewym (północnym) brzegu granicznej
dotąd rzeki Dniestr, znany jako Naddniestrze.
Stolicą Mołdawii (Besarabii) był
Kiszyniów (rumuński Chișinău), Naddniestrza
– Tyraspol, Północnej Bukowiny zaś
Po niemieckim ataku na Grecję i Jugosławię wojska greckie (na zdjęciu) i jugosłowiańskie podjęły
ostatnią próbę wypchnięcia Włochów z Albanii, ale bez powodzenia.

BITWY I KAMPANIE
pokój w Sèvres (położonym między Wersalem
a centrum Paryża) 10 sierpnia 1920 r.
To jednak nie kończyło sprawy, bowiem wojna
z Grecją z lat 1921-1922 (wygrana przez
Turcję) i walki wewnętrzne doprowadziły
do upadku Imperium Osmańskiego i powstania
Republiki Tureckiej, która 24 lipca 1923 r.
podpisała w Lozannie w Szwajcarii nowy
traktat pokojowy.
Wracając do Bułgarii, to traktat z Neuilly-
-sur-Seine był zarzewiem nowych sporów
i konfliktów. Bułgaria utraciła wówczas Południową
Dobrudżę na rzecz Rumunii, cztery
małe przygraniczne prowincje (o łącznej
powierzchni 2563 km 2 ) na rzecz Królestwa
Serbów, Chorwatów i Słoweńców (późniejszej
Jugosławii) i całą Zachodnią Trację
na rzecz Grecji. Były to już większe tereny
o powierzchni 8578 km 2 , z największym
miastem Aleksandropolis (wówczas niecałe
50 tys. mieszkańców). Najważniejsze jest
jednak co innego – Zachodnia Tracja dawała
Bułgarii dostęp do Morza Śródziemnego
z pominięciem Bosforu i Dardaneli, które
zawsze mogą zostać zamknięte przez Turcję.
W każdym razie tereny te były pomiędzy
Bułgarią a Grecją sporne. Wybiegając nieco
w przyszłość trzebna stwierdzić, że ziem utraconych
w 1919 r. na rzecz Jugosławii i Grecji
Bułgaria już nigdy nie otrzymała z powrotem,
pomijając oczywiście strefy okupacyjne
w II wojnie światowej.
Innym punktem Traktatu Pokojowego
z Neuilly-sur-Seine z listopada 1919 r. było
ograniczenie wojsk bułgarskich do liczebności
20 tys. oficerów i żołnierzy, zakaz posiadania
czołgów i samolotów bojowych.
Bułgaria po I wojnie światowej była w bardzo
złym stanie ekonomicznym i m.in. z tego powodu
ograniczenia co do liczebności wojska
były przestrzegane do 1934 r. włącznie. Jednak
w 1935 r. zdano sobie sprawę, że sytuacja
międzynarodowa zaostrza się. W marcu
1935 r. Niemcy zaczęły się otwarcie zbroić,
a w październiku 1935 r. Włochy wkroczyły
do Abisynii. W tej sytuacji od 1935 r. Bułgaria
zaczęła się ponownie zbroić. Od 1935 r.
Żołnierze australijskiej 6. DP na pozycji obronnej w rejonie Termopil w Grecji.
W drodze do Salonik – żołnierze niemieckiej 6. Dywizji Piechoty Górskiej mijają czołg należący
do 2. Dywizji Pancernej, obie formacje z XVIII Korpusu Górskiego.
zaczęto formowanie dowództw czterech
armii, ośmiu dywizji, a także 40 pułków piechoty
(część samodzielnych), 10 pułków
kawalerii, 19 pułków artylerii i 7 pułków lotniczych
(3 myśliwskich, 3 rozpoznawczych
i 1 bombowego). Bazą dla tak szybkiej rozbudowy
sił zbrojnych były różne organizacje
paramilitarne, funkcjonujące wcześniej jako
ukryta armia bułgarska. W 1941 r. Bułgaria
zmobilizowała 230 tys. oficerów i żołnierzy
i wystawiła 16 dywizji.
Taka rozbudowa bułgarskiego wojska
wywołała zaniepokojenie w Grecji. Dlatego
w 1936 r. podjęto budowę tzw. Linii Metaksasa,
ciągu fortyfikacji na granicy z Bułgarią.
Łącznie do 1941 r. powstało tu 21 fortów,
nie licząc drobniejszych umocnień. Linia
ta ciągnęła się od fortu Popotlivitsa niedaleko
od granicy z Jugosławią, aż po Nimfea
na północny zachód od Aleksandropolis. Linia
nie była dokończona, bowiem od ostatniego
fortu do granicy z Turcją brakowało
ponad 50 km. Forty i umocnienia Linii Metaksasa
rozmieszczono kilka kilometrów od granicy
z Bułgarią, jako że na tym obszarze
brakowało głębi obrony – kilkadziesiąt kilometrów
za plecami obrońców był północny
brzeg Morza Egejskiego. Ponadto, o ile wspomniane
umocnienia doskonale nadawały się
do obrony przez bułgarską piechotą i niezbyt
silną artylerią, to jednak dla Niemców stanowiły
już znacznie słabszą przeszkodę. Jednak
największą wadą wspomnianej Linii Metaksasa,
podobnie jak w przypadku francuskiej
Linii Maginota był fakt, że można ją było
obejść, przede wszystkim poprzez atak przez
neutralną Jugosławię.
Jugosławia mająca z Grecją bardzo dobre
stosunki, a jednocześnie mając podobny
spór terytorialny z Bułgarią, była naturalnym
sojusznikiem Grecji w przypadku konfliktu
z Bułgarią. Teraz premier Joanis Metaksas
spodziewał się rozciągnięcia potencjalnego
sojuszu na ewentualny atak niemiecki.
Jugosławia powstała w 1929 r., kiedy autokratyczny
król serbskiego pochodzenia
Aleksander I Karadziordziewić chciał w ten
sposób stworzyć spójny organizm państwowy
ze wspólnej federacji Słoweńców, Chorwatów
i Serbów. W tym czasie jugosłowiańska
Macedonia i Czarnogóra były traktowane
jako autonomiczne regiony Serbii, zresztą
nie było tu jakiś szczególnie silnych dążeń
odśrodkowych. Podział przebiegał raczej
wzdłuż linii wyznaniowej – Słoweńcy i Chorwaci
byli katolikami, Serbowie i Macedończycy
zaś – prawosławni. Spora część Chorwatów
i Serbów zamieszkujących środkową
część kraju, Bośnię na północy i Hercegowinę
na południu, było muzułmanami, pozostałość
po panującym tu wiele wieków Imperium
Osmańskim. Muzułmańskich Chorwatów
i Serbów za oddzielną narodowość uznał
dopiero Josip Broz Tito, powołując 25 listopada
1943 r. Ludową Republikę Bośni i Hercegowiny,
która 31 stycznia 1946 r. weszła
w skład nowo utworzonej Socjalistycznej
Federalnej Republiki Jugosławii.
Królestwo SHS, od 1929 r. Królestwo Jugosławii
i od 1946 r. SFRJ, było do pewnego
stopnia tworem sztucznym, z silnymi ruchami
odśrodkowymi. Dlatego separatyści chorwaccy
w październiku 1934 r. dokonali udanego
zamachu na króla Aleksandra I. Ponieważ
jego syn był wówczas dzieckiem, regentem
sprawującym władzę w imieniu króla, został
Książę Paweł Karadziordziewić, kuzyn króla.
Doskonale wykształcony w Oksfordzie,
45

Tomasz Szlagor
58
1
Działania okrętów podwodnych
Royal Navy w Europie północno-zachodniej 1939-1940
Brytyjska marynarka wojenna,
ze swoim sentymentem
do wielkich okrętów nawodnych,
nigdy nie darzyła własnej
floty podwodnej szczególnym
entuzjazmem, traktując
ją bardziej jako zło konieczne.
Nic zatem dziwnego, że dokonania
tej części Royal Navy,
szczególnie na obszarze
Home Waters, są dziś niemal
zupełnie zapomniane.
Flota podwodna Royal Navy narodziła się
w 1900 r. Pierwszy z pięciu zamówionych
wówczas okrętów tej klasy, Holland 1,
wszedł do służby rok później. Był konstrukcją
powstałą na licencji amerykańskiej, ponieważ
brytyjska admiralicja długo wzdragała
się przed inwestowaniem środków w rozwój
czegoś, co wydawało się sprzeczne z wszelkimi
regułami prowadzenia wojen na morzach
i oceanach. Kmdr ppor. Alastair Mars,
który podczas II wojny światowej dowodził
okrętami podwodnymi Unbroken (na Morzu
Śródziemnym), następnie Thule (na Dalekim
Wschodzie), stwierdził:
Było naturalne, że admiralicja największej
floty na świecie, zarówno wojennej, jak i handlowej,
potraktuje ten nowy, niebezpieczny
rodzaj broni z niepokojem i odrazą. Zamiast
jednak zainicjować rozwój własnych okrętów
podwodnych i wynaleźć środki do ich zwalczania,
początkowo je ignorowała.
W 1901 r. admirał Arthur Wilson, Pierwszy
Lord Morski 1 , na wieść o tym, że już kilka
państw ma w swoim arsenale okręty podwodne,
stwierdził, że jest to broń podstępna,
nie fair i cholernie nie angielska. Następnie zapowiedział,
że przekona brytyjską admiralicję,
by w razie wojny pojmane załogi nieprzyjacielskich
okrętów podwodnych traktować,
jak piratów – czyli wieszać.
Chcąc nie chcąc, w końcu także Royal
Navy zainwestowała w tę klasę okrętów i gdy
wybuchła I wojna światowa, miała ich na stanie
62. Brytyjscy podwodniacy szybko zaczęli
odnosić imponujące sukcesy. We wrześniu
1914 r. u brzegów wyspy Helgoland kmdr
ppor. Max Horton, dowódca E9, dwiema torpedami
posłał na dno krążownik lekki Hela.
Była to pierwsza niemiecka jednostka zatopiona
przez brytyjski okręt podwodny. Horton,
najwyraźniej pomny słów adm. Wilsona,
polecił swojej załodze przygotować piracką,
czarną banderę „Jolly Roger”, która dumnie
łopotała na peryskopie, gdy okręt wchodził
do macierzystego portu w Harwich. Tak zapoczątkował
tradycję wywieszania przez
załogi, które wracały z udanych „łowów”,
czarnych flag z trupią czaszką i skrzyżowanymi
piszczelami oraz oznaczeniami
osiągniętych sukcesów. Admiralicja jeszcze
długo usiłowała zwalczać ten zwyczaj, ale
bez powodzenia.
Załoga E9, trzy tygodnie po zatopieniu
Heli, u ujścia rzeki Ems dopadła niemiecki
niszczyciel S116, który po trafieniu torpedą
przełamał się na pół. Za te osiągnięcia Horton
został wyróżniony Orderem za Wybitną
Służbę (DSO), drugim w hierarchii ważności
brytyjskim odznaczeniem wojskowym.
Najwyższe odznaczenie, Krzyż Wiktorii (VC),
do końca I wojny światowej podwodniakom
nadano aż pięciokrotnie. Pierwszy otrzymał
je kpt. Norman Holbrook, dowódca B11, który
w grudniu 1914 r. przeprowadził brawurowy
wypad w głąb Cieśniny Dardanelskiej.
Sforsował zaporę minową i zatopił strzegący
jej turecki pancernik Mesudiye, który
po trafieniu pojedynczą torpedą wywrócił
się stępką do góry.
Już w trakcie wojny do brytyjskiej floty
podwodnej dołączyło ok. 150 nowych jednostek.
W ostatecznym rozrachunku, wniosły
one znacznie większy wkład w zwycięstwo
państw Ententy niż się spodziewano. Na Bałtyku
drastycznie ograniczyły niemiecki import
rudy żelaza ze Szwecji i sparaliżowały
działania całej Hochseeflotte na tym akwenie
oraz zatopiły m.in. kilkanaście U-Bootów.
Operując w rejonie Dardaneli, praktycznie
wybiły turecką flotę wojenną, a tę handlową
zredukowały o połowę.
Ewidentny sukces okrętów podwodnych
Royal Navy w I wojnie światowej w żadnej
mierze nie przełożył się na wzrost ich rangi.
W okresie międzywojennym Brytyjczycy,
nieco naiwnie, zabiegali o ustanowienie
całkowitego zakazu posiadania okrętów
podwodnych, na co jednak nie zgodziły się
pozostałe mocarstwa. Sygnatariusze przystali
jedynie, by okręty tej klasy nie mogły
atakować jednostek cywilnych bez uprzedniego
zadbania o bezpieczeństwo ich załogi
i pasażerów. Dla Wielkiej Brytanii było to marne
pocieszenie. Doświadczenia z poprzedniej
wojny wskazywały, że w razie nowego
konfliktu zbrojnego Niemcy prędzej czy
później przestaną honorować te ustalenia
i ponownie rozpętają nieograniczoną wojnę
podwodną. Tak też się stało.
Oręż
Podczas II wojny światowej w siłach podwodnych
Royal Navy służyły okręty należące
do ok. tuzina typów (niektóre, w zależności
od źródła, uznaje się za podtypy, a nie odrębne
typy). Tradycyjnie, poza nielicznymi wyjątkami,
okręty w obrębie danego typu nosiły
nazwy zaczynające się na tę samą literę.
Trzon tych sił stanowiły typy S, T i U/V.
Okręty typu S powstały z myślą o działaniach
na morzach Północnym i Śródziemnym.
Budowano je w latach 1930-1945 (pierwszy
z nich, Swordfish, wszedł do służby pod koniec
1932 r.), w trzech sukcesywnie ulepszanych

Leszek A. Wieliczko
Aichi M6A Seiran
74
Aichi M6A1 Seiran był jedynym
w świecie samolotem
uderzeniowym zaprojektowanym
specjalnie do służby
na pokładach okrętów podwodnych.
Zaprojektowano
go równocześnie z podwodnymi
lotniskowcami typu sentoku.
W ostatnich miesiącach
wojny M6A1 Seiran miały
być wykorzystane do ataków
na śluzy Kanału Panamskiego,
a potem na okręty amerykańskiej
floty w atolu Ulithi na Pacyfiku.
Jedyny zachowany
do dziś egzemplarz M6A1
znajduje się w ekspozycji National
Air and Space Museum.
Pod koniec 1941 r. w dowództwie japońskiej
Połączonej Floty (Rengō Kantai) powstał
pomysł budowy okrętów podwodnych
specjalnego przeznaczenia (sensuikan
tokushu-gata; w skrócie sentoku), zdolnych
do przenoszenia samolotów uderzeniowych.
Za ich pomocą zamierzano zaatakować cele
leżące na terytorium Stanów Zjednoczonych,
w tym metropolie na Wschodnim Wybrzeżu
(Waszyngton, Nowy Jork). Konieczność zapewnienia
okrętom odpowiednio wielkiego
zasięgu (a więc pomieszczenia ogromnych
zapasów paliwa) oraz zabudowy hangaru dla
co najmniej dwóch samolotów i długiej katapulty
startowej spowodowała, że były to największe
okręty podwodne zbudowane podczas
drugiej wojny światowej 1 . Ostateczny
projekt nowych okrętów, nazywanych podwodnymi
lotniskowcami (sensui kōkū bokan;
w skrócie sensui kūbo), został zatwierdzony
przez Sztab Generalny Cesarskiej Marynarki
Wojennej (Gunreibu) w maju 1942 r. Początkowo
planowano budowę aż 18 jednostek,
ale ostatecznie rozpoczęto tylko pięć, z których
przed końcem wojny zdołano ukończyć
trzy. Stępkę pod pierwszy z nich – I-400 – położono
w styczniu 1943 r. w stoczni Arsenału
Marynarki Wojennej w Kure (Kure Kaigun
Kōshō). Budowę dwóch kolejnych jednostek
– I-401 i I-402 – rozpoczęto w stoczni Arsenału
Marynarki Wojennej w Sasebo (Sasebo
Kaigun Kōshō) odpowiednio w kwietniu
i październiku tego samego roku.
Idea przenoszenia samolotu przez okręt
podwodny narodziła się już podczas pierwszej
wojny światowej. Pionierami w tej dziedzinie
były marynarki wojenne Niemiec
i Wielkiej Brytanii. W okresie międzywojennym
podobne próby przeprowadzono także
w Stanach Zjednoczonych, Francji, Japonii,
Włoszech i Związku Radzieckim oraz ponownie
w Wielkiej Brytanii. W większości krajów
koncepcję tę uznano za niepraktyczną, a jej
realizację za zbyt skomplikowaną. Tylko w Japonii
rozwijano ją na tyle konsekwentnie,
że doprowadzono do stanu pozwalającego
na jej praktyczne zastosowanie. W czasie
drugiej wojny światowej wiele okrętów podwodnych
Japońskiej Cesarskiej Marynarki
Wojennej (Dai Nippon Teikoku Kaigun) było
wyposażonych w samoloty pokładowe. Były
to niewielkie dwupłatowe wodnosamoloty
rozpoznawcze Watanabe E9W1 (w kodzie
alianckim nazywane Slim) oraz nieco nowocześniejsze,
jednopłatowe Kūgishō E14Y1
(Glen). Oba miały wszakże niewielki udźwig
i słabe osiągi, a ponadto były pozbawione
uzbrojenia ofensywnego. W trakcie wojny
odniosły pewne sukcesy w swojej podstawowej
roli maszyn rozpoznawczych, ale kompletnie
nie nadawały się do zadań uderzeniowych
2 . Tymczasem dla okrętów typu sentoku
potrzebny był samolot o wysokich osiągach,
zdolny do przenoszenia torpedy lotniczej lub
bomby o masie do 800 kg.
Na początku 1942 r. Główne Biuro Lotnictwa
Marynarki Wojennej (Kaigun Kōkū
Honbu) zleciło firmie Aichi podjęcie studiów
nad uderzeniowym wodnosamolotem pokładowym
dla okrętów typu sentoku. Wybór
tej firmy wynikał z jej wieloletnich doświadczeń
w budowie zarówno wodnosamolotów,
jak i bombowców pokładowych (nurkujących
i torpedowych). Aichi była jedną z najstarszych
wytwórni produkujących samoloty
dla lotnictwa Cesarskiej Marynarki Wojennej.
Została założona w grudniu 1893 r. jako Aichi
Tokei Seizō Gōshi Kaisha (Aichi Clock
Manufacturing), a w lipcu 1912 r. zmieniła
nazwę na Aichi Tokei Denki Kabushiki Gaisha
(Aichi Clock & Electric Machinery). W 1920 r.
rozpoczęto w niej produkcję pierwszych
wodnosamolotów rozpoznawczych. W lutym
1943 r. wydział budowy samolotów usamodzielnił
się jako Aichi Kōkūki Kabushiki
Gaisha (Aichi Aircraft) 3 .
W tym czasie w zakładach Aichi w Eitoku
w Nagoi przygotowywano się do uruchomienia
produkcji seryjnej pokładowych bombowców
nurkujących D4Y1 Suisei (Judy),
zaprojektowanych w Arsenale Techniki Lotniczej
Marynarki Wojennej (Kaigun Kōkū
Gijutsushō; w skrócie Kūgishō) w Yokosuce.
Początkowo to właśnie ten samolot brano
pod uwagę jako kandydata na maszynę uderzeniową
dla okrętów typu sentoku. Szybko

MONOGRAFIA LOTNICZA
78
Wnętrze hangaru lotniczego na okręcie typu sentoku. Samoloty były w nim przechowywane z podwieszonym
uzbrojeniem pod kadłubem, a ich silniki były rozgrzewane przed wynurzeniem okrętu.
przyprowadził lotem do Yokosuki pierwszy
seryjny egzemplarz Seirana.
16 grudnia 1944 r. w stoczni Kawasaki
w Kobe ukończono budowę okrętu podwodnego
I-13. Wraz z bliźniaczym I-14 należał
on do typu określanego jako podwodny
krążownik Typu A modyfikacja 2 (jun’yō
sensuikan kō-gata kai 2; w skrócie junsen
kō-gata kai 2) 10 . Okręty tego typu były nieco
mniejsze od sentoku i miały hangar tylko dla
dwóch Seiranów 11 . 30 grudnia ukończono
budowę okrętu I-400, 8 stycznia 1945 r. I-401,
a 14 marca I-14. Wszystkie cztery okręty
weszły w skład 1. Dywizjonu Okrętów Podwodnych
(Dai-Ichi Sensui-tai), sformowanego
15 grudnia 1944 r. w ramach Szóstej
Floty (Dai-Roku Kantai; dowódca wiceadm.
[chūjō] Shigeyoshi Miwa). Tego samego dnia
w Kashimie w prefekturze Ibaraki utworzono
631. Grupę Powietrzną (Dai-631 Kaigun
Kōkūtai), której przydzielono samoloty, lotników
i mechaników wytypowanych do służby
na okrętach 1. Dywizjonu OP. Dowódcą zarówno
1. Sensui-tai, jak i 631. Kōkūtai został
kmdr (taisa) Tatsunosuke Ariizumi, a jego
zastępcą kmdr ppor. (shōsa) Masayoshi Fukunaga
(w marcu 1945 r. zastąpiony przez
shōsa Tadashiego Funadę). Kluczem zaokrętowanym
na flagowym okręcie I-401 dowodził
pilot samolotu nr 1 kpt. mar. (taii) Atsushi
Asamura, pełniący zarazem funkcję dowódcy
(hikōtaichō) lotniczej części 631. Kōkūtai,
a kluczem na I-400 – obserwator samolotu
nr 1 kpt. mar. (taii) Tōru Yoshimine.
20 grudnia lotnicy 631. Kōkūtai rozpoczęli
szkolenie praktyczne. W tym czasie mieli
do dyspozycji zaledwie dwa Seirany i cztery
wodnosamoloty rozpoznawcze E16A1 Zuiun.
20 lub 23 stycznia grupa została przeniesiona
do Kure, gdzie wkrótce otrzymała kolejne
samoloty, tak że 1 lutego jej stan wzrósł
do sześciu Seiranów i pięciu Zuiunów. Ponieważ
okolice bazy w Kure miały niekorzystne
ukształtowanie topograficzne dla prowadzenia
bezpiecznego szkolenia, więc 5 marca
grupę przeniesiono na wyspę Yashiro-jima
na Morzu Wewnętrznym. Tutaj na wodach
zatoki Iyo-nada rozpoczęto szkolenie lotników
i personelu technicznego w obsłudze
samolotów Seiran na pokładach okrętów
podwodnych. Przeprowadzono także próbne
starty z katapulty, w tym z uzbrojeniem
ćwiczebnym. Ponieważ w nocy 30/31 marca
amerykańskie bombowce B-29 postawiły
miny w zachodniej części Morza Wewnętrznego,
więc 2 kwietnia 631. Kōkūtai została
przeniesiona do nowej bazy w Fukuyamie
w prefekturze Hiroszima. 10 kwietnia grupa
uzyskała planowany etatowy stan 10 Seiranów,
ale tego samego dnia w wypadku podczas
wodowania utracono jeden samolot
wraz z pilotem (obserwator uratował się).
Kluczową kwestią w warunkach bojowych
było przeprowadzenie startu samolotów
w jak najkrótszym czasie, aby okręt nie
musiał zbyt długo pozostawać na powierzchni
i narażać się na wykrycie przez wroga.
Z tego powodu wprowadzono dwa nietypowe
rozwiązania: samoloty były przechowywane
w hangarze już z podwieszonym
uzbrojeniem pod kadłubem, a ich silniki były
rozgrzewane jeszcze w hangarze, podczas
gdy okręt wciąż pozostawał w zanurzeniu.
Do tego celu służyły specjalne instalacje
na okręcie, tłoczące do odpowiednich instalacji
samolotów podgrzany olej i wodę.
Dzięki temu Seirany były gotowe do startu
natychmiast po wytoczeniu z hangaru,
rozłożeniu skrzydeł i usterzenia oraz ewentualnie
zamocowaniu pływaków. Dobrze
wyszkolona obsługa pokładowa była w stanie
wykonać te czynności w nieco ponad
siedem minut. Start odbywał się za pomocą
katapulty pneumatycznej Typ 4 Wzór 1 Model
10 (4-shiki 1-gō 10-gata shashutsu-ki)
o długości 26 m. Po ustawieniu w pozycji
startowej nos samolotu był uniesiony pod
kątem 6° 30’ w stosunku do poziomu. Wysłanie
w powietrze wszystkich trzech Seiranów
z pokładu okrętu typu sentoku zajmowało
niecałe pół godziny.
Jeśli samolot startował z zamontowanymi
pływakami i po misji wodował w pobliżu
okrętu, to był podnoszony na pokład za pomocą
rozkładanego dźwigu o udźwigu pięciu
ton. Procedura przygotowania samolotu
do schowania w hangarze – odłączenie pływaków,
złożenie skrzydeł i usterzenia oraz zabezpieczenie
ich w takiej pozycji – zajmowała
Okręt podwodny I-14 typu junsen kō-gata kai 2 sfotografowany 5 listopada 1945 r. Dwa okręty tego
typu – I-13 i I-14 – mogły zabierać po dwa samoloty Seiran.

Jędrzej Korbal
86
Początki służby
czołgów rozpoznawczych TK
Wiosną i latem 1932 r. odbyła się seria ćwiczeń doświadczalnych
przeprowadzonych na terenie rembertowskiego Centrum
Wyszkolenia Piechoty (CWPiech.) z wykorzystaniem czołgów TK
serii próbnej. Kolejnym etapem weryfikacji możliwości bojowych
wozów szybobieżnych był ich udział w szeregu ćwiczeń doświadczalnych
z wielkimi jednostkami piechoty. W skład przypisywanych
do poszczególnych dywizji kompanii czołgów TK
wchodziły już wozy z pierwszego zamówienia seryjnego, które
Wojsko Polskie przejęło na przełomie kwietnia i maja 1932 r.
Katowice, 10 października 1932 r., w sztabie
23. Dywizji Piechoty swoje podpisy
pod dokumentem dotyczącym przebiegu
ćwiczeń doświadczalnych prowadzonych
w ramach dywizji składają dowódca jednostki
gen. bryg. Józef Zając oraz szef sztabu
mjr dypl. Wilhelm Kasprzykiewicz. Kilka dni
później opracowanie z klauzulą „Tajne” trafia
na biurko Inspektora Armii, gen. dyw. Leona
Berbeckiego. Dokument dotyczył kolejnych
studiów terenowych, już poza obrębem
ośrodków badawczych w Modlinie i Rembertowie,
koncentrujących się na współdziałaniu
kompani czołgów TK z piechotą. Większość zamierzonych
ćwiczeń taktycznych miała miejsce
między 22 a 31 sierpnia 1932 r. Ostatnie
dwa zrealizowano już w trakcie ćwiczeń międzydywizyjnych
na początku września, przy
czym ich przebieg jest autorowi bliżej nieznany
(dokładną listę zawiera tabela).
23 sierpnia wydano wytyczne do ćwiczenia
z wozami szybkobieżnymi TK oraz zmiany
do ustalonego wcześniej programu studiów
szczebla batalionowego. Już na wstępie
dokumentu organizującego najważniejszy
w roku, polowy okres pracy dywizji zaznaczano,
że kwestia użycia wozów bojowych
TK i ich współdziałania z piechotą znajduje
się dopiero w okresie tzw. krystalizacji. Informacje
z doświadczalnych studiów przeprowadzanych
nieco wcześniej lub nawet w tym
samym czasie przez CWPiech. czy bezpośrednio
w ramach Wojskowego Instytutu Badań
Inżynierii (WIBI) nie mogły dotrzeć do rozproszonych
po całym kraju sztabów dywizji
3
piechoty. Pojawienie się więc w ich obrębie
nowego elementu, jakim były szybkobieżne
czołgi rozpoznawcze, stanowiło przełom dla
wielu przywykłych już do rutynowej służby
zawodowych podoficerów i oficerów. Dlatego
też istotę nadchodzących ćwiczeń tłumaczono
w zasadzie od podstaw, podkreślając
że inaczej niż w przypadku opatrzonych już
w armii „krówek”, czyli Renault FT, nowe wozy
cechuje połączenie ruchu i siły ognia, a więc
przestrzeń i manewr. Las wysokopienny z gęstym
podszyciem, osiedla o ciągłych ulicach,
czy gęsta zabudowa murowana wykluczały
użycie niewielkich TK. Oczywiście działanie
plutonu/kompanii TK jeszcze bardziej niż
w przypadku czołgów wolnobieżnych warunkowała
rzeźba terenu, pokrycie roślinnością,
czy pora dnia.
Przydzielone do 23. DP pojazdy podlegały
bezpośrednio dowódcy całości siły (pułku/
Zwinny, szybki, choć ślepy, tak scharakteryzowano czołg TK po ćwiczeniach z piechotą w sierpniu 1932 r.
Zamknięte pokrywy ograniczały możliwości obserwacji, otwarte zaś – narażały załogę w walce.