30.04.2013 Views

llibre de resums - Congrés de la Societat Catalana d'Anestesiologia ...

llibre de resums - Congrés de la Societat Catalana d'Anestesiologia ...

llibre de resums - Congrés de la Societat Catalana d'Anestesiologia ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Títol original:<br />

Llibre <strong>de</strong> <strong>resums</strong> 6è <strong>Congrés</strong> SCARTD<br />

Dipòsit legal:<br />

B-48.473-2008<br />

Edició i composició:<br />

Mo<strong>la</strong>graf, S.L.<br />

Imprimeix:<br />

Gràfiques Pacífic, S. A.<br />

Edició i Secretaria Tècnica <strong>de</strong>l <strong>Congrés</strong>:<br />

ACTO SERVEIS<br />

Carrer Bonaire, 7<br />

08301 Mataró


1. PONÈNCIES<br />

1.1. Ponències Scartd<br />

– Optimització preoperatòria <strong>de</strong>l pacient cardiològic<br />

Dra. Núria Guilera ................................................................. 7<br />

– Cardioprotecció amb anestèsics volàtils<br />

Dr. Juan Carlos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pinta García...................................................... 9<br />

– Postoperatori: Vigilància postoperatòria <strong>de</strong>l pacient cardiològic<br />

Dra. Ana Mases................................................................... 11<br />

– Infusors en <strong>la</strong> ferida quirúrgica<br />

Dr. Julio Mayol. ................................................................... 13<br />

– Bloqueigs perifèrics en analgèsia <strong>de</strong> <strong>la</strong> paret abdominal<br />

Dr. Victor Mayoral ................................................................. 14<br />

– Combinació sinèrgica <strong>de</strong> fàrmacs analgèsics en el dolor agut postoperatori: <strong>de</strong> <strong>la</strong> teoria a<br />

<strong>la</strong> pràctica<br />

Dr. Cristian Dürsteler ............................................................... 15<br />

– Asèpsia i procediments segurs a l’anestèsia regional ecoguiada<br />

Dr. Alejandro Ortega Romero ......................................................... 16<br />

– La ecografia en l’anestesia regional <strong>de</strong> l’estremitat superior, suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r vs axil·<strong>la</strong>r<br />

Dr. Julio Sainz López ............................................................... 18<br />

– Accessos vascu<strong>la</strong>rs a <strong>la</strong> llum <strong>de</strong> <strong>la</strong> ecografia<br />

Dra. Pi<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Diego................................................................. 19<br />

– Disseny d’un quiròfan segur<br />

Sr. Joaquin Teruel ................................................................. 21<br />

– Els riscos <strong>la</strong>borals <strong>de</strong>ls anestesistes<br />

Dr.Rafael Padrós .................................................................. 23<br />

– Normes <strong>de</strong> treball segur i usos d’equips <strong>de</strong> protecció individual<br />

Sra. Esther Romero................................................................ 24<br />

– La salut <strong>de</strong>ls Metges<br />

Dr. Jaume Roigé .................................................................. 24<br />

– El metge ma<strong>la</strong>lt. Una resposta <strong>de</strong>l propi col·lectiu<br />

Dr. Jaume Padrós ................................................................. 25<br />

– Problemàtica <strong>de</strong> <strong>la</strong> metgessa embarassada<br />

Carmen Gomar ................................................................... 26<br />

– Noves aplicacions BIS: com incrementar <strong>la</strong> seguretat i contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong> analgèsia<br />

Dr. Emilio Matute .................................................................. 27<br />

1.2. Ponències Infermeria<br />

– Seguretat en l’entorn professional<br />

Sra. Ana Martin................................................................... 33<br />

– Adaptació <strong>de</strong> les mesures <strong>de</strong> seguretat al pacient amb <strong>de</strong>ficiències cognitives/sensorials i<br />

drogo<strong>de</strong>pendències<br />

Sra. Roser Santacatalina i Sra. Gemma Cabedo ........................................... 34<br />

– El dolor <strong>de</strong> les famílies<br />

Sra. Teresa Plumed ................................................................ 38<br />

– Repercussió <strong>de</strong>l dolor a <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral<br />

Sra. Gemma Montseny.............................................................. 40<br />

– Avenços en el maneig <strong>de</strong>l dolor<br />

Sra. Maria José García.............................................................. 41<br />

– El dolor a <strong>la</strong> cultura oriental<br />

Sra. Wai Wai Cho.................................................................. 42<br />

2. COMUNICACIONS ORALS<br />

2.1. Comunicacions SCARTD<br />

Divendres 7 <strong>de</strong> novembre <strong>de</strong> 2008<br />

Sessió 1. Au<strong>la</strong> 1 (15:30 a 17:00 h.). ......................................................<br />

Mo<strong>de</strong>radors: Dr. Jesus Cuenca i Dr. Vicente Sorribes<br />

45<br />

ÍNDEX<br />

3


ÍNDEX<br />

4<br />

Sessió 2. Au<strong>la</strong> 2 (15:30 a 17:00 h.). ...................................................... 49<br />

Mo<strong>de</strong>radors: Dra. Maria Rull i Dra. Patricia Iglesias<br />

Sessió 3. Au<strong>la</strong> 3 (15:30 a 17:00 h.). ...................................................... 53<br />

Mo<strong>de</strong>radors: Dra. Mª Victoria Moral i Dra. Rosa Borràs<br />

Sessió 4. Au<strong>la</strong> 1 (17:30 a 19:00 h.). ...................................................... 59<br />

Mo<strong>de</strong>radors: Dra. Pi<strong>la</strong>r Baixarias i Dr. Carles Hervás<br />

Sessió 5. Au<strong>la</strong> 2 (17:30 a 19:00 h.). ...................................................... 63<br />

Mo<strong>de</strong>radors: Dr. Antoni Vil<strong>la</strong>longa i Dra. Maria J. Colominas<br />

Sessió 6. Au<strong>la</strong> 3 (17:30 a 19:00 h.). ...................................................... 67<br />

Mo<strong>de</strong>radors: Dra. Carmen Colil<strong>la</strong>s i Dr. Gabriel Ollé<br />

2.2. Comunicacions INFERMERIA<br />

Divendres, 7 <strong>de</strong> novembre <strong>de</strong> 12:15 a 13:15 hores .......................................... 71<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Sr. Joan Mateu Lorenzo<br />

3. PÒSTERS<br />

3.1. <strong>Congrés</strong> SCARTD<br />

Dissabte, 8 <strong>de</strong> novembre <strong>de</strong> 2008 <strong>de</strong> 09:00 a 10:30<br />

SESSIÓ 1<br />

Panels <strong>de</strong> P1 a P8 ................................................................... 77<br />

Mo<strong>de</strong>radora: Dra. Maria José Colominas<br />

SESSIÓ 2<br />

Panels <strong>de</strong> P9 a P15 .................................................................. 81<br />

Mo<strong>de</strong>radora: Dra. Neus Fábregas<br />

SESSIÓ 3<br />

Panels <strong>de</strong> P16 a P23. ................................................................. 85<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dr. Álex Pérez<br />

SESSIÓ 4<br />

Panels <strong>de</strong> P24 a P31. ................................................................. 89<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dr. Marcial Vil<strong>la</strong>mor<br />

SESSIÓ 5<br />

Panels <strong>de</strong> P32 a P38. ................................................................. 93<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dr. Demetrio Mu<strong>la</strong>s<br />

SESSIÓ 6<br />

Panels <strong>de</strong> P39 a P44. ................................................................. 97<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dra. Lour<strong>de</strong>s Parra<br />

SESSIÓ 7<br />

Panels <strong>de</strong> P45 a P51. ................................................................. 100<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dra. Rosa Borrás<br />

SESSIÓ 8<br />

Panels <strong>de</strong> P52 a P58. ................................................................. 103<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dr. Fernando Esco<strong>la</strong>no<br />

SESSIÓ 9<br />

Panels <strong>de</strong> P59 a P65. ................................................................. 107<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dr. Gabriel Ollé<br />

SESSIÓ 10<br />

Panels <strong>de</strong> P66 a P72. ................................................................. 111<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dr. Julio Sainz<br />

SESSIÓ 11<br />

Panels <strong>de</strong> P73 a P78. ................................................................. 115<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dra. Patricia Iglesias<br />

SESSIÓ 12<br />

Panels <strong>de</strong> P79 a P84. ................................................................. 119<br />

Mo<strong>de</strong>rador: Dra. Mª López Gil<br />

3.2. Pòsters Jornada d’INFERMERIA<br />

Divendres, 7 <strong>de</strong> novembre <strong>de</strong> 18:30 a 19:00 hores .......................................... 122


Ponències


OPTIMITZACIÓ PREOPERATÒRIA DEL PACIENT CARDIOLÒGIC<br />

Dra. Núria Guilera<br />

Servei d’Anestesiologia i Reanimació. Corporació Sanitària Parc Taulí<br />

Les complicacions cardíaques suposen un <strong>de</strong>ls riscs més importants <strong>de</strong>ls<br />

pacients que es sotmeten a cirurgia no cardíaca.<br />

1. CARDIOPATIA ISQUÈMICA: La optimització terapèutica <strong>de</strong>ls pacients amb<br />

cardiopatia isquèmica consistirà en seleccionar aquells consi<strong>de</strong>rats d’alt risc,<br />

per p<strong>la</strong>ntejar-se si requereixen tractament mèdic (tal com beta-blocadors i<br />

estatines) o revascu<strong>la</strong>rització coronària, prèviament a <strong>la</strong> intervenció qui -<br />

rúrgica.<br />

Aquesta selecció es fa per mitjà <strong>de</strong> l’estratificació <strong>de</strong> risc <strong>de</strong> complicacions<br />

perioperatòries en funció <strong>de</strong>: <strong>la</strong> presència o absència <strong>de</strong> predictors clínics<br />

<strong>de</strong> risc cardiovascu<strong>la</strong>r, el risc <strong>de</strong>l tipus <strong>de</strong> cirurgia i <strong>la</strong> capacitat funcional<br />

<strong>de</strong>l pacient. Aquest risc es pot estimar <strong>de</strong> forma senzil<strong>la</strong> amb l’in<strong>de</strong>x RCRI<br />

(Revised Goldman Cardiac Risk In<strong>de</strong>x) que inclou 6 predictors in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nts<br />

<strong>de</strong> complicacions cardíaques majors:<br />

1. HISTÒRIA DE CARDIOPATIA ISQUÈMICA ( història <strong>de</strong> infart <strong>de</strong> miocardi<br />

o test estrès positiu, dolor toràcic coronari, ús <strong>de</strong> nitrits, Q patolò -<br />

giques)<br />

2. HISTÒRIA DE INSUFICIÈNCIA CARDÍACA<br />

3. HISTÒRIA DE MALALTIA CEREBROVASCULAR<br />

4. DIABETES MELLITUS INSULINODEPENDENT<br />

5. INSUFICIÈNCIA RENAL amb creatinina sèrica>2mg/dl<br />

6. CIRURGIA D’ALT RISC (inclou qualsevol intervenció intraperitoneal, intratoràcica<br />

o vascu<strong>la</strong>r supraengonal)<br />

1.1 La revascu<strong>la</strong>rització coronària es pot realitzar mitjançant bypass coronari<br />

quirúrgic o intervenció coronària percutànea (PCI) utilitzant angioplàstia<br />

so<strong>la</strong> o amb col.locació d’endopròtesi (“stents”).<br />

Les indicacions d’angiografia i revascu<strong>la</strong>rització són les mateixes que si<br />

el ma<strong>la</strong>lt no s’operés i vindran <strong>de</strong>termina<strong>de</strong>s pels resultats <strong>de</strong> les proves cardiològiques<br />

no invasives, que seleccionaran només un grup <strong>de</strong> pacients d’alt<br />

risc cardíac. A més, <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisió ha <strong>de</strong> tenir en compte que qualsevol reducció<br />

en el risc cardiovascu<strong>la</strong>r amb <strong>la</strong> revascu<strong>la</strong>rització preoperatòria, s’ha <strong>de</strong> contrarestar,<br />

al menys en part, pels riscs associats al procediment <strong>de</strong> <strong>la</strong> revascu<strong>la</strong>rització<br />

en sí i amb el risc <strong>de</strong> <strong>la</strong> possible interrupció <strong>de</strong>l tractament amb<br />

clopidogrel en pacients als que se’ls col·loca stents.<br />

Després <strong>de</strong> <strong>la</strong> col·locació <strong>de</strong> stents coronaris, els convencionals<br />

(metàl·lics) precisen un mínim recomanat d’un mes <strong>de</strong> tractament antiagregant<br />

doble amb àcid acetil salicílic (AAS) i clopidogrel, i d’un any pels stents<br />

farmacoactius. Això permet evitar <strong>la</strong> trombosi <strong>de</strong>ls stents, que és una complicació<br />

greu que pot resultar en infart <strong>de</strong> miocardi (IM) o mort. El risc <strong>de</strong><br />

trombosi perioperatòria no és només pel fet <strong>de</strong> suspendre l’anticoagu<strong>la</strong>ció<br />

sinó també per l’estat afegit d’hipercoagu<strong>la</strong>bilitat que promou l’estrés quirúrgic<br />

en sí mateix. Com més propera <strong>la</strong> cirurgia <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> PCI, major el<br />

risc.<br />

Per tant, el moment <strong>de</strong> <strong>la</strong> revascu<strong>la</strong>rització ha <strong>de</strong> valorar-se <strong>de</strong>penent <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> urgència <strong>de</strong>l procediment a realitzar i l’estabilitat <strong>de</strong> <strong>la</strong> patologia cardíaca<br />

<strong>de</strong> base. En tots els pacients portadors <strong>de</strong> stents s’ha <strong>de</strong> continuar AAS durant<br />

tot el perío<strong>de</strong> perioperatori.<br />

Resumint: les indicacions d’angiografia coronària, intervenció coronària<br />

percutànea i bypass cardíac mai seran profilàctiques preoperatòries. Es realitzaran<br />

si es preveu que reduiran <strong>la</strong> mortalitat a l<strong>la</strong>rg termini i prolonguen<br />

<strong>la</strong> supervivència. A més, si pensem que <strong>la</strong> intervenció quirúrgica no és <strong>de</strong>morable<br />

al menys en 6-12 setmanes pot no aconsel<strong>la</strong>r-se revascu<strong>la</strong>rització coronària<br />

percutànea, per <strong>la</strong> morbimortalitat que se’n podria <strong>de</strong>rivar. En aquests<br />

casos s’hauria <strong>de</strong> pensar en tractaments alternatius com po<strong>de</strong>n ser maximitzar<br />

el tractament mèdic i, posteriorment a <strong>la</strong> intervenció, p<strong>la</strong>ntejar-se <strong>la</strong> possible<br />

revascu<strong>la</strong>rització.<br />

Totes aquestes consi<strong>de</strong>racions sobre indicacions d’un tipus <strong>de</strong> procediment<br />

cardiològic o un altre, ens condueixen a l’establiment <strong>de</strong> comités multidisciplinars<br />

formats per anestesiòlegs, cardiòlegs intervencionistes i cirurgians<br />

per prendre <strong>de</strong>cisions sobre situacions complexes.<br />

1.2 Tractament mèdic<br />

1.2.1 Beta-blocadors adrenèrgics (BB)<br />

En els últims anys, diversos estudis sobre l’ús perioperatori <strong>de</strong> beta-bloquejants<br />

cardioselectius B-1 suggereixen que pacients amb coronariopatia, coneguda<br />

o no, po<strong>de</strong>n operar-se amb re<strong>la</strong>tiva seguretat si se’ls hi dóna preoperatòriament<br />

(disminueixen <strong>la</strong> isquèmia perioperatòria i el risc d’IM i mort<br />

en pacients d’alt risc). Per altra banda, recents estudis que avaluen <strong>la</strong> seva<br />

eficàcia i seguretat han donat resultats controvertits, en el sentit que si bé es<br />

confirma una reducció en el IM amb l’ús <strong>de</strong> BB, en canvi augmenta el risc<br />

d’acci<strong>de</strong>nt vascu<strong>la</strong>r cerebral i mort perioperatòria. Donats aquests resultats,<br />

es consi<strong>de</strong>ra que pot ser beneficiós en un grup reduït <strong>de</strong> pacients amb alt risc<br />

cardiovascu<strong>la</strong>r (RCRI>3) i en els pacients que ja els estan prenent <strong>de</strong> forma<br />

crònica. No estaria indicat iniciar-los en pacients sense alt risc cardíac<br />

(RCRI


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

2. INSUFICIÈNCIA CARDIACA (IC)<br />

Hi ha poca evidència a <strong>la</strong> literatura <strong>de</strong> com manejar preoperatòriament <strong>la</strong> IC.<br />

En general els pacients amb història d’IC que estan assimptomàtics al moment<br />

d’operar-se, han <strong>de</strong> continuar <strong>la</strong> seva medicació habitual.<br />

El risc <strong>de</strong> complicacions cardíaques perioperatòries és aproximadament<br />

el doble quan els signes d’IC són presents en el preoperatori. Per tant, els experts<br />

coinci<strong>de</strong>ixen en que <strong>la</strong> insuficiència cardíaca s’ha <strong>de</strong> estabilitzar i optimitzar<br />

el màxim possible abans <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervenció quirúrgica i que una insuficiència<br />

cardíaca <strong>de</strong>scompensada és una contraindicació absoluta per a una<br />

cirurgia electiva. El “com” és millor optimitzar i “fins quan” tampoc està ben<br />

establert. Respecte al perío<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>mora és preferible esperar 1 setmana o<br />

més <strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> ressolució <strong>de</strong>ls símptomes, si es disposa <strong>de</strong> temps.<br />

Respecte al tractament, és raonable recomanar el mateix maneig que es<br />

fa en els pacients amb IC que no s’han d’operar, és a dir, s’utilitzen inhibidors<br />

<strong>de</strong> l’enzim convertor d’angiotensina (IECAs), antagonistes <strong>de</strong>ls receptors<br />

<strong>de</strong> l’angiotensina II (ARA II), beta-blocadors i diurètics.<br />

Els IECAs són el tractament d’elecció en IC <strong>de</strong> <strong>de</strong>but en el preoperatori.<br />

El benefici en pacients amb IC semb<strong>la</strong> que supera al risc d’hipotensió intraoperatòria<br />

associat a l’ús d’aquests agents, els diurètics també són segurs, tot<br />

i que s’ha d’estar alerta quant a l’estat hidroelectrolític preoperatori.<br />

Quant als beta-blocadors, els pacients que els prenen com a tractament<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> IC crònica els haurien <strong>de</strong> continuar en el perío<strong>de</strong> perioperatori. No queda<br />

c<strong>la</strong>r el seu ús en pacients amb IC preoperatòria que no els portaven, i ja que<br />

el beta bloqueig a<strong>de</strong>quat pot precisar setmanes o mesos, és preferible iniciar-lo<br />

només si s’ajorna <strong>la</strong> cirurgia per un perío<strong>de</strong> l<strong>la</strong>rg i no prescriure’ls en<br />

cas d’intervenció urgent.<br />

L’espirono<strong>la</strong>ctona forma part important <strong>de</strong>l tractament IC crònica però aumenta<br />

el risc d’hiperpotassèmia perioperatòria, especialment si s’administren<br />

en combinació amb altres inhibidors <strong>de</strong>l sistema renina-angiotensina-aldosterona,<br />

insuficiència renal prèvia, diabetes o anèmia.<br />

3. HIPERTENSIÓ ARTERIAL (HTA)<br />

Si el pacient presenta HTA lleu o mo<strong>de</strong>rada i sense afectació d’òrgans diana,<br />

no hi ha evidència que sigui beneficiós posposar <strong>la</strong> cirurgia.<br />

Els fàrmacs antihipertensius s’han d’administrar fins el mateix dia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cirurgia inclòs i s’han <strong>de</strong> reprendre en el postoperatori immediat, especialment<br />

els betablocadors i alfa-2 agonistes, pel perill <strong>de</strong> rebot davant <strong>la</strong> seva<br />

retirada brusca. Menció apart mereixen els IECAs i els ARA II. El seu ús perioperatori<br />

és controvertit i es recomanarà o no fins el mateix dia <strong>de</strong> intervenció<br />

<strong>de</strong>penent <strong>de</strong> diversos factors: <strong>de</strong> <strong>la</strong> indicació d’aquests antihipertensius<br />

(insuficiència cardíaca, grau <strong>de</strong> hipertensió arterial...), <strong>de</strong> <strong>la</strong> presència <strong>de</strong> hipovolèmia,<br />

<strong>de</strong>l tipus <strong>de</strong> cirurgia (potencialment sagnant.). En el cas <strong>de</strong> HTA<br />

greu (TAsistòlica > 180 mmHg i TAdiastòlica > 110 mmHg), <strong>la</strong> tensió arterial<br />

(TA) sí s’ha <strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r abans <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirurgia electiva, sobretot si és d’aparició<br />

recent i pot ser apropiat <strong>de</strong>scartar possibles causes.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Fleisher, LA, Beckman, JA, Brown, KA, et al. ACC/AHA 2007 gui<strong>de</strong>lines on perioperative<br />

cardiovascu<strong>la</strong>r evaluation and care for noncardiac surgery: a report of the<br />

American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice<br />

Gui<strong>de</strong>lines (Writing Committee to Revise the 2002 Gui<strong>de</strong>lines on Perioperative Cardiovascu<strong>la</strong>r<br />

Evaluation for Noncardiac Surgery) <strong>de</strong>veloped in col<strong>la</strong>boration with the<br />

American Society of Echocardiography, American Society of Nuclear Cardiology,<br />

Heart Rhythm Society, Society of Cardiovascu<strong>la</strong>r Anesthesiologists, Society for Cardiovascu<strong>la</strong>r<br />

Angiography and Interventions, Society for Vascu<strong>la</strong>r Medicine and Biology,<br />

and Society for Vascu<strong>la</strong>r Surgery. Circu<strong>la</strong>tion. 2007;116:1971-1996.)<br />

2. Avaluació Cardiològica. Quan consultar al cardiòleg. Febrer 2008. www.scartd.org/<br />

sap/guies/guies/<strong>de</strong>f.htm.<br />

3. Lee, TH, Marcantonio, ER, Mangione, CM, et al. Derivation and prospective validation<br />

of a simple in<strong>de</strong>x for prediction of cardiac risk of major noncardiacsurgery. Circu<strong>la</strong>tion<br />

1999; 100:1043.<br />

4. McFalls, EO, Ward, HB, Moritz, TE, et al. Coronary-artery revascu<strong>la</strong>rization before<br />

elective major vascu<strong>la</strong>r surgery. N Engl J Med 2004; 351:2795.<br />

5. Pol<strong>de</strong>rmans, D, Schouten, O, Vidakovic, R, et al. A clinical randomized trial to evaluate<br />

the safety of a noninvasive approach in high-risk patients un<strong>de</strong>rgoing major<br />

vascu<strong>la</strong>r surgery: the DECREASE-V Pilot Study. J Am Coll Cardiol 2007; 49:1763.<br />

6. Effects of exten<strong>de</strong>d-release metoprolol succinate in patients un<strong>de</strong>rgoing non-cardiac<br />

surgery (POISE trial): a randomised controlled trial POISE Study Group. The<br />

Lancet 2008;371:1839-1847.<br />

7. O'Neil-Cal<strong>la</strong>han, K, Katsimaglis, G, Tepper, MR, et al. Statins <strong>de</strong>crease perioperative<br />

cardiac complications in patients un<strong>de</strong>rgoing noncardiac vascu<strong>la</strong>r surgery. The Statins<br />

for Risk Reduction in Surgery (StaRRS) study. J Am Coll Cardiol 2005; 45:336<br />

8. Groban L., Butterworth J., Perioperative Managment of Chronic Heart Failure. Anesth<br />

Analg 2006;103:557-75.<br />

9. Document <strong>de</strong> Consens sobre Hipertensió Arterial i Anestèsia <strong>de</strong> les societats cata<strong>la</strong>nes<br />

d’Anestèsia i d’Hipertensió Arterial. Maig 2008. www.scartd.org/sap/guies/<br />

guies/<strong>de</strong>f.htm.


AGENTES HALOGENADOS Y CARDIOPROTECCION<br />

Dr. Juan Carlos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pinta García<br />

Servicio <strong>de</strong> Anestesia. FJD-Capio. Madrid<br />

La isquemia y <strong>la</strong> posterior reperfusión <strong>de</strong>l miocardio, pue<strong>de</strong>n producir daño<br />

reversible o irreversible <strong>de</strong>pendiendo <strong>de</strong> <strong>la</strong> intensidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> isquemia y <strong>de</strong>l<br />

grado <strong>de</strong> protección <strong>de</strong>l miocardio. La gran mayoría <strong>de</strong> los tratamientos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> disfunción miocárdica que se dan hoy día, van dirigidos a mejorar <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

aporte <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> oxígeno, ya sea mediante fármacos alfa agonistas,<br />

betaagonistas o bloqueantes <strong>de</strong>l calcio.<br />

Gracias a los avances producidos en los últimos años sobre los mecanismos<br />

fisiopatológicos implicados en el daño miocárdico producido por <strong>la</strong> isquemia<br />

y al estudio <strong>de</strong> los cambios que se producen a nivel celu<strong>la</strong>r y molecu<strong>la</strong>r,<br />

tanto en el momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> isquemia como en <strong>la</strong> reperfusión<br />

post-isquémica, se ha podido <strong>de</strong>mostrar <strong>la</strong> existencia <strong>de</strong> nuevos fenómenos<br />

<strong>de</strong> protección celu<strong>la</strong>r que pue<strong>de</strong>n ser activados incluso ates <strong>de</strong> que se dproduzca<br />

el daño por <strong>la</strong> isquemia, también se ha constatado<strong>la</strong> existencia <strong>de</strong> fármacos<br />

que pue<strong>de</strong>n activar estos mecanismos o inhibirlos. El estudio <strong>de</strong> estos<br />

nuevos fenómenos <strong>de</strong> “preacondicionamiento y poscondicionamiento” ocupa<br />

una parte importante <strong>de</strong> los trabajos publicados en <strong>la</strong> última década en <strong>la</strong>s<br />

revistas médicas. Los posibles métodos <strong>de</strong> protección celu<strong>la</strong>r son estudiados<br />

y valorados con trabajos in Vitro y con trabajos clínicos que buscan sus posibles<br />

aplicaciones en <strong>la</strong> clínica.<br />

Protección previa a <strong>la</strong> isquemia. Precondicionamiento<br />

En 1986 Murry 1 y co<strong>la</strong>boradores publicaron por primera vez el fenómeno <strong>de</strong><br />

protección celu<strong>la</strong>r por precondicionamiento isquémico, lo <strong>de</strong>scribían como<br />

el fenómeno consistente en breves episodios <strong>de</strong> isquemia y reperfusión<br />

realizados antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> isquemia prolongada para lograr reducir el tamaño <strong>de</strong>l<br />

área infartada. Es por lo tanto un mecanismo <strong>de</strong> protección endógena que se<br />

activa por el contacto <strong>de</strong> un estímulo (isquemia breve), y que pone en funcionamiento<br />

una serie <strong>de</strong> reacciones intracelu<strong>la</strong>res que producen en <strong>la</strong> célu<strong>la</strong><br />

miocárdica un efecto protector. Este mecanismo se ha constatado su<br />

existencia en numerosas especies, 2 incluido el hombre, 3 sin embargo es difícil<br />

buscar aplicaciones clínicas para este fenómeno protector <strong>de</strong>bido a que<br />

es necesaria su aplicación previa a <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> isquemia. No obstante se han<br />

publicado trabajos don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>muestra el efecto protector <strong>de</strong>l precondicionamiento<br />

isquémico en procedimientos don<strong>de</strong> el episodio isquémico es seguro,<br />

como <strong>la</strong> angiop<strong>la</strong>stia y <strong>la</strong> cirugía <strong>de</strong> bypass aortocoronario. 4, 5 El efecto<br />

protector <strong>de</strong>l precondicionamiento tiene dos fases, una fase mas inmediata<br />

pero <strong>de</strong> corta duración y otra que aparce mas tardíamente y que es mas dura<strong>de</strong>ra,<br />

aunque parece ser, a priori, menos intenso su grado <strong>de</strong> protección,<br />

es un efecto “segunda ventana” que también tiene su mo<strong>de</strong>lo clínico.<br />

En estudios retrospectivos se ha visto que los pacientes que tenían un infarto<br />

<strong>de</strong> miocardio precedido <strong>de</strong> episodios <strong>de</strong> angina en <strong>la</strong>s 48-24 horas <strong>de</strong><br />

su llegada a urgencias tenían un infarto <strong>de</strong> menor tamaño, con menor elevación<br />

enzimática y una mejor recuperación, que los pacientes con infarto sin<br />

angor previo. 6<br />

En <strong>la</strong> actualidad se conocen varios estímulos diferentes a <strong>la</strong> isquemia capaces<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nar mecanismos <strong>de</strong> protección endógena simi<strong>la</strong>res a los<br />

<strong>de</strong>l precondicionamiento isquémico. Es el caso <strong>de</strong>l Sevoflurano, gas halogenado<br />

en el que se han <strong>de</strong>scrito fenómenos <strong>de</strong> protección miocárdica por preacondicionamiento<br />

y por acción directa como efecto <strong>de</strong> sus propieda<strong>de</strong>s farmacológicas<br />

(cronotrópico negativo, antiarritmico, vasodi<strong>la</strong>tador…).<br />

Los mecanismos molecu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l precondicionamiento por Sevoflurane se<br />

están estudiando, aunque hoy ya se conocen bastante bien, se trata <strong>de</strong> un<br />

mecanismo que sigue el or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> “<strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nante, mediador, efector”.<br />

(Fig. 1). El conocimiento <strong>de</strong> estos mecanismos permite abordar estrategias terapéuticas<br />

a<strong>de</strong>cuadas, uno <strong>de</strong> los elementos c<strong>la</strong>ve en el precondicionamiento<br />

farmacológico son los canales <strong>de</strong> Katp <strong>de</strong>pendientes que están en <strong>la</strong> membrana<br />

mitocondrial, 7 <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> estos canales por sevoflurane se<br />

pue<strong>de</strong> aplicar como una medida terapéutica en circunstancias en <strong>la</strong>s que se<br />

prevén fenómenos isquemicos perioperatorios o postoperatorios. Los canales<br />

<strong>de</strong> Katp <strong>de</strong>pendientes tienen un papel c<strong>la</strong>ve en <strong>la</strong> funcionalidad <strong>de</strong>l miocardiocito,<br />

sobre todo en los momentos <strong>de</strong> isquemia y reperfusión (fig. 2).<br />

La reperfusión postisquemica es más lesiva que <strong>la</strong> propia isquemia y<br />

pue<strong>de</strong> alterar profundamente <strong>la</strong> función cardiaca. Los principales mediadores<br />

<strong>de</strong> esta lesión son los radicales libres <strong>de</strong> oxigeno (ROS) y los neutrófilos.<br />

Al iniciarse <strong>la</strong> reperfusión se generan gran<strong>de</strong>s cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ROS que inducen<br />

daño histico oxidativo. Los neutrófilos se activan y liberan enzimas líticas<br />

que producen lesión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras celu<strong>la</strong>res.<br />

Protección <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> reperfusión. Poscondicionamiento.<br />

La reperfusión <strong>de</strong>l miocardio isquémico es un requisito para po<strong>de</strong>r salvarlo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s consecuencias <strong>de</strong> <strong>la</strong> isquemia, bien es cierto que el precio que se paga<br />

es alto, ya que <strong>la</strong>s lesiones post reperfusión son <strong>de</strong> gran importancia: daño<br />

endotelial, alteración <strong>de</strong> <strong>la</strong> función contráctil, fenómenos apoptoticos y necrosis.<br />

La posibilidad <strong>de</strong> manipu<strong>la</strong>r los procesos <strong>de</strong> estrés oxidativo que se dan<br />

en <strong>la</strong> célu<strong>la</strong> tras <strong>la</strong> isquemia pue<strong>de</strong>n conducir a mayor grado <strong>de</strong> protección<br />

celu<strong>la</strong>r. El intercambiador sarcolémico <strong>de</strong> Na+/H+ (NHE) es el mayor regu<strong>la</strong>dor<br />

<strong>de</strong>l ph intracelu<strong>la</strong>r y uno <strong>de</strong> los mecanismos mas importantes para reestablecer<br />

el mismo <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> acidosis inducida por <strong>la</strong> isquemia. El poscondicionamiento<br />

es el fenómeno por el cual se produce protección por<br />

pequeñas isquemias al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> isquemia prolongada y antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> reperfusión.<br />

Zhao lo <strong>de</strong>scribe como poscondicionamiento isquemico 8 y lo compara<br />

en su trabajo con el precondicionamiento concluyendo que protege<br />

menos que el precondicionamiento. Los halogenados parece que también<br />

están implicados en los fenómenos <strong>de</strong> poscondicionamiento, fundamentalmente<br />

mediante <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> activación <strong>de</strong> los neutrófilos, aunque existen<br />

trabajos que apuntan también a los canales <strong>de</strong> Katp <strong>de</strong>pendientes como<br />

mecanismos implicados en <strong>la</strong> protección postreperfusión.<br />

Conclusiones<br />

Existe ya una gran cantidad <strong>de</strong> artículos que muestran que los anestésicos<br />

volátiles producen protección contra los efectos reversibles e irreversibles <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> isquemia. Los halogenados a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> sus efectos directos <strong>de</strong> protección<br />

miocárdica mediante el efecto inotrópico negativo, cronotrópico negativo y<br />

vasodi<strong>la</strong>tador coronario o su acción sobre el sistema nervioso autónomo, mejorando<br />

<strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción aporte-<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> oxígeno, tienen un efecto antiisquémico<br />

por activación <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong> precondicionamiento y poscondicionamiento<br />

que inducen <strong>la</strong> preservación <strong>de</strong> los niveles intracelu<strong>la</strong>res altos <strong>de</strong><br />

ATP, efecto anticalcico y <strong>la</strong> función <strong>de</strong> que<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> radicales libres <strong>de</strong> oxigeno.<br />

Los halogenados, y en mayor medida -Sevoflurano-, tienens una capacidad<br />

<strong>de</strong>mostrada <strong>de</strong> reducir <strong>la</strong>s consecuencias <strong>de</strong> <strong>la</strong> isquemia mio cárdica.<br />

9<br />

PONÈNCIES


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

10<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Murry CE, Jennings RB;Reimer KA.Preconditioning with ischemia:a <strong>de</strong><strong>la</strong>y of lethal<br />

cell injury in ischemic myocardium.Circu<strong>la</strong>tion 1986;74:1124-36.<br />

2. Ytrehus K, Liu Y,Downey JM. Preconditioning protects ischemic rabbit heart by protein<br />

kinase C activation. Am J Physiol 1994;266;H1145-52.<br />

3. Yellon DM,et all,Preconditioning the human myocardium. Lancet 1993;342:276-7.<br />

4. Jenkins DP et all. Ischaemic preconditioning reduces troponin T release in patients<br />

un<strong>de</strong>rgoing coronary artery bypass surgery.Heart 1997;77:314-8.<br />

5. Laskey WK et all. Frequency and clinical significance of ischemic preconditioning<br />

during percutaneous coronary intervention.J Am Coll Cardiol 2003;42:998-1003.<br />

6. Kloner RA et all. Previus angina alters in hospital outcome in TIMI. A clinical corre<strong>la</strong>te<br />

to preconditioning.?.Circu<strong>la</strong>tion 1995;91:291-7.<br />

7. Sato t et all.Selective pharmacological agents implicate mitochodrial but no<br />

sarchole mal Katp chanels in ischemic cardioprotection. Circu<strong>la</strong>tion 2000;<br />

101:2418-23.<br />

8. Zhao ZQ et all. Inhibition of myocardial injury by ischemic postconditioning during<br />

reperfusion: comparison with ischemic preconditioning. Am J Physiol Heart Circ<br />

Physiol 2003; 285. H579-88.<br />

9. Vinten-Johansen J.2004.Involvement of neutrophils in the pathogenesis of lethal<br />

myocardial reperfusión injury.Cardiovasc. res. 61,481-497.<br />

10. Detleft Obal et all . “The influence of mitochondrial Katp channels in the cardioprotection<br />

of preconditioning and postconditioning by sevoflurane in the rat invivo.”Anest<br />

Analg 2005;101:1252-60.


POSTOPERATORI: VIGILÀNCIA POSTOPERATÒRIA DEL PACIENT CARDIOLÒGIC<br />

Dra. Ana Mases<br />

Anestesiologia i Reanimació. Hospital Mar-Esperança. Barcelona<br />

Segons un <strong>de</strong>ls estudis més recents (The POISE Study), les complicacions<br />

cardíaques majors perioperatòries (mort cardiovascu<strong>la</strong>r, IAM no mortal i aturada<br />

cardíaca no mortal) en cirurgia no cardíaca afecten gairebé al 7% <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ció <strong>de</strong> risc cardiovascu<strong>la</strong>r [1]. La més freqüent d’aquestes complicacions<br />

és el infart agut <strong>de</strong> miocardi perioperatori (IAMP), <strong>la</strong> incidència <strong>de</strong>l qual<br />

oscil·<strong>la</strong> entre l’1-5% <strong>de</strong>penent <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció estudiada (segons si es mira en<br />

<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció general o en una pob<strong>la</strong>ció <strong>de</strong> risc) [2] i s’associa a una elevada<br />

mortalitat [3]. A més, l’IAMP no mortal constitueix un factor <strong>de</strong> risc in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt<br />

<strong>de</strong> mortalitat cardiovascu<strong>la</strong>r i <strong>de</strong> IAM no mortal durant els 6 mesos postoperatoris<br />

[4]. El diagnòstic <strong>de</strong>l IAMP és difícil, molts cops passa <strong>de</strong>sapercebut<br />

i un cop diagnosticat el tractament és complicat donat que el<br />

perioperatori dificulta el tractament anticoagu<strong>la</strong>nt i fibrinolític. Per tot això, i<br />

per les connotacions en el pronòstic <strong>de</strong>l pacient a l<strong>la</strong>rg termini, <strong>la</strong> millor estratègia<br />

en el maneig <strong>de</strong> l’IAM perioperatori és aquel<strong>la</strong> que emfatitza en <strong>la</strong><br />

seva prevenció.<br />

L’IAMP és dóna majoritàriament durant els 3 primers dies <strong>de</strong>l postoperatori.<br />

Durant aquest perío<strong>de</strong>, els signes i símptomes cardíacs po<strong>de</strong>n quedar<br />

emmascarats pel tractament analgèsic postoperatori o po<strong>de</strong>n atribuir-se a altres<br />

tipus <strong>de</strong> complicacions (NVPO, atelèctasis, hipovolèmia, …). S’estima<br />

que només el 14% <strong>de</strong>ls pacients que presenten un IAMP experimenten dolor<br />

toràcic i només el 53% manifesten algun signe clínic que ens faci sospitar<br />

l’IAM [5]. A l’estudi POISE, menys <strong>de</strong>l 40% <strong>de</strong>ls pacients que van patir un IAM<br />

no mortal van manifestar algun tipus <strong>de</strong> simptomatologia isquèmica [1]. Tenint<br />

en compte aquest context, s’han proposat uns criteris diagnòstics per<br />

l’IAMP sensiblement diferents als <strong>de</strong> l’IAM no perioperatori basant-se fonamentalment<br />

en criteris electrocardiogràfics i marcadors específics <strong>de</strong> necrosi<br />

miocardíaca [2][2].<br />

La fisiopatologia <strong>de</strong> l’IAMP no està c<strong>la</strong>ra i semb<strong>la</strong> ser que no és exactament<br />

<strong>la</strong> mateixa que <strong>la</strong> <strong>de</strong> l’IAM no perioperatori. Així com <strong>la</strong> causa <strong>de</strong>l IAM<br />

no perioperatori és majoritàriament <strong>la</strong> ruptura d’una p<strong>la</strong>ca vulnerable preexistent<br />

amb trombosi arterial aguda, en l’IAM perioperatori els estudis <strong>de</strong>mostren<br />

que en <strong>la</strong> majoria <strong>de</strong> casos no hi ha p<strong>la</strong>ques fisura<strong>de</strong>s i que només<br />

aproximadament un terç presenten un trombus intracoronari. Aquestes troballes<br />

suggereixen que <strong>la</strong> majoria d’IAMP són <strong>de</strong>guts a un increment en <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda<br />

d’oxigen en el context d’una estenosi coronària fixa i que serien conseqüència<br />

d’una isquèmia miocàrdica prolongada en presència <strong>de</strong> ma<strong>la</strong>ltia<br />

coronària estable [6, 7]. Aquest fet explicaria <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> presentació <strong>de</strong><br />

l’IAMP ja que <strong>la</strong> majoria cursen sense elevació <strong>de</strong>l segment ST i són no transmurals<br />

(sense ona Q) [8].<br />

Segons Lan<strong>de</strong>sberg, les complicacions cardíaques postoperatòries, inclòs<br />

l’IAM, estan fortament re<strong>la</strong>ciona<strong>de</strong>s amb canvis isquèmics postoperatoris<br />

amb <strong>de</strong>scens <strong>de</strong>l ST <strong>de</strong> l<strong>la</strong>rga durada. La presència d’un <strong>de</strong>scens prolongat<br />

<strong>de</strong>l segment ST en el postoperatori (durant 20-30min consecutius o bé<br />

acumu<strong>la</strong>ts durant més d’1-2hores) s’associa a complicacions cardíaques, no<br />

així els <strong>de</strong>scensos <strong>de</strong>l ST <strong>de</strong> curta durada (


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

tractament habitual <strong>de</strong>l pacient. En aquest sentit, intentar evitar al màxim les<br />

“vacances farmacològiques” molt probablement constitueixi un factor important<br />

a l’hora d’evitar les complicacions cardiovascu<strong>la</strong>rs.<br />

Pel què fa als beta-blocadors disposem <strong>de</strong> formu<strong>la</strong>cions intravenoses que<br />

es po<strong>de</strong>n administrar durant el postoperatori immediat en cas que el pacient<br />

no pugui prendre el tractament via oral. La retirada <strong>de</strong> les estatines en el<br />

postoperatori <strong>de</strong> pacients <strong>de</strong> cirurgia vascu<strong>la</strong>r s’ha associat a un increment<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> troponina i <strong>de</strong>l combinat <strong>de</strong> IAM i mort <strong>de</strong> causa cardiovascu<strong>la</strong>r [15]. Le<br />

Manach et al. van observar que <strong>la</strong> retirada <strong>de</strong> les estatines més <strong>de</strong> 4 dies en<br />

pacients que les prenien crònicament constituia un predictor in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt <strong>de</strong><br />

necrosi miocàrdica postoperatòria [16].<br />

Una revisió sistemàtica recent <strong>de</strong>ls riscos cardiovascu<strong>la</strong>rs <strong>de</strong> <strong>la</strong> retirada<br />

perioperatòria <strong>de</strong> l’AAS en pacients en prevenció secundària, <strong>la</strong> retirada <strong>de</strong><br />

l’AAS precedia fins a un 10,2% <strong>de</strong> les síndromes cardiovascu<strong>la</strong>rs agu<strong>de</strong>s<br />

postoperatòries amb intervals <strong>de</strong> temps entre <strong>la</strong> retirada <strong>de</strong> l’AAS i l’aparició<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> complicació <strong>de</strong> 8.5 ± 3.6 dies per <strong>la</strong> síndrome coronària aguda [17]. El<br />

no cumpliment <strong>de</strong>l tractament antiagregant p<strong>la</strong>quetari en el postoperatori<br />

immediat és d’especial rellevància en els pacients portadors <strong>de</strong> stents coronaris.<br />

En les últimes gui<strong>de</strong>lines <strong>de</strong> <strong>la</strong> AHA s’incorpora com a recomanació <strong>de</strong><br />

c<strong>la</strong>sse II el control estricte <strong>de</strong> <strong>la</strong> glucèmia en el perioperatori <strong>de</strong> pacients diabètics<br />

o amb hiperglucèmia aguda, que tenen risc <strong>de</strong> patir isquèmia miocàrdica<br />

o que es sotmeten a cirurgia vascu<strong>la</strong>r o altre cirurgia major no cardíaca,<br />

en els quals està p<strong>la</strong>nificada l’estada a reanimació [14]. La hiperglucèmia<br />

està directament re<strong>la</strong>cionada amb <strong>la</strong> mortalitat en cas <strong>de</strong> IAM. La odds ratio<br />

<strong>de</strong> patir un IAM en els pacients diabètics augmenta proporcionalment al nivell<br />

<strong>de</strong> glucèmia en <strong>de</strong>jú. Actualment es suggereix mantenir <strong>la</strong> concentració<br />

<strong>de</strong> glucosa en valors inferiors als 150mg/dl a ser possible mitjançant<br />

l’administració d’insulina iv en perfusió contínua.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Devereaux, P.J., et al., Effects of exten<strong>de</strong>d-release metoprolol succinate in patients<br />

un<strong>de</strong>rgoing non-cardiac surgery (POISE trial): a randomised controlled trial. Lancet,<br />

2008. 371(9627): p. 1839-47.<br />

2. Devereaux, P.J., et al., Perioperative cardiac events in patients un<strong>de</strong>rgoing noncardiac<br />

surgery: a review of the magnitu<strong>de</strong> of the problem, the pathophysiology of the<br />

events and methods to estimate and communicate risk. CMAJ, 2005. 173(6): p.<br />

627-34.<br />

3. Badner, N.H., et al., Myocardial infarction after noncardiac surgery. Anesthesiology,<br />

1998. 88(3): p. 572-8.<br />

12<br />

4. Mangano, D.T., et al., Long-term cardiac prognosis following noncardiac surgery.<br />

The Study of Perioperative Ischemia Research Group. JAMA, 1992. 268(2):<br />

p. 233-9.<br />

5. Devereaux, P.J., et al., Surveil<strong>la</strong>nce and prevention of major perioperative ischemic<br />

cardiac events in patients un<strong>de</strong>rgoing noncardiac surgery: a review. CMAJ,<br />

2005. 173(7): p. 779-88.<br />

6. Lan<strong>de</strong>sberg, G., The pathophysiology of perioperative myocardial infarction: facts<br />

and perspectives. J Cardiothorac Vasc Anesth, 2003. 17(1): p. 90-100.<br />

7. Cohen, M.C. and Aretz, T.H., Histological analysis of coronary artery lesions in fatal<br />

postoperative myocardial infarction. Cardiovasc Pathol, 1999. 8(3): p. 133-9.<br />

8. Lan<strong>de</strong>sberg, G., et al., Myocardial infarction after vascu<strong>la</strong>r surgery: the role of prolonged<br />

stress-induced, ST <strong>de</strong>pression-type ischemia. J Am Coll Cardiol, 2001.<br />

37(7): p. 1839-45.<br />

9. Lan<strong>de</strong>sberg, G., Monitoring for myocardial ischemia. Best Pract Res Clin Anaesthesiol,<br />

2005. 19(1): p. 77-95.<br />

10. Wright, D.E. and Hunt, D.P., Perioperative surveil<strong>la</strong>nce for adverse myocardial<br />

events. South Med J, 2008. 101(1): p. 52-8.<br />

11. Lan<strong>de</strong>sberg, G., et al., Perioperative myocardial ischemia and infarction: i<strong>de</strong>ntification<br />

by continuous 12-lead electrocardiogram with online ST-segment monitoring.<br />

Anesthesiology, 2002. 96(2): p. 264-70.<br />

12. Martinez, E.A., et al., Sensitivity of routine intensive care unit surveil<strong>la</strong>nce for <strong>de</strong>tecting<br />

myocardial ischemia. Crit Care Med, 2003. 31(9): p. 2302-8.<br />

13. Wolfe, J.B., JH; Howell, SJ, Cardiac troponins: their use and relevance in anaesthesia<br />

and critical care medicine. Continuing Education in Anaesthesia, Critical<br />

Care & Pain, 2008. 8(2): p. 62-66.<br />

14. Fleisher, L.A., et al., ACC/AHA 2007 Gui<strong>de</strong>lines on Perioperative Cardiovascu<strong>la</strong>r<br />

Evaluation and Care for Noncardiac Surgery: Executive Summary: A Report of the<br />

American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice<br />

Gui<strong>de</strong>lines (Writing Committee to Revise the 2002 Gui<strong>de</strong>lines on Perioperative<br />

Cardiovascu<strong>la</strong>r Evaluation for Noncardiac Surgery): Developed in Col<strong>la</strong>boration<br />

With the American Society of Echocardiography, American Society of Nuclear Cardiology,<br />

Heart Rhythm Society, Society of Cardiovascu<strong>la</strong>r Anesthesiologists, Society<br />

for Cardiovascu<strong>la</strong>r Angiography and Interventions, Society for Vascu<strong>la</strong>r Medicine<br />

and Biology, and Society for Vascu<strong>la</strong>r Surgery. Circu<strong>la</strong>tion, 2007. 116(17):<br />

p. 1971-96.<br />

15. Schouten, O., et al., Effect of statin withdrawal on frequency of cardiac events after<br />

vascu<strong>la</strong>r surgery. Am J Cardiol, 2007. 100(2): p. 316-20.<br />

16. Le Manach, Y., et al., The impact of postoperative discontinuation or continuation<br />

of chronic statin therapy on cardiac outcome after major vascu<strong>la</strong>r surgery. Anesth<br />

Analg, 2007. 104(6): p. 1326-33, table of contents.<br />

17. Burger, W., et al., Low-dose aspirin for secondary cardiovascu<strong>la</strong>r prevention - cardiovascu<strong>la</strong>r<br />

risks after its perioperative withdrawal versus bleeding risks with its<br />

continuation - review and meta-analysis. J Intern Med, 2005. 257(5): p. 399-414.


PERFUSIÓN DE ANESTÉSICOS LOCALES EN LA HERIDA QUIRÚRGICA<br />

Julio Mayol. Cirujano General y <strong>de</strong>l Aparato Digestivo. Profesor Asociado <strong>de</strong> Cirugía<br />

Servicio <strong>de</strong> Cirugía I, Hospital Clínico San Carlos – Universidad Complutense <strong>de</strong> Madrid<br />

Introducción<br />

La cirugía tiene entre sus efectos secundarios más importantes <strong>la</strong> aparición<br />

<strong>de</strong> una sensación <strong>de</strong>sagradable, <strong>de</strong> variable intensidad y con una importante<br />

carga emocional, <strong>de</strong>bida a <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>ción local <strong>de</strong> terminaciones nerviosas<br />

y que se conoce como dolor. Esta sensación, a<strong>de</strong>más, se asocia a repercusiones<br />

orgánicas potencialmente negativas para el paciente. El estímulo doloroso<br />

quirúrgico genera modificaciones funcionales en el organismo que,<br />

aunque teleológicamente tuvieran un efecto protector como señal <strong>de</strong> a<strong>la</strong>rma,<br />

resultan nocivas y pue<strong>de</strong>n aumentar <strong>la</strong> morbimortalidad postoperatoria. Por<br />

ejemplo, <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> movilidad abdominal asociada al dolor en <strong>la</strong>s<br />

<strong>la</strong>parotomías produce una restricción respiratoria que aumenta <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> complicaciones pulmonares como <strong>la</strong> atelectasia o <strong>la</strong> neumonía. A<strong>de</strong>más,<br />

lo estímulos nociceptivos modifican <strong>la</strong> respuesta inf<strong>la</strong>matoria e inmune, lo<br />

que pue<strong>de</strong> inducir una respuesta inf<strong>la</strong>matoria sistémica o modificar <strong>la</strong> protección<br />

frente a <strong>la</strong> infección o a <strong>la</strong> diseminación tumoral. Por ello, resulta<br />

prioritario diseñar estrategias para un abordaje efectivo <strong>de</strong>l control analgésico<br />

postoperatorio.<br />

El progreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> farmacología ha llevado al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sustancias analgésicas,<br />

<strong>de</strong> administración local o sistémica, que contro<strong>la</strong>n el dolor postoperatorio<br />

<strong>de</strong> manera efectiva. Sin embargo, los analgésicos no están carentes<br />

<strong>de</strong> efectos secundarios, que pue<strong>de</strong>n variar en intensidad, producir morbilidad<br />

e incluso ser letales. Por tanto, <strong>la</strong> analgesia postoperatoria continúa siendo<br />

un reto para todos aquellos involucrados en el cuidado <strong>de</strong>l paciente. Como estrategia<br />

i<strong>de</strong>al, el objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> analgesia postoperatoria <strong>de</strong>be ser quíntuple:<br />

1. Eliminar el dolor; 2. Bloquear los impulsos nociceptivos; 3. Facilitar una<br />

más rápida recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones normales <strong>de</strong>l organismo; 4. No interferir<br />

con <strong>la</strong> rehabilitación <strong>de</strong>l paciente; 5. Tener mínimos efectos secun -<br />

darios.<br />

Perfusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> herida quirúrgica: concepto, evi<strong>de</strong>ncia y técnica<br />

Basándose en el antiguo concepto <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> anestésicos a <strong>la</strong>s heridas<br />

quirúrgicas, en los últimos tiempos ha resurgido <strong>la</strong> perfusión continua<br />

<strong>de</strong> anestésicos locales para el control postoperatorio <strong>de</strong>l dolor. Con su utilización,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> reducir el dolor <strong>de</strong> <strong>la</strong> herida, se consigue disminuir el consumo<br />

<strong>de</strong> analgésicos sistémicos con un buen perfil <strong>de</strong> seguridad. Des<strong>de</strong> que<br />

quedó <strong>de</strong>mostrada, por primera vez, <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica, se ha generado<br />

evi<strong>de</strong>ncia sobre <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> perfusión <strong>de</strong> anestésicos locales en <strong>la</strong> herida<br />

quirúrgica en cirugía ortopédica, cirugía abdominal abierta y <strong>la</strong>paroscópica,<br />

cirugía cardiotorácica, cirugía ginecológica y cirugía urológica.<br />

En cirugía abdominal, se han publicado ocho estudios <strong>de</strong> los cuales cinco<br />

son prospectivos aleatorizados doble ciego y contro<strong>la</strong>dos con p<strong>la</strong>cebo. En<br />

ellos se <strong>de</strong>muestra un beneficio analgésico para <strong>la</strong>s <strong>la</strong>parotomías subcostales,<br />

medias, en fosa iliaca izquierda, <strong>de</strong> McBurney e incisiones transversas,<br />

con una reducción en <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong>l dolor en <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> visual analógica en<br />

reposo y a <strong>la</strong> movilización.<br />

Técnicamente, se basa en un concepto sencillo como es <strong>la</strong> administración<br />

continua y contro<strong>la</strong>da <strong>de</strong> compuestos que, mediante el bloqueo <strong>de</strong> los canales<br />

iónicos en <strong>la</strong> membrana <strong>de</strong> los axones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s terminaciones nerviosas, impi<strong>de</strong>n<br />

<strong>la</strong> transmisión <strong>de</strong> los impulsos eléctricos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fibras sensitivas y causan<br />

un efecto analgésico a nivel local, sin afectar significativamente <strong>la</strong><br />

actividad motora. De los diferentes anestésicos locales disponibles, los utilizados<br />

mayoritariamente por sus propieda<strong>de</strong>s - vida media y perfil <strong>de</strong> toxicidad<br />

- son <strong>la</strong> ropivacaina y <strong>la</strong> l-bupivacaina.<br />

Para hacer llegar el anestésico local hasta el sitio se acción se utilizan<br />

catéteres multiperforados. Los mejores resultados se obtienen cuando son in-<br />

troducidos cefálicamente en <strong>la</strong> herida, <strong>de</strong> manera que se favorezca <strong>la</strong> difusión<br />

<strong>de</strong>l anestésico local por gravedad. En cuanto a su localización, se han<br />

utilizado en posición subcutánea y subaponeurótica/supraperitoneal. El mejor<br />

control analgésico postoperatorio se consigue cuando el catéter se coloca<br />

profundamente y el flujo <strong>de</strong>be ajustarse a <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> incisión. Para mantener<br />

<strong>la</strong> perfusión se han utilizado bombas automáticas, bombas contro<strong>la</strong>das<br />

por el paciente y e<strong>la</strong>stómeros. Estos últimos son los más fáciles <strong>de</strong> utilizar y<br />

los que han ganado mayor aceptación por su comodidad para el paciente y<br />

para los cuidadores.<br />

En nuestra institución hemos iniciado una co<strong>la</strong>boración entre el Servicio<br />

<strong>de</strong> Anestesiología y el Servicio <strong>de</strong> Cirugía I en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica. Tras<br />

un trabajo piloto en el que estandarizamos <strong>la</strong> técnica, obtuvimos el beneplácito<br />

<strong>de</strong>l comité <strong>de</strong> ensayos clínicos para llevar a cabo un estudio prospectivo<br />

aleatorizado para incisiones <strong>la</strong>parotómicas medias en pacientes oncológicos,<br />

con una técnica basada en <strong>la</strong> localización subaponeurótica <strong>de</strong>l catéter,<br />

insertado en posición cefálica y por el que se perfun<strong>de</strong> un bolo <strong>de</strong> 10 ml <strong>de</strong><br />

l-bupivacaina al finalizar <strong>la</strong> intervención, seguido <strong>de</strong> una perfusión continua<br />

a un ritmo <strong>de</strong> 5 ml/h durante 48 horas. El objetivo es investigar el efecto<br />

sobre el dolor postoperatorio, <strong>la</strong> función respiratoria y <strong>la</strong>s complicaciones <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> herida quirúrgica.<br />

Discusión<br />

Todavía quedan numerosas controversias en <strong>la</strong> estandarización <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica,<br />

el tipo <strong>de</strong> anestésico o anestésicos a utilizar, ais<strong>la</strong>damente o en combinación,<br />

<strong>la</strong> duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> infusión, los efectos sobre <strong>la</strong> cicatrización y el<br />

riesgo <strong>de</strong> infecciones.<br />

Uno <strong>de</strong> los argumentos contra <strong>la</strong> técnica es el riesgo <strong>de</strong> infecciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

herida quirúrgica <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> un cuerpo extraño insertado percutáneamente,<br />

lo que facilitaría <strong>la</strong> colonización por bacterias <strong>de</strong> <strong>la</strong> flora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

epi<strong>de</strong>rmis. Esto tendría como contrapartida el efecto bacteriostático <strong>de</strong> los<br />

anestésicos locales. Otro inconveniente potencial es <strong>la</strong> interferencia con <strong>la</strong> cicatrización<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> herida <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> perfusión con volúmenes mo<strong>de</strong>rados <strong>de</strong><br />

solución <strong>de</strong> anestésicos locales y al propio efecto inhibitorio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aminas<br />

sobre <strong>la</strong> respuesta inf<strong>la</strong>matoria a nivel local. Sin embargo, en los estudios<br />

realizados hasta el momento no se ha encontrado una mayor inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

estas complicaciones<br />

En resumen, <strong>la</strong> evi<strong>de</strong>ncia disponible en <strong>la</strong> actualidad <strong>de</strong>muestra que <strong>la</strong><br />

perfusión local <strong>de</strong> anestésicos es una técnica segura y eficaz que, por su<br />

sencillez, pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeñar un papel importante en el manejo postoperatorio<br />

<strong>de</strong>l dolor agudo. I<strong>de</strong>almente, los anestesiólogos y los cirujanos <strong>de</strong>beríamos<br />

trabajar en equipo para minimizar <strong>la</strong> agresión <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s intervenciones<br />

y permitir <strong>la</strong> más rápida recuperación <strong>de</strong>l paciente con una<br />

reincorporación inmediata a su ritmo <strong>de</strong> vida habitual. Y esta técnica <strong>de</strong>muestra<br />

más que ninguna otra, <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> un funcionamiento en equipo.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Beaussier M, El’Ayoubi H, Schiffer E, Rollin M, Parc Y, Mazoit J-X, Azizi L, Gervaz P,<br />

Rohr S, Biermann C, Lienhart A, Eledjam J-J: Continuous preperitoneal infusion of<br />

ropivacaine provi<strong>de</strong>s effective analgesia and accelerates recovery after colorectal<br />

surgery: A randomized, double-blind, p<strong>la</strong>cebo-controlled study. Anesthesiology 2007;<br />

107:461-8.<br />

2. Cheong WK, Seow-Choen F, Eu KW, Tang CL, Heah SM. Randomized clinical trial of<br />

local bupivacaine perfusion versus parenteral morphine infusion for pain relief after<br />

<strong>la</strong>parotomy. Br J Surg. 2001;88(3):357-9.<br />

3. Liu SS, Richman JM, Thirlby RC, Wu CL: Efficacy of continuous wound catheters <strong>de</strong>livering<br />

local anesthetic for postoperative analgesia: A quantitative and qualitative<br />

13<br />

PONÈNCIES


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

systematic review of randomized controlled trials. J Am Coll Surg 2006;<br />

203:914–32.<br />

4. Rostlund T, Kehlet H: High-dose local infiltration analgesia after hip and knee rep<strong>la</strong>cement:<br />

What is it, why does it work, and what are the future challenges? Acta Orthop<br />

2007; 78:159–61.<br />

5. Thomas DF, Lambert WG, Williams KL. The direct perfusion of surgical wounds with<br />

local anaesthetic solution: an approach to postoperative pain? Ann R Coll Surg Engl.<br />

1983;65(4):226-9.<br />

6. Yndgaard S, Holst P, Bjerre-Jepsen K, Thomsen CB, Struckmann J, Mogensen T:<br />

Subcutaneously versus subfascially administered lidocaine in pain treatment after<br />

inguinal herniotomy. Anesth Analg 1994; 79:324-7.<br />

BLOQUEIGS PERIFÈRICS EN ANALGÈSIA DE LA PARET ABDOMINAL<br />

Víctor Mayoral Rojals<br />

H. Universitari <strong>de</strong> Bellvitge<br />

Encara que existeix evidència suficient per recomanar l'analgèsia espinal<br />

epidural, sobre tot en cirurgia d’abdomen superior, no es menys cert que,<br />

sigui per contraindicacions <strong>de</strong> <strong>la</strong> tècnica com motius logístics, aquesta no<br />

sempre es pot realitzar. Una alternativa és bloquejar les aferències somàtiques<br />

mitjançant bloqueigs perifèrics <strong>de</strong> <strong>la</strong> paret abdominal, infiltracions i infusions<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ferida. Aquests bloqueigs no proporcionen analgèsia visceral,<br />

que s’haurà <strong>de</strong> complementar amb analgèsics via enteral o parenteral.<br />

Les aferències sensitives <strong>de</strong> <strong>la</strong> paret abdominal i peritoneu parietal anterior<br />

<strong>de</strong>penen <strong>de</strong>ls cinc-sis últims nervis toràcics (T7-11), primer nervi espinal<br />

lumbar (L1), ilioinguinal (L1), iliohipogàstric (L1), genitofemoral i subcostal<br />

(T12). Aquesta multitud <strong>de</strong> nervis, fan impracticable el seu bloqueig<br />

individual però, aprofitant <strong>la</strong> bona difusió <strong>de</strong>ls anestèsics locals per les fàscies<br />

intermuscu<strong>la</strong>rs per on discorren, es pot aconseguir una acceptable impregnació<br />

<strong>de</strong>ls mateixos amb les mínimes puncions.<br />

Les estructures o nervis diana <strong>de</strong>ls bloqueigs son:<br />

TAP (Transversus Abdominis P<strong>la</strong>nus).<br />

RAP (Rectus i Pararectus Abdominis P<strong>la</strong>nus).<br />

N. Intercostals.<br />

N. Ilioinguinal, N. Iliohipogàstric i N. Gènitofemoral.<br />

14<br />

Son tècniques antigues, conegu<strong>de</strong>s per tots en les seves versions “a cegues”,<br />

però que han ressorgit, probablement per <strong>la</strong> introducció <strong>de</strong> l’ecografia<br />

a <strong>la</strong> pràctica anestèsica. Els ultrasons ens permeten i<strong>de</strong>ntificar fàcilment les<br />

fàscies i/o nervis perifèrics, on dipositarem l’anestèsic local tot observant <strong>la</strong><br />

correcta difusió i allunyament d'estructures vascu<strong>la</strong>rs i viscerals.<br />

Tots els bloqueigs han <strong>de</strong>mostrat una excel·lent analgèsia postoperatòria<br />

amb reducció significativa <strong>de</strong>ls valors <strong>de</strong> les escales <strong>de</strong> dolor tant en repòs<br />

com moviment, així com estalvis c<strong>la</strong>rs en els consums d'analgèsics.<br />

Tanmateix, i pel que fa als bloqueigs interfascials, <strong>la</strong> progressió fins el nivell<br />

<strong>de</strong> bloqueig final aconseguit es lenta, com ho és <strong>la</strong> regressió <strong>de</strong>l mateix.<br />

Això, que pot tenir <strong>la</strong> seva explicació en les dificultats a <strong>la</strong> difusió com reabsorció<br />

<strong>de</strong> l’anestèsic, fa que s’hagin <strong>de</strong> fer amb temps suficient o el mes a<br />

prop <strong>de</strong>l nivell que volem aconseguir i també competeix amb altres tècniques<br />

que utilitzen perfusions per mantenir l’analgèsia.<br />

A <strong>la</strong> ponència, es farà un repàs pràctic <strong>de</strong> les diferents tècniques tant en<br />

les seves modalitats “a cegues” com amb l’ús d’ultrasons, que és <strong>la</strong> nostra<br />

pràctica habitual ara.


COMBINACIÓ SINÈRGICA DE FÀRMACS ANALGÈSICS EN EL DOLOR AGUT<br />

POSTOPERATORI: DE LA TEORIA A LA PRÀCTICA<br />

Dr. Christian Dürsteler<br />

Anestesiologia i Reanimació. Hospital Mar-Esperança. Barcelona<br />

L’eficàcia <strong>de</strong>l tractament <strong>de</strong>l dolor agut postoperatori és consi<strong>de</strong>rada avui dia<br />

eufemísticament com a sub-òptima. 1-3 Les causes d’aquest insuficient maneig<br />

<strong>de</strong>l dolor postoperatori són múltiples i <strong>de</strong> ben segur el factor logístic/ organitzatiu<br />

hi juga un paper important. 4 La promoció <strong>de</strong> diverses estratègies<br />

com l’abordatge multimodal 5,6 i el maneig específic per procediment 7 han<br />

reforçat els resultats, però aquests són encara millorables.<br />

Des <strong>de</strong>l punt <strong>de</strong> vista purament farmacològic disposem, en teoria, d’un<br />

vast armamentari analgèsic, però <strong>la</strong> realitat és que, tot i que el coneixement<br />

<strong>de</strong>ls mecanismes <strong>de</strong>l dolor i <strong>la</strong> inversió farmacèutica han augmentat extremament<br />

en els últims vint-i-cinc anys, quasi tots els nous analgèsics aprovats<br />

en aquest perio<strong>de</strong> són <strong>de</strong>rivats o reformu<strong>la</strong>cions <strong>de</strong>ls opioids o <strong>de</strong><br />

l’aspirina. 8 Per tant, donat que <strong>la</strong> recerca <strong>de</strong> nous fàrmacs analgèsics no<br />

avança a <strong>la</strong> velocitat <strong>de</strong>sitjable 9 i que el control <strong>de</strong>l dolor agut postoperatori<br />

és insuficient, l’alternativa <strong>de</strong> millorar l’eficàcia d’aquests fàrmacs mitjançant<br />

l’estudi d’interaccions es presenta com una estratègia terapèutica valuosa.<br />

La combinació d’analgèsics amb diferent mecanisme d’acció ha es<strong>de</strong>vingut<br />

l’estàndard en el tractament <strong>de</strong>l dolor agut postoperatori, amb<br />

l’objectiu d’aconseguir una millor analgèsia amb una menor incidència<br />

d’efectes adversos. Els efectes farmacològics obtinguts per l’administració simultània<br />

<strong>de</strong> dos o més analgèsics po<strong>de</strong>n manifestar-se <strong>de</strong> forma in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt<br />

i en aquest cas no hi hauria interacció, és a dir, els seus efectes serien additius<br />

(sumació d’efectes o interacció zero). No obstant, els efectes observats<br />

po<strong>de</strong>n ser molt superiors o inferiors als esperats i en aquest cas es consi<strong>de</strong>ra<br />

que existeix sinèrgia o antagonisme, respectivament.<br />

La metodologia que estudia les interaccions farmacològiques es basa en<br />

<strong>la</strong> comparació estadística <strong>de</strong> l’efecte esperat d’una combinació d’analgèsics<br />

amb l’efecte obtingut. Aquesta metodologia ha suposat un important avenç<br />

en el tractament <strong>de</strong> ma<strong>la</strong>lties com el càncer o <strong>la</strong> SIDA donada <strong>la</strong> possibilitat<br />

d’assajar in vitro, tant en cultius cel.lu<strong>la</strong>rs com vírics, combinacions <strong>de</strong> fins<br />

a set fàrmacs. En el camp <strong>de</strong>l dolor agut, <strong>la</strong> complexitat <strong>de</strong> <strong>la</strong> seva mesura<br />

ens p<strong>la</strong>nteja serioses limitacions, que fan que, si bé l’estudi d’interaccions<br />

entre els fàrmacs analgèsics emprats en el perío<strong>de</strong> perioperatori hagi sigut<br />

estudiat en diferents mo<strong>de</strong>ls <strong>de</strong> dolor agut en animals, 10 <strong>la</strong> tras<strong>la</strong>ció d’aquests<br />

treballs al camp clínic sigui pràcticament anecdòtica. 11-13 L’aplicació<br />

d’aquesta apassionant metodologia en el perío<strong>de</strong> perioperatori presenta limitacions<br />

complexes: 1) el dolor agut postoperatori és sovint mixte (somàtic,<br />

visceral, inf<strong>la</strong>matori), mentre que els estudis d’interacció entre analgèsics en<br />

animals solen emprar mo<strong>de</strong>ls nociceptius en front d’un estímul concret (tèrmic,<br />

mecànic, químic). 2) el perío<strong>de</strong> perioperatori es caracteritza per<br />

l’administració d’una gran quantitat <strong>de</strong> fàrmacs analgèsics i no analgèsics,<br />

po<strong>de</strong>nt interaccionar aquests últims amb el primers <strong>de</strong> manera clínicament<br />

<strong>de</strong>sfavorable 14-16 (p.e. antiemètics), afegint un factor <strong>de</strong> confusió suple -<br />

mentari.<br />

L’estudi <strong>de</strong> les interaccions farmacològiques entre analgèsics (i entre<br />

analgèsics i no analgèsics), un cop resoltes les limitacions esmenta<strong>de</strong>s, podria<br />

jugar un paper rellevant en el maneig i tractament <strong>de</strong>l dolor agut postoperatori.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Breivik H, Stubhaug A: Management of acute postoperative pain: still a long way<br />

to go! Pain 2008; 137: 233-4.<br />

2. Val<strong>la</strong>no A, Malouf J, Payrulet P, Banos JE: Analgesic use and pain in the hospital settings.<br />

Eur J Clin Pharmacol 2007; 63: 619-26.<br />

3. Puig MM, Montes A, Marrugat J: Management of postoperative pain in Spain. Acta<br />

Anaesthesiol Scand 2001; 45: 465-70.<br />

4. Benhamou D, Berti M, Brodner G, De Andres J, Draisci G, Moreno-Azcoita M, Neugebauer<br />

EA, Schwenk W, Torres LM, Viel E: Postoperative Analgesic THerapy Observational<br />

Survey (PATHOS): a practice pattern study in 7 central/southern European<br />

countries. Pain 2008; 136: 134-41.<br />

5. Kehlet H: Fast-track colorectal surgery. Lancet 2008; 371: 791-3.<br />

6. White PF: Multimodal analgesia: its role in preventing postoperative pain. Curr Opin<br />

Investig Drugs 2008; 9: 76-82.<br />

7. Kehlet H, Wilkinson RC, Fischer HB, Camu F: PROSPECT: evi<strong>de</strong>nce-based, procedure-specific<br />

postoperative pain management. Best Pract Res Clin Anaesthesiol<br />

2007; 21: 149-59.<br />

8. Woodcock J, Witter J, Dionne R: Stimu<strong>la</strong>ting the <strong>de</strong>velopement of mechanismbased,<br />

individualized pain therapies. Nature Reviews Drug Discovery 2007; 6:<br />

703-710.<br />

9. Dionne RA, Witter J: NIH-FDA Analgesic Drug Development Workshop: trans<strong>la</strong>ting<br />

scientific advances into improved pain relief. Clin J Pain 2003; 19: 139-47.<br />

10. Miranda HF, Puig MM, Prieto JC, Pinardi G: Synergism between paracetamol and<br />

nonsteroidal anti-inf<strong>la</strong>mmatory drugs in experimental acute pain. Pain 2006;<br />

121: 22-8.<br />

11. Friedman Z, Katznelson R, Phillips SR, Zanchetta C, Nistor OI, Eisen LB, Siddiqui N:<br />

A randomized double-blind comparison of a morphine-fentanyl combination vs.<br />

morphine alone for patient-controlled analgesia following bowel surgery. Pain Pract<br />

2008; 8: 248-52.<br />

12. Grach M, Massalha W, Pud D, Adler R, Eisenberg E: Can coadministration of oxycodone<br />

and morphine produce analgesic synergy in humans? An experimental<br />

cold pain study. Br J Clin Pharmacol 2004; 58: 235-42.<br />

13. Montes A, Warner W, Puig MM: Use of intravenous patient-controlled analgesia for<br />

the documentation of synergy between tramadol and metamizol. Br J Anaesth<br />

2000; 85: 217-23.<br />

14. Arcioni R, <strong>de</strong>l<strong>la</strong> Rocca M, Romano S, Romano R, Pietropaoli P, Gasparetto A: Ondansetron<br />

inhibits the analgesic effects of tramadol: a possible 5-HT(3) spinal receptor<br />

involvement in acute pain in humans. Anesth Analg 2002; 94: 1553-7, table of<br />

contents.<br />

15. Dursteler C, Mases A, Fernan<strong>de</strong>z V, Pol O, Puig MM: Interaction between tramadol<br />

and two anti-emetics on nociception and gastrointestinal transit in mice. Eur J<br />

Pain 2006; 10: 629-38.<br />

16. Dursteler C, Miranda HF, Poveda R, Mases A, P<strong>la</strong>nas E, Puig MM: Synergistic interaction<br />

between <strong>de</strong>xamethasone and tramadol in a murine mo<strong>de</strong>l of acute visceral<br />

pain. Fundam Clin Pharmacol 2007; 21: 515-20.<br />

15<br />

PONÈNCIES


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

ASEPSIA Y PROCEDIMIENTOS SEGUROS EN ANESTESIA REGIONAL ECOGUIADA<br />

Dr. Alejandro Ortega Romero<br />

Servicio <strong>de</strong> Anestesiología Reanimación y Tratamiento <strong>de</strong>l Dolor. Hospital ASEPEYO Cos<strong>la</strong>da-Madrid<br />

Introducción<br />

Las complicaciones infecciosas asociadas a <strong>la</strong> anestesia regional (AR) pue<strong>de</strong>n<br />

producir consecuencias <strong>de</strong>vastadoras en términos <strong>de</strong> mortalidad y morbilidad<br />

(formación <strong>de</strong> abscesos, fascitis necrotizante, meningitis, parálisis y<br />

muerte). 1 El <strong>de</strong>sconocimiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> verda<strong>de</strong>ra inci<strong>de</strong>ncia y gravedad <strong>de</strong> estas<br />

complicaciones así como una escasa frecuencia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas, pue<strong>de</strong>n re<strong>la</strong>jar<br />

nuestros hábitos <strong>de</strong> asepsia y seguridad en <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> AR.<br />

El incremento en <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> bloqueo regional periférico, <strong>la</strong> mayor<br />

colocación <strong>de</strong> catéteres para analgesia postoperatoria y <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong><br />

nuevos dispositivos en <strong>la</strong> localización nerviosa (ecografía) pue<strong>de</strong>n aumentar<br />

los riesgos <strong>de</strong> infección. Es necesario conocer <strong>la</strong>s posibles causas <strong>de</strong> infección<br />

y como po<strong>de</strong>mos prevenir<strong>la</strong>s.<br />

Inci<strong>de</strong>ncia<br />

Las complicaciones infecciosas pue<strong>de</strong>n ocurrir <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> cualquier técnica<br />

<strong>de</strong> AR. En re<strong>la</strong>ción a los bloqueos neuroaxiales <strong>la</strong>s series y muestras documentadas<br />

arrojan bastantes diferencias Aromaa et al 2 establece una tasa <strong>de</strong><br />

complicaciones muy baja 1.1 por cada 100.000 bloqueos centrales (8 casos<br />

<strong>de</strong> infecciones bacterianas <strong>de</strong>l SNC <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 170.000 epidurales y<br />

550.000 anestesias espinales).<br />

Estos datos varían <strong>de</strong> los resultados presentados por Wan et al 3 que estiman<br />

una inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> absceso epidural 1/1.930 bloqueos epidurales analgésicos<br />

y un riesgo <strong>de</strong> déficit neurológico persistente <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong> cada 4.343<br />

catéteres. En un reciente artículo <strong>de</strong> Grewal et al 4 recogen que <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> abscesos epidural tras los bloqueos nerviosos varía 1:1.000 a 1:100.000.<br />

Estas gran<strong>de</strong>s diferencias entre los datos publicados se pue<strong>de</strong>n explicar por<br />

diferentes razones. Po<strong>de</strong>mos encontrar discrepancias entre <strong>la</strong> selección <strong>de</strong><br />

datos: colonización o infección, técnica aséptica o administración previa <strong>de</strong><br />

antibiótico, correcta monitorización y recogidas <strong>de</strong> datos postoperatorios e infravaloración<br />

<strong>de</strong> factores <strong>de</strong> riesgos no reconocidos preoperatoriamente. 5<br />

La frecuencia <strong>de</strong> infección asociada a bloqueos periféricos es aún más variable.<br />

Se ha publicado recientemente en <strong>la</strong> literatura casos esporádicos <strong>de</strong><br />

abscesos <strong>de</strong> psoas, 6 abscesos <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra tras bloqueo poplíteo, 7 abscesos<br />

axi<strong>la</strong>res y fascitis necrotizante 8 y abscesos interescalénico. 9 En bloqueos<br />

continuos <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia varía según <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> colonización o infección<br />

(Tab<strong>la</strong> 1). 10<br />

Causas <strong>de</strong> infección<br />

La etiología <strong>de</strong> muchas complicaciones infecciosas es a menudo incierta.<br />

Las posibles causas se pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificar en intrínsecas o extrínsecas. Los<br />

mecanismos intrínsecos se re<strong>la</strong>cionan o hacen referencia a <strong>la</strong> salud <strong>de</strong>l paciente,<br />

incluyendo traumatismo, abusos <strong>de</strong> drogas intravenosas, diabetes,<br />

embarazos o estados <strong>de</strong> inmunosupresión. También <strong>la</strong> estancia en una unidad<br />

<strong>de</strong> cuidados intensivos y el sexo femenino pue<strong>de</strong>n aumentar el riesgo <strong>de</strong><br />

inf<strong>la</strong>mación local. Las causas extrínsecas <strong>de</strong> infecciones incluye <strong>la</strong> colonización<br />

<strong>de</strong>l trayecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> aguja, jeringas contaminadas, catéteres, anestésicos<br />

locales o fallos en <strong>la</strong> asepsia <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica. 20 También se han <strong>de</strong>mostrado<br />

riesgos potenciales <strong>de</strong> infección el sitio <strong>de</strong> colocación <strong>de</strong>l catéter (<strong>la</strong> zona femoral<br />

o axi<strong>la</strong>r presenta una tasa <strong>de</strong> colonización bacteriana <strong>de</strong>l 36.5% al<br />

57% frente a un 0 % en <strong>la</strong> zona poplítea) 5,13 y <strong>la</strong> duración <strong>de</strong>l bloqueo continuo<br />

(más <strong>de</strong> 5 días con un rango <strong>de</strong> 2-18 días). 18 La introducción <strong>de</strong>l equipo<br />

<strong>de</strong> ultrasonidos en <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia regional establece otra nueva<br />

causa extrínseca <strong>de</strong> infección. Se ha documentado que el equipo <strong>de</strong> ultrasonidos<br />

es un vector potencial <strong>de</strong> infección nosocomial en pacientes inmunocomprometidos<br />

o con lesiones en <strong>la</strong> piel. A<strong>de</strong>más los geles hidrosolubles y<br />

16<br />

sus recipientes pue<strong>de</strong>n ser fuentes <strong>de</strong> cultivos <strong>de</strong> gérmenes patógenos. 21,22<br />

De todas formas <strong>la</strong> migración <strong>de</strong> una bacteria <strong>de</strong> piel a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> aguja<br />

en <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong> punción es consi<strong>de</strong>rada <strong>la</strong> mayor causa <strong>de</strong> colonización y<br />

posterior riesgo <strong>de</strong> infección. 20 El organismo más frecuente mente <strong>de</strong>tectado<br />

en <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel es el S. epi<strong>de</strong>rmis (65-69% <strong>de</strong> <strong>la</strong> flora normal<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> piel) mientras que el S. aureus (1-2% <strong>de</strong> <strong>la</strong> flora <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel) es el más<br />

prevalente en <strong>la</strong>s infecciones. Esta discrepancia sugiere que el S. aureus<br />

podía ser más resistente a los <strong>de</strong>sinfectantes que otros microorganismos o<br />

que su efecto bactericida no sería lo suficientemente rápido para prevenir <strong>la</strong><br />

inocu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l S. aureus. 23<br />

También se han ais<strong>la</strong>do otros patógenos (estreptococo, E. coli y pseudomonas<br />

aeruginosa) pudiéndose encontrar corre<strong>la</strong>ción entre pacientes portadores<br />

<strong>de</strong> infección nasal crónica <strong>de</strong> S. aureus o faringitis recurrente por Estreptococo<br />

y posterior infección y/o colonización en <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> AR. 24<br />

Profi<strong>la</strong>xis y recomendaciones para prevenir <strong>la</strong>s infecciones en AR<br />

La ASRA ha presentado y consensuado unas recomendaciones sobre el tema<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s infecciones en AR que pue<strong>de</strong>n ser consi<strong>de</strong>radas apropiadas para todas<br />

<strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> AR. 25-29 Sin embargo es importante reconocer que muchas <strong>de</strong><br />

estas recomendaciones no ha sido posible <strong>de</strong>mostrar<strong>la</strong>s con datos publicados<br />

y han sido extrapo<strong>la</strong>das <strong>de</strong> campos más amplios <strong>de</strong> <strong>la</strong> literatura médico<br />

y quirúrgica. Estas guías, orientadas a <strong>la</strong> protección y cuidado <strong>de</strong>l paciente,<br />

son una ayuda frente al riesgo <strong>de</strong> infección pero no una garantía absoluta. Su<br />

valor vendrá <strong>de</strong>terminada por su correcta aplicación y <strong>la</strong> posterior revisión a<br />

lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiempo.<br />

A estas recomendaciones se <strong>de</strong>be añadir nuevas estrategias <strong>de</strong> protección<br />

que atañen al uso <strong>de</strong> nuevas herramientas <strong>de</strong> localización nerviosa<br />

(ecografía). Estas <strong>de</strong>ben mantenerse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los criterios <strong>de</strong> asepsia aceptados.<br />

Esto implica que el gel trasmisor <strong>de</strong>be ser estéril y <strong>la</strong> sonda ecográfica<br />

<strong>de</strong>be estar ais<strong>la</strong>do <strong>de</strong> todos momento, Las soluciones que hasta ahora<br />

se han aplicado establecen una barrera entre <strong>la</strong> sonda y <strong>la</strong> zona quirúrgica<br />

(parche <strong>de</strong> plástico tipo tega<strong>de</strong>rm ® , guantes estériles, fundas <strong>de</strong> plástico simi<strong>la</strong>res<br />

a <strong>la</strong>s usadas en técnicas artroscopicas).Se ha <strong>de</strong>mostrado que el <strong>la</strong>vado<br />

con jabón <strong>de</strong> <strong>la</strong> sonda y el cable reduce al 98% su colonización. Añadir<br />

un <strong>de</strong>sinfectante <strong>de</strong>be siempre estar homologado para no dañar el plástico<br />

y <strong>la</strong> membrana que recubre los cristales piezoeléctricos. 30<br />

El editorial <strong>de</strong> Hebl et al (You´re not as clean as you Think!) 31 nos recuerda<br />

que <strong>la</strong> baja frecuencia <strong>de</strong> complicaciones infecciosa no indica siempre que<br />

seamos tan asépticos y limpios en nuestras técnicas. En <strong>la</strong>s técnicas anéstesicas<br />

regionales ecoguiadas <strong>de</strong>bemos mantener <strong>la</strong>s mismas recomendaciones<br />

que se han sustentado en trabajos randomizados, prospectivos y contro<strong>la</strong>dos,<br />

a saber:<br />

Las soluciones <strong>de</strong> clorhexidina con base alcohólica han <strong>de</strong>mostrado<br />

reducir significativamente <strong>la</strong> colonización <strong>de</strong>l sitio <strong>de</strong> punción y el catéter<br />

con una mayor potencia bactericida comparado con otras soluciones<br />

antisépticas. Por esta razón <strong>de</strong>berían ser recomendadas como<br />

elección en <strong>la</strong>s técnicas anestésicas <strong>de</strong> AR.<br />

El <strong>la</strong>vado estándar <strong>de</strong> manos <strong>de</strong>be realizarse antes <strong>de</strong> realizar cualquier<br />

técnica <strong>de</strong> AR porque reduce el riesgo <strong>de</strong> contaminación cruzada.<br />

Los guantes estériles <strong>de</strong>ben ser usados para cualquier técnica <strong>de</strong> AR<br />

consi<strong>de</strong>rándolos un complemento al <strong>la</strong>vado <strong>de</strong> manos y no un susti -<br />

tutivo.<br />

La experiencia y recomendaciones <strong>de</strong> otras técnicas ecoguiadas (radiología<br />

intervencionista y accesos vascu<strong>la</strong>res), que establecen los mismos criterios


<strong>de</strong> asepsia que un procedimiento quirúrgico, pue<strong>de</strong>n ser aplicables a <strong>la</strong> espera<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> nuevas guías clínicas en AR ecoguiada.<br />

Tab<strong>la</strong>1. Complicaciones infecciosas en bloqueos periféricos.*<br />

Autor<br />

Nº <strong>de</strong><br />

catéteres<br />

Localización<br />

Colonización Inf<strong>la</strong>ma- Infección Absceso<br />

(%) ción (%) (%) (%)<br />

Borgeat 9 700 Interescal NR 0.7 0.1 0.1<br />

Meier 10 91 Interescal NR 8.7 2.1 0<br />

Bergman 12 405 Axi<strong>la</strong>r NR 0.25 0.25 0.25<br />

Cuvillon 13 208 Femoral 57 4.3 0 0<br />

Borgeat 14 1001 Poplíteo NR 0.2 0 0<br />

Cap<strong>de</strong>vi<strong>la</strong> 5 1416 Diferentes 28.7 3 0.07 0.07<br />

Neuburger 15 2285 Diferentes NR 4.2 3.2 0.9<br />

Neuburger 16 3491 Diferentes NR 4.2 2.4 0.8<br />

Stojadinovic 17 361 Diferentes NR NR 1.9 0<br />

Morin 18 102 Diferentes 23.7 13.7 1.9 0<br />

Swenson 19 620 Diferentes NR 0 0 0<br />

*(Modificado Macaire P and Cap<strong>de</strong>vi<strong>la</strong> X, How to prevent infection with regional<br />

techniques? Peripheral nerve catheters-How big is the risk? Highlights in<br />

Regional Anaesthesia and Pain Therapy XVI 2007) 10<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. We<strong>de</strong>l DJ, Horlocker TT. Risks of regional anesthesia—infectious,septic. Reg<br />

Anesth Pain Med 1996;21(6):57-61.<br />

2. Aromaa U, Lah<strong>de</strong>nsuu M, Cozanitis DA. Severe complications associated with epidural<br />

and spinal anaesthesias in Fin<strong>la</strong>nd 1987-1993. A study based on patient insurance<br />

c<strong>la</strong>ims. Acta Anaesthesiol Scand 1997;41:445-452.<br />

3. Wang LP, Hauerberg J, Schmidt JF. Inci<strong>de</strong>nce of spinal epidural abscess after epidural<br />

analgesia: A national 1-year survey. Anesthesiology 1999;91:1928-36.<br />

4. Grewal S, Hocking G, Wildsmith JA. Epidural abscesses. Br J Anaesth. 2006<br />

Mar;96(3):292-302.<br />

5. Cap<strong>de</strong>vi<strong>la</strong> X, et al. Continuos peripheral nerve blocks in hospital wards after orthopedic<br />

surgery: a multicenter prospective analysis of the quality of postoperative<br />

analgesia and complications in 1416 patients.Anesthesiology 2005;103(5)<br />

1035-45.<br />

6. Adam F, Jaziri S, Chauvin M. Psoas abscess complicating femoral nerve block catheter.<br />

Anesthesiology 2003;99(1):230-1.<br />

7. Compere V et al. Thigh abscess as a complication of continuos popliteal sciatic<br />

nerve block. Br J Anaesth 2005;95(2):225-6.<br />

8. Nseir S et al. Fatal streptococcal necrotizing fasciitis as a complication of axil<strong>la</strong>ry<br />

brachial plexus block. Br J Anaesth 2004;92(3):427-9.<br />

9. Borgeat A Dullenkopf A, Ekatodramis G, Nagy L. Evaluation of the <strong>la</strong>teral modified<br />

approach for continuous interscalene block after shoul<strong>de</strong>r surgery. Anesthesiology<br />

2003;99:436-42.<br />

10. Macaire P and Cap<strong>de</strong>vi<strong>la</strong> X, How to prevent infection with regional techniques?<br />

Peripheral nerve catheters-How big is the risk?. Highlights in Regional Anaesthesia<br />

and Pain Therapy XVI 2007,<br />

11. Meier G, Bauereis C, Heinrich C. Interscalene brachial plexus catheter for anesthesia<br />

and postoperative pain therapy. Experience with a modified technique. Anaesthesist<br />

1997;46:715-9.<br />

12. Bergman BD, Hebl JR, Kent J, Horlocker TT.Neurologic complications of 405 consecutive<br />

continuous axil<strong>la</strong>ry catheters. Anesth Analg 2003;96(1):247-52.<br />

13. Cuvillon P, Ripart J, Lalourcey L, Veyrat E. The continuous femoral nerve block catheter<br />

for postoperative analgesia:bacterial colonization, infectious rate and adverse<br />

effects.Anesth Analg 2001;93(4):1045-9.<br />

14. Borgeat A, Blumenthal S, Lambert M, Theodorou P, Vienne P. The feasibility and<br />

complications of the continuous popliteal nerve block: a 1001-case survey. Anesth<br />

Analg 2006;103:229-33.<br />

15. Neuburger M, Büttner J, Blumenthal S, Breitbarth J, Borgeat A. Inf<strong>la</strong>mmation and<br />

infection complications of 2285 perineural catheters: a prospective study. Acta<br />

Anaesthesiol Scand 2007;51(1):108-14.<br />

16. Neuburger M, Lang D, Büttner J. Abscess of the psoas muscle caused by a psoas<br />

compartment catheter. Case report of a rare complication of peripheral catheter regional<br />

anaesthesia. Anaesthesist 2005;54(4):341-5.<br />

17. Stojadinovic A, Auton A et al. Responding to challenges in mo<strong>de</strong>rn combat casualty<br />

care:innovative use of advanced regional anesthesia.Pain Med 2006;7:330-8.<br />

18. Morin AM et al. Risks factors for bacterial catheter colonization in regional anaesthesia.<br />

BMC Anesthesiol 2005.<br />

19. Swenson JD: Outpatient management of continuous peripheral nerve catheters<br />

p<strong>la</strong>ced using ultrasound guidance: an experience in 620 patients. Anesth Analg<br />

2006;103:1436-43.<br />

20. Heblhe JR. The importance and implications of aseptic techniques during regional<br />

anesthesia. Reg Anesth Pain Med 2006;31(4):311-323.<br />

21. Muradali D, Gold W.L, Philips A, Wilson S. Can ultrasound probes and coupling gel<br />

be a source of nosocomial infection in patients un<strong>de</strong>rgoing sonography? An in vivo<br />

and in Vitro study.AJR 1995;164:1521-1524.<br />

22. Schabrun S, Chipchase L, Rickard H. Are therapeutic. ultrasound units a potential<br />

vector for nosocomial infection? Physiother Res Int 2006; 11: 61-71.<br />

23. Sakuragi T, Higa K,Dan K. Skin flora on the human back and disinfection with alcoholic<br />

chlorhexidine,povidone iodine, and ethyl alcohol. Pain Clin 1987;1:183-88.<br />

24. We<strong>de</strong>l DJ, Horlocker TT. Risks of regional anesthesia-infectious, septic. Regional<br />

Anesth 1996;21(6):57-61.<br />

25. www.asra.com/consensus statements. Conference on Infections complications of<br />

Neuroaxial Blocka<strong>de</strong> November 17-18,2004.<br />

26. Hebl J, Neal J. Infectious Complications: A New Practice Advisory. Reg Anesth Pain<br />

Med 31(4):289-290<br />

27. J.R. Hebl, The importance and implications of aseptic techniques during regional<br />

anesthesia, Reg Anesth Pain Med 2006; 31(4): 311–323.<br />

28. D.J. We<strong>de</strong>l and T.T. Horlocker, Regional anesthesia in the febrile or infected patient,<br />

Reg Anesth Pain Med 2006; 31(4): 324–333.<br />

29. Horlocker TT,We<strong>de</strong>l J. Regional anesthesia in inmunocompromised patient. Reg<br />

Anesth Pain Med 2006; 31(4):346-352.<br />

30. WA Mirza,SH Iman,MS Kharal. Cleaning methods for ultrasound probes.Journal of<br />

the College Physicians and Sugeons Pakistan 2008;18(5):286-289.<br />

31. Hebl JR,Horlocker TT. You´re not as clean as you think! The role of asepsis in reducing<br />

infectious complications re<strong>la</strong>ted to regional anesthesia. Reg Anesth Pain<br />

Med 2003; 28(5):376-9.<br />

17<br />

PONÈNCIES


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

BLOQUEO ANESTÉSICO SUPRACLAVICULAR VERSUS AXILAR<br />

Dr Julio Sáinz Lopez<br />

Servicio Anestesiologia y Reanimación. ASEPEYO Sant Cugat (Barcelona)<br />

Des<strong>de</strong> que se ha introducido en <strong>la</strong> práctica diaria el uso <strong>de</strong>l ecógrafo en anestesia<br />

regional periférica, el salto cualitativo en su re<strong>la</strong>ción ha sido tan enorme,<br />

que dudo que hoy en día todavía queda algún anestesiólogo que lo ponga en<br />

duda. El grado <strong>de</strong> seguridad, naturalmente tras <strong>la</strong> consiguiente curva <strong>de</strong><br />

aprendizaje, permite abordar cualquier espacio, incluso alguno <strong>de</strong> los cuales<br />

han estado injustamente vetados, por el riesgo que representaba su realización.<br />

Entre ellos, se encuentra el espacio suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r, atávicamente unido<br />

al neumotorax. En cambio el nivel ai<strong>la</strong>r ha gozado siempre <strong>de</strong> un buen predicamento<br />

por el bajo riesgo <strong>de</strong> complicaciones, en cambio su índice <strong>de</strong> efectividad<br />

se reduce a niveles difíciles <strong>de</strong> asumir (80%) en <strong>la</strong>s mejores condiciones<br />

realizado en <strong>la</strong>s mejores condiciones <strong>de</strong> material y entrenamiento<br />

profesional para el 20% <strong>de</strong> pacientes que sufren su ineficacia. Todo esto pertenece<br />

al pasado cuando se realizaban con técnicas ciegas, actualmente y<br />

gracias a los “ojos” que disfrutamos, cualquier nivel don<strong>de</strong> realicemos el bloqueo,<br />

los éxitos superan el 95% <strong>de</strong> exitos.<br />

Comparar estos dos niveles <strong>de</strong> bloqueo es difícil, ya que nos ofrecen simi<strong>la</strong>res<br />

niveles <strong>de</strong> efectividad y extensión.<br />

Efectividad<br />

De los dos niveles el mas efectivo es el axi<strong>la</strong>r, ya que tenemos a nuestro alcance<br />

todos lo nervios terminales <strong>de</strong> brazo y antebrazo, radial, cubital, mediano,<br />

antebraquial cutaneo media y antebraquial cutaneo <strong>la</strong>teral.. Y no solo<br />

los tenemos que po<strong>de</strong>mos elegir cual o cuales <strong>de</strong> ellos necesitamos para <strong>la</strong><br />

cirugía o tratamiento <strong>de</strong>l dolor agudo o crónico. A nivel suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r tenemos<br />

menos control ya que no po<strong>de</strong>mos i<strong>de</strong>ntificar por separado los nervios,<br />

sino que tenemos el plexo a nivel <strong>de</strong> divisiones, y no se ven en toda su extensión.<br />

Todo ello redunda en que <strong>la</strong> inferior efectividad, quedando incompleta<br />

principalmente para el n. cubital en un 10% <strong>de</strong> pacientes.<br />

Extensión anestésica<br />

Para ambos bloqueos permite <strong>la</strong> cirugía sobre brazo antebrazo y mano. Si el<br />

bloqueo suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r se hace mas proximal, sin llegar a entrar en el surco<br />

interescalénico, al bloquear el n. supraescapu<strong>la</strong>r, permitiría <strong>la</strong> cirugía sobre<br />

el hombro, cosa que no alcanzaría en ningún caso <strong>la</strong> técnica axi<strong>la</strong>r.<br />

Dificultad técnica<br />

La técnica axi<strong>la</strong>r implica un mayor <strong>de</strong> técnica, pues obliga a i<strong>de</strong>ntificar individualmente<br />

cada uno <strong>de</strong> los cinco nervios terminales, si queremos hacer<br />

<strong>la</strong> técnica correctamente. Otra cosa es i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong> arteria y el espacio paravascu<strong>la</strong>r<br />

e infiltrar directamente un volumen anestésico superior a 20 ml,<br />

para que <strong>la</strong> vaina que engloba el paquete vasculonervioso haga el resto.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>la</strong> estructura tanto arterial como venosa, dificulta el acceso a los<br />

distintos nervios ya que o estan en <strong>la</strong> trayectoria <strong>de</strong> <strong>la</strong> aguja o en contacto<br />

con estructuras vascu<strong>la</strong>res. En cambio, a nivel suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r, sólo tenemos<br />

<strong>la</strong> arteria subc<strong>la</strong>via, que esta medial al plexo, y es infrecuente <strong>la</strong> existencia<br />

<strong>de</strong> vasos que atraviesen el plexo a este nivel. Dado que el plexo se<br />

extien<strong>de</strong> en una distancia consi<strong>de</strong>rable, hay que <strong>de</strong>positar mayor cantidad<br />

<strong>de</strong> anestésico para conseguir un bloqueo efectivo. La única dificultad consiste<br />

en ir haciendo una disección <strong>de</strong>l plexo con el anestésico a fin <strong>de</strong> ir<br />

avanzando y distribuirlo lo mas uniformemente posible, evitando a <strong>la</strong> vez su<br />

punción.<br />

Riesgos<br />

Para el nivel suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r, el principal es <strong>la</strong> lesión nerviosa cuando avanzamos<br />

con <strong>la</strong> aguja a través <strong>de</strong>l plexo, y para evitarlo <strong>de</strong>beremos ir avan-<br />

18<br />

zando haciendo una disección con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong>l anestesico local. Citaré el<br />

riesgo <strong>de</strong> neumotorax para que no se diga, pero <strong>de</strong>bemos tener en cuenta que<br />

se encuentra a mas <strong>de</strong> 1,5 cms <strong>de</strong>l lugar mas medial <strong>de</strong>l plexo, y que esa distancia<br />

para un ecógrafo, es tan gran<strong>de</strong>, que su riesgo se minimiza a extremos<br />

que sólo podríamos hacerlo bajo <strong>la</strong>s premisas <strong>de</strong> una ma<strong>la</strong> praxis médica,<br />

no como complicación anestésica. El riesgo <strong>de</strong> administración<br />

intravascu<strong>la</strong>r es pequeño, menor que para el nivel axi<strong>la</strong>r, y solo <strong>de</strong>bemos contro<strong>la</strong>r<br />

cuando administremos el anestésico local en <strong>la</strong> zona mas medial <strong>de</strong>l<br />

plexo, que se encuentra en contacto con <strong>la</strong> arteria subc<strong>la</strong>via.<br />

Para el nivel axi<strong>la</strong>r, el principal riesgo es <strong>la</strong> administración intravascu<strong>la</strong>r,<br />

que se <strong>de</strong>tecta con pequeñas administraciones <strong>de</strong> anestésico local, inferiores<br />

a 0,5 ml, y que se <strong>de</strong>tectan por dos datos, uno porque no se ve <strong>la</strong> expansion<br />

<strong>de</strong> los tejidos, y en segundo lugar se aprecia una imagen un poco mas<br />

hiperecoica que <strong>la</strong> luz <strong>de</strong>l vaso, como un torbellino <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> luz, coinci<strong>de</strong>nte<br />

con <strong>la</strong> administración. Si apreciamos esta imagen, <strong>de</strong>beremos <strong>de</strong> inmediato<br />

cesar <strong>la</strong> inyección y buscaremos <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> punta <strong>de</strong> <strong>la</strong> aguja,<br />

que visualizaremos con facilidad encontrandose <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> luz <strong>de</strong>l vaso. El<br />

otro riesgo valorable es <strong>la</strong> punción neural. Dado que estamos viendo el nervio,<br />

<strong>la</strong> ten<strong>de</strong>ncia es a acercar <strong>la</strong> guja lo máximo posible para garantizar <strong>la</strong> mas<br />

efectiva administración <strong>de</strong> anestésico. En ese intento, se producen parestesias<br />

que podría ser causa <strong>de</strong> secue<strong>la</strong>s posteriores, aunque el riesgo es muy<br />

bajo.<br />

Catéteres<br />

La dificultad <strong>de</strong> colocación <strong>de</strong> catéteres es simi<strong>la</strong>r para ambos niveles, quizas<br />

un poco mas dificultosa <strong>la</strong> suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r, por el trayecto a seguir y su<br />

control ecográfico. La técnica que empleo es <strong>la</strong> via infrac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r, pasando<br />

por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>vícu<strong>la</strong>, hasta lleva al plexo a nivel suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r. La ventaja<br />

<strong>de</strong> esta estriba en que el cateter es estable, no <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zándose, cosa que<br />

a nivel axi<strong>la</strong>r todos conocemos que se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan obligando a recolocarlos<br />

con frecuencia.<br />

Dosis<br />

El volumen necesario para conseguir un bloqueo efectivo al 95% <strong>de</strong> efectividad<br />

está en 10 ml, en cambio para el nivel axi<strong>la</strong>r, <strong>la</strong> dosis necesaria para<br />

conseguir iguales niveles es <strong>de</strong> 5 ml.<br />

Efectos secundarios<br />

Para el bloqueo axi<strong>la</strong>r no existen efectos secundarios, ya que dado el volumen<br />

que se administra, no difun<strong>de</strong> a niveles superiores, evitando con ello el<br />

riesgo <strong>de</strong> bloqueos anestésicos <strong>de</strong>l nervio frénico y <strong>de</strong>l nervio recurrente<br />

como ya han sido <strong>de</strong>scritos. En cambio, el bloqueo suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r, en un<br />

porcentaje <strong>de</strong>l 7%, a pesar <strong>de</strong>l volumen <strong>de</strong> 10 ml. Si aumentamos dicho volumen<br />

en cantida<strong>de</strong>s superiores a los 20 ml. Obtendremos un bloqueo <strong>de</strong>l n.<br />

frénico cercano al 50%, así como bloqueo <strong>de</strong>l ganglio estrel<strong>la</strong>do. Por lo tanto,<br />

<strong>de</strong>beremos ser restrictivos en <strong>la</strong> técnica suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r no por los atávicos<br />

neumotórax, sino por el riesgo <strong>de</strong> producir una <strong>de</strong>scompensación respiratoria<br />

en paciente con insuficiencias respiratorias crónicas evolucionadas, pues<br />

podrían a ser tributarios <strong>de</strong> intubación y venti<strong>la</strong>ción mecánica.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Ting PL. Sivagnanaratnam V. Ultrasonographic study of the spread of local anaesthetic<br />

during axil<strong>la</strong>ry brachial plexus block. Department of Anaesthesia, Toa Payoh<br />

Hospital, Toa Payoh Rise, Singapore. British Journal of Anaesthesia. 63(3):326-9,<br />

1989 Sep.


2. Kapral S, Krafft P, Eibenberger K, Fitzgerald R, Gosch M, Weinstabl C. Ultrasound-gui<strong>de</strong>d<br />

suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r approach for regional anesthesia of the brachial plexus. Department<br />

of Anesthesia, University of Vienna, Austria. Anesth Analg. 1994<br />

Mar;78(3):507-13.<br />

3. J. Sáinz López, A. Prat Vallribera, M. Seguí Pericas, A. Samà Pujo<strong>la</strong>r, M. Calleja Abad,<br />

ACCESOS VASCULARES A LA LUZ DE LA ECOGRAFÍA<br />

Dra. Pi<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Diego Isasa<br />

Anestesiología y Reanimación. Hospital ASEPEYO Cos<strong>la</strong>da<br />

La canalización vascu<strong>la</strong>r es una parte importante <strong>de</strong> nuestro trabajo como<br />

anestesiólogos. Se estima que en Estados Unidos se canalizan más <strong>de</strong> un<br />

millón <strong>de</strong> vías centrales al año. 1 Las tasas <strong>de</strong> fallos son <strong>de</strong>l 10,1% a 19,4%<br />

y <strong>la</strong>s complicaciones <strong>de</strong> 5,4% a 11%, incluyendo <strong>la</strong> muerte, 2 <strong>de</strong>pendiendo<br />

tanto <strong>de</strong> factores <strong>de</strong>l realizador como <strong>de</strong>l paciente. La comparación entre trabajos<br />

no es fácil, <strong>de</strong>bido a que no existen criterios estándar respecto a qué<br />

constituye una complicación o un caso difícil. Hatfield y Bo<strong>de</strong>nham 3 publicaron<br />

una lista <strong>de</strong> criterios que nos permiten anticipar los accesos venosos difíciles:<br />

Referencias anatómicas difíciles <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar y/o utilizar (obesos,<br />

e<strong>de</strong>ma local, etc.).<br />

Lugares <strong>de</strong> acceso limitados por <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> otros catéteres, infecciones,<br />

etc.<br />

Dificulta<strong>de</strong>s previas durante <strong>la</strong> cateterización (más <strong>de</strong> tres intentos en<br />

un lugar, más <strong>de</strong> dos lugares intentados, etc.).<br />

Complicaciones previas (punción arterial, neumotórax, daño neurológico,<br />

etc.).<br />

Anormalida<strong>de</strong>s vascu<strong>la</strong>res conocidas.<br />

Coagulopatía (INR>2; APTT>1,5; p<strong>la</strong>quetas


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

Es imprescindible <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> un campo estéril <strong>de</strong> trabajo. Se necesita<br />

cubrir con una funda <strong>de</strong> plástico o látex tanto el transductor como el<br />

cable.<br />

En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> vena subc<strong>la</strong>via, <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>vícu<strong>la</strong> limita el acceso<br />

con US. Es más sencil<strong>la</strong> una canalización <strong>la</strong>teral, <strong>de</strong> vasos axi<strong>la</strong>res, con<br />

<strong>la</strong>s ventajas <strong>de</strong> reducir el riesgo <strong>de</strong> punción pleural y arterial dada <strong>la</strong> mayor<br />

separación <strong>de</strong> los vasos; 21, 22 aunque no es <strong>de</strong>scartable el riesgo <strong>de</strong> daño<br />

neurológico transitorio 1%, dada <strong>la</strong> cercanía <strong>de</strong>l plexo. 22<br />

Las venas ante cubitales son una buena opción en el caso <strong>de</strong> no po<strong>de</strong>r canalizar<br />

otras vías. Sandhu y Sidhu, 23 recomiendan su visualización primero en<br />

transversal y su canalización con una visión longitudinal <strong>de</strong>l vaso, para evitar<br />

mal posiciones.<br />

La canalización <strong>de</strong> los vasos femorales es uno <strong>de</strong> los accesos más frecuentemente<br />

empleados. Hughes y col. 24 recomiendan <strong>la</strong> canalización tanto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vena como <strong>de</strong> <strong>la</strong> arteria lo más cercano al ligamento inguinal como sea<br />

posible.<br />

La mayor parte <strong>de</strong> estudios se han realizado con vías centrales más que<br />

con accesos arteriales, pero todas <strong>la</strong>s ventajas respecto a <strong>la</strong> canalización venosa<br />

son aplicables. Levin y col. realizaron un estudio <strong>de</strong> cateterización <strong>de</strong> arteria<br />

radial, 25 en el que indican su facilidad y un aumento <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> éxitos<br />

en <strong>la</strong> canalización al primer intento, aunque el tiempo <strong>de</strong> realización fue<br />

mayor.<br />

Conclusión<br />

La utilización <strong>de</strong> US para <strong>la</strong> canalización vascu<strong>la</strong>r acorta el tiempo <strong>de</strong> procedimiento,<br />

reduce el número <strong>de</strong> fallos y minimiza <strong>la</strong>s complicaciones.<br />

Pese a esto su empleo sigue siendo limitado incluso entre anestesiólogos<br />

cardiovascu<strong>la</strong>res 26, siendo utilizado frecuentemente como técnica <strong>de</strong> “rescate”<br />

tras haber fal<strong>la</strong>do.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Feller-Kopman D. Ultrasound-gui<strong>de</strong>d central venous catheter p<strong>la</strong>cement: the new<br />

Standard of care? Crit Care Med 2005; 33(8):1875-1877.<br />

2. Augusti<strong>de</strong>s JG. Evi<strong>de</strong>nce-based <strong>de</strong>cision making in ultrasound-gui<strong>de</strong>d central venous<br />

cannu<strong>la</strong>tion: choosing between the eye and the ear. Edit. Jour of Clinical<br />

Anesth 2006; 18:165-166.<br />

3. Hatfield A, Bo<strong>de</strong>nham A. Portable ultrasound for difficult central venous access. Br<br />

Jour Anaesth 1999; 82(6):822-826.<br />

4. Rothschild JM. Ultrasound guidance of central vein catheterization. Evi<strong>de</strong>nce report<br />

technology assessment, nº 43. Chapter 21. Making healthcare safer. A critical<br />

analysis of patient safety practices. Agency of healthcare research and quality<br />

publication, nº 01-E058. 2001; 245-253. http://www.ahrq.gov/clic/ptsafety/.<br />

5. NICE National Institute for Clinical Excellence. Guidance on the use of ultrasound<br />

locating <strong>de</strong>vices for p<strong>la</strong>cing central venous catheters. Technology Apraisal Guidance<br />

nº 49, sept 2002. http://www.nice.org.uk<br />

6. NICE National Institute for clinical Excellence. Proposal to move guidance to the static<br />

list.London: NICE, 2005. http://www.nice.org.uk/pdf/ta049reviewproposal.pdf<br />

7. Grebenik CR, Boyce A, Sinc<strong>la</strong>ir ME, Evans RD, Mason DG, Martin B. NICE gui<strong>de</strong>lines<br />

for central venous catheterization in children. Is the evi<strong>de</strong>nce base sufficient?<br />

Br Jour of Anaesth 2004; 92(6):827-30.<br />

20<br />

8. Verghese ST, McGill WA, Patel RI, et al. Ultrasound-gui<strong>de</strong>d internal jugu<strong>la</strong>r venous<br />

cannu<strong>la</strong>tion in infants: a prospective comparison with the traditional palpation method.<br />

Anesthesiology 1999; 91:71-77.<br />

9. Bosman M, Kavanagh RJ. Two dimensional ultrasound guidance in central venous<br />

catheter p<strong>la</strong>cement; a postal survey of the practice and opinions of consultant pediatric<br />

anesthetists in the United Kingdom. Pediatr Anesth 2006; 16:530-537.<br />

10. Marhofer P, Willschke H, Kettner S. Imaging techniques for regional nerve blocka<strong>de</strong><br />

and vascu<strong>la</strong>r cannu<strong>la</strong>tion in children. Current Opinion in Anaesth 2006;<br />

19:293-300.<br />

11. Leyvi G, Taylor DG, Reith E, Wasnick JD. Utility of ultrasound- gui<strong>de</strong>d central venous<br />

cannu<strong>la</strong>tion in pediatric surgical patients: a clinical series. Paed Anaesth<br />

2005; 15:953-8.<br />

12. Hind D, Calvert N, Mcwilliams R, Davidson A, Paisley S, Beverly C, Thomas S. Ultrasonic<br />

locating <strong>de</strong>vices for central venous cannu<strong>la</strong>tion: meta-analysis. Br Med<br />

Jour 2003; 327:361.<br />

13. Schummer W, Schummer C, Tuppatsch H, Fuchs J, Bloos F, Huttemann E. Jour of<br />

Clin Anesth 2006;18(3):167-72.<br />

14. Wigmore TJ, Smythe JF, Hacking MB, Raobaikady R, MacCallum NS. Effect of the<br />

implementation of NICE gui<strong>de</strong>lines for ultrasound guidance on the complication<br />

rates with central venous catheter p<strong>la</strong>cement in patients presenting for routine<br />

surgery in a tertiary referral centre. Br Jour Anaesth 2007;99(5):662-5.<br />

15. Lamperti M, Cortel<strong>la</strong>zzi P, D´Onofrio G et al. An autcome study on complications<br />

using routine ultrasound assistance for internal jugu<strong>la</strong>r vein cannu<strong>la</strong>tion. Acta<br />

Anaesth Scand 2007;51:1327-1330.<br />

16. Milling T, Rose J, Briggs W, Birkhahn R, Gaeta T, Bove J, Melniker L. Randomized,<br />

controlled clinical trial of point-of-care limited ultrasonography assistance of central<br />

venous cannu<strong>la</strong>tion: the third sonography outcomes assessment program<br />

(SOAP-3) trial. Crit Care Med 2005; 33(8):1764-69.<br />

17. Hosokawa K, Shime N, Kato Y, Hashimoto S. A randomized trial of ultrasound<br />

image-based skin surface marking versus real-time ultrasound-gui<strong>de</strong>d internal<br />

jugu<strong>la</strong>r vein catheterization in infants Anesthesiology 2007;107(5):720-24.<br />

18. Milling T, Hol<strong>de</strong>n C, Melniker L, Briggs WM, Birkhahn R, Gaeta T. Randomized controlled<br />

trial of single-operator vs. two- operator ultrasound guidance for internal jugu<strong>la</strong>r<br />

central venous cannu<strong>la</strong>tion. Aca<strong>de</strong>mic Emerg Med 2006; 13: 245-47.<br />

19. Chapman GA, Johnson D, Bo<strong>de</strong>nham AR. Visualisation of needle position using ultrasonography.<br />

Anaesthesia 2006; 61: 148-158.<br />

20. Maecken T, Grau T. Ultrasound imaging in vascu<strong>la</strong>r access. Crit Care Med<br />

2007;35(5 Suppl.) 178-185.<br />

21. Galloway S, Bo<strong>de</strong>nham A. Ultrasound imaging of the axil<strong>la</strong>ry vein-anatomical basis<br />

for central venous access. Br Jour Anaesth 2003; 90(5):589-95.<br />

22. Sharma A, Bo<strong>de</strong>nham A, Mallick A. Ultrasound-gui<strong>de</strong>d infrac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r axil<strong>la</strong>ry vein<br />

cannu<strong>la</strong>tion for central venous access. Br Jour Anaesth 2004; 93:188-92.<br />

23. Sandhu NPS, Sidhu DS. Mid-arm approach to basilica and cephalic vein cannu<strong>la</strong>tion<br />

using ultrasound guidance. Br Jour Anaesth 2004; 93:292-4.<br />

24. Hughes P, Scott C, Bo<strong>de</strong>nham A. Ultrasonography of the femoral vessels in the<br />

groin: implications for vascu<strong>la</strong>r access. Anaesthesia 2000; 55:1198-1202.<br />

25. Levin PD, Sheinin O, Gozal Y. Use of ultrasound guidance in the insertion of radial<br />

artery catheters. Crit Care Med 2003; 31: 481-484.<br />

26. Bailey P L, G<strong>la</strong>nce L G, Eaton M P, Parshall B, McIntosh S. A survey of the use of<br />

ultrasound during central venous catheterization. Anesthesia Analgesia 2007;<br />

104(3):491-497.


DISSENY D’UN QUIRÒFAN SEGUR<br />

Sr. Joaquim Teruel Ortega<br />

Director <strong>de</strong> Serveis Generals <strong>de</strong> l’Hospital ASEPEYO <strong>de</strong> Sant Cugat<br />

Introducció<br />

Un quiròfan ha <strong>de</strong> ser un àrea segura en tots els aspectes i per tots els usuaris.<br />

Tot ha d’estar concebut per que l’acte quirúrgic es pugui fer amb les màximes<br />

garanties <strong>de</strong> seguretat pel pacient, que en aquestes circumstàncies es<br />

troba en una situació <strong>de</strong> vulnerabilitat, però també s’han <strong>de</strong> garantir les condicions<br />

<strong>de</strong> seguretat per al personal sanitari i per personal d’altres serveis no<br />

mèdics que fan <strong>la</strong> seva funció a dintre d’un bloc quirúrgic.<br />

1. Seguretat<br />

Algunes <strong>de</strong> les condicions que s’han <strong>de</strong> complir per consi<strong>de</strong>rar un quiròfan<br />

segur són:<br />

La fiabilitat <strong>de</strong>ls subministraments (electricitat, gasos medicinals, aire<br />

condicionat, aigua…).<br />

La fiabilitat i idoneidat <strong>de</strong> l’equipament mèdic.<br />

L’a<strong>de</strong>quada estructura física <strong>de</strong>l quiròfan i <strong>de</strong> tots els elements arquitectònics.<br />

Asèpsia <strong>de</strong>s <strong>de</strong>l punt <strong>de</strong> vista microbiològic.<br />

Compliment <strong>de</strong>ls requisits re<strong>la</strong>cionats amb <strong>la</strong> Prevenció <strong>de</strong> Riscos Laborals.<br />

Seguretat integral<br />

Si no es donen totes les condicions no es pot par<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l concepte <strong>de</strong> seguretat<br />

integral que seria cap a on s’hauria d’orientar el disseny d’un quiròfan, és<br />

a dir, pensar quan dissenyem un quiròfan en tots aquestes condicions comenta<strong>de</strong>s<br />

d’una manera global perquè estan íntimament interre<strong>la</strong>ciona<strong>de</strong>s entre<br />

elles, ja que <strong>de</strong>l contrari farem un quiròfan segur només en alguns aspectes.<br />

Exemple: aquesta foto trobada a Internet com a mostra d’una sa<strong>la</strong> quirúrgica, difícilment<br />

tindrà uns nivells d’asèpsia correctes <strong>de</strong>gut a que els acabats arquitectònics no<br />

són els a<strong>de</strong>quats.<br />

Altre factor c<strong>la</strong>u per garantir <strong>la</strong> seguretat d’un quiròfan radica en<br />

l’utilització i manteniment <strong>de</strong>l quiròfan i el seu equipament.<br />

Per utilitzar a<strong>de</strong>quadament el quiròfan l’hem <strong>de</strong>:<br />

Conèixer<br />

El personal usuari ha <strong>de</strong> conèixer perfectament com utilitzar les instal·<strong>la</strong>cions<br />

i l’equipament. Ha <strong>de</strong> rebre formació per part <strong>de</strong>ls fabricants <strong>de</strong>ls equips, <strong>de</strong>l<br />

personal tècnic <strong>de</strong>l centre quan a les instal·<strong>la</strong>cions, i <strong>de</strong>ls tècnics <strong>de</strong> seguretat<br />

i higiene quan al compliment <strong>de</strong>ls requisits en matèria <strong>de</strong> prevenció <strong>de</strong> riscos<br />

<strong>la</strong>borals.<br />

Mantenir<br />

Gestionar i mantenir eficientment l’equipament i les instal·<strong>la</strong>cions per part<br />

<strong>de</strong>ls serveis tècnics.<br />

La eficàcia <strong>de</strong> <strong>la</strong> neteja també juga un paper important en el manteniment<br />

<strong>de</strong> les condicions d’asèpsia.<br />

Per tant, per aconseguir que un disseny segur realment condueixi a tenir<br />

un quiròfan segur, s’ha <strong>de</strong> garantir una utilització i manteniment a<strong>de</strong>quats.<br />

2. Disseny<br />

Sens dubte <strong>de</strong> tots els aspectes que influeixen en <strong>la</strong> seguretat són els condicionants<br />

estructurals els més <strong>de</strong>terminants, entenent com a condicionants<br />

estructurals els arquitectònics i les instal·<strong>la</strong>cions, ja que també són els més<br />

difícils <strong>de</strong> modificar.<br />

Dels condicionants estructurals els arquitectònics són els més visibles<br />

per tothom: distribució <strong>de</strong>l bloc quirúrgic, disseny <strong>de</strong>ls diferents espais, passadissos,<br />

accessos, portes, sorti<strong>de</strong>s d’emergència, materials amb que estan<br />

fets, sostres, parets i terres. Per aquest motiu és més fàcil entendre’ls, avaluar<br />

<strong>la</strong> seva idoneïtat i en <strong>de</strong>finitiva tenir una opinió formada.<br />

Però els grans <strong>de</strong>sconeguts són les instal·<strong>la</strong>cions tècniques que són infraestructures<br />

extenses i complexes que culminen als quiròfans i per tant<br />

pràcticament només veuen els punts finals <strong>de</strong> cada una d’elles, però darrera<br />

hi ha tot un món <strong>de</strong> tecnologia <strong>de</strong>sconegut per al personal usuari. El subministrament<br />

elèctric, els gasos medicinals, l’aigua, l’aire condicionat… totes<br />

són instal·<strong>la</strong>cions subjectes a legis<strong>la</strong>ció que es <strong>de</strong>senvolupa en normatives i<br />

reg<strong>la</strong>ments que obliguen a realitzar-les amb uns requisits <strong>de</strong> seguretat molt<br />

exigents.<br />

ALGUNA DE LA NORMATIVA A COMPLIR AL DISSENY ARQUITECTÒNIC,<br />

D’INSTAL·LACIONS I D’EQUIPAMENT.<br />

Els quiròfans estan contemp<strong>la</strong>ts com a instal·<strong>la</strong>cions d’alt risc i per tant<br />

les exigències <strong>de</strong> seguretat són superiors a <strong>la</strong> resta d’instal·<strong>la</strong>cions d’un hospital.<br />

Alguns <strong>de</strong>ls reg<strong>la</strong>ments que s’han <strong>de</strong> cumplir són :<br />

ELECTRICITAT: RD 842/2002. REBT. Reg<strong>la</strong>ment Electrotècnic per Baixa<br />

Tensió.<br />

Hi ha una instrucció tècnica específica “ITC-BT-038 Insta<strong>la</strong>ciones con<br />

fines especiales. Requisitos particu<strong>la</strong>res para <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción eléctrica en quirófanos<br />

y sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> intervención” a on s’estableixen els requisits <strong>de</strong> seguretat<br />

elèctrica específics per fer instal·<strong>la</strong>cions, quins elements <strong>de</strong> seguretat han<br />

d’haver en tota instal·<strong>la</strong>ció; a més a més s’estableix com i cada quan s’ha <strong>de</strong><br />

fer el manteniment <strong>de</strong>ls quiròfans.<br />

AIRE CONDICIONAT: RD 1027/2007. RITE 2007. Reg<strong>la</strong>ment d’Instal·<strong>la</strong>cions<br />

Tècniques Energètiques.<br />

Al punt “IT 1.1.4.2 Exigencia <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong>l aire interior” es <strong>de</strong>fineixen el<br />

nivell màxim <strong>de</strong> contaminants, els nivells <strong>de</strong> filtració, les renovacions<br />

d’aire/hora mínimes necessàries.<br />

EDIFICACIÓ: RD 314/2006. CTE Codi Tècnic <strong>de</strong> l’edificació.<br />

21<br />

PONÈNCIES


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

Entre d’altres estableixen els DB Documents bàsics <strong>de</strong> :<br />

DB-SI: Seguridad en caso <strong>de</strong> incendio<br />

DB-SU: Seguridad <strong>de</strong> Utilización<br />

DB-HS: Salubridad<br />

GASOS MEDICINALS<br />

Real Decreto 1800/2003, pel que es regulen els gasos medicinals.<br />

“NORMA UNE-EN 737: Sistemas <strong>de</strong> distribución canalizada <strong>de</strong> gases medicinales”.<br />

“Parte 3: Re<strong>de</strong>s para gases medicinales comprimidos y vacíos.”<br />

AIGUA<br />

RD 865/2003<br />

DECRET 352/2004 pel qual s'estableixen les condicions higienicosanitàries<br />

per a <strong>la</strong> prevenció i el control <strong>de</strong> <strong>la</strong> legionel·losi<br />

EQUIPAMENT ELECTROMÈDIC: NORMA CEI-60601. Requisits Generals<br />

per <strong>la</strong> seguretat.<br />

3. DARRERRES TENDÈNCIES EN EL DISSENY<br />

Les darreres tendències en el disseny <strong>de</strong> quiròfans van cap a un quiròfan integrat,<br />

en ocasions mal anomenat quiròfan intel·ligent. Consisteix en integrar<br />

l’equipament eletromèdic a l’espai arquitectònic i <strong>de</strong> fer un control unificat<br />

<strong>de</strong> tots els sistemes.<br />

Aquests sistemes po<strong>de</strong>n ser làmpa<strong>de</strong>s quirúrgiques, taules quirúrgiques,<br />

pantalles per <strong>la</strong> visualització i manipu<strong>la</strong>ció d’imatges així com <strong>de</strong> documentació<br />

clínica, torres d’endoscòpia i artroscopia, així com el monitoratge <strong>de</strong>l pacient.<br />

També es pot modificar el nivell visual i color <strong>de</strong> <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> quirúrgica, contro<strong>la</strong>r<br />

remotament càmeres i altra instrumentació mèdica.<br />

Exemple <strong>de</strong> quiròfan integrat.<br />

22<br />

Aquest quiròfans integrats són el present en molts hospitals i milloren<br />

molts aspectes <strong>de</strong> <strong>la</strong> seguretat, ja que per exemple:<br />

Es redueix <strong>la</strong> quantitat <strong>de</strong> connexionat que gravita al voltant <strong>de</strong>l camp<br />

quirúrgic,<br />

El control <strong>de</strong>ls equips es pot fer <strong>de</strong>s d’un sol punt i per tant augmenta<br />

l’espai lliure disponible,<br />

Milloren les condicions <strong>de</strong> confort i ergonòmiques <strong>de</strong>l personal sanitari.<br />

Es controlen millor els paràmetres <strong>de</strong> funcionament i les a<strong>la</strong>rmes al<br />

estar monitoritzats contínuament, adaptant-se als requeriments i preferències<br />

<strong>de</strong> cada equip quirúrgic.<br />

4. RESUM<br />

Com a resum, si es té <strong>la</strong> possibilitat <strong>de</strong> participar en el disseny d’un nou quiròfan<br />

o en una reforma, s’hauria <strong>de</strong> tenir en compte :<br />

El concepte <strong>de</strong> seguretat integral per contemp<strong>la</strong>r tots els condicionants<br />

que es donen en un quiròfan.<br />

Que per garantir <strong>la</strong> seguretat a un quiròfan, a més <strong>de</strong> <strong>la</strong> importància<br />

d’un disseny a<strong>de</strong>quat s’han d’utilitzar i mantenir correctament.<br />

Que s’han <strong>de</strong> tenir en compte una gran quantitat <strong>de</strong> normativa i legis<strong>la</strong>ció<br />

que ens ajuda a fer els quiròfans segurs però que també ens condiciona<br />

en què po<strong>de</strong>m fer i què no.<br />

Que en <strong>la</strong> selecció d’equipament com en el disseny <strong>de</strong>ls espais i instal·<strong>la</strong>cions,<br />

els equips tècnics haurien <strong>de</strong> comptar amb <strong>la</strong> participació<br />

<strong>de</strong>l personal sanitari, col·<strong>la</strong>boració interdisciplinària que ja és habitual<br />

en països capdavanters en tecnologia mèdica.


ELS RISCOS LABORALS DELS ANESTESISTES<br />

Rafael Padrós<br />

Prevenció i Riscos Laborals. Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Creu i Sant Pau. Barcelona<br />

Quan es par<strong>la</strong> <strong>de</strong> riscos <strong>la</strong>borals <strong>de</strong>ls anestesistes, habitualment es focalitza<br />

en els anestèsics. Però l’evolució <strong>de</strong> les condicions <strong>de</strong> treball, <strong>de</strong> les tècniques<br />

<strong>de</strong> treball, <strong>de</strong> l’organització <strong>de</strong>l treball i, per últim, <strong>de</strong> les normatives fa<br />

que quan parlem <strong>de</strong> prevenció <strong>de</strong> riscos <strong>la</strong>borals ens referim a totes aquelles<br />

situacions que afecten a l’anestesista.<br />

La Llei 31/95 <strong>de</strong> Prevenció <strong>de</strong> Riscos Laborals indica un nou marc<br />

d’actuació sobre les condicions <strong>de</strong> treball. En aquest sentit, obliga tant a<br />

l’empresari com al trebal<strong>la</strong>dor, en aquest cas el Gerent i l’anestesista, a trebal<strong>la</strong>r<br />

vers a <strong>la</strong> disminució <strong>de</strong>l risc, sempre cadascú en el seu nivell <strong>de</strong> responsabilitat.<br />

Per po<strong>de</strong>r-ho fer cal utilitzar totes les eines disponibles. El coneixement<br />

<strong>de</strong>ls riscos existents, <strong>de</strong>s <strong>de</strong>ls contaminants químics, passant pels contaminants<br />

físics, els contaminants biològics, els riscos ergonòmics i finalment els<br />

riscos psicosocials obliguen a aprofitar aquestes eines .<br />

Per aquest motiu, serà indispensable que tots aquells aspectes que conformen<br />

les condicions <strong>de</strong> treball restin en <strong>la</strong> situació més favorable i segueixin<br />

una avaluació continuada. Per a realitzar aquesta tasca avaluadora <strong>de</strong><br />

suport, existeix el Servei <strong>de</strong> Prevenció <strong>de</strong> Riscos Laborals, eina vertebradora<br />

però no única. Les especialitats <strong>de</strong> Seguretat en el Treball, Higiene Industrial<br />

i <strong>de</strong> l’Ergonomia i Psicosociologia Aplicada dins <strong>de</strong>l servei permeten realitzar<br />

una avaluació multidisciplinar i acurada, una foto precisa, <strong>de</strong> les condicions<br />

<strong>de</strong> treball.<br />

Però aquesta tasca avaluadora no pot ser possible sense <strong>la</strong> participació i<br />

col·<strong>la</strong>boració <strong>de</strong>ls altres Serveis i Departaments <strong>de</strong> l’Hospital. Per una banda,<br />

els Departaments d’Enginyeria i el Servei d’Electromedicina, que han <strong>de</strong> tenir<br />

cura <strong>de</strong> les instal·<strong>la</strong>cions i equipaments; a més, <strong>la</strong> informació que po<strong>de</strong>n proporcionar<br />

sobre aquests és cabdal en tot el procés d’avaluació . Per altra<br />

banda, els trebal<strong>la</strong>dors <strong>de</strong> l’àrea afectada, en aquests cas els anestesistes,<br />

que en <strong>la</strong> <strong>de</strong>finició <strong>de</strong>ls seus procediments aporten tots aquells elements finals<br />

perquè <strong>la</strong> valoració <strong>de</strong>l risc i les propostes <strong>de</strong> millora continua sigui<br />

l’a<strong>de</strong>quada. Cal, un cop realitzada l’avaluació, que aquesta informació retorni<br />

a tots el Serveis afectats. Per una banda, tal i com marca <strong>la</strong> normativa en<br />

prevenció <strong>de</strong> riscos <strong>la</strong>borals, l’obligació <strong>de</strong> l’empresari <strong>de</strong> disposar d’un sistema<br />

d’informació i d’un sistema <strong>de</strong> formació en prevenció <strong>de</strong> riscos <strong>la</strong>borals,<br />

que l’anestesista haurà <strong>de</strong> rebre obligatòriament. Per una altra banda, haurà<br />

<strong>de</strong> retornar l’avaluació als Serveis afectats en <strong>la</strong> millora perquè realitzin un<br />

p<strong>la</strong> <strong>de</strong> mesures correctores que ajudin a disminuir els riscos. Un cop arribats<br />

a aquest punt final, <strong>de</strong>scobrim que estem un altra cop al principi i que, per<br />

tant, cal iniciar una nova avaluació; és el que anomenem l’avaluació continuada.<br />

Com a punt final <strong>de</strong>l sistema, <strong>la</strong> tasca <strong>de</strong> medicina <strong>de</strong>l treball <strong>de</strong>l servei<br />

<strong>de</strong> Prevenció <strong>de</strong> Riscos Laborals permetrà disposar d’un sistema d’informació<br />

sanitària, <strong>de</strong> promoció <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut i <strong>de</strong> prevenció que ajudi a <strong>la</strong> millora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

salut i seguretat <strong>de</strong>ls trebal<strong>la</strong>dors.<br />

Per tant, quan parlem <strong>de</strong> les condicions <strong>de</strong> treball <strong>de</strong> l’anestesista hem<br />

d’aconseguir que tots els participants abans <strong>de</strong>scrits aboquin tota <strong>la</strong> informació<br />

necessària, <strong>de</strong>s d’on es trebal<strong>la</strong>, com, amb qui, etc.<br />

Aquesta informació ens <strong>de</strong>ixarà c<strong>la</strong>r que l’anestesista no trebal<strong>la</strong> només<br />

al quiròfan (Quiròfan, Reanimació, Consulta Externa, Clínica <strong>de</strong>l Dolor) i que,<br />

per tant, els riscos a que està sotmès varien en el tipus, <strong>la</strong> intensitat i <strong>la</strong> qualitat<br />

<strong>de</strong>penent en l’àrea a on estigui trebal<strong>la</strong>nt .<br />

Els principals riscos a que estan exposats els anestesistes els po<strong>de</strong>m<br />

c<strong>la</strong>ssificar en: contaminants químics, contaminants físics, contaminants biològics,<br />

riscos ergonòmics i riscos psicosocials.<br />

Sobre els riscos químics, tenim principalment els anestèsics inha<strong>la</strong>toris.<br />

Les millores <strong>de</strong> les instal·<strong>la</strong>cions per requeriments normatius i <strong>la</strong> millora <strong>de</strong>ls<br />

equips anestèsics fan que aquest hagi <strong>de</strong> ser un risc contro<strong>la</strong>t. També tenim<br />

l’anestèsia local, que cal estigui ben procedimentada perquè no generi un<br />

risc innecessari. L’existència <strong>de</strong> noves tècniques operatòries, com pot ser <strong>la</strong><br />

cirurgia citoreductora amb ús <strong>de</strong> quimioteràpics, fa que <strong>la</strong> possibilitat <strong>de</strong> nous<br />

riscos s’hagi <strong>de</strong> tenir sempre present.<br />

Sobre els riscos físics tenim les radiacions ionitzants i les no ionitzants.<br />

El Servei <strong>de</strong> Radiofísica i Radioprotecció és l’encarregat <strong>de</strong> realitzar<br />

l’avaluació <strong>de</strong>l risc i <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ssificar els trebal<strong>la</strong>dors en <strong>la</strong> categoria corresponent.<br />

La vigilància <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut d’aquests trebal<strong>la</strong>dors correspondrà a l’Àrea <strong>de</strong><br />

Medicina <strong>de</strong>l Treball <strong>de</strong>l Servei <strong>de</strong> Prevenció <strong>de</strong> Riscos Laborals.<br />

Sobre els riscos biològics tenim les punxa<strong>de</strong>s i les esquitxa<strong>de</strong>s acci<strong>de</strong>ntals.<br />

L’important és realitzar <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ració d’acci<strong>de</strong>nts per una correcta intervenció<br />

mèdica si s’escau i per realitzar l’avaluació <strong>de</strong> com s’ha produït<br />

l’acci<strong>de</strong>nt i valorar <strong>la</strong> possibilitat d’introduir procediments més segurs (equips<br />

<strong>de</strong> seguretat, equips <strong>de</strong> protecció individual més efectius...).<br />

Sobre els riscos ergonòmics cal ressaltar que l’ús cada cop més intensiu<br />

<strong>de</strong> les Pantalles <strong>de</strong> Visualització <strong>de</strong> Da<strong>de</strong>s obliga a disposar d’uns llocs <strong>de</strong> treball<br />

a<strong>de</strong>quats a aquesta tasca. També cal trebal<strong>la</strong>r en sentit d’aconseguir<br />

material <strong>de</strong> treball més ergonòmic, ja que cal evitar les lesions <strong>de</strong> mans per<br />

postures força<strong>de</strong>s.<br />

I per últim, els riscos psicosocials. Aquest riscos tenen el seu origen en<br />

<strong>la</strong> organització <strong>de</strong>l treball; aquests s’han convertit en els darrers temps en els<br />

més importants, <strong>de</strong>gut a <strong>la</strong> dificultat <strong>de</strong> <strong>la</strong> seva avaluació i <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r proposar<br />

i realitzar les millores a<strong>de</strong>qua<strong>de</strong>s. Cal tenir present que en aquestes situacions<br />

només estem i<strong>de</strong>ntificant riscos, no i<strong>de</strong>ntifiquem ma<strong>la</strong>ltia o alteració<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salut. Tampoc es mesuren ni i<strong>de</strong>ntifiquen problemes <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ció<br />

personal, ni l’avaluació <strong>de</strong>l personal conflictiu. El que es mesura és un conjunt<br />

<strong>de</strong> variables, 20 factors <strong>de</strong>ls quals hi ha evidència científica que po<strong>de</strong>n<br />

afectar a <strong>la</strong> Salut, agrupa<strong>de</strong>s en quatre grups: Deman<strong>de</strong>s, Control, Recolzament<br />

i Compensacions.<br />

Factors <strong>de</strong> risc psicosocial i el seu grup <strong>de</strong> pertinença<br />

Deman<strong>de</strong>s Control Recolzament Compensacions<br />

Exigències psico lò -<br />

giques quan titati ves,<br />

sensorials, cog ni -<br />

tives, i emocionals.<br />

Exigències d’ama -<br />

gar emocions<br />

Influència en el<br />

treball<br />

Possibilitats <strong>de</strong> <strong>de</strong> -<br />

senvolupament<br />

Control sobre el<br />

temps <strong>de</strong> treball<br />

Significat <strong>de</strong>l treball<br />

Integració a l’em -<br />

presa<br />

Previsibilitat<br />

C<strong>la</strong>redat <strong>de</strong> rol<br />

Conflicte <strong>de</strong> rol<br />

Qualitat <strong>de</strong> li<strong>de</strong>ratge<br />

Recolzament<br />

Reforç<br />

Possibilitat <strong>de</strong> re<strong>la</strong>cionar-se<br />

Sentiment <strong>de</strong> grup<br />

Inseguretat<br />

Estima<br />

Els factors individuals i les estratègies personals per gestionar les situacions<br />

d’estrès, són factors que po<strong>de</strong>n influir molt (tant per protegir com per<br />

potenciar) en l’aparició <strong>de</strong>l trastorn <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut. No obstant això, hi ha evidències<br />

científiques <strong>de</strong> que <strong>la</strong> exposició perllongada en el temps a aquestes situacions<br />

<strong>de</strong>sfavorables pot donar lloc a trastorns <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut. Per tant, un cop<br />

avaluat, i tenint presents els valors pob<strong>la</strong>cionals <strong>de</strong> referència, cal fer una<br />

correcta interpretació <strong>de</strong> les da<strong>de</strong>s per po<strong>de</strong>r proposar les mesures adients<br />

que intentin corregir aquesta situació.<br />

23<br />

PONÈNCIES


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

NORMES DE TREBALL SEGUR I USOS D’EQUIPS DE PROTECCIÓ INDIVIDUAL<br />

Sra. Esther Romero<br />

Prevenció i Riscos Laborals. Capio-Hospital General <strong>de</strong> Catalunya. Sant Cugat <strong>de</strong>l Vallès<br />

1. Introducció. Anàlisi acci<strong>de</strong>ntabilitat a quiròfan i tipologia d’acci<strong>de</strong>nts .<br />

2. Seguretat a quiròfan.<br />

2.1. Anàlisi <strong>de</strong>ls factors <strong>de</strong> risc i normes <strong>de</strong> seguretat per a <strong>la</strong> prevenció<br />

<strong>de</strong> caigu<strong>de</strong>s, cops, caiguda d’objectes, trepitja<strong>de</strong>s sobre objectes.<br />

2.2. Anàlisi <strong>de</strong>ls factors <strong>de</strong> risc i normes <strong>de</strong> seguretat per a <strong>la</strong> prevenció<br />

d’incendis i explosió<br />

2.3. Anàlisi <strong>de</strong>ls factors <strong>de</strong> risc i normes <strong>de</strong> seguretat per a <strong>la</strong> prevenció<br />

<strong>de</strong>l risc elèctric<br />

3. Ergonomia a quiròfan. Anàlisi <strong>de</strong>ls factors <strong>de</strong> risc i exposició <strong>de</strong> les mesures<br />

preventives per a <strong>la</strong> prevenció <strong>de</strong> trastorns musculoesquelètics<br />

3.1. Anàlisi Ergonòmic durant <strong>la</strong> col·locació <strong>de</strong>l pacient<br />

3.2. Anàlisi Ergonòmic durant <strong>la</strong> tècnica d’anestèsia<br />

3.3. Anàlisi Ergonòmic durant <strong>la</strong> intervenció<br />

LA SALUT DELS METGES<br />

Dr. Jaume Roigé i Solé<br />

Servei d’Anestesiologia i Reanimació. Hospital Universitari Vall d’Hebron. Barcelona<br />

Ser metge no garanteix una bona salut. Aquells metges que han hagut<br />

d’afrontar una ma<strong>la</strong>ltia o han patit tensions psicològiques importants s’ha<br />

trobat molts cops que no hi estan preparats. Montaigne al segle XVI <strong>de</strong>ia “La<br />

ma<strong>la</strong>ltia <strong>de</strong>l metge és un escàndol.” i Voltaire, dos segles més tard, “no hi ha<br />

res més ridícul que un metge que no mori <strong>de</strong> vell”. El cert és que el 90%<br />

<strong>de</strong>ls metges confessaven, en una enquesta francesa <strong>de</strong>l 2007, no tenir<br />

metge i quan era necessari s’automedicaven. Molts cops el metge no té un<br />

component racional front a <strong>la</strong> seva salut, especialment amb els aspectes preventius,<br />

probablement <strong>de</strong>gut a <strong>la</strong> sobrecàrrega <strong>de</strong> treball o a <strong>la</strong> manca<br />

d’objectivitat en l’anàlisi. El metge té tendència a negar l’evidència malgrat<br />

<strong>la</strong> realitat <strong>de</strong>ls símptomes. Tant en cas d’afeccions greus com benignes el<br />

metge <strong>de</strong> metges es veu amb una situació difícil <strong>de</strong> convèncer i aconsel<strong>la</strong>r.<br />

El metge ma<strong>la</strong>lt és exigent i difícil <strong>de</strong> tractar i molts cops s’automedica. El<br />

metge <strong>de</strong> metges ha d’ésser experimentat i dotat <strong>de</strong> sòli<strong>de</strong>s qualitats humanes.<br />

Però hi ha una altra raó, <strong>la</strong> necessitat <strong>de</strong> confi<strong>de</strong>ncialitat.<br />

En diferents àmbits, especialment anglosaxons, s’ha vist <strong>la</strong> necessitat<br />

d’abordar aquest tema <strong>de</strong> forma específica amb unitats especialitza<strong>de</strong>s. A<br />

Catalunya, fa 10 anys, <strong>de</strong>s <strong>de</strong>l Col·legi <strong>de</strong> Metges <strong>de</strong> Barcelona va néixer el<br />

programa PAIMM i per donar-li suport <strong>la</strong> Fundació Ga<strong>la</strong>tea per tal d’abordar<br />

i conèixer l’abast <strong>de</strong>l problema. A finals <strong>de</strong>l 2007 aquesta fundació va presentar<br />

l’estudi “Salut, estils <strong>de</strong> vida i condicions <strong>de</strong> treball <strong>de</strong> les metgesses<br />

i metges <strong>de</strong> Catalunya”, i que presentem a continuació <strong>de</strong> forma resumida.<br />

Des <strong>de</strong>l punt <strong>de</strong> vista socio<strong>de</strong>mogràfic es <strong>de</strong>sprèn que <strong>la</strong> feminització <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> professió es consolida i caldrà fer una adaptació <strong>de</strong> les condicions <strong>de</strong> treball<br />

i <strong>de</strong> les polítiques <strong>de</strong> conciliació <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida personal i <strong>la</strong>boral. Hi ha diferències<br />

<strong>de</strong> feina pel que fa al gènere. La majoria <strong>de</strong> metgesses trebal<strong>la</strong> en<br />

CAPs mentre que els metges ho fan en hospitals. In<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ntment <strong>de</strong>l gènere,<br />

existeix un grau <strong>de</strong> temporalitat i interinitat molt superior a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció<br />

general, especialment en el joves <strong>de</strong> menys <strong>de</strong> 45 anys. Els metges i metgesses<br />

treballen una mitjana <strong>de</strong> quasi 10 hores més a <strong>la</strong> setmana que els<br />

homes i les dones <strong>de</strong> <strong>la</strong> seva c<strong>la</strong>sse social, més encara si fan guàrdies. Gairebé<br />

<strong>la</strong> meitat <strong>de</strong>ls metges <strong>de</strong> 45 a 55 anys que fan guàrdies treballen més<br />

24<br />

4. Medi Ambient a quiròfan.<br />

4.1. Confort Tèrmic. Exposició <strong>de</strong> condicions <strong>de</strong> temperatura i humitat<br />

a<strong>de</strong>qua<strong>de</strong>s.<br />

4.2. Il·luminació a quiròfan.<br />

4.3. Prevenció <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposició a gasos anestèsics. Factors <strong>de</strong> risc i mesures<br />

preventives. Llista <strong>de</strong> comprovació d’ús <strong>de</strong> <strong>la</strong> torre d’anestèsia<br />

( ckeck-list)<br />

5. Prevenció d’exposició a Radiacions Ionitzants. Factors <strong>de</strong> risc i mesures<br />

preventives.<br />

6. Prevenció exposició a agents biològics.<br />

6.1. Factors <strong>de</strong> risc. Anàlisi <strong>de</strong> les Pràctiques insegures <strong>de</strong> treball.<br />

6.2. Mesures <strong>de</strong> prevenció. Bones pràctiques. Equips <strong>de</strong> protecció individual.<br />

Precaucions estàndard.<br />

<strong>de</strong> 60 hores setmanals. El grau d’insatisfacció (condicions <strong>de</strong> treball i sa<strong>la</strong>ri<br />

principalment) és alt sobre tot entre els qui treballen en l’atenció primària,<br />

el que comporta una situació d’alt risc psicosocial.<br />

Des <strong>de</strong>l punt <strong>de</strong> vista domèstic i familiar, les metgesses són les principals<br />

responsables <strong>de</strong>ls treballs domèstics encara que en menys proporció que <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ció general (3 <strong>de</strong> cada 4 metgesses tenen una persona contractada.<br />

Quan viuen en parel<strong>la</strong> i/o amb fills <strong>la</strong> metgessa <strong>de</strong>dica menys temps al treball<br />

remunerat però quan viuen soles més. Aquest fet fa que <strong>la</strong> dona tingui<br />

més dificultat a <strong>la</strong> promoció professional que l’home. No hi ha diferències <strong>de</strong><br />

satisfacció entre gèneres i estan més satisfets amb <strong>la</strong> seva vida privada que<br />

amb <strong>la</strong> professional.<br />

Pel que fa a l’estat <strong>de</strong> salut, els metges d’ambdós gèneres perceben un<br />

estat <strong>de</strong> salut millor que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció <strong>de</strong>l mateix estatus social i edat, ara bé,<br />

el patiment psicològic mesurat és superior. Els homes i dones més joves puntuen<br />

més alt el cansament, probablement explicat per l’alt nombre d’hores<br />

trebal<strong>la</strong><strong>de</strong>s i <strong>la</strong> insatisfacció amb el temps <strong>de</strong> lleure. Les metgesses més que<br />

els metges puntuen alt l’esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> dolor expressant problemes d’ergonomia<br />

al lloc <strong>de</strong> treball, situacions d’estrès i sobre càrrega <strong>la</strong>boral. Existeix un 53’4%<br />

<strong>de</strong> sobrepès i un 8% d’obesitat entre els metges més gran <strong>de</strong> 45 anys, especialment,<br />

i les metgesses presenta un 19’6% <strong>de</strong> sobrepès i un 4%<br />

d’obesitat.<br />

Respecte als estils <strong>de</strong> vida, el 70% fan més <strong>de</strong> 90 minuts d’activitat física.<br />

Més d’1/3 son se<strong>de</strong>ntaris però els metges fan més esport que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció i<br />

les metgesses menys. Un 20% <strong>de</strong> metges i metgesses (per igual) fumen<br />

mentre que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció general el 44’5% <strong>de</strong> les dones i el 35’4% <strong>de</strong>ls homes<br />

ho fan. El consum d’alcohol també és més baix que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció general, un<br />

64% <strong>de</strong> dones entre 30 i 40 anys es <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ren abstèmies i el 36’1% en edats<br />

majors. La majoria <strong>de</strong> metges i metgesses dormen entre 7 i 8 hores al dia.<br />

La tercera part <strong>de</strong>ls metges i quasi una quarta part <strong>de</strong> les metgesses dormen<br />

6 hores o menys. Així els metges i metgesses dormen menys que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció<br />

general, el que pot estar re<strong>la</strong>cionat amb <strong>la</strong> disminució <strong>de</strong>l benestar físic,<br />

psicològic, insatisfacció, estrès i <strong>de</strong>pressió.


Pel que fa a l’ús <strong>de</strong>ls serveis sanitaris cal dir que s’utilitzen poc les vies<br />

formals. Les metgesses busquen més (43’2%) l’atenció d’un metge <strong>de</strong> capçalera<br />

o especialista. Dels que tenen metge, un 20% no tenen història clínica<br />

oberta. Els metges tenen menys ingressos hospita<strong>la</strong>ris i les metgesses més<br />

que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció en general. L’alt percentatge <strong>de</strong> consum <strong>de</strong> fàrmacs se centra<br />

sobre tot en antif<strong>la</strong>matoris i analgèsics i especialment en l’automedicació<br />

<strong>de</strong> psicofàrmacs entre metgesses. Un 7% i 11% <strong>de</strong> metges i metgesses consumeixen<br />

psicofàrmacs (més que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció general ). Les vacunacions <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> grip són <strong>de</strong>l 50%, superior a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció, i el control <strong>de</strong> l’atenció arterial i<br />

el colesterol és semb<strong>la</strong>nt a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció.<br />

Pel que fa a <strong>la</strong> salut reproductiva, les metgesses es fan menys citologies<br />

que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció. Un 88% <strong>de</strong> les metgesses <strong>de</strong> més <strong>de</strong> 50% se les fa, i les més<br />

joves un 48%. Un terç <strong>de</strong> les dones realitzen teràpia hormonal substitutòria<br />

EL METGE MALALT<br />

Dr. Jaume Padrós<br />

PAIM. Col·legi Oficial <strong>de</strong> Metges <strong>de</strong> Barcelona<br />

El 1998 el Col·legi <strong>de</strong> Metges <strong>de</strong> Barcelona (COMB), amb el suport <strong>de</strong>l Departament<br />

<strong>de</strong> Salut va posar en marxa el Programa d’Atenció Integral al Metge<br />

Ma<strong>la</strong>lt (PAIMM), una iniciativa pionera a Europa que va néixer amb el propòsit<br />

<strong>de</strong> ser una eina que permetés ajudar al metge amb problemes d’addició<br />

i/o trastorns mentals que po<strong>de</strong>n condicionar <strong>la</strong> seva praxi assistencial, es<strong>de</strong>venint,<br />

un instrument <strong>de</strong> control i garantia d’aquesta bona praxi davant els<br />

pacients.<br />

Quan el metge emma<strong>la</strong>lteix, <strong>la</strong> seva actitud dista molt <strong>de</strong> ser exemplificadora<br />

respecte al que els professionals sanitaris recomanem als nostres<br />

pacients, i això s’emfatitza més quan es tracta <strong>de</strong> problemes re<strong>la</strong>cionats amb<br />

<strong>la</strong> salut mental i/o a una conducta addictiva. Aquesta actitud és <strong>de</strong>guda a diverses<br />

causes: poca capacitat d’assumir el paper <strong>de</strong> pacient, manca<br />

d’intimitat i, sovint <strong>de</strong> confi<strong>de</strong>ncialitat en els processos assistencials habituals<br />

quan el pacient atès es tracta d’un metge, accés fàcil a fàrmacs psicoactius,<br />

etc.. provocant que en molts casos, “s’amaguin” i, en alguns casos, dissortadament<br />

quedin falsament protegits pels seus companys <strong>de</strong> professió a través<br />

d’un corporativisme mal entès. La conseqüència <strong>de</strong> tot això és una molt<br />

probable ma<strong>la</strong> evolució individual associada a un risc <strong>de</strong> ma<strong>la</strong>praxi.<br />

Experiències re<strong>la</strong>ta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> programes que es van posar en marxa a EE.UU<br />

a <strong>la</strong> menopausa. Existeixen taxes més altes <strong>de</strong> metrorràgies, hipermenorrea<br />

i síndrome premenstrual que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció, el que pot comportà més anèmia i<br />

cansament. Més <strong>de</strong>l 60% <strong>de</strong> les metgesses cata<strong>la</strong>nes han portat embarassos<br />

a terme i gairebé el 46% ha tingut 2 o més fills superior a <strong>la</strong> mitjana cata<strong>la</strong>na<br />

i espanyo<strong>la</strong> (1’5). La prematuritat és alta, 10’4% <strong>de</strong> les metgesses<br />

embarassa<strong>de</strong>s.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Me<strong>de</strong>cins. Revista <strong>de</strong> l’Ordre Medicale Française. Nº1, setembre-octubre 2008, pag<br />

22-27.<br />

2. Salut, estils <strong>de</strong> vida i condicions <strong>de</strong> treball <strong>de</strong>ls metges i metgesses <strong>de</strong> Catalunya.<br />

CAPS. Ed. Fundació Ga<strong>la</strong>tea. Barcelona, 2007.<br />

o al Canadà a <strong>la</strong> dècada <strong>de</strong>ls 70 han <strong>de</strong>mostrat l’eficàcia d’ntervencions integrals<br />

basa<strong>de</strong>s en recursos assistencials específics per a metges, on els aspectes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> intimitat i <strong>la</strong> confi<strong>de</strong>ncialitat que<strong>de</strong>n assegurats i, en els casos<br />

més complexes amb el tute<strong>la</strong>tge <strong>de</strong> l’exercici <strong>de</strong>l professional afectat.<br />

EL PAIMM, <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> 10 anys d’experiència a Catalunya, ha <strong>de</strong>senvolupat<br />

un mo<strong>de</strong>l propi que ha estat referència en el conjunt <strong>de</strong> l’Estat espanyol<br />

i a altres països i que s’ha basat en una intervenció no persecutòria, no punitiva<br />

(si no era absolutament necessària), que ha promogut l’accés voluntari,<br />

<strong>la</strong> prevenció i <strong>la</strong> rehabilitació. S’ha implementat un dispositiu col·legial i<br />

un assistencial amb accés directe a través d’un procediment específic. Fins<br />

<strong>de</strong>sembre <strong>de</strong> 2007 s’han atès més <strong>de</strong> 1.200 metges, i s’han realitzat més <strong>de</strong><br />

110 processos <strong>de</strong> tute<strong>la</strong>tge en casos complexes o d’especial risc.<br />

L’experiència acumu<strong>la</strong>da va portar a que el COMB i el Consell <strong>de</strong> Col·legis<br />

<strong>de</strong> Metges <strong>de</strong> Catalunya posessin en marxa <strong>la</strong> Fundació Ga<strong>la</strong>tea no només<br />

com a instrument <strong>de</strong> gestió <strong>de</strong>l PAIMM, sinó com a eina per <strong>de</strong>senvolupar<br />

estudis i programes sobre <strong>la</strong> salut i el benestar <strong>de</strong>ls professionals sanitaris,<br />

<strong>de</strong>stacant: sobre exercici, salut i gènere, <strong>la</strong> salut <strong>de</strong>ls MIR, <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ció o el<br />

burn-out.<br />

25<br />

PONÈNCIES


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

PROBLEMÁTICA DE LA MÉDICA EMBARAZADA<br />

Dra. Carmen Gomar<br />

Anestesiologia i Reanimació. Hospital Clínic i Provincial <strong>de</strong> Barcelona<br />

Los anestesiólogos tienen unos riesgos <strong>de</strong>finidos por su profesión i<strong>de</strong>ntificados,<br />

aunque no siempre bien cuantificados. Actualmente se han tomado medidas<br />

eficaces contra los riesgos físicos, los riesgos biológicos siguen siendo<br />

un problema y los psicológicos y <strong>de</strong> abuso <strong>de</strong> drogas se están afrontando<br />

por primera vez en los últimos años. Los riesgos específicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> médica embarazada<br />

en el medio <strong>la</strong>boral han recibido muy poca atención en los últimos<br />

años a pesar <strong>de</strong>l incremento <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres en <strong>la</strong> profesión médica. Los primeros<br />

estudios sobre riesgos <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia si que se dirigieron <strong>de</strong> alguna<br />

forma al producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestación, es <strong>de</strong>cir a <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> aborto o<br />

parto prematuro por los anestésicos inha<strong>la</strong>torios, especialmente el oxido nitroso,<br />

y a <strong>la</strong> teratogénesis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s radiaciones.Las horas continuadas <strong>de</strong> trabajo<br />

físico y <strong>la</strong> <strong>de</strong>privación <strong>de</strong>l sueño que conlleva frecuentemente <strong>la</strong> profesión,<br />

<strong>la</strong> sobrecarga física y <strong>de</strong> estrés psicológico <strong>de</strong> algunas especialida<strong>de</strong>sno<br />

han recibido atención ni estudios a<strong>de</strong>cuados.<br />

Entre 1971 y 1985 aparecieron 9 estudios importantes que re<strong>la</strong>cionaban<br />

<strong>la</strong> exposición a gases anestésicos ambientales con efectos adversos en el<br />

personal sanitario y 7 que no encontraron corre<strong>la</strong>ción. Los metanálisis <strong>de</strong><br />

estos estudios i<strong>de</strong>ntificaron que había evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> toxicidad y que estás<br />

eran el riesgo <strong>de</strong> aborto espontáneo que era 1,3-1,9 respecto al <strong>de</strong> mujeres<br />

<strong>de</strong> trabajo sanitario no expuestas, y el <strong>de</strong> infertilidad en hombres expuestos.<br />

No se pudo encontrar una re<strong>la</strong>ción entre nivel <strong>de</strong> exposición y efectos adversos<br />

porque no se disponía <strong>de</strong> medios para medir a<strong>de</strong>cuadamente <strong>la</strong>s concentraciones<br />

ambientales.<br />

A causa <strong>de</strong> estos estudios, en 1980 empezaron a utilizarse los sistemas<br />

<strong>de</strong> extracción <strong>de</strong> gases y <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> los quirófanos se mo<strong>de</strong>rnizó con<br />

sistemas <strong>de</strong> venti<strong>la</strong>ción a<strong>de</strong>cuados. Por ello, quizás este riesgo haya disminuido<br />

mucho. De todos modos, nunca se pudo <strong>de</strong>scartar que el trabajo nocturno<br />

y los cambios <strong>de</strong> turno que se producen en esta pob<strong>la</strong>ción influyeran<br />

los resultados. No ha sido confirmado que <strong>la</strong>s esposas <strong>de</strong> anestesiólogos tengan<br />

mayor inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> abortos.<br />

Aunque <strong>la</strong>s hepatopatías en anestesiólogos expuestos son raras y sólo<br />

se han <strong>de</strong>scrito para el halotano, si que parece que es más frecuente que se<br />

creen autoanticuerpos <strong>de</strong> <strong>la</strong> hepatitis en anestesiólogos pediátricos, especialmente<br />

en mujeres, pero <strong>la</strong> expresión clínica o bioquímica <strong>de</strong> hepatitis no<br />

se produce en <strong>la</strong> mayoría. La afectación fetal <strong>de</strong> este cambio no se ha estudiado.<br />

Se ha estudiado <strong>la</strong>s apoptosis <strong>de</strong> los neutrofilos en anestesiólogos <strong>de</strong><br />

quirófano y el estudio no fue concluyente por <strong>la</strong>s bajas concentraciones ambientales<br />

que se dan en los quirófanos mo<strong>de</strong>rnos. Se ha encontrado que <strong>la</strong><br />

exposición a 12,8 ppm <strong>de</strong> N2O y 5,3 ppm <strong>de</strong> isoflurane durante 8 horas<br />

produce ciertos cambios genéticos en los linfocitos que equivalen fumar<br />

11-20 cigarrillos por día.<br />

La inducción inha<strong>la</strong>toria con los mo<strong>de</strong>rnos anestésicos halogenados, <strong>la</strong><br />

mascaril<strong>la</strong> <strong>la</strong>ríngea, <strong>la</strong> anestesia fuera <strong>de</strong> quirófano sin sistemas <strong>de</strong> extracción<br />

<strong>de</strong> gases, producen mayor contaminación ambiental <strong>de</strong> anestésicos y<br />

se recomienda, aún empíricamente, que en estas técnicas no esté presente<br />

personal consi<strong>de</strong>rado <strong>de</strong> riesgo, como mujeres en edad fértil. Las sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>spertar son en este momento <strong>la</strong>s áreas don<strong>de</strong> se encuentran mayores concentraciones<br />

ambientales <strong>de</strong> gases anestésicos ya que muchas <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s no<br />

tienen el mismo sistema <strong>de</strong> venti<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l quirófano y algunos <strong>de</strong> estos trabajos<br />

recomiendan que <strong>la</strong>s enfermeras o anestesiólogas gestantes no trabajen<br />

en estas áreas.<br />

De los riesgos biológicos en <strong>la</strong> médico gestante no hay referencias específicas.<br />

Tanto <strong>la</strong> anestesia como los cuidados críticos se consi<strong>de</strong>ran una actividad<br />

<strong>de</strong> estrés, y los estudios <strong>de</strong>muestran que el estrés es “excesivo” entre los<br />

26<br />

anestesiólogos. El estrés está directamente re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong>s guardias,<br />

asociado a <strong>la</strong> fatiga y <strong>la</strong> <strong>de</strong>privación <strong>de</strong> sueño. El estrés, trabajo excesivo y<br />

falta <strong>de</strong> sueño se han asociado a problemas médicos en a gestación y ese ha<br />

sido un argumento utilizado por el Sindicato <strong>de</strong> Médicos <strong>de</strong> Asistencia Pública<br />

(SMAP) en <strong>la</strong> presión sobre nuestro Gobiernos para que eximieran <strong>de</strong><br />

guardias a <strong>la</strong>s médicos gestantes. Aunque se conoce <strong>la</strong> mayor necesidad <strong>de</strong><br />

sueño causado por <strong>la</strong> progesterona <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestante, no hay estudios sobre ello<br />

y menos en médicos gestantes.<br />

El riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s radiaciones es sin duda el más regu<strong>la</strong>do, aunque se cree<br />

que se ha exagerado. La exposición excesiva produce lesiones celu<strong>la</strong>res y<br />

cromosómicas, pero <strong>la</strong> exposición en el medio clínico bien contro<strong>la</strong>do es mínima.<br />

La radiación cósmica a <strong>la</strong> que estamos expuestos a nivel <strong>de</strong>l mar es<br />

<strong>de</strong> 40 mrem/año. La legis<strong>la</strong>ción españo<strong>la</strong> establece un limite <strong>de</strong> 5 rem/año<br />

(50 mSv/año) para los trabajadores expuestos, si se trata <strong>de</strong> una mujer en<br />

edad fértil se establece en 13 mSv/año y para una mujer embarazada en<br />

10 mSv/año (500 mrem/año). Una radiografía <strong>de</strong> tórax produce aproximadamente<br />

25 mrem para el paciente. La radiación que causa el láser no parece<br />

causar riesgos que no sean <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie al ser alcanzada por <strong>la</strong> radiación,<br />

sin embargo, <strong>la</strong> inha<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias liberadas <strong>de</strong>l tejido tratado,<br />

pue<strong>de</strong> contagiar los virus <strong>de</strong> los condilomas, <strong>de</strong>l herpes, etc., y este<br />

vapor no es filtrado por <strong>la</strong>s mascaril<strong>la</strong>s habituales. La inha<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l humo <strong>de</strong>l<br />

láser <strong>de</strong> CO2 produce lesiones pulmonares en animales. No se conoce el<br />

riesgo para <strong>la</strong> gestación o el feto.<br />

La legis<strong>la</strong>ción, normativas internas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones, convenios colectivos<br />

etc, muestran falta <strong>de</strong> homogeneidad en los criterios aplicados para <strong>la</strong><br />

trabajadora gestante en general y para <strong>la</strong> médica en particu<strong>la</strong>r. Derivan <strong>de</strong><br />

acuerdos o presiones sindicales, y faltan criterios objetivos basados en evi<strong>de</strong>ncias<br />

sobre los riesgos para <strong>la</strong> salud. Las diferencias son muy amplias<br />

entre países, por ejemplo, en Italia <strong>la</strong>s anestesiólogas embarazadas y algún<br />

otro personal femenino sanitario, están, por ley, exentas <strong>de</strong> entrar en <strong>la</strong>s áreas<br />

quirúrgicas, basándose en <strong>la</strong> concentración <strong>de</strong> gases ambientales y <strong>de</strong> radiación,<br />

que probablemente en <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ocasiones no sea un problema.<br />

En <strong>la</strong> Unión Europea existe una sentencia el Tribunal <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s<br />

Europeas <strong>de</strong> Luxemburgo, <strong>de</strong> 2000, reconociendo que <strong>la</strong>s jornadas<br />

continuadas no son a<strong>de</strong>cuadas para <strong>la</strong>s gestantes. En España no disponemos<br />

<strong>de</strong> una normativa específica gubernamental, excepto <strong>la</strong> que figura en<br />

el estatuto <strong>de</strong>l Resi<strong>de</strong>nte, recientemente vigente, que exime <strong>de</strong> guardias a <strong>la</strong>s<br />

resi<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> los 4 meses <strong>de</strong> gestación en caso <strong>de</strong> gestación múltiple,<br />

y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> los 6 meses en caso <strong>de</strong> simple. En los años 90 se inició<br />

en varias comunida<strong>de</strong>s autónomas <strong>de</strong> España, presiones sindicales en este<br />

aspecto y <strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>ciones fueron diversas. Aunque se reconociera el <strong>de</strong>recho,<br />

éste quedaba sujeto a certificado médico y en última instancia a <strong>la</strong> autorización<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong>l Centro. En algunas comunida<strong>de</strong>s ha tenido que<br />

intervenir el Defensor <strong>de</strong>l Pueblo para que se respetara este <strong>de</strong>recho. Aún<br />

así, se ha manejado perversamente <strong>la</strong> terminología <strong>de</strong> “guardia”! como jornada<br />

ininterrumpida <strong>de</strong> 24 horas haciendo que <strong>la</strong> gestante hiciera <strong>la</strong>s guardias<br />

<strong>de</strong> 12 horas. La política general actual <strong>de</strong> protección a <strong>la</strong> gestante trabajadora<br />

está más dirigida a fomentar <strong>la</strong> natalidad y a <strong>la</strong> conciliación familiar,<br />

que a <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestante. No se ha hecho hincapié en limitar <strong>la</strong>s jornadas<br />

semanales porque <strong>la</strong> ley <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea ya <strong>la</strong> limita y se<br />

pue<strong>de</strong>n acoger; a<strong>de</strong>más el Decreto <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los resi<strong>de</strong>ntes vigente<br />

<strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2008, limita el horario semanal a 48 h, añadiendo 150 horas<br />

anuales opcionales. La percepción durante <strong>la</strong> baja maternal es <strong>la</strong> <strong>de</strong>l último<br />

mes trabajado y <strong>la</strong> exención <strong>de</strong> guardias pue<strong>de</strong> penalizar el sa<strong>la</strong>rio percibido<br />

durante <strong>la</strong> baja maternal.


En el mejor <strong>de</strong> los casos, en el que <strong>la</strong> médico anestesiólogo, y <strong>de</strong> otras especialida<strong>de</strong>s,<br />

reciba una atención especial frente a riesgos surgen preguntas,<br />

con frecuencia políticamente incorrectas, pero que reflejan problemas reales:<br />

¿Están muchas gestantes en el primer y tercer trimestre <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestación,<br />

en condiciones <strong>de</strong> salud para hacer una jornada <strong>la</strong>boral continuada, <strong>de</strong> 8 h o<br />

<strong>de</strong> 12 h como anestesióloga? ¿Cómo aceptan los responsables <strong>de</strong> los servicios<br />

y los propios compañeros <strong>la</strong> sobrecarga <strong>de</strong> guardias que genera <strong>la</strong> exención<br />

a <strong>la</strong>s compañeras gestantes o los cambios <strong>de</strong> puesto <strong>de</strong> trabajo? ¿ Debería<br />

hacerse un control más especifico en <strong>la</strong>s gestantes que trabajan en<br />

medios con más riesgo, como son algunas especialida<strong>de</strong>s médicas? Otro<br />

tema organizativo importante son los numerosos controles que se hacen rutinariamente<br />

a <strong>la</strong> gestante para el control <strong>de</strong> su gestación. Debe preverse un<br />

número consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> ausencias <strong>de</strong> <strong>la</strong> médica gestante motivadas por <strong>la</strong>s<br />

visitas al obstetra.<br />

En mi opinión, el tema es <strong>de</strong> gran interés para una profesión con una<br />

gran proporción <strong>de</strong> mujeres, con pocos datos objetivos, y en el seno <strong>de</strong> los<br />

cuerpos profesionales europeos valdría <strong>la</strong> pena impulsar un estudio mediante<br />

encuesta <strong>de</strong> cuál es <strong>la</strong> situación <strong>la</strong>boral y <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> salud<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s anestesiólogas durante <strong>la</strong>s gestaciones si mantienen <strong>la</strong> actividad <strong>la</strong>boral.<br />

NUEVAS APLICACIONES BIS: CÓMO INCREMENTAR LA SEGURIDAD Y CONTROLAR<br />

LA ANALGESIA<br />

ANESTESIA GUIADA POR BIS ¿LUJO O NECESIDAD?<br />

Dr. Emilio Matute<br />

Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Princesa, Madrid<br />

Introducción<br />

La anestesia nunca ha sido más segura <strong>de</strong> lo que es hoy en día. Actualmente,<br />

sólo se produce una muerte prevenible en pacientes sanos cada 319000<br />

actos anestésicos. Extrapo<strong>la</strong>ndo estas cifras a 1 millón <strong>de</strong> anestesias, <strong>la</strong> especialidad<br />

<strong>de</strong> Anestesiología se ha convertido en una empresa 6-Sigma<br />

(menos <strong>de</strong> seis acci<strong>de</strong>ntes por millón <strong>de</strong> eventos) (1).<br />

Sin embargo, <strong>la</strong> morbilidad por anestesia, aunque también ha disminuido<br />

ostensiblemente, no se acerca a esos niveles <strong>de</strong> excelencia. Por ello, es necesaria<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> unas pautas para <strong>la</strong> seguridad y calidad en los procedimientos<br />

anestésicos como herramientas que perfeccionen el cuidado <strong>de</strong> los<br />

pacientes (2).<br />

El anestesiólogo <strong>de</strong>be administrar los fármacos anestésicos en una dosificación<br />

a<strong>de</strong>cuada para evitar un “<strong>de</strong>fecto” o un “exceso” <strong>de</strong> anestesia. La dificultad<br />

resi<strong>de</strong> en <strong>la</strong> tremenda variabilidad entre pacientes por sus características<br />

personales, así, factores como edad, sexo, peso, porcentaje <strong>de</strong> tejido graso,<br />

enfermeda<strong>de</strong>s concomitantes, tratamientos médicos concomitantes y características<br />

intrínsecas al individuo que harán que <strong>la</strong> necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada paciente<br />

sean muy diferentes; también los distintos tiempos quirúrgicos establecerán diferencias<br />

importantes en <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los distintos fármacos empleados.<br />

Es pues indispensable <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> medir los efectos en cada paciente para<br />

po<strong>de</strong>r contro<strong>la</strong>r este estado anestésico, en un entorno tan dinámico.<br />

El <strong>de</strong>spertar intraoperatorio, una complicación grave <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia, tiene<br />

una inci<strong>de</strong>ncia que osci<strong>la</strong> entre el 0.1% y el 0.2% (3), porcentaje que pue<strong>de</strong><br />

aumentar cerca <strong>de</strong>l 1% en procedimientos o pacientes <strong>de</strong> riesgo (5), lo que<br />

le convierte en un acci<strong>de</strong>nte anestésico <strong>de</strong> riesgo muy lejano al grado <strong>de</strong> excelencia<br />

6-Sigma <strong>de</strong>seable.<br />

Las consecuencias <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spertar intraoperatorio pue<strong>de</strong>n ser tan serias<br />

como secue<strong>la</strong>s psicológicas importantes o un síndrome <strong>de</strong> estrés postraumá-<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Arnold WP. Seguridad medioambiental incluida <strong>la</strong> <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> agentes químicos.<br />

En: Miller RD (editor). Anestesia. 4ª edición. Madrid: Harcourt Brace 1998:2611-<br />

2626.<br />

– Pérez-Bustamante FJ, Almarcha JM. Seguridad y contaminación ambiental en los<br />

quirófanos. En: Torres LM (editor). Tratado <strong>de</strong> Anestesia y Reanimación. Madrid:<br />

Aran. 2001:137-202.<br />

– NIOSH. Criteria for a recommen<strong>de</strong>d standard: occupational exposure to waste anesthetic<br />

gases and vapours. DEG (NIOSH) publication. Cincinati. Ohio. 1977:77-140.<br />

– Hoerauf KH, Wallner T, Akça O, Taslimi R, Sessler D. Exposure to sevoflurane and nitrous<br />

oxi<strong>de</strong> during four diffrent methods of anesthetic induction. Anesth Analg<br />

1999;88:925-9.<br />

– Njoku DB, Greenberg RS, Bourdi M, Borkowf CB, Dake EM, Martin JL, Pohl LR. Autoantibodies<br />

associated with vo<strong>la</strong>tile anesthetic hepatitis found in the serie of a <strong>la</strong>rge<br />

cohort of pediatric anesthesiologists. Anesth Analg 2002;94:243-9.<br />

– Hoerauf K, Lierz M, Wiesner G, Schroegendorfer K, Lierz P, Spacek A, Brunnberg L,<br />

Nusse.<br />

– M.Genetic damage in operating room personnel exposed to isoflurane and nitrous<br />

oxi<strong>de</strong>. Occup Environ Med 1999;56:433-7.<br />

– Howard SK, Rosekind MR, Katz JD, Berry AJ. Fatigue and anesthesia. Implications<br />

and strategies for patient and provi<strong>de</strong>r safety. Anesthesiology 2002;97:1281-94.<br />

– Gaba DM, Howard SK. Fatigue among clinicians and the safety of patients. N Engl J<br />

Med 2002;346 (126):1249-1255.<br />

– Ley Orgánica 3/2007, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> marzo, para <strong>la</strong> igualdad efectiva <strong>de</strong> mujeres y hombres.) <br />

tico, y los pacientes afectados pue<strong>de</strong>n quedar incapacitados por periodos<br />

extensos <strong>de</strong> tiempo (6).<br />

En <strong>la</strong> actualidad, gracias a un mayor conocimiento <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spertar intraoperatorio,<br />

al reconocimiento <strong>de</strong> los pacientes, cirugías, y técnicas anestésicas<br />

<strong>de</strong> riesgo, y al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1996 <strong>de</strong> monitores <strong>de</strong> <strong>la</strong> profundidad<br />

anestésica, tenemos en nuestra mano <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar guías clínicas<br />

que minimicen en lo posible esta complicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia.<br />

A<strong>de</strong>más, el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> monitorización <strong>de</strong> <strong>la</strong> profundidad anestésica<br />

no solo ha <strong>de</strong>mostrado <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar intraoperatorio,<br />

sino que podría mejorar <strong>la</strong> recuperación postoperatoria <strong>de</strong> los pacientes<br />

(7).<br />

Infradosificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia<br />

La infradosificación <strong>de</strong> anestésico nos llevaría a un estado <strong>de</strong> anestesia insuficiente,<br />

y cuando esto ocurre tendremos un paciente que recobra su estado<br />

consciente cuando <strong>de</strong>seamos que no lo esté. Esto es lo que se <strong>de</strong>nomina<br />

<strong>de</strong>spertar intraoperatorio o DIO.<br />

Dentro <strong>de</strong> este concepto <strong>de</strong>bemos diferenciar también entre:<br />

“Arousal” en inglés o <strong>de</strong>spertar: es el fenómeno por el cual al existir un<br />

aumento <strong>de</strong> <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>ción o disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dosis <strong>de</strong> fármaco el paciente<br />

se superficializa, aumentando su actividad cortical y funcionalidad<br />

pero sin que implique necesariamente que ese estado cortical consiga ser eficaz<br />

en <strong>la</strong> recogida y procesamiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> información aferente produciendo<br />

impronta alguna en el córtex o recuerdo.<br />

Memoria implícita: se produce <strong>de</strong>bido a una superficialización <strong>de</strong>l paciente<br />

y esta vez si que se produce impronta pero el paciente no es capaz <strong>de</strong><br />

explicitarlo verbalmente. Solo a través <strong>de</strong> un buen diagnóstico psicológico<br />

pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>scubrirse.<br />

27<br />

PONÈNCIES


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

Memoria explícita: Es aquel<strong>la</strong> en <strong>la</strong> cual el sujeto es capaz <strong>de</strong> recordar y<br />

<strong>de</strong>scribir perfectamente <strong>la</strong> circunstancia en concreto.<br />

Tanto el DIO con recuerdo implícito como explícito pue<strong>de</strong>n dar lugar a un<br />

síndrome que se conoce como Síndrome <strong>de</strong> Stress Post Traumático. Dicho<br />

problema pue<strong>de</strong> darse hasta en un 50% <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> DIO con recuerdo,<br />

cursa con trastornos <strong>de</strong>l comportamiento, insomnio, ansiedad. etc, y <strong>de</strong>be<br />

ser tratado por profesionales expertos.<br />

El gran problema <strong>de</strong> DIO siempre ha sido el reconocimiento <strong>de</strong>l mismo por<br />

parte <strong>de</strong> los anestesiólogos. Esto es <strong>de</strong>bido a que su diagnóstico es complejo<br />

por diversas circunstancias. El <strong>de</strong>spertar intraoperatorio suele ser un<br />

problema silencioso, pues para po<strong>de</strong>r diagnosticado es necesario buscarlo,<br />

no basta con preguntar al paciente en el momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> educción, y todavía<br />

en quirófano si ha recordado algo <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugía pues el paciente se encuentra<br />

todavía sometido al efecto <strong>de</strong> los fármacos en un estado estuporoso que<br />

maquil<strong>la</strong>rá <strong>la</strong> respuesta.<br />

Los expertos estiman que es necesario un seguimiento <strong>de</strong>l paciente <strong>de</strong> un<br />

mes con tres entrevistas seriadas, a <strong>la</strong>s 24-48 horas <strong>la</strong> primera, a los 15 días<br />

<strong>la</strong> segunda y al mes <strong>la</strong> tercera para llegar a un diagnóstico real <strong>de</strong>l problema.<br />

A<strong>de</strong>más, se une <strong>la</strong> dificultad <strong>de</strong> que muchos <strong>de</strong> los pacientes que sufren<br />

un DIO, rehuyen posteriormente hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l tema, por miedo a que se les tache<br />

<strong>de</strong> locos o por no querer revivir el trauma, y el 65% <strong>de</strong> los pacientes que lo<br />

sufre no lo cuenta.<br />

Todo esto hace que el problema <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spertar intraoperatorio se subestime<br />

como anunciaba <strong>la</strong> alerta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Joint Comission en 2004 sobre DIO.<br />

¿Es realmente un problema el DIO?<br />

Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l paciente, no <strong>de</strong>bemos olvidar que el objetivo principal<br />

<strong>de</strong> que se le anestesie es no enterarse <strong>de</strong> nada, y los dos miedos frente<br />

a <strong>la</strong> anestesia son estos, no volver a <strong>de</strong>spertar o bien <strong>de</strong>spertar <strong>de</strong>masiado<br />

pronto. Tal como <strong>de</strong>scribe Maclean al 50 % <strong>de</strong> los pacientes les preocupa<br />

que puedan <strong>de</strong>spertase durante <strong>la</strong> cirugía y según Myles, esto es un factor<br />

importante <strong>de</strong> insatisfacción.<br />

En una encuesta hecha a anestesistas españoles y comunicada en el Congreso<br />

Europeo <strong>de</strong> Anestesia Madrid 2006, por N. Fabregas y col, se valoraba con<br />

un 4,5 sobre 5 <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> sufrir un DIO en alguno <strong>de</strong> sus pacientes.<br />

Los datos <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> dicho problema variaban <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el 23% en cirugía<br />

cardiaca reportada por Goldman en el 87 hasta el 0,3% <strong>de</strong> Dowd en el<br />

98 en cardiaca también, lo que hacía que <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong>l problema se hiciera<br />

más confusa.<br />

En el año 2003 se realizó un estudio multicéntrico en EEUU <strong>de</strong>nominado<br />

AIM TRIAL con el fin <strong>de</strong> c<strong>la</strong>rificar los datos <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l DIO, concluyendo<br />

que <strong>de</strong>pendiendo <strong>de</strong> si se consi<strong>de</strong>raba alto riesgo <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar intraoperatorio<br />

<strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia sería <strong>de</strong>l 1 % y en casos <strong>de</strong> bajo riesgo <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong><br />

sufrir un <strong>de</strong>spertar intraoperatorio era <strong>de</strong>l 1 o 2 por mil anestesias. Pudiendo<br />

concluir que <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia varía por tanto entre 0,1 a 1 %. En este estudio se<br />

vio que <strong>la</strong> cirugía cardiaca, <strong>de</strong> urgencias, <strong>de</strong> politraumatizados y cesáreas<br />

<strong>de</strong> urgencia eran aquel<strong>la</strong>s con una mayor inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar intraoperatorio.<br />

Estos resultados se corroboraron con otros estudios publicados en los<br />

que se constata que el DIO es un problema con una inci<strong>de</strong>ncia que varia <strong>de</strong>l<br />

0,1 al 1 % in<strong>de</strong>pendiente <strong>de</strong>l país don<strong>de</strong> se realice <strong>la</strong> anestesia y <strong>de</strong>l anestesiólogo<br />

que <strong>la</strong> practique.<br />

El SAFE TRIAL, realizado en Suecia y países <strong>de</strong>l norte <strong>de</strong> Europa en pob<strong>la</strong>ción<br />

general se corroboró que <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> DIO era <strong>de</strong>l 1-2 por mil.<br />

En España, un estudio con mas <strong>de</strong> 4000 pacientes, realizado en Valencia<br />

por Herrando y col, se observo que <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> DIO en pob<strong>la</strong>ción general<br />

era <strong>de</strong>l 0,2-0,3% excluyendo <strong>la</strong> cirugía <strong>de</strong> alto riesgo. Teniéndo<strong>la</strong> en cuenta<br />

sería <strong>de</strong>l 0,97%.<br />

El B-AWARE TRIAL, publicado en Lancet en 2003, miraba pacientes <strong>de</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> alto riesgo en Australia y países <strong>de</strong>l su<strong>de</strong>ste asiático conformó<br />

inci<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> uno por cada cien. En este estudio se analizaba <strong>la</strong> capacidad<br />

28<br />

<strong>de</strong>l BIS <strong>de</strong> evitar el DIO frente a un grupo <strong>de</strong> pacientes control. Se observo que<br />

en el grupo control el numero <strong>de</strong> DIO era <strong>de</strong>l uno por ciento frente al grupo<br />

monitorizado con BIS en el que se redujo <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia en un 82%. Hubo dos<br />

casos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar intraoperatorio en el grupo con BIS, por supuesto el hecho<br />

<strong>de</strong> monitorizar no implica directamente abolir, para ello hay que actuar. En<br />

estos dos casos, los valores <strong>de</strong> BIS estuvieron por encima <strong>de</strong> 60.<br />

El SAFE2 TRIAL es un estudio publicado en 2003 en el Acta Scandinavica,<br />

realizado con BIS para <strong>de</strong>terminar el efecto <strong>de</strong>l mismo sobre el DIO en pob<strong>la</strong>ción<br />

general. En este caso, los resultados se comparaban con un control<br />

histórico proveniente <strong>de</strong> un estudio anterior que miraba <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> DIO<br />

en pob<strong>la</strong>ción general realizado por los mismos autores, el Safe trial, ya comentado.<br />

Comprobaron que frente a una inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> DIO en el grupo histórico<br />

<strong>de</strong>l 0,1 por 100, el BIS reducía esta inci<strong>de</strong>ncia en un 78%, con únicamente<br />

dos casos <strong>de</strong> DIO. Igual que en el estudio B-Aware Trial, estos casos<br />

se dieron con BIS por encima <strong>de</strong> 70 y ocurridos en el momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> intubación.<br />

En estos estudios se basó Sebel, en el ASA Congress en 2003, en su Refresher<br />

Course “Monitorización <strong>de</strong> <strong>la</strong> consciencia”, para afirmar que <strong>la</strong> memoria<br />

explícita <strong>de</strong>saparecía con BIS por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> 70 y <strong>la</strong> implícita por <strong>de</strong>bajo<br />

<strong>de</strong> 60. En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> memoria explicita, fue necesario un esfuerzo<br />

importante para po<strong>de</strong>r recoger el número <strong>de</strong> pacientes suficientes y conseguir<br />

suficiente evi<strong>de</strong>ncia como para <strong>de</strong>terminar el punto <strong>de</strong> corte <strong>de</strong> <strong>la</strong> esca<strong>la</strong><br />

por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual no existía memoria explícita. En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> memoria<br />

implícita, estos estudios se complican bastante más por lo que no existen<br />

investigaciones que aporten evi<strong>de</strong>ncia suficiente al respecto. No obstante,<br />

diversas publicaciones como los <strong>de</strong> Lubke en el 2000, Adams en el Anesthesia<br />

Analgesia, o Struyss en el 98 en Anaesthesia, con series muy pequeñas,<br />

<strong>de</strong>scubren memoria implícita en pacientes con BIS <strong>de</strong> 70.<br />

En <strong>la</strong> Editorial “Neuromonitoring for awareness during surgery”, publicada<br />

en Lancet por Sandin y Lenmarken, expresaban que los resultados obtenidos<br />

en el B-Aware Trial eran exclusivos para el BIS y no eran extrapo<strong>la</strong>bles<br />

a otros parámetros <strong>de</strong> monitorización <strong>de</strong> <strong>la</strong> profundidad anestésica, ya<br />

que al ser obtenidos mediante algoritmos distintos, <strong>la</strong> evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> disminución<br />

<strong>de</strong>l DIO <strong>de</strong>bería probarse individualmente para cada parámetro. La FDA<br />

otorgó <strong>la</strong> indicación <strong>de</strong> que el BIS es un parámetro <strong>de</strong> monitorización que<br />

permite contro<strong>la</strong>r el DIO, siendo hasta <strong>la</strong> fecha el único monitor <strong>de</strong> profundidad<br />

anestésica con dicha indicación.<br />

En 2005, <strong>la</strong> Sociedad Americana <strong>de</strong> Anestesiología (ASA) publicó un “Advisory”<br />

sobre DIO, en el dividía <strong>la</strong> actuación para su prevención en tres niveles.<br />

Durante el preoperatorio, en el acto quirúrgico y en el postoperatorio.<br />

En el preoperatorio:<br />

1. Consi<strong>de</strong>raba importante <strong>de</strong>terminar si un paciente era <strong>de</strong> alto riesgo o <strong>de</strong><br />

bajo riesgo <strong>de</strong> sufrir un <strong>de</strong>spertar intraoperatorio. Este riesgo lo asociaba a:<br />

- Causas re<strong>la</strong>tivas al paciente:<br />

ASA 4-5.<br />

Reservas hemodinamicas o venti<strong>la</strong>torias limitadas.<br />

Tratamiento con Beta bloqueantes.<br />

Sometido a tratamiento por dolor crónico.<br />

Historial <strong>de</strong> abusos <strong>de</strong> sustancias.<br />

Intubación dificil.<br />

Episodios previos <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar intraoperatorio.<br />

- Causas re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> cirugía:<br />

Cirugía cardiaca.<br />

Cesáreas con anestesia general.<br />

Politraumatizados.<br />

Urgencia.<br />

- Causas re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> técnica anestésica.<br />

Uso <strong>de</strong> bloqueo neuromuscu<strong>la</strong>r: Esto impedirá que el paciente se mueva<br />

y pueda avisamos si se superficializa.<br />

Utilización <strong>de</strong> técnicas intravenosas: Los fármacos intravenosos son tan<br />

efectivos como los inha<strong>la</strong>torios para producir <strong>de</strong>presión <strong>de</strong>l córtex, pero su


modo <strong>de</strong> administración pue<strong>de</strong> causar mayor numero <strong>de</strong> problemas para<br />

asegurar que el fármaco llegue a su lugar <strong>de</strong> acción.<br />

Administración <strong>de</strong> opiáceos-óxido nitroso: EI bloqueo <strong>de</strong> <strong>la</strong> respuesta <strong>de</strong>l<br />

SNA por un correcto bloqueo nociceptivo hará que presiones y frecuencias<br />

cardiacas no varíen en un momento <strong>de</strong> superficialización <strong>de</strong>l paciente.<br />

Si el paciente es <strong>de</strong> alto riesgo entonces se consi<strong>de</strong>ra importante el proveer<br />

<strong>de</strong> consentimiento informado al mismo sobre el DIO<br />

2. Chequeo <strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> fármaco al paciente.<br />

En el acto quirúrgico:<br />

Consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> benzodiacepinas como amnésicos.<br />

A este respecto <strong>de</strong>beremos recordar <strong>la</strong>s dosis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas con efectos<br />

amnésicos, pues son superiores a <strong>la</strong>s necesarias para producir ansiolisis<br />

siendo el efecto amnésico dosis <strong>de</strong>pendiente, así como su farmacocinética<br />

para repetir <strong>la</strong>s dosis en casos necesarios. Resaltar que el efecto amnésico<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s benzodiacepinas es anterograda y en ningún caso retrograda.<br />

Realizar una buena vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> consciencia <strong>de</strong>l paciente utilizando<br />

todos los medios al alcance:<br />

Signos clínicos<br />

Monitorización convencional<br />

Monitorización <strong>de</strong> función cerebral. En este caso, el asa, en su advisory,<br />

recuerda que <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> uso <strong>de</strong>be hacer<strong>la</strong> el anestesiólogo según cada<br />

caso. En otro apartado <strong>de</strong>l advisory, realiza una revisión <strong>de</strong> los monitores disponibles<br />

recordando que el BIS es el único monitor con evi<strong>de</strong>ncia publicada<br />

sobre su beneficio para contro<strong>la</strong>r el DIO, careciendo el resto <strong>de</strong> monitores <strong>de</strong><br />

estudios al respecto.<br />

En el postquirúrgico:<br />

Realizar un seguimiento <strong>de</strong> los pacientes susceptibles <strong>de</strong> haber sufrido<br />

DIO y referirlos a especialistas.<br />

En los últimos meses, han sido publicados dos artículos, un meta-análisis<br />

en <strong>la</strong>s revisiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cochrane en octubre <strong>de</strong> 2007, y un estudio prospectivo<br />

en el New Eng<strong>la</strong>nd Medical Journal en marzo <strong>de</strong> 2008, enfocados<br />

ambos a <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong>l BIS en <strong>la</strong> prevención <strong>de</strong>l DIO, que merecen ser comentados.<br />

La revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cochrane: “BIS for improving anaesthetic <strong>de</strong>livery and<br />

postoperative recovery” <strong>de</strong> Punjasawadwong y col, se p<strong>la</strong>ntea como objetivo<br />

comprobar <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong>l BIS para reducir el uso <strong>de</strong> anestésicos, el<br />

tiempo <strong>de</strong> recuperación postoperatorio, el DIO, y el coste <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>l<br />

monitor. Para ello, seleccionaron para <strong>la</strong> revisión 20 estudios previos, <strong>de</strong> 5567<br />

estudios potencialmente seleccionables que fueron <strong>de</strong>scartados por no cumplir<br />

los criterios <strong>de</strong> estudios aleatorizados. La conclusión <strong>de</strong> los autores es que<br />

<strong>la</strong> anestesia guiada por BIS en el rango recomendado (40 – 60), tiene un significativo<br />

impacto en <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l DIO en pacientes quirúrgicos con alto<br />

riesgo <strong>de</strong> DIO. Asimismo, <strong>la</strong> anestesia guiada por BIS podría mejorar el uso<br />

<strong>de</strong> anestésicos y <strong>la</strong> recuperación postoperatoria, lo que re<strong>la</strong>tivizaría el coste<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> monitorización.<br />

En el artículo <strong>de</strong>l New Eng<strong>la</strong>nd Journal of Medicine: “Anestesia awareness<br />

and the BIS”, también <strong>de</strong>nominado B-UNAWARE TRIAL, <strong>de</strong> Avidan y col,<br />

el objetivo es comparar una anestesia guiada por el BIS con una anestesia inha<strong>la</strong>toria<br />

guiada por <strong>la</strong> fracción espirada <strong>de</strong> anestésico (end-tidal <strong>de</strong>l anestésico),<br />

en cuanto a su capacidad para reducir el DIO en pacientes <strong>de</strong> alto<br />

riesgo. Para ello diseñan un estudio prospectivo y aleatorizado en el que incluyen<br />

2000 pacientes. Los resultados muestran en ambos grupos (anestesia<br />

guiada por BIS y anestesia inha<strong>la</strong>toria guiada por el end-tidal <strong>de</strong> anestésico)<br />

una inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> DIO <strong>de</strong>l 0,21%, es <strong>de</strong>cir, aproximadamente una<br />

reducción <strong>de</strong>l DIO <strong>de</strong>l 80% en pacientes <strong>de</strong> alto riesgo <strong>de</strong> DIO, simi<strong>la</strong>r a estudios<br />

previos. Los autores concluyen, sin embargo, que los resultados obtenidos<br />

en <strong>la</strong> anestesia guiada por BIS, al reducir <strong>de</strong> igual manera el DIO que<br />

<strong>la</strong> anestesia guiada por el end-tidal <strong>de</strong> anestésico, no ava<strong>la</strong>n el uso <strong>de</strong>l BIS<br />

para <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong>l DIO. Esta conclusión, cuanto menos discutible, incluso<br />

a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> los resultados presentados en este estudio, dirige a todo anestesiólogo<br />

que no disponga <strong>de</strong>l BIS en pacientes <strong>de</strong> alto riesgo <strong>de</strong> DIO, a reali-<br />

zar una anestesia inha<strong>la</strong>toria con un end-tidal <strong>de</strong> anestésico <strong>de</strong> forma contínua<br />

<strong>de</strong> no menos <strong>de</strong> 0.7 CAM, lo que, evi<strong>de</strong>ntemente, no es siempre <strong>la</strong> práctica<br />

habitual.<br />

Sobredosificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia<br />

El exceso <strong>de</strong> dosificación <strong>de</strong> fármaco tiene una serie <strong>de</strong> implicaciones clínicas<br />

y económicas que <strong>de</strong>bemos intentar evitar. La titu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los fármacos<br />

anestésicos para ajustar en <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> lo posible el fármaco a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> los pacientes es <strong>la</strong> rutina diaria <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong>l anestesiólogo. Para<br />

ello siempre ha utilizado una serie <strong>de</strong> parámetros que se re<strong>la</strong>cionaban con el<br />

estado <strong>de</strong> consciencia como son los parámetros hemodinámicos, a pesar <strong>de</strong><br />

ser poco sensibles y específicos.<br />

F<strong>la</strong>shion y col, publicaron en Anesthesiology en 1997, un estudio con voluntarios<br />

sanos en los que tras <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> una misma dosis <strong>de</strong> tiopental<br />

(4mg/Kg) observaban que ocurría con <strong>la</strong> frecuencia cardiaca, <strong>la</strong> presión<br />

arterial y el BIS con respecto a <strong>la</strong> perdida <strong>de</strong> consciencia y al <strong>de</strong>spertar.<br />

Sus conclusiones fueron que no había un valor <strong>de</strong> frecuencia o presión sanguínea<br />

ni variación <strong>de</strong> los mismas que permitiera pre<strong>de</strong>cir el momento <strong>de</strong><br />

perdida <strong>de</strong> conciencia o <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar. Se observó a<strong>de</strong>más que el tiempo <strong>de</strong><br />

efecto <strong>de</strong>l fármaco, pese a ser todos individuos jóvenes y sanos, y recibir <strong>la</strong><br />

misma dosis, era muy variable. Sin embargo, con el BIS se observó que todos<br />

<strong>de</strong>spertaban con valores alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 80.<br />

Ya se sabe que los valores <strong>de</strong> presión y frecuencia tienen una re<strong>la</strong>ción<br />

más directa con sistema nervioso autónomo responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción<br />

frente a <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>ción que con el sistema nervioso central, directamente re<strong>la</strong>cionado<br />

con <strong>la</strong> conciencia. De hecho, está reportado que un 80 % <strong>de</strong> los<br />

casos <strong>de</strong> DIO cursan con normotensión y normofrecuencia.<br />

El análisis estadístico <strong>de</strong>l Pk sirve para establecer <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción que un concepto<br />

tiene con que ocurra otro, así pues, un valor <strong>de</strong> 0,5 sería una re<strong>la</strong>ción<br />

completamente aleatoria y un parámetro <strong>de</strong> 1 indica que siempre que A lo<br />

dice se cumple B. La ASA, en su Advisory sobre el DIO, otorgó los siguientes<br />

valores <strong>de</strong> Pk en re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> conciencia: el movimiento tiene un Pk con<br />

el <strong>de</strong>spertar <strong>de</strong> 0.76, <strong>la</strong> frecuencia cardiaca tiene un Pk <strong>de</strong> 0.54 – 0.67, <strong>la</strong> presión<br />

arterial media tiene un Pk <strong>de</strong> 0,81, el BIS tiene un Pk con <strong>la</strong> perdida <strong>de</strong><br />

respuesta a estimu<strong>la</strong> verbal <strong>de</strong>l 0,91 y <strong>de</strong>l 0,91 con <strong>la</strong> concentración estimada<br />

<strong>de</strong> propofol en lugar <strong>de</strong> efecto, <strong>la</strong> Entropía <strong>de</strong> Estado tiene un Pk con <strong>la</strong> perdida<br />

<strong>de</strong> respuesta a comando verbal <strong>de</strong> 0,86 y <strong>de</strong>l 0,86 con <strong>la</strong> concentración<br />

estimada <strong>de</strong> propofol en el lugar <strong>de</strong> efecto, y AAI tiene un Pk <strong>de</strong> 0,87 con <strong>la</strong><br />

concentración estimada <strong>de</strong> propofol en el lugar <strong>de</strong> efecto.<br />

Por tanto, <strong>la</strong> monitorización <strong>de</strong> <strong>la</strong> profundidad anestésica tiene una evi<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong>l tipo Ib en <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación anestésica, así como en <strong>la</strong> recuperación<br />

postanestésica <strong>de</strong> los pacientes. Esta monitorización ayuda a <strong>la</strong> realización<br />

<strong>de</strong> una anestesia más racional, con un menor consumo <strong>de</strong><br />

anestésicos (8), una recuperación postanestésica y salida <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong><br />

recuperación postoperatoria más rápida (9, 10), y una menor inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

otras complicaciones como nauseas y vómitos postoperatorios (11). El BIS<br />

obtuvo <strong>la</strong> indicación por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> FDA <strong>de</strong> que era un parámetro que permitía<br />

titu<strong>la</strong>r los fármacos hipnóticos en el año 1997.<br />

Son numerosos los artículos que muestran los beneficios frente a práctica<br />

estándar <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>l BIS. En repetidas ocasiones se recuerda<br />

que <strong>la</strong> clínica es <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be mandar sobre nuestras <strong>de</strong>cisiones, y así <strong>de</strong>be<br />

ser, pero <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología hace que seamos más sensibles y específicos<br />

con respecto a dicha clínica. Dicho <strong>de</strong> otro modo, con <strong>la</strong> tecnología<br />

po<strong>de</strong>mos percibir cambios y signos que con nuestros medios habituales:<br />

tacto, vista, oído, presión, frecuencia, nos cuestan o nos es imposible per cibir.<br />

En el ASA Congress <strong>de</strong> 2003, se presentaron tres comunicaciones que l<strong>la</strong>maron<br />

<strong>la</strong> atención especialmente con respecto al exceso <strong>de</strong> dosificación <strong>de</strong><br />

fármacos anestésicos. Seña<strong>la</strong>ban una re<strong>la</strong>ción entre el exceso <strong>de</strong> dosificación<br />

y un aumento <strong>de</strong> <strong>la</strong> mortalidad a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo.<br />

Monk y col analizaron, <strong>de</strong> manera prospectiva, más <strong>de</strong> 1000 pacientes en<br />

cirugía no cardíaca observando <strong>la</strong> mortalidad perioperatoria a 1 año para <strong>de</strong>-<br />

PONÈNCIES<br />

29


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

terminar que factores eran los que más influían en <strong>la</strong> mortalidad <strong>de</strong> los pacientes.<br />

De una manera univariante analizaron factores como el estado <strong>de</strong>l<br />

paciente (estado físico ASA), <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> comorbilidad <strong>de</strong> Charlson, edad,<br />

historial <strong>de</strong> enfermedad hépatica o renal, nivel económico o <strong>de</strong> estudios, y un<br />

factor al que <strong>de</strong>nominaban como acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> fármaco anestésico por<br />

hora midiéndolo con el valor <strong>de</strong>l BIS por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> 40. Descubrieron que este<br />

último factor medido con el BIS tenía una re<strong>la</strong>ción inesperadamente elevada<br />

con <strong>la</strong> mortalidad a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo. Hicieron un análisis multivariante para eliminar<br />

aquellos factores que pudieran <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>r unos <strong>de</strong> otros, y quedarse con<br />

aquellos que <strong>de</strong> una manera in<strong>de</strong>pendiente se re<strong>la</strong>cionaban directamente<br />

con <strong>la</strong> mortalidad a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo. Los resultados <strong>de</strong> este análisis fueron:<br />

La esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> comorbilidad <strong>de</strong> Charlson <strong>de</strong>staca como mejor predictor que<br />

el ASA para pre<strong>de</strong>cir el riesgo perioperatorio, pero por encima <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión<br />

sistólica media se situaba el parámetro <strong>de</strong> acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> fármaco por hora.<br />

Cada hora que el BIS permanecía por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> 40 aumentaba en un 24,4%<br />

<strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> muerte a un año <strong>de</strong>l paciente. Se vio en este estudio, a<strong>de</strong>más,<br />

que existía una ten<strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> sobredosificación en ancianos con <strong>la</strong> posible<br />

implicación que pudiera tener en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> disfunciones cognitivas<br />

etc. Este estudio, en <strong>de</strong>finitiva, sólo <strong>de</strong>staca una re<strong>la</strong>ción estadística y<br />

no es <strong>de</strong>terminante, es <strong>de</strong>cir, no implica que una reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dosis conllevaría<br />

una mejora en el ratio <strong>de</strong> mortalidad. Futuros estudios <strong>de</strong>ben realizarse<br />

para <strong>de</strong>terminar cuales son los nexos reales si existieran entre estos<br />

dos factores. En el estudio se vio que existía sobre todo una mayor re<strong>la</strong>ción<br />

en pacientes oncológicos y por ello apuntaban <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> existir alguna<br />

re<strong>la</strong>ción con respuesta <strong>de</strong>l sistema inmunitario o inf<strong>la</strong>matorio que explicara<br />

dichos resultados. Este estudio fue publicado en forma <strong>de</strong> artículo<br />

completo en Anesthesia Analgesia en 2004.<br />

Lenmarken y col utilizaron los datos <strong>de</strong>l estudio SAFE 2 para, <strong>de</strong> una manera<br />

retrospectiva, estudiar los mismos factores que Monk, y obtuvieron resultados<br />

simi<strong>la</strong>res:<br />

30<br />

Factor predictivo<br />

Esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> comorbilidad<br />

<strong>de</strong> Charlson<br />

Tiempo <strong>de</strong> profundidad <strong>de</strong><br />

hipnosis acumu<strong>la</strong>da (h)<br />

Presion sistólica media<br />


ién reducen <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s célu<strong>la</strong>s natural killer, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> citokinas,<br />

que disminuyen los fenómenos <strong>de</strong> fagocitosis y proliferación <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>fensoras, y <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> anticuerpos, tal como <strong>de</strong>scribía Shavit en<br />

Neuromodu<strong>la</strong>tion en 2004. Por tanto, es factible <strong>la</strong> hipótesis <strong>de</strong> que una<br />

menor carga <strong>de</strong> opiáceos reduciría <strong>la</strong>s metástasis y mejoraría <strong>la</strong> supervi -<br />

vencia.<br />

Con el empleo <strong>de</strong> técnicas loco-regionales, se reduce el uso <strong>de</strong> opiáceos<br />

e hipnóticos. Bar-Yusof y col, publicaron en Anesthesia Analgesia en 2001, un<br />

estudio en ratas, en el que existía una diferencia significativa en cuanto al número<br />

<strong>de</strong> metástasis a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ratas anestesiadas con técnicas loco-regionales<br />

con respecto a <strong>la</strong>s ratas anestesiadas con opiáceos y anestesia general.<br />

En humanos, un estudio realizado en pacientes con cáncer <strong>de</strong> mama, publicado<br />

en Anesthesiology en 2006 por Exadactylos y col, comparaban una<br />

anestesia paravertebral frente a una anestesia convencional, y observaban<br />

una reducción consi<strong>de</strong>rable, 94% <strong>de</strong> no recurrencia a 36 meses <strong>de</strong>l grupo paravertebral,<br />

frente a 77% a los 36 meses <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> anestesia general.<br />

Este estudio refuerza <strong>la</strong>s opiniones <strong>de</strong> Sessler, <strong>de</strong> cómo nuestra <strong>de</strong>cisión<br />

<strong>de</strong> cómo anestesiar tiene un gran impacto no sólo a corto p<strong>la</strong>zo sino también<br />

a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, siendo una <strong>la</strong>bor fundamental <strong>la</strong> <strong>de</strong> titu<strong>la</strong>r correctamente los<br />

fármacos para mejorar <strong>la</strong> seguridad <strong>de</strong> nuestros pacientes.<br />

¿ES POSIBLE MONITORIZAR LA ANALGESIA?<br />

Según Stansky y Shafer en su capítulo “Measuring <strong>de</strong>pth of anesthesia” el estado<br />

anestésico se consigue equilibrando y contro<strong>la</strong>ndo dos diferentes capacida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>l individuo: <strong>la</strong> consciencia, y <strong>la</strong> nocicepción siendo imposible<br />

alcanzar dicho estado con uno <strong>de</strong> esos factores exclusivamente.(12)<br />

Hemos hab<strong>la</strong>do extensamente sobre los beneficios <strong>de</strong> monitorizar una<br />

parte <strong>de</strong>l efecto <strong>de</strong> los fármacos anestesicos, <strong>la</strong> que tiene que ver con <strong>la</strong><br />

consciencia; durante mi exposición veremos como a<strong>de</strong>más se empiezan a<br />

hacer intentos en <strong>la</strong> monitorización <strong>de</strong>l otro pi<strong>la</strong>r en el que se basa <strong>la</strong> anestesia<br />

:<strong>la</strong> abolición <strong>de</strong>l estímulo nociceptivo.<br />

Existen hasta ahora tres aproximaciones a <strong>la</strong> medición <strong>de</strong>l control <strong>de</strong>l estímulo<br />

nociceptivo:<br />

1. La estimación <strong>de</strong> <strong>la</strong> concentración en el lugar <strong>de</strong> efecto <strong>de</strong> los fármacos<br />

analgesicos,<br />

2. La medición <strong>de</strong> parámetros provenientes <strong>de</strong>l SNA como variabilidad R-<br />

R, conductancia eléctrica <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel basada en <strong>la</strong> sudoración, <strong>la</strong> pupilometría,<br />

<strong>la</strong> velocidad <strong>de</strong> flujo sanguíneo en <strong>la</strong> arteria cerebral media, cuantificable<br />

mediante doppler transcraneal, o <strong>la</strong> medición <strong>de</strong> <strong>la</strong> activación <strong>de</strong> <strong>la</strong> respuesta<br />

muscu<strong>la</strong>r<br />

3. La reactividad <strong>de</strong>l cortex cerebral a <strong>la</strong> aferencia <strong>de</strong> <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>cion<br />

nociva.<br />

Se ha comprobado en distintos estudios que los valores <strong>de</strong> BIS son más<br />

elevados en presencia <strong>de</strong> estimu<strong>la</strong>ción quirúrgica que cuando ésta no<br />

existe, y que al suministrar una dosis suficiente <strong>de</strong> analgésicos <strong>de</strong>saparece<br />

<strong>la</strong> respuesta en forma <strong>de</strong> elevación <strong>de</strong>l BIS ante dicha estimu<strong>la</strong>ción.<br />

(13,14)<br />

Es por ello que una analgesia insuficiente durante el procedimiento quirúrgico<br />

cursa con incrementos transitorios <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong>l BIS, incrementándose<br />

así <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong> este parámetro, obteniendo una ten<strong>de</strong>ncia inestable<br />

<strong>de</strong>l mismo a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiempo. (15)<br />

En trabajos presentados en los últimos congresos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sociedad Americana<br />

<strong>de</strong> Anestesia, se muestra que <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong>l BIS, y también <strong>la</strong> <strong>de</strong>l<br />

electromiograma, guardan una re<strong>la</strong>ción directa con el dolor en el postoperatorio<br />

(16,17), y <strong>la</strong>s mismas se incrementan anticipándose a reacciones somáticas<br />

<strong>de</strong> los pacientes adultos y pediátricos durante <strong>la</strong> cirugía.(18)<br />

Basándose en esto, Aspect Medical Systems ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do un índice<br />

que integra <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong>l BIS y <strong>la</strong> <strong>de</strong>l EMG, que se encuentra actualmente<br />

en fase <strong>de</strong> validación, y que podría tener utilidad para ayudar a <strong>de</strong>terminar<br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> analgesia <strong>de</strong> los pacientes.<br />

BIBLOGRAFÍA:<br />

1. Lema MJ. ASA Newsletter. June 2003. Vol 67.<br />

2. Mellin-Olsen J, O’Sullivany E, Baloghz D, Drobnikz L, Knapey JTA, Petrini F, Vim<strong>la</strong>ti<br />

L (Working Party on Safety and Quality of Care). Gui<strong>de</strong>lines for safety and quality<br />

in anaesthesia practice in the European Union. European Journal of Anaesthesiology<br />

2007; 24: 479-482.<br />

3. Sebel PS, Bowdle TA, Ghoneim MM, Rampil IJ, Padil<strong>la</strong> RE, Gan TJ, Domino KB. The<br />

Inci<strong>de</strong>nce of Awareness During Anesthesia: A Multicenter United States Study.<br />

Anesthesia & Analgesia 2004; 99: 833-9.<br />

4. Ekman A, Lindholm ML, Lennmarken C, Sandin R. Reduction in the inci<strong>de</strong>nce of<br />

awareness using BIS monitoring. Acta Anaesthesiol Scand 2004; 48: 20-6.<br />

5. Myles PS, Leslie K, McNeil J, Forbes A, Chan MTV, for the B-Aware Group. Bispectral<br />

In<strong>de</strong>x Monitoring to Prevent Awareness During Anaesthesia: The B-Aware Randomised<br />

Controlled Trial. The Lancet 2004; 363: 1757-63.<br />

6. Lennmarken C, Bildfors K, Enlund G, Samuelsson P, Sandin R: Victims of awareness.<br />

Acta Anaesthesiol Scand 2002; 46:229–31.<br />

7. Punjasawadwong Y, Boonjeungmonkol N, Phongchiewboon A. Bispectral in<strong>de</strong>x for<br />

improving anaesthetic <strong>de</strong>livery and postoperativerecovery. Cochrane Database of<br />

Systematic Reviews 2007, Issue 4. Art. No.: CD003843. DOI: 10.1002/14651858.<br />

CD003843. pub2.<br />

8. Struys MM, De Smet T, Versichelen LF, Van De Vel<strong>de</strong> S, Van <strong>de</strong>n Broecke R, Mortier<br />

EP. Comparison of closed-loop controlled administration of propofol using Bispectral<br />

In<strong>de</strong>x as the controlled variable versus “standard practice” controlled administration.<br />

Anesthesiology 2001; 1: 6–17.<br />

9. Gan TJ, G<strong>la</strong>ss PS, Windsor A, Payne F, Rosow C, Sebel P, et al. Bispectral In<strong>de</strong>x monitoring<br />

allows faster emergence and improved recovery from propofol, alfentanil<br />

and nitrous oxi<strong>de</strong> anesthesia. BIS Utility Study Group. Anesthesiology 1997; 87:<br />

808-15.<br />

10. Wong J, Song D, B<strong>la</strong>nshard H, Grady D, Chung F. Titration of isoflurane using BIS<br />

in<strong>de</strong>x improves early recovery of el<strong>de</strong>rly patients un<strong>de</strong>rgoing orthopedic surgeries.<br />

Canadian Journal of Anaesthesia 2002; 49:13–8.<br />

11. Liu SS. Effects of Bispectral In<strong>de</strong>x monitoring on ambu<strong>la</strong>tory anesthesia: a metaanalysis<br />

of randomized controlled trials and a cost analysis. Anesthesiology 2004;<br />

101: 311-5.<br />

12. Donald R. Stanski and Steven L Shafer.Measuring Depth of Anesthesia. Miller´s<br />

anesthesia 6th edition chapter 31. 1227-1264.<br />

13. Guignard et al.: The effect of remifentanyl on the bispectral in<strong>de</strong>x change and hemodinamyc<br />

response after orotraqueal intubation. Anesth Analg 2000, 90:161-7.<br />

14. Bressan N, Casal M,Ferreira L,Sa Couto P,Nunes Catarina.Bispectral In<strong>de</strong>x Monitor<br />

was able to <strong>de</strong>tect folley catheter insertion in male patients.A816, ASA 2007.<br />

15. Bil<strong>la</strong>rd V, Bourgain JL. Influence of Alfentanil on the Propofol Concentration-Bispectral.<br />

In<strong>de</strong>x Re<strong>la</strong>tionship during TIVA,Prior to Stimu<strong>la</strong>tion. Anesthesiology, 87(3A)<br />

A313, 1997.<br />

16. Lennmarken C, Sandin R, Lindholm M,Greenwald S.Intraoperative Variability of BIS<br />

and EMG Predict Post-Operative Pain A1042, ASA 2006.<br />

17. Seshagiri, C., Davidson A,Greenwald S, Intra-Operative BIS Variability Predicted<br />

Post-Operative Pain in Pediatric Patients A729, ASA 2007.<br />

18. BIS and EMG Variability Increase before Somatic Responses during Surgery. A1027,<br />

ASA 2006.<br />

PONÈNCIES<br />

31


SEGURETAT EN L’ENTORN PROFESSIONAL<br />

Sra. Ana Martín<br />

?????<br />

En <strong>la</strong> seguretat <strong>de</strong>l trebal<strong>la</strong>dor, intervenen diferents factors:<br />

- L’entorn físic.<br />

- Condicions <strong>de</strong> treball.<br />

La interacció d’aquests factors, i <strong>la</strong> percepció subjectiva que té el trebal<strong>la</strong>dor<br />

<strong>de</strong>ls mateixos pot donar lloc a conductes i actituds, que tinguin repercussió<br />

sobre <strong>la</strong> seva pròpia seguretat<br />

Al mateix temps tenim el codi ètic pels professionals d’infermeria que<br />

diu:<br />

- les infermeres tenen que <strong>de</strong>senvolupar y vigi<strong>la</strong>r per <strong>la</strong> seguretat mediambiental<br />

en el lloc <strong>de</strong> feina.<br />

- <strong>la</strong> infermera mantindrà un nivell <strong>de</strong> salut personal que no comprometi<br />

<strong>la</strong> capacitat per dispensar atenció.<br />

- <strong>la</strong> infermera observarà en tot moment normes <strong>de</strong> conducta personal<br />

que acreditin a <strong>la</strong> professió i fomenti <strong>la</strong> confiança <strong>de</strong>l públic.<br />

Davant d’aquestes responsabilitats, <strong>la</strong> percepció individual <strong>de</strong>l trebal<strong>la</strong>dor<br />

que pot variar, segons:<br />

La possibilitat personal <strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r el risc.<br />

La consciència col·lectiva que es tingui <strong>de</strong>l risc. Les re<strong>la</strong>cions entre els<br />

mateixos trebal<strong>la</strong>dors, dóna lloc a un ambient o clima social en concret<br />

que tindrà influència sobre les nostres processos d’actituds i <strong>de</strong> comportament.<br />

El comportament humà i per tant l’actuació davant <strong>de</strong> situacions <strong>de</strong> possible<br />

risc <strong>de</strong>penen també <strong>de</strong> <strong>la</strong> informació/formació que tinguem.<br />

L’empresa a través <strong>de</strong>ls professionals <strong>de</strong> salut <strong>la</strong>boral assumeix una sèrie<br />

<strong>de</strong> responsabilitatsvers als trebal<strong>la</strong>dors i aquest trebal<strong>la</strong>dors tenim :<br />

1. Objectius:<br />

Protegir i promoure <strong>la</strong> salut <strong>de</strong>ls trebal<strong>la</strong>dors.<br />

Mantenir i millorar <strong>la</strong> seva capacitat i habilitat per al treball.<br />

Contribuir a establir i mantenir un ambient segur i saludable per a tots.<br />

Promoure l’adaptació <strong>de</strong>l treball a les capacitats <strong>de</strong>ls trebal<strong>la</strong>dors i <strong>la</strong> seva<br />

salut.<br />

2. Coneixements i experiència<br />

Tenim que estar familiaritzats amb el tipus <strong>de</strong> treball i l’ambient que tenen<br />

els trebal<strong>la</strong>dors.<br />

Tenir informació sobre els últims coneixements tècnics, científics sobre els<br />

perills <strong>la</strong>borals i les tasques que realitzant els trebal<strong>la</strong>dors.<br />

3. Desenvolupament d’una política i un programa<br />

Els professionals <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut <strong>la</strong>boral, <strong>de</strong>uran d’assessorar a les empreses<br />

i als trebal<strong>la</strong>dors sobre els factors existents en <strong>la</strong> empresa que puguin<br />

afectar a <strong>la</strong> salut <strong>de</strong>l trebal<strong>la</strong>dors.<br />

L’avaluació <strong>de</strong> riscos <strong>la</strong>borals és una eina que estableix <strong>la</strong> política <strong>de</strong> salut<br />

i seguretat en el treball i el un programa d’actuació.<br />

Dintre d’aquest programa d’actuació s’han <strong>de</strong> tenir en compte:<br />

Mesures <strong>de</strong> prevenció i acció immediata. Mesures <strong>de</strong> prevenció senzilles<br />

i que siguin tècnicament aplicables i <strong>de</strong> fàcil imp<strong>la</strong>ntació.<br />

Seguiment <strong>de</strong> les mesures correctives. En situacions <strong>de</strong> manca <strong>de</strong><br />

voluntat per adoptar les mesures que l’objectiu era eliminar o minimitzar<br />

una situació <strong>de</strong> perill per <strong>la</strong> salut i o <strong>la</strong> seguretat, els professionals<br />

<strong>de</strong> salut <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>uran <strong>de</strong> transmetre al seu nivell executiu.<br />

Informació sobre <strong>la</strong> seguretat i <strong>la</strong> salut. Els professionals <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut<br />

<strong>la</strong>boral <strong>de</strong>uran <strong>de</strong> contribuir a informar als trebal<strong>la</strong>dors sobre els riscos<br />

presents en el seu lloc <strong>de</strong> feina i les mesures <strong>de</strong> prevenció.<br />

Vigilància <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut. Els objectius, mèto<strong>de</strong>s i procediments tenen que<br />

estar c<strong>la</strong>rament <strong>de</strong>finits per què es realitzen.<br />

La vigilància <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut <strong>la</strong> <strong>de</strong>uran a terme els professionals <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut.<br />

Aquesta vigilància pot ser a nivell individual:<br />

Examen <strong>de</strong> salut i proves biològiques. Aquestes han <strong>de</strong> tenir una vali<strong>de</strong>sa<br />

i importància per a <strong>la</strong> protecció <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut <strong>de</strong>ls trebal<strong>la</strong>dors tenint en compte<br />

<strong>la</strong> seva sensibilitat, especificitat i valor predictiu.<br />

A nivell col·lectiu: mitjançant estudis epi<strong>de</strong>miològics, indicadors <strong>de</strong> salut.<br />

Informació als trebal<strong>la</strong>dors. Els resultats <strong>de</strong>ls reconeixements practicats<br />

als trebal<strong>la</strong>dors <strong>de</strong>uran ser explicats al trebal<strong>la</strong>dor involucrats.<br />

Quan es requereixi <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminació d’aptitud per un <strong>de</strong>terminat lloc <strong>de</strong><br />

feina cal tenir el coneixement <strong>de</strong> les característiques d’aquell lloc <strong>de</strong><br />

feina.<br />

Informació a l’empresari. So<strong>la</strong>ment se li informarà <strong>de</strong> <strong>la</strong> aptitud pel<br />

lloc <strong>de</strong> feina.<br />

Determinació <strong>de</strong> possibles riscos a tercers. El trebal<strong>la</strong>dor <strong>de</strong>urà<br />

d’estar c<strong>la</strong>rament informat quan el seu estat <strong>de</strong> salut o naturalesa <strong>de</strong> les<br />

tasques que <strong>de</strong>senvolupa en el seu lloc <strong>de</strong> feina, pugui posar en perill<br />

<strong>la</strong> seguretat a tercers.<br />

Promoció <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut. Els professionals <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>uran <strong>de</strong> fomentar<br />

i procurar <strong>la</strong> participació <strong>de</strong>ls empresaris i <strong>de</strong>ls trebal<strong>la</strong>dors en<br />

els programes d’educació per <strong>la</strong> salut, promoció <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut, etc.<br />

Protecció <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunitat i el medi ambient. Els professionals <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

salut <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>uran <strong>de</strong> contribuir a <strong>la</strong> salut pública i ambiental participant<br />

en <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificació, avaluació i assessorament i difusió en matèria<br />

<strong>de</strong> prevenció <strong>de</strong>ls riscos <strong>la</strong>borals i ambiental quan resulten conseqüència<br />

<strong>de</strong> les tasques que es <strong>de</strong>senvolupin en <strong>la</strong> empresa.<br />

Contribució al coneixement científic. Els professionals <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut <strong>la</strong>boral<br />

<strong>de</strong>uran d’informar a <strong>la</strong> comunitat científica, autoritats <strong>de</strong> salut pública<br />

i <strong>la</strong>borals <strong>de</strong> les ma<strong>la</strong>lties professionals que es <strong>de</strong>tectin.<br />

33<br />

PONÈNCIES INFERMERIA


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

ADAPTACIÓN DE LAS MEDIDAS DE SEGURIDAD EN EL PACIENTE CON<br />

DEFICIENCIAS SENSORIALES/COGNITIVAS Y DROGODEPENDENCIAS<br />

Sra. Gemma Cabedo Oliva; Sra. Roser Santacatalina Mas<br />

????<br />

Introducción<br />

Resumiremos el protocolo <strong>de</strong> actuación en los enfermos con disfunciones<br />

sensoriales/cognitivas y drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias, diseñado para mantener y garantizar<br />

su seguridad durante todo el proceso anestésico. Previamente se<br />

hace necesaria una revisión <strong>de</strong>l significado que contienen para nosotros<br />

<strong>la</strong>s disfunciones sensoriales y cognitivas. Centrándonos en el tema <strong>de</strong> hoy:<br />

<strong>la</strong> prevención <strong>de</strong> los riesgos durante el proceso anestésico en los pacientes<br />

con disfunciones sensoriales, cognitivas o drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias, vamos<br />

a hab<strong>la</strong>r en primer lugar sobre estos pacientes y en segundo lugar a <strong>de</strong>finir<br />

los riesgos y <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r ante ellos. La prevención <strong>de</strong> los<br />

riesgos en el proceso quirúrgico es una temática <strong>de</strong> absoluta actualidad y<br />

<strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud ha e<strong>la</strong>borado un Manual <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación<br />

para <strong>la</strong> seguridad <strong>de</strong>l paciente quirúrgico, que consiste en <strong>la</strong> comprobación<br />

sistemática <strong>de</strong> toda una serie <strong>de</strong> actuaciones y parámetros antes,<br />

durante y <strong>de</strong>spués, <strong>de</strong>l procedimiento quirúrgico. Son <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas “checklist”<br />

(listas <strong>de</strong> comprobación). Que <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>remos en el apartado final <strong>de</strong> este<br />

resumen.<br />

No po<strong>de</strong>mos olvidar que <strong>la</strong> asistencia <strong>de</strong> enfermería en este periodo influye<br />

sobre <strong>la</strong> experiencia global <strong>de</strong>l enfermo, y que con el gigantesco avance<br />

y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuales tecnologías, corremos el riesgo <strong>de</strong> <strong>de</strong>scuidar el<br />

principal objetivo <strong>de</strong> nuestros cuidados: el ser humano. Para <strong>la</strong> excelencia<br />

en nuestra <strong>la</strong>bor, es necesario adaptar nuestra actuación <strong>de</strong> forma individualizada<br />

a cada individuo.<br />

Todos los enfermos ante <strong>la</strong> expectativa <strong>de</strong> una intervención experimentan<br />

estrés, ansiedad y temor, lo manifiesten o no. La cirugía <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rarse<br />

estresante, por el esfuerzo físico, emocional y psicológico <strong>de</strong> adaptación,<br />

así como <strong>de</strong> recuperación que requiere por parte <strong>de</strong>l individuo.<br />

El paciente quirúrgico experimenta dos tipos <strong>de</strong> estrés: físico y psicológico.<br />

Po<strong>de</strong>mos consi<strong>de</strong>rar estresantes físicos a los estímulos que amenazan<br />

al cuerpo, <strong>de</strong> los que resultan dolor, malestar y muti<strong>la</strong>ción. Dentro <strong>de</strong> los factores<br />

estresantes psicológicos consi<strong>de</strong>remos <strong>la</strong> situación, <strong>de</strong> lo que tiene que<br />

acontecer en quirófano como amenazante para el paciente, haciendole generar<br />

ansiedad, <strong>de</strong>presión y temor.<br />

Tampoco po<strong>de</strong>mos obviar que existe una respuesta fisiológica a <strong>la</strong> cirugía,<br />

el organismo reacciona al estrés no so<strong>la</strong>mente por el estimulo sobre el<br />

órgano intervenido, sino que también existe una respuesta a nivel celu<strong>la</strong>r <strong>de</strong><br />

todo el organismo. 1<br />

Dentro <strong>de</strong> los aspectos psicológicos, tenemos <strong>la</strong> ansiedad que <strong>de</strong>bemos<br />

diferenciar<strong>la</strong> <strong>de</strong>l estrés. Ya que <strong>la</strong> ansiedad es una reacción subjetiva <strong>de</strong>l paciente<br />

frente al estrés. Quiere <strong>de</strong>cir que ante una misma situación (intervención),<br />

cada paciente reaccionará con distinta respuesta emocional (ansiedad)<br />

<strong>de</strong>pendiendo <strong>de</strong> su situación social, cultura, y religión. Los estados<br />

patológicos <strong>de</strong> ansiedad pu<strong>de</strong> predisponer a: shock, espasmo <strong>la</strong>ríngeo y paro<br />

cardiaco. Estos pacientes son consi<strong>de</strong>rados como <strong>de</strong> alto riesgo, lo mismo suce<strong>de</strong><br />

con <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong>presiones o temores. Un paciente con ansiedad severa<br />

no corregida con <strong>la</strong> premedicación y presentimiento <strong>de</strong> muerte, constituye<br />

un paciente <strong>de</strong> alto riesgo.<br />

El temor es otra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reacciones <strong>de</strong>l estrés quirúrgico, temor a lo <strong>de</strong>sconocido,<br />

temor al procedimiento quirúrgico. ¿Qué me ocurrirá? los cambios que<br />

34<br />

afectarán a <strong>la</strong> integridad <strong>de</strong> su cuerpo, temor a <strong>la</strong> <strong>de</strong>sfiguración. Pérdida <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

imagen corporal, ¿Me aceptará <strong>la</strong> familia, <strong>la</strong> sociedad? temor a <strong>la</strong> incompetencia<br />

<strong>de</strong>l médico. ¿Sabrá lo que se hace? temor al dolor, y así un <strong>la</strong>rgo etc.<br />

El personal <strong>de</strong> enfermería <strong>de</strong>be conocer estas reacciones o respuestas <strong>de</strong><br />

los pacientes quirúrgicos al estrés, ya que <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n reducirse<br />

dándoles una correcta información y soporte emocional.<br />

Por tanto el objetivo <strong>de</strong> enfermería consistirá en conseguir una a<strong>de</strong>cuada<br />

comunicación con el paciente para, que exprese sus sentimientos respecto<br />

a <strong>la</strong> cirugía y se sienta seguro y protegido en nuestra compañía. Esto le permitirá<br />

experimentar un mayor nivel <strong>de</strong> bienestar fisiológico y psicológico durante<br />

todo su proceso anestésico-quirúrgico.<br />

Ahora bien ¿como adaptaremos estos objetivos a los pacientes con<br />

alteraciones sensoriales, cognitivas y drogo<strong>de</strong>pendientes? ¿Cómo nos<br />

comunicaremos con ellos?<br />

Los sentidos vienen <strong>de</strong>finidos como los órganos cuya función es <strong>la</strong> <strong>de</strong> recibir<br />

los estímulos <strong>de</strong>l medio ambiente, conduciendo <strong>la</strong>s impresiones respectivas<br />

al cerebro, <strong>de</strong> esta forma el individuo pueda entra en contacto con<br />

el mundo exterior y con sus habitantes, por tanto cualquier <strong>de</strong>ficiencia sensitiva,<br />

nos producirá dificulta<strong>de</strong>s en <strong>la</strong> comunicación.<br />

Como establecer comunicación con personas con <strong>de</strong>ficiencias sensi -<br />

tivas:<br />

1. Sorda y /o muda: Con <strong>la</strong>s personas sordas po<strong>de</strong>mos comunicarnos <strong>de</strong><br />

varias formas; <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los sordos apren<strong>de</strong>n a leer los <strong>la</strong>bios. Por lo<br />

tanto si están entrenados en leer los <strong>la</strong>bios, hay que mirarlos a <strong>la</strong> cara cuando<br />

les hablemos. Hab<strong>la</strong>r pausadamente, pronunciando con c<strong>la</strong>ridad y sin mascul<strong>la</strong>r.<br />

Los movimientos <strong>de</strong> los <strong>la</strong>bios y <strong>de</strong> <strong>la</strong> lengua <strong>de</strong>ben quedar bien visibles<br />

para que puedan interpretarlos. Otra forma es por medio <strong>de</strong>l lenguaje escrito<br />

(pizarras). Si son mudos y no pue<strong>de</strong>n respon<strong>de</strong>rnos utilizaremos el<br />

lenguaje escrito por medio <strong>de</strong> pizarras.<br />

2. Ciega: No ven, pero si oyen perfectamente. So<strong>la</strong>mente hay que tener<br />

<strong>la</strong> precaución <strong>de</strong> hacerles sentir nuestra presencia, manteniendo el contacto<br />

con nuestras manos, mientras les hab<strong>la</strong>mos. Debemos transmitirles calor y<br />

cercanía en un medio tan frió y solitario para el paciente ciego como es el<br />

área quirúrgica.<br />

3. Ciega y sorda: En el caso <strong>de</strong> sufrir esta incapacidad <strong>de</strong> nacimiento o<br />

a temprana edad normalmente reciben entrenamiento especial en los centros<br />

especializados enseñándoseles como única vía <strong>de</strong> comunicación el lenguaje<br />

<strong>de</strong> los signo <strong>de</strong>l alfabeto <strong>de</strong> sordomudos, el l<strong>la</strong>mado sistema Dactilológico.<br />

2 Para po<strong>de</strong>r establecer comunicación con el paciente se tendrá que<br />

permitir <strong>la</strong> entrada en quirófano <strong>de</strong> un familiar o persona responsable, encargada<br />

<strong>de</strong> establecer <strong>la</strong> comunicación entre el paciente y nosotros, por medio<br />

<strong>de</strong> este método. En <strong>la</strong> visita previa a <strong>la</strong> cirugía pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>jarse resuelta esta<br />

circunstancia. Por <strong>de</strong>sgracia en los casos en que esta <strong>de</strong>ficiencia sea el resultado<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong> <strong>la</strong> edad no hay vía <strong>de</strong> comunicación posible, pues<br />

<strong>de</strong>sconocen el sistema Dactilológico. So<strong>la</strong>mente podremos darle cali<strong>de</strong>z a <strong>la</strong><br />

persona, calmándo<strong>la</strong>, dándole cariño, pero no se podrá establecer comunicación<br />

con el<strong>la</strong>. En estos casos recordaría estas pa<strong>la</strong>bras; “Si no pue<strong>de</strong>s<br />

curar, calma. Si no pue<strong>de</strong>s calmar, consue<strong>la</strong>”.<br />

1 Tras <strong>la</strong> percepción inicial <strong>de</strong> un factor estresante, el hipotá<strong>la</strong>mo activa <strong>la</strong>s vías y <strong>la</strong>s funciones endocrinas y neuronales, el hipotá<strong>la</strong>mo coordina <strong>la</strong> adaptación homeostática e influye en <strong>la</strong> respuesta<br />

neuroendocrina por tanto tendremos respuestas Simpáticas, Parasimpáticas, y Metabólicas, durante el proceso anestésico.<br />

2 Cuadro anexo 1 al final <strong>de</strong>l texto con el lenguaje Dactilológico <strong>de</strong> una so<strong>la</strong> mano. Existe un sistema internacional que <strong>de</strong>scribe diversos objetos e i<strong>de</strong>as, y dos alfabetos, uno que utiliza <strong>la</strong>s dos manos,<br />

y el otro que utiliza una so<strong>la</strong> mano. Los movimientos <strong>de</strong>ben ser c<strong>la</strong>ros y precisos; mantener <strong>la</strong>s manos a <strong>la</strong> vista, para que <strong>la</strong> persona sorda pueda ver<strong>la</strong>s. Con el sistema alfabético <strong>de</strong>be <strong>de</strong>letrearse.<br />

Entre pa<strong>la</strong>bra y pa<strong>la</strong>bra, <strong>de</strong>be hacerse una pausa chasqueando los <strong>de</strong>dos o separando <strong>la</strong>s manos y bajándo<strong>la</strong>s.


A continuación hab<strong>la</strong>remos <strong>de</strong> los pacientes con déficit cognitivo, pero<br />

¿Que enten<strong>de</strong>mos por cognición?<br />

Es el proceso mediante el cual se producen los procesos <strong>de</strong> percepción<br />

y categorización <strong>de</strong> nuestro entorno. La percepción <strong>de</strong> nuestro entorno nos<br />

permite establecer categorías <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas, su forma, color, y a estas categorías<br />

les asignamos nombres. Cuando ya tenemos <strong>la</strong> categoría y el nombre<br />

esto nos permite establecer el concepto. Todo ser humano busca conocer<br />

el mundo que lo envuelve, sistematizar el conocimiento para po<strong>de</strong>rlo<br />

contro<strong>la</strong>r. Pues existe un Imperativo cognitivo: a nadie le gusta pensar que no<br />

entien<strong>de</strong> algo. Cuando existen alteraciones en el funcionamiento mental, ya<br />

sean trastornos <strong>de</strong> memoria o <strong>de</strong> percepción <strong>de</strong>l entorno es <strong>de</strong>cir <strong>de</strong> todo<br />

este proceso <strong>de</strong> interpretación, asimi<strong>la</strong>ción, categorización y aprendizaje <strong>de</strong><br />

nuestro entorno son los déficit en <strong>la</strong> cognición.<br />

Debe admitirse que no existe una <strong>de</strong>finición que especifique a<strong>de</strong>cuadamente<br />

los límites <strong>de</strong>l concepto trastorno mental. Los pacientes que po<strong>de</strong>mos<br />

encontrar con alteraciones cognitivas nos van a ocasionar unas dificulta<strong>de</strong>s<br />

para <strong>la</strong> comunicación, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> este amplio concepto encontraremos:<br />

Delirium 3 : Es una alteración <strong>de</strong> <strong>la</strong> conciencia y un cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> cognición<br />

que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> en un breve período <strong>de</strong> tiempo. Estado <strong>de</strong> sobreexcitación<br />

psíquica cuyos componentes son <strong>la</strong> agitación, <strong>la</strong> incoherencia<br />

<strong>de</strong> i<strong>de</strong>as y <strong>de</strong> pa<strong>la</strong>bras, con presencia <strong>de</strong> ilusiones/alucinaciones.<br />

C<strong>la</strong>sificado por etiologías. 4<br />

Demencia: se caracteriza por el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> múltiples déficit cognoscitivo<br />

que incluyen un <strong>de</strong>terioro <strong>de</strong> <strong>la</strong> memoria. 5 Etimológicamente significa<br />

“sin mente”, es <strong>de</strong>cir sin uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> razón.<br />

Retraso mental. 6<br />

Esquizofrenia y otros trastornos psicóticos. 7<br />

Trastorno bipo<strong>la</strong>r maníaco o <strong>de</strong>presivo, que cursarse con síntomas psicóticos.<br />

8<br />

Intoxicación por drogas. 9<br />

Todas estas entida<strong>de</strong>s implican: una perdida <strong>de</strong>l juicio o <strong>de</strong>l contacto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad lo que supone una nu<strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> introspección, es <strong>de</strong>cir<br />

<strong>de</strong> po<strong>de</strong>r enten<strong>de</strong>r qué les pasa, y por qué les pasa. Esto podrá suponer el<br />

riesgo <strong>de</strong> no po<strong>de</strong>r llevar a cabo con normalidad el procedimiento terapéutico.<br />

Su nu<strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> introspección provoca:<br />

No compren<strong>de</strong>n los procedimientos que se les realizan.<br />

Tienen una actitud litigante con el personal médico y <strong>de</strong> enfermería.<br />

Pue<strong>de</strong>n agitarse.<br />

Supone un riesgo para los procedimientos terapéuticos (arrancamiento<br />

<strong>de</strong> vías).<br />

Aunque no todos los pacientes con alteraciones cognitivas presentan problemas<br />

para establecer comunicación, por ejemplo, con los individuos con esquizofrenia<br />

o con trastorno bipo<strong>la</strong>r tratado y compensado es posible establecer<br />

una comunicación fluida y normal.<br />

En otros casos como por ejemplo, el retraso mental en según que grados<br />

<strong>de</strong> afectación o en según que estadios <strong>de</strong> <strong>de</strong>mencia, en el que el grado <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>terioro cognitivo no sea profundo, podrá establecerse también comunicación<br />

con los individuos.<br />

Los individuos con drogo<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>pendiendo <strong>de</strong>l estadio en el<br />

que se encuentren; ex-consumidores (secue<strong>la</strong>s cognitivas que les hayan quedado)<br />

consumidores (Delirium por abstinencia, intoxicación por alguna sustancia)<br />

su estado cognitivo variara. En cualquier circunstancia van a ser pacientes<br />

con mayores requerimientos analgésicos durante todo el<br />

procedimiento anestésico y <strong>de</strong> recuperación en <strong>la</strong> URPA. En referencia al<br />

resto <strong>de</strong> cuidados su vigi<strong>la</strong>ncia requerirá <strong>la</strong>s mismas precauciones que en<br />

cualquier otro paciente.<br />

En estos casos en que podamos establecer comunicación, nuestra<br />

actuación será:<br />

No elevar el tono <strong>de</strong> voz, infundirles confianza hablándoles <strong>de</strong> forma<br />

tranquilizadora.<br />

Cuidar el ruido ambiental <strong>de</strong>l quirófano para crear un ambiente re<strong>la</strong>jado,<br />

música ambiental si es posible. 10<br />

Explicarles <strong>la</strong>s cosas <strong>de</strong> forma sencil<strong>la</strong>, adaptándonos al nivel <strong>de</strong> comprensión<br />

<strong>de</strong>l individuo.<br />

En los casos <strong>de</strong> retraso mental o <strong>de</strong> niños con alteraciones cognitivas,<br />

permitir <strong>la</strong> entrada <strong>de</strong> un familiar.<br />

Tratarles con respeto, pue<strong>de</strong>n compren<strong>de</strong>r y sentir. Nuestra indiferencia<br />

o bur<strong>la</strong>s les pue<strong>de</strong>n herir.<br />

En los casos más graves nos encontraremos con Delirium, enajenación,<br />

o estados psicóticos. En estos casos el medico responsable; Informa <strong>de</strong> su<br />

estado (que le ocurre y que <strong>de</strong>be realizarse) a sus familiares o representantes<br />

legales, también Informa al juzgado <strong>de</strong> <strong>la</strong> problemática suscitada, para así<br />

po<strong>de</strong>r llevar a cabo los procedimientos necesarios y salvaguardar <strong>la</strong> vida <strong>de</strong>l<br />

paciente. El médico a<strong>de</strong>más envía por fax el diagnóstico y el informe al juzgado<br />

<strong>de</strong>cano.<br />

Los elementos básicos para <strong>la</strong> intervención y comunicación con un<br />

paciente enajenado son:<br />

Informar <strong>de</strong>bidamente al paciente siguiendo estas normas;<br />

Hab<strong>la</strong>rles <strong>de</strong> forma tranquilizadora, con voz suave, sin elevar el tono <strong>de</strong><br />

voz.<br />

Cuidar el ruido ambiental <strong>de</strong>l quirófano, para que nada les sobreexcite.<br />

Explicar <strong>la</strong>s cosas <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma más sencil<strong>la</strong> posible, con frases cortas<br />

y simples.<br />

Contar con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> auxiliares sanitarios por si fuera necesaria<br />

una contención.<br />

Participación <strong>de</strong> su medico responsable (Psiquiatra) por si hay que<br />

sedar 11 al paciente.<br />

NUESTRO OBJETIVO EN TODOS ESTOS PACIENTES SERÍA ESTABLECER<br />

LA COMUNICACIÓN PARA CONSEGUIR SU COLABORACIÓN Y QUE PUEDA<br />

REALIZARSE CON NORMALIDAD EL PROCEDIMIENTO.<br />

RIESGOS A LOS QUE PUEDE ESTAR SUJETO UN PACIENTE QUIRURGICO:<br />

El área quirúrgica, <strong>de</strong>bido a sus características, es una zona en <strong>la</strong> que se<br />

pue<strong>de</strong>n producir ciertos riesgos para los pacientes, si no se cumplen <strong>la</strong>s normativas<br />

establecidas. Otro factor a tener en cuenta, es que cuando el paciente<br />

es sometido a cualquier procedimiento anestésico, este actuara sobre<br />

su estado <strong>de</strong> conciencia y sensibilidad, alterando los mecanismos <strong>de</strong> <strong>de</strong>fensa<br />

3 Delirium en pacientes hospitalizados osci<strong>la</strong> entre 10 y el 30%. En los ancianos hospitalizados se ha observado que alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un 10 o 15% presentan Delirium en el momento <strong>de</strong> su ingreso en el<br />

hospital, pudiendo diagnosticárseles este cuadro cuando ya están ingresados en el 10- 40% <strong>de</strong> los casos. Hasta el 25% <strong>de</strong> los pacientes que pa<strong>de</strong>cen cáncer y están hospitalizados y entre 70 y el<br />

40% <strong>de</strong> enfermos con SIDA ingresados presentan Delirium durante <strong>la</strong> hospitalización.<br />

4 La etiología pue<strong>de</strong> ser diversa, por ejemplo Delirium <strong>de</strong>bido a una enfermedad medica. Delirium inducido por sustancias (incluyendo los efectos secundarios <strong>de</strong> los medicamentos). Por ultimo el Delirium<br />

no especificado cuando el clínico no es capaz <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> etiología especifica. Delirium <strong>de</strong>bido a múltiples etiologías.<br />

5 Las <strong>de</strong>mencia también son enumeradas <strong>de</strong> acuerdo con su etiología; <strong>de</strong>mencia <strong>de</strong>bida a una enfermedad médica, inducido por sustancias (abuso <strong>de</strong> drogas, a medicamentos, o exposición a un tóxico),<br />

por etiologías múltiples o no especificada (si <strong>la</strong> etiología es in<strong>de</strong>terminada). Es <strong>la</strong> pérdida progresiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones cognitivas: inteligencia, memoria, afectividad, voluntad, etc.<br />

6 Hay diferentes grados, (leve, mo<strong>de</strong>rado, grave, profundo) so<strong>la</strong>mente en los mas avanzados <strong>la</strong> comunicación no es posible.<br />

7 La comunicación no es posible cuando se <strong>de</strong>scompensan, si están tratados no existe problema.<br />

8 Í<strong>de</strong>m ítem anterior.<br />

9 Cuando están con Delirium, por síndrome <strong>de</strong> abstinencia o por intoxicación.<br />

10 Hay muchos estudios científicos sobre el efecto beneficioso <strong>de</strong> <strong>la</strong> música en los estados emocionales humanos. Anexo 3.<br />

11 La farmacología empleada en psiquiatría es muy distinta a <strong>la</strong> empleada en los procedimientos anestésicos.<br />

12 Edad, <strong>de</strong>terminantes metabólicos y anatómicos, mecanismos <strong>de</strong> inmunidad <strong>de</strong>ficientes, antibioterapia.<br />

35<br />

PONÈNCIES INFERMERIA


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

<strong>de</strong>l paciente, impidiendo que i<strong>de</strong>ntifiquen el riesgo y puedan protegerse <strong>de</strong><br />

él. Tampoco hay que olvidar el factor <strong>de</strong> error humano. Todos estos factores<br />

contribuyen a establecer el diagnóstico <strong>de</strong> riesgo para el paciente. Estos riesgos<br />

se pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificar en:<br />

36<br />

1. Riesgo <strong>de</strong> traumatismos. Nuestro objetivo será que el paciente no se<br />

lesione. Dentro <strong>de</strong> los riesgos por traumatismo nos encontramos; <strong>la</strong>s<br />

quemaduras, <strong>la</strong>s úlceras por presión, <strong>la</strong>s úlceras corneales, los cortes,<br />

<strong>la</strong>s lesiones óseas, articu<strong>la</strong>res y <strong>la</strong>s neuromuscu<strong>la</strong>res. Que estará re<strong>la</strong>cionado<br />

con estos factores:<br />

Todo lo re<strong>la</strong>cionado con los efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia.<br />

Los tras<strong>la</strong>dos y movilizaciones.<br />

La inmovilización <strong>de</strong>l paciente en <strong>la</strong> mesa quirúrgica, durante horas<br />

en <strong>la</strong> posición para <strong>la</strong> cirugía,.<br />

El uso <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> isquemia, en <strong>la</strong>s extremida<strong>de</strong>s.<br />

El instrumental y el equipo quirúrgico.<br />

Los equipos eléctricos y los gases anestésicos.<br />

Los procedimientos invasivos, como catéteres y drenajes.<br />

2. Riesgo <strong>de</strong> infección. Nuestro objetivo será mantener <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong><br />

asepsia para que el paciente no muestre signos <strong>de</strong> infección. Estarán<br />

re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> integridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel, y con <strong>la</strong> asociación <strong>de</strong> factores:<br />

endógenos <strong>de</strong>l paciente, tales como <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> factores distractores,<br />

12 y <strong>de</strong> los exógenos tales como <strong>la</strong> limpieza preparatoria correcta,<br />

<strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> barrera, <strong>la</strong> contaminación aérea, <strong>la</strong> <strong>de</strong>sinfección<br />

ambiental, el cuidado <strong>de</strong> <strong>la</strong> herida etc. Estará re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong> <strong>de</strong>strucción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> barrera cutánea, <strong>la</strong> exposición <strong>de</strong> cavida<strong>de</strong>s al ambiente<br />

externo, y a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> procedimientos invasivos.<br />

3. Riesgo <strong>de</strong> hipotermia. Nuestro objetivo será mantener al paciente<br />

normo térmico. El mantenimiento <strong>de</strong> temperaturas bajas ambientales<br />

en el quirófano, para prevenir el crecimiento bacteriano, así como <strong>la</strong> exposición<br />

<strong>de</strong>l cuerpo <strong>de</strong>l paciente con poca protección <strong>de</strong> ropa durante<br />

tiempo prolongado al ambiente quirúrgico, <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> soluciones<br />

parenterales frías, <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> fármacos anestésicos,<br />

<strong>la</strong> inactividad muscu<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> alteración <strong>de</strong>l metabolismo son factores<br />

que contribuyen al riesgo <strong>de</strong> hipotermia. Si contro<strong>la</strong>mos <strong>la</strong> temperatura<br />

<strong>de</strong>l paciente, contro<strong>la</strong>mos <strong>la</strong> temperatura ambiental <strong>de</strong>l quirófano, administramos<br />

<strong>la</strong>s soluciones parenterales calientes, el empleo <strong>de</strong> mantas<br />

térmicas, así como conservar el cuerpo <strong>de</strong>l paciente tapado todo<br />

el tiempo que sea posible, le ayudaremos a mantener su temperatura<br />

corporal.<br />

4. Riesgo <strong>de</strong> errores farmacológicos. Nuestro objetivo será <strong>la</strong> correcta<br />

i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los fármacos. La manipu<strong>la</strong>ción con prisas <strong>de</strong> los mismos<br />

que a veces hace que se lean incorrectamente los nombres o <strong>la</strong>s<br />

dosificaciones <strong>de</strong> los viales, <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> caligrafía en el rotu<strong>la</strong>do, <strong>la</strong> no señalización<br />

diferenciada <strong>de</strong> los re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l resto <strong>de</strong> fármacos,<br />

<strong>la</strong> rotu<strong>la</strong>ción incorrecta; el fármaco <strong>de</strong>be ser señalizado con el<br />

nombre y dosis mg./ml ya sea <strong>de</strong> <strong>la</strong> jeringuil<strong>la</strong> o <strong>de</strong> <strong>la</strong> solución.<br />

Pue<strong>de</strong> apreciarse por todo lo expuesto, que el riesgo para el paciente<br />

está directamente re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong>s <strong>de</strong>ficiencias motoras y sensoriales<br />

así como <strong>la</strong> exposición a los riesgos ambientales y humanos. En<br />

previsión <strong>de</strong> este ultimo factor <strong>la</strong> OMS ha diseñado <strong>la</strong>s listas <strong>de</strong> comprobación<br />

también l<strong>la</strong>madas (check list), su función es aumentar <strong>la</strong> excelencia <strong>de</strong><br />

los equipos quirúrgicos y <strong>la</strong> seguridad <strong>de</strong> los pacientes.<br />

12 Edad, <strong>de</strong>terminantes metabólicos y anatómicos, mecanismos <strong>de</strong> inmunidad <strong>de</strong>ficientes, antibioterapia.<br />

13 Esta parte <strong>de</strong>l protocolo se tiene que modificar si el paciente no pue<strong>de</strong> co<strong>la</strong>borar.<br />

14 Anexo 2, hoja cedida por el servicio <strong>de</strong> Anestesia y Reanimación <strong>de</strong>l Hospital Clínico <strong>de</strong> Barcelona.<br />

MANUAL DE IMPLANTACIÓN PARA LA SEGURIDAD DEL PACIENTE QUI-<br />

RÚRGICO: Tres controles<br />

1. CONTROL A REALIZAR ANTES DE LA INDUCCIÓN ANESTÉSICA:<br />

El paciente ha <strong>de</strong> confirmar: 13<br />

Su i<strong>de</strong>ntidad.<br />

El lugar anatómico don<strong>de</strong> va practicársele <strong>la</strong> cirugía.<br />

El tipo <strong>de</strong> procedimiento al que va a ser sometido.<br />

El paciente ha <strong>de</strong> haber firmado el consentimiento para <strong>la</strong> cirugía.<br />

Si es posible hay que marcar el lugar anatómico <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervención<br />

quirúrgica,( especialmente en <strong>la</strong> cirugía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s piernas isquémicas).<br />

El cuestionario <strong>de</strong> revisión y comprobación <strong>de</strong>l material anestésico 14<br />

<strong>de</strong> seguridad para <strong>la</strong> anestesia <strong>de</strong>be estar completado.<br />

Pulsioximetro colocado en el paciente y funcionando correctamente.<br />

Es obligado preguntar al paciente por <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> alergias.<br />

SI No<br />

Intubación difícil / Riesgo <strong>de</strong> bronco aspiración:<br />

SI ➛ el quirófano <strong>de</strong>be estar preparado para subsanar estas eventualida<strong>de</strong>s.<br />

No.<br />

Riesgo <strong>de</strong> que <strong>la</strong> cirugía pudiera sangrar >500 ml <strong>de</strong> sangre en adultos<br />

y ><strong>de</strong> 7 ml por kilo en niños:<br />

SI ➛ a<strong>de</strong>cuado acceso venoso, y p<strong>la</strong>nificación para <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> hemo<strong>de</strong>rivados<br />

No.<br />

2. CONTROL A REALIZAR ANTES DE LA INCISIÓN DE PIEL:<br />

Confirmar que todos los miembros <strong>de</strong>l equipo están presentes en el<br />

quirófano y que se conocen por sus nombres y por el rol que va a<br />

<strong>de</strong>sempeñar cada uno en el procedimiento.<br />

El cirujano el anestesiólogo y <strong>la</strong>s enfermeras confirman verbalmente:<br />

El nombre <strong>de</strong>l paciente.<br />

El lugar anatómico don<strong>de</strong> va practicársele <strong>la</strong> cirugía.<br />

El tipo <strong>de</strong> procedimiento quirúrgico que va a realizarse.<br />

Para po<strong>de</strong>r anticipar situaciones críticas el cirujano <strong>de</strong>be informar<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s inci<strong>de</strong>ncias que espera que ocurran durante <strong>la</strong> cirugía, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

que prevé como esperadas y también <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inesperadas, <strong>de</strong>l tiempo<br />

<strong>de</strong>l procedimiento, y <strong>de</strong> si es probable un sangrado.<br />

El anestesiólogo <strong>de</strong>be hacer exactamente lo mismo, <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>ndo cómo<br />

espera que transcurra <strong>la</strong> anestesia para este procedimiento y paciente.<br />

Las enfermeras comprobarán <strong>la</strong> esterilidad <strong>de</strong> los materiales y una<br />

vez abiertos en <strong>la</strong> mesa quirúrgica comprobarán que funcionen correctamente,<br />

antes <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> incisión.<br />

La profi<strong>la</strong>xis antibiótica ha sido administrada 60 minutos antes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

incisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel<br />

SI No ➛ No ha sido posible.<br />

Comprobar que <strong>la</strong>s imágenes esenciales para el procedimiento<br />

(TAC/RX) estén a <strong>la</strong> vista <strong>de</strong>l cirujano.<br />

3. CONTROL A REALIZAR ANTES DE QUE SALGA EL PACIENTE DEL QUI-<br />

RÓFANO:<br />

La enfermera confirma verbalmente con todo el equipo;<br />

El procedimiento que acaba <strong>de</strong> realizarse.<br />

El recuento <strong>de</strong> instrumental, lentinas, gasas, agujas, que sea correcto<br />

o bien se registran <strong>la</strong>s inci<strong>de</strong>ncias.<br />

Se comprobara que cada muestra <strong>de</strong>l paciente este correctamente<br />

etiquetada, incluyendo su nombre.


Registrar <strong>la</strong>s inci<strong>de</strong>ncias que hayan surgido durante el procedimiento<br />

en el equipo o con el material.<br />

El cirujano, el anestesiólogo y <strong>la</strong>s enfermeras, es <strong>de</strong>cir cada integrante<br />

<strong>de</strong>l equipo <strong>de</strong>be hacer su comentario informativo al equipo<br />

que va a aten<strong>de</strong>r y recibir al paciente en <strong>la</strong> URPA.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– MANUAL DE ENFERMERÍA EN ANESTESIOLOGÍA REANIMACIÓN Y TERAPIA DEL<br />

DOLOR. Autores: Marisol Imirizaldu Garralda. Mª Carmen Zudaire Echarri. Montse<br />

Pérez <strong>de</strong> Albéniz Crespo. 1997 editado por <strong>la</strong> Asociación Vasco-Navarra <strong>de</strong> Enfermería<br />

en Anestesia, Reanimación y Terapia <strong>de</strong>l Dolor (AVNEARTD).<br />

– Cirugía Torácica “Primeros cuidados en el área quirúrgica”.Roser Santacatalina<br />

Mas.Curso <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> enfermería: “Actualización <strong>de</strong> los cuidados <strong>de</strong> enfermería<br />

en cirugía torácica”. UB. Hospital Clínico. Cursos 1998-99-2000-01-02-03.<br />

– DSM-IV-TR. Manual diagnostico y estadístico <strong>de</strong> los trastornos mentales. Editores<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> 4ª edición en español: MASSON SA. 2002. 1ª edición Publicada por <strong>la</strong> Asociación<br />

Americana <strong>de</strong> Psiquiatría <strong>de</strong> Washintong, DC y Londres. Traductores <strong>de</strong> <strong>la</strong> edición<br />

españo<strong>la</strong>: T. Flores i Formenti, J. Masana Ronquillo, E. Masana Montejo, J. Toro<br />

Trallero, J. Treserra Torres, C. Udina Abelló.<br />

– DICCIONARIO MÉDICO TEIDE. Dr. Luigi Segatore y con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l Dr. Gianangelo<br />

Poli. Quinta edición 1978. Editorial Tei<strong>de</strong>. Barcelona.<br />

Anexo1: SISTEMA DACTILOLÓGICO DE UNA SOLA MANO<br />

Anexo 2: CUESTIONARIO SOBRE LA REVISION Y COMPROVACION DEL<br />

MATERIAL ANESTÉSICO<br />

Anexo 3: MUSICOTERAPIA<br />

Referencia. Bruscia, KE. Defining Music<br />

Therapy, NH: Barcelona Publisher,1998.<br />

Dra. Serafina Poch pionera en España.<br />

Mirthe F. Thompson pionera en EEUU.<br />

Empleado en muchos hospitales para<br />

rehabilitación <strong>de</strong> niños discapacitados<br />

y ancianos, así como en sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> psiquiatría:<br />

- Hospital Universitario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz, Madrid.<br />

- Hospital Mont-Provi<strong>de</strong>nce <strong>de</strong> Montreal,<br />

Québec.<br />

- New York University Medical Center,<br />

EEUU.<br />

- Credmoore State Hospital, New York.<br />

- Essex Country Over Brook Hospital,<br />

EEUU.<br />

37<br />

PONÈNCIES INFERMERIA


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

EL DOLOR DE LAS FAMILIAS<br />

Sra. Teresa Plumed Sánchez<br />

Enfermera <strong>de</strong> Anestesiología-Reanimación y T.D. Hospital General “Obispo Po<strong>la</strong>nco”. Teruel<br />

Quizá mi manera <strong>de</strong> exponer el tema que hoy me trae hasta aquí “EL DOLOR<br />

DE LAS FAMILIAS”, no sea un modo muy ortodoxo <strong>de</strong> realizarlo pero le he<br />

dado muchas vueltas y he llegado a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong> no po<strong>de</strong>rlo incluir en ninguno<br />

<strong>de</strong> los tipos <strong>de</strong> dolor, ya que cumple todos.<br />

38<br />

Es amenazante................. porque acecha<br />

Es agudo .......................... cuando se instaura<br />

Es crónico ........................ porque permanece a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida<br />

Es por ello que he <strong>de</strong>cidido dirigirme a todos uste<strong>de</strong>s, como digo <strong>de</strong> esta<br />

manera l<strong>la</strong>mémos<strong>la</strong> original pero real, re<strong>la</strong>tando lo que supone <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto<br />

<strong>de</strong> vista <strong>de</strong> familia con dolor, el día a día <strong>de</strong> esta <strong>la</strong>cra.<br />

Mis queridas familias:<br />

Casi no se como empezar estas líneas, que <strong>de</strong>n luz a este tema tan difícil<br />

<strong>de</strong> p<strong>la</strong>smar.<br />

Me hubiese sido quizá mas sencillo, el coger bibliografía y atenerme a<br />

el<strong>la</strong>, especificando <strong>la</strong>s diversas reacciones por <strong>la</strong>s que va pasando <strong>la</strong> familia,<br />

sus necesida<strong>de</strong>s, sus dificulta<strong>de</strong>s y hasta los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> ayuda y tratamiento.<br />

Perro no he querido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio que así fuera, quiero reflejar el<br />

dolor en <strong>la</strong>s familias como familia que lo ha vivido, que es al fin y al cabo lo<br />

que siento y lo que quiero exponer.<br />

De entrada no puedo darle una <strong>de</strong>finición científica porque no <strong>la</strong> tiene;<br />

cada uno lo <strong>de</strong>finimos como realmente lo sentimos, unos mas realistas y<br />

otros mas negadores, ante ello, lo que está c<strong>la</strong>ro es que tanto los unos como<br />

los otros y <strong>de</strong>pendiendo <strong>de</strong> nuestro entorno familiar, tomamos <strong>la</strong>s riendas e<br />

intentamos primero y únicamente, aten<strong>de</strong>r a nuestro ser querido, lo <strong>de</strong>más,<br />

<strong>de</strong> momento para nosotros carece <strong>de</strong> importancia.<br />

Comenzamos por recibir <strong>la</strong> noticia <strong>de</strong>l diagnóstico con aturdimiento e incredulidad,<br />

entrando en un periodo <strong>de</strong> negación y comenzando a manifestarse<br />

los síntomas <strong>de</strong>: Ansiedad, miedo, <strong>de</strong>sprotección y rabia ante esta realidad<br />

que se nos avecina y nos parece totalmente injusta.<br />

Poco a poco comienza el tiempo <strong>de</strong> asimi<strong>la</strong>ción, estableciendo <strong>la</strong> “conspiración<br />

<strong>de</strong> silencio”, queriendo evitarle a nuestro enfermo un sufrimiento<br />

absurdo, así es muy dada entre <strong>la</strong>s familias <strong>la</strong> frase <strong>de</strong>: “todo lo que se le<br />

pueda evitar mucho mejor”; en esos momentos no te das cuenta, es <strong>de</strong>spués,<br />

cuando lo ves c<strong>la</strong>ramente que quizá te has equivocado, que hubiese<br />

sido mejor hab<strong>la</strong>r con el <strong>de</strong> sus inquietu<strong>de</strong>s, miedos, dudas que tuviese y<br />

quisiera exponer, pero c<strong>la</strong>ro esto se hizo para evitarle malos ratos.<br />

Se que todos aquellos que han pasado por esta situación, compren<strong>de</strong>rán,<br />

lo que en esta líneas quiero reflejar y quizá como a mi, nos sirva <strong>de</strong> consuelo<br />

y nos disipe alguna que otra duda. Mi caso no es uno solo, sino uno<br />

más entre tantos.<br />

Pasados los primeros momentos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el diagnóstico, <strong>la</strong> reacción que experimentamos<br />

el ser humano cambia, haciéndose más fuerte y sintiendo <strong>la</strong><br />

responsabilidad que se acrecienta, en una pa<strong>la</strong>bra, hay que tomar <strong>la</strong>s riendas,<br />

alguien tiene que poner freno a tanta pena y <strong>de</strong>sor<strong>de</strong>n.<br />

Primero viene el ingreso, una habitación don<strong>de</strong> postrado, esta tu familiar<br />

querido y <strong>de</strong> <strong>la</strong> que día a día vas haciendo tu fortín, tu refugio. ¿Hay si esas<br />

pare<strong>de</strong>s hab<strong>la</strong>ran?, reflejarían mejor que nadie nuestro dolor.<br />

Durante el día, tu mente está más ausente, hay familia, conocidos, todos<br />

quieren ayudarte <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejor manera posible, se agra<strong>de</strong>ce <strong>de</strong> verdad. Todos<br />

te prestan sus consejos, unos lo han vivido, otros no, pero lo hacen como tal,<br />

¿Cuántas veces a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los días piensas?: ya me lo has dicho, no lo hagas<br />

más, pero no, tienes que ser consecuente y asomar <strong>la</strong> mejor sonrisa <strong>de</strong> agra<strong>de</strong>cimiento<br />

hacia ellos. ¿Enten<strong>de</strong>rán como me encuentro, sabrán <strong>de</strong> verdad<br />

<strong>de</strong> mi dolor?, no lo se; solo se que esos ratos y a pesar <strong>de</strong> todo, son <strong>de</strong> grata<br />

compañía y que al llegar <strong>la</strong> noche, con su silencio, los echaba <strong>de</strong> menos.<br />

Dicen que los enfermos en <strong>la</strong> noche sienten mido y soledad, no se si será<br />

verdad, ya que nadie nos lo dice pero si puedo asegurarles que yo si lo tenía,<br />

me sentía so<strong>la</strong> y <strong>de</strong>sprotegida, a pesar <strong>de</strong> ser profesional cualquier movimiento,<br />

respiración o golpe <strong>de</strong> tos me parecía un problema gravísimo difícil<br />

<strong>de</strong> solucionar.<br />

El estado <strong>de</strong> mi ser querido no mejoraba, el mío, también empeoraba, es<br />

verdad que no lo notas, el afán <strong>de</strong> superación hace que sea así.<br />

Mis síntomas eran: <strong>de</strong>sesperanza, miedo y mucha tristeza, tanto que llegas<br />

a olvidarte <strong>de</strong>l resto <strong>de</strong> tu familia, ¡con lo que ellos también te necesitan!,<br />

y más si existen hijos pequeños. El apetito se pier<strong>de</strong> por completo, leer,<br />

cuanto me gusta, pero no podía concentrarme, no me <strong>de</strong>cía nada, estaba<br />

aturdida, tenía una sensación como “dolor en el alma”, algo que te quema<br />

<strong>de</strong>ntro, muy cerca <strong>de</strong>l corazón y que hace que este vaya más <strong>de</strong>prisa. ¿Cuantas<br />

veces había oído y aquello <strong>de</strong>: me duele hasta el alma?, cuanto me había<br />

reído y ahora ya ven soy yo <strong>la</strong> que lo digo y sufro.<br />

Dicen que todo dolor tiene su raíz, ¿Dón<strong>de</strong> está <strong>la</strong> <strong>de</strong>l dolor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias”?,<br />

¿alguien lo sabe?, los más técnicos, dirían que está en <strong>la</strong> situación que<br />

te encuentras por el pa<strong>de</strong>cimiento <strong>de</strong> tu enfermo. Que <strong>de</strong>cimos nosotros,<br />

los allegados, silencio…….. no se oye nada, no hay respuesta, nadie lo sabe<br />

o nadie po<strong>de</strong>mos expresarlo <strong>de</strong> ninguna manera pero si lo sentimos.<br />

Conforme van pasando los días, <strong>la</strong> enfermedad va <strong>de</strong>generando más y<br />

más, llegan <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>bras médicas más horribles que pue<strong>de</strong> haber “ya no hay<br />

nada que hacer”.<br />

Otro p<strong>la</strong>nteamiento. La vuelta a casa es otra etapa más por <strong>la</strong> que se<br />

<strong>de</strong>be <strong>de</strong> pasar, no menos dura por el hecho <strong>de</strong> estar en tu hogar, sí más cómoda<br />

para todos, para tu ser querido el primero; vuelve a su morada, <strong>de</strong><br />

don<strong>de</strong> nunca muchos quieren o querremos salir.<br />

Hay que empezar a organizarse, lo primero y según tus medios, proporcionar<br />

bienestar y comodidad, crear un ambiente tranquilo. Ya es aquí don<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>berías p<strong>la</strong>ntearte el <strong>de</strong>jar que alguien te ayu<strong>de</strong>, hay que reestructurar al<br />

resto <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia, <strong>la</strong> situación cambia por completo, pue<strong>de</strong> ser <strong>la</strong>rgo y <strong>la</strong>s<br />

fuerzas pue<strong>de</strong>n fal<strong>la</strong>rte, ¿Qué sería entonces?, no quiero ni pensarlo.<br />

Han pasado varios días <strong>de</strong>s<strong>de</strong> nuestra llegada a casa, hoy parece encontrarse<br />

mejor, hay alegría entre nosotros, llega una visita inesperada y el enfermo<br />

lo reconoce y pronuncia su nombre, apareciendo unas lágrimas en sus<br />

ojos, ¿<strong>de</strong> emoción?, siempre he querido pensar que así fue.<br />

Todos nos encontramos mejor, hacía tanto tiempo que no hab<strong>la</strong>ba, yo<br />

hasta sonreí, ¿Cuántos días hace que no aparece <strong>la</strong> sonrisa en mi rostro?,<br />

este también me duele, está entumecido como todo mi cuerpo. De nuevo<br />

abatimiento, no quiero que vuelva a pasar esto, mi dolor se acrecienta, una<br />

esperanza... para qué.<br />

Habíamos pasado otro reto, había que seguir, no cabía hundimiento, nosotros<br />

no contábamos, lo primero es nuestro ser querido. Recuerdo los días<br />

y días que sentada a su <strong>la</strong>do, <strong>la</strong> miraba sin apenas pronunciar pa<strong>la</strong>bra por<br />

miedo a que <strong>de</strong> alguna manera pudiese notar mi pena. ¿Cuantos pensamientos<br />

pasan por tu mente a <strong>la</strong> velocidad <strong>de</strong>l rayo y cuantas lágrimas se <strong>de</strong>rraman<br />

ante tanta impotencia?<br />

Es verdad que todo esto <strong>de</strong>spués se recuerda gratamente, <strong>la</strong> compañía,<br />

que mutuamente y en silencio nos hacíamos ambas, <strong>de</strong> alguna manera estoy<br />

segura que ellos perciben nuestra presencia, sentimientos y cariño, así como<br />

nuestra angustia y dolor.


Son muchas <strong>la</strong>s muestras <strong>de</strong> cariño que recibes por parte <strong>de</strong> los amigos<br />

y familiares, partícipes en estos momentos y a los cuales también atrapan los<br />

tentáculos <strong>de</strong>l dolor, tu esposo, tus hijos…, si no fuese por ellos, se tiraría<br />

antes <strong>la</strong> toal<strong>la</strong>; al verlos compren<strong>de</strong>s que todo <strong>de</strong>be seguir y que ellos, aunque<br />

no te lo digan, también te necesitan, pues como dijo un escritor “da mas<br />

fuerza sentirse querido, que sentirse fuerte”.<br />

Es difícil compaginar nuestro tiempo, <strong>de</strong>dicando parte a nuestro familiar,<br />

a nuestro trabajo y nuestra familia; quizá sería el momento <strong>de</strong> pedir <strong>la</strong> ayuda,<br />

pero estás convencida <strong>de</strong> que nadie mejor que tu va a po<strong>de</strong>r realizarlo; si intentas<br />

<strong>de</strong>sconectar y estás con los amigos quieres estar con tu ser y cuando<br />

estás con él, piensas que sería conveniente salir y compartir tu dolor con los<br />

amigos que tantas veces te lo dicen y que con mucha paciencia escuchan sin<br />

interrumpirte, notando tu, su comprensión y cariño. ¿Que raro suena esto<br />

verdad?, pero no es difícil <strong>de</strong> compren<strong>de</strong>r.<br />

Ahora comienzan a aflorar los sentimientos <strong>de</strong> culpa y <strong>de</strong> rabia, no po<strong>de</strong>mos<br />

permitirlo, tenemos que mantener <strong>la</strong> entereza, nuestro ser nos necesita<br />

y nuestra familia también.<br />

Va pasando el tiempo y los días se acaban, llega el final esperado pero que<br />

nunca <strong>de</strong>seas que llegue, han sido tiempos duros pero nos queda lo peor: el<br />

dolor <strong>de</strong> asumir <strong>la</strong> pérdida, el más duro sin dudarlo; vendrán <strong>la</strong>s dudas sobre<br />

si lo que has hecho está bien o no. La soledad, el ver su cuarto vacío, en el<br />

que a veces crees que todavía duerme, incluso te sorpren<strong>de</strong>s al creer oír su<br />

voz… Solo con el paso <strong>de</strong>l tiempo, cuando vuelvas <strong>la</strong> vista atrás y reflexiones<br />

sobre estos momentos, sentirás tranquilidad al comprobar que has hecho<br />

todo lo posible por su confort.<br />

Al igual que este caso que <strong>de</strong>scribo hay infinidad en los que el dolor, aparece,<br />

se instaura y permanece, pasando como digo anteriormente por diversas<br />

fases que <strong>de</strong> alguna manera, te van dando tiempo para ir asimilándolo,<br />

pero ¿que diría yo <strong>de</strong>l dolor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias ante catástrofes, acci<strong>de</strong>ntes,<br />

don<strong>de</strong> a veces <strong>la</strong> pérdidas es múltiple?, ahí <strong>de</strong> verdad que no tengo pa<strong>la</strong>bras<br />

para expresar ese sentimiento don<strong>de</strong> todos los estadíos <strong>de</strong>l dolor se instauran<br />

en décimas <strong>de</strong> segundo, ni tampoco consuelo, porque sería incapaz <strong>de</strong><br />

prestarlo; pero si que también les envío mi reconocimiento ante un dolor tan<br />

brutal, dolor al que yo l<strong>la</strong>maría múltiple.<br />

Todo acaba y a mi se me terminan <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>bras, pero no el sentimiento.<br />

Es <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>de</strong>spedirme <strong>de</strong> tantas y tantas familias que <strong>de</strong> una manera u<br />

otra han sentido y están sintiendo <strong>la</strong> <strong>la</strong>cra <strong>de</strong>l dolor, tan difícil <strong>de</strong> explicar y<br />

tan fácil <strong>de</strong> sentir.<br />

Hay un párrafo <strong>de</strong> un libro que leí y <strong>de</strong>cía algo sobre el dolor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias,<br />

me <strong>de</strong>jó un sentir especial que no acalló mi dolor pero si lo mitigó y que<br />

yo quiero hacer partícipe con uste<strong>de</strong>s.<br />

“Dicen que el dolor <strong>de</strong> ahora, es <strong>la</strong> felicidad <strong>de</strong> antes. Solo cuando<br />

has sido feliz junto a una persona, solo cuando <strong>la</strong> has querido, sientes<br />

con dolor su ausencia <strong>de</strong> tu <strong>la</strong>do”.<br />

Todos hemos vivido momentos buenos junto a nuestro ser querido, y es<br />

por ello que los recordamos con dolor y nostalgia, pero también con cariño y<br />

gratitud.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– J. Batiz, I. Becerra, I. Santisteban, J. Gómez. “Mi vida al final <strong>de</strong> su vida”. Edita Hospital<br />

San Juan <strong>de</strong> Dios. Santurce (Vizcaya) 1ª Edición 2003.<br />

39<br />

PONÈNCIES INFERMERIA


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

REPERCUSSIÓ DEL DOLOR A LA VIDA LABORAL<br />

UNITATS DEL DOLOR: CURES D‘INFERMERIA COM UNA TERAPIA EFICAÇ EN EL<br />

TRACTAMENT DE LA LUMBOCIATALGIA D’ORIGEN LABORAL<br />

Sra. Gemma Montseny<br />

Hospital ASEPEYO Sant Cugat. Sant Cugat <strong>de</strong>l Vallès<br />

El dolor constitueix una <strong>de</strong> les experiències humanes més universalment<br />

comparti<strong>de</strong>s. La prevalença <strong>de</strong> dolor, rebel als tractaments convencionals,<br />

augmenta dia a dia, tenint una gran repercussió tant personal, com familiar,<br />

social i <strong>la</strong>boral, produint grans pèrdues econòmiques en els països industrialitzats.<br />

Fa ja més <strong>de</strong> quaranta anys que el professor Jhon Joseph Bonica va<br />

reconèixer que el dolor crònic era una síndrome patofisiològica que transcendia<br />

a les diverses causes específiques que podien originar-l’ho. Pal·liar o disminuir<br />

el dolor és el principal objectiu <strong>de</strong> les unitats <strong>de</strong> dolor, un equip multidisciplinar<br />

en el que enfermeria és el professional que més temps <strong>de</strong>dica a<br />

les persones analitzant i e<strong>la</strong>borant un p<strong>la</strong> d’atenció personalitzat per cobrir<br />

les seves necessitats.<br />

El procés <strong>de</strong> dolor obliga als professionals <strong>de</strong> <strong>la</strong> salut a tractar-ho <strong>de</strong>s<br />

d’un punt <strong>de</strong> vista global, és a dir, sota el prisma d’una perspectiva holística.<br />

Les possibilitats <strong>de</strong> l’enfermeria s’amplien <strong>de</strong>s <strong>de</strong> l’òptica <strong>de</strong> <strong>la</strong> seva funció<br />

pròpia i autònoma <strong>de</strong>l cuidar. A partir d’aquí, tota una gamma d’iniciatives, millorarien<br />

potencialment les cures <strong>de</strong>l pacient amb dolor; <strong>de</strong>s <strong>de</strong> saber escoltar<br />

l’angoixa que pateix, fins i tot el fet d’administrar presencia infermera:<br />

l’afecte, <strong>la</strong> cura <strong>de</strong> l’entorn, <strong>la</strong> disminució d’estímuls agressius, paraules <strong>de</strong><br />

consol, tècniques <strong>de</strong> re<strong>la</strong>xació, dietes a<strong>de</strong>qua<strong>de</strong>s, canvis posturals, mèto<strong>de</strong>s<br />

d’educació per adquirir correctes actituds en front al dolor... En <strong>de</strong>finitiva,<br />

allò que fa que el pacient es senti cuidat. El <strong>de</strong>spertar <strong>de</strong>ls recursos que ens<br />

permetin traspassar el dolor i créixer en <strong>la</strong> responsabilitat i en <strong>la</strong> resposta<br />

per situar-nos a una altra perspectiva, pot ser superior i si per cas actual<br />

donat que, el tractament <strong>de</strong>l dolor no ha <strong>de</strong> ser el privilegi d’alguns, si no un<br />

dret fonamental <strong>de</strong> tot ésser humà.<br />

Des <strong>de</strong>l punt <strong>de</strong> vista d’una mútua d’acci<strong>de</strong>nts <strong>de</strong> treball i amb l’objectiu<br />

<strong>de</strong> restablèixer <strong>la</strong> salut <strong>de</strong>l trebal<strong>la</strong>dor i per altra banda promocionar mesures<br />

eficaces per <strong>la</strong> prevenció <strong>de</strong> patologies <strong>la</strong>borals, <strong>la</strong> meva exposició es<br />

centrarà en l’abordatge <strong>de</strong>l dolor d’esquena per ser, sense cap dubte, <strong>la</strong> causa<br />

més freqüent d’absentisme <strong>la</strong>boral. En els Estats Units causen el 16% <strong>de</strong> les<br />

baixes <strong>la</strong>borals però són responsables <strong>de</strong>l 33% <strong>de</strong>l seu cost global, i s’estima<br />

que en un país europeu, <strong>la</strong> <strong>de</strong>spesa que generen tant sols per conceptes <strong>la</strong>borals<br />

equival cada any a l’1,5% <strong>de</strong>l Producte Interior Brut.<br />

L’assistència <strong>de</strong> <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong>l dolor en el centre hospita<strong>la</strong>ri <strong>de</strong>l que jo represento,<br />

atén diversos diagnòstics <strong>la</strong>borals, en els que el diagnòstic <strong>de</strong> lumbociatàlgia<br />

com acci<strong>de</strong>nt o enfermetat <strong>la</strong>boral, ocupa més <strong>de</strong> <strong>la</strong> meitat <strong>de</strong>ls<br />

casos assistits.<br />

El concepte tradicional <strong>de</strong>l dolor d’esquena <strong>la</strong>boral ha <strong>de</strong>mostrat ser erroni<br />

i el seu tractament clàssic ha fracassat pel que s’ha generat un important problema<br />

per <strong>la</strong> salut <strong>de</strong>ls trebal<strong>la</strong>dors i per l’economia <strong>de</strong> les seves empreses<br />

i a <strong>la</strong> vegada un problema, en <strong>de</strong>finitiva, per l’erari públic.<br />

El concepte tradicional <strong>de</strong>l dolor d’esquena causat pel treball ha <strong>de</strong>mostrat<br />

no ser cert i el seu tractament convencional basat fonamentalment en el<br />

repòs, ha fracassat. L’evidència científica ens ha <strong>de</strong>mostrat que en l’aparició<br />

i persistència <strong>de</strong>l dolor, influeixen <strong>de</strong> igual forma factors mecànics, mèdics i<br />

psicosocials.<br />

En els darrers anys s’han <strong>de</strong>scrit mesures capaces <strong>de</strong> millorar <strong>la</strong> salut<br />

<strong>de</strong>l trebal<strong>la</strong>dor i així reduir els mals d’esquena d’origen <strong>la</strong>boral i donat que<br />

l’evidència científica <strong>de</strong>mostra el seu origen multifactorial, en el que els factors<br />

mecànics influeixen sobre el risc d’aparició <strong>de</strong>l dolor i els factors psico-<br />

40<br />

socials influeixen en <strong>la</strong> incapacitat física i l’absentisme <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong> nostre competència<br />

professional inci<strong>de</strong>ix sobre tots aquests aspectes.<br />

En el nostre centre, <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong>l dolor va sorgir amb <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> donar suport<br />

assistencial a <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong> columna i oferir l’assistència als lesionats<br />

diagnosticats <strong>de</strong> lumbociatàlgia amb dolor agut. Atenem pacients amb dolor<br />

intens i que es resisteix a altres tractaments mèdics convencionals. En principi<br />

i si no existeix cap contraindicació prèvia, realitzem entre altres mesures,<br />

una sèrie d’infiltracions peridurals als pacients amb dolor agut, amb patologia<br />

d’hèrnia discal diagnosticada per RM i majoritàriament amb una EMG<br />

que informa d’afectació radicu<strong>la</strong>r lleu o mo<strong>de</strong>rada <strong>de</strong> caràcter agut. Amb<br />

l’objectiu, en primer terme, <strong>de</strong> minvar el dolor que pateix i si assolim una millora<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> simptomatologia, en ocasions evitarem <strong>la</strong> possibilitat <strong>de</strong> solucionar<br />

l’episodi amb un tractament més agressiu, com és el quirúrgic.<br />

L’enfermeria te dues funcions principals en el tractament <strong>de</strong>l dolor, per<br />

una banda <strong>la</strong> seva funció in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> valoració, p<strong>la</strong>nificació i educació en<br />

hàbits <strong>de</strong> vida saludables, que prevenen i milloren el dolor, amb l’aplicació<br />

<strong>de</strong>ls diagnòstics d’infermeria associats al procés a través <strong>de</strong>l p<strong>la</strong> d’atenció<br />

d’infermeria PAI amb història clínica informatitzada i per altra banda, una<br />

altra funció inter<strong>de</strong>penent <strong>de</strong> col·<strong>la</strong>boració amb el metge, en el nostre cas<br />

anestesiòleg, en <strong>la</strong> realització <strong>de</strong> <strong>la</strong> tècnica d’infiltració peridural. En el nostre<br />

hospital disposem <strong>de</strong> diversos manuals, entre altres, <strong>de</strong> recomanacions<br />

per pacients amb lumbàlgia en els que es presenten diversos exercicis y consells<br />

que resulten francament útils per protegir l’esquena, disminuir el dolor<br />

i prevenir possibles recaigu<strong>de</strong>s.<br />

Existeixen una sèrie <strong>de</strong> tècniques <strong>de</strong> fàcil recomanació en aquests casos<br />

com són l’aplicació <strong>de</strong> calor superficial o l’estimu<strong>la</strong>ció elèctrica transcutània<br />

(TENS) i altres, que proporcionen efectes re<strong>la</strong>xants o inclòs un efecte <strong>de</strong> distracció<br />

que contribueix al control <strong>de</strong>l dolor. A <strong>de</strong>més aquest tipus <strong>de</strong> tècniques<br />

consten d’un valor afegit donat que favoreixen el contacte terapèutic entre<br />

enfermeria i el pacient, disminuint d’alguna manera el grau d’ansietat associat<br />

al procés. No haurem d’oblidar que no tant sols atenem a una persona<br />

si no que també atenem a <strong>la</strong> seva família i entorn, per aquest motiu a les<br />

nostres sessions <strong>la</strong> visita es realitza conjunta amb el familiar més proper. Altres<br />

mesures terapèutiques <strong>de</strong> recolzament vindrien recomana<strong>de</strong>s per el<br />

metge rehabilitador o fisioterapeuta, com a membres <strong>de</strong> l’equip <strong>de</strong> <strong>la</strong> unitat<br />

<strong>de</strong>l dolor, i especialistes en <strong>la</strong> indicació i tractament més acurat en cada cas.<br />

Per altra banda comentar que en diverses ocasions, el pacient precisa també<br />

<strong>de</strong>l recolzament terapèutic <strong>de</strong>l metge psiquiatra donat que, els síndromes<br />

<strong>de</strong>pressius solen estar associats a aquestes patologies per <strong>la</strong> repercussió<br />

soci <strong>la</strong>boral que es p<strong>la</strong>nteja. Aquest és l’enfoc multidisciplinar referit a l’inici<br />

<strong>de</strong> l’exposició.<br />

Com a conclusió comentar que <strong>la</strong> enfermeria pot utilitzar l’educació per<br />

<strong>la</strong> salut com el seu principal mèto<strong>de</strong> <strong>de</strong> treball.<br />

Enfermeria ha <strong>de</strong> promocionar <strong>la</strong> seva autoresponsabilitat com professional<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salut.<br />

El dolor es un símptoma d’alerta que ha d’ésser atès, cercant el seu benestar<br />

però sense <strong>de</strong>scuidar <strong>la</strong> seva causa.<br />

I per últim comentar que, el dolor pot ser un motiu d’un canvi d’actitud i<br />

<strong>de</strong> l’adopció d’un nou estil <strong>de</strong> vida en el que <strong>la</strong> nostre incidència professional<br />

com a infermers ha <strong>de</strong> ser c<strong>la</strong>ra en l’assoliment d’aquest objectiu.


AVANCES EN EL TRATAMIENTO DEL DOLOR<br />

Sra.Maria José García<br />

Capio-Hospital General <strong>de</strong> Catalunya. Sant Cugat <strong>de</strong>l Vallès<br />

1. - Antece<strong>de</strong>ntes<br />

Des<strong>de</strong> los inicios <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> nuestra especie, el dolor siempre ha estado<br />

presente y continuamente ha habido intentos <strong>de</strong> diversa índole para conocer<br />

su esencia y erradicarlo. Las teorías y <strong>de</strong>scubrimientos que se realizaron<br />

entre los siglos XIX y XX condujeron a nuevas perspectivas para el<br />

entendimiento y a<strong>de</strong>cuado manejo <strong>de</strong>l dolor. Antes <strong>de</strong> 1960 el alivio <strong>de</strong>l dolor<br />

no estaba asignado a ninguna especialidad médica en concreto.<br />

Al finalizar <strong>la</strong> Segunda Guerra Mundial aparecieron en EEUU numerosos<br />

centros médicos realizando bloqueos nerviosos a consecuencia <strong>de</strong> los heridos<br />

en <strong>la</strong> guerra. En este período el Dr. John J. Bonica <strong>de</strong>tecto que <strong>la</strong> respuesta<br />

al dolor estaba modificada por factores emocionales tales como: <strong>de</strong>presiones,<br />

sufrimiento y medicación excesiva. Las conclusiones ponían <strong>de</strong><br />

manifiesto <strong>la</strong> complejidad el dolor y que este no <strong>de</strong>bía ser tratado por un solo<br />

médico sino por un equipo multidisciplinario <strong>de</strong> especialistas médicos preparados<br />

y con interés en <strong>la</strong> materia.<br />

El Dr. Bonica puso en práctica este p<strong>la</strong>nteamiento en el Tacoma General<br />

Hospital y publicó en 1953 el texto <strong>de</strong> referencia por excelencia en el campo<br />

<strong>de</strong>l dolor The Management of Pain. Este acontecimiento marcó un antes y un<br />

<strong>de</strong>spués en el tratamiento <strong>de</strong>l dolor.<br />

Otros autores como, Swerdlow, Ventafridda, Saun<strong>de</strong>rs… han contribuido<br />

a evitar el sufrimiento humano y enriquecer <strong>la</strong> especialidad con una sensibilidad<br />

especial.<br />

En 1965 R. Melzack y P. D. Wall introducen una gran innovación en <strong>la</strong> filosofía<br />

<strong>de</strong>l dolor con el <strong>de</strong>scubrimiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> Teoría <strong>de</strong> Puerta <strong>de</strong> Control. Teniendo<br />

como base esta teoría, se creó en 1967 el primer estimu<strong>la</strong>dor transcutáneo<br />

eléctrico nervioso para el tratamiento <strong>de</strong> dolor.<br />

Los avances en el manejo <strong>de</strong>l dolor, su difusión mediante publicaciones,<br />

congresos, socieda<strong>de</strong>s médicas y organismos internacionales así como <strong>la</strong><br />

creación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Dolor dirigidas en <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> ocasiones por<br />

anestesiólogos, impulsaron gran<strong>de</strong>s cambios en el tratamiento y abordaje<br />

<strong>de</strong>l dolor.<br />

2. - Actualidad<br />

La i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los receptores opioi<strong>de</strong>s en 1973 (Sny<strong>de</strong>r y Terenius), <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s endorfinas 1975 (Hughe y Kosterlitz) y aparición <strong>de</strong> nuevos fármacos para<br />

el tratamiento <strong>de</strong>l dolor como nuevos opioi<strong>de</strong>s, anticomiciales, anti<strong>de</strong>presivos,<br />

junto con <strong>la</strong>s nuevas vías <strong>de</strong> administración, han mejorado <strong>de</strong> forma eficaz<br />

el tratamiento <strong>de</strong>l dolor.<br />

Los avances en <strong>la</strong> anestesiología con <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> nuevos anestésicos,<br />

<strong>la</strong> aparición y perfeccionamiento <strong>de</strong> nuevas técnicas anestésicas específicas<br />

realizando bloqueos nerviosos neurolíticos o no neuroliticos para diversos<br />

procedimientos, <strong>la</strong>s infiltraciones <strong>de</strong> puntos trigger en muscu<strong>la</strong>tura<br />

superficial o profunda y <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> neuromodu<strong>la</strong>ción han ampliado el<br />

marco <strong>de</strong>l tratamiento <strong>de</strong>l dolor. La aplicación <strong>de</strong> todos estos progresos repercute<br />

en un mejor control <strong>de</strong>l dolor.<br />

Otro aspecto que ha influido en <strong>la</strong> unificación <strong>de</strong> criterios y seguimiento<br />

<strong>de</strong> procedimientos, es <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Guías <strong>de</strong> Práctica Clínica término introducido<br />

en 1990 por el Instituto <strong>de</strong> Medicina Norteamericano. En sus inicios<br />

se aceptaron como sinónimo <strong>de</strong> los protocolos clásicos, pero posteriormente<br />

se distinguieron por consi<strong>de</strong>rarse herramientas más mo<strong>de</strong>rnas y con<br />

más ventajas. Los protocolos clásicos estaban basados en el consenso <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos<br />

<strong>de</strong> forma unidisciplinar e<strong>la</strong>borados por los profesionales implicados<br />

según su experiencia y estudio.<br />

Las Guías <strong>de</strong> Práctica Clínica están basadas en pruebas científicas, medicina<br />

basada en <strong>la</strong> evi<strong>de</strong>ncia, y se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>de</strong> forma multidisciplinar sobre<br />

temas específicos para cada problema <strong>de</strong> salud y e<strong>la</strong>boradas por instituciones<br />

o equipos asistenciales.<br />

La Medicina Basada en <strong>la</strong> Evi<strong>de</strong>ncia (MBE) no es más que una herramienta<br />

al servicio <strong>de</strong> una mejor práctica clínica. Las Guías <strong>de</strong> Práctica clínica<br />

están almacenadas y promovidas por grupos o instituciones como <strong>la</strong> SIGN<br />

(Scottish Intercollegiate Gui<strong>de</strong>lines Network) y NGC (Nacional Gui<strong>de</strong>line Clearinghouse).<br />

Durante los últimos años han aparecido autores diseñando “guías para realizar<br />

guías clínicas”. Estas Guías <strong>de</strong> Práctica Clínica están promovidas por<br />

grupos, instituciones y especialida<strong>de</strong>s, como <strong>la</strong> Cochrane Col<strong>la</strong>boration que<br />

realiza revisiones sistemáticas a partir <strong>de</strong> ensayos clínicos contro<strong>la</strong>dos y produce<br />

su difusión.<br />

Asimismo, existen instrumentos para diseñar y evaluar <strong>la</strong>s Guías <strong>de</strong> Práctica<br />

Clínica <strong>de</strong> reconocimiento universal como <strong>la</strong> AGREE (Appraisal of Gui<strong>de</strong>lines<br />

Research and Evaluation for Europe) Col<strong>la</strong>boration.<br />

En <strong>de</strong>finitiva nos encontramos ante un enfoque <strong>de</strong>l conocimiento y tratamiento<br />

<strong>de</strong>l dolor que se basa en <strong>la</strong> evi<strong>de</strong>ncia clínica.<br />

3. - Ten<strong>de</strong>ncias futuras<br />

3.1. - Nuevos fármacos y técnicas<br />

El <strong>de</strong>scubrimiento en <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los noventa <strong>de</strong>l sistema endógeno <strong>de</strong> cannabinoi<strong>de</strong>s,<br />

ha ocasionado un giro radical en <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> estas sustancias<br />

y sus posibilida<strong>de</strong>s terapéuticas. La posibilidad <strong>de</strong> modu<strong>la</strong>r el sistema<br />

cannabinoi<strong>de</strong> endógeno mediante molécu<strong>la</strong>s selectivas brinda una oportunidad<br />

terapéutica más. Sin embargo aún queda un <strong>la</strong>rgo camino por recorrer<br />

antes <strong>de</strong> llegar a <strong>de</strong>finir su papel en el tratamiento <strong>de</strong>l dolor.<br />

Actualmente empiezan a acumu<strong>la</strong>rse pruebas clínicas que sugieren que<br />

los cannabinoi<strong>de</strong>s podrían ser eficaces en el tratamiento <strong>de</strong>l dolor neuropático,<br />

en <strong>la</strong> espasticidad y síntomas <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> esclerosis múltiple, así<br />

como en <strong>la</strong>s náuseas y vómitos inducidos por citostáticos.<br />

3.2. - Nuevos enfoques<br />

El control <strong>de</strong>l dolor agudo postquirúrgico, dolor pre<strong>de</strong>cible en cuanto a intensidad<br />

y duración, ha experimentado en nuestros días un gran avance gracias<br />

a todos los a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntos y aplicaciones <strong>de</strong> protocolos específicos. Este control<br />

tiene gran relevancia en <strong>la</strong> profi<strong>la</strong>xis <strong>de</strong> <strong>la</strong> cronificación <strong>de</strong>l dolor agudo post -<br />

quirúrgico.<br />

La importancia <strong>de</strong> realizar un correcto diagnóstico y un a<strong>de</strong>cuado tratamiento<br />

<strong>de</strong>l dolor agudo, continúa siendo punto <strong>de</strong> partida para diversos estudios<br />

que ponen <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> influencia <strong>de</strong> indicadores somáticos y psicológicos<br />

que intervienen en <strong>la</strong> cronificación <strong>de</strong>l dolor. Por otra parte <strong>la</strong><br />

formación e implicación <strong>de</strong> enfermería para el manejo <strong>de</strong>l dolor con <strong>la</strong> utilización<br />

<strong>de</strong> protocolos específicos y registros <strong>de</strong>l dolor mediante <strong>la</strong> EVA (Esca<strong>la</strong><br />

Visual Analógica) como quinta constante es hoy una realidad y ha <strong>de</strong> posibilitar<br />

en el futuro un mejor control <strong>de</strong>l dolor en los centros asistenciales.<br />

Estudios recientes sobre <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> genética en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l<br />

dolor, y aún más específicos, en <strong>la</strong> cronificación <strong>de</strong>l dolor agudo postoperatorio<br />

en dolor crónico, podrían hacer girar totalmente el enfoque <strong>de</strong>l tratamiento<br />

<strong>de</strong>l dolor en el siglo XXI.<br />

41<br />

PONÈNCIES INFERMERIA


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

EL DOLOR EN LA CULTURA ORIENTAL<br />

Sra. Wai Wai Cho<br />

El Dolor es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales causas que lleva <strong>la</strong>s personas a<br />

buscar solución en <strong>la</strong>s consultas médicas.<br />

El miedo al dolor es un sentimiento universal, pero <strong>la</strong> perceción y<br />

<strong>la</strong>s estrategias para enfrentar se al dolor variar según los individuos.<br />

Cuando se trata <strong>de</strong> dolor crónico que suele conlleva un sufrimiento prolongado,<br />

en tales casos <strong>la</strong> creencia religiosa y <strong>la</strong> espiritualidad influye<br />

notablemente en <strong>la</strong> forma que <strong>la</strong> persona afronta su situación <strong>de</strong> dolor.<br />

Tanto en oriente como en occi<strong>de</strong>nte existía <strong>la</strong> creencia <strong>de</strong> que,<br />

el dolor y el sufrimiento tienen un origen divino, esto fue así hasta que<br />

<strong>la</strong> llegada <strong>de</strong>l pensamiento científico y su aplicación al campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud<br />

logra dar respuesta racionales y satisfactorias al dolor físico.<br />

En China aun hoy en dia para muchas personas, el dolor prolongado<br />

y el sufrimiento son sinónimo <strong>de</strong> castigo divino o <strong>de</strong>uda kármica.<br />

Para <strong>la</strong> medicina tradicional china ( MTC) el dolor es sinónimo<br />

<strong>de</strong> alteración en <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l flujo energético, es una <strong>de</strong>ficiencia.<br />

La solución <strong>de</strong> <strong>la</strong> MTC consiste en corregir y reestablecer <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción<br />

energética mediante <strong>la</strong>s diferentes técnicas terapéuticas que<br />

utiliza.<br />

La MTC es una medicina holística que se fundamenta en <strong>la</strong><br />

re<strong>la</strong>ción armónica <strong>de</strong>l universo. El ser humano es un elemento más <strong>de</strong><br />

este universo y <strong>la</strong> MTC entien<strong>de</strong> que <strong>la</strong>s leyes <strong>de</strong> armonía que rigen<br />

42<br />

para el universo (naturaleza), también son aplicables al ser humano en<br />

tanto que forma parte <strong>de</strong> esta naturaleza.<br />

El elemento fundamental <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida es <strong>la</strong> energía, que es <strong>la</strong> promotora<br />

<strong>de</strong> todos los funciones y su característica es el Movimiento<br />

Constante, en <strong>la</strong> persona, <strong>la</strong> alteración <strong>de</strong> este movimiento es <strong>la</strong><br />

causa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s enfermeda<strong>de</strong>s, uno <strong>de</strong> los síntomas es el bloqueo energético<br />

que se manifiesta en forma <strong>de</strong> dolor.<br />

Los métodos terapéuticos <strong>de</strong> <strong>la</strong> MTC son muy variados, a gran<strong>de</strong>s<br />

rasgos po<strong>de</strong>mos hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los métodos que utilizan productos con propieda<strong>de</strong>s<br />

medicinales, bien para ingerir en forma <strong>de</strong> grajeas, en <strong>de</strong>cocción<br />

o en forma <strong>de</strong> emp<strong>la</strong>stos para <strong>la</strong> aplicación externa.<br />

Los métodos <strong>de</strong> tratamiento físicos como el Masaje An Mo, <strong>la</strong> Digitopresión,<br />

el Tui Na.<br />

Las terapias que utilizan elementos externas para movilizar <strong>la</strong> energía<br />

como <strong>la</strong>s agujas <strong>de</strong> <strong>la</strong> acupuntura, <strong>la</strong> Moxa <strong>de</strong> <strong>la</strong> moxibustión, <strong>la</strong>s<br />

Ventosa, <strong>la</strong>s semil<strong>la</strong>s, los imanes, etc.<br />

Las terapias <strong>de</strong> cuerpo mente como el Tai Chi ó Chikung. Aunque los<br />

métodos terapéuticos son muchas, todas tienen el objetivo común <strong>de</strong><br />

recuperar el moviendo armónico <strong>de</strong> <strong>la</strong> energía vital, preservar al máximo<br />

<strong>la</strong>s funciones vitales <strong>de</strong>l organismo, en su estado óptimo, y en<br />

caso <strong>de</strong> que haya alguna patología y / o dolor, estos puedan ser aliviados<br />

y a ser posible eliminados.


Comunicacions<br />

orals<br />

43


1. MANEJO DE LA ILMA(TM) EN VÍA AÉREA DIFÍCIL EN UN PACIENTE CON<br />

ESPONDILITIS ANQUILOPOYETICA SEVERA<br />

A. Bataller; J. Mª Nieto; A. Golska; P. Galán; I. Vives; J. Roigé<br />

Hospital Vall d'Hebron<br />

INTRODUCCIÓN: <strong>la</strong> espondilitis anquilopoyética severa pue<strong>de</strong> dificultar o imposibilitar<br />

<strong>la</strong> intubación por dificultad en <strong>la</strong> apertura bucal o por rigi<strong>de</strong>z cervical.<br />

La intubación mediante fibrobroncoscopia con el paciente <strong>de</strong>spierto es<br />

probablemente <strong>la</strong> mejor opción, pero a veces fal<strong>la</strong> y <strong>la</strong> ILMA es una alternativa<br />

para conseguir <strong>la</strong> intubación (1). En pacientes con signos predictivos <strong>de</strong><br />

dificultad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vía aérea o <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> una intubación fallida, <strong>la</strong> intubación<br />

mediante ILMA pue<strong>de</strong> ser recomendada en pacientes con vía aérea difícil<br />

conocida o no(2). Exponemos un caso <strong>de</strong> vía aérea difícil venti<strong>la</strong>ción/intubación<br />

imposible (situación urgencia-emergencia), que se resolvió<br />

con ILMA.<br />

CASO CLÍNICO: hombre 59 años, EPOC, HTA, DLP, Obesidad mórbida, SAOS<br />

grave, Espondilitis anquilopoyética evolucionada con afectación cervical severa,<br />

corpectomía C4 y artro<strong>de</strong>sis C3-C5 con intubación orotraqueal fallida y<br />

fibrobroncoscopia difícil. Enfermedad actual: ingresado en UCI por shock séptico<br />

e insuficiencia respiratoria severa tras osteotomía lumbar. Cuello corto y<br />

rígido, abertura bucal. En <strong>la</strong>s siguientes 24 h. se procedió a traqueostomia re-<br />

2. VISIÓN LARINGOSCÓPICA E INTUBACIÓN TRAQUEAL CON EL LARINGOSCOPIO<br />

TRUVIEW EVO2. ESTUDIO COMPARATIVO DE DOS TÉCNICAS DE<br />

LARINGOSCOPIA<br />

E. A. Cobos; X. Isern; A. Medina; J. Sauco; H. Obon; M. Farré<br />

Hospital Universitari Arnau <strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>nova <strong>de</strong> Lleida<br />

INTRODUCCIÓN: El <strong>la</strong>ringoscopio Truview EVO2 ® es un dispositivo <strong>de</strong> intubación<br />

traqueal consistente en una pa<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>ringoscopio que presenta una angu<strong>la</strong>ción<br />

diferente con respecto a <strong>la</strong> pa<strong>la</strong> convencional tipo Macintosh (ángulo<br />

<strong>de</strong> refracción <strong>de</strong> 42º) y un sistema óptico localizado en su extremo distal que<br />

le otorga <strong>la</strong> ventaja <strong>de</strong> no tener que alinear los ejes oral, faríngeo y <strong>la</strong>ríngeo<br />

evitando así posiciones extremas <strong>de</strong> <strong>la</strong> cabeza y sin tener que aplicar tanta<br />

fuerza en <strong>la</strong> maniobra <strong>la</strong>ringoscópica. En nuestro estudio se compara <strong>la</strong> visión<br />

<strong>la</strong>ringoscópica entre el Truview EVO ® y el Macintosh nº 3 valorando <strong>la</strong> corre<strong>la</strong>ción<br />

lineal entre los diferentes grados <strong>de</strong> visión y los tests predictivos habituales<br />

en <strong>la</strong> exploración <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea; así como <strong>la</strong> dificultad <strong>de</strong> intubación<br />

con ambas pa<strong>la</strong>s<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: 100 pacientes randomizados mayores <strong>de</strong> 18 años<br />

sometidos a cirugía electiva en <strong>la</strong> que se requiere anestesia general con intubación<br />

endotraqueal sin riesgo <strong>de</strong> aspiración, dificultad <strong>de</strong> venti<strong>la</strong>ción con<br />

mascaril<strong>la</strong> facial tras inducción, ni indicación <strong>de</strong> intubación en paciente <strong>de</strong>spierto<br />

ni que presente <strong>la</strong>ringuectomia supraglótica. Tras <strong>la</strong> inducción anesté-<br />

g<strong>la</strong>da que requirió cambio <strong>de</strong> cánu<strong>la</strong> por fuga en <strong>la</strong>s 12 h. posteriores resultando<br />

imposible su colocación, procediéndose <strong>de</strong> nuevo a colocación <strong>de</strong> ILMA<br />

con intubación al primer intento tapando el orificio <strong>de</strong> <strong>la</strong> traqueostomia mediante<br />

gasas y se pasó el paciente al quirófano para repermeabilización <strong>de</strong>l<br />

orificio <strong>de</strong> traqueostomia.<br />

CONCLUSIONES: La Fastrach fue efectiva para conseguir <strong>la</strong> intubación en<br />

una situación <strong>de</strong> urgencia/emergencia en un paciente con espondilitis anquilopoyética<br />

evolucionada, resultando ser <strong>la</strong> Fastrach en nuestro caso como<br />

en otros publicados, una alternativa eficaz, para el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea<br />

difícil en este tipo <strong>de</strong> pacientes.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. The intubating <strong>la</strong>ryngeal mask airway in severe ankylosing spondylitis: Lu PP, Brimacombe<br />

J. Can J Anaesth 2001Nov; 48(10):1015-9.<br />

2. Fastrach <strong>la</strong>ryngeal mask and difficult intubation: Cros AM, Maigrot F. .Ann Fr Anesth<br />

Reanim 1999 Dec;18(10):1041-6.<br />

sica con Propofol: 2,5 mg/Kg y Rocuronio : 0,4 mg/Kg. y comprobar <strong>la</strong> correcta<br />

venti<strong>la</strong>ción con mascaril<strong>la</strong> facial, se insertan <strong>la</strong>s dos pa<strong>la</strong>s por turno<br />

aleatorio y se registran con cada una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s el grado <strong>de</strong> Cormack-Lehane<br />

modificado (I,IIa,IIb,IIIo IV). Tras <strong>la</strong> segunda <strong>la</strong>ringoscopia se proce<strong>de</strong> a <strong>la</strong> intubación,<br />

registrando los tiempos <strong>de</strong> visión <strong>la</strong>ringoscópica y posteriormente<br />

<strong>de</strong> intubación, así como <strong>la</strong>s inci<strong>de</strong>ncias correspondientes.<br />

RESULTADOS: La visión glótica mediante el Truview EVO ® es mejor que <strong>la</strong> obtenida<br />

por <strong>la</strong>ringoscopia con Macintosh disminuyendo hasta dos grados <strong>de</strong><br />

Cormack-Lehane con significación estadística (test pareado Mc Nemar<br />

p


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

3. EFECTE DE L’ACLARIMENT DE CREATININIA I DE LA FRACCIÓ D’EJECCIÓ SOBRE<br />

LA CAPACITAT DIAGNÒSTICA D’UN MODEL DE RISC TRANSFUSIONAL EN<br />

CIRURGIA ELECTIVA DE REVASCULARITZACIÓ CORONÀRIA PRIMÀRIA SENSE<br />

CIRCULACIÓ EXTRACORPÒRIA<br />

M. Giné; A. Martínez; A. Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong> Gamarra; A. Font; J. Galán; H. Litvan<br />

Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Creu i Sant Pau<br />

INTRODUCCIÓ: El 2007 vàrem calcu<strong>la</strong>r un mo<strong>de</strong>l predictiu per avaluar el risc<br />

transfusional preoperatori en pacients intervinguts <strong>de</strong> revascu<strong>la</strong>rització coronària<br />

electiva sense circu<strong>la</strong>ció extracorpòria que incloia les següents variables:<br />

hemoglobina preoperatòria, edat, sexe i ín<strong>de</strong>x <strong>de</strong> massa corporal<br />

(ROC=0,80, sensibilitat=0,57, especificitat=0,87)(1).<br />

OBJECTIU I MATERIAL: Estudiar les modificacions sobre <strong>la</strong> capacitat diagnòstica<br />

<strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>l previ incloent retrospectivament els valors <strong>de</strong> les variables:<br />

fracció d’ejecció preoperatòria (FE), nombre <strong>de</strong> by-pass previstos (NBP)i<br />

ac<strong>la</strong>riment <strong>de</strong> creatinina (Cl_creat). (N=176).<br />

ANÀLISIS: Regressió logística binària i obtenció <strong>de</strong> corba ROC.<br />

RESULTATS: Variables incloses: hemoglobina (OR 0,63, p= 0,001), dona (OR<br />

4, p= 0,007), edat (OR 1,07, p=0,03), NBP (OR 1,92, p=0,018), Cl_creat (OR<br />

0,98, p=0,05). ROC=0.82, p=0.0001, sensibilitat= 0,64, especificitat= 0,88.<br />

46<br />

CONCLUSIONS: L’ac<strong>la</strong>rimient <strong>de</strong> creatinina i el nombre <strong>de</strong> by-pass previstos<br />

milloren <strong>la</strong> capacitat diagnòstica <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>l. La variable fracció d’ ejecció no<br />

aporta informació estadísticament significativa sobre el risc transfusional en<br />

aquests pacients.<br />

REFERÈNCIES BIBLIOGRÀFIQUES:<br />

1. A. Martínez, A. Font, A. Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong> Gamarra, B. Martín, J. Gá<strong>la</strong>n. Predictive mo<strong>de</strong>ls<br />

for preoperative transfusion risk evaluation in elective primary cardiac valvu<strong>la</strong>r<br />

surgery and elective primary off-pump coronary artery bypass surgery. Eur J<br />

Anaesthesiol 2008; 25 (Suppl 44): 6AP4-4.<br />

2. Ferraris VA FS, Saha SP, Hessel EA, 2nd, Haan CK, Royston BD, et al. Perioperative<br />

blood transfusion and blood conservation in cardiac surgery: the Society of Thoracic<br />

Surgeons and The Society of Cardiovascu<strong>la</strong>r Anesthesiologists clinical practice<br />

gui<strong>de</strong>line. The Annals of thoracic surgery. 2007; May;83(5 Suppl):S27-86.<br />

4. MANEJO ANESTÉSICO EN CATETERÍSMO CARDÍACO DIAGNÓSTICO DE<br />

SINDRÓME DE BLAND-WHITE-GARLAND<br />

M. Argañaz; F. Munar; R. Nuño; N. Montferrer; J. Roigé<br />

Hosp. UNiversitario Vall d´Hebrón<br />

INTRODUCCIÓN: El origen anómalo <strong>de</strong> <strong>la</strong> arteria coronaria izquierda a partir<br />

<strong>de</strong>l tronco <strong>de</strong> <strong>la</strong> pulmonar fué <strong>de</strong>scrito por primera vez en 1866 (1). Tiene<br />

una inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l 0.25 -0.5 % <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> todos <strong>la</strong>s patologías cardíacas congénitas.<br />

No tratada su mortalidad durante el primer año <strong>de</strong> vida <strong>de</strong>l 90%,<br />

siendo secundaria a IAM o ICC por insuficiencia <strong>de</strong> <strong>la</strong> valvu<strong>la</strong> mitral. Aproximadamente<br />

un 85% <strong>de</strong> los pacientes presentan sintomas clínicos <strong>de</strong> ICC<br />

entre el primer y el segundo mes <strong>de</strong> vida (1). Objetivo: Describir el manejo<br />

anestésico realizado en una niña afecta <strong>de</strong>l Sindrome <strong>de</strong> B<strong>la</strong>nd-White-Gar<strong>la</strong>nd<br />

(SBWG) sometida a cateterismo cardíaco.<br />

CASO CLÍNICO: Niña <strong>de</strong> 5 meses con estancamiento pon<strong>de</strong>ral ( 5,9 kg) <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

el primer mes asociado a una disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> ingesta que se acompaña <strong>de</strong><br />

pali<strong>de</strong>z y sudoración .Abuelo materno falleció a los 35 años por IAM. Su pediatra<br />

objetivó taquicardia sinusal que se confirmó en el ECG (150 lpm). En<br />

<strong>la</strong> Rx <strong>de</strong> Tórax se objetivó aumento <strong>de</strong>l índice cardiotorácico sin signos <strong>de</strong><br />

e<strong>de</strong>ma pulmonar. La ecocardiografía mostró un ventrículo izquierdo globuloso<br />

con di<strong>la</strong>tación severa <strong>de</strong> 50 mm con una FE <strong>de</strong>l 40%, insuficiencia mitral<br />

leve-mo<strong>de</strong>rada, coronaria <strong>de</strong>recha muy di<strong>la</strong>tada (4 mm) e izquierda <strong>de</strong> dudoso<br />

origen en el tronco <strong>de</strong> <strong>la</strong> pulmonar. El ECG preoperatorio puso <strong>de</strong> manifiesto<br />

alteraciones típicas <strong>de</strong>l SBWG: (Q profundas en D I, AvL y V5-6, ausencia<br />

<strong>de</strong> Q en D II-III y AvF, <strong>de</strong>scenso <strong>de</strong>l ST en V5-6). Previo al cateterismo<br />

se inició tratamiento con captopril 0,5 mg/vo, furosemida 2 mg y enoxaparina<br />

5 mg ev. La analítica mostró una Hb <strong>de</strong> 11.2, troponinas 0.02 mcg/L,<br />

CKmb 4.64 mcg/L. Se premedicó con atropina 0,01mg/kg/ ev. y midazo<strong>la</strong>m<br />

0,05 mg /kg/ev . Se indujo por via ev con: fentanilo (1 mcg/kg), ketamina (2<br />

mg/ kg), tiopental sódico (2 mg/ kg), y rocuronio a (0,6 mg/ kg ). El mantenimiento<br />

se realizó con: ketamina (0,5 mg/ kg cada 15 min.) y sevoflurane<br />

(fracción espirada: 1 –2 %). Con una FiO2 inicial <strong>de</strong> 1. Durante <strong>la</strong> inducción<br />

no se modificó ni <strong>la</strong> PAS/D, ni <strong>la</strong> FC. Al aumentar <strong>la</strong> fracción espirada <strong>de</strong> sevoflurane<br />

a 3% se produjo un <strong>de</strong>scenso <strong>de</strong> <strong>la</strong> FC (<strong>de</strong> 161 a 133 lpm) y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

PAS/D (<strong>de</strong> 106/70 a 60/40 mmHg) que al reducirse a 1% <strong>la</strong>s variables hemodinámicas<br />

volvieron a valores basales. El cateterismo confirmó el diagnóstico.<br />

COMENTARIO: El pronóstico <strong>de</strong> esta patología <strong>de</strong>pen<strong>de</strong> <strong>de</strong>l grado <strong>de</strong> compromiso<br />

miocárdico y <strong>de</strong> <strong>la</strong> disfunción <strong>de</strong>l mismo, dado el alto riesgo <strong>de</strong><br />

muerte súbita. Su pronóstico es excelente cuanto más pronto se realice su<br />

diagnóstico y corrección quirurgica (2). En estos casos es fundamental mantener<br />

una buena perfusión miocárdica por lo que es importante evitar <strong>la</strong> inestabilidad<br />

hemodinámica. Está <strong>de</strong>scripto que el sevoflurane no produce<br />

cambios significativos en <strong>la</strong> FC, PAPm, PAM, IC,IRVS e IRVP en pacientes con<br />

cardiopatía congénita (3 4 5). Po<strong>de</strong>mos concluir que en nuestro caso <strong>la</strong> ketamina<br />

no produjo cambios hemodinámicos mientras que el sevoflurane produjo<br />

<strong>de</strong>scenso <strong>de</strong> los mismos.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Arce Casas et al. Isquemia coronaria secundaria a anomalías congénitas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s arterias<br />

coronárias. An Pediatric 2003; 58 (1):71-3.<br />

2. Raisky et al.Anomalous origin of the left coronary artery from the pulmonary artery:surgical<br />

treatment. Multimedia Manual Cardiothoracic Surgery 2008;1-7<br />

3. Rivenes et al. Cardiovascu<strong>la</strong>r effects of sevoflurane, isoflurane,halothane, and fentanyl-midazo<strong>la</strong>m<br />

in children. Anesthesiology 2001; 94: 223-9.<br />

4. Laird et al. Pulmonary to sistemic blood flow ratio effects of sevoflurane. Anesth<br />

Analg 2002;95:1200-6.<br />

5. Hickey et al. Pulmonary and sistemyc hemodinamyc responses. Anesthesiology<br />

1985;62:287-293.


5. SÍNDROME DE REABSORCIÓ POST-RESSECCIÓ TRANSURETRAL<br />

P. Vidal; S. Pacreu; I. Ramos; P. Hernán<strong>de</strong>z; S. Sánchez; E. Soler<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar i l' Esperança<br />

INTRODUCCIÓN: La incidència <strong>de</strong> tumors vesicals s’està incrementant en els<br />

països occi<strong>de</strong>ntals. La ressecció transuretral (RTU) és el tractament quirúrgic<br />

d’elecció en pacients amb neoplàsia vesical en estadi T2 (infiltració capa<br />

muscu<strong>la</strong>r superficial). Una <strong>de</strong> les complicacions més frequents d’aquesta cirurgia<br />

és el SRTU produit per l’absorció <strong>de</strong> <strong>la</strong> solució irrigant utilitzada durant<br />

el procediment. Pot causar canvis hemodinàmics, neurològics i bioquímics<br />

importants i tenir diferents graus <strong>de</strong> severitat po<strong>de</strong>nt comprometre <strong>la</strong> vida <strong>de</strong>l<br />

pacient.<br />

CAS CLÍNIC: Home <strong>de</strong> 81 anys amb antece<strong>de</strong>nts d’hipertensió arterial, diabetes<br />

mellitus, dislipèmia, insuficiència renal crònica, i cardiopatia isquèmica<br />

amb revascu<strong>la</strong>rització coronària i angioplàstia més col.locació d’stent en<br />

2 ocasions. mol/l) que li van produir clínica d’encefalopatia, coma i inestabilitat<br />

hemodinàmica (amb col.locació <strong>de</strong> catéter <strong>de</strong> Swan-Ganz que va mostrar<br />

un patró <strong>de</strong> shock cardiogènic). Va requerir intubació orotraqueal i venti<strong>la</strong>ció<br />

mecànica, mesures <strong>de</strong> suport inotròpic i col.locació <strong>de</strong> marcapàs<br />

extern per ritme nodal. Seguint <strong>la</strong> bibliografia es va iniciar tractament amb<br />

sèrum hipertònic i donada <strong>la</strong> impossibilitat d’obtenir L-arginina per tractar<br />

l’hiperamo nièmia (no disponible a Espanya) es va trasl<strong>la</strong>dar a UCI per realit-<br />

zar hemodiàlisi. A les 24 hores presentava milloria <strong>de</strong>ls paràmetres bioquímics<br />

i hemodinàmics._Diagnosticat <strong>de</strong> neoplàsia vesical, es va programar<br />

per RTU vesical sota anestèsia locorregional. Com a complicacions va presentar<br />

perforació vesical i reabsorció <strong>de</strong> glicina amb hiponatrèmia severa (110<br />

mmol/l) i hiperamonièmia (2100).<br />

DISCUSSIÓ: La incidència <strong>de</strong>l SRTU en ressecció <strong>de</strong> tumors vesicals respecte<br />

els <strong>de</strong> pròstata és menor donat que requereix menys temps i quasi no s’obren<br />

vasos venosos. Tot i que <strong>la</strong> morbimortalitat d’aquesta cirurgia ha disminuit <strong>de</strong><br />

forma consi<strong>de</strong>rable en els últims anys, existeix el risc <strong>de</strong> què un pacient sotmès<br />

a RTU faci aquesta complicació, pel que calen protocols d’actuació i<br />

tractament.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Síndrome <strong>de</strong> reabsorción post-resección transuretral (RTU) <strong>de</strong> próstata: revisión <strong>de</strong><br />

aspectos fisiopatológicos, diagnósticos y terapéuticos. Clemente L M, Ramasco F,<br />

P<strong>la</strong>tas A, et al. Actas urológicas 2001; 14-31.<br />

2. Transurethral resection of the prostate (TURP) syndrome: a review of the pathophysiology<br />

and management. Anesth Analg 1997; 84:438-46.<br />

6. SÍNDROME DE VENA CAVA SUPERIOR EN PACIENTE SOMETIDA A<br />

BRONCOSCOPIA RÍGIDA<br />

L. Álvarez, S. González, M. García, P. Tormos, Á. Espinosa, J. Roger<br />

Hospital Vall <strong>de</strong> Hebron<br />

El síndrome <strong>de</strong> vena cava superior(SVCS) pue<strong>de</strong> asociarse a distintas patologías:<br />

tumoral, infecciosa, inf<strong>la</strong>matoria, fibrótica y aneurismática. El aumento<br />

<strong>de</strong> presión en el territorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vena cava se asocia a un <strong>de</strong>scenso <strong>de</strong>l retorno<br />

venoso y <strong>de</strong>l gasto cardíaco que compromete el estado hemodinámico <strong>de</strong>l paciente.<br />

Paciente <strong>de</strong> 56 años, exfumadora, hipertensa, con varios episodios<br />

<strong>de</strong> neumonitis respiratoria que requirieron ingresos hospita<strong>la</strong>rios. En el contexto<br />

<strong>de</strong> una insuficiencia respiratoria, un TAC torácico mostró una masa <strong>de</strong><br />

10x9x6 cm que <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zaba VCS, ro<strong>de</strong>aba cayado aórtico y comprimía rama<br />

principal <strong>de</strong> arteria pulmonar reduciendo su luz y obliterando casi completamente<br />

el bronquio principal <strong>de</strong>recho. Tras diagnóstico <strong>de</strong> carcinoma pulmonar<br />

<strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s estadío IIIB y tras quimioterapia, se <strong>de</strong>cidió su programación<br />

quirúrgica para resección <strong>de</strong> <strong>la</strong> tumoración endobronquial bajo<br />

broncoscopia rígida presentando unas pruebas funcionales respiratorias:<br />

FVC:49.7, FEV1:48.8, Tiffeneau:94.7. A su llegada al quirófano <strong>la</strong> paciente se<br />

mantuvo en posición semisentada, se canalizó una vena femoral y posteriormente<br />

se realizó <strong>la</strong> anestesia con fentanilo, propofol y mivacurio. La<br />

venti<strong>la</strong>ción se rea lizó con dificultad a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> rama <strong>la</strong>teral <strong>de</strong>l broncos-<br />

copio rígido necesitando <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> tubo endobronquial al finalizar el<br />

procedimiento y siendo imposible <strong>la</strong> extubación <strong>de</strong> <strong>la</strong> paciente por insuficiencia<br />

respiratoria e inestabilidad hemodinámica que fueron causa <strong>de</strong> éxitus a<br />

los cinco días <strong>de</strong> su postoperatorio. Algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas aconsejadas en<br />

los pacientes con SVCS incluyen el mantenimiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ción espontánea,<br />

<strong>la</strong> canalización <strong>de</strong> vías venosas en extremida<strong>de</strong>s inferiores, 1 y el evitar<br />

posición <strong>de</strong> tren<strong>de</strong>lemburg. En este caso, <strong>la</strong> instauración <strong>de</strong> quimioterapia<br />

previa a <strong>la</strong> cirugía no consiguió disminuir el tamaño tumoral aunque sí<br />

evitó <strong>la</strong> progresión <strong>de</strong>l mismo. De todas formas, y a pesar <strong>de</strong> un tratamiento<br />

a<strong>de</strong>cuado, hay que tener en cuenta que <strong>la</strong> media <strong>de</strong> supervivencia <strong>de</strong> este<br />

síndrome es <strong>de</strong> 42 semanas2 y <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> tratamiento son con frecuencia<br />

paliativas como es el caso presente.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Mayo M, Tur A, Serrano F. Manejo anestésico <strong>de</strong>l síndrome <strong>de</strong> vena cava superior.<br />

Rev. Esp. Anestesiología. Reanim. 2004; 51; 100-103.<br />

2. Urban T, Lebeau B, Chastang C, Le<strong>de</strong>rc P, Bolto MJ, Sauvaget J. Superior vena cava<br />

syndrome in small cell lung cancer. Arch. Intern. Med. 1993 Feb 8; 153(3); 384-7.<br />

47<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 1 Au<strong>la</strong> 1


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

7. NECESIDAD DE CONSENSO MULTIDISCIPLINAR EN EL TRATAMIENTO DE LAS<br />

COMPLICACIONES DE UNA HEMOPTISIS AMENAZANTE<br />

E. Mén<strong>de</strong>z; M. Costa; S. De Paz; A. Jiménez; Q. Moret; C. Llubiá<br />

HUGTIP<br />

INTRODUCCIÓN: La hemoptisis masiva, raras veces ocurre pero tiene una<br />

alta mortalidad. Su etiología requiere <strong>de</strong> un amplio diagnóstico diferencial y<br />

queda sin <strong>de</strong>terminar en un 20-30% <strong>de</strong> los casos. Presentamos el caso <strong>de</strong><br />

un paciente, que requirió <strong>de</strong> un consenso multidisciplinar en el tratamiento<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s complicaciones <strong>de</strong> hemoptisis amenazante.<br />

CASO CLÍNICO: Varón <strong>de</strong> 68 años, fumador <strong>de</strong> 4cig/d, epistaxis ocasional y<br />

apendicectomizado es traído en helicóptero a nuestro centro <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong>l<br />

Hospital <strong>de</strong> Olot por Hemoptisis amenazante sin otra clínica acompañante. En<br />

analítica <strong>de</strong>stacaba HT 40%, 99.000 p<strong>la</strong>quetas, INR 0,99. En Rx tórax presentaba<br />

cambios crónicos. En fibrobroncoscopia (FBS) se apreciaban abundantes<br />

restos hemáticos en tráquea, carina y ambos bronquios principales y coágulo<br />

organizado en LSD y segmento VI <strong>de</strong> LID. En arteriografía se observaba<br />

arteria bronquial <strong>de</strong>recha aberrante que se embolizó y fístu<strong>la</strong>s arterio-pulmonares.<br />

A <strong>la</strong>s 2 horas repitió hemoptisis franca por lo que se realizó nueva<br />

arteriografía sin evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> otras lesiones embolizables. Durante el procedimiento<br />

presentó <strong>de</strong>saturación brusca hasta 60% que requirió <strong>de</strong> intubación<br />

emergente y colocación <strong>de</strong> bloqueador bronquial <strong>de</strong>recho. En FBS <strong>de</strong><br />

control a <strong>la</strong>s 24 horas mostró coágulo en carina con origen en bronquio principal<br />

<strong>de</strong>recho. Una vez estabilizado se realizó TAC torácico y se observó afectación<br />

<strong>de</strong>l espacio aéreo bi<strong>la</strong>teral <strong>de</strong> distribución parcheada compatible con<br />

hemorragia pulmonar + área <strong>de</strong> con<strong>de</strong>nsación en lóbulo medio compatible<br />

con atelectasia vs hemorragia pulmonar + engrosamiento <strong>de</strong> pared posterior<br />

<strong>de</strong> bronquio principal <strong>de</strong>recho y intermediario compatible con restos hemáticos<br />

sin po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>scartar engrosamiento tumoral. Se realiza nueva FBS control<br />

a <strong>la</strong>s 48 horas observándose persistencia <strong>de</strong> coágulo organizado, impactado<br />

en bronquio principal <strong>de</strong>recho que provoca co<strong>la</strong>pso bilobar <strong>de</strong>l pulmón<br />

<strong>de</strong>recho. Se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> actitud expectante durante 1 semana sin manipu<strong>la</strong>r el<br />

coágulo por alto riesgo <strong>de</strong> resangrado dada <strong>la</strong> coagulopatía y p<strong>la</strong>quetopenia<br />

persistente que requirió ser politransfundido. Clínica y radiológicamente presenta<br />

cuadro compatible con distrés respiratorio (SDRA) con hipoxemia franca<br />

que requiere <strong>de</strong> FiO2 y PEEP elevadas, óxido nítrico, re<strong>la</strong>jación muscu<strong>la</strong>r,<br />

cambios posturales con ma<strong>la</strong> tolerancia. A <strong>la</strong> semana se realiza FBS rígida,<br />

extrayéndose coágulo exofítico en bronquio intermediario y lobar superior<br />

48<br />

<strong>de</strong>recho bajo posibilidad <strong>de</strong> circu<strong>la</strong>ción extracorpórea en espera (CEC) que finalmente<br />

no requirió. Expansión pulmonar post-FBS y progresiva mejoría <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> afectación pulmonar. El paciente es extubado a <strong>la</strong>s 2 semanas sin inci<strong>de</strong>ncias.<br />

Alta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unidad <strong>de</strong> Reanimación a <strong>la</strong>s 3 semanas (<strong>de</strong>lirio+miopatía?)<br />

DISCUSIÓN: Dadas <strong>la</strong>s múltiples etiologías <strong>de</strong> una hemoptisis amenazante, es<br />

necesario realizar un correcto diagnóstico diferencial: 1. Infección: BK, Legionel<strong>la</strong>,<br />

Pneumococo, Aspergilosis, Leptospirosis, serologías víricas y cultivos<br />

negativos; antibioticoterapia empírica. 2. Tumoral: Marcadores tumorales negativos,<br />

aspirado <strong>de</strong> médu<strong>la</strong> ósea negativo. 3. Hipertensión pulmonar venosa<br />

por insuficiencia cardiaca izquierda. Ecocardiografía sin alteraciones significativas.<br />

4. Vasculitis: Estudio <strong>de</strong> Autoinmunidad e inmunohistoquímica negativos;<br />

profi<strong>la</strong>xis con metilprednisolona durante 3 días. 5. Sangrado por arteria<br />

bronquial aberrante. Ante <strong>la</strong> gravedad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s complicaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

hemoptisis, fue necesario un consenso multidisciplinar (Servicios <strong>de</strong> Anestesiología,<br />

Cirugía Cardíaca, Cirugía Torácica, Hematología, Pneumología y Radiología<br />

intervencionista) para abordar los siguientes problemas: 1. Alto riesgo<br />

<strong>de</strong> resangrado al movilizar el coágulo impactado en bronquio principal <strong>de</strong>recho.<br />

2. Alto riesgo <strong>de</strong> hipoxemia amenazante en SDRA durante FBS rígida<br />

que precisa <strong>de</strong> CEC en Stand by. 3. Alto riesgo <strong>de</strong> resangrado por <strong>la</strong> heparinización<br />

necesaria para <strong>la</strong> CEC. 4. Alto riesgo <strong>de</strong> co<strong>la</strong>pso pulmonar <strong>de</strong>recho<br />

irreversible si imposibilidad <strong>de</strong> extracción <strong>de</strong>l coágulo. 5. Diversidad <strong>de</strong> opiniones<br />

ante una posible lobectomía superior <strong>de</strong>recha profiláctica futura dada<br />

<strong>la</strong> alta inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> recidivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> hemoptisis (27.1%). Gracias a <strong>la</strong> reflexión<br />

conjunta <strong>de</strong> los diferentes servicios se pudo unificar una estrategia <strong>de</strong> actuación<br />

terapéutica consiguiendo con éxito <strong>la</strong> evolución correcta <strong>de</strong>l paciente.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Kim YG, Yoon HK, KO GY, Lim CM, Kim WD, Koh Y. Long term effect of bronchial artery<br />

embolization in Korean patients with haemoptysis. Respirology. 2006 Nov; 11(6):<br />

776-81.<br />

– Jacob L. Bidwell, MD and Robert W. Pachner, MD. Hemoptysis: Diagnosis and Management.<br />

American Family Physician. Oct 2005<br />

– Tunçözgür B, I_ik AF, Nacak I, Akar E, Elbeyli L. Dilemma on the treatment of haemoptysis:<br />

an analysis of 249 patients. Acta Chir Belg. 2007 Jun;107(3):302-6.


8. UTILIZACIÓN DEL BLOQUEADOR BRONQUIAL DE COOPDECH PARA BLOQUEO<br />

LOBAR SELECTIVO EN UN CASO DE CORPORECTOMIA VERTEBRAL CON<br />

ABORDAJE TORÁCICO<br />

J. L. Cor<strong>de</strong>ro; R. L<strong>la</strong>sera; J. Giménez; M. Ojer; E. Fernán<strong>de</strong>z; R. García<br />

Hospital Universitari Germans Trias i Pujol<br />

INTRODUCCIÓN: Para conseguir una venti<strong>la</strong>ción unipulmonar durante <strong>la</strong> cirugía<br />

<strong>de</strong>l tórax, el instrumento más utilizado actualmente es el tubo <strong>de</strong> doble<br />

luz. Los bloqueadores bronquiales pue<strong>de</strong>n ofrecer ventajas en algunas situaciones<br />

clínicas como en <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> un bloqueo lobar selectivo.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente <strong>de</strong> 60 años <strong>de</strong> edad con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> hipertensión<br />

arterial, dislipemia, tiroi<strong>de</strong>ctomia total y a<strong>de</strong>nocarcinoma <strong>de</strong> pulmón<br />

(T2N1M1)que precisó una lobectomia superior izquierda y linfa<strong>de</strong>nectomia<br />

mediastínica. A los 3 meses se diagnosticó <strong>de</strong> metástasis en el cuerpo vertebral<br />

<strong>de</strong> T9. Se programó para una corporectomia <strong>de</strong> T9 con abordaje torácico<br />

<strong>de</strong>recho. A través <strong>de</strong> un tubo <strong>de</strong> una so<strong>la</strong> luz (Mallinkrodt nº 8) se colocó<br />

un bloqueador bronquial Coop<strong>de</strong>ch que se dirigió al bronquio intermediario<br />

mediante control fibrobroncoscópico, con lo que en el momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ción<br />

selectiva se pudo venti<strong>la</strong>r el lóbulo superior <strong>de</strong>recho y el inferior izquierdo.<br />

Las saturaciones <strong>de</strong> O2 en todo momento fueron superiores al 97%<br />

sin presentar dificulta<strong>de</strong>s en el mantenimiento <strong>de</strong> un Volumen minuto a<strong>de</strong>cuado<br />

ni problemas <strong>de</strong> hiperpresión <strong>de</strong> via aérea. El campo quirúrgico fue<br />

correcto para el equipo quirúrgico. El paciente pudo ser extubado al final <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> intervención sin inci<strong>de</strong>ncias.<br />

COMENTARIO: El bloqueador <strong>de</strong> Coop<strong>de</strong>ch se pudo colocar fácilmente a través<br />

<strong>de</strong> un tubo orotraqueal y dirigirlo en nuestro caso al bronquio intermediario<br />

<strong>de</strong>recho. En el caso <strong>de</strong> bronquios más distales o con más angu<strong>la</strong>ción<br />

sería más útil el <strong>de</strong> Arndt que es dirigido mediante FBS al bronquio <strong>de</strong>seado.<br />

El bloqueador <strong>de</strong> Coop<strong>de</strong>ch, es un nuevo dispositivo con una pieza <strong>de</strong> tres<br />

luces en forma <strong>de</strong> T que permite conectarlo a un respirador y mantener <strong>la</strong><br />

venti<strong>la</strong>ción durante su colocación mediante control fibrobroncoscópico. El<br />

extremo distal <strong>de</strong>l bloqueador presenta una curvatura <strong>la</strong>teral que permite su<br />

orientación hacia el bronquio que se <strong>de</strong>sea bloquear. La intubación lobar selectiva<br />

está indicada en aquellos casos <strong>de</strong> función respiratoria limitada para<br />

evitar el co<strong>la</strong>pso completo <strong>de</strong> todo un pulmón.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Espí. C, Garcia-Guasch. R, Ibáñez C. et al. Bloqueo lobu<strong>la</strong>r selectivo mediante el bloqueador<br />

bronquial <strong>de</strong> Arndt en 2 pacientes con compromiso respiratorio sometidos<br />

a resección pulmonar. Arch Bronconeumol. 2007; 43 (6):346-8.<br />

– Myojo Y, Kamiutsuri K, Taki Y et al. Management of one luna venti<strong>la</strong>tion with bronchial<br />

blocker catheter for a patien with tracheobronchopathia osteochondrop<strong>la</strong>stica.<br />

Masui; 2007 Feb; 56(2):167-8.<br />

– Garcia-Guasch R, Campos JH, Granell M. et al. Aplicaciones <strong>de</strong> los bloqueadores<br />

bronquiales en cirugía torácica. Rev Esp Anestesiol Reanim 2007;54:359-370.<br />

9. REDÜINT LES DÒSIS D’ONDANSETRON I DEXAMETASONA EN LA PROFILAXIS DE<br />

NÀUSEES I VÒMITS POSTOPERATORIS<br />

A. Gabarrell; G. Marco; J. M; R. Urgell; M. Torra; D. Del Pozo<br />

GSS - H. Sta. María<br />

INTRODUCCIÓ: Comparar <strong>la</strong> eficacia y seguridad <strong>de</strong> tres asociaciones <strong>de</strong> Ondansetrón<br />

y Dexametasona en <strong>la</strong> profi<strong>la</strong>xis <strong>de</strong> náuseas y vómitos postoperatorios<br />

(NVPO) tras Colecistectomía Laparoscópica (CLpc).<br />

MATERIAL I MÈTODES: Ensayo clínico contro<strong>la</strong>do y prospectivo, aleatorio y<br />

doble ciego. Aprobación <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong> Etica local y consentimiento informado<br />

en todos los casos. Incluimos 74 mujeres ASA I-III <strong>de</strong> 22-72a programadas<br />

para CLpc bajo anestesia general. Anestesia general ba<strong>la</strong>nceada y<br />

analgesia postoperatoria con Paracetamol+Tramadol iv en todas <strong>la</strong>s pacientes.<br />

Reparto aleatorio en tres grupos profi<strong>la</strong>xis NVPO: GpoA (Ondansetrón<br />

4mg+Dexametasona 8mg iv), GpoB (Ondansetrón 4mg+Dexametasona 4mg<br />

iv) y GpoC (Ondansetrón 2mg+Dexametasona 8mg iv). Rescate NVPO con<br />

Dehidrobenzoperidol 0,625mg iv en todos los grupos. SPSS 14.0 para Windows.<br />

Análisis estadístico empleado según el caso a consi<strong>de</strong>rar: Test <strong>de</strong> Normalidad<br />

<strong>de</strong> Kolmogorov-Smirnov, Test <strong>de</strong> Homogeneidad <strong>de</strong> Levene, ANOVA<br />

y Chi-Cuadrado. El nivel <strong>de</strong> significación empleado fue =5%.<br />

RESULTATS: Respuesta completa (No NVPO en 48h) en 76% GpoA, 62% GpoB<br />

y 61% GpoC (p=0,4). La inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> efectos secundarios y otras variables<br />

que pudieran modificar <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> NVPO entre grupos fueron simi<strong>la</strong>res.<br />

CONCLUSIONS: Cualquiera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres combinaciones mostró simi<strong>la</strong>r eficacia<br />

en <strong>la</strong> prevención <strong>de</strong> <strong>la</strong>s NVPO <strong>de</strong> <strong>la</strong> CLpc.<br />

A diferencia <strong>de</strong> lo constatado hasta ahora, combinaciones (GposB y C) en<br />

dosis aún menores que <strong>la</strong> estándar (GpoA)1, son igualmente eficaces en <strong>la</strong><br />

profi<strong>la</strong>xis <strong>de</strong> NVPO <strong>de</strong> <strong>la</strong> CLpc y pudieran serlo también en otros procedimientos<br />

quirúrgicos.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Anesth Analg 2002; 95:1590-5.<br />

49<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 2 Au<strong>la</strong> 2


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

10. COST-BENEFICI DE DIFERENTS ASSOCIACIONS D’ONDANSETRON I<br />

DEXAMETASONA<br />

À. Gabarrell; G. Marco; R. Drudis; Mª Á. Sánchez; X. Triquell; P. Vil<strong>la</strong>lba<br />

GSS - H. Sta.María<br />

INTRODUCCIÓ: Comparar <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción Costo-Beneficio <strong>de</strong> tres asociaciones <strong>de</strong><br />

Ondansetrón y Dexametasona en <strong>la</strong> profi<strong>la</strong>xis <strong>de</strong> náuseas y vómitos postoperatorios<br />

(NVPO) tras Colecistectomía Laparoscópica (CLpc).<br />

MATERIAL I MÈTODES: Ensayo clínico contro<strong>la</strong>do y prospectivo, aleatorio y<br />

doble ciego. Aprobación <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong> Etica local y consentimiento informado<br />

en todos los casos. Incluimos 74 mujeres ASA I-III <strong>de</strong> 22-72a programadas<br />

para CLpc bajo anestesia general. Anestesia general ba<strong>la</strong>nceada y<br />

analgesia postoperatoria con Paracetamol+Tramadol iv en todas <strong>la</strong>s pacientes.<br />

Reparto aleatorio en tres grupos profi<strong>la</strong>xis NVPO: GpoA (Ondansetrón<br />

4mg+Dexametasona 8mg iv), GpoB (Ondansetrón 4mg+Dexametasona 4mg<br />

iv) y GpoC (Ondansetrón 2mg+Dexametasona 8mg iv). Rescate NVPO con<br />

Dehidrobenzoperidol 0,625mg iv en todos los grupos. Para analizar los resultados,<br />

construimos un árbol <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones dividiendo cada grupo en tres subgrupos<br />

mutuamente excluyentes en función <strong>de</strong> NVPO, asistencia sanitaria y<br />

11. ANESTÈSIA I HEPATITIS C VIRUS<br />

J. A. B<strong>la</strong>nco; E. J. Grañena; G. Novas; J. Castellnou<br />

Hospital Verge <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cinta <strong>de</strong> Tortosa<br />

OBJECTIU: Evitar <strong>la</strong> transmissió <strong>de</strong> l´Hepatitis C que té una prevalença <strong>de</strong> l´1<br />

% arribant al 5 % intrahospita<strong>la</strong>ria. A més és una <strong>de</strong> les causes més comunes<br />

<strong>de</strong> infermetat hepàtica crònica i <strong>la</strong> causa número 1 <strong>de</strong> trasp<strong>la</strong>nt <strong>de</strong> fetge<br />

als EE.UU. Encara no hi ha vacuna.<br />

MATERIAL I MÈTODE: Hospital comarcal <strong>de</strong> Catalunya (Quiròfan B, cirurgia,<br />

tardor <strong>de</strong>l 2006) 3 intervencions quirúrgiques programa<strong>de</strong>s: DAV (local), Tiroï<strong>de</strong>ctomia<br />

i Colecistectomia. Pacient 1: Asimptomàtic i lliure d'infecció. Pacient<br />

2: Precisa transfusió en el postoperatori a p<strong>la</strong>nta. Desenvolupa clínica<br />

(transaminases a les 3 setmanes) i es positiu per a HVC. No es tenen proves<br />

serològiques d'abans <strong>de</strong> <strong>la</strong> IQ. Pacient 3: Desenvolupa clínica (transaminases<br />

a les 3 setmanes) i es positiu en <strong>la</strong> segona <strong>de</strong>terminació <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratori (viratge<br />

serològic). La hipòtesi <strong>de</strong> treball és: una font externa que infecta als<br />

pacients 2 i 3, però no a l´1; ó el pacient 2 infecta al 3. Tot açò mitjançant una<br />

transmissió directa o indirecta. En tot allò l’anestesiòleg pot tindre res a veure<br />

o molt. Hi han multituds d’exemples a <strong>la</strong> xarxa creuant anesthesia i hepatitis<br />

C virus (Google i al Pubmed).<br />

50<br />

necesidad rescate. Calcu<strong>la</strong>mos costo directo y probabilida<strong>de</strong>s para cada subgrupo,<br />

y efectuamos un análisis <strong>de</strong> costo-beneficio hospita<strong>la</strong>rio (IC 95%). 1<br />

RESULTATS: Las tres combinaciones mostraron simi<strong>la</strong>r eficacia en <strong>la</strong> prevención<br />

<strong>de</strong> NVPO <strong>de</strong> <strong>la</strong> CLpc aunque con costos diferentes, siendo el GpoC<br />

(4,20 €) <strong>la</strong> opción más económica.<br />

Calcu<strong>la</strong>mos también el incremento costo-beneficio <strong>de</strong> cada grupo, para obtener<br />

un nuevo paciente en respuesta completa (No NVPO) respecto al GpoC:<br />

GpoA (11,39 €) y GpoB (172 €).<br />

CONCLUSIONS: Ondansetrón 2mg+Dexametasona 8mg es <strong>la</strong> más barata <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s alternativas estudiadas, y resultó ser también <strong>la</strong> opción globalmente más<br />

económica en <strong>la</strong> profi<strong>la</strong>xis <strong>de</strong> NVPO tras CLpc.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. BJA 2002; 91(4):589-92.<br />

CONCLUSIONS: Recomanacions <strong>de</strong> <strong>la</strong> ASA: 1. Agulles i xeringues estèrils (single-use-patient).<br />

2. En entrar dins o en connexió amb una infusió intravenosa<br />

d'un pacient, agul<strong>la</strong> i xeringa són consi<strong>de</strong>ra<strong>de</strong>s contamina<strong>de</strong>s i només<br />

utilitza<strong>de</strong>s per a aquest pacient. 3. La medicació d'una xeringa no ha <strong>de</strong> ser<br />

administrada a múltiples pacients encara que canviéssim l'agul<strong>la</strong>. 4. Tota infusió<br />

(fluid i contenidor), sets d'administració (tubs, connexions) i transductors<br />

<strong>de</strong> pressió són single-use-patient. 5. L'absència <strong>de</strong> contaminació sanguínia<br />

no es garantida per l´inspecció visual. 6. Evitarem l'ús <strong>de</strong> vials<br />

multidosi. 7. Immediatament <strong>de</strong>sprés d'utilitzar-<strong>la</strong>, o almenys a <strong>la</strong> fi <strong>de</strong> cada<br />

pacient-anestesia totes les xeringues i agulles seran llença<strong>de</strong>s al contenidor<br />

adient. 8. Xeringues, agulles i d'altre equip no utilitzat ha <strong>de</strong> ser protegit <strong>de</strong><br />

contaminar-se amb les agulles i xeringues utilitza<strong>de</strong>s guardant-se en un lloc<br />

diferent. 9. Es carrega <strong>la</strong> medicació just quan es va a utilitza. 10. Estricte<br />

compliment: Rentat <strong>de</strong> mans, asèpsia, guants… Compte amb lesions cutànies<br />

(feri<strong>de</strong>s), lesions exudatives, etc.


12. TOXICITAT NEUROLÒGICA PER ANESTÈSICS LOCALS I PERFUSIÓ LIPÍDICA<br />

A. Pérez<br />

Hospital <strong>de</strong> Mataró ( C.S.M. )<br />

INTRODUCCIÓ: Una nova recomanació d’ús off <strong>la</strong>bel <strong>de</strong> <strong>la</strong> perfusió lipídica<br />

(P.L.) és el tractament <strong>de</strong> les manifestacions neurològiques per toxicitat sistèmica<br />

<strong>de</strong>ls anestèsics locals. Presentem un cas clínic en el que <strong>la</strong> P.L. va <strong>de</strong>mostrar<br />

<strong>la</strong> seva eficàcia en aquesta situació clínica.<br />

CAS CLÍNIC: Pacient <strong>de</strong> 26 anys sense antece<strong>de</strong>nts d’interès a qui es realitza<br />

sota neuroestimu<strong>la</strong>ció un bloqueig infrac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r amb col·locació <strong>de</strong> catèter<br />

per artrolisi <strong>de</strong> colze i posterior fisioteràpia. Als 10 minuts d’administrar una<br />

mesc<strong>la</strong> <strong>de</strong> 20 ml <strong>de</strong> bupivacaïna 0,5 % i 25 ml <strong>de</strong> mepivacaïna 2% refereix<br />

notar gust metàl·lic i parestèsies peribucals, presentant mioclònies linguals<br />

que s’associen a disàrtria i un creixent quadre confusional. En cap moment<br />

van objectivar-se alteracions hemodinàmiques o <strong>de</strong>l ritme cardíac. Va iniciarse<br />

una P.L. segons <strong>la</strong> pauta proposta per Weinberg. Al l<strong>la</strong>rg <strong>de</strong>ls 10 minuts següents<br />

va anar disminuïnt progressivamente <strong>la</strong> simptomatologia i als 30 minuts<br />

s’havia resolt el quadre per complet.<br />

CONCLUSIONS: Creiem que aquest cas clínic torna a <strong>de</strong>mostrar <strong>la</strong> conveniència<br />

<strong>de</strong> disposar <strong>de</strong> P.L. en tots aquells llocs <strong>de</strong> treball en els que s’utilitzin<br />

anestèsics locals, ja que segueix <strong>de</strong>mostrant ser una eina que ens aporta<br />

més seguretat en el maneig <strong>de</strong>ls nostres pacients<br />

13. EFICÀCIA DE LA IMPLANTACIÓ DEL PROTOCOL DE PREVENCIÓ DE NÀUSEES I<br />

VÒMITS POSTOPERATORIS (NVPO) EN CIRURGIA GINECOLÒGICA ELECTIVA<br />

A. Tejedor; P. <strong>de</strong> Santos; M. Magaldi; L. Perelló<br />

Hospital Clínic i Provincial <strong>de</strong> Barcelona<br />

INTRODUCCIÓ: Les pacients sotmeses a cirurgia ginecològica tenen un risc<br />

augmentat <strong>de</strong> NVPO. En un estudi previ es va obtenir una prevalença <strong>de</strong>l 30%<br />

sense rebre cap tipus <strong>de</strong> profi<strong>la</strong>xi. L´objectiu principal és avaluar l´eficàcia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntació <strong>de</strong>l protocol <strong>de</strong> NVPO segons l´esca<strong>la</strong> predictiva d´Apfel basada<br />

en: sexe, tabaquisme, antece<strong>de</strong>nts <strong>de</strong> NVPO i/o cinetosi i administració<br />

d´opiacis postoperatoris com a factors <strong>de</strong> risc.<br />

PACIENTS I MÈTODES: S’inclogueren les pacients intervingu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cirurgia ginecològica<br />

programada durant 4 setmanes. Es van recollir variables <strong>de</strong>mogràfiques,<br />

temps quirúrgic, tipus <strong>de</strong> cirurgia i els criteris d´Apfel. Segons<br />

aquesta si 0-1 factors <strong>de</strong> risc: No profi<strong>la</strong>xis; si 2: Monoterapia (<strong>de</strong>xametasona<br />

a <strong>la</strong> inducció o ondansetron al final); si 3-4: Politerapia (<strong>de</strong>xametasona<br />

+ ondansetron). A les 24h. es recolliren tant <strong>la</strong> presència <strong>de</strong> vòmits i número<br />

d´episodis com les nàusees i <strong>la</strong> seva intensitat segons l´esca<strong>la</strong> verbal<br />

lleus/mo<strong>de</strong>ra<strong>de</strong>s/severes.<br />

RESULTATS: Es van incloure 78 pacients <strong>de</strong> les quals 2 no van seguir estrictament<br />

el protocol per criteri <strong>de</strong> l´anestesiòleg (s´administraren ambdós fàr-<br />

macs). Edat 53,05±14 anys, ASA I/II/III: 44(56,4%)/33(42,3%)/1(1,3%). Tipus<br />

<strong>de</strong> cirurgia: vaginal 13(16,7%), <strong>la</strong>parotomies+<strong>la</strong>paroscòpies 36 (46,2%) i<br />

mama 29 (37,2%). Mitja temps quirúrgic 182,32 minuts, rang 30-901. Seixanta-dues<br />

(79,5%) no eren fumadores, 62 (79,5%) presentaven antece<strong>de</strong>nts<br />

<strong>de</strong> NVPO i/o cinetosi i 35(44,9%) van rebre opiacis postoperatoris. Del total,<br />

37 (47,4% ) van rebre monoterapia, 34 (43,6%) politerapia i 7 no en van<br />

rebre. Onze (14,1%) pacients van presentar vòmits, <strong>de</strong> les quals en 3(3,8%)<br />

van ser superiors a 3 episodis i 15(19,2%) nàusees sent en cap cas <strong>de</strong> severa<br />

intensitat. No s´ha trobat una re<strong>la</strong>ció estadísticament significativa entre<br />

vòmist/nàusees i temps anestèsic i quirúrgic, tipus <strong>de</strong> cirurgia, opiacis postoperatoris,<br />

cinetosi o tabaquisme. Sí, però, s´ha trobat entre <strong>la</strong> prevalença <strong>de</strong><br />

NVPO sense rebre profi<strong>la</strong>xi antiemètica respecte a l´obtinguda un cop imp<strong>la</strong>ntat<br />

el protocol <strong>de</strong> prevenció (p


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

14. ¿COINCIDE EL TRATAMIENTO DE LA UNIDAD DE HOSPITALIZACIÓN CON EL<br />

PRESCRITO POR EL ANESTESIÓLOGO EN REANIMACIÓN?<br />

M. Soler; M. Homs; E. López; L. Santos; E. Moret; C. Llubià<br />

Hospital Universitari Germans Trias i Pujol<br />

INTRODUCCIÓN: Cuando el paciente es dado <strong>de</strong> alta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unidad <strong>de</strong> Reanimación<br />

a una Unidad <strong>de</strong> Hospitalización es importante garantizar <strong>la</strong> continuidad<br />

<strong>de</strong> sus cuidados incluyendo el tratamiento farmacológico.<br />

OBJETIVO: Medir el nivel <strong>de</strong> coinci<strong>de</strong>ncia y/o cambio <strong>de</strong>l tratamiento pautado<br />

en <strong>la</strong>s Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Hospitalización con el prescrito por el anestesiólogo<br />

en el documento <strong>de</strong> alta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unidad <strong>de</strong> Reanimación<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Estudio retrospectivo <strong>de</strong>scriptivo <strong>de</strong> los informes <strong>de</strong><br />

alta <strong>de</strong> Reanimación durante los meses septiembre y octubre <strong>de</strong>l 2007. Se midieron<br />

los niveles <strong>de</strong> coinci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s siguientes variables (15): diuréticos,<br />

corticoi<strong>de</strong>s, antibióticos (ATB), protector gástrico, broncodi<strong>la</strong>tadores (BD), anticoagu<strong>la</strong>ntes/antiagregantes<br />

(AA), fármacos <strong>de</strong>l sistema nervioso central (SNC),<br />

antihipertensivos (antiHTA), nutrición, vitamina K, antiemético/procinético (AP),<br />

analgesia, sueroterapia, cloruro potásico (ClK) y pauta <strong>de</strong> insulina (INS). Se incluyeron<br />

todos los servicios quirúrgicos <strong>de</strong>l hospital. Los valores se expresan<br />

en porcentajes y han sido analizados por el mismo investigador.<br />

15. ANALGÈSIA EPIDURAL A TRAVÉS DE PCA. EVOLUCIÓ DURANT 11 ANYS DINS<br />

DELS SERVEIS QUIRÚRGICS EN UN HOSPITAL UNIVERSITARI<br />

L. Santos; M. Homs; E. López; M. Soler; G. Roca; R. L<strong>la</strong>sera<br />

Hospital Universitari Germans Trias i Pujol<br />

OBJECTIU: Analitzar <strong>la</strong> freqüència d’aplicació d’analgèsia epidural a través<br />

d’una bomba tipus PCA per serveis quirúrgics, i evaluació històrica <strong>de</strong>l nombre<br />

<strong>de</strong> pacients i percentatge <strong>de</strong>l seu ús respecte a l’activitat quirúrgica total,<br />

<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> implementació d’aquest sistema al gener <strong>de</strong> 1994 fins al <strong>de</strong>sembre<br />

<strong>de</strong>l 2004.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Introducció en una base <strong>de</strong> da<strong>de</strong>s i anàlisi retrospectiu<br />

<strong>de</strong> tots els registres <strong>de</strong> pacients que han portat una bomba tipus PCA. Es<br />

van analitzar les utilitza<strong>de</strong>s per al tractament <strong>de</strong>l dolor agut postoperatori i es<br />

van obtindre les bombes PCA epidurals en aquest perío<strong>de</strong>. La variable servei<br />

quirúrgic es va obtindre <strong>de</strong>ls fulls <strong>de</strong> registre <strong>de</strong> bombes PCA i per al càlcul<br />

<strong>de</strong>l percentatge d’aquest tipus d’analgèsia sobre l’activitat quirúrgica total<br />

per especialitats es van utilitzar les memòries anuals publica<strong>de</strong>s per <strong>la</strong> direcció<br />

gerència d’aquest hospital.<br />

RESULTATS: Dels 5.534 registres <strong>de</strong> bombes PCA, 5.057 van ser <strong>de</strong> dolor<br />

agut postoperatori i d’aquests 4.301 eren catèters epidurals. 1.434 van ser<br />

epidurals toràciques, 2.752 lumbars i 115 caudals. Les especialitats en les<br />

que s’ha aplicat aquesta tècnica per ordre <strong>de</strong> freqüència han estat cirurgia<br />

52<br />

RESULTADOS: Se analizaron 100 informes consecutivos <strong>de</strong> alta. Los porcentajes<br />

<strong>de</strong> coinci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s variables fueron los siguientes: diuréticos<br />

(95,8%), corticoi<strong>de</strong>s (94,7%), ATB (92,8%), protector gástrico (90,8%),<br />

BD (86,3%), AA (85,5%), SNC (83,3%), antiHTA (80%), nutrición (77,4%), vitamina<br />

K (75%), AP (69,5%), analgesia (65,6%), sueroterapia (48,4%),<br />

ClK (48%), INS (43,8%). En <strong>la</strong> analgesia se observó un cambio <strong>de</strong> pauta en<br />

el 32,3%. Por especialida<strong>de</strong>s, los cirujanos digestivos y urólogos coincidieron<br />

en más <strong>de</strong> un 75% con nuestros tratamientos. Los niveles <strong>de</strong> coinci<strong>de</strong>ncia<br />

inferiores al 75% fueron consi<strong>de</strong>rados insatisfactorios.<br />

CONCLUSIONES: Cinco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s variables analizadas no alcanzaron niveles <strong>de</strong><br />

coinci<strong>de</strong>ncia satisfactorios. Cabe <strong>de</strong>stacar que en uno <strong>de</strong> cada tres pacientes<br />

se cambió <strong>la</strong> pauta analgésica a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> existencia <strong>de</strong> protocolos analgésicos<br />

consensuados y aprobados en el hospital, y que en un 4% <strong>de</strong> los<br />

diabéticos no se pautó control ni tratamiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> glicemia. Es recomendable<br />

prestar mayor atención a <strong>la</strong> continuidad <strong>de</strong> los cuidados postquirúrgicos<br />

<strong>de</strong>l paciente cada vez más añoso, pluripatológico y polimedicado.<br />

general, toràcica, traumatologia, urologia, pediatria, ginecologia, vascu<strong>la</strong>r,<br />

unitat <strong>de</strong> trasp<strong>la</strong>ntament renal i cirurgia cardíaca. El nombre <strong>de</strong> pacients seleccionats<br />

per aquesta tècnica ha anat augmentant progressivament <strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

1994 amb 213 catèters epidurals, fins al 2004 amb 841. El percentatge<br />

d’aquest tipus d’analgèsia respecte a l’activitat quirúrgica total ha estat creixent<br />

durant l’interval estudiat i <strong>de</strong> major a menor en cirurgia toràcica, general,<br />

traumatologia i urologia; irregu<strong>la</strong>r en trasp<strong>la</strong>ntaments, vascu<strong>la</strong>r, ginecologia<br />

i pediatria i finalment <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>nt a cardíaca.<br />

CONCLUSIONS: La PCA epidural per al control <strong>de</strong>l dolor agut postoperatori<br />

és una tècnica que ha anat augmentant <strong>de</strong> forma significativa durant aquests<br />

11 anys a cirurgia traumatològica, general i toràcica. Amb l’inici <strong>de</strong> <strong>la</strong> introducció<br />

al nostre centre <strong>de</strong> nous protocols per al control <strong>de</strong>l dolor agut postoperatori,<br />

com són les bombes e<strong>la</strong>stomèriques a cirurgia general i el bloqueig<br />

<strong>de</strong> plexes nerviosos a traumatologia, haurem d’observar <strong>la</strong> repercussió<br />

sobre l’us <strong>de</strong> <strong>la</strong> PCA epidural durant els pròxims anys per al control <strong>de</strong>l dolor<br />

agut postoperatori.<br />

Estudi finançat pel Fondo <strong>de</strong> Investigación Sanitaria FIS PI04/90054. Institut<br />

Carlos III.


16. ESTUDI SOBRE ELS AGENTS BLOQUEJANTS MUSCULARS A CATALUNYA.<br />

ESTUDI ARISCAT<br />

J. L. Fernán<strong>de</strong>z-Candil; X. Santiveri; J. Roigè Solé (1); J. Castillo; J. Canet (2)<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar i Esperança, Hospital Vall d'Hebrón (1), Hospital Germans Trias i Pujol (2)<br />

INTRODUCCIÓ: L’objectiu d’aquest estudi va ser analitzar les da<strong>de</strong>s <strong>de</strong>mogràfiques,<br />

anestèsiques, quirúrgiques i clíniques <strong>de</strong>ls ma<strong>la</strong>lts inclosos a<br />

l’estudi ARISCAT, en re<strong>la</strong>ció a l’ús d’ Agents Bloquejants Muscu<strong>la</strong>rs (ABM).<br />

MATERIAL I MÈTODE: Es van analitzar les da<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l’estudi multicèntric <strong>de</strong> cohorts<br />

(ARISCAT) realitzat a 59 hospitals <strong>de</strong> Catalunya durant el 2006. Aquest<br />

estudi reunia informació <strong>de</strong>l pre, intra i postoperatori d’una mostra randomitzada<br />

extreta 7 dies diferents a cada hospital. A <strong>la</strong> mostra estaven inclosos<br />

els ma<strong>la</strong>lts sotmesos a cirurgía electiva i emergent (exceptuant les ma<strong>la</strong>ltes<br />

obstètriques) i sota anestèsia general, regional o combinada.<br />

Posteriorment, es van analitzar les da<strong>de</strong>s <strong>de</strong>mogràfiques, anestèsiques, quirúrgiques,<br />

clíniques i les da<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>ciona<strong>de</strong>s amb l’ús <strong>de</strong> ABM. Es van excloure<br />

els ma<strong>la</strong>lts que no es van extubar a quiròfan. L’anàlisi estadística es<br />

va realitzar amb el programa SPSS i va consistir en el test Chi-cuadrado,<br />

ANOVA i T test.<br />

RESULTATS: A l’estudi ARISCAT es van analitzar 2991 ma<strong>la</strong>lts. Dels 1430 pacients<br />

que es van realitzar amb anestèsia general o combinada, van rebre<br />

ABM 1278 (89.4%), i d’aquests, un 54,5% es va revertir amb anticolinesteràsics.<br />

L’administració <strong>de</strong> ABM a <strong>la</strong> anestesia general o combinada es va ca-<br />

tegoritzar en 4 grups: 1. Grup sense ABM (n = 152). 2. Grup amb Succinilcolina<br />

com a únic re<strong>la</strong>xant (n = 31). 3. ABM no <strong>de</strong>spo<strong>la</strong>ritzants dosi única<br />

(n = 532). 4. ABM no <strong>de</strong>spo<strong>la</strong>ritzants dosi repetida o perfusió continua<br />

(n = 715). La administració d’ABM va ser estadísticament més freqüent en<br />

cirurgia amb ingrés (89,9%), i amb pacients <strong>de</strong> més edat i patologia. A més,<br />

les complicacions postoperatòries també van ser estadísticament significatives<br />

en els ma<strong>la</strong>lts que van rebre ABM. El grup 4 va presentar respecte els<br />

altres grups, una major edat, una major durada <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervenció, un major<br />

ús en cirurgia programada respecte urgent i més complicacions postoperatòries<br />

(sobretot les respiratòries, com les atelectàsies 2% i broncoespasmes<br />

6%). En re<strong>la</strong>ció a l´ús d’agents reversors <strong>de</strong>l bloqueig neuromuscu<strong>la</strong>r, no vam<br />

trobar diferències estadísticament significatives segons el tipus <strong>de</strong> cirurgia<br />

(programada o urgent), el tipus <strong>de</strong> ma<strong>la</strong>lt (programat o ambu<strong>la</strong>tori) o les complicacions<br />

(respiratòries, nàusees, vómits…).<br />

CONCLUSIONS: L’ús <strong>de</strong> ABM és molt frequent durant l’anestèsia general i<br />

està influenciat per <strong>la</strong> durada i el tipus <strong>de</strong> cirurgia, que semblen més responsables<br />

<strong>de</strong>l major número <strong>de</strong> complicacions. És <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar l’alt ús <strong>de</strong><br />

ABM en cirurgia sense ingrés. La reversió <strong>de</strong>ls ABM no incrementa les complicacions<br />

postoperatòries.<br />

53<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 2 Au<strong>la</strong> 2


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

17. RABDOMIÒLISI CAUSADA PER HIPERNATREMIA. A PROPÒSIT D'UN CAS<br />

E. Clotas; S. Beltrán; J. <strong>de</strong> F. Moreno; I. Lavado; M. Fau; F. Esco<strong>la</strong>no<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança<br />

INTRODUCCIÓ: La rabdomiòlisi és una entitat re<strong>la</strong>tivament freqüent en el perío<strong>de</strong><br />

postoperatori. Pot tenir múltiples etiologies. El diagnostic i tractament<br />

precoç és important per evitar l’aparició d’ insuficiència renal.<br />

Exposem el cas d'una rabdomiòlisi d’etiologia poc freqüent que es presentà<br />

en el postoperatori inmediat d’un pacient intervingut d’exèresi <strong>de</strong> quist hidatídic<br />

hepàtic.<br />

CAS CLÍNIC: Pacient <strong>de</strong> 35 anys, natural <strong>de</strong> Marroc, diagnosticat <strong>de</strong>s <strong>de</strong>l 2006<br />

<strong>de</strong> doble quist hidatídic hepàtic, en tractament amb albendazol, que ingressa<br />

<strong>de</strong> forma programada per exèresi d'aquests. Es realitza per <strong>la</strong>paroscòpia:<br />

quist-perisquistectomia en lòbul hepàtic esquerre, i exèresi parcial en lòbul<br />

dret, colecistectomia i co<strong>la</strong>ngiografia intraoperatoria. S'administra un total<br />

<strong>de</strong> 2500 ml <strong>de</strong> sèrum salí hipertònic (SSH) intraperitoneal per a <strong>de</strong>snaturalització<br />

<strong>de</strong> les hidàti<strong>de</strong>s. Sense incidències intraoperatòries. A les 12 hores<br />

d’ingrés a reanimació, presenta elevació mo<strong>de</strong>rada d’enzims hepàtics, àcid<br />

làctic <strong>de</strong> 3.5mmols/L, TP 54.6% i Na_+ <strong>de</strong> 154mEq/L.<br />

Presenta a les poques hores pic febril <strong>de</strong> 38.2ºC, sense focus infecciós c<strong>la</strong>r.<br />

Abdomen distès pero sense peritonisme,es cursen nivells <strong>de</strong> creatin-kinasa<br />

(CK) per valoració d’isquemia intestinal, resultant <strong>de</strong> 3.321 UI/L. Donada<br />

l’absència d’altra simptomatologia abdominal, es revalora el cas. Un cop <strong>de</strong>scarta<strong>de</strong>s<br />

altres causes freqüents <strong>de</strong> rabdomiòlisi i donat l’antece<strong>de</strong>nt intraoperatori<br />

d’administració <strong>de</strong> SSH i hipernatremia secundària es cursa osmo<strong>la</strong>ritat<br />

p<strong>la</strong>smàtica, resultant <strong>de</strong> 319 mOsm/KgH_O, pel que es consi<strong>de</strong>ra<br />

aquesta causa com a origen més probable.<br />

54<br />

Diuresis mantingu<strong>de</strong>s sense necessitat <strong>de</strong> tractament farmacològic, pel que<br />

es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix actitud expectant i es realitza monitorització analítica cada 12h,<br />

amb millora <strong>de</strong> tots els paràmetres <strong>de</strong> forma paral.le<strong>la</strong> i progressiva fins a resolució<br />

<strong>de</strong>l quadre (Na 135.7 mEq/L, Osm 275 mOsm/KgH_O, CK 749UI/L),<br />

fet que recolza <strong>la</strong> sospita diagnòstica.<br />

Evolució posterior favorable, essent alta a domicili als 4 dies <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervenció.<br />

CONCLUSIÓ: La rabdomiòlisi és una causa tractable <strong>de</strong> dany renal, pel que el<br />

diagnòstic precoç és prioritari. Tot i que <strong>la</strong> rabdomiòlisi secundària a estats<br />

hiperosmo<strong>la</strong>rs està <strong>de</strong>scrita en <strong>la</strong> literatura, és una causa poc freqüent i <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> que no es coneix exactament el mecanisme d'acció, encara que podria<br />

estar en re<strong>la</strong>ció amb <strong>la</strong> lisi cel.lu<strong>la</strong>r per <strong>de</strong>shidratació. El més important en<br />

aquests casos és realitzar un correcte diagnòstic diferencial, i un tractament<br />

precoç en cas <strong>de</strong> causes reversibles. En un postoperatori inmediat <strong>de</strong> cirurgia<br />

abdominal sempre hem <strong>de</strong> tenir present <strong>la</strong> isquèmia intestinal com a potencial<br />

causa, donat <strong>la</strong> importància i <strong>la</strong> urgència d’una revisió quirúrgica.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Huerta-A<strong>la</strong>rdín, A.L., Varon, J., Marik, P.E, Bench.to-bedsi<strong>de</strong> review: Rhabdomyolysis<br />

– an overview for clinicians, Critical Care 2005, 9; 158-169.<br />

2. Incecik, F., Herguner M.O, Yildizdas, D., et at. Rhabdomyolysis caused by Hypernatremia,<br />

Indian J Pediatr 2006-, 73 (12) 1124-1126.<br />

3. D.Singh,V.Chan<strong>de</strong>r, K.Chopra, Rhabdomyolysis, Methods Find Exp Clin Pharmacol<br />

2005,27(1); 39-48.<br />

18. ANÀLISIS DE L’INSOMNI DELS PACIENTS INGRESSATS A REANIMACIÓ.<br />

PREVALENÇA, EVOLUCIÓ I FACTORS DE RISC ASSOCIATS<br />

P. Hernán<strong>de</strong>z; C. García (1); C. Gil (2); F. Gil; A. Martinez; F. J. Santiveri<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar i Esperança, Hospital Vall d'Hebrón (1), Hospital Germans Trias i Pujol (2)<br />

OBJECTIU: Determinar <strong>la</strong> prevalença, l’evolució i els factors <strong>de</strong> risc ambientals,<br />

somàtics i psicològics per patir insomni <strong>de</strong>ls pacients postoperats que<br />

pasen una nit o més a <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong> reanimació postquirúrgica.<br />

INTRODUCCIÓ: L’insomni afecta a un 30% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció <strong>de</strong> forma episòdica<br />

i a un 10% <strong>de</strong> forma crònica. Es consi<strong>de</strong>ra síntoma i signe alhora. S’associa<br />

a un augment <strong>de</strong> <strong>la</strong> morbi-mortalitat postquirúrgica, sobretot en gent gran.<br />

També augmenta el consum d’oxígen (VO2), el metabolisme cerebral, <strong>la</strong> freqüència<br />

cardiaca i els nivells <strong>de</strong> cortisol. (1,2)<br />

MATERIAL I MÈTODES: Varem dissenyar un estudi <strong>de</strong> cohort prospectiu en 34<br />

pacients ingressats més <strong>de</strong> 24 hores a <strong>la</strong> reanimació al l<strong>la</strong>rg d’un mes, excloent<br />

els pacients psiquàtrics, amb trastorns cognitius i sota venti<strong>la</strong>ció mecànica.<br />

Registràrem da<strong>de</strong>s <strong>de</strong>mogràfiques, ambientals, esca<strong>la</strong> visual numèrica <strong>de</strong><br />

dolor (EVN) i es recolliren dos qüestionaris: l’esca<strong>la</strong> d’Atenas d' insomni (ATE-<br />

NAS) i l’Inventari d’Ansietat Estat-Tret (STAIs) a reanimació i al 4t dia a p<strong>la</strong>nta.<br />

L’Anàlisi estadístic va incloure una T-stu<strong>de</strong>nt per a da<strong>de</strong>s aparel<strong>la</strong><strong>de</strong>s i <strong>la</strong> corre<strong>la</strong>ció<br />

<strong>de</strong> Pearson. Es va consi<strong>de</strong>rar significatiu un valor <strong>de</strong> p < 0.05.<br />

RESULTATS: El 41.2% foren dones i el 58,8% homes. L’edat mitja fou <strong>de</strong> 59<br />

± 16 anys, el temps quirúrgic <strong>de</strong> 159 ± 73 minuts i l’analgesia administrada<br />

a reanimació va ser en el 50% <strong>de</strong>ls casos endovenosa i al 50% restant epidural.<br />

Els motius <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar nocturn a reanimació foren soroll 41,2%, in-<br />

tervencions d’infermeria 32,4%, dolor 11,8%, ansietat 8,8%, posició forçada<br />

2,9% i excesiva llum 2,9%. La mitjana d’insomni ( ATENAS) va baixar <strong>de</strong> 9,6<br />

± 4,5 a reanimació fins 4,1± 2,7 a p<strong>la</strong>nta, que correspon a un grau d’insomni<br />

simi<strong>la</strong>r al pob<strong>la</strong>cional. La STAIs (ansietat) també va disminuir a p<strong>la</strong>nta significativament<br />

<strong>de</strong> 17,5 ± 10 fins 10,2 ± 6.2 i <strong>la</strong> EVN <strong>de</strong> 2,5 ± 1,5 fins 1,4 ± 1.<br />

L’insomni es va corre<strong>la</strong>cionar amb l’ansietat (RR 0,7) i el dolor (RR 0,4) tant<br />

a reanimació com a p<strong>la</strong>nta. Les dones tingueren més ansietat i més tendència<br />

a patir insomni. No vàrem <strong>de</strong>tectar diferències en quant insomni, ansietat<br />

i dolor segons el tipus d’analgesia postquirúrgica.<br />

CONCLUSIÓ: Els pacients ingressats a una sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> reanimació presenten un<br />

nivell elevat d’insomni, condicionat básicament per un alt grau d’ansietat i<br />

que pot implicar altres trastorns somàtics i psicològics. Els factors ambientals,<br />

sobretot el soroll, i el dolor tenen una c<strong>la</strong>ra repercussió en l’insomni.<br />

Seria recomanable incidir en el control <strong>de</strong> l’ansietat tant <strong>de</strong> forma farmacològica<br />

com psicològica i per altre banda, millorar el control <strong>de</strong>l dolor i <strong>de</strong>ls factors<br />

ambientals.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Rattray JE et al. Predictors of emotional outcomes of intensive care. Anaesthesia<br />

2005 Nov; 60(11): 1085-92.<br />

2. Roth T. Insomnia: <strong>de</strong>finition, prevalence, etiology, and consequences. J Clin Sleep<br />

Med 2007 Aug 15;3 (5 Suppl): S7-10.


19. MIOCARDIOPATÍA DE TAKO-TSUBO: UN DIAGNÓSTICO A CONSIDERAR EN EL<br />

PACIENTE CRÍTICO<br />

J. <strong>de</strong> F. Moreno; I. Ramos; I. Lavado; M. Fau; E. Clotas; E. Samsó<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-IMAS<br />

INTRODUCCIÓN: La miocardiopatía <strong>de</strong> Tako-Tsubo o síndrome <strong>de</strong> disfunción<br />

apical transitoria (SDAT) se trata <strong>de</strong> una entidad <strong>de</strong> causa <strong>de</strong>sconocida que<br />

afecta predominantemente a mujeres con edad media entre 58-75 años,<br />

siendo excepcional por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> los 50 años. Suele estar precedido <strong>de</strong> una<br />

situación <strong>de</strong> estrés emocional, y se han <strong>de</strong>scrito casos en pacientes críticos.<br />

La clínica simu<strong>la</strong> un infarto agudo <strong>de</strong> miocardio, con alteraciones electrocardiográficas<br />

y analíticas pero difiere <strong>de</strong> éste en <strong>la</strong> coronariografía (normal) y<br />

tratamiento (<strong>de</strong> soporte). La ventriculografía muestra característicamente hipocinesia<br />

apical o balonización.<br />

Presentamos el caso <strong>de</strong> una paciente que presenta un SDAT en el contexto<br />

<strong>de</strong> una enfermedad intercurrente.<br />

DESCRIPCIÓN DEL CASO: Mujer <strong>de</strong> 70 años con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> diabetes mellitus<br />

tipo 2, dislipemia y síndrome ansioso-<strong>de</strong>presivo. Ingresa en nuestro centro<br />

por cuadro <strong>de</strong> neumonía neumocócica bi<strong>la</strong>teral. Tras 5 días <strong>de</strong> buena evolución<br />

clínica y analítica, presenta cuadro súbito <strong>de</strong> disnea con <strong>de</strong>saturación <strong>de</strong><br />

oxígeno que obliga a <strong>la</strong> intubación orotraqueal, venti<strong>la</strong>ción mecánica y tras<strong>la</strong>do<br />

a Unidad <strong>de</strong> Cuidados Intensivos. En analítica <strong>de</strong>staca elevación <strong>de</strong> troponina<br />

T y en ECG infra<strong>de</strong>snive<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> ST en cara anterior. Tras colocación <strong>de</strong> catéter<br />

<strong>de</strong> arteria pulmonar se evi<strong>de</strong>ncian parámetros <strong>de</strong> shock cardiogénico, instaurándose<br />

tratamiento <strong>de</strong> soporte cardíaco. En el estudio hemodinámico se observan<br />

arterias coronarias sanas y <strong>la</strong> ventriculografía es sugestiva <strong>de</strong><br />

miocardiopatía <strong>de</strong> Tako-Tsubo. La paciente presenta una buena evolución pudiendo<br />

ser tras<strong>la</strong>dada a p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> hospitalización a los 15 días. En ecocardiograma<br />

<strong>de</strong> control a <strong>la</strong>s 2 semanas se aprecia recuperación casi completa <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> hipocinesia apical con fracción <strong>de</strong> eyección <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalidad.<br />

COMENTARIO: Se calcu<strong>la</strong> que el 1-2% <strong>de</strong> los casos cuyo diagnóstico inicial<br />

es un síndrome coronario agudo se trata en realidad <strong>de</strong> una miocardiopatía<br />

<strong>de</strong> Tako-Tsubo, por lo que <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rarse en el diagnóstico diferencial<br />

ante una clínica sugestiva, ya que difieren en el tratamiento y buen pronóstico<br />

que presenta el SDAT.<br />

El estrés emocional, tan re<strong>la</strong>cionado con el inicio <strong>de</strong>l cuadro, pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>narse<br />

por enfermedad o ingreso en el hospital, como es el caso que nos ocupa.<br />

Así pues, se <strong>de</strong>bería pensar en esta entidad en mujeres postmenopáusicas<br />

con clínica y hal<strong>la</strong>zgos <strong>de</strong> síndrome coronario agudo, especialmente si ha mediado<br />

una situación <strong>de</strong> estrés emocional o existe enfermedad intercurrente.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Takotsubo cardiomyopathy or transient left ventricu<strong>la</strong>r apical ballooning syndrome:<br />

a systematic review. Pilgrim TM, Wyss TR. Int J Cardiol 2008;124:283-92 .<br />

2. Apical ballooning syndrome (Tako-Tsubo or stress cardiomyopathy): a mimic of<br />

acute myocardial infarction. Prasad A, Lerman A. Am Heart J 2008;155:408-17.<br />

3. Disfunción apical transitoria: un síndrome en transición hacia <strong>la</strong> edad adulta. J Segovia,<br />

R Peraira. Rev Esp Cardiol 2004;57:194-197.<br />

20. ABSORCIÓ PERITONEAL DE LÍQUID D'IRRIGACIÓ VESICAL. A PROPÒSIT D'UN CAS<br />

E. Clotas; S. Beltrán; J. <strong>de</strong> F. Moreno; I. Lavado; M. Fau; F. Esco<strong>la</strong>no<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança<br />

INTRODUCCIÓ: La resecció transuretral (RTU) és una tècnica que, malgrat ser<br />

estàndard en processos vesicoprostàtics, no resta exempta <strong>de</strong> morbilitat, sobretot<br />

hemorràgia o perforació. D’entre elles, <strong>la</strong> perforació vesical associada<br />

a una extravasació intraperitoneal <strong>de</strong> líquid d’irrigació pot comportar un trastorn<br />

<strong>de</strong>l ba<strong>la</strong>nç hidro-electrolític específic que cal diferenciar <strong>de</strong> <strong>la</strong> clàssica<br />

síndrome d’absorció.<br />

CAS CLÍNIC: Pacient home <strong>de</strong> 84 anys, ASA III, amb antece<strong>de</strong>nts d’a<strong>de</strong>no -<br />

carcinoma <strong>de</strong> pròstata metastàtic que s’intervé <strong>de</strong> RTU hemostàtica pal·liativa<br />

sota anestèsia espinal. Als 45 minuts <strong>de</strong>l curs operatori es produeix perforació<br />

vesical acci<strong>de</strong>ntal intraperitoneal. A continuació es col·loca drenatge abdominal<br />

amb evacuació d’abundant líquid d’irrigació (glicina 1,5%) i es finalitza el<br />

procediment. El pacient presenta distensió abdominal, hipertensió sostinguda<br />

i xifres <strong>de</strong> Na i Ca <strong>de</strong> 129 i 1.77 mmol/l, amb amoni <strong>de</strong> 54 µmol/l i pH <strong>de</strong> 7,31.<br />

S’administra bolus <strong>de</strong> furosemida, juntament amb sèrum salí 0,9%, i el ma<strong>la</strong>lt<br />

és <strong>de</strong>rivat a Reanimació per prosseguir amb <strong>la</strong> fluïdoteràpia, intensificació <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> diüresi, profi<strong>la</strong>xi antibiòtica i correcció <strong>de</strong>ls trastorns electrolítics i metabòlics.<br />

El pacient va presentar un episodi <strong>de</strong> dolor precordial sense canvis elèctrics<br />

ni enzimàtics, i sense altres <strong>de</strong>scompensacions fou donat d’alta a les 8<br />

hores. Les xifres analítiques van normalitzar-se gradualment.<br />

DISCUSSIÓ: És primordial <strong>la</strong> <strong>de</strong>tecció precoç <strong>de</strong> <strong>la</strong> perforació i conèixer <strong>la</strong> fisiopatologia<br />

peritoneal, <strong>la</strong> qual cosa permet una actuació anestèsica a<strong>de</strong>quada<br />

basada en <strong>la</strong> monitorització clínica i analítica seriada. El trasbals hidroelectrolític<br />

tindria un curs, dinàmica i terapèutica diferents que els <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

síndrome d’absorció.<br />

55<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 3 Au<strong>la</strong> 3


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

21. ANÀLISI DE LES REINTUBACIONS EN UNA UNITAT DE REANIMACIÓ<br />

POSTOPERATÒRIA<br />

A. Pérez-Ramos; L. G. Aguilera; E. Soler; L. Moltó; C. Rodríguez; E. Samsó<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança<br />

INTRODUCCIÓN: La venti<strong>la</strong>ció mecànica és un tractament habitual a les Unitats<br />

<strong>de</strong> Crítics. El fracàs a l’extubació i <strong>la</strong> posterior necessitat <strong>de</strong> reintubació<br />

(re-IOT) s’associa a major estància hospitalària, mortalitat, necessitat <strong>de</strong> trequeostomia,<br />

<strong>de</strong> trasl<strong>la</strong>t a una Unitat <strong>de</strong> Cures Intensives (UCI) i <strong>de</strong>l cost. La<br />

taxa <strong>de</strong> reintubacions a les Unitats <strong>de</strong> Crítics oscil·<strong>la</strong> entre el 5-20%1-3.<br />

OBJECTIU: Analitzar les re-IOT a una Unitat <strong>de</strong> Reanimació postoperatòria<br />

(UR), estudiant les causes i el perfil <strong>de</strong>ls pacients que <strong>la</strong> requereixen.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Estudi retrospectiu <strong>de</strong> les re-IOT durant el perío<strong>de</strong><br />

abril 2004-febrer 2008. S’ha consi<strong>de</strong>rat com a re-IOT <strong>la</strong> necessitat <strong>de</strong> sedar<br />

i venti<strong>la</strong>r pacients que arriben extubats a <strong>la</strong> UR o que un cop extubats cal<br />

re-IOT. S’han analitzat variables <strong>de</strong>mogràfiques, el temps entre extubació i<br />

re-IOT, l’ús <strong>de</strong> Venti<strong>la</strong>ció Mecànica no Invasiva (VMNI) prèvia, el <strong>de</strong>stí final<br />

<strong>de</strong>ls pacients, i una valoració si l’extubació prèvia havia estat precoç.<br />

RESULTATS: Es van produir 38 re-IOT en el perío<strong>de</strong> estudiat, en 37 pacients,<br />

un 5.5% <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> 667 pacients que van requerir intubació i venti<strong>la</strong>ció mecànica<br />

a <strong>la</strong> UR. L’edat era (mitja±DE) 73±13, homes/dones 67/33% i l’ASA<br />

(I/II/III/IV) un 2/24/52/22%. 17 pacients (41%) havien estat inicialment extubats<br />

a quiròfan, i els altres 21 (59%) van ser extubats a <strong>la</strong> UR. El <strong>de</strong>stí final<br />

fou <strong>la</strong> UCI en un 33%, <strong>la</strong> unitat d’hospitalització convencional en un 59% i un<br />

8% van ser èxitus a <strong>la</strong> UR (10% <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> <strong>la</strong> UR). Dels 13 que van anar a <strong>la</strong><br />

UCI un 36% van resultar èxitus.<br />

56<br />

La causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> re-IOT va ser en un 50% respiratòria primaria, 18% per fàrmacs,<br />

13% neurològica, 8% per reintervenció quirúrgica i un 8% secundari<br />

a <strong>de</strong>scompensacions cardiovascu<strong>la</strong>rs. El 55% van ser reintubats a les primeres<br />

24 h. postextubació.<br />

Un 32% van realitzar VMNI prèvia. Revisant les històries clíniques <strong>de</strong>ls pacients,<br />

consi<strong>de</strong>rem que un 23% podrien haver estat extubats precoçment.<br />

CONCLUSIONS: El percentatge <strong>de</strong> re-IOT <strong>de</strong> <strong>la</strong> nostra Unitat s’aproxima als<br />

valors <strong>de</strong>scrits a <strong>la</strong> literatura. No hem observat un augment en <strong>la</strong> mortalitat.<br />

Tot i que resulta difícil establir una re<strong>la</strong>ció <strong>de</strong> causalitat, són les patologies<br />

respiratòries les que produeixen major necessitat <strong>de</strong> re-IOT. Es possible que<br />

es pugui disminuir <strong>la</strong> taxa <strong>de</strong> re-IOT optimitzant el moment d’extubació. La<br />

VMNI podria resultar una alternativa a <strong>la</strong> re-IOT en casos seleccionats. Seria<br />

convenient una anàlisi prospectiva per establir re<strong>la</strong>cions <strong>de</strong> causalitat.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Epstein SK, Ciubotaru RL, Wong JB. Effect of failed extubation on the outcome of mechanical<br />

venti<strong>la</strong>tion. Chest 1997, 112:186-192.<br />

2. Scott K Epstein. Extubation failure: an outcome to be avoi<strong>de</strong>d. Critical Care 2004,<br />

8:310-312.<br />

3. Christopher W Seymour, Antony Martinez, Jason D Christie and Barry D Fuch. The<br />

outcome of extubation failure in a community hospital intensive care unit: a cohort<br />

study. Critical Care 2004. Vol 8 No 5. R3 22-R3 2.<br />

22. PAPEL DE LA REVISIÓN TERCIARIA EN LA DETECCIÓN DE LAS LESIONES<br />

INADVERTIDAS EN EL PACIENTE POLITRAUMÁTICO<br />

C. García; L.-I. Cambra; J. J. Zancajo; M. García; F. Gordo; C. Colilles<br />

Corporació Sanitària Parc Taulí<br />

INTRODUCCIÓN: La atención al paciente politraumatizado representa un <strong>de</strong>safío<br />

diagnóstico y terapéutico. Las lesiones inadvertidas o <strong>de</strong> diagnóstico tardío<br />

son un problema común en el manejo <strong>de</strong>l paciente politraumático. Determinar<br />

<strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia y factores que contribuyen a este diagnóstico tardío es<br />

necesario para mejorar <strong>la</strong> morbimortalidad <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> pacientes.<br />

OBJETIVO: Establecer una revisión exhaustiva y protocolizada a <strong>la</strong>s 24 horas<br />

(revisión terciaria) <strong>de</strong> ingreso para <strong>de</strong>tectar estas lesiones lo antes posible.<br />

METODOLOGÍA: Se inició un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> revisión terciaria <strong>de</strong> todos los pacientes<br />

politraumatizados ingresados en el área crítica <strong>de</strong> nuestro hospital <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

05/03/2006 hasta 30/07/2008. Se creó una hoja <strong>de</strong> recogida <strong>de</strong> datos que<br />

incluye: i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong>l paciente, exploración física por sistemas y revisión<br />

<strong>de</strong> pruebas complementarias. En esta hoja se anotaba cualquier inci<strong>de</strong>ncia<br />

que no estuviera recogida en <strong>la</strong> historia clínica inicial <strong>de</strong>l paciente ni en <strong>la</strong> revisión<br />

secundaria realizada en <strong>la</strong>s primeras horas <strong>de</strong> ingreso.<br />

RESULTADOS: Se incluyeron 324 pacientes politraumatizados <strong>de</strong> los cuales<br />

77,7 % eran hombres con una edad media <strong>de</strong> 44,1 años (SD 20,2 años) y un<br />

índice <strong>de</strong> severidad (ISS) medio <strong>de</strong> 21,07 (SD 16,06). Se diagnosticaron 1272<br />

lesiones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales <strong>la</strong>s más frecuentes fueron <strong>la</strong>s fracturas costales<br />

(36,4% <strong>de</strong> los pacientes) seguidas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fracturas <strong>de</strong> huesos <strong>la</strong>rgos (21,6%<br />

<strong>de</strong> los pacientes). Del total <strong>de</strong> lesiones se realizó <strong>la</strong> revisión terciaria <strong>de</strong> 607<br />

lesiones y se <strong>de</strong>scubrieron 63 lesiones inadvertidas (10,3%), 29 (46,0%) fueron<br />

por errores en el manejo clínico y 34 (53,9%) por errores radiológicos.<br />

CONCLUSIONES: Dado el número <strong>de</strong> lesiones inadvertidas <strong>de</strong>tectadas, <strong>de</strong>staca<br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n sencillo y estandarizado <strong>de</strong> seguimiento en este<br />

tipo <strong>de</strong> pacientes. Después <strong>de</strong> analizar los datos en nuestro medio y consultar<br />

<strong>la</strong> bibliografía po<strong>de</strong>mos concluir que <strong>la</strong> revisión terciaria <strong>de</strong>bería imp<strong>la</strong>ntarse<br />

en todas <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> atención al paciente politraumático. También podríamos<br />

concluir que es imprescindible tener un registro <strong>de</strong> <strong>la</strong> atención al paciente<br />

politraumático para conocer nuestros resultados y po<strong>de</strong>r mejorarlos.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Huynh TT, Moran KR, B<strong>la</strong>ckburn AH, Jacobs D. Optimal management strategy for<br />

inci<strong>de</strong>ntal findings in trauma patients: an initiative for midlevel provi<strong>de</strong>rs. J. Trauma<br />

2008 Aug: 65(2): 331-4; discussion 335-6.<br />

2. Pfeifer R, Pape HC. Missed injuries in trauma patients: A literature review. Patient Saf<br />

Surg. 2008 Aug 23;2(1):20.<br />

3. Buduhan G, McRitchie DI. Missed injuries in patients with multiple trauma. J.Trauma<br />

2000 Oct:49(4):600-5<br />

4. Brooks A, Holroyd B, Riley B. Missed injury in major trauma patients. Injury 2004<br />

Apr;35(4):407-10.


23. RELACIÓN ENTRE LA ESCALA DE GRAVEDAD ISS(INJURY SEVERITY SCORE) EN<br />

EL PACIENTE POLITRAUMÁTICO Y LA PROBABILIDAD DE SUPERVIVENCIA.<br />

ESTUDIO PRELIMINAR<br />

L. Cambra; C. García; J. J. Zancajo; F. Gordo; R. Martínez; C. Colilles<br />

Hospital <strong>de</strong> Saba<strong>de</strong>ll Parc Tauli<br />

INTRODUCCIÓN: La atención <strong>de</strong>l paciente politraumatizado implica una asistencia<br />

multidisciplinar e integral <strong>de</strong>l mismo. El cálculo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diferentes esca<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> valoración nos permite <strong>de</strong>finir <strong>la</strong> gravedad <strong>de</strong>l paciente y <strong>la</strong> probabilidad<br />

<strong>de</strong> supervivencia, mejorar <strong>la</strong> atención <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> pacientes y<br />

realizar estudios comparativos.<br />

OBJETIVOS: En este estudio buscamos una corre<strong>la</strong>ción entre <strong>la</strong> probabilidad<br />

<strong>de</strong> supervivencia <strong>de</strong> los pacientes y el ISS (Injury severity score) y compararlos<br />

con los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión bibliográfica.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Se ha realizado un estudio observacional prospectivo<br />

en 322 pacientes politraumáticos mayores <strong>de</strong> 16 años admitidos s en nuestro<br />

hospital en el período marzo 2006 - junio 2008. Se calculó el índice <strong>de</strong> severidad<br />

ISS, dividiéndolos en dos grupos según fueron éxitus o no, y se comparó<br />

con <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> supervivencia, aplicando un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> T <strong>de</strong><br />

Stu<strong>de</strong>nt. Mediante una regresión logística se hizo una predicción inversa, calcu<strong>la</strong>ndo<br />

<strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> supervivencia según el ISS.<br />

RESULTADOS: Datos <strong>de</strong>mográficos: n= 322 pacientes; sexo: hombres 78%,<br />

mujeres 22%; edad (X +/- DE): 44 +/- 20, con rango entre 16 y 91 años. De<br />

ellos 169 (52.4%) fueron acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico (siendo los más frecuentes<br />

los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> motocicleta, 20%). Fueron éxitus 38 (12.3%). Análisis <strong>de</strong> los<br />

datos: Se calculó el ISS en 309 pacientes (96%), en 13 pacientes no se registró<br />

el ISS por lo que se excluyen. Mediante un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> T <strong>de</strong> Stu<strong>de</strong>nt se<br />

comparó <strong>la</strong> media <strong>de</strong> ISS dividiendo los pacientes en dos grupos. En el grupo<br />

SI éxitus <strong>la</strong> media fue <strong>de</strong> 50.1 (+/- DE: 9), mayor que en el grupo NO éxitus<br />

(16.8 +/- DE 24.1). La probabilidad es estadísticamente significativa, con p<<br />

0.0001. Mediante una regresión logística se hizo una predicción inversa. Para<br />

un ISS <strong>de</strong> 25 se calcu<strong>la</strong> una probabilidad <strong>de</strong> supervivencia <strong>de</strong>l 90%, para un<br />

valor <strong>de</strong> 33 <strong>la</strong> probabilidad es <strong>de</strong> 33%, para 55 <strong>la</strong> probabilidad baja a 20%,<br />

resultados con una p< 0.0001.<br />

CONCLUSIONES: Los pacientes politraumáticos son mayoritariamente hombres,<br />

<strong>la</strong> causa más frecuente son los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tránsito, con un porcentaje<br />

<strong>de</strong> éxitus intrahospita<strong>la</strong>rio medio-bajo <strong>de</strong> 12% (no se incluyen los éxitus<br />

extrahospita<strong>la</strong>rios). Los resultados muestran que a menor puntuación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

esca<strong>la</strong> ISS mayor es <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> supervivencia. El ISS medio <strong>de</strong> los<br />

éxitus fue <strong>de</strong> 50, valor por encima <strong>de</strong>l cual se consi<strong>de</strong>ra que no sobrevive ningún<br />

paciente. Po<strong>de</strong>mos concluir que en nuestra muestra el ISS ha medido en<br />

forma correcta <strong>la</strong> severidad <strong>de</strong>l paciente y se corre<strong>la</strong>ciona con <strong>la</strong> posibilidad<br />

<strong>de</strong> supervivencia. Comparando nuestros resultados con <strong>la</strong> literatura existente<br />

encontramos una corre<strong>la</strong>ción entre el valor obtenido y <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> supervivencia,<br />

por lo que po<strong>de</strong>mos concluir que también en nuestros pacientes<br />

el ISS fue buen predictor <strong>de</strong> <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> sobrevida<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Champion HR, Sacco WJ, Copes WS. Trauma Scoring. En Feliciano DV, Moore EE,<br />

Mattox KL Editores. Trauma 3ed edition. Stantford-Connecticut. Appleton and Lange.<br />

1998: 53-66.<br />

2-Champion HR, Sacco WJ, Copes WS, et al. A revision of the trauma scores. J Trauma<br />

1989; 29: 623-627.<br />

3-Baker SP, O’Neill B, Haddon W et al. Yhe injury severuty store: a method for <strong>de</strong>scribing<br />

patientes with multiple injuries and evaluating emergency care. J Trauma 1974;<br />

14: 187-196.<br />

4-Senkowsky CK, Mc Kenney MG: Trauma scoring systems: a reviw. J Am Coll Surg.<br />

1999; 5:491-503.<br />

57<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 3 Au<strong>la</strong> 3


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

24. UNA REGLA NEMOTÉCNICA MEJORA EL GRADO DE PRESCRIPCIÓN DE LAS<br />

ÓRDENES MÉDICAS AL INGRESO EN REANIMACIÓN<br />

J. Giménez-Crouseilles; M. Ojer; G. Melo; J. L. Cor<strong>de</strong>ro; E. Moret; C. Llubiá<br />

Hospital Universitari Germans Trias i Pujol<br />

Las omisiones en el tratamiento en una Unidad <strong>de</strong> Críticos constituyen <strong>la</strong><br />

mayor fuente <strong>de</strong> ma<strong>la</strong> praxis y repercuten directamente en <strong>la</strong> calidad asistencial<br />

<strong>de</strong> nuestros pacientes. El objetivo fue medir el grado <strong>de</strong> prescripción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ór<strong>de</strong>nes médicas al ingreso <strong>de</strong>l enfermo en nuestra Unidad <strong>de</strong> Reanimación<br />

y aplicar una reg<strong>la</strong> nemotécnica que evite <strong>la</strong>s omisiones en el tratamiento.<br />

METODOLOGÍA: Consta <strong>de</strong> tres fases: 1ª fase (10/07/2007 a 10/12/2007): Se<br />

valoran los tratamientos <strong>de</strong> los pacientes ingresados en <strong>la</strong> Unidad <strong>de</strong> Reanimación<br />

<strong>de</strong>l Hospital Germans Trias i Pujol. Variables evaluadas: nombre <strong>de</strong>l<br />

médico, constantes vitales, esca<strong>la</strong>s (visual analógica; o sedación-agitación,<br />

si intubación), cabecera, oxigenoterapia/venti<strong>la</strong>ción, sueroterapia, nutrición,<br />

profi<strong>la</strong>xis úlcera <strong>de</strong> estrés, tromboprofi<strong>la</strong>xis, antibióticos, analgesia y control<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> glicemia. 2ª fase (16/04/2008): Se e<strong>la</strong>bora y da a conocer al Servicio <strong>la</strong><br />

reg<strong>la</strong> nemotécnica (M.E.D.I.C.O.S.A.C.T.U.A.N) que contemple todas <strong>la</strong>s variables<br />

estudiadas. 3ª fase (02/06/2008 a 10/09/2008): Se valora <strong>la</strong> aplicación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> nemotécnica.Los datos fueron analizados por el mismo investigador<br />

y se expresan en porcentajes <strong>de</strong> prescripción; niveles inferiores al 75% se<br />

consi<strong>de</strong>raron insuficientes. Se realiza un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> variancia, consi<strong>de</strong>rándose<br />

significativo p0,05), constantes vitales (97,4%, 99,1%, p>0,05), profi<strong>la</strong>xis úlcera<br />

<strong>de</strong> estrés (96,7%, 97,3%, p>0,05), analgesia (94,1%, 96,8%, p>0,05),<br />

antibióticos (88,9%, 93,6%, p=0,06), control <strong>de</strong> glicemia (86,6%, 92,8%,<br />

p0,05), tromboprofi<strong>la</strong>xis (79,7%, 91,9%, p


25. SEDACION BASADA EN UNA PAUTA DE MIDAZOLAM-PROPOFOL PARA<br />

RESONANCIA MAGNETICA EN PACIENTES PEDIÁTRICOS<br />

N. Mira; C. Añez; J. Ramos; J. Salu<strong>de</strong>s; M. Rull<br />

Hospital Joan XXIII Tarragona<br />

OBJETIVO: Evaluar <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> un protocolo <strong>de</strong> sedación con midazo<strong>la</strong>m y<br />

propofol en pacientes <strong>de</strong> 1 a 10 años <strong>de</strong> edad para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> una resonancia<br />

magnética.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Durante los años 2006 y 2007 fueron sedados por un<br />

mismo anestesiólogo 76 pacientes <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s entre 1 y 10 años a los que<br />

<strong>de</strong>bía realizarse una resonancia magnética. Todos habían sido evaluados preoperatoriamente<br />

mediante un cuestionario y eran posteriormente reevaluados<br />

por el anestesiólogo responsable antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong>l procedimiento.<br />

El protocolo consistía en citar al paciente 30’ antes <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

exploración, se les ponía EMLA en al menos dos zonas <strong>de</strong> punción. Diez minutos<br />

antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> exploración se les administraba midazo<strong>la</strong>m oral (0’5 mg/kg)<br />

o intranasal (0’3 mg/kg) a criterio <strong>de</strong>l anestesiólogo responsable. Dentro <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> exploraciones monitorizamos electrocardiograma (ECG) y saturación<br />

<strong>de</strong> O2 por pulsioximetría (SpO2). Canalizamos una vía venosa con catéter<br />

24G. Realizamos <strong>la</strong> inducción con atropina (0’01 mg/kg), midazo<strong>la</strong>m (1-<br />

2 mg) y propofol (2’5-3mg/kg) y el mantenimiento con perfusión <strong>de</strong> propofol<br />

(6 mg/kg/h). El procedimiento se realizó en venti<strong>la</strong>ción espontánea con aporte<br />

suplementario <strong>de</strong> O2. Registramos edad, peso, c<strong>la</strong>sificación ASA, motivo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> exploración, <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> criterios <strong>de</strong> dificultad en el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía<br />

aérea, necesidad <strong>de</strong> instrumentalización <strong>de</strong> vía aérea, sistema <strong>de</strong> aporte <strong>de</strong><br />

O2, necesidad <strong>de</strong> asistencia venti<strong>la</strong>toria manual, número <strong>de</strong> intentos <strong>de</strong> canalización<br />

<strong>de</strong> vía venosa, FC y SpO2 a los 5’, 10’ y 15‘ <strong>de</strong>l procedimiento y a<br />

los 10’ <strong>de</strong> finalizado junto con nivel <strong>de</strong> sedación con esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ramsay y si<br />

se revirtió con flumazenilo. Registramos también <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> complicaciones<br />

y <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> parar <strong>la</strong> exploración y extracción <strong>de</strong>l paciente.<br />

RESULTADOS: Realizamos 76 exploraciones, <strong>la</strong> edad media fue <strong>de</strong> 46’31 ±<br />

26 meses, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los estudios realizados fueron RM craneales. Todos<br />

los casos se realizaron en venti<strong>la</strong>ción espontánea. Para el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía<br />

aérea utilizamos <strong>la</strong> colocación en posición <strong>de</strong> olfateo en todos los pacientes,<br />

31 casos no requirieron nada más que <strong>la</strong> posición citada y flujo <strong>de</strong> 6 lpm <strong>de</strong><br />

O2 en <strong>la</strong> cara con circuito pediátrico <strong>de</strong> Jackson-Rees, 9 cánu<strong>la</strong> <strong>de</strong> Gue<strong>de</strong>l,<br />

18 mascaril<strong>la</strong> facial y 16 casos mascaril<strong>la</strong> facial y cánu<strong>la</strong> <strong>de</strong> Gue<strong>de</strong>l. Los valores<br />

<strong>de</strong> SpO2 se mantuvieron en valores correctos. El valor <strong>de</strong> sedación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ramsay a los 10’ minutos <strong>de</strong> finalizada <strong>la</strong> exploración fue <strong>de</strong> 2<br />

en 56 casos y 3 en los 21 restantes. Se realizaron sin inci<strong>de</strong>ncias 68 procedimientos<br />

y en <strong>la</strong>s 8 restantes hubo que interrumpir <strong>la</strong> exploración por diversos<br />

motivos, <strong>de</strong>saturación, movimiento, etc. No se produjeron complicaciones<br />

importantes. La mayor parte <strong>de</strong> los procedimientos fueron ambu<strong>la</strong>torios<br />

y los pacientes fueron dados <strong>de</strong> alta al domicilio.<br />

Conclusiones. La aplicación <strong>de</strong>l protocolo presentado es segura en pacientes<br />

<strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s entre 1-10 años sin <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> complicaciones importantes,<br />

no requiere <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s maniobras <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea realizándose<br />

los procedimientos en venti<strong>la</strong>ción espontánea, pudiendo ser dados <strong>de</strong><br />

alta al domicilio<br />

59<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 4 Au<strong>la</strong> 1


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

26. EMBOLIZACIÓN DE MALFORMACIÓN DE LA VENA DE GALENO MEDIANTE<br />

ANGIOGRAFÍA DIGITAL: A PROPÓSITO DE UN CASO<br />

E. Hernando; J. B. Schuitemaker; A. Garces (1); E. Álvarez; P. A. Iglesias; J. Roldán<br />

Hospital General <strong>de</strong> Cataluña, Hospital San Joan <strong>de</strong> Déu (1)<br />

INTRODUCCIÓN: El aneurisma <strong>de</strong> <strong>la</strong> vena <strong>de</strong> Galeno es una patología congénita<br />

poco frecuente, constituye el 1% <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s malformaciones vascu<strong>la</strong>res<br />

intracraneales, pero representa el 30% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s anomalías vascu<strong>la</strong>res intracraneales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> edad pediátrica. Se origina <strong>de</strong> un <strong>de</strong>fecto en <strong>la</strong> fusión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s venas cerebrales internas y <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> baja resistencia produce un cuadro<br />

<strong>de</strong> fallo cardiaco <strong>de</strong> alto gasto. Pue<strong>de</strong> manifestarse en el período neonatal<br />

y en <strong>la</strong> <strong>la</strong>ctancia como fallo cardiaco congestivo <strong>de</strong> evolución tórpida <strong>de</strong><br />

acuerdo con el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> lesión. Su etiología es <strong>de</strong>sconocida.<br />

El tamaño <strong>de</strong>l aneurisma <strong>de</strong>termina su presentación clínica; en lesiones gran<strong>de</strong>s,<br />

hasta 50%-60% <strong>de</strong>l gasto cardiaco pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sviarse a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> lesión.<br />

Este shunt arteriovenoso pue<strong>de</strong> producir fallo cardiaco congestivo que<br />

se pue<strong>de</strong> manifestar como hidrops in útero o como fallo cardiaco en el período<br />

neonatal. Los aneurismas gran<strong>de</strong>s generalmente se acompañan <strong>de</strong> persistencia<br />

<strong>de</strong>l ductus arterioso.<br />

PRESENTACIÓN DEL CASO: Preesco<strong>la</strong>r varón <strong>de</strong> tres años y nueve meses <strong>de</strong><br />

edad, <strong>de</strong> origen cubano, diagnosticado al nacimiento <strong>de</strong> una cardiopatía congénita<br />

tipo CIA seno venoso con drenaje venoso anómalo parcial e Insuficiencia<br />

tricuspi<strong>de</strong>a leve. Durante este último año, el niño comienza un cuadro<br />

<strong>de</strong> déficits neurológicos consistentes en pérdida <strong>de</strong> fuerza en hemicuerpo<br />

izquierdo y <strong>de</strong>sviación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisura <strong>la</strong>bial a <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha <strong>de</strong> una hora <strong>de</strong> duración<br />

y recuperación posterior y crisis comiciales parciales secundariamente<br />

generalizadas <strong>de</strong> entre cinco y diez minutos <strong>de</strong> duración, autolimitadas y estado<br />

postictal. Se evi<strong>de</strong>ncia también un aumento <strong>de</strong>l perímetro craneal, con<br />

di<strong>la</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s venas <strong>de</strong> <strong>la</strong> cara a nivel temporal. La tomografía axial computarizada<br />

y <strong>la</strong> angioresonancia realizadas muestran una lesión compatible<br />

con una malformación vascu<strong>la</strong>r tipo aneurisma <strong>de</strong> <strong>la</strong> vena <strong>de</strong> Galeno y di<strong>la</strong>tación<br />

ventricu<strong>la</strong>r por hidrocefalia <strong>de</strong>bida al aneurisma. Es <strong>de</strong>rivado a nuestro<br />

centro para embolización <strong>de</strong> esta malformación.<br />

EVALUACIÓN ANESTÉSICA: Paciente somnoliento, poco reactivo, di<strong>la</strong>tación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s venas bitemporales, disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza muscu<strong>la</strong>r en extremida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>rechas (IV/V), ROT normales con clonus agotable, marcha inestable.<br />

Auscultación cardiopulmonar: R2 <strong>de</strong>sdob<strong>la</strong>do fijo. Resto <strong>de</strong>l examen físico<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> límites<br />

Peso 18 kg, TA: 90/60 mmHg, Fc 106 lpm. Eco Cardiograma: CIA tipo foramen<br />

oval con shunt I – D, seno venoso con drenaje venoso anomalo parcial,<br />

IT ligera con PAP normal. Se administra ácido valpróico 180 mg EV<br />

(10 mg/Kg), pruebas <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> límites normales.<br />

Manejo anestésico<br />

Se realiza anestesia general ba<strong>la</strong>nceada. Se canaliza vía venosa central femoral<br />

izquierda, vía arterial femoral izquierda y vía venosa Nº 20 en miembro<br />

superior <strong>de</strong>recho.<br />

60<br />

El paciente se mantiene hemodinámicamente estable durante <strong>la</strong> intervención<br />

diuresis a 1 ml/Kg/h, precisando modificación <strong>de</strong> parámetros respiratorios<br />

e inicio <strong>de</strong> perfusión <strong>de</strong> Dopamina 5 mcg/Kg/min por cuadro breve <strong>de</strong> hipotensión<br />

arterial con <strong>de</strong>scenso <strong>de</strong> <strong>la</strong> frecuencia cardíaca, coincidiendo con<br />

<strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción y cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> malformación. Las gasometrías e ionogramas<br />

realizados post intubación y post procedimiento estuvieron <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> valores<br />

normales. El ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong> líquido final fue <strong>de</strong> – 670 ml, con una diuresis final<br />

<strong>de</strong> 600 ml. Tras el procedimiento se tras<strong>la</strong>da a UCI pediátrica con evolución<br />

favorable extubandose a <strong>la</strong>s 24 horas y tras<strong>la</strong>dándolo a p<strong>la</strong>nta a <strong>la</strong>s 72 h y<br />

en los días posteriores, a su domicilio. En los próximos meses se realizará <strong>de</strong><br />

nuevo otra arteriografía para el cierre completo <strong>de</strong> <strong>la</strong> malformación.<br />

COMENTARIOS: El manejo anestésico <strong>de</strong> estos pacientes resulta complejo<br />

<strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> insuficiencia cardiaca <strong>de</strong> alto gasto y a <strong>la</strong> hipertensión pulmonar<br />

asociada y a <strong>la</strong>s alteraciones hemodinámicas que se ocasionan tras el cierre<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> malformación. Es por tanto un reto y <strong>de</strong>pen<strong>de</strong> <strong>de</strong>l trabajo en equipo<br />

multidisciplinario.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: aneurisma, vena <strong>de</strong> Galeno, fallo cardiaco.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Casasco A, Lylyk P, Ho<strong>de</strong>s JE, Aymard A, Mer<strong>la</strong>nd JJ. Percutaneous transvenous catheterization<br />

and embolization of vein of Galen aneurysms. Neurosurg 1991; 28:<br />

260-266.<br />

– Raj SD, Tiznado-García E. Vein of Galen malformation. http\\emedicine.com\<br />

neuro\topic 538. HTM marzo 2005.<br />

– Gupta AK, Varma DR. Vein of Galen malformations: review. Neurol India 2004; 52:<br />

43-53.<br />

– Raybaud CA, Strother CM, Hald JK. Aneurysm of the Galen vein: embryonic consi<strong>de</strong>rations<br />

and anatomical features re<strong>la</strong>ting to the pathogenesis of the malformation.<br />

Neuroradiol 1989; 31: 109-128.<br />

– Bhattacharya JJ, Thammaroj J. Vein of Galen malformations. J Neurol, Neurosurg<br />

and Psychiatry 2003; 74: i 42-44<br />

– Crawford JM, Rossitch E Jr, Oakes WJ, Alexan<strong>de</strong>r E. Arteriovenous malformation of<br />

the great vein of Galen with patent ductus arteriosus. Report of three cases and review<br />

of the literature. Childs Nerv Syst 1990; 6: 18-22.<br />

– Pellegrin PA, Mi<strong>la</strong>nesi O, Saia OS, Carollo C. Congestive heart failure secondary to<br />

cerebral arterio-venous fistu<strong>la</strong>. Childs Nerv Sist 1987; 3: 141-144.<br />

– Lasjaunias P, García-Mónaco R, Ro<strong>de</strong>sch G, Ter-Brugge K, Zerah M, Tardieu M, <strong>de</strong><br />

Victor D. Vein of Galen malformation. Endovascu<strong>la</strong>r management of 43 cases. Childs<br />

Nerv Syst 1991; 7: 360-367.<br />

– Pa<strong>la</strong>dino J, Heinrich Z, Pirker N. Radical surgery for a giant Galen's vein aneurysm<br />

using total circu<strong>la</strong>tory arrest. Case report. Surg Neurol 1999; 51: 153-157.<br />

– Varma MK, Price K, Jayakrishnan V, Manickam B and Kessell G. Anesthesic consi<strong>de</strong>rations<br />

for interventional neuroradiology. Br J Anaesth 2007.


27. MONITORIZACIÓN DE LA SATURACIÓN DEL GOLFO DE LA YUGULAR DURANTE<br />

LA EXERESIS QUIRÚRGICA DE UNA MALFORMACIÓN ARTERIO-VENOSA<br />

CEREBRAL<br />

E. Terrer; J. L. Fernán<strong>de</strong>z; S. Pacreu; R. Arroyo; A. Pérez; S. Fernán<strong>de</strong>z<br />

Hospital Mar-Esperança<br />

INTRODUCCIÓN: La MAV es una conexión anormal entre arterias y venas sin<br />

presencia <strong>de</strong> capi<strong>la</strong>res o parénquima cerebral. El riesgo <strong>de</strong> sangrado es aproximadamente<br />

<strong>de</strong> 2 a 4% anual y <strong>la</strong> microcirugía es un standard universal en<br />

su tratamiento. La monitorización cerebral es obligatoria para el manejo <strong>de</strong><br />

estos pacientes <strong>de</strong> alto riesgo <strong>de</strong> isquemia cerebral, siendo <strong>la</strong> medición invasiva<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> saturación <strong>de</strong> <strong>la</strong> oxihemoglobina en el bulbo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vena yugu<strong>la</strong>r<br />

interna (SjO2) el método más aceptable y fiable.<br />

CASO CLÍNICO: Mujer <strong>de</strong> 45 años alérgica a <strong>la</strong> aprotinina. Diagnosticada <strong>de</strong><br />

hemorragia frontoparietal secundaria a MAV hacía 2 años a raíz <strong>de</strong> cuadro <strong>de</strong><br />

somnolencia y <strong>de</strong>sorientación. Se embolizó parcialmente en 7 ocasiones por<br />

lo que se <strong>de</strong>cidió exéresis quirúrgica. La anestesia general se realizó con remifentanilo<br />

y sevoflurane, monitorizándose TA invasiva, PVC y saturación venosa<br />

<strong>de</strong>l golfo <strong>de</strong> <strong>la</strong> yugu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>recha(SjO2), cuya <strong>de</strong>terminación basal fue <strong>de</strong><br />

99% (valores normales: 55-75%). Durante <strong>la</strong> cirugía se produjo un sangrado<br />

agudo <strong>de</strong> 1 L con inestabilidad hemodinámica que precisó <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> noradrenalina, con leve variación en SjO2. El valor <strong>de</strong> SjO2 fue <strong>de</strong>scendiendo<br />

pau<strong>la</strong>tinamente durante <strong>la</strong> exéresis alcanzando un valor <strong>de</strong> 62%<br />

al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugía.<br />

DISCUSIÓN: El valor <strong>de</strong> SjO2 es directamente proporcional al flujo sanguíneo<br />

cerebral e inversamente al consumo metabólico. El valor <strong>de</strong> SjO2 <strong>de</strong> 99%<br />

(valor arterial) mostraba el gran componente arterial <strong>de</strong>l shunt, mientras el<br />

consumo <strong>de</strong> oxígeno cerebral permanecía constante durante <strong>la</strong> anestesia.<br />

La SjO2, a pesar <strong>de</strong> no ser una monitorización estándar, actúa como guía <strong>de</strong><br />

que <strong>la</strong> resección es a<strong>de</strong>cuada (sus valores se van normalizando a medida que<br />

el shunt <strong>de</strong>saparece). También monitoriza el riego durante los episodios <strong>de</strong><br />

inestabilidad lo que favorece iniciar medidas para mantener un flujo a<strong>de</strong>cuado<br />

e incluso medidas terapéuticas (hipotensión contro<strong>la</strong>da, hiperventi<strong>la</strong>ción) con<br />

mayor control, aumentando así <strong>la</strong> seguridad y eficacia <strong>de</strong>l procedimiento.<br />

28. MANEIG ANESTÈSIC D’UN PACIENT PEDIÀTRIC AMB EL SÍNDROME DE<br />

ROBERTS<br />

À. Pérez; B. <strong>de</strong> José María (1); R. Arroyo (2); E. Terrer (3); M. Mabrok (4); F. Esco<strong>la</strong>no (5)<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança, Hospital St Joan <strong>de</strong> Deu (1), Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança (2), Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança (3), Hospital St Joan <strong>de</strong> Deu (4), Hospital<br />

<strong>de</strong>l Mar-Esperança (5)<br />

INTRODUCCIÓ: El Síndrome <strong>de</strong> Roberts o Síndrome <strong>de</strong> pseudotalidomida es<br />

tracta d’una patologia d’origen genètic amb patró autosòmic recessiu excepcional<br />

a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció, caracteritzada per malformacions congènites múltiples1,<br />

a on els pacients requereixen diverses intervencions quirúrgiques reconstructives<br />

i un maneig especial per part <strong>de</strong> l’anestesiòleg.<br />

CAS CLÍNIC: Nen d’onze anys, afecte <strong>de</strong> Síndrome <strong>de</strong> Roberts amb les següents<br />

malformacions: microcefàlia, fenedura pa<strong>la</strong>tina, micrognatia, coll curt,<br />

cataractes, hipotelorisme amb escleròtiques b<strong>la</strong>ves, escurçament <strong>de</strong> les quatre<br />

extremitats amb pèrdiua d’un dit <strong>de</strong> cada una, peus valgus, hipospadies<br />

i criptorquidia. El pacient va esser difícil d’intubar a <strong>la</strong> primera cirurgia<br />

d’estafilorrafia i impossible d’intubar en els següents intents <strong>de</strong> reconstrucció<br />

<strong>de</strong> les extremitats. Es presenta per cirurgia correctora <strong>de</strong>l braç i colze esquerres<br />

i es proposa anestèsia general inha<strong>la</strong>tòria amb posterior bloqueig<br />

<strong>de</strong>l plexe braquial. Sense incidències durant <strong>la</strong> inducció, el pacient manté en<br />

tot moment <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ció espontània amb mascareta <strong>la</strong>ríngea i sevoflurane 1<br />

CAM, sense requerir suport venti<strong>la</strong>tori. Dona<strong>de</strong>s les alteracions a nivell <strong>de</strong><br />

l’extremitat que s’ha d’intervindre que impossibiliten l’ús <strong>de</strong> <strong>la</strong> neuroestimu<strong>la</strong>ció,<br />

es realitza bloqueig <strong>de</strong>l plexe braquial mitjançant ecografia, triant<br />

l’abordatge suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r ja que es tracta <strong>de</strong> cirurgia <strong>de</strong>l colze i braç. Es realitza<br />

bloqueig efectiu sense complicacions i un cop finalitzada <strong>la</strong> cirurgia, el<br />

pacient es <strong>de</strong>sperta sense incidències amb un EVA <strong>de</strong> 0.<br />

DISCUSSIÓ: El Síndrome <strong>de</strong> Roberts és una entitat infreqüent però que hem<br />

<strong>de</strong> conèixer ja que són pacients que po<strong>de</strong>n presentar dificultats en el maneig<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> via aeria i en <strong>la</strong> realització <strong>de</strong> bloqueigs <strong>de</strong> plexe mitjançant l’ús <strong>de</strong>l<br />

neuroestimu<strong>la</strong>dor. L’anestèsia guiada per ecografia és una excel·lent tècnica<br />

per garantir una bona analgèsia i imprescindible en el cas <strong>de</strong> l’abordatge suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r<br />

en pacients pediàtrics3.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Freeman MVR. The Roberts syndrome. Clin Genet. 1974; 5:1-16.<br />

2. E<strong>de</strong>l Duggan, Richard Brull, Jacob Lai, Sherif Abbas. Ultrasound-Gui<strong>de</strong>d Brachial Plexus<br />

Block in a Patient With Multiple Glomangiomatosis. Regional Anesthesia and<br />

Pain Medicine, Vol 33, No 1, 2008: pp 70-73.<br />

3. De José María B, Banús E, Navarro Egea M, Serrano S, Perelló M, Mabrok M. Ultrasound-gui<strong>de</strong>d<br />

suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r vs infrac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r brachial plexus blocks in children.<br />

Paediatr Anaesth. 2008; 18 (9): 838-44.<br />

61<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 4 Au<strong>la</strong> 1


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

29. ANESTÈSIA PERIDURAL PER CESÀRIA EN PACIENT AFECTADA PER ESCLEROSI<br />

LATERAL AMIOTRÒFICA<br />

S. Marmaña; I. Vil<strong>la</strong>ver<strong>de</strong>; S. González; A. Conesa; N. Montferrer; J. Roigé<br />

Hospital Universitari <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vall d'Hebron<br />

INTRODUCCIÓ: La esclerosi <strong>la</strong>teral amiotròfica (ELA) es caracteritza per una<br />

pèrdua neuronal tant a l’escorça motora (primera motoneurona) com a <strong>la</strong><br />

banya anterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> medul·<strong>la</strong> (segona motoneurona). Es manifesta clínicament<br />

amb amiotròfia, fascicu<strong>la</strong>cions i <strong>de</strong>bilitat <strong>de</strong> <strong>la</strong> muscu<strong>la</strong>tura esquelètica<br />

incloent els músculs <strong>de</strong> <strong>la</strong> llengua, faringe, <strong>la</strong>ringe i tòrax. La prova diagnòstica<br />

essencial és l’EMG. El curs és inexorablement progressiu, amb una durada<br />

mitjana <strong>de</strong> tres anys. El tractament és ineficaç i exclusivament simptomàtic.<br />

CAS CLÍNIC: Pacient <strong>de</strong> 31 anys, embarassada <strong>de</strong> trenta-set setmanes, amb<br />

antece<strong>de</strong>nts d’esclerosi <strong>la</strong>teral amiotròfica <strong>de</strong>finida que li condiciona impossibilitat<br />

per <strong>la</strong> par<strong>la</strong> i <strong>la</strong> marxa, enuegaments, intolerància al dolor i un patró<br />

venti<strong>la</strong>tori restrictiu molt greu (FVC 30.2%, FEV1 36%, FEV1 % 97) pel que no<br />

tolera el <strong>de</strong>cúbit supí. Acu<strong>de</strong>ix al nostre centre per sensació <strong>de</strong> dinàmica uterina<br />

aportant un informe <strong>de</strong>l neuròleg que no <strong>de</strong>saconsel<strong>la</strong> el part vaginal<br />

donada <strong>la</strong> conservació <strong>de</strong> <strong>la</strong> premsa abdominal. Però, davant <strong>la</strong> funció respiratòria<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pacient, es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix realitzar cesària urgent reservant prèviament<br />

llit a <strong>la</strong> Unitat d’Intensius donada <strong>la</strong> possibilitat <strong>de</strong> que postquirúrgicament<br />

estigués indicada <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ció mecànica no invasiva.<br />

Es realitza anestèsia peridural punxant a nivell L2-L3 i <strong>de</strong>ixant catèter a 4 cm<br />

62<br />

dins l’espai peridural, <strong>la</strong> dosi test es realitza amb 2 cc <strong>de</strong> bupivacaïna 0’5%<br />

amb adrenalina, seguidament s’administra lidocaïna 2% titu<strong>la</strong>nt els nivells<br />

d’anestèsia fins arribar en 30 minuts a un nivell anestèsic <strong>de</strong> T8 amb un total<br />

<strong>de</strong> 12 cc <strong>de</strong> l’anestèsic local; a més a més es suplementa l’analgèsia amb<br />

perfusió <strong>de</strong> remifentanil entre 0’05 i 0’1 _g/kg/min. La cesària transcorre<br />

sense incidències amb <strong>la</strong> pacient incorporada uns 30 graus (per <strong>la</strong> seva intolerància<br />

al <strong>de</strong>cúbit) mantenint en tot moment venti<strong>la</strong>ció espontània i end<br />

tidal <strong>de</strong> CO2 i saturacions d’oxigen correctes. El nounat no presenta cap trastorn.<br />

Es manté el catèter peridural pel tractament <strong>de</strong>l dolor postoperatori que<br />

es retira a les 36 hores.<br />

DISCUSIÓ: En els pacients que presenten ELA és important fer una exhaustiva<br />

avaluació preoperatòria <strong>de</strong> <strong>la</strong> funció respiratòria i preveure suport venti<strong>la</strong>tori<br />

en el perío<strong>de</strong> postoperatori. S’ha d’evitar l’anestèsia general per estar<br />

re<strong>la</strong>tivament contraindicats els re<strong>la</strong>xants muscu<strong>la</strong>rs i per <strong>la</strong> probable dificultat<br />

d’extubar postquirúrgicament aquests pacients. Les tècniques locorregionals<br />

han d’aconseguir una bona analgèsia arribant a un nivell metamèric<br />

a<strong>de</strong>quat per <strong>la</strong> corresponent cirurgia però també adient per no <strong>de</strong>teriorar més<br />

<strong>la</strong> funció respiratòria.<br />

30. COMPARACIÓN ENTRE TÉCNICAS ANESTESICAS EN LA CIRUGÍA CORRECTORA<br />

DEL PIE: HALLUX VALGUS<br />

N. Sanchís; G. Ollé; Y. Jiménez (1); Á. Romero (2); A. A. Pérez (3); J. A. Pellejero (4)<br />

Hospital <strong>de</strong> Mataró, Hospital Germans Trias i Pujol (1), Hospital <strong>de</strong> Mataró (2), Hospital <strong>de</strong> Mataró (3), Hospital <strong>de</strong> Mataró (4)<br />

INTRODUCCIÓN: La introducción hace ya más <strong>de</strong> una década <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cirugía<br />

Mayor Ambu<strong>la</strong>toria (CMA) ha supuesto una reve<strong>la</strong>ción tanto en <strong>la</strong> cirugía como<br />

en <strong>la</strong> anestesia. La práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cirugía Mayor Ambu<strong>la</strong>toria ha permitido mejorar<br />

<strong>la</strong> práctica quirúrgica, agilizando su realización, disminuyendo los tiempos<br />

<strong>de</strong> estancia hospita<strong>la</strong>ria y por tanto <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> complicaciones<br />

e infecciones nosocomiales <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong>l ingreso. Esta rentabilidad <strong>de</strong>l quirófano<br />

hace que para el paciente presente ventajas, dado que <strong>la</strong>s listas <strong>de</strong> espera<br />

se ven disminuidas y el gasto hospita<strong>la</strong>rio reducido.<br />

OBJETIVOS: El objetivo <strong>de</strong> nuestro estudio es comparar entre diferentes técnicas<br />

anestésicas utilizadas en el mismo procedimiento quirúrgico (cirugía<br />

correctora <strong>de</strong>l pie, Hallux Vallgus). Con este trabajo intentamos <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong><br />

un procedimiento anestésico seguro, práctico, económico, evitando complicaciones,<br />

don<strong>de</strong> se logre una anestesia intraoperatoria así como una analgesia<br />

postoperatoria satisfactoria y que permitan al paciente ser intervenido bajo<br />

CMA.<br />

OBJETIVO PRINCIPAL: comparar <strong>la</strong> eficacia, efectividad, efectos secundarios,<br />

dificultad técnica y comodidad <strong>de</strong> diferentes técnicas anestésicas en <strong>la</strong> cirugía<br />

<strong>de</strong>l hallux valgus.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: El presente trabajo es un estudio piloto, observacional,<br />

prospectivo <strong>de</strong> cohortes que compara <strong>la</strong> anestesia y analgesia postoperatoria<br />

con diferentes técnicas anestésicas: anestesia general, intradural, bloqueo<br />

popliteo, bloqueo peroneal y bloqueo tibial posterior y bloqueo <strong>de</strong>l pie en<br />

<strong>la</strong> cirugía <strong>de</strong> hallux valgus, en pacientes <strong>de</strong> régimen ambu<strong>la</strong>torio. El ámbito <strong>de</strong><br />

estudio es el Consorci Sanitari <strong>de</strong>l Maresme <strong>de</strong> Barcelona.<br />

En <strong>la</strong> muestra <strong>de</strong>l estudio se incluyó a 100 pacientes, ASA 1 a ASA 3, <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s<br />

comprendidas entre 25 a 76 años programados para cirugía <strong>de</strong>l pie.<br />

CONCLUSIONES: existen diferentes técnicas anestésicas para <strong>la</strong> cirugía <strong>de</strong>l<br />

hallux valgus en régimen <strong>de</strong> CMA. Las técnicas <strong>de</strong> bloqueos periféricos implican<br />

una analgesia postoperatoria más a<strong>de</strong>cuada.


31. ESTUDI DESCRIPTIU TRANSVERSAL DE L’ACTIVITAT DEL SERVEI<br />

D’ANESTESIOLOGIA I REANIMACIÓ DE L’HOSPITAL MÚTUA DE TERRASSA A<br />

L’ÀREA D’ATENCIÓ OBSTÈTRICA<br />

M. Morales; M. Prat; O. Gómez; M. Novel<strong>la</strong>s; J. P. Oglio; J. Bernal<br />

Hospital Mútua <strong>de</strong> Terrassa<br />

L’activitat a l'Àrea d'Atenció Obstètrica per part <strong>de</strong>ls anestesiòlegs ha sofert un<br />

augment significatiu als últims anys a tota Catalunya, incloent l’Hospital Mútua<br />

<strong>de</strong> Terrassa. Amb l’objectiu <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar el número i tipus d’actuacions <strong>de</strong>l<br />

Servei d’Anestesiologia al nostre hospital es realitza un estudi epi<strong>de</strong>miològic<br />

observacional transversal que recull l’activitat <strong>de</strong>ls anestesiòlegs a l’Àrea<br />

d’Atenció Obstètrica durant el perío<strong>de</strong> <strong>de</strong> l’1 d’Abril <strong>de</strong> 2007 fins a l’1 d’Abril<br />

<strong>de</strong> 2008. Les da<strong>de</strong>s a recollir en tots els casos són les da<strong>de</strong>s <strong>de</strong> filiació i les<br />

da<strong>de</strong>s obstètriques <strong>de</strong> <strong>la</strong> pacient, així com l’acte realitzat per part <strong>de</strong><br />

l’anestesiòleg. Dels 2.356 parts registrats en aquest perío<strong>de</strong>, s’han analitzat<br />

562. La mitjana d’edat és 30,9 anys (DE 5,11 anys), l’edat gestacional <strong>de</strong> 39<br />

setmanes (DE 1,8 setmanes) <strong>de</strong> les quals el 54’06% són primípares i el<br />

88,04% pertany al Sistema Català <strong>de</strong> Salut. El 90,55% <strong>de</strong>ls parts van rebre<br />

l’assistència d’un anestesiòleg. La prevalença <strong>de</strong> cesàries va ser <strong>de</strong>l 24,74%<br />

(electives 33,33%, urgents 35,9% i emergents 30,77%). El 55,67% <strong>de</strong>ls parts<br />

van ser eutòcics i el 19,59% instrumentats. L’anestèsia regional per al part i<br />

<strong>la</strong> cesària es va realitzar en el 79,86% i 98,13% respectivament. Al part vaginal<br />

l’anestèsia epidural es va realitzar en el 84,89%. En cesàries programa<strong>de</strong>s,<br />

urgents i emergents el bloqueig subaracnoïdal es va realitzar en 91,42%,<br />

10,52% i 23,52% <strong>de</strong>ls casos, respectivament i l’epidural en un 8,57%, 89,47%<br />

i 70,58% respectivament. L’assistència obstètrica per part <strong>de</strong> l’anestesiòleg a<br />

l’Hospital Mútua <strong>de</strong> Terrassa està ampliament coberta. L’anestèsia epidural<br />

<strong>de</strong> conducció és <strong>la</strong> tècnica més realitzada en parts vaginals.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Sabate S, Gomar C, Canet J, Fernán<strong>de</strong>z C, Fernán<strong>de</strong>z M, Fuentes A. Obstetric anesthesia<br />

in Catalonia, Spain. Med Clin (Barc). 2006 May 24;126 Suppl 2:40-5.<br />

32. MANEIG CLÍNIC DEL MALALT AMB TRAUMATISME TORÀCIC GREU<br />

L. Subirana; M. Novel<strong>la</strong>s; E. Navas; M. Cazor<strong>la</strong>; J. Bernal<br />

Mútua <strong>de</strong> Terrassa<br />

INTRODUCCIÓ: En els últims anys ha augmentat <strong>la</strong> incidència <strong>de</strong> traumatismes<br />

toràcics, passant a ser predominants sobre els traumatismes cranio-encefàlics.<br />

Són <strong>la</strong> causa principal <strong>de</strong> mort en un 25% <strong>de</strong>ls pacients politraumàtics,<br />

estant <strong>la</strong> mortalitat <strong>de</strong>l trauma toràcic en si mateix al voltant <strong>de</strong>l 25-30%. Es<br />

fa una revisió <strong>de</strong>l maneig clínic <strong>de</strong>l traumatisme toràcic greu així com <strong>de</strong> les<br />

diferents teràpies que s’apliquen pel suport vital i control evo lutiu.<br />

CAS CLÍNIC: S’exposa una sèrie <strong>de</strong> 4 casos clínics amb traumatisme toràcic<br />

greu, que presenten contusió pulmonar i/o tòrax inestable amb complicacions<br />

secundàries associa<strong>de</strong>s, que han requerit ingrés a Unitat <strong>de</strong> Cures Intensives<br />

amb necessitat <strong>de</strong> venti<strong>la</strong>ció mecànica.<br />

COMENTARI: És prioritari en aquests pacients el reconeixement <strong>de</strong> les lesions<br />

que amenacen <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> forma imminent, així com el maneig posterior una<br />

vegada estabilitzats en el primer instant. Això inclou optimització i control <strong>de</strong><br />

l’estat hemodinàmic i <strong>de</strong> <strong>la</strong> funció respiratòria i aplicació <strong>de</strong> diferents estratègies<br />

venti<strong>la</strong>tòries en funció <strong>de</strong>l tipus <strong>de</strong> lesió i gravetat.<br />

El maneig mo<strong>de</strong>rn <strong>de</strong>l trauma toràcic és complex. Està basat en el control <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> sèrumterapia, l’analgèsia, i <strong>la</strong> funció respiratòria <strong>de</strong>l ma<strong>la</strong>lt. Ara bé, actualment<br />

les teràpies mínimament invasives van <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>çant altres protocols<br />

d’actuació que incloïen <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ció mecànica <strong>de</strong> manera obligatòria, aconseguint,<br />

d'aquesta manera, una reducció <strong>de</strong> <strong>la</strong> morbi-mortalitat en aquests<br />

ma<strong>la</strong>lts.<br />

63<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 4 Au<strong>la</strong> 1


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

33. LA MALETA DE L'ANESTESIÒLEG COOPERANT<br />

P. Canudas; A. Corominas (1)<br />

Hospital Sant Bernabé <strong>de</strong> Berga, Consorci Hospita<strong>la</strong>ri <strong>de</strong> Vic (1)<br />

OBJECTIU: Divulgar <strong>la</strong> nostra experiència com anestesiòlegs cooperants en<br />

<strong>la</strong> pràctica <strong>de</strong> l’anestèsia al Tercer món amb seguretat i qualitat malgrat el<br />

repta que suposa les precàries condicions <strong>de</strong> treball assistencial en aquets<br />

hospitals.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Recollida d’informació <strong>de</strong>l país i condiciones <strong>de</strong><br />

l’hospital que ens trobarem. Llistat amb les característiques <strong>de</strong>ls pacients<br />

segons l’edat i patologia. Preparació <strong>de</strong>l material imprescindible que garanteixi<br />

unes condicions <strong>de</strong> seguretat dins <strong>de</strong>l quiròfan segons <strong>la</strong> normativa internacional<br />

i que haurà <strong>de</strong> ser transportat amb limitacions d’espai, pes i condicions<br />

legals. Tres ONG que treballem en equip: Nôtre Dame <strong>de</strong> Paix (NDP)<br />

al Txad; Handicap Santé (HS) a París i Associació Humanitària <strong>de</strong> Solidaritat<br />

(AHS) a Catalunya intercanviant informació i coordinant el projecte quirúrgic.<br />

RESULTATS: Amb aquestes informacions prèvies i el resultat <strong>de</strong> molts anys<br />

d’experiència en cooperació quirúrgica a <strong>la</strong> zona subsahariana, s’ha <strong>de</strong>finit<br />

el contingut basic <strong>de</strong> <strong>la</strong> maleta <strong>de</strong> l’anestesiòleg cooperant preparada per<br />

atendre l’activitat quirúrgica <strong>de</strong> 1 o 2 quiròfans en hospitals <strong>de</strong>l tercer mundo.<br />

64<br />

Dos Monitors (ECG, PA, Sat O2), 2 venti<strong>la</strong>dors <strong>de</strong> transport, 1 manòmetre <strong>de</strong><br />

O2 amb 2 connexions diferents a bombona <strong>de</strong> O2, 2 equips <strong>de</strong> venti<strong>la</strong>ció<br />

mo<strong>de</strong>l Jackson Rees, material complert per via aèria, 1 joc complert <strong>de</strong> <strong>la</strong>ringoscopi,<br />

1 neuroestimu<strong>la</strong>dor i agulles corresponents, agulles <strong>de</strong> punció<br />

espinal, equip <strong>de</strong> venoclisis, ketamina, midazo<strong>la</strong>m, nevera amb re<strong>la</strong>xants<br />

muscu<strong>la</strong>rs, anestèsics locals, altres fàrmacs i vestuari quirúrgic. Tot això representa<br />

un pes total aproximat no superior al que s’accepta sense recàrrec<br />

per les companyies aèries.<br />

CONCLUSIONS: Hem pogut constatar que <strong>la</strong> informació prèvia <strong>de</strong>l lloc <strong>de</strong> <strong>de</strong>stí<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperació, el treball amb equip i <strong>la</strong> preparació <strong>de</strong> <strong>la</strong> maleta ens han<br />

permès trebal<strong>la</strong>r amb seguretat i qualitat en llocs sense recursos tecnològics<br />

garantint el màxim benefici amb el mínim risc possible.<br />

El treball al límit i l’esgotament físic gairebé diari requereix un bagatge professional<br />

i personal important i suposa assumir un risc important <strong>de</strong> contagi<br />

<strong>de</strong> ma<strong>la</strong>lties tropicals i <strong>de</strong> transmissió. Tot això te per recompensa <strong>la</strong> satisfacció<br />

personal i <strong>la</strong> percepció d’altres valors humans que van més enllà <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> nostra quotidianitat.<br />

34. PATOLOGIA PREVALENTE EN PACIENTES ESPAÑOLES Y EXTRANJEROS.<br />

ESTUDIO COMPARATIVO OBSERVACIONAL<br />

I. Lavado; E. Clotas; M. Fau; V. Cortada; P. Ariño; F. Esco<strong>la</strong>no<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar- Esperança<br />

OBJETIVOS: La incorporación <strong>de</strong> extranjeros a nuestro sistema sanitario, nos<br />

indujo a realizar un trabajo cuyo objetivo era conocer si existen diferencias en<br />

patologías médicas entre los pacientes quirúrgicos nacionales y extranjeros.<br />

MÉTODO: Los datos se obtuvieron mediante encuesta diseñada conjuntamente<br />

con el Departamento <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología <strong>de</strong>l Hospital. La encuesta compren<strong>de</strong>:<br />

a) Datos <strong>de</strong>mográficos: edad, sexo, grupo nacional (GN), grupo extranjero (GE),<br />

b) Patologías conocidas: hipertensión (HTA), cardiaca, diabetes, respiratoria, artrosis,<br />

<strong>de</strong>presión. La encuesta se proporcionó en <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> espera <strong>de</strong> <strong>la</strong> consulta<br />

externa <strong>de</strong> anestesia. Se incluyeron pacientes para cirugía programada<br />

entre marzo <strong>de</strong> 2007 y febrero <strong>de</strong> 2008, <strong>de</strong> ambos sexos, mayores <strong>de</strong> 18 años<br />

que aceptaron respon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> misma.<br />

RESULTADOS: De 547 encuestas entregadas, respondieron 506 pacientes. El<br />

resto no se completaron por motivos personales o barrera idiomática. El 84,7%<br />

11 años y el 53,7% eran <strong>de</strong>l sexo masculino. Las patologías más comunes en<br />

ambos grupos son: artrosis, <strong>de</strong>presión y_ 15 años. El 45,7% eran <strong>de</strong> sexo<br />

masculino. En el GE, <strong>la</strong> edad media era <strong>de</strong> 43_eran GN y el 15,3% GE. La edad<br />

media en el GN fue 57 HTA siendo <strong>la</strong> prevalencia superior (p< 0,05) en el GN,<br />

excepto en <strong>la</strong> patología respiratoria (p= ns).<br />

CONCLUSIÓN: La edad pue<strong>de</strong> ser el factor <strong>de</strong> confusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayor prevalencia<br />

<strong>de</strong> patologías en el GN. La pob<strong>la</strong>ción españo<strong>la</strong> tiene una mayor inci<strong>de</strong>ncia<br />

en <strong>la</strong>s patologías estudiadas, posiblemente como consecuencia <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayor<br />

edad en dicho grupo.


35. ESTUDI COMPARATIU DE L'ACID TRANEXAMIC VERSUS DONACIO PREDIPOSIT<br />

PER ESTALVI TRANSFUSIONAL EN EL POSTOPERATORI DE PROTESI TOTAL DE<br />

GENOLL<br />

X. Isern; E. A. Cobos; E. Martínez; M. Casañ; M. Matute; J. MºSistac Bal<strong>la</strong>rín<br />

Hospital Mútua <strong>de</strong> Terrassa<br />

INTRODUCCIÓ: En aquest treball pretenem avaluar l'efectivitat <strong>de</strong> l'àcid tranexàmic<br />

versus l'autotransfusió en protesi total <strong>de</strong> genoll (PTG) per disminuir<br />

<strong>de</strong>l porcentatge <strong>de</strong> pacients transfosos amb sang homòloga, les unitats <strong>de</strong><br />

concentrats d'hematíes (CH) requeri<strong>de</strong>s i <strong>la</strong> seva seguretat.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Estudi <strong>de</strong> cohorts retrospectiu: Grup A: Pacients intervinguts<br />

<strong>de</strong> PTG l'any 2006 on es va aplicar l'hemodonació predipòsit.<br />

Grup B: Pacients intervinguts <strong>de</strong> PTG l'any 2007 on es va administrar àcid<br />

tranexàmic. Es va realitzar anestèsia intraraqui<strong>de</strong>a amb bupivacaïna<br />

12-15 mg amb fentanil 10-20 mcg, i bloqueig continuu <strong>de</strong>l nervi femoral<br />

per analgesia postoperatoria. En el grup A es va realitzar una donació predipòsit<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pròpia sang <strong>de</strong>l pacient en dues extraccions, els pacients van<br />

rebre aport <strong>de</strong> ferro via oral durant el programa <strong>de</strong> donació. En el grup B es<br />

va administrar una dosi <strong>de</strong> 10mg/kg d'àcid tranexàmic abans <strong>de</strong> col·locar<br />

el torniquet <strong>de</strong> isquèmia i una altra dosi <strong>de</strong>sprés d'alliberar <strong>la</strong> isquèmia.<br />

L'administració <strong>de</strong> l'àcid tranexàmic es va realitzar endovenosa lenta.Da<strong>de</strong>s<br />

preoperatories recolli<strong>de</strong>s: edat, sexe, pes, Hb i Hto preoperatoris i ASA.Da<strong>de</strong>s<br />

postoperatories recolli<strong>de</strong>s: Hb i Hto a les 24h, transfusió <strong>de</strong> concentrats<br />

d’hematies i el numero d'unitats transfoses, possibles complicacions (espe-<br />

cialment <strong>de</strong> quadres trombòtics), volumen <strong>de</strong> sagnat per drenatges i dies<br />

d'ingrés hospita<strong>la</strong>ri. Es va fixar el trigger transfusional en xifres <strong>de</strong> Hb<br />

7-8 g/dl en pacients sans i <strong>de</strong> 9 g/dl en els que patien cardiopaties,<br />

insuficiència cardiaca o respira tòria.<br />

RESULTATS: Grups comparables en variables <strong>de</strong>mogràfiques, ASA i nivells<br />

d'Hb pretransfusional. Disminuició <strong>de</strong>l sagnat postoperatori estadisticament<br />

significatiu en el grup B (433,68 ml +/- 184,33) versus el grup A (517,03 ml<br />

+/- 280,99) p. Diferències estadisticament significatives en l'Hb a les 24 h.<br />

postquirurgiques a favor <strong>de</strong>l grup B (9.6 g/dl +/- 1,35) versus el grup A<br />

(8.84 g/dl +/- 0.99) p1,5% para el hematocrito.<br />

MATERIAL Y MÉTODO: Estudio prospectivo (n=41). Variables: hemoglobina y<br />

hematocrito obtenidos <strong>de</strong> cánu<strong>la</strong> en arteria radial: (1) previa a infusión <strong>de</strong><br />

sueros y (2) antes <strong>de</strong>l cierre <strong>de</strong>l tórax en cirugía electiva. Análisis: evaluación<br />

<strong>de</strong> sesgo mediante regresión lineal <strong>de</strong> Passing-Bablock y curva <strong>de</strong> Kap<strong>la</strong>n-<br />

Meier para obtener % <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacuerdos relevantes.<br />

RESULTADOS:<br />

Hemoglobina<br />

Beck_<br />

GemP (1)<br />

Beck_<br />

GemP (2)<br />

sesgo<br />

(g/L)<br />

ICC K-M FP (%) Hematocrito<br />

5,6 0,92 48 - Beck_<br />

GemP (1)<br />

11,5 0,90 85 69 Beck_<br />

GemP (2)<br />

sesgo<br />

(%)<br />

ICC K-M FP<br />

(%)<br />

-1,6 0,88 35 -<br />

1,7 0,85 46 67<br />

CONCLUSIONES: Tomando los valores <strong>de</strong>l Beckman Coulter®HmX como criterio<br />

<strong>de</strong> verdad, el alto porcentaje <strong>de</strong> <strong>de</strong>sacuerdos clínicamente relevantes<br />

observados entre los aparatos (fundamentalmente al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugía), hace<br />

necesario consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> diferencia sistemática existente en <strong>la</strong>s cifras <strong>de</strong> hemoglobina<br />

y hematocrito <strong>de</strong>l GEM®Premier 3000, para una indicación transfusional<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l protocolo restrictivo <strong>de</strong> nuestro centro<br />

65<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 5 Au<strong>la</strong> 2


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

37. MANEIG PERIOPERATORI DELS ANTIAGREGANTS PLAQUETARIS EN ADULTS<br />

INTERVINGUTS DE CIRURGIA MAJOR NO CARDÍACA (ESTUDI ANESCARDIOCAT)<br />

P. Sierra; J. Castillo (1); S. Sabaté; A. Mases (2); C. Orrego (3)<br />

Fundació Puigvert. IUNA, Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança (1), Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança (2), Institut Universitari Avedis Donabedian (3)<br />

OBJECTIU: Estudiar les característiques generals <strong>de</strong>ls pacients i el maneig perioperatori<br />

<strong>de</strong>ls antiagregants p<strong>la</strong>quetaris (AAP) en pacients adults intervinguts<br />

<strong>de</strong> cirurgia major no cardíaca en una mostra d’hospitals cata<strong>la</strong>ns.<br />

PACIENTS I MÈTODES: Es van estudiar prospectivament els pacients <strong>de</strong> més<br />

<strong>de</strong> 40 anys intervinguts <strong>de</strong> cirurgia major (risc intermedi - alt <strong>de</strong> <strong>la</strong> AHA) durant<br />

6 setmanes escolli<strong>de</strong>s a l’atzar en 22 hospitals cata<strong>la</strong>ns durant 2007-<br />

2008 (estudi ANESCARDIOCAT). En cada cas es recollia en un formu<strong>la</strong>ri sistematitzat<br />

les da<strong>de</strong>s <strong>de</strong>mogràfiques, avaluació preoperatòria (especialment<br />

cardiocircu<strong>la</strong>tòria), farmacoteràpia, cursos intraoperatori i postoperatori i complicacions<br />

durant l’estada hospitalària. Els formu<strong>la</strong>ris s’introduïen en una base<br />

<strong>de</strong> da<strong>de</strong>s centralitzada en una pàgina web. En aquesta comunicació analitzem<br />

<strong>de</strong>scriptivament les característiques <strong>de</strong>mogràfiques, clíniques i el maneig farmacològic<br />

<strong>de</strong>ls pacients en tractament crònic amb AAP.<br />

RESULTATS: Dels 3.234 pacients inclosos a l’ANESCARDIOCAT, 545 (16,9%) rebien<br />

tractament amb AAP: 393 amb aspirina, 100 amb clopidogrel i 52 ambdós.<br />

L’edat mitjana <strong>de</strong> 72,1 anys, amb predomini d’homes (351; 64,5%) i intervinguts<br />

<strong>de</strong> cirurgia <strong>de</strong> risc intermedi (76,1%) o alt (23,9%). En 52 (9,7%)<br />

d’aquests pacients constaven condicions cardíaques actives (d’alt risc) en el<br />

preoperatori. Altres factors <strong>de</strong> risc cardiocircu<strong>la</strong>tori van ser: Hipertensió arterial<br />

(388; 73,2%), diabetis (212; 38,9%), ma<strong>la</strong>ltia cerebrovascu<strong>la</strong>r (114;<br />

26,5%), arteriopatia perifèrica (134; 24,6%), IAM antic (128; 23,6%), insuficiència<br />

cardíaca (87; 16%) o renal (74; 13,8%). L’aspirina no es va interrompre<br />

preoperatòriament en 222 (50,2%) <strong>de</strong>ls pacients i el clopidogrel en 24<br />

(15,8%). L’aspirina no es va reiniciar <strong>de</strong>sprès <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervenció en 61 (16,7%)<br />

pacients i clopidogrel en 30 (22,7%).<br />

CONCLUSIONS: La prevalença <strong>de</strong> pacients quirúrgics adults en tractament<br />

crònic amb AAP és re<strong>la</strong>tivament elevada (1 <strong>de</strong> cada 6 pacients), especialment<br />

freqüent en pacients d’edat avançada amb àmplia patologia cardiovascu<strong>la</strong>r. El<br />

maneig perioperatori és diferent amb aspirina que amb clopidogrel.<br />

38. MANEJO DEL TRATAMIENTO ANTIAGREGANTE PLAQUETARIO<br />

PERIOPERATORIO. A PROPÓSITO DE UN CASO<br />

N. Montero; L. Parra; C. Deiros; V. Egido; V. Tejedor; L. Buisán<br />

Hospital General <strong>de</strong> l'Hospitalet<br />

INTRODUCCIÓN: El manejo <strong>de</strong> fármacos antiagregantes p<strong>la</strong>quetarios durante<br />

el perioperatorio es un tema ampliamente discutido. Se <strong>de</strong>ben valorar los riesgos<br />

hemorrágicos asociados al mantenimiento <strong>de</strong> este tratamiento, versus al<br />

riesgo trombótico que aparece al retirarlo.<br />

CASO CLÍNICO: Mujer <strong>de</strong> 52 años propuesta para artroscopia. En valoración<br />

preoperatoria presenta: HTA, obesidad mórbida (IMC 38), AVC en 2004 y 2006<br />

con hemiparesia <strong>de</strong>recha y disartria, con recuperación “ad integrum” y crisis<br />

comiciales sin filiar. En tratamiento antihipertensivo, anticomicial y clopidogrel<br />

75 mg. Analítica y ECG sin alteraciones. Por protocolo <strong>de</strong>l Centro se retira<br />

antiagregante 7 días antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugía. Intervención bajo anestesia intradural<br />

con bupivacaína 0.5% 7.5mg y 3mg <strong>de</strong> midazo<strong>la</strong>m. Cirugía sin complicaciones.<br />

Durante postoperatorio inmediato presenta disartria y hemiparesia <strong>de</strong>recha.<br />

Se orienta como AVC e ingresa en Neurología que <strong>de</strong>sestima código<br />

ictus por ser postoperatorio inmediato.<br />

66<br />

COMENTARIO: En nuestro caso se suspen<strong>de</strong> el antiagregante para evitar el<br />

riesgo hemorrágico <strong>de</strong>l clopidogrel a pesar <strong>de</strong>l elevado riesgo cardiovascu<strong>la</strong>r.<br />

La práctica clínica no ofrece criterios uniformes en el manejo <strong>de</strong> estos fármacos<br />

existiendo gran variedad interhospita<strong>la</strong>ria: centros don<strong>de</strong> se sustituye por<br />

distinto antiagregante, otros don<strong>de</strong> se administra HBPM y aquellos que optan<br />

por retirada sin sustitución. A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> existencia <strong>de</strong> guías c<strong>la</strong>ras que pautan<br />

el manejo <strong>de</strong> los fármacos antiagregantes perioperatoriamente, el tratamiento<br />

sustitutivo no siempre se aplica correctamente ni alcanza los niveles<br />

<strong>de</strong> profi<strong>la</strong>xis requeridos. Es positivo implicar a <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>s prescriptoras<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> medicación para <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong>l tratamiento sustitutivo idóneo o <strong>la</strong><br />

búsqueda <strong>de</strong> técnicas anestésicas alternativas.


39. CIRURGIA EN PACIENTS NACIONALS I EXTRANGERS. ESTUDI COMPARATIU<br />

OBSERVACIONAL<br />

E. Clotas; I. Lavado; J. De Francisco; V. Cortada; P. Ariño; F. Esco<strong>la</strong>no<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar<br />

OBJECTIUS: Conèixer si existeix prevalença entre els diferents equips quirúrgics<br />

segons <strong>la</strong> procedència <strong>de</strong>ls pacients.<br />

MÈTODE: Les da<strong>de</strong>s es van obtenir mitjançant una enquesta dissenyada conjuntament<br />

amb el Departament d’Epi<strong>de</strong>miologia <strong>de</strong>l nostre Hospital. Aquesta<br />

compren: a) Da<strong>de</strong>s <strong>de</strong>mogràfiques: edat, sexe, grup nacional (GN), grup extranger<br />

(GE); b) Serveis quirúrgics: cirurgia general (CGEN), cirurgia ortopèdica i<br />

traumatologia (COT), ginecologia (GIN), cirurgia maxilofacial (CMF), neurocirurgia<br />

(NRL), cirurgia vascu<strong>la</strong>r (VASC), otorrino<strong>la</strong>ringologia (ORL), oftalmologia<br />

(OFT), actes anestèsics no quirúrgics i urologia (URO). La complexitat quirúrgica<br />

es va <strong>de</strong>finir en menor, mitja i major segons l’esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> Donati1. Per a<br />

l’estudi estadístic es van agrupar les cirurgies en quatre grans grups: CGEN,<br />

COT, ORL i ALTRES. L’enquesta es va proporcionar a <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> d’espera <strong>de</strong> consultes<br />

externes d’anestesia. Es van incloure tots els pacients <strong>de</strong> cirurgia programada<br />

entre març <strong>de</strong> 2007 i febrer <strong>de</strong> 2008, d’ambdòs sexes, majors <strong>de</strong><br />

18 anys que van acceptar respondre l’enquesta.<br />

RESULTATS: De 547 enquestes entrega<strong>de</strong>s, es van respondre 505. Com a motius<br />

<strong>de</strong> no cumplimentació, <strong>la</strong> barrera idiomàtica i raons personals. El 84,7%<br />

eren GN i el 15.3% GE. L’edat mitja en els dos grups 57 ± 15 anys, i 43±11<br />

anys, respectivament. El 45.7% eren <strong>de</strong> sexe masculí en el primer grup front<br />

el 53.7% en el segon. La cirurgia prevalent en ambdòs grups va correspondre<br />

a CGEN (GN 32.5%; GE 43.4%). El GN s’intervé en major proporció <strong>de</strong> COT<br />

(25.3 %) i el GE <strong>de</strong> ORL (15.8 %), (p).<br />

CONCLUSIONS: La prevalencia i complexitat <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirurgia més freqüent és <strong>la</strong><br />

mateixa en ambdòs grups, per tant, <strong>la</strong> diferència d’edat no pot ser consi<strong>de</strong>rat<br />

com a factor <strong>de</strong> confusió. La significància estadística d ‘ORL en el GE pot ser<br />

<strong>de</strong>guda a variacions anatòmiques pròpies <strong>de</strong> grup.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. A. Donati, M. Ruzzi, E. Adrario, P. Pe<strong>la</strong>ia, F. Coluzzi, V. Fattanelli and P. Pietropaoli. A<br />

new and feasible mo<strong>de</strong>l for predicting operative risk. Br J Anesth 2004; 93 (3):<br />

393-399.<br />

40. ANESTESIA EN CIRUGIA EXPERIMENTAL.NUESTRA APORTACIÓN EN EL CURSO<br />

DEFINITIVE SURGICAL TRAUMA CARE<br />

R. Martinez; Mª J. Escobar; A. Rodríguez; C. Colilles; S. Navarro<br />

Hospital Saba<strong>de</strong>ll<br />

INTRODUCCIÓN: La anestesiología experimental es necesaria para el <strong>de</strong>sarrollo<br />

científico en materias biomédicas y para el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los quirúrgicos<br />

experimentales. El empleo <strong>de</strong> animales <strong>de</strong> experimentación requiere en<br />

múltiples ocasiones un manejo anestésico a<strong>de</strong>cuado y específico que asegure<br />

el mantenimiento y <strong>la</strong> supervivencia <strong>de</strong>l animal en condiciones <strong>de</strong> anestesia,<br />

analgesia y re<strong>la</strong>jación muscu<strong>la</strong>r. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s consi<strong>de</strong>raciones éticas,<br />

un animal con dolor o estrés pue<strong>de</strong> alterar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> una<br />

investigación.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Los resultados son referidos al cerdo común <strong>de</strong> granja<br />

(Large-White) <strong>de</strong> peso aprox 20 a 35 kilos y <strong>de</strong> 3 a 5 meses <strong>de</strong> edad. Se realizaron<br />

6 casos durante el curso <strong>de</strong> DSTC (Definitive Surgical Trauma Care)<br />

impartido en nuestro centro (feb 2008). Se procedió a <strong>la</strong> premedicación con<br />

diazepam 1 mg/kg/im y Ketamina 20mg/Kg/im y a <strong>la</strong> intubación orotraqueal<br />

en <strong>de</strong>cúbito prono previa administración <strong>de</strong> 0,5mg/Kg <strong>de</strong> propofol y 1mg/Kg<br />

<strong>de</strong> lidocaina. Posteriormente se mantuvo monitorización estándar<br />

(TA,SatO2,FC,EtCo2) y mantenimiento anestésico con infusión endovenosa<br />

continua con propofol. Se mantuvo analgesia y re<strong>la</strong>jación muscu<strong>la</strong>r con fentanest<br />

y vecuronio <strong>de</strong> manera puntual. El objetivo <strong>de</strong>l curso fue <strong>la</strong> realización<br />

<strong>de</strong> lesiones reg<strong>la</strong>das en cavidad abdominal (víscera hueca y maciza) y en cavidad<br />

torácica (pulmonar y cardíaca) y <strong>la</strong> reparación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas. Durante<br />

<strong>la</strong> realización <strong>de</strong> dichas lesiones el anestesiólogo fue el responsable <strong>de</strong>l man-<br />

tenimiento <strong>de</strong>l animal en estado <strong>de</strong> estabilidad hemodinámica durante todo el<br />

proceso y para po<strong>de</strong>r finalizar el curso <strong>de</strong> manera exitosa. Se mantuvieron<br />

como maniobras <strong>de</strong> reanimación <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> sueroterapia en forma<br />

<strong>de</strong> coloi<strong>de</strong>s y cristaloi<strong>de</strong>s, vasopresores y antiarrítmicos.<br />

CONCLUSIONES: Sin una reanimación a<strong>de</strong>cuada el mo<strong>de</strong>lo experimental <strong>de</strong><br />

DSTC no podría llevarse a cabo, por lo que el papel <strong>de</strong>l anestesiólogo es fundamental.<br />

Se precisa <strong>de</strong> personal entrenado, material a<strong>de</strong>cuado y una estrecha<br />

re<strong>la</strong>ción con el cirujano responsable. Consi<strong>de</strong>ramos que es un buen banco<br />

<strong>de</strong> prueba para todo anestesióloqo que requiera experiencia en cirugía <strong>de</strong> control<br />

<strong>de</strong> daños.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Flecknell PA. Anaesthesia of animals for biomedical research. Br J Anesth 1993; 71:<br />

885-894.<br />

2. Cruz JI. Anestesia en animales <strong>de</strong> experimentación. Bases elementales. Rev Esp<br />

Anestesiol Reanim 1996; 43: 99-107.<br />

3. Tendillo FJ, Mascías A, Santos M, Gomez <strong>de</strong> Segura IA, Castillo-Olivares JL. Efectos<br />

cardiorespiratorios y analgésicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> infusión contínua <strong>de</strong> Propofol en el cerdo<br />

como animal <strong>de</strong> experimentación. Rev Esp Anestesiol Reanim 1996; 43: 126-129.<br />

4. Kaiser, M . Heuer, N . Frühauf, C . Kühne, C . Broelsch.General Handling and Anesthesia<br />

for Experimental Surgery in Pigs . Journal of Surgical Research: Volume 130,<br />

Issue 1, pages 73-79 G.<br />

67<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 5 Au<strong>la</strong> 2


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

41. ACTITUD ANESTESICA EN PACIENTES PARAPLÉJICOS<br />

V. Tejedor; N. Montero; V. Egido; L. De Abreu; L. Parra; L. Buisán<br />

Hospital eneral <strong>de</strong> Hospitalet<br />

INTRODUCCIÓN: Los pacientes parapléjicos son comúnmente sometidos a<br />

intervenciones quirúrgicas <strong>de</strong>l tracto genitourinario, ortopedia y neurología,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>paroscopia, terapia electroconvulsiva e histerectomía. Esta comunicación<br />

valorará <strong>la</strong>s diferentes posibilida<strong>de</strong>s anestésicas que existen en<br />

intervenciones con pacientes parapléjicos.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente varón <strong>de</strong> 34 años con lesión medu<strong>la</strong>r crónica a nivel<br />

<strong>de</strong> D12 que es sometido a dos intervenciones quirúrgicas <strong>de</strong> estenosis uretral<br />

(Junio 07 y Diciembre 08).La primera <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s se realiza con anestesia general<br />

ba<strong>la</strong>nceada, utilizando oxido nitroso como hipnótico, atracurio como<br />

re<strong>la</strong>jante muscu<strong>la</strong>r y fentanilo como analgesico.La segunda intervencion se<br />

realiza bajo sedación con propofol y fentanilo como análgésico.En ambas intervenciones<br />

se realiza monitorización básica con electrocardiograma, pulsioximetría<br />

y tensión arterial no invasiva manteniendose estable y sin complicacion<br />

alguna durante ambos procesos.,<br />

68<br />

COMENTARIO: La cirugía infralesional en pacientes con lesión baja y completa,<br />

pue<strong>de</strong> realizarse sin anestesia si no existe historia <strong>de</strong> espasmos ni disreflexia<br />

autonómica. Hambly y Martin en su estudio sobre 384 pacientes con<br />

lesión medu<strong>la</strong>r crónica realizado en 1998, afirman que <strong>la</strong> anestesia general<br />

es efectiva para el control <strong>de</strong> estos efectos siempre que haya suficiente profundidad<br />

anestésica durante el proceso. Tras un estudio en 1979 don<strong>de</strong> Broekner<br />

realizo con exito 25 anestesias intradurales en pacientes con lesion<br />

medu<strong>la</strong>r crónica, se acepta <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que <strong>la</strong> anestesia intradural es igualmente<br />

satisfactoria y segura, con gran estabilidad cardiovascu<strong>la</strong>r, y con capacidad<br />

<strong>de</strong> prevenir <strong>la</strong> disreflexia. Concluimos que: 1. Pacientes parapléjicos<br />

con lesión medu<strong>la</strong>r completa, sometidos a intervenciones por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> dicha<br />

lesión y con bajo riesgo <strong>de</strong> espasmos y disreflexia,pue<strong>de</strong>n ser tratados sin<br />

anestesia con o sin sedación. 2. El resto <strong>de</strong> pacientes presenta dos opciones:<br />

2.1. Anestesia General: Si <strong>la</strong> localizacion es <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuada (torácica, abdominal).<br />

Contraindicada anestesia intradural. Preferencia <strong>de</strong>l paciente 2.2. Anestesia<br />

Intradural: Si <strong>la</strong> cirugía es urológica/obstétrica. Si no hay sepsis, coagulopatía,<br />

cifoescoliosis. Preferible a peridural por mayor efectividad.<br />

42. MENINGITIS IRRITATIVA: UNA COMPLICACIÓ DEL PEDAÇ HEMÀTIC EPIDURAL<br />

S. Suárez; A. Belen; J. Genís; V. Murga; J. Mª Bausili<br />

Hospital d'Igua<strong>la</strong>da<br />

El Pedaç hemàtic epidural (PHE) es consi<strong>de</strong>ra una tècnica segura i efectiva<br />

per tractar <strong>la</strong> simptomatologia <strong>de</strong> <strong>la</strong> cefalea postpunció dura (CCPD). Els efectes<br />

in<strong>de</strong>sitjats d'aquest tractament son infreqüents. Nomes hem trobat una<br />

referència <strong>de</strong> meningitis asèptica. Nosaltres presentem un cas <strong>de</strong> meningitis<br />

asèptica posterior a PHE. Pacient <strong>de</strong> 66 anys, dona, antece<strong>de</strong>nts <strong>de</strong> lumbàlgia<br />

baixa per canal estret lumbar. Es realitza punció peridural amb<br />

col·locació <strong>de</strong> catèter peridural per administració <strong>de</strong> perfusió continua <strong>de</strong> levobupivacaïna<br />

durant 24 hores. A mitja tarda es constata fístu<strong>la</strong> meníngia<br />

per pèrdua <strong>de</strong> líquid cefaloraquidi per el forat d'entrada <strong>de</strong>l catèter. Es retira<br />

catèter peridural, s'instaura profi<strong>la</strong>xis antibiòtica i es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix al<strong>la</strong>rgar el perío<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>l seu ingrés. La pacient presenta cefalea postpunció dural molt intensa<br />

i finalment al cinquè dia d'ingrés es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix practicar-li PHE a nivell<br />

L4-L5 amb 10 cc <strong>de</strong> sang autòloga. La clínica <strong>de</strong> CPPD <strong>de</strong>sapareix <strong>de</strong> manera<br />

fulminat i es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix alta hospitalària. Dos dies <strong>de</strong>sprès <strong>la</strong> pacient torna<br />

a UCIAS <strong>de</strong> l'hospital per presentar clínica meníngia: fotofòbia, cefalea frontal<br />

i es immediatament ingressada i s'inicia tractament antibiòtic. Durant el<br />

seu ingrés no es <strong>de</strong>tecta cap microorganisme per cultiu i el LCR és suscep-<br />

tible <strong>de</strong> meningitis d'origen inf<strong>la</strong>matòria. Es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix continuar amb profi<strong>la</strong>xis<br />

antibiòtica i ingrés hospita<strong>la</strong>ri durant catorze dies. La clínica va <strong>de</strong>saparèixer<br />

i <strong>la</strong> pacient va ser donada d’alta sense cap tipus <strong>de</strong> seqüe<strong>la</strong> neurològica.<br />

L'efecte irritant que produeix <strong>la</strong> sang residual a l'espai epidural és <strong>la</strong><br />

hipòtesi que es postu<strong>la</strong>.<br />

CONCLUSIÓ: La PHE és <strong>la</strong> tècnica molt efectiva per a tractar <strong>la</strong> CPPD però pot<br />

donar en alguns casos efectes in<strong>de</strong>sitjats. Dintre d’aquestes complicacions<br />

<strong>la</strong> meningitis asèptica s'ha <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar com a diagnòstic quan es presenta<br />

clínica meníngia <strong>de</strong>sprès <strong>de</strong> realitzar PHE.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Severe, acute meningeal irritative reaction after epidural blood patch. Oh J. Camann<br />

W. Anesth Analg 1998, 87: 1139-40.<br />

2. Recurrent post-partum seizures after epidural blood patch. D. Marfurt, P. Lyrer, U.<br />

Rüttimann, S. Strebel and M. C. Schnei<strong>de</strong>r. British Journal of Anaesthesia, 2003,<br />

Vol. 90, No. 2 247-250.<br />

3. Miller Anestesia. 6ª Edición. Vol 2: Anestesia Obstretica. Birnbach D, Browne I.


43. INDICADORES DE CALIDAD EN LA GESTION DEL DOLOR POSTOPERATORIO EN<br />

LA UNIDAD DE REANIMACIÓN<br />

M. Fau; S. Sánchez; E. Clotas; P. Vidal; M. Sadurní; A. Montes<br />

Servicio <strong>de</strong> Anestesiología, Reanimación y Terapéutica <strong>de</strong>l Dolor. Hospital Mar-Esperança. IMAS. Barcelona<br />

INTRODUCCIÓN: La gestión <strong>de</strong>l dolor postoperatorio es un proceso complejo<br />

que requiere para su mejora continua <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> unos indicadores y estándares<br />

<strong>de</strong> calidad. Actualmente estos indicadores están mal <strong>de</strong>finidos y no<br />

existen unos estándares c<strong>la</strong>ros establecidos. En el postoperatorio inmediato<br />

que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> en <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> reanimación <strong>la</strong> recogida <strong>de</strong> datos es más difícil<br />

por <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong> trabajo. El objetivo <strong>de</strong> nuestro estudio fue analizar <strong>la</strong><br />

situación actual en <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> reanimación aplicando algunos <strong>de</strong> los indicadores<br />

propuestos en <strong>la</strong> literatura.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Se realizó un estudio prospectivo observacional en el<br />

que se incluyeron <strong>de</strong> manera consecutiva todos los pacientes mayores <strong>de</strong><br />

18 años sometidos a cirugía no ambu<strong>la</strong>toria, programada o urgente, durante<br />

2 semanas. Los entrevistadores fueron 3 miembros <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong> Anestesiología,<br />

no pertenecientes a <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> reanimación, previamente formados<br />

para <strong>la</strong> entrevista. Fueron excluidos aquellos pacientes que rechazaron participar,<br />

presentaban <strong>de</strong>terioro cognitivo, estaban intubados o en los que existía<br />

barrera idiomática. Se registraron <strong>la</strong>s siguientes variables: edad, sexo, tipo <strong>de</strong><br />

cirugía. Los indicadores analizados fueron los siguientes: aplicación <strong>de</strong> unos<br />

<strong>de</strong> los protocolos analgésicos estandarizados; registro <strong>de</strong>l dolor en <strong>la</strong> gráfica<br />

<strong>de</strong> enfermería; pacientes con intensidad <strong>de</strong>l dolor 3), a los 30 minutos, al alta,<br />

o durante algún momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> estancia; no aplicación <strong>de</strong> rescate analgésico<br />

cuando proce<strong>de</strong> (establecido si EVN_> 3 mediante esca<strong>la</strong> verbal numérica<br />

(EVN) a su llegada a reanimación (y con esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> sedación <strong>de</strong> Ramsay >3);<br />

y modificaciones en <strong>la</strong> pauta analgésica por ineficacia <strong>de</strong>l tratamiento o por<br />

efectos secundarios.<br />

RESULTADOS: Se analizaron 107 pacientes con edad media <strong>de</strong> 55 años <strong>de</strong> los<br />

cuáles el 58% fueron mujeres y el 42% hombres. El 31% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s intervenciones<br />

fueron urgentes. Indicadores: aplicación <strong>de</strong> protocolo analgésico estandarizado:<br />

88%; registro <strong>de</strong>l dolor: 40%; pacientes con EVN>3 a <strong>la</strong> llegada a reanimación:<br />

31%, a los 30 minutos: 36%, al alta: 17%, en algún momento <strong>de</strong><br />

su estancia: 52%; no aplicación <strong>de</strong> rescate analgésico en pacientes con<br />

EVN>3: 24%; pacientes con modificación en <strong>la</strong> pauta analgésica: 1%.<br />

CONCLUSIONES: Si bien no existe consenso sobre los estándares en <strong>la</strong> gestión<br />

<strong>de</strong>l dolor postoperatorio en el postoperatorio en reanimación, los indicadores<br />

obtenidos muestran como datos más relevantes: el escaso registro <strong>de</strong>l<br />

dolor, <strong>la</strong> no aplicación <strong>de</strong> los rescates pautados en pacientes con dolor, y <strong>la</strong><br />

existencia <strong>de</strong> pacientes con dolor que son dados <strong>de</strong> alta a <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> hospitalización.<br />

Con el objetivo <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong>l dolor postoperatorio es<br />

necesario en una primera fase <strong>de</strong>finir <strong>de</strong> forma c<strong>la</strong>ra los indicadores a aplicar,<br />

y en una segunda fase establecer estándares <strong>de</strong> referencia.<br />

<strong>de</strong>guda a variacions anatòmiques pròpies <strong>de</strong> grup.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

– Acute Pain Relief. EN: A<strong>la</strong>stair J, White L, Thoms G, Rollin AM eds. Raising the Standard.<br />

A compendium of audit recipes for continuous quality improvement in anaesthesia.<br />

The Royal College of Anaesthetists, London 2000.<br />

– García J, Soler E. Análisis periódico <strong>de</strong> los resultados. Indicadores <strong>de</strong> calidad en<br />

dolor postoperatorio. Sistemas "on-line". En: Montes A, Arbonés E, Barrera E, García<br />

J, Herms R, Soler E, Trillo L eds. Programa <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong>l dolor postoperatorio.<br />

You & Us, Madrid 2005.<br />

44. ESTUDIO RETROSPECTIVO DE LOS EFECTOS ADVERSOS ATRIBUIBLES A<br />

ANALGESIA EPIDURAL ADMINISTRADA A TRAVÉS DE BOMBA PCA PARA<br />

CONTROL DOLOR AGUDO POSTQUIRÚRGICO<br />

M. Costa; G. Roca ; Mª <strong>de</strong>l M. Monerris; S. De Paz; A. Jimenez; E. Mén<strong>de</strong>z<br />

Hospital Universitari Germans Trias i Pujol<br />

OBJETIVO: Analizar y cuantificar efectos adversos atribuibles a analgesia epidural<br />

administrada a través <strong>de</strong> bomba PCA para control dolor agudo postquirúrgico.<br />

MÉTODOS: Análisis muestral retrospectivo sobre 4.301 bombas PCA epidural<br />

obtenidas tras introducción en una base <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bombas PCA registradas<br />

entre enero 1994 - diciembre 2004. Procedimos a <strong>la</strong> aleatorización<br />

<strong>de</strong> un 13% <strong>de</strong>l total. Para el calculo <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra utilizamos <strong>la</strong> formu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> estimación <strong>de</strong> una proporción siendo <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción finita, asumiendo riesgo<br />

0.1% y error 5%. Revisamos 575 historias.<br />

VARIABLES ESTUDIO: Secundarias a fármacos utilizados, Secundarias al catéter,<br />

Secundarias al funcionamiento bomba, Necesidad modificación parámetros<br />

prefijados: velocidad/bolus, concentración. Prescripción medicación<br />

rescate: si/no. Prescrito: si/no.<br />

RESULTADOS: 29% <strong>de</strong> pacientes presentaron como mínimo un efecto adverso.<br />

Efectos adversos atribuibles al fármaco: nauseas 15.1%, vómitos<br />

6.3%, parestesias 6.6%, hipotensión 3.3%, mareo 2.4 %, somnolencia 2.3%,<br />

prurito 2.1%. No problemas con catéter: 93.2%. Problemas: movilización 3 %;<br />

salida acci<strong>de</strong>ntal 2.6%, <strong>de</strong>sconexión acci<strong>de</strong>ntal 0.3%; migración fuera <strong>de</strong>l<br />

espacio epidural 0.2%, migración hacia espacio intradural 0.02%. Problemas<br />

uso 4.17%: Fallo mecánico dispositivo 0%. Parada inadvertida con aviso<br />

por dolor severo 2.4%. Nivel analgésico insuficiente 1.7%. Rescate: 87%<br />

pautado (42% fijo/58% si dolor), 13% no. Modificación concentración/velocidad<br />

2.4%/9.56%.<br />

CONCLUSIÓN: La inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> efectos adversos menores que han motivado<br />

tratamiento sintomático y/o cambio terapéutico ha sido <strong>de</strong>l 28.8%, estando<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los rangos publicados en <strong>la</strong> literatura. La migración inadvertida intratecal<br />

ha sido 0.02%, siendo <strong>la</strong> complicación adversa más grave imputable<br />

c<strong>la</strong>ramente y <strong>de</strong> forma directa a analgesia epidural en 11 años.<br />

69<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 6 Au<strong>la</strong> 3


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

45. MANEJO ANESTÉSICO EN UN PACIENTE CON PÉNFIGO SEBORREICO<br />

AMPOLLOSO INTERVENIDO DE COLECISTECTOMÍA ABIERTA<br />

I. Otero; M. Valcárcel; H. Fernán<strong>de</strong>z (1); C. Vieta; A. Pi; L. Contreras<br />

HUB, Mutua <strong>de</strong> Terrasa (1)<br />

INTRODUCCIÓN: Las enfermeda<strong>de</strong>s ampollosas exigen una serie <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>raciones<br />

anestésicas generales y específicas según el tipo. Presentamos el<br />

caso <strong>de</strong> un paciente diagnosticado <strong>de</strong> pénfigo seborreico, en brote activo,<br />

intervenido <strong>de</strong> urgencias por colecistitis aguda bajo anestesia locorregional<br />

más sedación.<br />

CASO CLÍNICO: Varón <strong>de</strong> 66 años, con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> EPOC, candidiasis mucocutánea,<br />

conjuntivitis bacteriana y pénfigo seborreico en tratamiento con<br />

azatioprina. Destaca empeoramiento lesiones cutáneas tras retirada tratamiento<br />

corticoi<strong>de</strong>o.<br />

EXPLORACIÓN FÍSICA: lesiones en piel y cavidad oral así como signos <strong>de</strong> <strong>de</strong>shidratación.<br />

Normotenso con ten<strong>de</strong>ncia a taquicardia.<br />

MANEJO INTRAOPERATORIO Y TÉCNICA ANESTÉSICA: Medidas cuidadosas<br />

para no provocar nuevas lesiones. Bloqueo paravertebral <strong>de</strong>jando catéter más<br />

punción intradural usando una técnica hiperbara con 3.5 ml <strong>de</strong> bupivacaina<br />

0.4% (14 mg) más metadona 5 mg como analgésico postoperatorio. Titu<strong>la</strong>ción<br />

térmica en posición <strong>de</strong> Tren<strong>de</strong>lemburg hasta alcanzar un nivel T4. Durante <strong>la</strong><br />

intervención se llevó a cabo sedación con Propofol Ramsay 3.<br />

RESULTADO: Se realiza colecistectomía mediante <strong>la</strong>parotomía subcostal <strong>de</strong>recha,<br />

con buena cobertura <strong>de</strong>l estímulo quirúrgico y confort <strong>de</strong>l paciente. Analgesia<br />

postoperatoria óptima con EVA: 0 durante primeras 12 horas. Alta 5 días<br />

<strong>de</strong>spués sin presentar ninguna complicación.<br />

70<br />

COMENTARIOS: La anestesia intradural acompañada <strong>de</strong> una técnica locorregional<br />

continua es una buena alternativa a <strong>la</strong> anestesia general, incluso en intervenciones<br />

<strong>la</strong>parotómicas, cubriendo el estímulo quirúrgico con confort <strong>de</strong>l<br />

paciente, y permitiendo en caso <strong>de</strong> prolongación <strong>de</strong>l tiempo quirúrgico a<strong>la</strong>rgar<br />

<strong>la</strong> anestesia mediante <strong>la</strong> técnica continua. A<strong>de</strong>más el uso <strong>de</strong> metadona<br />

mórfico altamente liposoluble y por tanto metamérico permite una buena analgesia<br />

postoperatoria sin <strong>la</strong>s complicaciones tradicionales <strong>de</strong> los mórficos hidrosolubles<br />

intratecales.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Laparoscopic cholecystectomy un<strong>de</strong>r segmental thoracic spinal anaesthesia: a feasibility<br />

study A. A. J. van Zun<strong>de</strong>rt1, G. Stultiens, J. J. Jakimowicz, D. Peek1, W. G.<br />

J. M. van <strong>de</strong>r Ham1, H. H. M. Korsten1 and J. A. W. Wildsmith. British<br />

2. Modifying the baricity of local anesthetics for spinal anesthesia by temperature adjustment:<br />

mo<strong>de</strong>l calcu<strong>la</strong>tions. Heller AR, Zimmermann K, Seele K, Rössel T, Koch T,<br />

Litz RJ.Journal of Anaesthesia 98 (5): 682–6 (2007) Anesthesiology. 2007<br />

Apr;106(4):882; author reply 882-3.<br />

3. Laparoscopic cholecystectomy un<strong>de</strong>r spinal anesthesia. Yuksek YN, Akat AZ, Goza<strong>la</strong>n<br />

U, Dag<strong>la</strong>r G, Pa<strong>la</strong> Y, Canturk M, Tutuncu T, Kama NA. Am J Surg. 2008<br />

Apr;195(4):533-6.<br />

46. MANEIG ANESTÈSIC DEL PACIENT AMB MIOPATIA METABÒLICA<br />

M. Cazor<strong>la</strong>; J. Echevarría; M. Novel<strong>la</strong>s; L. Subirana; J. Bernal<br />

Hospital Mútua <strong>de</strong> Terrassa<br />

INTRODUCCIÓ: Les miopaties metabòliques són un grup heterogeni <strong>de</strong> ma<strong>la</strong>lties<br />

genètiques caracteritza<strong>de</strong>s clínicament per <strong>de</strong>bilitat, miàlgies,intolerància<br />

a l’activitat física, entre d’altres. Les implicacions anestèsiques<br />

d’aquests pacients inclouen susceptibilitat augmentada als re<strong>la</strong>xants<br />

muscu<strong>la</strong>rs així com un augment d’incidència d’hipertèrmia maligna.<br />

g/Kg/min. No es van administrar re<strong>la</strong>xants muscu<strong>la</strong>rs. Es monitoritzà el BIS<br />

mantenint valors entre 40-60. El curs intraoperatori cursa sense incidències<br />

mantenint-se el ma<strong>la</strong>lt hemodinàmicament estable. El pacient va ser extubat<br />

a quiròfan i el dolor postoperatori es va contro<strong>la</strong>r amb mòrfics i AINEs. Va ser<br />

donat d’alta a reanimació sense incidències.<br />

CAS CLÍNIC: Presentem el cas d’un pacient <strong>de</strong> 75 anys programat per colecistectomia<br />

per <strong>la</strong>paroscòpia. Com a antece<strong>de</strong>nts patològics <strong>de</strong>staquen miopatia<br />

<strong>de</strong> McArdle (Glucogenosi Tipus V), HTA i cardiopatia isquèmica <strong>de</strong><br />

30 anys d’evolució. Es realitza anestèsia general amb intubació orotraqueal<br />

i venti<strong>la</strong>ció mecànica. Per <strong>la</strong> inducció s’administra 0.03 mg/Kg <strong>de</strong> midazo<strong>la</strong>m,<br />

2 microg/kg <strong>de</strong> fentanil i 2mg/kg <strong>de</strong> propofol. El manteniment anestèsic es<br />

va realitzar amb halogenats (sevoflurà) amb valors <strong>de</strong> CAM <strong>de</strong> 1 i una perfusió<br />

contínua <strong>de</strong> remifentanil a 0,2.<br />

DISCUSSIÓ: Els pacients afectats per miopatia metabòlica tenen una sensibilitat<br />

augmentada a l’administració <strong>de</strong> re<strong>la</strong>xants muscu<strong>la</strong>rs. Les complicacions<br />

secundàries a <strong>la</strong> seva administració són paràlisi perllongada, hiperkalièmia,<br />

arrítmies, rigi<strong>de</strong>sa i hipertèrmia maligna i en casos greus <strong>la</strong> mort. Està <strong>de</strong>scrit<br />

un increment <strong>de</strong> <strong>la</strong> sensibilitat al rocuroni i l’atracuri, fet pel qual es recomana<br />

reducció <strong>de</strong> dosi o evitar si és possible l’administració <strong>de</strong> miore<strong>la</strong>xació, intensificant<br />

<strong>la</strong> hipnosi amb halogenats, monitoritzant <strong>la</strong> funció neuromuscu<strong>la</strong>r o bé<br />

prioritzant l’anestèsia regional en aquells casos que sigui possible.


47. TAP (TRANSVERSUS ABDOMINIS PLANE BLOCK) COM ANALGESIA DE RESCAT<br />

POSTOPERATÒRIA<br />

L. Contreras; C. Vieta; S. Redondo; M. Sánchez; T. Domingo; N. Fustrán<br />

Hospital Universitari <strong>de</strong> Bellvitge<br />

OBJECTIU: Proposem l’ús <strong>de</strong>l transversus abdominis p<strong>la</strong>ne (TAP) ecoguiat<br />

com a tècnica <strong>de</strong> rescat postoperatòria en el tractament <strong>de</strong>l dolor agut postoperatori<br />

<strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> cirurgia abdominal major.<br />

MATERIAL I MÈTODE: Hem recollit 3 casos: 1 hemicolectomia esquerra i<br />

2 gastrectomies en les què es realitzà TAP ecoguiat en el postoperatori immediat<br />

com a tècnica analgèsica <strong>de</strong> rescat per al tractament <strong>de</strong>l dolor agut<br />

postoperatori <strong>de</strong>rivat <strong>de</strong> <strong>la</strong> incisió a <strong>la</strong> paret muscu<strong>la</strong>r abdominal. En aquesta<br />

sèrie es recull tipus anestèsia realitzada i tipus incisió a paret abdominal,<br />

tipus <strong>de</strong> bloqueig (uni<strong>la</strong>teral, bi<strong>la</strong>teral), EVA al <strong>de</strong>spertar i consum opioi<strong>de</strong>s i<br />

analgèsia complementaria en les 24 h següents. En el postoperatori immediat<br />

es proce<strong>de</strong>ix a <strong>la</strong> realització <strong>de</strong>l TAP ecoguiat. Amb el pacient amb <strong>de</strong>cúbit<br />

supí, monitorització no invasiva es proce<strong>de</strong>ix a localització ecogràfica<br />

sonda linial Sonosite® Micromax 7-13 Mhz, en el cas <strong>de</strong> TAP posterior es<br />

col·loca <strong>la</strong> sonda <strong>la</strong>teralment a línia mitja axil·<strong>la</strong>r entre cresta ilíaca y rebor<strong>de</strong><br />

costal. I<strong>de</strong>ntifiquem músculs oblicu extern, oblicu intern i transvers abdominal.<br />

Introduïm agul<strong>la</strong> 22G Sprotte perpendicu<strong>la</strong>r a pell i longitudinal a transductor<br />

ecogràfic. Localitzem espai neurofascial entre múscul oblicu intern i<br />

transvers i injectem 20 ml <strong>de</strong> Ropivacaïna 0,5%. Observem correcta difusió<br />

fusiforme <strong>de</strong> l’anestèsic. Repetim <strong>la</strong> mateixa tècnica al costat contra<strong>la</strong>teral.<br />

La dosi total administrada <strong>de</strong> Ropivacaïna va ser <strong>de</strong> 200 mgr. En el TAP sub-<br />

costal <strong>la</strong> sonda es colHloca resseguint rebor<strong>de</strong> costal fins localitzar el recte<br />

anterior abdomen i <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificació <strong>de</strong> les tres capes muscu<strong>la</strong>rs (oblicu extern,<br />

oblicu intern i transvers abdominal).<br />

RESULTATS: Els pacients referien un EVA inicial <strong>de</strong> 6-8 i als pocs minuts <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> realització <strong>de</strong>l bloqueig referien un EVA <strong>de</strong> 0, mantenint-se aquest mínim<br />

entre les 0 i les 12 h, per anar progressant pau<strong>la</strong>tinament al l<strong>la</strong>rg <strong>de</strong> les primeres<br />

24 h fins un màxim <strong>de</strong> 2 i associat a un consum mínim <strong>de</strong> mòrfics<br />

quantificat amb PCA entre 7 i 8 mg <strong>de</strong> morfina; amb ràpida movilització<br />

<strong>de</strong>ls pacients a les 24hores. No es van apreciar símptomes <strong>de</strong> toxicitat sistèmica<br />

ni complicacions locals com podria ésser hematoma a paret abdominal.<br />

CONCLUSIONS: El bloqueig TAP millora l’analgèsia postoperatoria i redueix el<br />

consum d’opio<strong>de</strong>s disminuint així els seus efectes secundaris i millorant el<br />

comfort <strong>de</strong>l pacient. El bloqueig ecoguiat aporta seguretat a <strong>la</strong> tècnica i <strong>la</strong><br />

confirmació en temps real <strong>de</strong> <strong>la</strong> correcta difusió <strong>de</strong> l’anestèsic local.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. The analgesic efficacy of transversus Abdominis P<strong>la</strong>ne Block after abdominal Surgery.<br />

A prospective Randomized controlled trial. Anesth analg 2007; 104:193-197.<br />

48. COMPROMÍS DE VIA AÈRIA PER ANGIOEDEMA HEREDITARI EN NEN DE 2 ANYS<br />

INTERVINGUT D'AMIGDALECTOMIA<br />

E. López; M. Monerris; M. Homs; M. Santos; M. Soler; J. Canet<br />

Hospital Germans Trias i Pujol<br />

INTRODUCCIÓ: L'angioe<strong>de</strong>ma hereditari és una ma<strong>la</strong>ltia immunitària rara<br />

(1/10000 - 1/50000 casos x hab/any) causada pel dèficit d'inhibidor <strong>de</strong> C1.<br />

Es caracteritza per <strong>la</strong> inf<strong>la</strong>mació <strong>de</strong> pell i mucoses generalment sense prurit<br />

ni urticària. Pot comportar compromís <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aria superior que pot condicionar<br />

complicacions peri i post-operatòries que cal tenir en compte en el<br />

maneig anestèsic d'aquests pacients.<br />

CAS CLÍNIC: Es tracta d'un pacient varó <strong>de</strong> 2 anys i 5 mesos. Sense al·lèrgies<br />

conegu<strong>de</strong>s. Antece<strong>de</strong>nts familiars d'atpia i asma extrínseca. Antece<strong>de</strong>nts personals:<br />

episodis <strong>de</strong> bronquiolitis, Síndrome d'Apnea Obstructiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Son i<br />

asma infantil tractada amb bu<strong>de</strong>sonida i antileucotriens. Pen<strong>de</strong>nt d'estudi d'<br />

al·lèrgies al <strong>de</strong>tectar-se augment <strong>de</strong> <strong>la</strong> IgE i Phadiatop positiu. Programat per<br />

a amigdalectomia (hipertròfia amigda<strong>la</strong>r Brodsky 3). La intervenció es realitza<br />

sota inducció ba<strong>la</strong>ncejada i intubació orotraqueal, sense incidències. Al cap<br />

<strong>de</strong> 60 min post-cirurgia, s'instaura <strong>de</strong> manera aguda e<strong>de</strong>ma orofacial sever<br />

amb obstrucció completa <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aria. Es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix reintubació i trasl<strong>la</strong>t a<br />

l'unitat <strong>de</strong> reanimació, on s'adminstra tractament corticoi<strong>de</strong>u, antihistamínic<br />

i adrenalina. No s'aconsegueix resolució <strong>de</strong>l quadre per <strong>la</strong> qual cosa es <strong>de</strong>-<br />

ci<strong>de</strong>ix trasl<strong>la</strong>t a UCI pediàtrica, on es manté amb venti<strong>la</strong>ció mecànica durant<br />

72 hores. S'extuba sense incidències al disminur l'e<strong>de</strong>ma orofacial. Durant<br />

el seu ingrés es realitza protocol per a estudi d'al·lèrgies, on s'objectiva un<br />

dèficit <strong>de</strong> C1-inhibidor, per <strong>la</strong> qual cosa es va arribar al diagnòstic<br />

d'angioe<strong>de</strong>ma hereditari.<br />

DISCUSIÓ: L'angioe<strong>de</strong>ma hereditari és una ma<strong>la</strong>ltia a tenir en compte davant<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> presència d'antece<strong>de</strong>nts familiars i personals favorables així com<br />

l'existència <strong>de</strong> factors precipitants. Pot comprometre seriosament <strong>la</strong> via aria,<br />

augmentant <strong>la</strong> morbimortalitat en aquest tipus <strong>de</strong> pacients. És necessària<br />

una bona avaluació preanestèsica i una infraestructura hospitalària a<strong>de</strong>quada<br />

per a afrontar les possibles complicacions d'aquests ma<strong>la</strong>lts.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

– Henriette Farkas, Lilian Varga, Gbor Szp<strong>la</strong>ki, Beta Visy, George Harmat and Tom<br />

Bowen, Management of Hereditary Angioe<strong>de</strong>ma in Pediatric Patients, Pediatris<br />

2007;120;e713-e722.<br />

71<br />

COMUNICACIONS ORALS - Divendres Sessió 6 Au<strong>la</strong> 3


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

1. BENEFICIS DE L'ANESTÈSIA REGIONAL SOTA CONTROL ECOGRÀFIC PER A UN<br />

MILLOR CONFORT I UN MENOR RISC DEL PACIENT QUIRÚRGIC<br />

M. Jané; A. Camps; M. C. Mogollon<br />

Asepeyo Sant Cugat<br />

Avui en dia l'anestèsia regional guiada per ecografia és una pràctica habitual<br />

a l'àrea quirúrgica <strong>de</strong>l nostre hospital. Per això, el nostre treball vol donar a<br />

conèixer els diferents beneficis d'aquesta pràctica enfront altres tècniques<br />

anestèsiques. Ens hem basat sempre en <strong>la</strong> percepció que ha tingut infermeria<br />

davant el pacient sotmés a l'anestèsia regional guiada per eco, que ha<br />

mostrat una millor adaptació i acceptació <strong>de</strong>l medi quirúrgic. L'estudi ha sigut<br />

observacional i retrospectiu, hem estudiat els pacients intervinguts en torn<br />

tarda, d'extremitats inferiors i superiors, entre el Gener 2008 i Juny <strong>de</strong>l 2008,<br />

als que sel's hi ha practicat una anestèsia regional. La mostra estudiada<br />

72<br />

l'hem obtingut a partir <strong>de</strong>l <strong>llibre</strong> <strong>de</strong> registres <strong>de</strong> quiròfan i <strong>de</strong> <strong>la</strong> història clínica<br />

informatitzada. Les variables qualitatives que hem consi<strong>de</strong>rat, han estat:<br />

<strong>la</strong> por i angoixa, el dolor, <strong>la</strong> comoditat, l'estress, el risc d'infecció, el risc <strong>de</strong><br />

caigu<strong>de</strong>s, <strong>la</strong> pèrdua <strong>de</strong> <strong>la</strong> integritat cutànea i el temps post-quirúrgic. Finalment,<br />

tot això ho hem re<strong>la</strong>cionat amb els diagnòstics d'infermeria més freqüents<br />

en el ma<strong>la</strong>lt quirúrgic. Hem pogut concloure que el pacients sotmesos<br />

a l'anestèsia regional guiada per eco, presentan amb menys frequencia<br />

diferents complicacions i un millor confort dins el bloc quirúrgic.<br />

2. DETECCIÓ I VALORACIÓ DE L'ANSIETAT QUE PRODUEIX LA CIRURGIA<br />

UROLÒGICA SOTA ANESTÈSIA LOCAL<br />

Eva Prat Miró, Marta García López<br />

Consorci Sanitari Parc Taulí<br />

L’expansió <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirurgia ambu<strong>la</strong>tòria, així com <strong>la</strong> menor invasió <strong>de</strong>ls procediments<br />

quirúrgics, han produït una sèrie <strong>de</strong> canvis a nivell anestèsic, que en<br />

el nostre centre ha significat un augment molt important d’aquest tipus<br />

d’intervencions. La <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció i el creixement d’aquesta en els<br />

últims anys, fa que <strong>la</strong> cirurgia menor ambu<strong>la</strong>tòria sigui <strong>la</strong> més escollida sobretot<br />

en pacients els quals no presenten cap patologia important, o si més<br />

no, po<strong>de</strong>n ser candidats a una cirurgia sense ingrés, sota anestèsia contro<strong>la</strong>da<br />

pels anestesiòlegs o sota anestèsia local, sota supervisió <strong>de</strong>l cirugià i<br />

l’equip d’infermeria. El nostre objectiu és realitzar una valoració <strong>de</strong>ls nivells<br />

d’ansietat que po<strong>de</strong>n existir davant d’una intervenció. En el nostre cas anirà<br />

dirigit a aquells pacients que vénen al nostre centre per a ser intervinguts sota<br />

anestèsia local, més concretament, <strong>de</strong> l’especialitat d’urologia. El que volem<br />

aconseguir un cop haguem <strong>de</strong>mostrat que existeix un grau important<br />

d’ansietat en aquests tipus <strong>de</strong> pacients, és que en <strong>la</strong> visita amb el cirugià, que<br />

serà l’ultima persona que el pacient veurà fins el dia <strong>de</strong> <strong>la</strong> seva intervenció,<br />

els faciliti un full informatiu i recordatori <strong>de</strong> com serà <strong>la</strong> cirurgia, i <strong>de</strong> les recomanacions<br />

que haurà <strong>de</strong> seguir el dia abans <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervenció, i el mateix<br />

dia d’aquesta. Tantmateix pensem, que una <strong>de</strong> les actuacions que també se-<br />

rien efectives en <strong>la</strong> disminució <strong>de</strong>ls nivells d’ansietat, seria administrar un<br />

preanestèsic <strong>la</strong> nit abans, i un altre una hora abans d’ésser intervinguts, els<br />

quals se’ls facilitarien en <strong>la</strong> consulta <strong>de</strong>l cirurgià. El mèto<strong>de</strong> utilitzat per aquest<br />

estudi ha consistit en <strong>la</strong> realització d’un qüestionari e<strong>la</strong>borat a partir <strong>de</strong><br />

l’Esca<strong>la</strong> d’ansietat i <strong>de</strong>pressió <strong>de</strong> Goldberg i el Test STAI i orientat a <strong>la</strong> cirurgia<br />

a <strong>la</strong> que el pacient serà sotmès. Una vegada dins <strong>de</strong> quiròfan observarem<br />

als pacients a través <strong>de</strong> proves objectives monitoritzant les constants vitals<br />

<strong>de</strong>l subjecte d’estudi (TA, FC, Sat O2) abans <strong>de</strong> que el cirurgià proce<strong>de</strong>ixi a<br />

l’administració <strong>de</strong> l’anestèsic local d’elecció. Al finalitzar <strong>la</strong> cirurgia, es tornaran<br />

a mesurar les constants. Si ens basem estrictament en els resultats obtinguts,<br />

no po<strong>de</strong>m concloure que existeixi una ansietat present en el pacient<br />

urològic, però per <strong>la</strong> nostra experiència prèvia sabem que existeix aquesta<br />

sensació. Per tant, <strong>la</strong> nostra intenció ara és seguir endavant amb l’estudi per<br />

que sigui <strong>de</strong>mostrable aquesta ansietat i d’aquesta manera aconseguir el<br />

nostre objectiu, <strong>la</strong> creació d’un protocol d’actuació en aquest tipus <strong>de</strong> cirurgia<br />

local, començant per l’entrega <strong>de</strong>l full informatiu i medicació sedant en<br />

<strong>la</strong> visita preoperatòria amb el cirurgià.


3. IMPORTANCIA DE LOS CUIDADOS DE ENFERMERIA EN LA INTUBACIÓN CON<br />

FIBROBRONCOSCOPIO EN EL PACIENTE DESPIERTO<br />

A. Martinez; L. Fernán<strong>de</strong>z; E. Basauli; J. López; P. Arce<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar<br />

La utilización <strong>de</strong>l FBS es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas más efectivas en situaciones que<br />

<strong>la</strong> imtubación pueda resultar ina<strong>de</strong>cuada o imposible. Dicha técnica se realiza<br />

con el paciente <strong>de</strong>spierto y con respiración espontanea manteniendo los<br />

reflejos <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea y reduciendo el riesgo <strong>de</strong> hipoxia, evitando<br />

una intubación traumática. Así mismo reduce el numero <strong>de</strong> complicaciones<br />

inherentes, como broncoespasmo, <strong>la</strong>ringospasmo, broncoaspiració.<br />

El objetivo <strong>de</strong> este póster es mostrar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> interacción enfermera-paciente,<br />

<strong>la</strong> cual ayuda a disminuir <strong>la</strong> ansiedad <strong>de</strong> éste y facilita su co<strong>la</strong>boración.<br />

Protocolo a seguir: Monitorización básica. Realizar gargarismo<br />

con Lidocaína 2% durante 5 minutos. Sedación con midazo<strong>la</strong>m 2mg + Fentanito<br />

o perfusión <strong>de</strong> Remifentanilo a ritmo <strong>de</strong> 0.1mcg/Kg/min. Aconsejar al<br />

paciente que tosa para anestesia hasta cuerdas vocales quedando libre <strong>la</strong><br />

4. PAPER DE LA INFERMERA DE LA UNITAT DEL DOLOR AMB LA APLICACIÓ<br />

DEL TENS<br />

S. Montoro; M. Vi<strong>la</strong>; A. Fidalgo; G. Clotet; C. Boixeda; S. Cardoner<br />

Consorci Hospita<strong>la</strong>ri Vic<br />

INTRODUCCIÓ: La unitat <strong>de</strong>l dolor <strong>de</strong>l Consorci Hospita<strong>la</strong>ri <strong>de</strong> Vic (CHV) inicia<br />

<strong>la</strong> seva activitat l'any 2005. L'any 2007 s'incorpora <strong>la</strong> tècnica <strong>de</strong> neuroestimu<strong>la</strong>ció<br />

transcutània (TENS), com a tractament <strong>de</strong>l dolor agut o crònic. Una<br />

vegada l'anestesista indica com a tractament <strong>de</strong>l dolor l'aplicació <strong>de</strong>l TENS,<br />

una infermera especialitzada <strong>de</strong> <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong>l dolor col.locarà, programarà,<br />

revisarà i realitzarà el seguiment necessari portador <strong>de</strong>l TENS.<br />

OBJECTIUS: Donar a conèixer a infermeria quin procediment s'utilitza en el<br />

CHV, per aplicar <strong>la</strong> teràpia <strong>de</strong>l TENS.<br />

METODOLOGIA: Internet, bibliografia i observació directa.<br />

zona <strong>de</strong> carina y manteniendo reflejos. Comprobar el correcto funcionamiento<br />

<strong>de</strong>l FBS, mirando a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> lente o si se dispone <strong>de</strong> pantal<strong>la</strong> realizando<br />

<strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> b<strong>la</strong>ncos y comprobar enfoque. Colocar cateter epidural a traves<br />

<strong>de</strong> orificio <strong>de</strong> aspiración conectado con una jeringa <strong>de</strong> 5ml para insti<strong>la</strong>r directamente<br />

anestesico local bajo visión fibrobroncoscopica. Utilizar preferiblemente<br />

un FBS <strong>de</strong> 5.5 mm. Lubricar punta i tallo. Colocar tubo <strong>de</strong> IOT en<br />

extremo <strong>de</strong> FBS (6.5 mujeres-7 hombres. Introducir suavemente el FBS atravesando<br />

<strong>la</strong>s cuerdas hasta ver carina. Una vez intubado fijar a<strong>de</strong>cuadamente<br />

y recomprobar. Se trata <strong>de</strong> una técnica segura, efectiva y aceptada por el paciente.Con<br />

<strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> un protocolo <strong>de</strong> intubación con fibrobroncoscopio<br />

en el paciente <strong>de</strong>spierto,se ha conseguido disminuir <strong>la</strong>s complicaciones<br />

<strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> intubación difícil.<br />

RESULTATS: Que el col·lectiu d'infermeria tingui coneixements <strong>de</strong>l seu procediment<br />

i <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilitat <strong>de</strong>l neuroestimu<strong>la</strong>dor transcutani.<br />

CONCLUSIONS: La autonomia <strong>de</strong> <strong>la</strong> que disposa <strong>la</strong> infermera <strong>de</strong> <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong>l<br />

dolor junt amb <strong>la</strong> formació a<strong>de</strong>quada i <strong>la</strong> proximitat <strong>de</strong>l pacient, facilitant tota<br />

<strong>la</strong> informació necessària i oferint recolzament durant el tractament, assegurem<br />

l'èxit <strong>de</strong>l bon funcionament <strong>de</strong>l neuroestimu<strong>la</strong>dor transcutani augmentant<br />

<strong>la</strong> seva eficàcia i disminuint el patiment <strong>de</strong>l pacient.<br />

73<br />

COMUNICACIONS ORALS - Infermeria


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

5. INSTAURACÓN DEL PROGRAMA DE SEGUIMIENTO Y CONTROL DEL DOLOR<br />

POSTOPERATORIO<br />

Mª J. García<br />

Capio Hospital General <strong>de</strong> Catalunya<br />

INTRODUCCIÓN: La creación <strong>de</strong> este programa se inicia a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> existencia<br />

en nuestro centro <strong>de</strong> un control <strong>de</strong>l dolor postoperatorio <strong>de</strong>ficitario, con<br />

antiguos protocolos <strong>de</strong> tratamiento y solo en algunas especialida<strong>de</strong>s. La no<br />

utilización <strong>de</strong> protocolos específicos, <strong>la</strong> ausencia <strong>de</strong> registros <strong>de</strong> dolor y <strong>de</strong><br />

seguimiento <strong>de</strong> procesos <strong>de</strong> los pacientes, comportaba <strong>la</strong> imposibilidad <strong>de</strong><br />

obtención <strong>de</strong> resultados y por tanto, no se podían realizar conclusiones ni<br />

acciones <strong>de</strong> mejoría.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: La puesta en marcha <strong>de</strong> este programa en marzo<br />

<strong>de</strong>l 2006 se inicio con diversas reuniones <strong>de</strong> los diferentes servicios quirúrgicos,<br />

a partir <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo ya probado en otros centros, para realizar <strong>la</strong> creación<br />

<strong>de</strong> nuevos protocolos específicos. Estos protocolos se crearon en consenso<br />

con cada especialidad <strong>de</strong> forma específica y c<strong>la</strong>sificando <strong>la</strong>s cirugías<br />

según <strong>la</strong> previsión <strong>de</strong> <strong>la</strong> intensidad <strong>de</strong>l dolor teórica pre<strong>de</strong>cible. Este trabajo<br />

se realizo con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong> farmacia que se encargó <strong>de</strong> su<br />

edición en <strong>la</strong> intranet hospita<strong>la</strong>ria y <strong>de</strong> <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> los fármacos incluidos<br />

en los protocolos en lo referente a los automatismos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posologías<br />

en función <strong>de</strong>l momento postoperatorio. Parale<strong>la</strong>mente se realizo formación<br />

específica a enfermería para <strong>la</strong> valoración y registro <strong>de</strong>l dolor, introduciendo<br />

<strong>la</strong> quinta constante a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Esca<strong>la</strong> Visual Analógica (EVA). La información<br />

y educación <strong>de</strong>l paciente se realizo <strong>de</strong> forma continuada a través <strong>de</strong><br />

6. ÉS IMPORTANT EL PAPER DE LA INFERMERA D’ ANESTÈSIA EN EL<br />

FAST-TRACK?<br />

J. Mª Vázquez<br />

Hospital Universitari <strong>de</strong> Bellvitge<br />

INTRODUCCIÓ: La cirurgia major comporta efectes in<strong>de</strong>sitjables com el dolor,<br />

ileo paralític, risc d’infecció, nàusees i vòmits que suposen un al<strong>la</strong>rgament <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> estància hospitalària. Kehlet va proposar una sèrie <strong>de</strong> mesures amb el nom<br />

<strong>de</strong> teràpies multimodals o <strong>de</strong> Fast track amb <strong>la</strong> intenció <strong>de</strong> reduir aquests<br />

efectes i disminuir <strong>la</strong> morbilitat postoperatoria. El mèto<strong>de</strong> <strong>de</strong> Fast track <strong>de</strong>mostra<br />

<strong>la</strong> importància d´ una correcta educació preoperatòria i <strong>la</strong> disminució<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> morbilitat en els pacients amb un correcte tractament analgèsic.<br />

També <strong>de</strong>mostra <strong>la</strong> importància <strong>de</strong> <strong>la</strong> hiperoxigenació, <strong>la</strong> normotèrmia i <strong>la</strong><br />

normoglicèmia per reduir el risc d’infecció. Finalment promou l´inici precoç<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mobilització i <strong>la</strong> dieta oral i elimina alguns <strong>de</strong>ls mites preconcebuts mitjançant<br />

estudis estadísticament representatius. Tot i anomenar <strong>la</strong> infermeria<br />

dins l’equip multidisciplinari, <strong>la</strong> literatura <strong>de</strong>ixa poc c<strong>la</strong>r el seu paper i <strong>la</strong> seva<br />

importància en <strong>la</strong> consecució <strong>de</strong> les teràpies multimodals. Es pretén donar a<br />

conèixer el mo<strong>de</strong>l <strong>de</strong> Fast-track, <strong>de</strong>mostrar <strong>la</strong> importància <strong>de</strong> <strong>la</strong> infermera<br />

74<br />

trípticos informativos que se entregaban al paciente cuando ingresaba o en<br />

<strong>la</strong>s visitas previas al cirujano o anestesiólogo. El control <strong>de</strong>l dolor postquirúrgico<br />

se realiza y coordina <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Unidad <strong>de</strong> Dolor llevando el seguimiento<br />

<strong>de</strong> los pacientes, procesos y todas <strong>la</strong>s inci<strong>de</strong>ncias sobre <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l dolor:<br />

tipo <strong>de</strong> cirugía, anestesia administrada, registros <strong>de</strong> dolor, rescates administrados,<br />

control <strong>de</strong> técnicas analgésicas específicas, etc. Actualmente son<br />

3.521 registros <strong>de</strong> pacientes incluidos en este programa, cifra que nos ha<br />

permitido obtener conclusiones y proce<strong>de</strong>r a introducir los cambios necesarios<br />

para mejorar el control <strong>de</strong>l dolor.<br />

RESULTADOS: Con <strong>la</strong> puesta en marcha <strong>de</strong> este programa se consigue un<br />

mejor y mayor control <strong>de</strong>l dolor aumentando <strong>la</strong> satisfacción y confort <strong>de</strong> los<br />

pacientes. La imp<strong>la</strong>ntación y estandarización <strong>de</strong> los protocolos <strong>de</strong> analgesia<br />

postoperatoria y su cumplimiento en todas <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>s quirúrgicas,<br />

facilita el control <strong>de</strong>l dolor y una actuación más activa <strong>de</strong> enfermería. Así<br />

mismo se ha <strong>de</strong>tectado un c<strong>la</strong>ro <strong>de</strong>scenso en los casos que precisaban avisar<br />

al médico <strong>de</strong> guardia por motivos <strong>de</strong> dolor postoperatorio.<br />

CONCLUSIONES: La actividad continuada <strong>de</strong> este programa <strong>de</strong> control y seguimiento<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> analgesia postoperatoria por <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong>l dolor en co<strong>la</strong>boración<br />

con los diferentes equipos quirúrgicos garantiza una mejor calidad asistencial.<br />

d’anestèsia per <strong>la</strong> consecució <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>l <strong>de</strong> Fast–track i <strong>de</strong>scriure una sèrie<br />

d’activitats competència d’infermeria que tenen com objectiu <strong>la</strong> seguretat<br />

<strong>de</strong>l pacient.<br />

MATERIAL I MÈTODE: Es va fer servir <strong>la</strong> bibliografia que <strong>de</strong>mostra científicament<br />

els beneficis <strong>de</strong> l’aplicació <strong>de</strong> <strong>la</strong> teràpia <strong>de</strong> Fast track aplicat a les cures<br />

d’infermeria.<br />

RESULTATS I CONCLUSIONS: Els estudis <strong>de</strong>mostren que una correcta educació<br />

preoperatòria, <strong>la</strong> normotermia, <strong>la</strong> normoglicèmia, <strong>la</strong> hiperoxigenació,<br />

el control estricte <strong>de</strong>l dolor, <strong>la</strong> mobilització i <strong>la</strong> dieta oral precoç entre d´altres<br />

són aspectes c<strong>la</strong>u per a un procés perioperatori segur on infermeria participa<br />

activament. Per tant <strong>la</strong> infermera d´anestèsia ha <strong>de</strong> conèixer i aplicar les<br />

noves propostes basa<strong>de</strong>s en <strong>la</strong> experiència científica.


Pòsters


P1. RUPTURA TRAQUEAL IATROGÈNICA<br />

A. Serrano; S. Sánchez; R. Arroyo; L. Moltó; P. Vidal; L. Trillo<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança<br />

INTRODUCCIÓ: La intubació traqueal pot causar lesions <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aèria. Generalment<br />

es tracta <strong>de</strong> lesions superficials <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aèria superior. En canvi, les<br />

lesions <strong>de</strong> l’arbre traqueobronquial són rares i potencialment greus. Presentem<br />

el cas d’una ruptura traqueal post- intubació d’urgències en una pacient<br />

amb patologia respiratòria crònica.<br />

Cas: Dona <strong>de</strong> 73 anys amb antece<strong>de</strong>nts <strong>de</strong> ma<strong>la</strong>ltia pulmonar obstructiva<br />

crònica (MPOC) mo<strong>de</strong>rada (FEV1 56%), portadora d’oxigen domiciliari.<br />

Consulta per augment <strong>de</strong> <strong>la</strong> dispnea habitual, febrícu<strong>la</strong> i tos amb expectoració<br />

mucopurulenta. A l’arribada a l’hospital presenta parada cardiorespiratòria<br />

que precisa intubació endotraqueal i maniobres <strong>de</strong> reanimació cardiopulmonar<br />

avançada. Posteriorment es trasl<strong>la</strong>da a <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong> cures intensives<br />

(UCI) on a l’exploració física <strong>de</strong>staca augment <strong>de</strong>l perímetre cervical, amb<br />

signes flogòtics i emfisema subcutani. Es realitza tomografia computeritzada<br />

(TC) cervicotoràcica que mostra imatge compatible amb ruptura traqueal. Es<br />

PÒSTERS. Dissabte Sessió 1<br />

<strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix intervenció quirúrgica urgent, en <strong>la</strong> que es realitza cervicotomia i<br />

sutura <strong>de</strong> <strong>la</strong> lesió. La pacient es trasl<strong>la</strong>da <strong>de</strong> nou a <strong>la</strong> UCI, on és extubada 10<br />

dies <strong>de</strong>sprés sense incidències.<br />

DISCUSSIÓ: La ruptura traqueobronquial és una complicació rara però greu<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> intubació endotraqueal. La seva incidència és <strong>de</strong>sconeguda. Hi estan<br />

implicats factors anatòmics i mecànics. Alguns factors <strong>de</strong> risc <strong>de</strong>scrits són<br />

sexe femení, mida ina<strong>de</strong>quada <strong>de</strong>l tub endotraqueal, intubació urgent, hiperinsuf<strong>la</strong>ció<br />

<strong>de</strong>l pneumotaponament, edat avançada, comorbiditat, MPOC. La<br />

clínica (emfisema subcutani o mediastínic, pneumotòrax, hemorràgia, distrès<br />

respiratori) apareix més ràpidament en els pacients venti<strong>la</strong>ts mecànicament.<br />

La prova diagnòstica d’elecció és <strong>la</strong> fibrobroncoscòpia. Pot complementar-se<br />

amb una TC, que ajudarà a p<strong>la</strong>nificar <strong>la</strong> cirurgia en cas que sigui necessària.<br />

En pacients estables, mínimament simptomàtics i amb lesions petites es pot<br />

consi<strong>de</strong>rar tractament conservador.<br />

P2. ANESTESIA GENERAL Y MANEJO VÍA AÉREA EN PACIENTE CON ESPONDILITIS<br />

ANQUILOPOYÉTICA PARA PRÓTESIS TOTAL DE CADERA<br />

M. Rueda; A. Crespo; M. Serra; M. Riera; R. Borràs; J. Mai<strong>la</strong>n<br />

IU Dexeus<br />

RESUMEN: Presentamos caso clínico <strong>de</strong> paciente con espondilitis anquilopoyética<br />

(EA) programado para prótesis total <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra. La espondilitis anquilopoyética<br />

conlleva en su curso nautral <strong>la</strong> fibrosis y oisficación <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> columna<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s articu<strong>la</strong>ciones sacroilícas, condicionando <strong>la</strong> práctica<br />

imposibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> A. regional, así como una grandificultad en<br />

el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea, siendo candidatos a <strong>la</strong> IOT con fibrobroncoscopio<br />

<strong>de</strong>spierto.<br />

CASO CLÍNICO: Presentamos el caso <strong>de</strong> un hombre <strong>de</strong> 42 años, programado<br />

para prótesis total <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra. Como antece<strong>de</strong>ntes Espondilitis anquilopoyética<br />

<strong>de</strong> más <strong>de</strong> 10 años <strong>de</strong> evolución, psoriasis <strong>de</strong> afectación generalizada,<br />

ulcus duo<strong>de</strong>nal.Como tratamiento ocasional AINE,S y opiáceos a <strong>de</strong>manda.<br />

En <strong>la</strong> valoración preoperatoria ECG, RX tórax con aumento <strong>de</strong> trama hiliar<br />

pulmonar y signos <strong>de</strong> condropatía costal,analítica normal.La espirometría<br />

mostró signos <strong>de</strong> neumopatía restrictiva.<br />

En <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea se objetiva: Abertura bucal < 4 cm, grado <strong>de</strong><br />

M-S III/IV, distancia tiromentoniana < 6 cm y movilidad nucal nu<strong>la</strong>.<br />

Se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> realizar IOT con el paciente <strong>de</strong>spierto mediante fibrobroncoscopio,<br />

bajo sedación consciente.<br />

Tras terminar <strong>la</strong> cirugía el paciente requirió <strong>la</strong>rgo tiempo para recuperar una<br />

venti<strong>la</strong>ción espontánea a<strong>de</strong>cuada, procediéndose finalmente a su extubación.<br />

En el post-operatorio inmediato se objetva hipoventi<strong>la</strong>ción y se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong><br />

su ingreso en <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> cuidados intensivos para su control evolutivo.<br />

COMENTARIO: La cirugía <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más <strong>de</strong>mandadas por los<br />

pacientes afectos <strong>de</strong> EA. Des<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista anestésico se recoge en <strong>la</strong><br />

literatura diversos abordajes, entre los que se incluyen técnicas regionales así<br />

como diferentes opciones en el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea difícil (IOT a través <strong>de</strong><br />

mascaril<strong>la</strong> <strong>la</strong>ringea, IOT con fibrobroncoscopio).<br />

En nuestro caso se <strong>de</strong>scartó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el inicio <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> técnicas regionales<br />

a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> IOT <strong>de</strong>spierto con fibrobroncoscopio que nos permitió el<br />

control eficaz <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea.<br />

77<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 1


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P3. ANESTÈSIA EN MALALTS EMFISEMATOSOS PER LA COL·LOCACIÓ DE<br />

VÀLVULES ENDOBRONQUIALS REDUCTORES DE VOLUM<br />

B. Gil; A. Casanovas; C. Martín; C. Benito; M. J. Castro; A. Rosell<br />

Hospital <strong>de</strong> Bellvitge<br />

INTRODUCCIÓ: L'emfisema pulmonar és una ma<strong>la</strong>ltia obstructiva crònica progressiva<br />

invalidant amb una prevalença <strong>de</strong>l 2%.Clàssicament s'ha tractat farmacològicament,amb<br />

cirurgia reductora <strong>de</strong> volum o finalment amb transp<strong>la</strong>ntament.Recentment<br />

s'ha <strong>de</strong>scrit una tècnica reductora broncoscòpica menys<br />

invasiva que minimitza riscos intraoperatoris i postoperatoris. Els pacients sotmesos<br />

a a aquesta tècinica pateixen estadis avançats <strong>de</strong> l'emfisema amb les<br />

particu<strong>la</strong>ritats anestèsic-venti<strong>la</strong>tòries que això comporta. Presentem el maneig<br />

perioperatori <strong>de</strong>ls primers casos d'una sèrie <strong>de</strong>l nostre centre sotmesos<br />

a <strong>la</strong> col·locació <strong>de</strong> vàlvules bronquials unidireccionals reductives (EBV) que<br />

participen en un estudi multicèntric internacional (Spiration).<br />

MATERIAL I MÈTODES: Quatre pacients varons d'edats compreses entre 40<br />

i 55 anys, cumplint criteris d'inclusió a Spiration, ASA III, van ser sotmesos a<br />

anestèsia general. L'inducció es portà a terme amb 1'5-2 ug/Kg <strong>de</strong> fentanilo,<br />

1'5-2 mg/Kg <strong>de</strong> propofol i 0'4 mg/Kg <strong>de</strong> rocuroni. El manteniment endovenós<br />

amb perfusió continua <strong>de</strong> remifentanilo i propofol. Es va seguir per<br />

a tots el mateix protocol amb administració endovenosa <strong>de</strong> 1 mg/Kg <strong>de</strong> metilprednisolona,<br />

antibioteràpia profilàctica i broncodi<strong>la</strong>tadors. Es controlà <strong>la</strong> via<br />

aèrea amb tub endotraqueal <strong>de</strong> 8 mm (DI) amb una conexió especial per <strong>la</strong><br />

introducció d'un fibroscopi. Es ventilà amb un respirador Aisys Carestation <strong>de</strong><br />

GE en mo<strong>de</strong> venti<strong>la</strong>tori SIMV.<br />

78<br />

RESULTATS: Tres pacients (Cormack I-II) van ser intubats amb <strong>la</strong>ringoscòpia<br />

convencional, l'altre ma<strong>la</strong>lt (Cormack IV) s'intubà a través <strong>de</strong>l fibroscopi. En<br />

tots es va po<strong>de</strong>r realitzar <strong>la</strong> col·locació endobronquial <strong>de</strong> EBV <strong>de</strong> forma<br />

uni/multilobar o uni/bi<strong>la</strong>teral amb èxit. El control venti<strong>la</strong>tori durant el procediment<br />

fou efectiu en tots sense presentar problemes respiratoris cap d'ells.<br />

Tots els ma<strong>la</strong>lts van ser extubats durants els 30 minuts posteriors a <strong>la</strong> suspensió<br />

<strong>de</strong> l'anestèsia. Durant el postoperatori, es registrà un cas <strong>de</strong> broncoespasme<br />

que es tractà satisfactoriament amb broncodi<strong>la</strong>tadors i corticoids.<br />

Es van seguir els ma<strong>la</strong>lts en controls posteriors no presentant cap complicació<br />

ni èxitus <strong>de</strong> causa respiratòria.<br />

CONCLUSIÓ: L'emfisema gau<strong>de</strong>ix actualment <strong>de</strong> <strong>la</strong> possibilitat d'un nou tractament<br />

menys agressiu per a pacients en estadis molt avançats <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>la</strong>ltia.<br />

Clàssicament havien <strong>de</strong> ser tractats amb cirurgia altament invasiva amb<br />

un elevat risc anestèsic-venti<strong>la</strong>tori. La tècnica que exposem permet una<br />

anestèsia general endovenosa amb control <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aèrea: redueix el volum<br />

inefectiu en <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ció, millora <strong>la</strong> tolerància i qualitat <strong>de</strong> vida, així com les<br />

proves funcionals respiratòries.<br />

P4. PNEUMOTÒRAX EN PACIENT POSTOPERAT D’ARTRÒDESI DORSAL<br />

V. Farré; N. Montori; S. Coves; O. Ramiro; B. Mén<strong>de</strong>z; María Rull<br />

Hosp. Joan XXIII <strong>de</strong> Tarragona<br />

INTRODUCCIÓ: El pneumotòrax és una situació poc freqüent però a tenir present<br />

quan apareix insuficiència respiratòria en un pacient postquirúrgic en <strong>la</strong><br />

columna vertebral. Presentem el cas clínic d’un pacient amb traumatisme<br />

toràcic, sotmès a <strong>de</strong>scompressió i artrò<strong>de</strong>si dorsal que presenta dispnea postoperatòria.<br />

CAS CLÍNIC: Pacient baró <strong>de</strong> 49 anys sense antece<strong>de</strong>nts patològics d’interès,<br />

afectat d’ocupació <strong>de</strong>l canal medul·<strong>la</strong>r d’origen traumàtic en el que es realitza<br />

una <strong>de</strong>scompressió amb artrò<strong>de</strong>si dorsal. L’intraoperatori es realitza<br />

sense incidències i és extubat a quiròfan sense problemes A l’arribada a reanimació,<br />

presenta <strong>de</strong>ssaturació progressiva amb saturacions màximes<br />

d’oxigen <strong>de</strong>l 89% amb VMK reservori i asimetria respiratòria. A l’auscultació,<br />

s’objectiva hipofonesi dreta. Es realitza radiografia toràcica on s’observa<br />

col·<strong>la</strong>pse pulmonar dret, motiu pel que es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix <strong>la</strong> col·locació d’un drenatge<br />

toràcic que resulta productiu per contingut hemàtic i aire. El pacient<br />

respon favorablement i recupera les saturacions, observant-se a <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca <strong>de</strong><br />

tòrax <strong>de</strong> control una reexpansió pulmonar completa. El ma<strong>la</strong>lt, finalment és<br />

trasl<strong>la</strong>dat al seu hospital <strong>de</strong> referència per continuar <strong>la</strong> seva recuperació.<br />

DISCUSSIÓ: 1. El diagnòstic diferencial <strong>de</strong>l pneumotòrax en un pacient postquirúrgic<br />

s’ha <strong>de</strong> fer entre les següents entitats: Atelectàsia secundària a<br />

intubació selectiva. Broncospasme. Broncoaspiració. Mal funcionament <strong>de</strong>l<br />

venti<strong>la</strong>dor. TEP. Perforació <strong>de</strong> l’artèria pulmonar. 2. En el traumatisme tòracoabdominal,<br />

s’ha <strong>de</strong> fer un diagnòstic acurat <strong>de</strong> <strong>la</strong> presència <strong>de</strong> pneumotòrax<br />

ocult, sobretot en el cas que es necessiti venti<strong>la</strong>ció mecànica posterior, per<br />

a qualsevol causa. 3. Hi ha diversos factors <strong>de</strong> risc per patir fracàs respiratori:<br />

edat >35 anys, un ISS >25, un GCS ≤ 12, afectació pulmonar directa i<br />

estabilització quirúrgica ap<strong>la</strong>çada més <strong>de</strong> dos dies <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> l’admissió.<br />

4. En el nostre cas, <strong>de</strong>gut al intraoperatori sense incidències i l’inici <strong>de</strong> <strong>la</strong> clínica<br />

a <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> Reanimació, consi<strong>de</strong>rem el pneumotòrax secundari a una<br />

complicació <strong>de</strong> l’acte quirúrgic.<br />

CONCLUSIÓ: Davant d’una insuficiència respiratòria sobtada durant el postoperatori,<br />

cal tenir sempre present <strong>la</strong> possibilitat d’un pneumotòrax, sobretot<br />

si s’ha realitzat una cirurgia toràcica, vertebral mitja-alta o abdominal alta.


P5. TROMBOEMBOLISMO PULMONAR MASIVO: UTILIDAD DE LA CAPNOGRAFÍA<br />

PARA MONITORIZAR LA EFICACIA DEL TRATAMIENTO TROMBOLÍTICO<br />

A. C<strong>la</strong>ramunt; A. Alcón; Á. Bilbao; B. Tena; D. Tresandí; L. Gómez<br />

Hospital Clínic <strong>de</strong> Barcelona<br />

INTRODUCCIÓN: El tromboembolismo pulmonar masivo (TEPM) es un cuadro<br />

clínico que se <strong>de</strong>fine como un episodio <strong>de</strong> TEP acompañado <strong>de</strong> hipotensión arterial,<br />

shock cardiogénico o disfunción ventricu<strong>la</strong>r severa. La mortalidad es<br />

elevada y el tratamiento trombolítico <strong>de</strong>be instaurarse rápidamente. Monitorizar<br />

<strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong>l tratamiento fibrinolítico es esencial pero a menudo requiere<br />

<strong>la</strong> realización <strong>de</strong> ecocardiografías seriadas o bien <strong>la</strong> cateterización <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> arteria pulmonar. Presentamos un caso don<strong>de</strong> <strong>la</strong> monitorización <strong>de</strong>l end-tidal<br />

<strong>de</strong> CO2 (ETCO2) fue útil para valorar <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong>l tratamiento.<br />

CASO CLÍNICO: Varón <strong>de</strong> 27 años <strong>de</strong> edad, sin alergias medicamentosas conocidas<br />

ni hábitos tóxicos. Como antece<strong>de</strong>ntes patológicos presenta síndrome<br />

<strong>de</strong> Down. Acu<strong>de</strong> a urgencias por dolor en extremidad inferior (EI) <strong>de</strong> horas <strong>de</strong><br />

evolución tras reposo en días previos. En <strong>la</strong> exploración física en urgencias<br />

<strong>de</strong>staca EI e<strong>de</strong>matosa y fría con pulso pedio conservado. Se realiza eco-Doppler<br />

<strong>de</strong> EI objetivándose trombosis venosa profunda femoral. Estando en el<br />

área <strong>de</strong> ecografías, el paciente presenta paro cardiorespiratorio iniciándose<br />

RCP básica y procediéndose a IOT. En ECG se objetiva disociación electromecánica<br />

administrándose un total <strong>de</strong> 3 mg <strong>de</strong> adrenalina con recuperación <strong>de</strong>l<br />

pulso persistiendo el paciente severamente hipotenso. En <strong>la</strong> capnografía se observa<br />

ETCO2 diminuido (15 mm Hg). Se realiza ecocardiograma en <strong>la</strong> cabecera<br />

<strong>de</strong>l paciente objetivándose disfunción ventricu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>recha severa. Ante <strong>la</strong><br />

sospecha <strong>de</strong> TEPM se administra altep<strong>la</strong>sa (20 mg en 30 minutos) objetivándose<br />

mejoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cifras <strong>de</strong> ETCO2 hasta 25 mm Hg y recuperación progresiva<br />

<strong>de</strong> los parámetros hemodinámicos. Ante nuevo episodio <strong>de</strong> hipotensión<br />

severa y <strong>de</strong>scenso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cifras <strong>de</strong> capnografía (ETCO2 14 mm Hg) se sospecha<br />

nuevo embolismo pulmonar iniciándose perfusión <strong>de</strong> altep<strong>la</strong>sa con nueva<br />

mejoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión arterial y <strong>de</strong>l ETCO2 (hasta 24 mm Hg). Posteriormente,<br />

estando el paciente hemodinámicamente estable, se realiza arteriografía pulmonar<br />

e iliocavografía inferior procediéndose a <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> filtro en vena<br />

cava inferior.<br />

CONCLUSIONES: Ante un TEPM, <strong>la</strong> medición <strong>de</strong>l ETCO2 en pacientes en venti<strong>la</strong>ción<br />

mecánica pue<strong>de</strong> ser una alternativa no invasiva para monitorizar <strong>la</strong><br />

eficacia <strong>de</strong>l tratamiento trombolítico y <strong>de</strong>tectar nuevos episodios <strong>de</strong> embolismo<br />

pulmonar.<br />

REFERENCIAS:<br />

– Verschuren F, Heinonen E, C<strong>la</strong>use D et al. Volumetric capnography as a bedsi<strong>de</strong> monitoring<br />

of thrombolysis in major pulmonary embolism. Intensive Care Med. 2004<br />

Nov; 30(11):2129-32.<br />

– Wiegand UK, Kurowski V, Giannitsis E, et al. Effectiveness of end-tidal carbon dioxi<strong>de</strong><br />

tension for monitoring thrombolytic therapy in acute pulmonary embolism, Crit Care<br />

Med.2000 Nov;28(11):3588-92.<br />

P6. UTILIZACIÓN DEL BLOQUEADOR BRONQUIAL COOPDECH EN BLOQUEO LOBAR<br />

SELECTIVO EN UN CASO DE CORPORECTOMÍA VERTEBRAL CON ABORDAJE<br />

TORÁCICO<br />

J. L. Cor<strong>de</strong>ro; R. L<strong>la</strong>sera; J. Giménez; M. Ojer; G. Melo; R. Garcia<br />

Hospital Universitari Germans Trias i Pujol<br />

INTRODUCCIÓN: Para conseguir una venti<strong>la</strong>ción unipulmonar durante cirugia<br />

<strong>de</strong>l torax, el instrumento más utilizado actualmente es el tubo <strong>de</strong> doble luz, los<br />

bloqueadores bronquiales pue<strong>de</strong>n ofrecer ventajas en algunas situaciones clínicas<br />

como en el caso <strong>de</strong> necesidad <strong>de</strong> bloqueo lobar selectivo.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente <strong>de</strong> 60 años <strong>de</strong> edad con Antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Hipertensión<br />

Arterial, Dislipemia, Tiroi<strong>de</strong>ctomia total y A<strong>de</strong>nocarcinoma <strong>de</strong> pulmón<br />

T2N1M1que precisó <strong>de</strong> Lobectomia superior izquierda y linfa<strong>de</strong>nectomia mediastínica.<br />

A los 3 meses se diagnostica <strong>de</strong> metastasis a nivel <strong>de</strong>l cuerpo vertebral<br />

<strong>de</strong>T9. Decidiéndose realizar Corporectomia <strong>de</strong> T9 con abordaje torácico<br />

<strong>de</strong>recho. A través <strong>de</strong> un tubo <strong>de</strong> una so<strong>la</strong> luz (Mallinkrodt nº 8) se colocó un<br />

bloqueador bronquial Coop<strong>de</strong>ch que se dirigió al bronquio intermediario,mediante<br />

control fibrobroncoscópico, con lo que en el momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ción<br />

selectiva se pudo venti<strong>la</strong>r el lóbulo superior <strong>de</strong>recho y el inferior izquierdo.<br />

Las saturaciones <strong>de</strong> O2 en todo momento fueron superiores al 97%<br />

sin presentar dificulta<strong>de</strong>s en el mantenimiento <strong>de</strong> un Volumen minuto a<strong>de</strong>-<br />

cuado ni problemas <strong>de</strong> hiperpresión <strong>de</strong> via aérea. El campo quirúrgico fue correcto<br />

para el equipo quirúrgico. La paciente pudo ser extubado al final <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

intervención sin inci<strong>de</strong>ncias.<br />

COMENTARIO: La intubación lobar selectiva está indicada en aquellos casos<br />

<strong>de</strong> función respiratoria limitada para evitar el co<strong>la</strong>pso completo <strong>de</strong> todo un<br />

pulmón. El bloqueador <strong>de</strong> Coop<strong>de</strong>ch se se pue<strong>de</strong> colocar facilmente a través<br />

<strong>de</strong> un tubo orotraqueal y dirigirlo en nuestro caso al bronquio intermediario <strong>de</strong>recho.<br />

En el caso <strong>de</strong> bronquios más distales o con más angu<strong>la</strong>ción sería más<br />

útil el <strong>de</strong> Arndt que es dirigido mediante FBS al bronquio <strong>de</strong>seado.<br />

El bloqueador <strong>de</strong> Coop<strong>de</strong>ch, es un nuevo dispositivo con una pieza <strong>de</strong> tres<br />

luces en forma <strong>de</strong> T que permite conectarlo a un respirador y mantener <strong>la</strong><br />

venti<strong>la</strong>ción durante su colocación mediante control fibrobroncoscópico. El extremo<br />

distal <strong>de</strong>l bloqueador presenta una curvatura <strong>la</strong>teral que permite su<br />

orientación hacia el bronquio que se <strong>de</strong>sea bloquear.<br />

79<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 1


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P7. FLUX CONTINU A TRAVÉS DEL GLOBUS PILOT PER COMPENSAR FUGA AÈRIA<br />

DEL PNEUMOTAPONAMENT TRAQUEAL<br />

P. Hernán<strong>de</strong>z; L. Moltó; E. Terrer; R. Arroyo; A. Pérez; L. Gal<strong>la</strong>rt<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança<br />

INTRODUCCIÓ: En l’anestesiologia sovint hi ha situacions en les que es requereix<br />

una actuació efectiva, pràctica i “creativa” per part <strong>de</strong> l’anestesiòleg. Presentem<br />

una solució temporal d’una fuga aeria <strong>de</strong>l pnemotaponament durant<br />

una nefrectomia en un cas <strong>de</strong> intubació traqueal difícil.<br />

CAS: Pacient <strong>de</strong> 62 anys i 68 kg, que s’intervé d’una nefrectomia esquerre. Exploració<br />

<strong>de</strong>stacada: Mal<strong>la</strong>mpati IV, distància tiro-mentoniana <strong>de</strong> 4cm, bona<br />

obertura bucal. El pacient s’intuba amb fibroscop amb un tub <strong>de</strong>l nº 7 sense inci<strong>de</strong>nts.<br />

Es col·loca en <strong>de</strong>cúbit <strong>la</strong>teral dret i es manté venti<strong>la</strong>ció mecànica contro<strong>la</strong>da<br />

per volum (VT 550ml, FR 12rpm, pr p<strong>la</strong>teau 18cmH2O). Iniciada <strong>la</strong> cirugia,<br />

s’evi<strong>de</strong>ncia fuga <strong>de</strong> 150ml <strong>de</strong> VTe i pèrdua repetida <strong>de</strong> presió <strong>de</strong>l globus<br />

pilot . Es canvia a venti<strong>la</strong>ció contro<strong>la</strong>da per presió (pr. inspirada <strong>de</strong> 22cmH2O i<br />

FR <strong>de</strong> 12rpm) disminuint <strong>la</strong> fuga a 100ml <strong>de</strong> VTe. S’observa que insuf<strong>la</strong>nt continuament<br />

el globus pilot, es minimitza <strong>la</strong> fuga. Conseqüentment, es col·loca una<br />

c<strong>la</strong>u <strong>de</strong> tres pasos unida a un sistema extern <strong>de</strong> flux continu d’aire, a un manòmetre<br />

(Endotest, Rüsch®) i al globus pilot <strong>de</strong>l TET . Amb un fluxe continu<br />

d’oxigen entre 1-2L/min obtenim una presió d’insuf<strong>la</strong>ció <strong>de</strong>l globus d’uns<br />

30mbar. Aquest fluxe no augmenta <strong>la</strong> presió intrapulmonar i permet finalitzar<br />

<strong>la</strong> cirugia i una venti<strong>la</strong>ció correcte. Evolució postoperatòria sense inci<strong>de</strong>nts,<br />

<strong>de</strong>scartant-se broncoaspiració amb Rx tórax a les 24 i 48 h posteriors.<br />

80<br />

CONCLUSIÓ: En situacions anestèsiques complica<strong>de</strong>s com aquest cas per <strong>la</strong><br />

posició quirúrgica, <strong>la</strong> intubació difícil i una fuga <strong>de</strong>l pneumotaponament,<br />

l’intercanvi <strong>de</strong>l TET pot ser difícil. Administrar un fluxe continu extern per mantenir<br />

<strong>la</strong> presió <strong>de</strong>l pneumotaponament pot resultar una alternativa al recanvi<br />

<strong>de</strong>l TET. Artamendi et al (1) estudià aquest mèto<strong>de</strong> en tràquees <strong>de</strong> cadàver. Inconvenients<br />

potencials po<strong>de</strong>n ser rotura total <strong>de</strong>l manegot intern, <strong>la</strong>ceració<br />

traqueal en cas <strong>de</strong> no monitoritzar <strong>la</strong> presió d’insuf<strong>la</strong>ció (2), etc. Es podria utilitzar<br />

aire enlloc d’oxigen per minimitzar el risc d’ignició associat a diatèrmia<br />

i altes concentracions d’oxigen.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Suárez Artamendi JR. et al. Pérdida <strong>de</strong> aire en los manguitos <strong>de</strong> los tubos endotraqueales<br />

durante el procedimiento anestésico. Como solucionar este problema sin<br />

cambiar el tubo? Mo<strong>de</strong>lo experimental con traqueas humanas. Rev Esp Anestesiol<br />

Reanim. 1999 Jun-Jul;46(6):236-40.<br />

2. Torres-Machí ML et al. Tracheal <strong>la</strong>ceration after intubation and application of continuous<br />

airflow through the outer cuff of the tracheal tube. Rev Esp Anestesiol Reanim.<br />

2006 Apr;53(4):257-60.<br />

P8. PNEUMOTÒRAX EN PACIENT POSTOPERAT D’ARTRÒDESI DORSAL<br />

L. Perelló; M. J. Carretero; M. Magaldi; A. Tejedor<br />

Hospital Clínic Barcelona<br />

INTRODUCCIÓ: Es <strong>de</strong>fineix neumotòrax com <strong>la</strong> presència d'aire a l'espai pleural,<br />

po<strong>de</strong>nt-se c<strong>la</strong>ssificar-se en espontani i traumàtic. Dins els espontanis es<br />

conten el primari (sense una causa aparent), el secundari (a ma<strong>la</strong>ltia <strong>de</strong> base)<br />

i el catamenial. Pel què fa als traumàtics, po<strong>de</strong>n ser iatrogènics ( biòpsies, catéters,<br />

venti<strong>la</strong>ció mecànica) o penetrants per arma.<br />

CAS CLÍNIC: Pacient <strong>de</strong> 20anys, sense antece<strong>de</strong>nts patològics d'interès que<br />

s'intervé d'urgències per fascitis necrosant d'extremitat inferior dreta. Es realitza<br />

anestèsia general ba<strong>la</strong>ncejada. Paràmetres venti<strong>la</strong>toris: volum tidal<br />

7ml/kg, pressió peak 26cm H2O, presió p<strong>la</strong>teau 22 cmH2O, PEEP 7 cmH2O,<br />

FiO2 45%. Al l<strong>la</strong>rg <strong>de</strong>l procediment no es registra cap pressió elevada a via<br />

respiratòria, mantenint pressions màximes <strong>de</strong> 28 cmH2O. Intervenció sense<br />

incidències, po<strong>de</strong>nt-se extubar al pacient en finalitzar. Durant el postoperatori<br />

immediat presenta insuficiència respiratòria hipoxèmica re<strong>la</strong>tiva (gasometria:<br />

pH 7.43, pCO2 43mmHg, pO2 85mmHg amb lentilles nasals a 3 litres/minut),<br />

amb aparició a <strong>la</strong> radiografia <strong>de</strong> tòrax d’augment <strong>de</strong> <strong>la</strong> trama<br />

vascu<strong>la</strong>r bibasal. S'interpreta com a signes <strong>de</strong> lesió pulmonar aguda versus<br />

atelèctasis i s’inicia CPAP, tractament <strong>de</strong>plector i fisioteràpia respiratòria amb<br />

triflow. Posterior a maniobra d'espiració-inspiració forçada amb triflow el pacient<br />

presenta <strong>de</strong>saturació brusca fins a 82% juntament amb dispnea i taquipnea,<br />

<strong>de</strong>stacant a l'auscultació hipofonesis d'hemitòrax dret. Es realitza<br />

nova radiografia que mostra neumotòrax apical dret, que ja es <strong>de</strong>mostrava en<br />

<strong>la</strong> radiografia prèvia, però va passar <strong>de</strong>saparcebut. Es contacta amb servei<br />

<strong>de</strong> cirugia toràcica qui <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix <strong>la</strong> col·locació <strong>de</strong> tub toràcic. Al cap <strong>de</strong> 4 dies<br />

es retira el drenatge toràcic donat l’escàs dèbit i <strong>la</strong> bona evolució clínica i<br />

gasomètrica.<br />

CONCLUSIONS: En un pacient jove <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ció mecànica pot <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nar<br />

un neumotòrax, probablement secundari a <strong>la</strong> presència <strong>de</strong> bulles. En aquest<br />

cas va posar-se <strong>de</strong> manifest <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> <strong>la</strong> realització <strong>de</strong> fisioteràpia respiratòria<br />

amb inspiracions-espiracions força<strong>de</strong>s. Així doncs, davant un pacient<br />

jove amb hipoxèmia i antece<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> venti<strong>la</strong>ció mecànica s'ha <strong>de</strong> <strong>de</strong>scartar<br />

el neumotòrax com a probable causa.


PÒSTERS. Dissabte Sessió 2<br />

P9. TRAQUEOTOMÍA PERCUTÁNEA PREQUIRÚRGICA EN NEUROCIRUGÍA DE FOSA<br />

POSTERIOR: ANÁLISIS DE NUESTRA EXPERIENCIA<br />

M. Argañaraz; Á. Espinosa; P. Tormos; À. Camps; M. Noguer; M. De Nadal<br />

Hosp. Universitario Vall d´Hebrón<br />

INTRODUCCIÓN: La extubación <strong>de</strong> los pacientes sometidos a cirugía <strong>de</strong> lesiones<br />

infratentoriales conlleva un alto riesgo, tanto por el tipo <strong>de</strong> fijación cervical<br />

que llevan algunos <strong>de</strong> éstos pacientes (halo craneotorácico) como por<br />

<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> exacerbación <strong>de</strong> lesiones <strong>de</strong> pares bajos y <strong>de</strong> <strong>de</strong>presión respiratoria<br />

en el postoperatorio. La traqueostomía preoperatoria permite en<br />

estos pacientes un buen control <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea, un <strong>de</strong>stete seguro y una exploración<br />

neurológica precoz. La traqueostomia percutánea (TPC) es una técnica<br />

simple y con menos inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> estenosis traqueales que <strong>la</strong> traqueostomía<br />

quirúrgica convencional, pero no permite el cambio <strong>de</strong> cánu<strong>la</strong> hasta los<br />

5-7 días.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Se <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> realización y seguimiento <strong>de</strong> TPC en<br />

6 pacientes neuroquirúrgicos usando dos técnicas <strong>de</strong> TPC (Griggs y Ciaglia).<br />

Se registraron <strong>la</strong>s siguientes variables: edad, patología e indicación quirúrgica,<br />

fijación cervical, tipo <strong>de</strong> cánu<strong>la</strong>, inci<strong>de</strong>ncias en <strong>la</strong> TPC, tiempo hasta el<br />

recambio <strong>de</strong> cánu<strong>la</strong>, días <strong>de</strong> canu<strong>la</strong>ción y complicaciones re<strong>la</strong>cionadas con<br />

<strong>la</strong> técnica.<br />

RESULTADOS: De los 6 pacientes, 4 con patología tumoral (grupo 1) y los<br />

otros 2 con malformaciones <strong>de</strong> charne<strong>la</strong> (grupo 2), 3 eran portadores <strong>de</strong> halo<br />

craneotorácico (HCT). Presentaron un tiempo medio en horas <strong>de</strong> recambio<br />

<strong>de</strong> cánu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 84 horas en el primer grupo y 36 horas en el segundo y un<br />

tiempo medio <strong>de</strong> <strong>de</strong>canu<strong>la</strong>ción en días <strong>de</strong> 44,75 para el primero y <strong>de</strong> 5 para<br />

el segundo. La estancia media en <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> reanimación fue <strong>de</strong> 3,5 días<br />

para el primer grupo y 1,5 para el grupo 2, con un tiempo <strong>de</strong> estancia media<br />

hospita<strong>la</strong>ria en días <strong>de</strong> 49 para el primero y 20 para el grupo 2. Los tres pacientes<br />

portadores <strong>de</strong> HTC presentaron complicaciones re<strong>la</strong>cionadas con<br />

afectación <strong>de</strong> pares craneales bajos o con <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> TPC (dificultad en el<br />

cambio <strong>de</strong> cánu<strong>la</strong> fenestrada, sangrado peri incisional, parálisis <strong>de</strong> cuerda<br />

vocal, parálisis hemidiafragmática). Todas estas inci<strong>de</strong>ncias se produjeron<br />

antes <strong>de</strong> completarse el período <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>l estoma.<br />

DISCUSIÓN: La indicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> traqueostomía preoperatoria en pacientes<br />

con lesión <strong>de</strong> fosa posterior tiene un carácter preventivo, y su realización en<br />

pacientes portadores <strong>de</strong> halo craneotorácico supone un reto tanto por <strong>la</strong> limitación<br />

<strong>de</strong>l campo como por <strong>la</strong> imposibilidad <strong>de</strong> extensión cervical. Si estos<br />

pacientes no presentan complicaciónes postquirúrgicas, se podrían <strong>de</strong>canu<strong>la</strong>r<br />

rápidamente o cambiar a una cánu<strong>la</strong> fenestrada. En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s TPC,<br />

los cambios <strong>de</strong> cánu<strong>la</strong> antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l estoma pue<strong>de</strong>n resultar difíciles.<br />

En cinco <strong>de</strong> nuestros pacientes, el cambio se realizó antes <strong>de</strong> los 5<br />

días y en dos <strong>de</strong> ellos el cambio presentó complicaciones no graves durante<br />

el procedimiento.<br />

CONCLUSIONES: En vista a los resultados, en pacientes con lesiones <strong>de</strong> fosa<br />

posterior con riesgo <strong>de</strong> presentar complicaciones durante el <strong>de</strong>stete respiratorio,<br />

se ha imp<strong>la</strong>ntado un protocolo <strong>de</strong> técnica <strong>de</strong> TPC que consiste en <strong>la</strong> colocación<br />

preoperatoria <strong>de</strong> una cánu<strong>la</strong> fenestrada con camisa, evitando el recambio<br />

precoz <strong>de</strong> <strong>la</strong> cánu<strong>la</strong> antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l estoma.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Qureshi et al. Prediction and timing of tracheostomy in patients with infratentorial lesions<br />

requiring mechanical venti<strong>la</strong>tory support. Crit Care Med 2000;28(5):1663-4.<br />

2. Goriachev et al. Early tracheostomy in patients with tumors in the posterior cranial<br />

fossa during postoperative period Anesteziol Reanimatol. 2004;(2):58-60.<br />

3. Lukas et al. Standard surgical versus percutaneous di<strong>la</strong>tational tracheostomy in intensive<br />

care patients. Saudi Med J. 2007;28(10):1529-33.<br />

P10. PERFUSIÓN CEREBRAL MEDIDA CON 99MTC-HMPAO SPECT EN PACIENTES<br />

DIAGNOSTICADOS DE FIBROMIALGIA EN NUESTRA COMUNIDAD<br />

S. Coves; I. Montalvo; O. Ramiro; Mª L. Santos; J. Sa<strong>la</strong>; M. Rull<br />

H. U. Joan XXIII <strong>de</strong> Tarragona<br />

INTRODUCCIÓN: La fibromialgia es una enfermedad <strong>de</strong> etiología <strong>de</strong>sconocida<br />

que se caracteriza por dolor crónico generalizado en el aparato locomotor<br />

entre otras manifestaciones clínicas.<br />

El objetivo <strong>de</strong> este estudio es evaluar <strong>la</strong> perfusión cerebral con SPECT en pacientes<br />

afectados <strong>de</strong> fibromialgia.<br />

MATERIALES Y MÉTODOS: Pacientes: Incluimos 81 pacientes diagnosticados<br />

<strong>de</strong> fibromialgia entre los años 2000-2004 con eda<strong>de</strong>s entre 22 y 71 años sin<br />

ninguna otra enfermedad médica o psiquiátrica y sin ningún tratamiento farmacológico<br />

en ese período. A todos los pacientes se les realizó un 99mTc-<br />

HMPAO SPECT durante 1h, todos ellos interpretados por un Médico Nuclear.<br />

Variables: Se analizaron edad, género, estado civil, hijos, situación <strong>la</strong>boral,<br />

dolor mediante EVA, tiempo <strong>de</strong> enfermedad y perfusión cerebral.<br />

ESTUDIO ESTADÍSTICO: Utilizamos un análisis <strong>de</strong> series <strong>de</strong> casos para <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción<br />

<strong>de</strong> los resultados.<br />

RESULTADOS: La hiperperfusión hal<strong>la</strong>da mediante SPECT concuerda con el<br />

incremento <strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción nociceptiva y <strong>la</strong> hipoperfusión con el <strong>de</strong>cremento<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> respuesta afectivo-atencional al dolor.<br />

CONCLUSIÓN: Debido a que los fármacos y <strong>la</strong>s terapias también actúan sobre<br />

estos dos componentes <strong>de</strong>l dolor <strong>la</strong>nzamos <strong>la</strong> hipótesis que el SPECT podría<br />

ser una herramienta válida y fácil para guiar un tratamiento individualizado y<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un seguimiento <strong>de</strong>l dolor.<br />

81<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 2


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P11. TROMBOSI VENOSA CEREBRAL EN EL POSTOPERATORI D'UNA CESÀREA EN<br />

PACIENT AMB HEMOGLOBINÚRIA PAROXÍSTICA NOCTURNA<br />

C. Samaniego; M. Robert; M. Metje; A. Vil<strong>la</strong>longa<br />

Hospital Josep Trueta<br />

INTRODUCCIÓ: Presentem un cas d’una pacient amb hemoglobinúria paroxística<br />

nocturna(HPN)intervinguda <strong>de</strong> cesàrea urgent per preeclàmpsia sota<br />

anestèsia neuroaxial i reintervinguda per hematoma infectat sota anestèsia<br />

general 15 dies més tard, que va presentar una trombosi venosa cerebral en<br />

el segon postoperatori.<br />

Repassem les possibles complicacions <strong>de</strong>ls pacients amb HPN al ser sotmesos<br />

a factors estressants com són l’embaràs o una intervenció quirúrgica, així<br />

com <strong>la</strong> seva prevenció i terapèutica.<br />

CAS CLÍNIC: La pacient és una dona <strong>de</strong> 36 anys amb antece<strong>de</strong>nts <strong>de</strong> HPN <strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> fa 3 anys amb pancitopènia mo<strong>de</strong>rada i un avortament <strong>de</strong> segon trimestre<br />

fa 1 any que està en tractament crònic amb prednisona 10mg/d, àcid fòlic<br />

10mg/d, losferron 1c/d i fragmin 5000UI/d.<br />

La ma<strong>la</strong>lta va ser sotmesa a una cesàrea urgent per preeclàmpsia a les 33<br />

setmanes <strong>de</strong> gestació sota anestèsia neuroaxial amb una reintervenció per<br />

hematoma infectat <strong>de</strong> <strong>la</strong> ferida quirúrgica als 15 dies sota anestèsia general<br />

amb intubació orotraqueal i venti<strong>la</strong>ció mecànica. En el postoperatori immediat<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> reintervenció va presentar dues incidències: un augment analític <strong>de</strong><br />

les transaminases amb ecografia abdominal normal que va <strong>de</strong>scartar trombosi<br />

<strong>de</strong> grans vasos intraabdominals i un episodi <strong>de</strong> cefalea molt intensa autolimitada.<br />

Als 2 mesos acu<strong>de</strong>ix a urgències per alteració <strong>de</strong> <strong>la</strong> visió <strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> cesàrea amb papil.le<strong>de</strong>ma sense focalitat neurològica a l’exploració física<br />

i es diagnostica <strong>de</strong> trombosi venosa cerebral per RMN. S’inicia tractament anticoagu<strong>la</strong>nt<br />

amb heparina sòdica i dicumarínics amb milloria progresiva <strong>de</strong><br />

l’alteració visual. La pacient és donada d’alta a domicili amb tractament anticoagu<strong>la</strong>nt<br />

via oral per ser contro<strong>la</strong>da ambu<strong>la</strong>tòriament pel Servei <strong>de</strong> neurologia<br />

i d'hematologia.<br />

COMENTARI: - L’hemoglobinúria paroxística nocturna és una panmielopatia<br />

monoclonal adquirida amb una incidència <strong>de</strong> 1-10/1000000 que consisteix<br />

en un dèficit parcial o complet <strong>de</strong> <strong>de</strong>termina<strong>de</strong>s proteïnes <strong>de</strong> membrana <strong>de</strong><br />

les cèl.lules sanguínies que les fa més sensibles a <strong>la</strong> lisi cel.lu<strong>la</strong>r a través<br />

<strong>de</strong>l complement. Clínicament es caracteritza principalment per hemòlisi, fe-<br />

82<br />

nòmens trombòtics i aplàsia medul.<strong>la</strong>r. L’hemòlisi és intravascu<strong>la</strong>r i pot ser<br />

crònica o en forma <strong>de</strong> crisis <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>na<strong>de</strong>s per diferents factors (hipercàpnia,<br />

acidosi, fàrmacs, cirurgia, etc). Els fenòmens trombòtics es presenten<br />

en un 12-40% <strong>de</strong>ls casos, essent <strong>la</strong> principal causa <strong>de</strong> morbimortalitat, i<br />

són <strong>de</strong> predomini intraabdominal. La trombosi venosa cerebral és una manifestació<br />

clínica poc freqüent i es presenta en forma <strong>de</strong> signes d’hipertensió<br />

intracranial. L’HPN té com a tractament curatiu el transp<strong>la</strong>nt <strong>de</strong> medul.<strong>la</strong><br />

òssia, però <strong>la</strong> majoria <strong>de</strong>ls ma<strong>la</strong>lts porten tractament pal.liatiu. - L’embaràs<br />

en pacients amb HPN incrementa el risc d’hemòlisi, però <strong>la</strong> màxima preocupació<br />

és <strong>la</strong> trombosi venosa que té una incidència <strong>de</strong>l 12,1% i és <strong>la</strong> causant<br />

<strong>de</strong> més <strong>de</strong>l 80% <strong>de</strong> <strong>la</strong> mortalitat d'aquestes gestants. Per tant, es recomana<br />

continuar amb <strong>la</strong> medicació habitual <strong>de</strong> <strong>la</strong> seva ma<strong>la</strong>ltia <strong>de</strong> base<br />

amb especial interés sobre <strong>la</strong> tromboprofi<strong>la</strong>xi. - L’acte quirúrgic barreja una<br />

serie <strong>de</strong> factors que actuen com a <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nants <strong>de</strong> crisis hemolítiques i<br />

trombosis venoses en ma<strong>la</strong>lts amb HPN. Pel que fa a <strong>la</strong> tècnica anestèsica,<br />

no n’hi ha cap <strong>de</strong> primera elecció. L’anestèsia neuroaxial està contraindicada<br />

en p<strong>la</strong>quetopènies severes o p<strong>la</strong>quetopènies amb tractament concomitant<br />

amb heparina <strong>de</strong> baix pes mol.lecul.<strong>la</strong>r (HBPM), i és <strong>la</strong> tècnica més utilitzada<br />

en parteres. L’anestèsia general pot disminuïr o augmentar <strong>la</strong> hemòlisi en<br />

aquest pacients i no té contraindicacions absolutes; es creu que els gasos<br />

hal.logenats podrien inhibir l'hemòlisi. Durant <strong>la</strong> intervenció hem <strong>de</strong> tenir<br />

com a objectius <strong>la</strong> normovolèmia, <strong>la</strong> normotèrmia i una bona analgèsia, i<br />

hem d’evitar al màxim l’acidosi, l’estrés, les sol.lucions hipotòniques, les<br />

venoclisis i <strong>de</strong>terminats fàrmacs com el tiopental i el N2O. - Així doncs, en<br />

pacients embaraça<strong>de</strong>s amb HPN amb dinàmica <strong>de</strong> part hem <strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r<br />

molt bé l’analgèsia amb anestesia neuroaxial o amb perfusió <strong>de</strong> mòrfics endovenosos<br />

en cas que <strong>la</strong> primera estigui contraindicada i si s’ha d’entrar a<br />

quirofan hem <strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r tots els factors <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nants d’hemòlisi <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>ts<br />

anteriorment, així com transfondre els hemo<strong>de</strong>rivats necessaris. De<br />

manera preventiva, en aquestes pacients embaraça<strong>de</strong>s que estiguin en tractament<br />

profilàctic amb HBPM s’intentarà canviar <strong>la</strong> HBPM per <strong>la</strong> heparina no<br />

fraccionada sobre les 35-36 setmanes a fi <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r realitzar l’anestèsia<br />

neuroaxial amb més seguretat.<br />

P12. ANESTESIA EN PACIENTE CON ENFERMEDAD DE STEINERT DESCONOCIDA<br />

G. Molins; A. Crespo<br />

Institut Universitari Dexeus<br />

La Enfermedad <strong>de</strong> Steinert, también <strong>de</strong>nominada Distrofia Miotónica tipo 1,<br />

es <strong>la</strong> distrofia (reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> masa muscu<strong>la</strong>r) más frecuente en el adulto,<br />

con una inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> 1 caso por 8000 habitantes. Se transmite <strong>de</strong> forma<br />

autosómica dominante. El locus genético se localiza en el gen 19q13.3, y<br />

consiste en <strong>la</strong> expansión <strong>de</strong> tripletes CTG. Cursa con miotonía (retraso en <strong>la</strong><br />

contracción <strong>de</strong>l músculo), atrofia muscu<strong>la</strong>r carácterística y cambios distróficos<br />

en tejidos no muscu<strong>la</strong>res, como cristalino, testículos, glándu<strong>la</strong>s endocrinas,<br />

piel y encéfalo. Se trata <strong>de</strong> <strong>de</strong> una entidad con un amplio espectro clínico<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s formas congénitas muy graves hasta <strong>la</strong>s formas<br />

paucisintomáticas que pasan <strong>de</strong>sapercibidas hasta <strong>la</strong> cuarta o quinta <strong>de</strong>cádas<br />

por <strong>la</strong> aparición temprana <strong>de</strong> cataratas. Presento el caso <strong>de</strong> un paciente<br />

adulto que fue sometido a una cirugía electiva <strong>de</strong> reconstrucción machilo-facial.<br />

En el examen preoperatorio <strong>de</strong>stacaron una facies apática, disartria, voz<br />

nasal, bloqueo auriculoventricu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> primer grado y <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> una vía<br />

aérea difícil con Mal<strong>la</strong>mpati 3 e historia <strong>de</strong> roncador. La inducción se realizó<br />

con Propofol, Fentanilo y re<strong>la</strong>jante muscu<strong>la</strong>r no <strong>de</strong>spo<strong>la</strong>rizante. La intubación<br />

no fue difícil. El mantenimiento fue con anestesia ba<strong>la</strong>nceada. La cirugía<br />

transcurrió sin inci<strong>de</strong>ncias. Para <strong>la</strong> extubación en quirófano se utilizaron anticolinesterásicos,<br />

y ésta fue tórpida y prolongada. Se tras<strong>la</strong>dó al paciente a<br />

Reanimación. En el transcurso <strong>de</strong>l postoperatorio inmediato el paciente requirió<br />

volver a ser intubado por hipoventi<strong>la</strong>ción, y se tras<strong>la</strong>dó a UCI. El <strong>de</strong>stete<br />

fue lento y requirió traqueostomía. Se añadió disfagia y se colocó gastrostomía<br />

<strong>de</strong> alimentación. Para sus cuidados <strong>de</strong>l paciente crónico se tras<strong>la</strong>dó<br />

a un hospital <strong>de</strong> tercer nivel; don<strong>de</strong> tras realizarse una historia clínica <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da<br />

se le diagnosticó <strong>de</strong> Enfermedad <strong>de</strong> Steinert. Se revisa el manejo perioperatorio<br />

<strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> pacientes.


P13. ÉS ENCARA ACCEPTABLE LA POSICIÓ EN SEDESTACIÓ PER LA CIRURGIA DE<br />

FOSSA POSTERIOR? A PROPÒSIT D’UN CAS D’EMBOLISME AERI<br />

S. <strong>de</strong> Paz; M. González; A. Jiménez; M. Costa; E. Mén<strong>de</strong>z; M. González<br />

Hospital Universitari Germans Trias i Pujol<br />

CAS CLÍNIC: Home <strong>de</strong> 66 anys amb neoplàsia vesical estadi IV que es diagnostica<br />

<strong>de</strong> lesió cerebel·losa. Es realitza craniectomia suboccipital i exèresi<br />

tumoral sota anestèsia general total endovenosa presentant a les 4 hores<br />

embolisme aeri; es <strong>de</strong>tecta per alteració <strong>de</strong> <strong>la</strong> capnografia i es confirma per<br />

aspiració d’aire a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> via venosa central, i posteriorment per gasometria.<br />

Ingressa a Reanimació sota intubació requerint Fi02 altes; a les 24<br />

hores presenta e<strong>de</strong>ma agut <strong>de</strong> pulmó amb bona resposta al tractament <strong>de</strong>plectiu<br />

i corticoteràpia i és donat d’alta al 12è dia.<br />

DISCUSSIÓ: La mesura i<strong>de</strong>al per prevenir l’embolisme aeri és <strong>la</strong> posició <strong>de</strong> <strong>de</strong>cúbit<br />

prono en <strong>la</strong> que <strong>la</strong> distància entre el camp quirúrgic i l’aurícu<strong>la</strong> dreta és<br />

mínima. En el cas <strong>de</strong> que sigui imprescindible <strong>la</strong> posició <strong>de</strong> se<strong>de</strong>stació cal<br />

prendre mesures durant tot el procés peroperatori: Preoperatori: ecocardiografia<br />

amb contrast per <strong>de</strong>scartar un foràmen oval permeable per evitar un<br />

possible embolisme paradoxal. Intraoperatori: normovolèmia, col·locació<br />

d’una via venosa central, monitorització bàsica amb capnografia, ecoDop-<br />

P14. INDEX D’ESTAT CEREBRAL I PROFUNDITAT DEL SON<br />

pler precordial (que encara que no és el mèto<strong>de</strong> més sensible, sí que és el<br />

que tenim més a l’abast en el nostre medi) versus ecocardiografia transesofàgica.<br />

Postoperatori: vigilància intensiva <strong>de</strong>l ma<strong>la</strong>lt per tractar una possible<br />

lesió pulmonar aguda per afectació <strong>de</strong> <strong>la</strong> membrana alveolo-capil.<strong>la</strong>r.<br />

CONCLUSIONS: La <strong>de</strong>tecció i tractament precoç <strong>de</strong> l’embolisme aeri evitarà<br />

<strong>la</strong> progressió <strong>de</strong> les seves complicacions. L’única forma <strong>de</strong> prevenir l’embòlia<br />

aèria seria consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> posició <strong>de</strong> <strong>de</strong>cúbit prono sempre que <strong>la</strong> cirurgia ho<br />

permeti.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Fábregas N., Valero R., Carrero E., Salvador L. Uso <strong>de</strong>l doppler precordial en el paciente<br />

sometido a cirugía craneal en posición <strong>de</strong> se<strong>de</strong>stación. Rev Esp Anestesiol Reanim.<br />

2002 Feb; 49(2):116-7.<br />

2. Rath GP., Bithal PK., Chaturvedi A., Dash HH. Complications re<strong>la</strong>ted to positioning in<br />

posterior fossa craniectomy. J Clin Neurosci. 2007 Jun; 14(6):520-5.<br />

A. Pujol; P. Baxarías (1); J. M. Barbanoj (2); S. Giménez (3); S. Clos (4), S. Romero (5)<br />

Fundació Puigvert, Fundació Puigvert (1), Centre d’Investigació <strong>de</strong> Medicaments, IR-HSCSP; Departament <strong>de</strong> Farmacologia i Terapèutica, UAB (2), Centre<br />

d’Investigació <strong>de</strong> Medicaments, IR-HSCSP; Departament <strong>de</strong> Farmacologia i Terapèutica, UAB (3), Centre d’Investigació <strong>de</strong> Medicaments, IR-HSCSP; Departament<br />

<strong>de</strong> Farmacologia i Terapèutica, UAB (4), Centre d’Investigació <strong>de</strong> Medicaments, IR-HSCSP; Departament <strong>de</strong> Farmacologia i Terapèutica, UAB.Centre <strong>de</strong> Recerca<br />

en Enginyeria Biomèdica, Departament ESAII, UPC (5)<br />

OBJECTIU: El Ín<strong>de</strong>x d’estat cerebral (CSI) s’utilitza com a mesura <strong>de</strong> <strong>la</strong> profunditat<br />

hipnòtica <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia (<strong>de</strong>sconnexió farmacològica <strong>de</strong>l S.N.C. <strong>de</strong><br />

l’exterior). Es p<strong>la</strong>nteja avaluar <strong>la</strong> seva utilització com a mesura <strong>de</strong> <strong>la</strong> profunditat<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sconnexió fisiològica <strong>de</strong>l S.N.C. <strong>de</strong> l’exterior: el son.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Estudi prospectiu aprovat pels Comitès ètics<br />

d’investigació clínica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundació Puigvert i <strong>de</strong>l Hospital <strong>de</strong> St.Pau. Després<br />

d’una nit d’adaptació, 20 voluntaris homes joves sans van dormir al <strong>la</strong>boratori,<br />

duent-se a terme durant tota <strong>la</strong> nit el registre <strong>de</strong>:1) senyals polisomnogràfics<br />

estàndard i 2) senyals EEG a partir <strong>de</strong> 3 elèctro<strong>de</strong>s : front-mitg,<br />

pols esquerra i mastoi<strong>de</strong>s esquerra. Els senyals polisomnogràfics es van analitzar<br />

manualment seguint els criteris <strong>de</strong> Rechtschaffen and Kales, c<strong>la</strong>ssificant<br />

cada època <strong>de</strong> 30 segons en un estadi <strong>de</strong> son específic. Es va obtenir un<br />

valor <strong>de</strong> CSI cada 5 segons, mitjançant el sistema Cerebral State Monitor®<br />

(Danmeter).<br />

RESULTATS: Els valors mitjans <strong>de</strong> CSI en els diferents estadis <strong>de</strong> son es varen<br />

diferenciar <strong>de</strong> manera estadísticament significativa (ANOVA, p< 0.001): <strong>de</strong>spert<br />

63,6 ± 24,30, estadi I 59,6 ± 23,70, estadi II 57,4 ± 23,73, estadi III+IV<br />

64,2 ± 24,78, estadi REM 55,1 ± 21,3; no es va po<strong>de</strong>r diferenciar entre <strong>de</strong>spert<br />

i estadi III+IV, peró sí varen existir diferències entre els estadis I, II, REM<br />

entre ells i entre <strong>de</strong>spert i estadi III+IV (Scheffé).<br />

CONCLUSIONS:El CSI no és una bona eina per mesurar <strong>la</strong> son fisiològica.<br />

83<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 2


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P15. MALFORMACIÓN ARTERIO VENOSA CEREBRAL EN UNA PACIENTE CON<br />

MIASTENIA GRAVIS: MANEJO ANESTÉSICO EN NEURORRADIOLOGÍA<br />

INTERVENCIONISTA<br />

N. Sanchis (1); C. Cubells; Y. Jiménez; J. Canet<br />

Hospital <strong>de</strong> Mataró (1), Hospital Germans Trias i Pujol<br />

INTRODUCCIÓN: El uso <strong>de</strong> re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res es controvertido en pacientes<br />

afectos <strong>de</strong> miastenia gravis dado que aquellos que reciben tratamiento<br />

farmacológico con anticolinesterásicos presentan una respuesta variable a<br />

los re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>spo<strong>la</strong>rizantes,con duración imprecisa <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción<br />

<strong>de</strong>l fármaco, generalmente a<strong>la</strong>rgada. Los agentes inha<strong>la</strong>torios prolongan asimismo<br />

el bloqueo neuromuscu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> los re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res.<br />

Cuando <strong>la</strong> cirugía lo permite, el uso <strong>de</strong> técnicas locorregionales sería <strong>la</strong> primera<br />

elección, pero en el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> neurorradiología intervencionista, es necesario<br />

<strong>de</strong> anestesia general con medición precisa y ajustada tanto anestésica<br />

como analgésica.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente mujer <strong>de</strong> 33 años afecta <strong>de</strong> miastenia gravis, programada<br />

para neurorradiología intervencionista <strong>de</strong> malformación arteriovenosa<br />

cerebral.Como agentes inductores se utilizó propofol y fentanilo y se usaron<br />

dosis fraccionadas <strong>de</strong> vecuronio como re<strong>la</strong>jante muscu<strong>la</strong>r. El mantenimiento<br />

84<br />

anestésico se realizó con remifentanilo y con sevoflorane con MAC entre 0.3-<br />

0.4. Como complicaciones durante <strong>la</strong> intervención se produjo vasoespasmo<br />

que requirió <strong>de</strong> nimodipino intraarterial. La educción <strong>de</strong> <strong>la</strong> paciente se realizó<br />

sin complicaciones y el postoperatorio inmediato fue satisfactorio sin <strong>de</strong>presión<br />

respiratoria.<br />

DISCUSIÓN: Los pacientes miasténicos muestran una sensibilidad mayor a los<br />

re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res no <strong>de</strong>spo<strong>la</strong>rizantes, por lo que es recomendable usarlos<br />

a dosis menores y con monitorización <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>jación neuromuscu<strong>la</strong>r.<br />

Cuando es importante <strong>la</strong> ausencia <strong>de</strong> movimiento por el tipo <strong>de</strong> cirugía, los re<strong>la</strong>jantes<br />

muscu<strong>la</strong>res ofrecen ventajas pero que en este tipo <strong>de</strong> pacientes no<br />

quedan exentas <strong>de</strong> controversia ni <strong>de</strong> efectos imprecisos por lo que se <strong>de</strong>ben<br />

usar con caute<strong>la</strong>.


P16. ELECTROCARDIOGRAMA PREOPERATORI. A TOTS?<br />

M. Prat; M. Morales; M. Pérez; O. Gómez; J. Bernal<br />

Hospital Mútua <strong>de</strong> Terrassa<br />

La gran majoria <strong>de</strong> “gui<strong>de</strong>lines” sobre els preoperatoris conci<strong>de</strong>ixen que el<br />

electrocardiograma no hauria <strong>de</strong> ser una porva <strong>de</strong> rutina i que el seu ús<br />

hauria <strong>de</strong> ser limitat als pacients amb factors <strong>de</strong> risc. Presentem un cas<br />

d´una dona <strong>de</strong> 17 anys, sense antece<strong>de</strong>nts personals d´interés, que ingressa<br />

per apencicitis aguda. En el preoperatori, s´evi<strong>de</strong>ncia un electrocardiograma<br />

amb bloqueig <strong>de</strong> branca esquerre i elevació <strong>de</strong>l segment ST a<br />

totes les <strong>de</strong>rivacions precordials, sense sintomatologia. Donada l´urgència<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugia es proce<strong>de</strong>ix a l´intervenció, sota anestesia general, sense<br />

presentar cap complicació perioperatòria. En el posoperatori immediat, es<br />

proposa estudi cardiològic per <strong>de</strong>scartar patologia subjacent. Actualment,<br />

continuem fent electrocardiogrames preoperatoris a tots els pacients malgrat<br />

que les guies aconsellen realitzar-ho als majors <strong>de</strong> 40 anys o aquells<br />

que presenten factors <strong>de</strong> risc cardiovascu<strong>la</strong>rs. Hem fet una revisió<br />

d´aquestes guies i <strong>de</strong>ls motius que ens fan seguir realitzant aquesta prova<br />

a tots els pacients.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. García-Miguel FJ et al.Indicaciones <strong>de</strong>l electrocardiograma para <strong>la</strong> valoración preoperatoria<br />

en cirugía programada. Rev. Esp. Anestesiol. Reanim. 2002; 49: 5-12.<br />

2. Practice Advisory for Preanesthesia Evaluation. Anestesiology 2002; 96:485-96.<br />

P17. NEUROESTIMULACIÓN MEDULAR EN PACIENTE POLITRAUMATIZADO CON<br />

DOLOR CRÓNICO INTRATABLE<br />

R. Berge; R. Navarro; A. Hervías; J. Molina; L. A. Moreno<br />

Hospital Clínic i Provincial <strong>de</strong> Barcelona<br />

Politraumatizado grave por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> motocicleta. Traumatismo facial y<br />

TCE con dolor a <strong>la</strong> movilización <strong>de</strong> crestas ilíacas. Pruebas complementarias<br />

a <strong>de</strong>stacar: diástasis importante <strong>de</strong> <strong>la</strong> sínfisis pubiana y <strong>de</strong> <strong>la</strong> unión sacroiliaca<br />

<strong>de</strong>recha, ruptura <strong>de</strong> <strong>la</strong> pared anterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> vejiga <strong>de</strong> <strong>la</strong> orina, a nivel<br />

bajo, lesiones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales se interviene quirúrgicamente. Paciente acu<strong>de</strong> a<br />

<strong>la</strong> clínica <strong>de</strong>l dolor remito por el servicio <strong>de</strong> traumatología el 7º mes <strong>de</strong>spués<br />

por presentar dolor crónico intratable pélvico (ambos testículos, uretra, genitales<br />

y pene) con dolor <strong>de</strong> características neuropáticas: alodinia, dolor punzante<br />

disfunción eréctil. Pruebas complementarias: el electromiograma alteración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> respuesta a estímulos eléctricos en <strong>la</strong> zona afectada y RMN<br />

muestra: diástasis <strong>de</strong> <strong>la</strong> sínfisis púbica <strong>de</strong> 13 mm. El paciente presentaba<br />

varios criterios <strong>de</strong> inclusión para neuroestimu<strong>la</strong>ción: dolor intratable a fármacos<br />

habituales (anticonvulsivantes, opiáceos, baclofeno, perfusiones endovenosa<br />

con anestésicos locales), fue sometido a una evaluación psicoló-<br />

PÒSTERS. Dissabte Sessió 3<br />

gica y no presentaba contraindicación para <strong>la</strong> técnica. Se realizó test <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción<br />

medu<strong>la</strong>r precisando <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> 2 electrodos retrógrados <strong>de</strong><br />

4 polos y un electrodo en dirección craneal 8 polos. Tras presentar cobertura<br />

<strong>de</strong>l 99% sé dio una mejoría <strong>de</strong>l 100% <strong>de</strong> <strong>la</strong> alodinia y una mejoría superior<br />

a un 50% <strong>de</strong>l dolor, por lo que le fue imp<strong>la</strong>ntado un sistema <strong>de</strong>finitivo. No obstante<br />

<strong>la</strong> mejoría superior al 50% <strong>de</strong>l dolor el paciente continúo presentando<br />

trastornos <strong>de</strong> <strong>la</strong> marcha. La neuroestimu<strong>la</strong>ción es una técnica que lleva aplicándose<br />

muchos años. aunque se utiliza re<strong>la</strong>tivament poco. Se estima que<br />

menos <strong>de</strong>l 5% <strong>de</strong> los pacientes españoles con dolor crónico que precisarían<br />

este tratamiento lo ha recibido en <strong>la</strong> última década. Los impulsos eléctricos<br />

bloquean <strong>la</strong>s señales <strong>de</strong>l dolor e impi<strong>de</strong>n que lleguen al cerebro, aliviando <strong>de</strong><br />

esta forma el dolor. Es importante difundir <strong>la</strong>s indicaciones <strong>de</strong> esta terapia y<br />

favorecer su utilización cuando esta sea necesaria.<br />

85<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 3


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P18. BLOQUEO DEL GANGLIO IMPAR EN EL TRATAMIENTO DE LA VULVODINIA<br />

D.Tresandí, J. Pérez, A.C<strong>la</strong>ramunt, L.Gómez<br />

Unidad <strong>de</strong>l Dolor Crónico;Servicio <strong>de</strong> Anestesiología y Reanimación; Hospital Clinic; Universitat <strong>de</strong> Barcelona<br />

La vulvodínia es un tipo <strong>de</strong> dolor neuropático que afecta el área genital externa<br />

femenina, su prevalencia es <strong>de</strong>l 15% y su etiología frecuentemente<br />

<strong>de</strong>sconocida por lo que su tratamiento se limita al control sintomático. Presentamos<br />

un caso <strong>de</strong> una paciente con vulvodínia resistente a fármacos antineuropáticos<br />

y que presentó buena respuesta al bloqueo simpático <strong>de</strong>l<br />

ganglio impar (Walther).<br />

CASO: Paciente <strong>de</strong> 33 años con antece<strong>de</strong>ntes asma alérgico, hipertiroidismo,<br />

alergia al ácido c<strong>la</strong>vulánico y choco<strong>la</strong>te. Tras antibioticoterapia por<br />

infección respiratoria inició cuadro <strong>de</strong> escozor, prurito y ardor vulvar. Fue<br />

diagnosticada <strong>de</strong> candidiasis recibiendo antifúngicos y otros tratamientos<br />

tópicos que le provocaron reacción alérgica con agravamiento <strong>de</strong> <strong>la</strong>s molestias.<br />

Tras suspen<strong>de</strong>r el tratamiento tópico, se realizaron pruebas <strong>de</strong> alergia<br />

que resultaron positivas para el katón (antibacteriano <strong>de</strong> uso en cosméticos).<br />

A pesar <strong>de</strong> resolverse <strong>la</strong>s lesiones vulvares, persistió el dolor y<br />

sensación urente/quemante severamente limitantes. Recibió diferentes fármacos<br />

analgésicos (amitriplina, pregabalina, duloxetina, AINE, tramadol)<br />

sin éxito. Tras once meses <strong>de</strong> tratamiento médico acu<strong>de</strong> a nuestro centro<br />

don<strong>de</strong> se propone bloqueo simpático. Bajo control radioscópico se realizó<br />

bloqueo <strong>de</strong>l ganglio impar <strong>de</strong> Walter con corticoi<strong>de</strong>s y ropivacaína obteniéndose<br />

más <strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong> analgesia durante 3 meses. La vulvodínia es una<br />

86<br />

entidad nosológica cuya etiología es difícil <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar, caracterizada por<br />

síntomas simi<strong>la</strong>res a los <strong>de</strong> otros síndromes neuropáticos. Ello explica <strong>la</strong><br />

eficacia <strong>de</strong> los anti<strong>de</strong>presivos y antiepilépticos. Se cree que este cuadro<br />

tiene una componente <strong>de</strong> activación anóma<strong>la</strong> vegetativa simpática por lo<br />

que está indicado el bloqueo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ca<strong>de</strong>na simpática <strong>de</strong> ese nivel. Las posibilida<strong>de</strong>s<br />

terapéuticas intervencionistas son: bloqueo <strong>de</strong>l ganglio impar <strong>de</strong><br />

Walther, bloqueo <strong>de</strong>l nervio pu<strong>de</strong>ndo y neuroestimu<strong>la</strong>ción sacra. El bloqueo<br />

<strong>de</strong> ganglio <strong>de</strong> Walter se emplea con éxito en otros tipos <strong>de</strong> dolor pélvico crónico,<br />

ante <strong>la</strong> resistencia al tratamiento farmacológico, en nuestro caso<br />

hemos optado por realizar dicha técnica obteniendo un resultado muy positivo.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Vulvodynia: Case Report and Review of Literature. Gynecol Obstet Invest<br />

2008;65:155-161 (DOI: 10.1159/000110896).<br />

– CID, J. Dolor Pélvico crónico. Rev. Soc. Esp. Dolor, ene. 2006, vol.13, no.1, p.29-39.<br />

ISSN 1134-8046.<br />

– Transsacrococcygeal Approach to Ganglion Impar Block for Management Of Chronic<br />

Perineal Pain: A Prospective Observational Study. Gokul R. Toshniwal, MD1, G.P.<br />

Dureja, MD2, and S.M. Prashanth, MD3 Pain Physician 2007; 10:661-666.<br />

P19. ESPECTROSCÒPIA PROPERA A L’INFRAROIG EN LA VALORACIÓ DE LA<br />

PERFUSIÓ TISSULAR DE LES EXTREMITATS INFERIORS EN CIRURGIA<br />

VASCULAR<br />

E. Pujol; A. Ojeda; P. Matute; G. Fita<br />

Hospital Clínic <strong>de</strong> Barcelona<br />

INTRODUCCIÓ: La mesura <strong>de</strong> <strong>la</strong> saturació regional d’oxigen mitjançant<br />

l’espectroscòpia propera a l’infraroig (NIRS) és un mèto<strong>de</strong> <strong>de</strong> monitoratge no<br />

invasiu usat per valorar l’oxigenació <strong>de</strong>ls teixits en múltiples circumstàncies.<br />

Objectius: Ens hem p<strong>la</strong>ntejat si aquesta tecnologia, dissenyada originalment per<br />

monitoritzar l’oxigen cerebral, pot ser útil per <strong>de</strong>tectar canvis en <strong>la</strong> perfusió <strong>de</strong><br />

les extremitats inferiors en cirurgia <strong>de</strong> l’aorta i cirurgia vascu<strong>la</strong>r peri fèrica.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Presentem 4 casos <strong>de</strong> pacients (homes, 59.5 ± 4.5 a,<br />

ASA III) sotmesos a cirurgia d’aorta abdominal i un cas d’un pacient (home,<br />

48 a, ASA III) sotmès a <strong>de</strong>rivació fèmoro-poplítia, en què s’ha monitoritzat <strong>la</strong><br />

saturació d’oxigen en EEII per valorar-ne <strong>la</strong> tendència durant el pinçament/<strong>de</strong>spinçament<br />

arterial.<br />

RESULTATS: En tots els pacients s’observa una disminució <strong>de</strong> <strong>la</strong> saturació regional<br />

d’O2 (29-46% respecte el valor basal) durant el pinçament arterial, recuperant-se<br />

en <strong>de</strong>spinçar.<br />

CONCLUSIÓ: Tot i el nombre limitat <strong>de</strong> casos valorats, els resultats obtinguts<br />

fan pensar que el NIRS és una tecnologia a tenir en compte per al monitoratge<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> perfusió tissu<strong>la</strong>r en cirurgia vascu<strong>la</strong>r.


P20. PAPEL DE LA SATURACIÓN REGIONAL DE OXIGENO CEREBRAL Y DEL ÍNDICE<br />

BIESPECTRAL EN LA DISFUNCIÓN NEUROLÓGICA EN PACIENTES<br />

INTERVENIDOS DE CIRUGÍA CARDIACA<br />

A. Ojeda; V. Parra; M. Sadurní; M. Doate; C. Roux; T. Boget<br />

Hospital Clinic <strong>de</strong> Barcelona, Hospital <strong>de</strong>l Mar (1)<br />

OBJETIVO: Evaluar <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> saturación regional <strong>de</strong> oxígeno cerebral<br />

(SrO2C) y <strong>de</strong>l índice biespectral (BIS) con <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> disfunción neurológica<br />

severa (DN severa) o disfunción neuro-psicológica (DNP) <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cirugía cardiaca.<br />

MATERIAL Y MÉTODO: Estudio prospectivo y observacional realizado en pacientes<br />

intervenidos <strong>de</strong> cirugía cardiaca (CC) valvu<strong>la</strong>r o coronaria. La valoración<br />

neuro-psicológica fue realizada por neuropsicólogos <strong>de</strong>l Hospital una semana<br />

antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> CC y a los cuatro meses <strong>de</strong> <strong>la</strong> CC.<br />

Se consi<strong>de</strong>ró DN severa <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> un acci<strong>de</strong>nte vascu<strong>la</strong>r cerebral con alteración<br />

motora, convulsión, coma o muerte <strong>de</strong> origen neurológico; se consi<strong>de</strong>ró<br />

DNP <strong>la</strong> alteración <strong>de</strong> dos o más parámetros en <strong>la</strong>s pruebas neuropsicológicas<br />

postoperatorias respecto a <strong>la</strong>s pruebas preoperatorias.<br />

La SrO2C y BIS fueron monitorizados <strong>de</strong> forma continua durante <strong>la</strong> cirugía. La<br />

técnica anestésica y quirúrgica fue estándar en todos los pacientes. Para el<br />

análisis estadístico se utilizó <strong>la</strong> regresión logística.<br />

RESULTADOS: Se incluyeron 45 pacientes (edad=62,9±10,2 años, EUROS-<br />

CORE=5,42). El 17% (8/45) mostraron disfunción <strong>de</strong>l sistema nervioso central<br />

(DSNC): dos pacientes sufrieron DN severa y seis DNP. Los valores <strong>de</strong> BIS<br />

fueron significativamente más bajos en los pacientes con DSNC (p=0,027). La<br />

corre<strong>la</strong>ción entre los valores <strong>de</strong> <strong>la</strong> SrO2C y <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> DSNC no fue significativa<br />

(p=0,09); sin embargo, los valores <strong>de</strong> SrO2C eran más bajos y durante<br />

más tiempo en los ocho pacientes con DSNC (área bajo <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

SrO2C).<br />

CONCLUSIONES: Nuestro estudio, sugiere que los valores intraoperatorios <strong>de</strong><br />

BIS se re<strong>la</strong>cionan con <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> alteraciones neurológicas. Sin embargo,<br />

<strong>la</strong> SrO2C, quizás por el tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra que es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s limitaciones<br />

<strong>de</strong> este estudio, no se corre<strong>la</strong>cionó significativamente con a <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong><br />

disfunción <strong>de</strong>l sistema nervioso central.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Murkin J. Anesth Analg 2007: 104:51-58. Casatti A. Anaesth Analg 2005;<br />

101:740-747.<br />

P21. ANALGESIA POSTOPERATORIA EN CIRUGIA DE RESECCION PULMONAR.<br />

RELACION CON EL NUMERO DE DIAS DE HOSPITALIZACION Y<br />

COMPLICACIONES ASOCIADAS<br />

A. Stefano; P. Prieto; J. Ros; M. Duart; C. Alcal<strong>de</strong>; J. Cuenca<br />

Hospital Universitari Sant Joan Reus<br />

INTRODUCCIÓN: La analgesia postoperatoria post-toracotómica <strong>de</strong>be permitir<br />

una correcta y precoz fisioterapia respiratoria. Se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> elección <strong>la</strong><br />

analgesia peridural torácica con anestésicos locales y mórficos respecto a <strong>la</strong><br />

analgesia intravenosa con mórficos [1,2]<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Estudio retrospectivo <strong>de</strong> 64 pacientes sometidos a cirugía<br />

<strong>de</strong> resección pulmonar en el Hospital S. Joan <strong>de</strong> Reus <strong>de</strong>s<strong>de</strong> enero 2005<br />

hasta julio 2008 (48 lobectomías, 6 neumectomías y 10 segmentectomías). Se<br />

agruparon según <strong>la</strong> pauta analgésica post-operatoria: n=35 epidural lumbar<br />

con morfina en bolos cada 24 horas (ELM), n=15 epidural torácica con anestésicos<br />

locales y fentanilo en administración continua (ETALF), n=12 analgesia<br />

intravensa continua con AINES y mórficos (AIV), n=.2 epidural torácica con<br />

metadona en bolos cada 8 horas (ETM). Se excluyeron <strong>de</strong>l análisis un total <strong>de</strong><br />

5 pacientes. Las variables analizadas fueron: edad, sexo, ASA, esca<strong>la</strong> verbal<br />

numérica <strong>de</strong> dolor a <strong>la</strong>s 24 horas <strong>de</strong>l post-operatorio, días <strong>de</strong> hospitalización<br />

a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervención quirúrgica y presencia o ausencia <strong>de</strong> complicaciones<br />

postoperatorias. Los datos se analizaron con el programa estadístico G-<br />

Stat 2.0. Se realizaron pruebas <strong>de</strong> contraste no paramétricas <strong>de</strong> Kruskal-Wallis,<br />

chi cuadrado y Fisher.<br />

RESULTADOS: Se analizaron un total <strong>de</strong> 59 pacientes. Todos los grupos eran<br />

comparables en cuanto a edad, ASA, sexo y tipo <strong>de</strong> cirugía. No encontramos<br />

diferencias estadísticamente significativas en cuanto a días <strong>de</strong> hospitalización,<br />

inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> complicaciones postoperatorias ni nivel <strong>de</strong> dolor postoperatorio.<br />

DISCUSIÓN: Se ha <strong>de</strong>mostrado que <strong>la</strong> analgesia epidural post-toracotomía es<br />

superior a <strong>la</strong> analgesia intravenosa con mórficos, pero no hemos encontrado<br />

en <strong>la</strong> literatura ningún estudio que compare en <strong>la</strong> cirugía torácica <strong>la</strong> eficacia<br />

<strong>de</strong>l régimen <strong>de</strong> analgesia epidural torácica con anestésicos locales respecto<br />

a <strong>la</strong> analgesia epidural lumbar con morfina en términos <strong>de</strong> días <strong>de</strong> hospitalización<br />

e inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> complicaciones [3]<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Del<strong>la</strong> Rocca G. et al. Post-thoracotomy analgesia: epidural vs intravenous morphine<br />

continuous infusion. Minerva Anestesiol. 2002 Sep;68(9):681-93.<br />

2. Scott AM, Starlin JR, Ruscher AE, De Lessio ST, Harms BA.Thoracic versus lumbar<br />

epidural anesthesia's effect on pain control and ileus resolution after restorative<br />

proctocolectomy. Surgery 1996 Oct;120(4):688-95<br />

3. Liu SS, Wu CL. Effect of postoperative analgesia on major postoperative complications:<br />

a systematic update of the evi<strong>de</strong>nce. Anesth Analg 2007 Mar;104(3):689-702.<br />

87<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 3


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P22. ANALGESIA PARA LITOTRICIA POR ONDAS DE CHOQUE<br />

A. Mª Álvarez; A. Pujol; S. Castel<strong>la</strong>rnau; P. Baxarias<br />

Fundación Puigvert<br />

INTRODUCCIÓN: Se nos solicita por parte <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong> Radiología <strong>la</strong> aplicación<br />

<strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> analgesia, para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> litotricia extracorpórea<br />

por ondas <strong>de</strong> choque.El objetivo <strong>de</strong> este estudio, es evaluar <strong>la</strong> técnica<br />

analgésica utilizada.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Des<strong>de</strong> abril a agosto <strong>de</strong>l 2008, se recogen 47 pacientes,<br />

<strong>de</strong> los que se excluyen 8 <strong>de</strong>bido a adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica. Se utilizó<br />

el litotriptor SIEMENS LITHOSKOP ( 1 disparo/ seg). Técnica analgésica:<br />

premedicación con Midazo<strong>la</strong>m endovenoso e inicio <strong>de</strong> perfusión <strong>de</strong><br />

Remifentanilo (0.08-0,1µgr/ Kg/min) 10 minutos antes <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong>l procedimiento,<br />

acompañado <strong>de</strong> refuerzos con bolus <strong>de</strong> Remifentanilo en momentos<br />

puntuales. Se administraron como analgésicos coadyuvantes: Dexketoprofeno<br />

y N- Butil- Bromuro Hioscina. Monitorización: TA, FC, FR, Sat<br />

O2,CO2, EVA. Al finalizar el procedimiento, se realizó <strong>la</strong> recuperación en <strong>la</strong><br />

zona <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar previo al alta. Los datos se analizaron con el programa<br />

informático SPSS 12.0.<br />

88<br />

RESULTADOS: Datos <strong>de</strong>mográficos: H: 53%, M: 47%, Edad: 54.4 años,<br />

Peso:68.8 Kg ASA ( I:19, II: 19, III: 9). Ambu<strong>la</strong>torios: 36, Ingresados: 11.<br />

Tiempo medio procedimiento: 82 minutos. Tiempo medio al alta: 97 minutos.<br />

Nº disparos: 3500-4000, Intensidad: 3.5-4 Hz. Remifentanilo dosis<br />

media, perfusión: 0.08 µg/ kg / min. El 36% <strong>de</strong> pacientes necesitaron bolus.<br />

Complicaciones: extrasistoles ventricu<strong>la</strong>res: 10.6 %,bradicardias:1%, taquicardias:6,4%,<br />

nauseas: 12.8% y vómitos: 10.7%.<br />

CONCLUSIONES:<br />

El uso <strong>de</strong> remifentanilo en perfusión a estas dosis, proporciona una buena<br />

analgesia para realizar el procedimiento con seguridad y confort para el<br />

paciente y a<strong>de</strong>más permite un altísimo índice <strong>de</strong> éxitos <strong>de</strong>l procedimiento.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Fentanilo vs Remifentanilo para litotricia extracorpórea. Caballero J,García P et<br />

col.Com. IV Congreso Sociedad <strong>de</strong>l Dolor (Má<strong>la</strong>ga 1999).<br />

P23. IMPORTANCIA DE LA MONITORITZACIÓ DE LA FUNCIÓ NEUROMUSCULAR EN<br />

EL MANEIG INTRAOPERATORI DE LA DISTRÒFIA MUSCULAR DE BECKER<br />

A. Pedregosa; J. Genís; S. Suárez; V. Murga; J. Mª Bausili<br />

Hospital d'Igua<strong>la</strong>da<br />

INTRODUCCIÓ: La distròfia muscu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Becker és una miopatia hereditària<br />

lligada al cromosoma X en el gen que codifica <strong>la</strong> distrofina que s’associa a<br />

<strong>de</strong>bilitat muscu<strong>la</strong>r i afectació cardiorespiratòria entre altres. El diagnòstic es<br />

fa per biòpsia muscu<strong>la</strong>r i estudi genètic.<br />

CAS CLÍNIC: Home <strong>de</strong> 19 anys diagnosticat <strong>de</strong> distròfia muscu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Becker<br />

als 4 anys amb miocardiopatia di<strong>la</strong>tada associada, hipertensió arterial, còlics<br />

nefrítics i una tenotomia aquil·lea sota anestèsia general sense incidències<br />

com a antece<strong>de</strong>nts, que és sotmès a colecistectomia <strong>la</strong>paroscòpica electiva<br />

<strong>de</strong>sprés d’un episodi <strong>de</strong> pancreatitis aguda d’origen biliar tractat mèdicament.<br />

Estudi preoperatori que mostra miocardiopatia di<strong>la</strong>tada lleugera amb<br />

FE 34% asimptomàtic clínicament, alteració venti<strong>la</strong>tòria <strong>de</strong> tipus restrictiu<br />

amb gasometria arterial normal i creatinfosfoquinasa <strong>de</strong> 700. Profi<strong>la</strong>xi antiemètica<br />

i <strong>de</strong> <strong>la</strong> broncoaspiració. Monitorització amb ECG, PANI, capnografia,<br />

pulsioximetria, BIS i funció neuromuscu<strong>la</strong>r. Inducció i manteniment amb TIVA-<br />

TCI amb propofol i remifentanil, sense utilització <strong>de</strong> re<strong>la</strong>xants muscu<strong>la</strong>rs,<br />

mascareta <strong>la</strong>ríngia Proseal® nº4, O2/aire 50% i venti<strong>la</strong>ció contro<strong>la</strong>da per<br />

pressió amb circuit obert. Rel.<strong>la</strong>ció T4-T1 preinserció <strong>de</strong> <strong>la</strong> mascareta <strong>la</strong>ríngia<br />

<strong>de</strong>l 73% amb manteniment <strong>de</strong> les 4 respostes <strong>de</strong>l TOF. Infiltració <strong>de</strong>ls<br />

punts d’inserció <strong>de</strong>ls tròcars amb anestèsic local a més d’analgèsia endovenosa<br />

pre-educció. Temps quirúrgic <strong>de</strong> 50 minuts. Desinserció <strong>de</strong> <strong>la</strong> mascareta<br />

<strong>la</strong>ríngia al quiròfan i trasl<strong>la</strong>t a <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong> recuperació postanestèsica<br />

conscient, orientat i respiratòria i hemodinàmicament estable. Postoperatori<br />

sense incidències.<br />

COMENTARI: És necessari un estudi preoperatori acurat d’aquests ma<strong>la</strong>lts<br />

per tal d’establir un p<strong>la</strong> anestèsic que permeti prevenir l’aparició <strong>de</strong> possibles<br />

complicacions peroperatòries. S’han d’evitar fàrmacs re<strong>la</strong>cionats amb un<br />

major risc d’episodis <strong>de</strong> “hipertèrmia maligna-like”: halogenats, succinilcolina,<br />

haloperidol. L’ús <strong>de</strong> <strong>la</strong> monitorització neuromuscu<strong>la</strong>r (TOF) va permetre<br />

no utilitzar re<strong>la</strong>xants muscu<strong>la</strong>rs ni en <strong>la</strong> inducció ni en el manteniment anestèsic<br />

ja que mostrà un estat <strong>de</strong> “re<strong>la</strong>xació muscu<strong>la</strong>r sense re<strong>la</strong>xant muscu<strong>la</strong>r”<br />

secundari a <strong>la</strong> ma<strong>la</strong>ltia i facilitat per l’ús <strong>de</strong> propofol. La mascareta Proseal®<br />

és molt útil en aquests casos: major superfície <strong>de</strong> segel<strong>la</strong>ment i<br />

possibilitat d’introduir una sonda gàstrica per aspiració <strong>de</strong> líquids i evitar <strong>la</strong><br />

hiperinsuf<strong>la</strong>ció gàstrica tot i que és tan efectiva com el tub endotraqueal per<br />

venti<strong>la</strong>ció amb pressió positiva sense distensió gàstrica significativa.


P24. AGENTES ANÉSTESICOS E IMAOS. A PROPÓSITO DE UN CASO<br />

A. Pérez; I. Fábregas; N. Sanchís; A. Romero; G. Ollé; L. Opisso<br />

Hospital <strong>de</strong> Mataró<br />

INTRODUCCIÓN: Los pacientes bajo tratamiento con IMAOs (inhibidores <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> monoaminooxidasa) que se someten a un acto anestésico tienen un<br />

riesgo mayor <strong>de</strong> experimentar interacciones farmacológicas graves: crisis<br />

hipertensivas graves asociadas a simpaticomiméticos indirectos (efedrina),<br />

síndrome serotoninérgico por opiáceos ( petidina, <strong>de</strong>xtrometorfano, pentazocina<br />

o tramadol). Presentamos el caso <strong>de</strong> un paciente tratado con IMAOS<br />

que fue sometido a TIVA (anestesia total endovenosa) para realizarle una terapia<br />

electroconvulsiva.<br />

CASO CLÍNICO: Varón 54 años sin alergias conocidas diagnosticado <strong>de</strong> trastorno<br />

<strong>de</strong>presivo mayor con sintomatología endógena e i<strong>de</strong>ación autolítica,<br />

que precisaba tratamiento electroconvulsivo. Tratado diariamente con diacepam<br />

10mg, carbonato <strong>de</strong> litio 150 mg, fenelcina 300mg. Ingresó <strong>la</strong> mañana<br />

previa a <strong>la</strong> terapia en ayunas y sin po<strong>de</strong>r suspen<strong>de</strong>r <strong>la</strong> medicación<br />

psiquiátrica habitual. Monitorizamos <strong>la</strong> presión arterial no invasiva cada<br />

5 min, oximetría <strong>de</strong> pulso, electrocardiograma continuo y electroencefalo-<br />

grama <strong>de</strong> 2 electrodos. La inducción anestésica se realizó con atropina<br />

0,7mg, propofol 100mg y succinilcolina 75 mg. Venti<strong>la</strong>ción con mascaril<strong>la</strong><br />

facial con FiO 100%. Tras protección bucal se empleo un estímulo eléctrico<br />

(energía dinámica 55%, impedancia 560 Ohm, corriente 0.92 Amp )<br />

que provocó una convulsión cuya duración fue <strong>de</strong> 12seg. La presión arterial,<br />

<strong>la</strong> frecuencia cardiaca y <strong>la</strong> oximetría <strong>de</strong> pulso previo al TEC fue <strong>de</strong><br />

135/80, 88x` y <strong>de</strong> 96% respectivamente. A los 5 minutos posteriores al TEC<br />

fue <strong>de</strong> 159/90, 95x`y <strong>de</strong> 100% respectivamente.<br />

CONCLUSIONES:La TIVA se <strong>de</strong>mostró eficaz para mantener al paciente hemodinámicamente<br />

estable durante el procedimiento. Nos p<strong>la</strong>nteamos <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> realizar estudios prospectivos multicéntricos con mayor número<br />

<strong>de</strong> casos, que evalúen <strong>la</strong> seguridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> suspensión <strong>de</strong> IMAOs <strong>la</strong>s dos<br />

semanas previas a cualquier acto anestésico, al menos para terapia electroconvulsiva.<br />

P25. COMPORTAMENT DE LA TENSIÓ ARTERIAL DURANT LA INDUCCIÓ<br />

ANESTÈSICA AMB PROPOFOL VERSUS ETOMIDAT: ESTUDI PRELIMINAR<br />

M. Homs; E.López; L.Santos; M.Soler; C.Bertran; E.Moret<br />

Hospital Univeritari Germans Trias i Pujol<br />

INTRODUCCIÓ: Durant <strong>la</strong> inducció anestèsica sovint es presenten alteracions<br />

hemodinàmiques que po<strong>de</strong>n tenir conseqüències rellevants en el ma<strong>la</strong>lt.<br />

Molts d'aquestos canvis <strong>de</strong>penen directament <strong>de</strong>ls fàrmacs escollits.<br />

Objectiu: Avaluar durant <strong>la</strong> inducció anestèsica <strong>la</strong> caiguda <strong>de</strong> <strong>la</strong> tensió arterial<br />

(TA) i el temps <strong>de</strong> recuperació d’aquesta (TR) comparant Propofol amb<br />

Etomidat com agents hipnòtics.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Es dissenya un estudi prospectiu observacional aleatoritzat<br />

amb ma<strong>la</strong>lts adults, ASA II-III, programats per una cirurgia general<br />

sota anestèsia general amb intubació orotraqueal (IOT). Els criteris d’exclusió<br />

són: pacients amb anestèsia combinada, pacients amb patologia cardíaca<br />

i/o vascu<strong>la</strong>r, ASA > IV. Quinze minuts previs a <strong>la</strong> inducció s’administra <strong>la</strong> premedicació<br />

e.v. amb 0,3mg/kg Midazo<strong>la</strong>m i 1ug/kg fentanil amb 0,5 mg/kg<br />

Atracuri com a re<strong>la</strong>xant muscu<strong>la</strong>r. Com agent hipnótic s'administra al primer<br />

grup (G1) 1,5mg/kg <strong>de</strong> Propofol e.v., i al segon grup (G2) 0,2 mg/kg<br />

d’Etomidat e.v.. S'han enregistrat les següents variables: TA no cruenta cada<br />

2 minuts <strong>de</strong>s <strong>de</strong> l’inici <strong>de</strong> <strong>la</strong> inducció fins a l’inici <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervenció quirúrgica<br />

(inclosa <strong>la</strong> IOT), edat, sexe, pes, ASA, hipertensió (HTA) prèvia, TA basal, TA mínima<br />

post-inducció, TA <strong>de</strong> recuperació, temps transcorregut fins a <strong>la</strong> recuperació<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> TA. S´han exclòs <strong>de</strong>l estudi aquells pacients que han presentat<br />

una daval<strong>la</strong>da igual o superior al 50% <strong>de</strong> <strong>la</strong> tensió arterial mitja (TAM) basal.<br />

L'estudi estadístic <strong>de</strong> les da<strong>de</strong>s s'ha realitzat amb el test t <strong>de</strong> Stu<strong>de</strong>nt i ANOVA<br />

(estandarditzat en percentatge <strong>la</strong> caiguda <strong>de</strong> <strong>la</strong> tensió arterial i <strong>la</strong> diferència<br />

en el temps <strong>de</strong> recuperació).<br />

PÒSTERS. Dissabte Sessió 4<br />

RESULTATS: 20 pacients entre 65 i 75 anys, ASA II-III han estat inclosos en<br />

aquest estudi preliminar. El propofol presenta una daval<strong>la</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong> TA 26 % superior<br />

a <strong>la</strong> d’Etomidat amb un interval <strong>de</strong> confiança (IC) 95%: 16,18 – 36,66<br />

(p< 0,001) i el temps <strong>de</strong> recuperació <strong>de</strong> <strong>la</strong> TA és <strong>de</strong> 9 minuts més en el grup<br />

<strong>de</strong>l Propofol amb un IC 95%: 0,91 – 17,34 ( p= 0,03). No s’han observat<br />

complicacions secundàries a <strong>la</strong> hipotensió arterial.<br />

DISCUSSIÓ: Aquest estudi preliminar semb<strong>la</strong> mostrar una major inestabilitat<br />

hemodinàmica en el grup <strong>de</strong>l Propofol comparat amb el grup d'Etomidat;<br />

també <strong>la</strong> recuperació <strong>de</strong> <strong>la</strong> TA és més lenta quan s'administra Propofol. Els<br />

dos agents hipnòtics han estat ben tolerats.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. Anesthetic induction agents, sympathetic nerve activity and baroreflex sensitivity:<br />

a study in rabbits comparing thiopental, propofol and etomidate. Aono H, Hirakawa<br />

M, Unruh GK, Kindscher JD, Goto H. Acta Med Okayama. 2001 Aug;55(4):197-203<br />

2. Propofol causes more hypotension than etomidate in patients with severe aortic<br />

stenosis: a double-blind, randomized study comparing propofol and etomidate.<br />

Ben<strong>de</strong>l S, Ruokonen E, Pölönen P, Uusaro A. Acta Anaesthesiol Scand. 2007<br />

Mar;51(3):284-9.<br />

89<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 4


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P26. PROPOFOL Y PANCREATITIS. RELACIÓN DE CAUSALIDAD<br />

A. Pérez; L. Silva; Á. Mesas; A. Bataller; C. Ordóñez; U. Valtierra<br />

Hospital Vall d'Hebrón<br />

INTRODUCCIÓN: La pancreatitis aguda producida por fármacos supone<br />

menos <strong>de</strong>l 2% <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> esta entidad nosológica. Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> aprobación<br />

<strong>de</strong>l propofol en 1989 se han publicado varios casos re<strong>la</strong>cionando su<br />

uso con <strong>la</strong> pancreatitis aguda.<br />

CASO: Un paciente varón <strong>de</strong> 31 años ingresa en nuestro centro para realización<br />

<strong>de</strong> imp<strong>la</strong>nte <strong>de</strong> condorcitos en articu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> rodil<strong>la</strong>. No presenta<br />

antece<strong>de</strong>ntes patológicos <strong>de</strong> interés y <strong>la</strong> analítica general preoperatoria no<br />

muestra hal<strong>la</strong>zgos significativos, si bien constan analíticas <strong>de</strong> dos años<br />

antes con hipertrigliceri<strong>de</strong>mia leve (213 mg/dL) así como colesterol total en<br />

el límite alto <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalidad a expensas <strong>de</strong> LDL-colesterol. Se realiza una<br />

anestesia ba<strong>la</strong>nceada empleándose para <strong>la</strong> inducción 200 mg <strong>de</strong> Propofol,<br />

y para el mantenimiento <strong>de</strong>sflurane y oxígeno, transcurriendo <strong>la</strong> intervención<br />

sin inci<strong>de</strong>ncias. Tras 10 horas <strong>de</strong> evolución postoperatoria a<strong>de</strong>cuada,<br />

el paciente presenta dolor epigástrico irradiado en banda. En <strong>la</strong> analítica general<br />

<strong>de</strong>staca leucocitosis <strong>de</strong> 17.7 x 10^9/L y ami<strong>la</strong>semia: 893 mU/mL,<br />

orientándose el cuadro hacia pancreatitis aguda. Se realizan técnicas <strong>de</strong><br />

imagen que <strong>de</strong>scartan patología biliar y muestran un páncreas e<strong>de</strong>matoso<br />

sugestivo <strong>de</strong> pancreatitis. Se instaura tratamiento sintomático, presentando<br />

ausencia <strong>de</strong> clínica a partir <strong>de</strong>l tercer día. Como complicación <strong>de</strong>stacable<br />

presenta pseudoquiste pancreático, requiriendo nutrición parenteral durante<br />

un mes con persistencia <strong>de</strong> alteraciones analíticas. Es dado <strong>de</strong> alta<br />

el día 54 con normalización clínica y enzimática.<br />

90<br />

COMENTARIO: El propofol es un fármaco hipnótico y sedante que se usa comúnmente<br />

para <strong>la</strong> inducción y mantenimiento anestésico, habiéndose extendido<br />

su uso en <strong>la</strong> sedación <strong>de</strong> pacientes en cuidados críticos mediante infusión<br />

contínua, a menudo durante días. El propofol se encuentra comúnmente<br />

al 1% en una solución grasa que condiciona un aporte calórico importante. El<br />

mecanismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pancreatitis inducida por propofol sigue siendo <strong>de</strong>sconocido.<br />

La hipertrigliceri<strong>de</strong>mia secundaria es uno <strong>de</strong> los mecanismos propuestos,<br />

aunque no parece ser el único. La Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud consi<strong>de</strong>ra<br />

una re<strong>la</strong>ción causal como <strong>de</strong>finitiva siempre y cuando el evento clínico<br />

y/o <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio se presente <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> límites temporales p<strong>la</strong>usibles respecto<br />

a <strong>la</strong> administración <strong>de</strong>l fármaco y no pueda ser explicado por <strong>la</strong><br />

enfermedad actual u otros fár macos. A partir <strong>de</strong> los casos clínicos presentes<br />

en <strong>la</strong> literatura, <strong>la</strong> asociación entre propofol y pancreatitis se cataloga actualmente<br />

como probable. Varios autores no consi<strong>de</strong>ran posible po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>mostrar<br />

una re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> causalidad <strong>de</strong>finitiva por motivos estadísticos. Si bien algunos<br />

autores sugieren que el propofol <strong>de</strong>bería consi<strong>de</strong>rarse un fármaco <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

causal <strong>de</strong>finitiva con <strong>la</strong> pan creatitis. Por nuestra parte, teniendo en cuenta que<br />

<strong>la</strong> pancreatitis pue<strong>de</strong> suponer un riesgo vital, consi<strong>de</strong>ramos que el anestesiólogo<br />

<strong>de</strong>be estar alerta a este potencial efecto adverso, ya sea secundario a <strong>la</strong><br />

inducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia o a una infusión prolongada. Consi<strong>de</strong>ramos que <strong>la</strong><br />

pancreatitis <strong>de</strong>l caso clínico que presentamos está re<strong>la</strong>cionada con <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> propofol en un grado probable, tratándose <strong>de</strong>l único fármaco <strong>de</strong><br />

los administrados en dicho periodo que ha sido re<strong>la</strong>cionado con esta patología<br />

en <strong>la</strong> literatura médica. Por último, no po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>scartar que nuestro paciente<br />

tuviese una alteración basal <strong>de</strong>l metabolismo lipídico.<br />

P27. EFICACIA DE LOS PROTOCOLOS DE ANALGESIA POSTOPERATORIO EN LA<br />

UNIDAD DE CIRUGIA MAYOR AMBULATORIA<br />

L. De Abreu; V. Tejedor; N. Montero; V. Egido; L. Parra; L. Buisan<br />

Hospital General <strong>de</strong> Hospitalet<br />

INTRODUCCIÓN: Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s causas principales <strong>de</strong> ingreso en los pacientes <strong>de</strong><br />

cirugía mayor ambu<strong>la</strong>toria es el dolor. Para obtener un a<strong>de</strong>cuado funcionamiento<br />

en dichas Unida<strong>de</strong>s (UCSI) y mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> analgesia postoperatoria<br />

es importante conocer si los protocolos utilizados son efectivos.<br />

OBJETIVO: Estudiar <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> los protocolos <strong>de</strong> analgesia postoperatoria<br />

en los pacientes <strong>de</strong> cirugía ambu<strong>la</strong>toria <strong>de</strong> nuestro centro.<br />

MATERIALES Y MÉTODOS: Estudio <strong>de</strong>scriptivo retrospectivo. Se incluyen<br />

5.248 pacientes intervenidos en nuestro centro <strong>de</strong> junio 2007 a mayo 2008<br />

<strong>de</strong> Cirugía General, Ortopedia, Ginecología, Cirugía cardiovascu<strong>la</strong>r, Otorrino<strong>la</strong>ringología<br />

y Urología. Se obtienen los siguientes datos: Fecha, procedimiento<br />

quirúrgico, edad, sexo, dolor valorada por esca<strong>la</strong> visual analógica<br />

(E.V.A) y pauta analgésica: 1. Paracetamol 1 g. 2. Metamizol 2 g. 3. Metami-<br />

zol 2 g, Voltaren 75 mg, Ranitidina 50 mg. 4. Voltaren 75 mg, Ranitidina<br />

50 mg, Metamizol 2 mg, Diazepam 5 mg. Para analizar los datos se utiliza el<br />

paquete estadístico SPSS 13.0.<br />

RESULTADOS: 5248 pacientes en total: El EVA medio general es <strong>de</strong><br />

0.16±0.54. Por especialida<strong>de</strong>s, cirugía general(9.2% <strong>de</strong>l total) tiene un EVA<br />

medio <strong>de</strong> 0.52, cirugía vascu<strong>la</strong>r (5.4%) 0.18, ginecología(2.6%) <strong>de</strong> 0.3, Oftalmología(66.3%)<br />

<strong>de</strong> 0.05, Otorrino<strong>la</strong>ringología(2.8%) <strong>de</strong> 0.29, Traumatología(12.4%)<br />

<strong>de</strong> 0.41 y Urología(1.1%) <strong>de</strong> 0.22. Teniendo en cuenta que <strong>la</strong> bibliografía<br />

consultada consi<strong>de</strong>ra i<strong>de</strong>al un EVA inferior a 3, analizamos los datos<br />

por medio <strong>de</strong> una prueba T <strong>de</strong> Stu<strong>de</strong>nt, siendo <strong>la</strong> p


P28. BLOQUEIG NEUROMUSCULAR PERLLONGAT AMB MIVACURI<br />

A. Pedregosa; F. Vidal; S. Suárez; J. Genís; A. Alonso; J. Mª Bausili<br />

Hospital d'Igua<strong>la</strong>da<br />

INTRODUCCIÓ: El mivacuri és un re<strong>la</strong>xant neuromuscu<strong>la</strong>r no <strong>de</strong>spo<strong>la</strong>ritzant<br />

<strong>de</strong> curta durada que és <strong>de</strong>gradat per <strong>la</strong> colinesterasa p<strong>la</strong>smàtica i que és<br />

molt útil en cirurgia sense ingrés per <strong>la</strong> seva curta durada. Els pacients<br />

amb dèficit <strong>de</strong> l’activitat <strong>de</strong> <strong>la</strong> colinesterasa p<strong>la</strong>smàtica po<strong>de</strong>n presentar<br />

bloqueig neuromuscu<strong>la</strong>r perllongat d’hores d’evolució <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong><br />

l’administració <strong>de</strong> mivacuri o succinilcolina.<br />

CAS CLÍNIC: Dona <strong>de</strong> 36 anys sotmesa a histeroscòpia i polipectomia sota<br />

anestesia general dins <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> cirurgia sense ingrés. Antece<strong>de</strong>nts:<br />

oligofrènia <strong>de</strong> probable origen perinatal encefalopàtic amb trastorns distònics,<br />

alteració <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducta i epilèpsia. Obesitat. Antece<strong>de</strong>nts quirúrgics:<br />

meniscectomia genoll sota anestesia intradural. Premedicació: 2 mg <strong>de</strong> midazo<strong>la</strong>m.<br />

Inducció: atropina 0,7mg, fentanil 100ug, propofol 100mg i mivacuri<br />

8mg. Col·locació <strong>de</strong> mascareta <strong>la</strong>ríngia. Manteniment: Sevoflorane en<br />

O2/N2O al 50%. Durada <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervenció: 45 minuts. Educció marcada per<br />

dificultat respiratòria que requereix suport venti<strong>la</strong>tori no invasiu amb BIPAP,<br />

acidosi respiratòria hipercàpnica inicial seguida <strong>de</strong> progressiva milloria<br />

però no normalització <strong>de</strong> <strong>la</strong> funció respiratòria. Es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix intentar revertir<br />

el bloqueig neuromuscu<strong>la</strong>r amb 2 mg <strong>de</strong> neostigmina seguits <strong>de</strong> norma-<br />

lització <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacitat venti<strong>la</strong>tòria en només 5 minuts que permet retirar<br />

<strong>la</strong> BIPAP i permet l’alta a domicili 6 hores <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> retirada <strong>la</strong> VMNI. Davant<br />

<strong>la</strong> sospita <strong>de</strong> dèficit <strong>de</strong> colinesterasa p<strong>la</strong>smàtica es va cursar <strong>de</strong>terminació<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> seva activitat que fou 1896U/L (4000-9900U/L) i es va iniciar<br />

també l’estudi en els seus familiars <strong>de</strong> primer grau: mare amb genotip normal<br />

però pare, pacient i germana heterozigots pel gen atípic <strong>de</strong> <strong>la</strong> colinesterasa<br />

p<strong>la</strong>smàtica.<br />

COMENTARI: El bloqueig neuromuscu<strong>la</strong>r causat per dèficit <strong>de</strong> colinesterasa<br />

p<strong>la</strong>smàtica és una complicació anestèsica poc freqüent (1/3000) però que<br />

obliga a disposar <strong>de</strong> dispositius per permetin perllongar <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ció mecànica<br />

en les unitats <strong>de</strong> recuperació postanestèsica. Davant <strong>la</strong> sospita <strong>de</strong>l<br />

seu dèficit és necessari i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong> mutació en el pacient i <strong>la</strong> seva família.<br />

L’estudi bioquímic (activitat <strong>de</strong> <strong>la</strong> colinesterasa p<strong>la</strong>smàtica i número <strong>de</strong><br />

dibucaina) és suficient per confirmar <strong>la</strong> presència d’un dèficit d’aquest<br />

enzim d’origen genètic a <strong>la</strong> major part <strong>de</strong>ls casos. Les tècniques <strong>de</strong> biologia<br />

molecu<strong>la</strong>r po<strong>de</strong>n millorar <strong>la</strong> precisió <strong>de</strong>l diagnòstic, sobretot en diferenciar<br />

entre homozigots i heterozigots compostos, però amb poca implicació<br />

clínica.<br />

P29. ESTUDI DEL SEGUIMENT POSTOPERATORI EN UNA UNITAT DE CIRURGIA<br />

SENSE INGRÉS<br />

V. Egido; N. Montero; V. Tejedor; L. M. De Abreu; L. Parra; L. Buisán<br />

Hospital General <strong>de</strong> l’Hospitalet<br />

INTRODUCCIÓ: En un hospital <strong>de</strong> segon nivell, <strong>la</strong> cirurgia ambu<strong>la</strong>tòria suposa<br />

el gruix <strong>de</strong> l´activitat quirúrgica, tant pel nombre <strong>de</strong> ma<strong>la</strong>lts com per <strong>la</strong> implicació<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> majoria d´especialitats.<br />

OBJECTIU: Revisar l´activitat quirúrgica ambu<strong>la</strong>tòria per especialitats, tenint en<br />

compte les incidències, EVA, estat i complicacions postoperatoris <strong>de</strong>l ma<strong>la</strong>lt.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Estudi <strong>de</strong>scriptiu retrospectiu <strong>de</strong> pacients sotmesos<br />

a cirurgia ambu<strong>la</strong>tòria en el nostre centre distribuïts en les diverses especialitats<br />

quirúrgiques durant el perío<strong>de</strong> d´un any (juny´07-maig´08, n=5961).<br />

Revisió <strong>de</strong> variables en el postoperatori inmediat (incidències) i en les primeres<br />

24 hores (EVA, estat i complicacions).<br />

RESULTATS: Les especialitats quirúrgiques més productives <strong>de</strong> cirurgia ambu<strong>la</strong>tòria<br />

foren Oftalmologia (65%), Traumatologia (12%) i Cirurgia Vascu<strong>la</strong>r<br />

(5%). El 99,2% <strong>de</strong>ls pacients ambu<strong>la</strong>toris foren donats d´alta a domocili sense<br />

problemes: només en un 0,72% <strong>de</strong>ls casos fou necessari suspendre <strong>la</strong> intervenció<br />

programada (principalment per <strong>de</strong>scompensació d´alguna patologia<br />

associada o per altres causes mèdiques) mentre que un 0,08% <strong>de</strong>ls pacients<br />

requeriren ingrés postoperatori. 24 hores <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirurgia, els pacients<br />

presentaren un EVA mig <strong>de</strong> 0,60, qualificant el seu propi estat com a bo (66%)<br />

o excel·lent (29%). En aquells pacients en què apareixeren complicacions, les<br />

més freqüents foren sagnat (23%) seguida d´àlgies generalitza<strong>de</strong>s (20%) o<br />

febre (20%).<br />

CONCLUSIÓ: Els pacients sotmesos a cirurgia ambu<strong>la</strong>tòria en el nostre hospital<br />

són donats d´alta a domicili en <strong>la</strong> pràctica totalitat <strong>de</strong>ls casos sense<br />

l´aparició d´incidències. El seu estat a les 24 hores és bo o excel·lent amb un<br />

EVA mig inferior a 1.<br />

91<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 4


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P30. SOSPECHA HIPERTERMIA MALIGNA (HM). ¿ES NECESARIO EL DANTROLENO<br />

PROFILACTICO?<br />

E. Terrer; C. A. García; R. Arroyo; S. Sánchez; M. Sadurní; A. Montes<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-Esperança<br />

INTRODUCCIÓN: La HM es una alteración funcional <strong>de</strong> los canales <strong>de</strong> calcio<br />

ubicados en retículo sarcop<strong>la</strong>smático <strong>de</strong> <strong>la</strong> muscu<strong>la</strong>tura esquelética. Tiene un<br />

componente genético autosómico dominante con penetrancia y expresividad<br />

variable. Las manifestaciones clínica son: hipertermia, rigi<strong>de</strong>z muscu<strong>la</strong>r, taquicardia,<br />

acidosis metabólica y respiratoria, rabdomiolisis e hiperpotasemia.<br />

La inci<strong>de</strong>ncia estimada es <strong>de</strong> 1 cada 250000 anestesias con una mortalidad<br />

<strong>de</strong>l 85 % sin tratamiento y <strong>de</strong>l 5% si se trata con dantroleno.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente <strong>de</strong> 13 años con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> anorexia neonatal<br />

y escroto bífido, por lo que fue intervenido en varias ocasiones para corrección<br />

<strong>de</strong> hispospadias y criptorquidia bi<strong>la</strong>teral. A los 2 años durante intervención<br />

para ureterop<strong>la</strong>stia realiza una elevación súbita e inexplicada<br />

<strong>de</strong> ETCO2 que se resolvió parando sevoflorano, aumentando venti<strong>la</strong>ción y<br />

FiO2 al 100% sin necesidad <strong>de</strong> administrar dantroleno. Según <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Larach et al para calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> HM, se obtenia un valor <strong>de</strong> 3<br />

sobre 6, es <strong>de</strong>cir poco probable. Posteriormente se realizaron varias cirugías<br />

sin fármacos <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nantes y dantroleno profiláctico (dosis<br />

2.4 mg/kg) sin inci<strong>de</strong>ncias. Actualmente el paciente acu<strong>de</strong> para revisión<br />

<strong>de</strong> hipospadias. Previo al inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervención se administran 100 mg<br />

<strong>de</strong> dantroleno sódico e.v a dosis 2.4 mg/kg. La anestesia general se realizó<br />

con fentanilo y propofol sin re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res. La intervención<br />

92<br />

transcurrió sin inci<strong>de</strong>ncias. Al <strong>de</strong>spertar <strong>de</strong>stacaron nauseas, vómitos y ligera<br />

hipotonía muscu<strong>la</strong>r que atribuimos al dantroleno. Mantuvimos al paciente<br />

en reanimación 4 horas sin inci<strong>de</strong>ncias. Al día siguiente fue dado <strong>de</strong><br />

alta a domicilio.<br />

DISCUSIÓN: A pesar <strong>de</strong> haber diagnosticado una alteración en el gen RYR1,<br />

el diagnóstico genético no es viable y se realiza por el test <strong>de</strong> contractura in<br />

vitro con halotano y/o cafeína (IVCT). No existe ningún centro en España que<br />

lo realice, a pesar <strong>de</strong>l esfuerzo <strong>de</strong> múltiples grupos <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>nunciando<br />

esta situación, y por tanto se han <strong>de</strong> enviar a los pacientes susceptibles a<br />

otros países europeos con todos los problemas que comporta. El dantroleno<br />

es un <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong> hidantoína que actúa bloqueando <strong>la</strong> liberación e calcio<br />

y disminuye <strong>la</strong> contracción <strong>de</strong>l músculo esquelético. Su administración pue<strong>de</strong><br />

provocar <strong>de</strong>bilidad, somnolencia, vértigo e incluso hepatotoxicidad por lo que<br />

requiere 24 <strong>de</strong> ingreso. Actualmente, si se realiza una anestesia sin fármacos<br />

<strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nantes (gases halogenados, succinilcolina) no parece indicado<br />

administrar el dantroleno profi<strong>la</strong>cticamente. Aunque los estudios realizados<br />

son metodológicamente cuestionables y con pocos pacientes no parece existir<br />

diferencias entre <strong>la</strong> administración profiláctica o no. De todas maneras,<br />

esto solo es posible en los centros con disponibilidad inmediata <strong>de</strong> dan -<br />

troleno.<br />

P31. ANALGÈSIA EPIDURAL A LA CIRURGIA LAPAROSCÒPICA COLORRECTAL<br />

N. Alegret; Mª L. Martínez; N. Isach; R. J. Banchs<br />

Hospital General <strong>de</strong> Granollers<br />

INTRODUCCIÓ: La cirurgia colorrectal és <strong>la</strong> més freqüent <strong>de</strong> les cirurgies majors<br />

<strong>la</strong>paroscòpiques realitza<strong>de</strong>s al nostre centre. La combinació <strong>de</strong> <strong>la</strong>paroscòpica<br />

amb protocols <strong>de</strong> fast-track ha disminuït l’estada hospitalària millorant<br />

<strong>la</strong> qualitat postoperatòria. Una analgèsia acurada és imprescindible.<br />

L’analgèsia epidural (AE) ha <strong>de</strong>mostrat avantatges sobre <strong>la</strong> parenteral (1).<br />

OBJECTIUS: Veure efectivitat i incidència <strong>de</strong> morbimortalitat associada a<br />

AE en cirurgia <strong>la</strong>paroscòpica colorectal al nostre centre.<br />

MATERIAL I MÈTODES: estudi retrospectiu, mitjançant revisió d’Històries<br />

Clíniques. Pob<strong>la</strong>ció: pacients intervinguts <strong>de</strong> cirurgia <strong>la</strong>paroscòpica colorectal<br />

l’any 2007. Criteris d’exclusió: no accés a <strong>la</strong> Història Clínica.<br />

RESULTATS: De 44 histories revisa<strong>de</strong>s, 42 pacients van rebre AE 64% homes<br />

i 36% dones. Edat 68 a. (43-85). 68% ASA 1-2. IMC 27.7 kg/m 2 (±4.2). El 52%<br />

<strong>de</strong> resseccions rectals, 34% d’hemicolectomies esquerres, 9%<br />

d’hemicolectomies dretes. Temps quirúrgic mig 249 min (120-400min). Durada<br />

mitja <strong>de</strong>l pneumoperitoni 153 min (±60), recollit al 41% <strong>de</strong>ls casos. El<br />

14% <strong>de</strong> reconversions a <strong>la</strong>parotomia i 14% <strong>de</strong> reintervencions. Temps<br />

d’estada a <strong>la</strong> unitat <strong>de</strong> recuperació postanestèsica 263 min (0,5 – 21h). La se<strong>de</strong>stació<br />

es va iniciar durant el primer dia postoperatori al 41% <strong>de</strong>ls casos i al<br />

segon dia el 43 %. La via oral va ser tolerada el primer dia 25%, el segon 41%<br />

i 27% el tercer. Estada mitja hospitalària <strong>de</strong> 10 dies (3-28). Al 75% es col·locà<br />

un cateter epidural toràcic i en tres casos va ser impossible. Bolus inicial entre<br />

6 i 15 ml, 90% amb AL sol i <strong>la</strong> resta en combinació amb fentanil (Bupivacaïna<br />

0,125% al 62% <strong>de</strong>ls casos). Al 51% <strong>de</strong>ls casos administrats abans d’iniciar <strong>la</strong><br />

cirurgia . Continuant amb perfusió contínua Bupivacaïna 0.0625% i Fentanil<br />

2µgr/ml a velocitat 7,5 a 10 ml/h, duració mitja 38 h (23 – 72). A dos casos<br />

l’AE va ser inefectiva,no registrant-se cap retirada acci<strong>de</strong>ntal <strong>de</strong>l cateter. El<br />

39% <strong>de</strong> pacients requeriren un bolus peridural complementari. L’analgèsia va<br />

complementar-se amb 2 AINES parenterals en 65% <strong>de</strong> casos. Un va necessitar<br />

opiacis parenterals. El 51% presentaren nauseas i el 15% vòmits. El 5%<br />

va requerir recol locació <strong>de</strong>l sondatge nasogàstric. En dos casos es va retirar<br />

el fentanil <strong>de</strong> <strong>la</strong> perfusió peridural. El 63% van presentar intraoperatòriment<br />

tensió arterial sistòlica < 90 mmHg, recuperant-se amb vasoconstrictors administrats<br />

puntualment. I en dos casos durant el postoperatori. El 20% presentaren<br />

morbilitat associada cardiorespiratòria però només en un cas calgué ingrés<br />

a UCI i reintubació orotraqueal. No es registraren alteracions al lloc <strong>de</strong><br />

punció, <strong>de</strong>pressió respiratòria, cefalea, ni extus durant l’ingrés.<br />

CONCLUSIONS: Coincidint amb <strong>la</strong> literatura, hem obtingut una alta efectivitat<br />

analgèsica amb l’AE i una baixa morbilitat associada, pel què concluïm<br />

que l’AE pot formar part <strong>de</strong> les estratègies <strong>de</strong> fast-track portoperatori<br />

per tal <strong>de</strong> disminuir l’estada hospitalària, però que en cap cas pot ser<br />

l’única a tenir en compte (2).<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. ?????<br />

2. JAMA, November 12, 2003- Vol 290 No 18; 2455-2463.


P32. SEGURETAT EN LA PRÀCTICA DE TÈCNIQUES ANESTÈSIQUES LOCOREGIONALS<br />

G. Novas; J. A. B<strong>la</strong>nco; E. Grañena; Mª Á. Daras; J. Castellnou; C. Lozano<br />

Hospital <strong>de</strong> Tortosa Verge <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cinta<br />

INTRODUCCIÓ: Els estàndards d’actuació o protocols per a <strong>la</strong> realització <strong>de</strong><br />

bloqueig neuroaxial, estan ben establerts en les diferents <strong>Societat</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> nostra<br />

especialitat, tot i que hi ha una certa discrepància respecte l’emp<strong>la</strong>çament<br />

on es po<strong>de</strong>n realitzar les esmenta<strong>de</strong>s tècniques (paritoris, quiròfan, CMA,<br />

pre-quiròfan). És fonamental que l’anestesiòleg tingui una forma d’actuació<br />

reg<strong>la</strong>da, per tal <strong>de</strong> disminuir es riscs, i per tant, d’augmentar <strong>la</strong> seguretat <strong>de</strong>l<br />

pacient i <strong>de</strong> l’actuació pròpia. Tots els protocols <strong>de</strong>staquen <strong>la</strong> monitorització<br />

mínima a què s’ha <strong>de</strong> sotmetre el pacient durant <strong>la</strong> tècnica anestèsica, que<br />

consistiria en freqüència cardíaca, pulsioximetria, i tensió arterial. A l’espai on<br />

s’actua ha <strong>de</strong> disposar <strong>de</strong> tot l’equip i material necessari per intubar i realitzar<br />

reanimació cardiopulmonat en cas <strong>de</strong> necessitat. Per <strong>de</strong>scomptat, qualsevol<br />

que sigui <strong>la</strong> tècnica escollida, s’ha <strong>de</strong> tenir preparada <strong>la</strong> inducció per<br />

anestèsia general (hipnòtic, atropina, re<strong>la</strong>xant musucu<strong>la</strong>r, material <strong>de</strong> via aèria<br />

i catéter endovenós col·locat i permeable. No cal que estigui carregat si es<br />

disposa d’ajudant. En el cas d’un bloqueig neuroaxial, serà indispensable per<br />

a <strong>la</strong> bona pràctica tenir carrega<strong>de</strong>s i correctament rotu<strong>la</strong><strong>de</strong>s atropina i efedrina<br />

(correspondria a l’anestesiòleg ocupar-se’n, si no es té ajudant), i sobretot<br />

no <strong>de</strong>ixar-les en el trasl<strong>la</strong>t <strong>de</strong>l pacient a quiròfan, si ha estat punxat a<br />

<strong>la</strong> URPA. Regles <strong>de</strong> seguretat durant l’ALR: Consentiment c<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l pacient.<br />

Explicar-li en <strong>la</strong> visita pre-anestèsica, o en el moment <strong>de</strong> l’anestèsia tot el procediment,<br />

l’evolució <strong>de</strong>l bloqueig i <strong>la</strong> forma d’actuació raonada. Disposar <strong>de</strong><br />

material complet per a <strong>la</strong> reanimació cardiopulmonar. La perfusió venosa ràpida<br />

<strong>de</strong> sèrum (SF o RL), ha <strong>de</strong> ser un acte rutinari. Respectar el <strong>de</strong>jú preanestèsic.<br />

Mantenir normes d’asèpsia (rentat quirúrgic <strong>de</strong> mans, talles i material<br />

estèrils d’un sol ús). Coneixement per part <strong>de</strong> l’anestesiòleg <strong>de</strong> les dosis<br />

tòxiques <strong>de</strong>ls fàrmacs emprats, inici d’acció, temps d’instauració, durada i<br />

efectes secundaris. Llum suficient al lloc <strong>de</strong> treball. És d’obligació comprovar<br />

el nivell <strong>de</strong> bloqueig, un cop realitzat, amb da<strong>de</strong>s clíniques o instru -<br />

mentals.<br />

CAS CLÍNIC: Presentem el cas d’una dona <strong>de</strong> 41 anys <strong>de</strong> 60 Kg <strong>de</strong> pes i 1’65<br />

d’alçada, ASA II, amb antece<strong>de</strong>nts d’hipertensió arterial, i quirúrgics <strong>de</strong> cesària,<br />

que és diagnosticada <strong>de</strong> metrorràgies per polimiomatosi uterina, i programada<br />

per a histerectomia amb doble anexecetomia. A l’arribada al bloc<br />

quirúrgic és avaluada pel resi<strong>de</strong>nt d’anestesiologia a <strong>la</strong> URPA, i es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix<br />

com a p<strong>la</strong> anestèsic l’anestèsia combinada amb cateterització peridural per<br />

control <strong>de</strong>l dolor post-operatori. Es proce<strong>de</strong>ix, a <strong>la</strong> mateixa URPA, a <strong>la</strong> introducció<br />

d’un catéter peridural a nivell <strong>de</strong> L2-L3, utilitzant per a <strong>la</strong> punció agul<strong>la</strong><br />

Tuohy 18G i tècnica contínua amb sèrum (prèvia sobrecàrrega hídrica).<br />

S’utilitza lidocaïna al 2% per a infiltrar <strong>la</strong> pell, primer agul<strong>la</strong> subcutània i <strong>de</strong>sprés<br />

intramuscu<strong>la</strong>r. En el moment d’introduir l’agul<strong>la</strong> Tuohy, <strong>la</strong> pacient refe-<br />

PÒSTERS. Dissabte Sessió 5<br />

reix sensació <strong>de</strong> mareig amb discreta hipotensió conservada, per <strong>la</strong> qual cosa<br />

s’adminstren 10 mg d’efedrina, i es prossegueix amb <strong>la</strong> caterització <strong>de</strong> l’espai<br />

peridural lumbar. S’administra dosi test per catéter <strong>de</strong> bupivacaïna al 0’5%<br />

amb vasoconstrictor, 2 cc. Al cap d’un minut <strong>la</strong> pacient refereix bloqueig<br />

motor complet d’extremitats inferiors. S’avalua el nivell <strong>de</strong> bloqueig sensitiu<br />

amb un cotó impregnat d’alcohol, comprovant insensibilitat fins a T7. Després<br />

<strong>de</strong> comprovar l’estabilitat <strong>de</strong>l bloqueig intradural durant més <strong>de</strong> 30 minuts,<br />

s’entra <strong>la</strong> pacient a quiròfan i es realitza anestèsia general suplementària al<br />

bloqueig intradural. La durada <strong>de</strong>l bloqueig fou <strong>de</strong> 2 hores.<br />

COMENTARI: Semb<strong>la</strong> evi<strong>de</strong>nt que es tracta d’un cas d’anestèsia intradural<br />

acci<strong>de</strong>ntal, pel tipus i <strong>la</strong> durada <strong>de</strong>l bloqueig explicat. Però com va ser? En primer<br />

lloc cal <strong>de</strong>stacar que a <strong>la</strong> URPA <strong>de</strong>l nostre Hospital es compleixen els requisits<br />

i protocols abans esmentats. Quan ens trobem amb un bloqueig intradural<br />

acci<strong>de</strong>ntal primer cal comprovar l’estabilitat hemodinàmica <strong>de</strong>l<br />

pacient, i el nivell <strong>de</strong> fixació <strong>de</strong>l bloqueig (si arriba fins un nivell i no progressa<br />

més, no és subdural). En segon lloc, per què fem anestèsia general si<br />

tenim el bloqueig intradural efectiu? 1. Perquè no saps <strong>la</strong> dosi, i per tant, durada,<br />

<strong>de</strong>l bloqueig. 2. Perquè no saps què ha passat exactament (no surt LCR<br />

pel catéter, on estem?). 3. Perquè <strong>la</strong> pacient està nerviosa, i se li havia explicat<br />

inicialment un p<strong>la</strong> anestèsic amb anestèsia general. Es po<strong>de</strong>n il·lustrar diferents<br />

hipòtesis no confirmables amb seguretat: 1. Catéter a espai intradural?,<br />

malgrat aspiració negativa pel catéter (no evidència <strong>de</strong> sang ni LCR), no<br />

es podria <strong>de</strong>scartar aquesta opció. Tampoc s’observà sortida <strong>de</strong> LCR per<br />

l’agul<strong>la</strong>. El bloqueig hauria pogut ser <strong>la</strong> resposta a <strong>la</strong> dosi prova <strong>de</strong> bupivacaïna?<br />

2. Bloqueig subdural acci<strong>de</strong>ntal, que es presenta <strong>de</strong> forma habitual<br />

com un bloqueig sensitiu extens, <strong>de</strong>sproporcionat al volum d’anestèsic local<br />

administrat, asimètric i en mosaic amb progressió cefàlica, d’instauració lenta<br />

(a partir <strong>de</strong> 10-15 minuts, amb progressió durant els 20-30 minuts següents),<br />

acompanyat o no <strong>de</strong> bloqueig motor (variable en extensió, però limitat i <strong>de</strong><br />

curta durada). La reversió <strong>de</strong>l bloqueig subdural sol ser ràpida. 3. Punció intradural<br />

amb agul<strong>la</strong> intramuscu<strong>la</strong>r, amb <strong>la</strong> injecció <strong>de</strong> lidocaïna al 2% (inici<br />

d’acció ràpid), sense po<strong>de</strong>r precisar <strong>la</strong> quantitat. Recordar que una agul<strong>la</strong> intramuscu<strong>la</strong>r<br />

té 3’7 cm <strong>de</strong> longitud, i l’espai intradural el po<strong>de</strong>m trobar, en alguns<br />

pacients <strong>de</strong>terminats, a menys <strong>de</strong> 4 cm <strong>de</strong> pell. L’espai peridural lumbar<br />

té una longitud <strong>de</strong> 6 mm (el lloc on és més ample és a L2-L3), i es pot<br />

trobar entre 2 i 6 cm <strong>de</strong> pell (molt variable).<br />

CONCLUSIÓ: Encara que els procediments no surtin tal com estan previstos,<br />

si es segueixen quatre criteris <strong>de</strong> seguretat es pot evitar un inci<strong>de</strong>nt crític<br />

i/o greu.<br />

93<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 5


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P33. IMPORTANCIA DE LA MONITORITZACIÓ DE LA FUNCIÓ NEUROMUSCULAR EN<br />

EL MANEIG INTRAOPERATORI DE LA DISTRÒFIA MUSCULAR DE BECKER<br />

R. Arroyo; M. Sadurní; S. Beltrán; A. Pérez; C. García; S. Sánchez<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar<br />

INTRODUCCIÓN: El síndrome por infusión <strong>de</strong> propofol (SIP) es una entidad<br />

poco frecuente que cursa con acidosis metabólica, hiperlipi<strong>de</strong>mia, rabdomiolisis,<br />

fallo cardíaco y hepático, produciendo incluso <strong>la</strong> muerte. 1 Se ha <strong>de</strong>scrito<br />

fundamentalmente en pacientes críticos y cuando se utilizan infusiones durante<br />

periodos <strong>la</strong>rgos con dosis elevadas. Recientemente existe cierta controversia<br />

si este síndrome también pue<strong>de</strong> aparecer con el uso <strong>de</strong> infusiones<br />

<strong>de</strong> corta duración y en pacientes que no presentan un estado crítico. 2<br />

OBJETIVO: Estudiar <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción que existe entre el uso <strong>de</strong> infusiones <strong>de</strong> propofol<br />

en pacientes sometidos a cirugía digestiva (sigmoi<strong>de</strong>ctomía/ hemicolectomía<br />

vía <strong>la</strong>parotomía) y <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong>l síndrome <strong>de</strong> infusión <strong>de</strong> propofol<br />

(SIP).<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Estudio prospectivo. Se incluyeron a 20 pacientes<br />

que se sometieron a una sigmoi<strong>de</strong>ctomia o hemicolectomia vía <strong>la</strong>parotomía<br />

media. Fueron intervenidos bajo anestesia general endovenosa con infusión<br />

<strong>de</strong> propofol para mantener BIS entre 40-60 (combinado con fentanilo y cisatracurio).<br />

Se recogieron <strong>la</strong>s siguientes variables: dosis media <strong>de</strong> propofol<br />

(mg/kg/h), tiempo <strong>de</strong> infusión <strong>de</strong> propofol, analítica a los 30 minutos <strong>de</strong>l final<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> intervención con <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l equilibrio ácido-base (consi<strong>de</strong>rando<br />

acidosis metabólica significativa un pH < 7,25 o un exceso <strong>de</strong> base < -2)2 y<br />

niveles <strong>de</strong> ácido láctico (consi<strong>de</strong>rando valor patológico > 2). También se realizó<br />

un seguimiento clínico y analítico durante el postoperatorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> apa-<br />

P34. CURVA DE APRENDIZAJE DE INTUBACIÓN CON FIBROBRONCOSCOPIO EN<br />

CIRUGÍA DEL RAQUIS<br />

E. Guerrero; L. Mora; M. J. Colomina; A. Biarnés<br />

H. Universitario Vall d'Hebron<br />

INTRODUCCIÓN: En nuestro centro se realiza cirugía especializada <strong>de</strong> columna<br />

vertebral. Existen patologías en <strong>la</strong>s que es primordial <strong>la</strong> inmovilización<br />

<strong>de</strong>l cuello durante <strong>la</strong> intubación (IOT) como fracturas cervicales, estenosis<br />

<strong>de</strong> canal o luxaciones. Hemos realizado el entrenamiento <strong>de</strong> intubación<br />

con fibrobroncoscopio (FBC) en pacientes anestesiados o bajo sedación, sometidos<br />

a este tipo <strong>de</strong> cirugía. Se ha conseguido ejercitar a un grupo <strong>de</strong> anestesiólogos<br />

para que adquieran autonomía <strong>de</strong>l Servicio <strong>de</strong> Neumología en el<br />

manejo <strong>de</strong>l FBC y tengan a su alcance una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s herramientas más importantes<br />

en el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea difícil.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Durante un periodo <strong>de</strong> ocho meses se han realizado<br />

58 intentos <strong>de</strong> IOT con FBC en cirugía <strong>de</strong>l raquis lumbosacra, escoliosis toracolumbar<br />

y todo tipo <strong>de</strong> patología cervical. Se valoraron <strong>la</strong>s características<br />

anatómicas <strong>de</strong> previsión <strong>de</strong> vía aérea difícil <strong>de</strong> cada paciente. En ocho<br />

pacientes se consi<strong>de</strong>ró indicación <strong>de</strong> FBC por IOT prevista difícil y el resto<br />

se intubaron electivamente. Las intubaciones fueron realizadas por 5 anestesiólogos,<br />

interviniendo dos <strong>de</strong> ellos en cada ocasión. Se utilizó siempre<br />

cánu<strong>la</strong> <strong>de</strong> Williams <strong>de</strong> calibre 9 ó 10 y tubos <strong>de</strong> 7 a 8.5. Un 48.2% <strong>de</strong> los pacientes<br />

(28) fueron intubados bajo sedación (midazo<strong>la</strong>m, atropina, remifentanilo).<br />

A todos ellos se les instiló lidocaína al 2% tópica orofaríngea y también<br />

directamente en <strong>la</strong> glotis bajo <strong>la</strong> visualización directa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuerdas<br />

vocales, mediante un catéter epidural introducido a través <strong>de</strong>l canal <strong>de</strong>l FBC.<br />

94<br />

rición <strong>de</strong> signos y síntomas <strong>de</strong> SIP.<br />

RESULTADOS: Se encontró que <strong>la</strong> dosis media utilizada <strong>de</strong> propofol fue <strong>de</strong><br />

4,75 mg/kg/h (rango: 3,7 – 5,56 mg/kg/h) y que el tiempo medio <strong>de</strong> infusión<br />

fue <strong>de</strong> 164 minutos (rango: 97 – 235 minutos). Ningún paciente presentó<br />

acidosis metabólica significativa como primer signo <strong>de</strong> SIP (pH medio 7.28,<br />

pCO2 medio 53, EB medio 0.56 y ácido láctico medio 1.53) y ningún paciente<br />

<strong>de</strong>sarrolló signos <strong>de</strong> SIP.<br />

CONCLUSIONES: Con <strong>la</strong> reciente publicación <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong><br />

SIP en pacientes no críticos y en infusiones <strong>de</strong> menor duración, faltan estudios<br />

prospectivos que prueben <strong>la</strong> seguridad <strong>de</strong>l propofol administrado para<br />

mantener <strong>la</strong> hipnosis durante intervenciones quirúgicas <strong>de</strong> duración media.<br />

Nuestro estudio, a pesar <strong>de</strong> incluir un número pequeño <strong>de</strong> pacientes, proporciona<br />

cierta seguridad en cuanto al uso durante el intraoperatorio <strong>de</strong> cirurgía<br />

digestiva con infusiones a dosis menores a 5 mg/Kg/h y durante menos<br />

<strong>de</strong> 180 minutos, al no registrarse ningún caso <strong>de</strong> acidosis metabólica significativa<br />

ni <strong>de</strong> SIP.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Propofol insfusion syndrome. P.C.A. Kam and D. Cardone. Anaesthesia, 2007; 62:<br />

690-701.<br />

2. Inci<strong>de</strong>nce of propofol infusion syndrme during noninvasive radiofrequency ab<strong>la</strong>tion<br />

for atrial flutter or fibril<strong>la</strong>tion. Cravens, Packer, Johnson. Anesthesiology 2007; 106:<br />

1134-8.<br />

Consi<strong>de</strong>ramos como intento <strong>de</strong> intubación cada ocasión en que se recolocaba<br />

el FBC <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el inicio. Una vez comprobada <strong>la</strong> IOT se procedía a <strong>la</strong> inducción<br />

anestésica.<br />

RESULTADOS: Se consiguió una IOT exitosa con FBC en 52 <strong>de</strong> los pacientes<br />

(89.6%), en el primer intento a 29 (55.7%), a 11 (21.1%) en 2 intentos,<br />

6 (11.5%) en 3 intentos y 6 (11.5%) tras 4 intentos o más. Se <strong>de</strong>sestimó <strong>la</strong><br />

técnica en aquellos casos (6 pacientes) en que los dos anestesiólogos habían<br />

realizado 3 intentos cada uno sin éxito. El número <strong>de</strong> intentos por paciente<br />

en los primeros 15 casos <strong>de</strong> entrenamiento fue <strong>de</strong> 2.46, y en los siguientes<br />

43 pacientes <strong>la</strong> media bajó hasta 1.62, evi<strong>de</strong>nciándose así <strong>la</strong> progresión en<br />

<strong>la</strong> adquisición <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s en <strong>la</strong> técnica. En ningún caso hubo complicaciones<br />

en el manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea y los procedimientos en los pacientes<br />

<strong>de</strong>spiertos fueron bien tolerados.<br />

CONCLUSIONES: La IOT con FBC en nuestro ámbito quirúrgico es imprescindible<br />

en patología cervical, tanto traumática como <strong>de</strong>generativa. Consi<strong>de</strong>ramos<br />

satisfactoria <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> aprendizaje ya que ha permitido <strong>la</strong> formación<br />

<strong>de</strong> miembros <strong>de</strong> nuestro Servicio en una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas indispensables <strong>de</strong>l<br />

manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea difícil. Consi<strong>de</strong>ramos que se requieren al menos<br />

15 IOT con FBC con éxito y <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> otro anestesiólogo experto para<br />

adquirir una habilidad mínima en esta técnica.


P35. LESIÓ DEL NERVI CIÀTIC POPLITI EXTERN EN CIRURGIA GINECOLÒGICA PER<br />

LAPAROTOMIA<br />

M. Magaldi; P. De Santos; A. P<strong>la</strong>za; A. Tejedor; L. Perelló<br />

Hospital Clinic I Provincial <strong>de</strong> Barcelona<br />

INTRODUCCIÓ: Les lesions <strong>de</strong>ls nervis perifèrics representen una complicació<br />

poc freqüent, però gairebé sempre evitable, amb implicacions mèdico-legals<br />

<strong>de</strong>gut a <strong>la</strong> severitat <strong>de</strong> les possibles seqüeles. Es presenta el cas d’una<br />

pacient que <strong>de</strong>sprés d’una miomectomia per <strong>la</strong>parotomia presentà una lesió<br />

<strong>de</strong>l nervi ciàtic popliti extern esquerre.<br />

CAS CLINIC: Pacient <strong>de</strong> 42 anys, antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tumoració ovàrica dreta<br />

l’any 1998 pel que es realitzà anexectomia dreta i miomectomia per <strong>la</strong>paroscòpia,<br />

que es va sotmetre a miomectomia múltiple per <strong>la</strong>parotomia. Es va<br />

realitzar una anestèsia general ba<strong>la</strong>ncejada amb intubació orotraqueal sense<br />

incidències amb monitorització no invasiva. Posició quirúrgica en <strong>de</strong>cúbit supí<br />

i Tren<strong>de</strong>lemburg d’aproximadament 30º. La cirurgia va <strong>de</strong>senvolupar-se<br />

sense cap incidència poguent-se extubar a quiròfan i trasl<strong>la</strong>dant-se al box <strong>de</strong><br />

reanimació pel control postoperatori. Als pocs minuts <strong>la</strong> pacient referí dolor<br />

intens a <strong>la</strong> extremitat inferior esquerra. Es va adoptar una conducta expectant<br />

i va ser donanda d’alta cap a <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> al cap <strong>de</strong> dues hores. A <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> va<br />

persistir el dolor i es va apreciar un dèficit <strong>de</strong> <strong>la</strong> flexió dorsal <strong>de</strong>l peu esquerre<br />

i un dèficit sensitiu <strong>de</strong> predomini al territori <strong>de</strong>l nervi peroneal superficial<br />

esquerre, raó per <strong>la</strong> qual es van sol.licitar un electromiograma i una ecografia-doppler<br />

per <strong>de</strong>scartar una patologia vascu<strong>la</strong>r associada. L’electro mio gra -<br />

ma va mostrar signes <strong>de</strong> lesió neurògena al nervi peroneal comú esquerre i<br />

una absència d’excitabilitat nerviosa distal al múscul tibial anterior que suggeria<br />

una lesió més greu a nivell distal. L’ecografia-doppler no objectivà signes<br />

<strong>de</strong> compromís vascu<strong>la</strong>r associat. D’acord amb els neuròlegs es va iniciar<br />

tractament mèdic <strong>de</strong> protecció nerviosa (vitamina B i corticoi<strong>de</strong>s) i rehabilitació.<br />

La pacient va marxar d’alta amb crosses <strong>de</strong>gut al dèficit funcional que<br />

presentava. A cinc mesos <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirurgia, i <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> realitzar 24 sessions <strong>de</strong><br />

rehabilitació, <strong>la</strong> pacient no presenta dolor ni cap déficit funcional.<br />

No es va aconseguir esbrinar quina va ser <strong>la</strong> causa <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nant <strong>de</strong> <strong>la</strong> lesió<br />

nerviosa.<br />

COMENTARI: La major part <strong>de</strong> les lesions <strong>de</strong>ls nervis perifèrics perioperatòries<br />

són secundàries a una ina<strong>de</strong>cuada posició quirúrgica amb <strong>la</strong> consegüent<br />

compresió o tracció <strong>de</strong>ls mateixos. El nervi ciàtic popliti extern és el nervi<br />

més freqüentment afectat <strong>de</strong> l’extremitat inferior i <strong>la</strong> causa habitual és <strong>la</strong><br />

compresió directa. En el cas exposat es va reconstruir <strong>la</strong> posició intraoperatòria<br />

i el camp quirúrgic i no es va po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>mostrar quina va ser <strong>la</strong> causa <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nant<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> lesió nerviosa. La correcta col·locació <strong>de</strong>ls pacients constitueix<br />

un esforç d’equip i una responsabilitat compartida entre l’anestesiòleg,<br />

el cirurgià i el personal d’enfermeria.<br />

P36. OBSTRUCCIÓN DE VÍA AÉREA DURANTE CIRUGÍA DE COLUMNA CERVICAL<br />

C. Ivars; J. Recasens; R. Sánchez; Mª L. Santos; M. Rull<br />

HU Joan XXIII <strong>de</strong> Tarragona<br />

INTRODUCCIÓ: Les lesions <strong>de</strong>ls nervis perifèrics representen una complicació<br />

poc freqüent, però gairebé sempre evitable, amb implicacions mèdico-legals<br />

<strong>de</strong>gut a <strong>la</strong> severitat <strong>de</strong> les possibles seqüeles. Es presenta el cas d’una<br />

pacient que <strong>de</strong>sprés d’una miomectomia per <strong>la</strong>parotomia presentà una lesió<br />

<strong>de</strong>l nervi ciàtic popliti extern esquerre.<br />

CAS CLINIC: Pacient <strong>de</strong> 42 anys, antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tumoració ovàrica dreta<br />

l’any 1998 pel que es realitzà anexectomia dreta i miomectomia per <strong>la</strong>paroscòpia,<br />

que es va sotmetre a miomectomia múltiple per <strong>la</strong>parotomia. Es va<br />

realitzar una anestèsia general ba<strong>la</strong>ncejada amb intubació orotraqueal sense<br />

incidències amb monitorització no invasiva. Posició quirúrgica en <strong>de</strong>cúbit supí<br />

i Tren<strong>de</strong>lemburg d’aproximadament 30º. La cirurgia va <strong>de</strong>senvolupar-se<br />

sense cap incidència poguent-se extubar a quiròfan i trasl<strong>la</strong>dant-se al box <strong>de</strong><br />

reanimació pel control postoperatori. Als pocs minuts <strong>la</strong> pacient referí dolor<br />

intens a <strong>la</strong> extremitat inferior esquerra. Es va adoptar una conducta expectant<br />

i va ser donanda d’alta cap a <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> al cap <strong>de</strong> dues hores. A <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> va<br />

persistir el dolor i es va apreciar un dèficit <strong>de</strong> <strong>la</strong> flexió dorsal <strong>de</strong>l peu esquerre<br />

i un dèficit sensitiu <strong>de</strong> predomini al territori <strong>de</strong>l nervi peroneal superficial<br />

esquerre, raó per <strong>la</strong> qual es van sol.licitar un electromiograma i una ecografia-doppler<br />

per <strong>de</strong>scartar una patologia vascu<strong>la</strong>r associada. L’electro mio gra -<br />

ma va mostrar signes <strong>de</strong> lesió neurògena al nervi peroneal comú esquerre i<br />

una absència d’excitabilitat nerviosa distal al múscul tibial anterior que suggeria<br />

una lesió més greu a nivell distal. L’ecografia-doppler no objectivà signes<br />

<strong>de</strong> compromís vascu<strong>la</strong>r associat. D’acord amb els neuròlegs es va iniciar<br />

tractament mèdic <strong>de</strong> protecció nerviosa (vitamina B i corticoi<strong>de</strong>s) i rehabilitació.<br />

La pacient va marxar d’alta amb crosses <strong>de</strong>gut al dèficit funcional que<br />

presentava. A cinc mesos <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirurgia, i <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> realitzar 24 sessions <strong>de</strong><br />

rehabilitació, <strong>la</strong> pacient no presenta dolor ni cap déficit funcional. No es va<br />

aconseguir esbrinar quina va ser <strong>la</strong> causa <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nant <strong>de</strong> <strong>la</strong> lesió nerviosa.<br />

COMENTARI: La major part <strong>de</strong> les lesions <strong>de</strong>ls nervis perifèrics perioperatòries<br />

són secundàries a una ina<strong>de</strong>cuada posició quirúrgica amb <strong>la</strong> consegüent<br />

compresió o tracció <strong>de</strong>ls mateixos. El nervi ciàtic popliti extern és el nervi<br />

més freqüentment afectat <strong>de</strong> l’extremitat inferior i <strong>la</strong> causa habitual és <strong>la</strong><br />

compresió directa. En el cas exposat es va reconstruir <strong>la</strong> posició intraoperatòria<br />

i el camp quirúrgic i no es va po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>mostrar quina va ser <strong>la</strong> causa <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nant<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> lesió nerviosa. La correcta col·locació <strong>de</strong>ls pacients constitueix<br />

un esforç d’equip i una responsabilitat compartida entre l’anestesiòleg,<br />

el cirurgià i el personal d’enfermeria.<br />

95<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 5


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P37. MORBILIDAD PERIOPERATORIA DE LA ANEMIA SEVERA EN UN PACIENTE<br />

TESTIGO DE JEHOVÁ: A PROPÓSITO DE UN CASO<br />

M. García; L. García; P. Magalló; I. Camprubí; A. Sabaté<br />

Hospital Universitari <strong>de</strong> Bellvitge<br />

INTRODUCCIÓN: La negativa <strong>de</strong> los pacientes Testigos <strong>de</strong> Jehová a <strong>la</strong> transfusión<br />

<strong>de</strong> sangre ante una situación <strong>de</strong> anemia aguda severa genera un elevado<br />

riesgo <strong>de</strong> complicaciones perioperatorias <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> una ina<strong>de</strong>cuada<br />

oxigenación tisu<strong>la</strong>r, siendo <strong>la</strong> mortalidad extremadamente alta cuando <strong>la</strong> hemoglobina<br />

es inferior a 5 g/dl.<br />

CASO CLÍNICO: Mujer <strong>de</strong> 60 años, Testigo <strong>de</strong> Jehová, intervenida <strong>de</strong> anexectomía<br />

bi<strong>la</strong>teral por tumoración ovárica. Reintervenida a <strong>la</strong>s 24 horas por hemoperitoneo.<br />

Postoperatorio marcado por anemia severa (hemoglobina<br />

3 g/dl, hematocrito 11,9 %) que precisa tratamiento con eritropoyetina, hierro<br />

y ácido fólico ante su rechazo a ser transfundida, e insuficiencia respiratoria<br />

aguda con requerimientos <strong>de</strong> venti<strong>la</strong>ción mecánica no invasiva y<br />

FiO2 1. Al séptimo día presenta paro respiratorio, procediéndose a intubación<br />

orotraqueal y transfusión <strong>de</strong> 4 concentrados <strong>de</strong> hematíes previa auto-<br />

96<br />

rización judicial. Persistencia <strong>de</strong> insuficiencia respiratoria secundaria a distrés<br />

respiratorio que requiere PEEP elevada y <strong>de</strong>cúbito prono, agravada con<br />

neumonía por Streptococcus pneumoniae y Xantomona maltophilia. Traqueostomía<br />

percutánea con <strong>de</strong>sconexión <strong>de</strong>finitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> venti<strong>la</strong>ción mecánica<br />

al trigésimo quinto día. Neuromiopatía periférica que precisa rehabilitación.<br />

Alta tras 62 días <strong>de</strong> ingreso hospita<strong>la</strong>rio con hemoglobina 9,6 g/dl y<br />

hematocrito 29 %.<br />

COMENTARIO: El conflicto entre el <strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> conciencia y el <strong>de</strong>recho<br />

a <strong>la</strong> vida ante una situación <strong>de</strong> urgencia vital que requiere transfusión<br />

sanguínea supone con frecuencia un problema ético y moral en pacientes<br />

que rechazan <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> hemo<strong>de</strong>rivados, <strong>de</strong>biendo recurrir a terapias<br />

alternativas <strong>de</strong> estimu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> eritropoyesis para mantener cifras <strong>de</strong><br />

hemoglobina superiores a 5 g/dl.<br />

P38. ENCUESTA SOBRE ANSIEDAD Y TEMORES PREOPERATORIOS<br />

J. P. Oglio; J. Ferrán<strong>de</strong>z; M. Prat; M. Morales; M. Novel<strong>la</strong>s; J. Bernal<br />

Hospital Mútua <strong>de</strong> Terrassa<br />

INTRODUCCIÓN: La ansiedad preoperatoria es uno <strong>de</strong> los hechos que más<br />

malestar suscita en los pacientes sometidos a una intervención quirúrgica,<br />

y al que el anestesiólogo <strong>de</strong>be enfrentarse en su práctica diaria.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Realizamos estudio <strong>de</strong>scriptivo con 50 pacientes ASA<br />

I y II sometidos a cirugía electiva. Se realizó encuesta <strong>de</strong> ansiedad validada:<br />

“Amsterdam preoperative anxiety and information scale”, recogiéndose los<br />

siguientes ítems: ansiedad preanestésica y preoperatoria y necesidad <strong>de</strong> más<br />

información. A continuación se realizó una segunda encuesta obtiéndose los<br />

motivos que generaban esta ansiedad y antece<strong>de</strong>ntes anestésicos.<br />

RESULTADOS: Más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> los pacientes (53,8%) reve<strong>la</strong>ron tener ansiedad<br />

a <strong>la</strong> anestesia, siendo superior en hombres <strong>de</strong> 45 a 65 años. Los motivos<br />

que más miedo suscitan son el hecho <strong>de</strong> no <strong>de</strong>spertar y el temor inex-<br />

plicable. A pesar <strong>de</strong> que el 100% <strong>de</strong> los entrevistados acudieron a consultas<br />

el 61.4% solicitó más información tanto <strong>de</strong>l acto anestésico como <strong>de</strong>l procedimiento<br />

quirúrgico. Un acto anestésico previo no disminuía el temor. La<br />

anestesia general provocaba más temor que una anestesia locorre gional.<br />

DISCUSIÓN: La anestesia es uno <strong>de</strong> los aspectos más importantes <strong>de</strong> una<br />

operación, pero es a <strong>la</strong> vez uno <strong>de</strong> los más temidos por los pacientes. La falta<br />

<strong>de</strong> información <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación, el <strong>de</strong>sconocimiento sobre qué es y cómo<br />

actúa realmente <strong>la</strong> anestesia es lo que provoca esta ansiedad.<br />

CONCLUSIÓN: Existen diversas técnicas para disminuir el temor <strong>de</strong>l paciente,<br />

pero <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción que se establezca entre el médico y el paciente es fundamental<br />

para acabar con esos miedos, <strong>de</strong> ahí que sea tan relevante <strong>la</strong> visita preoperatoria.


P39. ANEMIA FERROPÉNICA EN CIRUGÍA MAYOR ORTOPÉDICA<br />

A. Bataller; A. Biarnés; P. Galán; A. Pérez; M. Sáez; D. Bal<strong>la</strong>briga<br />

Hospital Vall d'Hebron<br />

El objetivo <strong>de</strong> este estudio es <strong>la</strong> valoración preoperatoria <strong>de</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

anemias en pacientes candidatos a cirugía mayor ortopédica:artrop<strong>la</strong>stia <strong>de</strong><br />

rodil<strong>la</strong>(PTR), artrop<strong>la</strong>stia <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra(PTC) y cirugia <strong>de</strong> columna(CC).<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Estudio <strong>de</strong> cohorte observacional prospectivo. Se han<br />

estudiado 202 pacientes programados para cirugía ortopédica mayor, en el<br />

periodo comprendido entre 11 <strong>de</strong> Abril y el 6 <strong>de</strong> Agosto <strong>de</strong>l 2007. De estos,<br />

136 fueron sometidos a PTR, 52 a PTC y 14 a CC. Se recogieron los antece<strong>de</strong>ntes<br />

patológicos, sexo, tal<strong>la</strong>, edad, peso y datos analíticos <strong>de</strong> los pacientes,<br />

incluyendo: Hemoglobina(Hb), Hematocrito(Hto), VCM, HCM, CHCM, DVH,<br />

Ferritina, Fo<strong>la</strong>tos, VitB12, Transferrina, Si<strong>de</strong>remia, saturación <strong>de</strong> transferrina<br />

y Haptoglobina.<br />

P40. COSTE-EFICACIA DE CBII CONSTAVAC, (STRYKER) I BELLOVAC (ASTRA TECH)<br />

EN ARTROPLASTIA TOTAL DE RODILLA<br />

P. Galán; A. Biarnés; A. Bataller; L. Silva; M. Aige; M. Rejón<br />

Hospital Vall d'Hebron<br />

El objetivo <strong>de</strong> este estudio es comparar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista coste eficacia<br />

si existe diferencias entre dos tipos <strong>de</strong> "postoperative cell saver"(PCS):<br />

CBII Constavac,(stryker) y Bellovac (Astra Tech).<br />

MATERIAL Y MÉTODOS:<br />

Estudio prospectivo aleatorizado. Se ha estudiado 60 pacientes sometidos a<br />

artrop<strong>la</strong>stia total <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong>;30 pacientes en el grupo CBII Constavac,(stryker)<br />

y 30 pacientes en el grupo Bellovac (Astra Tech). Se recogieron los datos <strong>de</strong>mográficos<br />

y los antece<strong>de</strong>ntes patológicos. Se calculó <strong>la</strong>s perdidas sanguíneas(PS),<br />

pérdidas <strong>de</strong> volumen eritrocitario(PVE) y el volumen eritrocitario<br />

recuperado(VER) para cada paciente (1). Se recogieron <strong>la</strong>s posibles complicaciones<br />

re<strong>la</strong>cionados con los PCS.<br />

PÒSTERS. Dissabte Sessió 6<br />

RESULTADOS: Se observa que <strong>la</strong>s mujeres tienen niveles más bajos <strong>de</strong> hemoglobina<br />

(13,4+1,3g/dl) respecto a los hombres (14,63±1,27g/dl). 52 pacientes<br />

(25,74%) presentaban Hb. Atendiendo el tipo <strong>de</strong> intervención, encontramos<br />

que el 67,3% (35) <strong>de</strong> los pacientes con Hb12g/dl, en estos <strong>la</strong><br />

saturación <strong>de</strong> transferrina es <strong>de</strong>l 18,41-9,57.<br />

CONCLUSIÓN: Según estos datos, existe una alta inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> anemia en<br />

los pacientes programados para cirugía ortopédica mayor, por lo que consi<strong>de</strong>ramos<br />

importante <strong>la</strong> valoración preoperatoria <strong>de</strong> <strong>la</strong> anemia, que nos indica<br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una valoración preoperatoria con el suficiente tiempo<br />

para po<strong>de</strong>r corregir <strong>la</strong> anemia; ya sea aumentando los <strong>de</strong>pósitos <strong>de</strong> hierro o<br />

mediante <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> médu<strong>la</strong> osea con eritropoyetina.<br />

RESULTADOS: No se encontraron diferencias estadísticamente significativas<br />

entre ambos grupos en los datos <strong>de</strong>mográficos, hematológicos ni patológicos.<br />

Las perdidas sanguíneas fueron iguales en ambos grupos. El VER fue<br />

<strong>de</strong> 154±17 ml para el grupo Bellovac(astra tech) y <strong>de</strong> 114±13ml para el<br />

grupo CBII Constavac(Stryker); no se encontró una diferencia estadísticamente<br />

significativa(P=0,71). En ninguno <strong>de</strong> los dos grupos se objetivo ninguna<br />

complicación re<strong>la</strong>cionado con los PCS.<br />

CONCLUSIONES: Según nuestros datos no hubo diferencias significativas<br />

entre ambos grupos. A pesar <strong>de</strong> que el VER era superior en el grupo Bellovac(Astra<br />

Tech), <strong>la</strong> diferencia no fue estadísticamente significativa; pudiendo<br />

ser <strong>de</strong>bido al tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra. Por lo tanto el Bellovac tiene mejor coste<br />

beneficio ya que su coste es menor (77,47 euros) que el <strong>de</strong> CBII Constavac<br />

(115 euros).<br />

97<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 6


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P41. ELECTROCARDIOGRAMA CON ONDAS “T” CEREBRALES COMO ELEMENTO<br />

DIAGNÓSTICO DE STROKE ISQUÉMICO<br />

Á. Vicente; M. De Nadal; P. Tormos; Mª V. Lopez; M. Argañaraz; R. Agui<strong>la</strong>r<br />

Hospital Vall d'Hebron<br />

INTRODUCCIÓN: La enfermedad cerbrovascu<strong>la</strong>r en su presentación aguda<br />

con frecuencia se acompaña <strong>de</strong> cambios en el electrocardiograma, principalmente<br />

a nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> repo<strong>la</strong>rización. Las ondas “T” cerebrales (ondas<br />

“T” <strong>de</strong> base ancha y <strong>de</strong> aspecto aberrante), <strong>de</strong>scriptas por primera vez en el<br />

año 1954 son un hal<strong>la</strong>zgo que suele presentarse como manifestación paraclínica.<br />

CASO CLINICO: Se presenta el caso <strong>de</strong> un paciente <strong>de</strong> 81 años con antece<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>de</strong> ACXFA no anticoagu<strong>la</strong>da e HTA quien a raíz <strong>de</strong> un ingreso <strong>de</strong> urgencias<br />

por isquemia arterial aguda a nivel <strong>de</strong> extremida<strong>de</strong>s inferiores y en<br />

arterias mesentericas, y habiendo ingresado intubado y bajo sedación por<br />

alteración aguda <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> consciencia, presenta en <strong>la</strong>s primeras horas<br />

un electrocardiograma con ondas “T” ensanchadas y <strong>de</strong> voltaje amplio en<br />

forma generalizada. Se sospechó <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> un stroke isquemico agudo,<br />

habida cuenta <strong>de</strong> tratarse <strong>de</strong> una fibri<strong>la</strong>cion auricu<strong>la</strong>r no anticoagu<strong>la</strong>da con<br />

presencia documentada <strong>de</strong> trombo fresco en auricu<strong>la</strong> izquierda causal <strong>de</strong> un<br />

cuadro <strong>de</strong> embolismo sistémico. El ecocardiograma <strong>de</strong>scartó <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong><br />

trastornos regionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> motilidad parietal con funcion ventricu<strong>la</strong>r conservada.<br />

Al repetir <strong>la</strong> tomografía computada <strong>de</strong> cerebro al as 48 hs <strong>de</strong> ingresado<br />

se evi<strong>de</strong>nció <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> un área <strong>de</strong> hipo<strong>de</strong>nsidad en hemisferio izquierdo<br />

98<br />

en territorio temporooccipital. El paciente fue sometido a cirugía <strong>de</strong> resección<br />

yeyuno-ileal y embolectomía <strong>de</strong> arteria femoral común izquierda. Posteriormente<br />

evolucionó con recuperación progresiva <strong>de</strong> los parámetros hemodinámicos,<br />

<strong>de</strong>stete <strong>de</strong> inotrópicos y respirador, así como <strong>de</strong> <strong>la</strong> función renal, manifestándose<br />

al salir <strong>de</strong> su sedación <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> un nuevo foco motor<br />

braquio crural <strong>de</strong>recho, quedando así confirmada <strong>la</strong> sospecha diagnositca<br />

clinica e imagenológica <strong>de</strong>l stroke y su corre<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong>s ondas “T” vistas<br />

en el electrocardiograma. Finalmente el paciente fué dado <strong>de</strong> alta <strong>de</strong> nuestro<br />

centro hacia su hospital <strong>de</strong> origen para continuar su convalescencia.<br />

COMENTARIO: Los trastornos <strong>de</strong> <strong>la</strong> repo<strong>la</strong>rización electrocardiográficos se<br />

presentan con frecuencia en pacientes que han sufrido daño neurológico<br />

agudo, tanto en el stroke isquemico o hemorragico así como en <strong>la</strong> hemorragia<br />

subaracnoi<strong>de</strong>a. Su etiopatogenia está re<strong>la</strong>cionada con cambios en el tono<br />

cateco<strong>la</strong>minergico, el cual induce fenomenos a nivel <strong>de</strong>l sistema nervioso<br />

autónomo, como <strong>la</strong> modu<strong>la</strong>ción electrotónica que justifica los hal<strong>la</strong>zgos electrocardiográficos<br />

(prolongación en el QT y cambios en <strong>la</strong>s ondas “T”) así<br />

como el e<strong>de</strong>ma <strong>de</strong> pulmón neurogenico. La búsqueda a consciencia <strong>de</strong> dichos<br />

hal<strong>la</strong>zgos así como su corre<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> clinica pue<strong>de</strong> en estos casos ser<br />

útil para el enfoque diagnóstico.<br />

P42. ESTUDIO PRELIMINAR DE UN RECUPERADOR DE SANGRE EN EL<br />

POSTOPERATORIO DE ARTROPLASTIA DE RODILLA<br />

L. Martinez; M. Pijoan; D. Sintes; E. Esteva; A. Sape; F. Rey<br />

Hospital Municipal <strong>de</strong> Badalona<br />

OBJETIVOS: Presentar un estudio preliminar prospectivo randomizado <strong>de</strong> los<br />

resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>l recuperador <strong>de</strong> sangre “Redax Drentech Surgical<br />

® ” en el postoperatorio, con posterior trasfusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> sangre recuperada<br />

en pacientes intervenidos <strong>de</strong> artrop<strong>la</strong>stia <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong> bajo anestesia re gional.<br />

MATERIAL I MÉTODOS: Estudio prospectivo 33 pacientes, <strong>de</strong> ambos sexos, intervenidos<br />

<strong>de</strong> prótesis <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong> durante los meses <strong>de</strong> Mayo y Junio <strong>de</strong>l 2008,<br />

con sistema <strong>de</strong> drenaje <strong>de</strong> sangre con autotransfusión, a los que se les practicó<br />

una artrop<strong>la</strong>stia total <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong> bajo anestesia regional (BSA). Hemos realizado<br />

<strong>la</strong>s siguientes <strong>de</strong>terminaciones analíticas: 1) Antes <strong>de</strong> Iniciar <strong>la</strong> Intervención<br />

quirúrgica. 2) Al acabar <strong>la</strong> Intervención quirúrgica. 3) A <strong>la</strong>s 6 horas <strong>de</strong>l<br />

postoperatorio (<strong>de</strong> sangre y orina). 4) A <strong>la</strong>s 24 horas <strong>de</strong>l postoperatorio (<strong>de</strong><br />

sangre y orina). 5) De <strong>la</strong> sangre <strong>de</strong>l recuperador antes <strong>de</strong> trasfundir<strong>la</strong>: Valoraremos<br />

también <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> aspiracion, <strong>la</strong> cantidad en ml <strong>de</strong> sangre recuperada<br />

y <strong>de</strong> sangre trasfundida <strong>de</strong>l recuperador asi como si ha precisado<br />

trasfusión <strong>de</strong> sangre heteróloga o si han habido complicaciones.<br />

RESULTADOS: En estos momentos, <strong>de</strong> forma preliminar, los resultados obtenidos<br />

en 33 pacientes son: El promedio <strong>de</strong> Hb <strong>de</strong> <strong>la</strong> sangre recuperada<br />

ha sido <strong>de</strong>:11,59. Sólo un 11% (4 pacientes) han precisado transfusión<br />

adicional <strong>de</strong> sangre heteróloga. La evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Hb <strong>de</strong>l paciente ha sido:<br />

Promedio preoperatorio Hb <strong>de</strong> 13,38,Hb a <strong>la</strong>s 24 h. <strong>de</strong>l postoperatorio:<br />

9,69.<br />

CONCLUSIONES: La recogida <strong>de</strong> sangre mediante recuperador en el postoperatorio<br />

<strong>de</strong> PTR, es un método seguro, que permite disminuir <strong>la</strong> necesidad<br />

<strong>de</strong> trasfusión <strong>de</strong> sangre heteróloga en el postoperatorio. Es un método bien<br />

tolerado por los pacientes. En nuestra recogida,hasta el momento, no se han<br />

presentado complicaciones durante <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong> sangre ho -<br />

móloga.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Closed suction drainage for hip and knee arthrop<strong>la</strong>sty. A meta-analysis. Parker MJ,<br />

Roberts CP, Hay D.J Bone Joint Surg Am.2004 Jun;A(6):1146-52.<br />

– Quiality of reinfused drainage blood after total knee arthrop<strong>la</strong>sty. Jensen CM, Pilegaard<br />

R, Hviid K, Nielsen JD, Nielsen HJ. J Artrhrop<strong>la</strong>sty 1999 apr;14(3):312-8.<br />

– Use of post-operative drainage and auto-trasfusion sets in total knee arthrop<strong>la</strong>sty.<br />

Hendrych Acta Chir Orthop Traumatol Cech 2006;73(1):34-8.


P43. TROMBOEMBOLISMO PULMONAR EN EL POSTOPERATORIO INMENDIATO DE<br />

URETROPLASTIA CON MUCOSA BUCAL<br />

S. Castel<strong>la</strong>rnau; A. Mª Álvarez; P. Baxarías<br />

Fundació Puigvert<br />

INTRODUCCIÓN: El tromboembolismo pulmonar (TEP) en el postoperatorio<br />

inmediato <strong>de</strong> una anestesia general supone una complicación rara pero asociada<br />

a elevada mortalidad, por lo que <strong>de</strong>be <strong>de</strong> ser <strong>de</strong>tectada y tratada <strong>de</strong><br />

forma precoz.<br />

CASO CLÍNICO: Varón <strong>de</strong> 51 años, ASA 1, intervenido <strong>de</strong> uretrop<strong>la</strong>stia con<br />

mucosa bucal (3 h. 50 min). A los 5 minutos <strong>de</strong> ingresar en Reanimación presenta<br />

bradicardia sinusal extrema + cianosis en esc<strong>la</strong>vina + actividad eléctrica<br />

sin pulso. Se inician maniobras <strong>de</strong> RCP recuperando pulsos y estabili-<br />

dad HD. Ante <strong>la</strong> sospecha diagnóstica <strong>de</strong> TEP se inicia tratamiento y tras varios<br />

días <strong>de</strong> ingreso <strong>la</strong> evolución clínica fue satisfactoria. Reinterrogando al<br />

paciente <strong>de</strong>scubrimos como factores <strong>de</strong> riesgo embolígenos un vuelo en<br />

avión <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> India 48h antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugía, una TVP parcial <strong>de</strong> ilíaca externa<br />

<strong>de</strong>recha y una hipercoagu<strong>la</strong>bilidad primaria.<br />

CONCLUSIONES: El TEP es una complicación infrecuente que tenemos que<br />

tener siempre presente tanto en el perioperatorio como en el postoperatorio,<br />

especialmente si existen factores <strong>de</strong> riesgo como en nuestro caso.<br />

P44. COLOCACIÓN DE MARCAPASOS TEMPORAL EN PACIENTE SOMETIDA A<br />

CIRUGÍA DE FÉMUR<br />

J. Ripollés; V. Rodríguez; S. González; Y. Díez; J. Roigé<br />

Hospital Vall Hebron<br />

INTRODUCCIÓN: En <strong>la</strong> actualidad existen distintos criterios que <strong>de</strong>terminan <strong>la</strong><br />

colocación <strong>de</strong> un marcapasos temporal en el periodo perioperatorio. Presentamos<br />

el caso <strong>de</strong> una paciente en quien <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> un marcapasos<br />

temporal previo a <strong>la</strong> cirugía, fue <strong>de</strong>terminante para el éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente <strong>de</strong> 86 años con antece<strong>de</strong>ntes patológicos <strong>de</strong> HTA y<br />

DM que acu<strong>de</strong> al hospital para reparación quirúrgica <strong>de</strong> fractura pertrocantéra<br />

<strong>de</strong> fémur. Como pruebas preoperatorias presentaba una analítica sin alteraciones,<br />

una radiografía <strong>de</strong> tórax con aumento <strong>de</strong>l índice cardiotorácico y<br />

un ECG con bloqueo AV <strong>de</strong> primer grado y bloqueo <strong>de</strong> rama <strong>de</strong>recha. A su llegada<br />

al quirófano y previamente a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia intradural, <strong>la</strong><br />

paciente presentó síncope y un ECG que mostró bloqueo AV <strong>de</strong> segundo grado<br />

Mobitz I y bloqueo <strong>de</strong> rama <strong>de</strong>recha con frecuencia cardiaca <strong>de</strong> 30lpm y TA<br />

220/85 mmHg. Se <strong>de</strong>cidió colocar un electrocateter endocavitario, y posteriormente<br />

se realizó <strong>la</strong> cirugía bajo anestesia intradural sin inci<strong>de</strong>ncias intra<br />

y postoperatorias.<br />

CONCLUSIONES: Aunque <strong>de</strong> <strong>la</strong> interpretación <strong>de</strong>l ECG preoperatorio no se <strong>de</strong>rivaba<br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> colocar un marcapasos, <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> clínica y <strong>la</strong><br />

realización <strong>de</strong> cirugía fueron factores <strong>de</strong>terminantes para <strong>de</strong>cidir su imp<strong>la</strong>ntación<br />

y optimizar el estado preoperatorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> paciente.Con este caso se revisan<br />

<strong>la</strong>s indicaciones <strong>de</strong> electrocater así como los factores que predisponen<br />

al progreso <strong>de</strong> un bloqueo cardiaco que requiere marcapasos.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Anesthesiology. 88(3):679-687, March 1998. Rev Esp Cardiol 2001; 54: 186-193.<br />

99<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 6


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

100<br />

PÒSTERS. DISSABTE Sessió 7<br />

P45. MANEJO ANESTÉSICO EN UNA PACIENTE CON VENTRÍCULO ÚNICO NO<br />

CORREGIDO INTERVENIDA DE CIRUGÍA GINECOLÓGICA<br />

I. Otero; R. Mª Abejón; C. Martín; A. Ruiz; A. Madrid; Á. Gómez<br />

HUB<br />

INTRODUCCIÓN: Las cardiopatías suponen <strong>la</strong> enfermedad congénita con<br />

mayor inci<strong>de</strong>ncia entre los neonatos. Actualmente <strong>la</strong> expectativa <strong>de</strong> vida <strong>de</strong><br />

estos pacientes ha mejorado, lo que supone un reto anestésico en <strong>la</strong> edad<br />

adulta. Presentamos una paciente con ventrículo único no corregido sometida<br />

a <strong>la</strong>parotomía para anexectomía <strong>de</strong>recha por quiste <strong>de</strong> ovario gigante.<br />

Son pocos los casos publicados <strong>de</strong> pacientes con ventrículo único no corregido,<br />

que hayan sido intervenidos <strong>de</strong> cirugía no cardiaca.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente <strong>de</strong> 27 años (57 Kg.; 1,56 m; IMC: 23.42). El estudio<br />

preanestésico (ASA III) incluyó valoración funcional y cardiológica con ecocardiografía<br />

transtorácica. Se realizó profi<strong>la</strong>xis <strong>de</strong> endocarditis y se premedicó<br />

con 0,1 mg/Kg <strong>de</strong> diazepam. La técnica elegida fue general endovenosa y <strong>la</strong><br />

monitorización incluyó ECG, TA automática, control <strong>de</strong> diuresis, SpO2, EtCO2<br />

y otros controles venti<strong>la</strong>torios. El postoperatorio transcurrió sin complicaciónes<br />

con alta domiciliaria a los 4 días <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervención.<br />

COMENTARIOS: La anestesia general en pacientes con ventrículo único nocorregido<br />

requiere una <strong>de</strong>tenida valoración preanestésica en estrecha co<strong>la</strong>boración<br />

con un Servicio <strong>de</strong> Cardiología experimentado, a fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar<br />

su estado y su grado funcional, así como <strong>la</strong>s repercusiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica<br />

anestésica. En nuestra paciente se comprobó una buena adaptación fisiológica<br />

con capacidad funcional conservada, por lo que consi<strong>de</strong>ramos que una<br />

monitorización estándar y una sueroterapia cuidadosa serían suficientes para<br />

el control peripoperatorio. Se <strong>de</strong>sestimó registrar <strong>la</strong> TA invasiva por constatar<br />

una SpO2 basal <strong>de</strong>l 96% y tratarse <strong>de</strong> una cirugía <strong>de</strong> baja complejidad.<br />

La <strong>la</strong>paroscopia fue <strong>de</strong>scartada por el gran tamaño <strong>de</strong>l quiste.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. R. Rodriguez <strong>de</strong> <strong>la</strong> Torre, A. Hachero Torrejón, F. Á<strong>la</strong>mo, M. Echeverría, R. Rodriguez.<br />

Anestesia locorregional para cesárea en gestante a término con <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong><br />

ventrículo único. Rev. Esp. Anestesiol. Reanim. 2000;47: 36-38.<br />

2. J. William Sparks, Christian Seefer<strong>de</strong>r, Robert C. Shamberger, Francis X. McGowan.<br />

The perioperative management of a patient with complex single ventricle physiology<br />

and pheochromocytoma. Anesth Analg 2005;100:972-5.<br />

P46. COMPLICACIONES PERIOPERATORIAS DEL FEOCROMOCITOMA: A PROPÓSITO<br />

DE UN CASO<br />

R. Arroyo; S. Sánchez; C. Rodríguez; P. Hernán<strong>de</strong>z; J. J. Chil<strong>la</strong>rón; L. Trillo<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar<br />

INTRODUCCIÓN: El feocromocitoma es un tumor poco frecuentes <strong>de</strong>rivado<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s célu<strong>la</strong>s cromafines productor <strong>de</strong> cateco<strong>la</strong>minas. La mayoría son tumores<br />

benignos (90%) y se localizan en <strong>la</strong> glándu<strong>la</strong> suprarrenal (80-90%). Las<br />

manifestaciones clínicas <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong>l exceso <strong>de</strong> cateco<strong>la</strong>minas en sangre:<br />

HTA mantenida, crisis paroxísticas hipertensivas, hipotensión ortostática, alteraciones<br />

cardíacas y alteraciones metabólicas. El tratamiento <strong>de</strong>finitivo es<br />

<strong>la</strong> extirpación quirúrgica.<br />

DESCRIPCIÓN DEL CASO: Presentamos el caso <strong>de</strong> una mujer <strong>de</strong> 73 años con<br />

antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> diabetes mellitus tipo II, dislipemia, enfermedad cerebrovascu<strong>la</strong>r<br />

e hipertensión arterial (HTA) diagnosticada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hacía 2 años. Por<br />

mal control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cifras tensionales se inició estudio exhaustivo <strong>de</strong> HTA: Se<br />

realizó <strong>la</strong> monitorización continua ambu<strong>la</strong>toria <strong>de</strong> <strong>la</strong> TA (MAPA) durante 24<br />

horas, <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> metanefrinas (5432 mcg/ 24h – rango <strong>de</strong> normalidad:<br />

52-341) y normetanefrinas (1087 mcg /24 h – rango normal: 88 –444)<br />

en orina y un ecocardiograma que mostraba hipertrofia mo<strong>de</strong>rada con función<br />

ventricu<strong>la</strong>r conservada. La RMN abdominal y el PET confirmaron <strong>la</strong> presencia<br />

<strong>de</strong> una lesión única a nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong> glándu<strong>la</strong> suprarrenal izquierda. Ante<br />

estos resultados se hizo el diagnóstico <strong>de</strong> feocromocitoma, se inició tratamiento<br />

hipotensor con nifedipino y doxazosina y se propuso para cirugía programada.<br />

Los días previos a <strong>la</strong> intervención se añadió al tratamiento un antagonista<br />

beta adrenérgico cardioselectivo (atenolol). La paciente llegó a<br />

quirófano con cifras tensionales bien contro<strong>la</strong>das y <strong>la</strong> inducción anestésica<br />

transcurrió sin inci<strong>de</strong>ncias, pero durante <strong>la</strong> intervención se objetivó un blo-<br />

queo auriculoventricu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> tercer grado con ritmo ventricu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> escape que<br />

se resolvió con <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> atropina. La manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l tumor, no<br />

produjo alteraciones hemodinámicas importantes. Una vez extirpado el tumor<br />

apareció hipotensión arterial mantenida y refractaria a <strong>la</strong> administración <strong>de</strong><br />

líquidos y bolus <strong>de</strong> vasopresor por lo que se inició perfusión continua con<br />

noradrenalina para mantener <strong>la</strong> estabilidad hemodinámica. A <strong>la</strong>s 48 horas, se<br />

pudo retirar <strong>la</strong> amina, manteniéndo <strong>la</strong> normotensión. A <strong>la</strong> semana <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervención<br />

fue dada <strong>de</strong> alta hospita<strong>la</strong>ria.<br />

COMENTARIO: La preparación previa a <strong>la</strong> intervención es muy importante ya<br />

que preten<strong>de</strong> reducir <strong>la</strong> inestabilidad hemodinámica perioperatoria y <strong>la</strong>s complicaciones.<br />

Actualmente <strong>la</strong> combinación <strong>de</strong> antagonistas <strong>de</strong>l calcio, bloqueantes<br />

alfa adrenérgicos y beta adrenérgicos constituyen una buena terapia<br />

hipotensora en el manejo perioperatorio <strong>de</strong>l feocromocitoma. Pero no<br />

<strong>de</strong>bemos olvidar que los efectos pue<strong>de</strong>n persistir en el periodo postoperatorio,<br />

siendo <strong>la</strong> hipotensión arterial prolongada postextirpación <strong>la</strong> complicación<br />

más frecuente. Una correcta monitorización y una actuación precoz evitarán<br />

<strong>la</strong>s complicaciones graves y <strong>la</strong> muerte.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Phaeochromocytoma – Views on current management. D. T. Williams, S. Dann and<br />

M. H. Wheeler. European Journal of Surgical Oncology 2003; 29: 483-490.<br />

2.- Efficacy and safety of doxazosin for perioperative management of patients with<br />

pheocromocytoma. Cedric Prys-Roberts, D.M. John R. Farndon. World Journal of<br />

surgery 2002; 26: 1037-1042.


P47. TAPONAMIENTO CARDÍACO DURANTE LA REALIZACIÓN DE TÉCNICAS<br />

INTERVENCIONISTAS BAJO SEDACIÓN<br />

Mª F. Victoria; P. Hernán<strong>de</strong>z; A. Elisa; M. Sadurni; L. Recasens; E. Samsó<br />

HUB<br />

INTRODUCCIÓN: El taponamiento cardíaco se pue<strong>de</strong> presentar como complicación<br />

durante <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> técnicas diagnosticas/terapéuticas vascu<strong>la</strong>res<br />

invasivas. Se presentan dos casos uno con presentación aguda y otro<br />

subaguda. Caso 1: Hombre <strong>de</strong> 79 años. Se indica arteriografía transluminal<br />

percutanea para tratamiento <strong>de</strong> vasculopatía periférica crónica (arteria ilíaca<br />

<strong>de</strong>recha) con cateterización a través <strong>de</strong> humeral izquierda. Durante <strong>la</strong> realización<br />

bajo sedación con midazo<strong>la</strong>m el paciente presenta <strong>de</strong> forma súbita hipotensión,<br />

taquicardia, dolor torácico, caída <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> conciencia, bradipnea<br />

y <strong>de</strong>saturación. Se sospecha taponamiento cardíaco que se confirma por<br />

escopia y ecocardiograma, realizándose pericardiocentesis (400ml) más tratamiento<br />

<strong>de</strong> soporte hemodinámico con recuperación <strong>de</strong> forma inmediata.<br />

Caso 2: Mujer <strong>de</strong> 87 años. Durante <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> marcapasos biventricu<strong>la</strong>r<br />

por bloqueo A-V completo, <strong>la</strong> paciente presenta hipotensión que se recupera<br />

parcialmente con volumen y vasopresores. En reanimación presenta<br />

progresiva somnolencia, taquipnea e hipotensión que no mejora con fluidoterapia.<br />

Se realiza ecocardiograma objetivándose taponamiento cardiaco con<br />

co<strong>la</strong>pso auricu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l 50%. Se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> tratamiento conservador, con buena<br />

respuesta hemodinámica pero empeoramiento <strong>de</strong> clínica respiratoria secundario<br />

a insuficiencia cardiaca y <strong>de</strong>rrame pleural, requiriendo dos toracocentesis<br />

evacuadoras con mejoría parcial. A <strong>la</strong>s 48 horas empeora <strong>la</strong> hemodinamia<br />

requiriendo pericardiocentesis (250 ml). Posteriormente presenta buena<br />

evolución clínica.<br />

P48. EMBOLISMO AÉREO EN CIRUGÍA HEPÁTICA. A PROPÓSITO DE UN CASO<br />

A. E. Torol<strong>la</strong>; S. Sánchez; P. Hernán<strong>de</strong>z; Mª F. Victoria; C. Rodríguez; L. G. Aguilera<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar<br />

INTRODUCCIÓN: El embolismo aéreo es una complicación que pue<strong>de</strong> ocurrir<br />

en múltiples procedimientos quirúrgicos. Su inci<strong>de</strong>ncia es baja en cirugía hepática<br />

pero pue<strong>de</strong> aumentar según el método <strong>de</strong> resección que se utilice(1).<br />

DESCRIPCIÓN DEL CASO: Presentamos el caso <strong>de</strong> un paciente <strong>de</strong> 48 años <strong>de</strong><br />

edad, con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> cirrosis hepática Child-Pugh A por virus C, programado<br />

para resección <strong>de</strong> neop<strong>la</strong>sia hepática primaria localizada en el segmento<br />

VII. Se realizó anestesia general ba<strong>la</strong>nceada, monitorización básica,<br />

presión arterial invasiva, catéter venoso central e índice biespectral (BIS). A<br />

<strong>la</strong>s tres horas <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugía, coincidiendo con el c<strong>la</strong>mpaje <strong>de</strong>l hilio<br />

hepático y el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> resección hepática ecoasistida mediante el uso <strong>de</strong><br />

“cavitronic ultrasonic surgery aspiration (CUSA)”, el paciente presentó súbitamente<br />

hipotensión arterial severa con disminución <strong>de</strong> ETCO2, <strong>de</strong>saturación,<br />

BIS 0 y posterior fibri<strong>la</strong>ción ventricu<strong>la</strong>r. En ese momento se visualizó <strong>la</strong><br />

existencia <strong>de</strong> aire en venas suprahepáticas. Con <strong>la</strong> sospecha <strong>de</strong> embolismo<br />

aéreo, se inundó el campo quirúrgico con suero fisiológico y se intensificaron<br />

<strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> soporte, mejorando <strong>la</strong> situación hemodinámica y respiratoria<br />

a los pocos minutos. La analítica durante el episodio mostró hipoxemia<br />

grave y acidosis respiratoria severa con gradiente arterio-espirado <strong>de</strong><br />

CO2 <strong>de</strong> 66 mmHg. Tras finalizar <strong>la</strong> resección hepática, se tras<strong>la</strong>dó el paciente<br />

DISCUSIÓN: El taponamiento cardíaco es una complicación que <strong>de</strong>bemos<br />

tener en cuenta durante <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> procedimientos vascu<strong>la</strong>res invasivos.<br />

La prueba diagnóstica gold standard para el taponamiento cardiaco es<br />

el ecocardiograma, y su tratamiento <strong>de</strong> elección <strong>la</strong> pericardiocentesis in<strong>de</strong>pendientemente<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> fase evolutiva. En el caso 2 quizás se <strong>de</strong>bería haber optado<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el primer momento por <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> una pericardiocentesis.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. C. González Fernán<strong>de</strong>z, J. C. Rodríguez Borregán, R. Fernán<strong>de</strong>z Rico, C. Valero Díaz<br />

<strong>de</strong> Lamadrid y J. Ordóñez González. Taponamiento cardíaco tras cambio <strong>de</strong> catéter<br />

venoso central, sobre guía, para nutrición parenteral total. ¿Lo po<strong>de</strong>mos evitar? Departamento<br />

<strong>de</strong> Medicina Intensiva. Hospital Universitario Marqués <strong>de</strong> Val<strong>de</strong>cil<strong>la</strong>.<br />

Santan<strong>de</strong>r. España. Nutr. Hosp. (2003) XVIII (1) 46-50 ISSN 0212-1611 - CODEN NU-<br />

HOEQ S.V.R. 318.<br />

2. Orme, R. M. L'E. 1, McSwiney, M. M. 2; Chamber<strong>la</strong>in-Webber, R. F. O. 3 Fatal cardiac<br />

tampona<strong>de</strong> as a result of a peripherally inserted central venous catheter: a case report<br />

and review of the literature. BJA: British Journal of Anaesthesia. 99(3):384-<br />

388, September 2007.<br />

3. Colomina, Maria J. MD ; Go<strong>de</strong>t, Carmen MD; Pellise, Ferran MD; Gonzalez-P, Miguel<br />

Angel MD; ago, Joan MD; Vil<strong>la</strong>nueva, Carlos MD. Cardiac tampona<strong>de</strong> associated<br />

with a peripheral vein central venous catheter. Pediatric Anesthesia. 15(11):988-<br />

992, November 2005.<br />

4. Ulusoy Bozbuga N, Erentuug V, Gökse<strong>de</strong>f D, Toker ME, Güzelmeric F, Kaymaz C,<br />

Kirali K, Akinci E, Yakut C. Surgical treatment of iatrogenic cardiac traumas induced<br />

by heart catheterization. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg. 2004 Jan;10(1):<br />

22-7. Turkish.<br />

a <strong>la</strong> Unidad <strong>de</strong> Reanimación en venti<strong>la</strong>ción mecánica, pudiendo ser extubado<br />

a <strong>la</strong>s 24 horas, sin posteriores complicaciones ni secue<strong>la</strong>s.<br />

COMENTARIO: Dado que el riesgo <strong>de</strong> embolismo aéreo en cirugía hepática es<br />

bajo se recomienda únicamente una monitorización básica: pulsioximetría,<br />

ETCO2 y tensión arterial (2), puesto que <strong>la</strong> resección con CUSA y <strong>la</strong> cirrosis<br />

hepática aumentan <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia y <strong>la</strong> gravedad <strong>de</strong>l embolismo aéreo (1) (3),<br />

quizás sería conveniente implementar el ecodoppler precordial para su <strong>de</strong>tección.<br />

Una monitorización a<strong>de</strong>cuada permitirá un diagnóstico inmediato y<br />

una mejor actuación terapéutica, mejorando <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> tratamiento<br />

efectivo.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Bon N. Koo and Hae Kil. Hepatic Resection by the Cavitron Ultrasonic Surgical Aspirator®<br />

increases the Inci<strong>de</strong>nce and Severity of Venous Air Embolism. Anesth Analg<br />

2005;101:966-70.<br />

2. Marek A. Mirski., Abhijit Vijay Lele. Diagnosis and Treatment of Vascu<strong>la</strong>r Air Embolism.<br />

Anesthesiology 2007; 106:164-77.<br />

3. S.Y. Lee, B.I.W. and Choi, J.S. Kim. Paradoxical air embolism during hepatic resection.<br />

British Journal of Anesthesiology 2002; 88:136-8.<br />

101<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 7


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P49. NUDO VERDADERO EN CATÉTER DE SWAN-GANZ<br />

T. A. Sanjuan; M. Giné; R. González-Rodríguez; J. Galán; H. Litvan; Mª V. Moral<br />

Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Creu i Sant Pau<br />

El uso <strong>de</strong> catéter <strong>de</strong> Swan-Ganz es una práctica común y útil en <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> cuidados críticos. Sin embargo, pue<strong>de</strong> presentar complicaciones graves<br />

como: arritmias, perforación <strong>de</strong>l ventrículo <strong>de</strong>recho, rotura <strong>de</strong> <strong>la</strong> arteria<br />

pulmonar (AP) o anudamiento. 1 Estas complicaciones tienen una inci<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong>l 0’03-1%. 1<br />

CASO CLÍNICO: Mujer <strong>de</strong> 77 años con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> DM II, HTA, EPOC e hipertensión<br />

pulmonar. La paciente es intervenida <strong>de</strong> sustitución valvu<strong>la</strong>r mitral<br />

y anulop<strong>la</strong>stia tricuspi<strong>de</strong>a por doble lesión mitral e insuficiencia tricuspi<strong>de</strong>a.<br />

Al realizarse <strong>la</strong> cateterización <strong>de</strong> <strong>la</strong> AP hay dificultad para avanzar el<br />

catéter sin conseguir curvas satisfactorias. En el postoperatorio se intenta<br />

recolocar el catéter <strong>de</strong> Swan-Ganz, en uno <strong>de</strong> los intentos aparece resistencia<br />

a <strong>la</strong> movilización. Se realiza radiografía que muestra un nudo <strong>de</strong>l catéter<br />

en vena cava superior. En <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> hemodinámica se intenta cerrar el nudo<br />

por tracción vía femoral sin éxito. Es llevada a quirófano don<strong>de</strong> se retira el catéter<br />

junto con el introductor por vía directa sin precisar venotomía.<br />

102<br />

DISCUSIÓN: El anudamiento <strong>de</strong> catéteres es una complicación infrecuente<br />

que tiene una mortalidad <strong>de</strong>l 8%2. Se <strong>de</strong>be sospechar ante <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong><br />

resistencia a <strong>la</strong> movilización, pudiendo ser su retirada un procedimiento complejo<br />

y <strong>de</strong> elevado riesgo. 2<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Bossert, Torsten; Gummert, Jan F.; Bittner, Hartmuth B.; Barten, Markus; Walther,<br />

Thomas; Falk, Volkmar et cols. “Swan-Ganz Catheter-Induced Severe Complications<br />

in Cardiac Surgery: Right Ventricu<strong>la</strong>r Perforation, Knotting, and Rupture of a Pulmonary<br />

Artery”. J Card Surg, 2006 May-Jun;21(3):292-5.<br />

2. Karanikas I .D. ; Polychronidis A. ; Vrachatis, A. ; Arvanitis, D.P.; C. E. Simopoulos<br />

and M. K. Lazari<strong>de</strong>s. “Removal of Knotted Intravascu<strong>la</strong>r Devices. Case Report and<br />

Review of the Literature”. Eur J Vasc Endovasc Surg ; 23 (3): 189-194.<br />

P50. TROMBOEMBOLISMO PULMONAR EN EL POSTOPERATORIO INMENDIATO DE<br />

URETROPLASTIA CON MUCOSA BUCAL<br />

S. Castel<strong>la</strong>rnau; A. Mª Álvarez; P. Baxarías<br />

Fundació Puigvert<br />

INTRODUCCIÓN: El tromboembolismo pulmonar (TEP) en el postoperatorio<br />

inmediato <strong>de</strong> una anestesia general supone una complicación rara pero asociada<br />

a elevada mortalidad, por lo que <strong>de</strong>be <strong>de</strong> ser <strong>de</strong>tectada y tratada <strong>de</strong><br />

forma precoz.<br />

CASO CLÍNICO: Varón <strong>de</strong> 51 años, ASA 1, intervenido <strong>de</strong> uretrop<strong>la</strong>stia con<br />

mucosa bucal (3h50min). A los 5 minutos <strong>de</strong> ingresar en Reanimación presenta<br />

bradicardia sinusal extrema + cianosis en esc<strong>la</strong>vina + actividad eléctrica<br />

sin pulso. Se inician maniobras <strong>de</strong> RCP recuperando pulsos y estabilidad<br />

HD. Ante <strong>la</strong> sospecha diagnóstica <strong>de</strong> TEP se inicia tratamiento y tras<br />

varios días <strong>de</strong> ingreso <strong>la</strong> evolución clínica fue satisfactoria. Reinterrogando al<br />

paciente <strong>de</strong>scubrimos como factores <strong>de</strong> riesgo embolígenos un vuelo en<br />

avión <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> India 48h antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugía, una TVP parcial <strong>de</strong> ilíaca externa<br />

P51. ALTERACIONES EN EL ELECTROCARDIOGRAMA PREOPERATORIO<br />

A. Archidona; M. García; J. Roigé<br />

Hospital Vall d'Hebron<br />

INTRODUCCIÓN: Presentamos un caso que preten<strong>de</strong> resaltar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l<br />

diagnóstico preoperatorio <strong>de</strong> alteraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducción, ante <strong>la</strong>s posibles<br />

complicaciones que puedan presentarse durante el manejo anestésico.<br />

CASO CLÍNICO: Mujer <strong>de</strong> 85 años que acu<strong>de</strong> a quirófano <strong>de</strong> Urgencias <strong>de</strong>rivada<br />

por cirujano <strong>de</strong> zona por sospecha <strong>de</strong> neop<strong>la</strong>sia <strong>de</strong> recto. Antece<strong>de</strong>ntes patológicos:<br />

Cirrosis hepática VHC+. Examen preoperatorio: Analítica y p<strong>la</strong>ca <strong>de</strong><br />

tórax sin alteraciones.Electrocardiograma: presencia <strong>de</strong> bloqueo completo. Se<br />

<strong>de</strong>ci<strong>de</strong> ap<strong>la</strong>zar <strong>la</strong> intervención hasta colocación <strong>de</strong> marcapasos previo.<br />

<strong>de</strong>recha y una hipercoagu<strong>la</strong>bilidad primaria.<br />

CONCLUSIONES: El TEP es una complicación infrecuente que tenemos que<br />

tener siempre presente tanto en el perioperatorio como en el postoperatorio,<br />

especialmente si existen factores <strong>de</strong> riesgo como en nuestro caso.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Carlos Sáenz <strong>de</strong> <strong>la</strong> Calzada et el. Guías <strong>de</strong> práctica clínica en tromboembolismo e<br />

hipertension pulmonar. Rev Esp Cardiol Vol.54, Núm 2, Febrero 2001;194-210.<br />

– Goldhaber SZ. Pulmonary embolism. N Eng J Med 1998;339:93-104.<br />

– Ortega C. Tromboembolismo pulmonar. Revista <strong>de</strong> Medicina Interna Concepción,1997;1(1):39-50.<br />

COMENTARIOS: Con este caso se preten<strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar los siguientes puntos:<br />

Importancia <strong>de</strong>l electrocardiograma en el estudio preoperatorio y evaluacion<br />

preoperatoria en pacientes con alteraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducción. Tipos <strong>de</strong> bloqueos<br />

y riesgos <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica anestésica en los diferentes tipos <strong>de</strong> bloqueos.<br />

Efectos cardiovascu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> los diferentes componentes <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia general<br />

y locorregional. Indicaciones absolutas y re<strong>la</strong>tivas <strong>de</strong> colocación <strong>de</strong><br />

marcapasos permanente y/o temporal. Tipos <strong>de</strong> marcapasos y manejo anestésico<br />

en el paciente portador <strong>de</strong> marcapasos.


P52. TRACTAMENT AMB CLONIDINA DE LA SÍNDROME CONFUSIONAL AGUDA:<br />

A PROPÒSIT D’UN CAS<br />

A. Jiménez; E. Moret; S. De Paz; E. Mén<strong>de</strong>z; M. Costa; R. Garcia<br />

Hospital Universitari Germans Trias i Pujol<br />

INTRODUCCIÓ: La clonidina és un agonista adrenèrgic _2 que actua a nivell<br />

<strong>de</strong>l SNC produint sedació, ansiolisis i analgèsia; està indicat en el tractament<br />

d’abstinència a opioids i en cas d’una síndrome confusional aguda (SCA) en<br />

el ma<strong>la</strong>lt crític.<br />

CAS CLÍNIC: Dona <strong>de</strong> 20 anys, sense antece<strong>de</strong>nts, que ingressa a Reanimació<br />

per politraumatisme, col·lisió frontal cotxe-cotxe. GSC 15 inicial, hemodinàmicament<br />

i respiratòriament estable. Presenta: fractura diafisària fèmur<br />

bi<strong>la</strong>teral i altres fractures a nivell <strong>de</strong> radi, ós zigomàtic i òrbita; hematoma parauterí<br />

i contusió pulmonar D. Es realitza osteosíntesi (c<strong>la</strong>u endomedul·<strong>la</strong>r) <strong>de</strong><br />

fèmur bi<strong>la</strong>teral. En el postoperatori immediat inicia quadre d’hipoxèmia greu<br />

amb infiltrats alveo<strong>la</strong>rs bi<strong>la</strong>terals que requereix intubació i venti<strong>la</strong>ció mecànica.<br />

TAC cranial sense alteracions. Sota <strong>la</strong> sospita d’embolisme gras s’inicia<br />

tractament <strong>de</strong> suport; durant el weaning presenta SCA greu amb taquicàrdia<br />

P53. SINDROME CORONARIO AGUDO INTRAOPERATORIO<br />

L. Silva; A. Pérez, P. Galán; M. Paños; Y. Diez; Mª J. Colomina<br />

Hospital Vall d´Hebrón<br />

INTRODUCCIÓN: La inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l síndrome coronario agudo (SCA) durante<br />

el perioperatorio osci<strong>la</strong> entre el 0,1 y el 5,6%. La mortalidad intrahospita<strong>la</strong>ria<br />

por esta causa se sitúa entre el 5-20%. A<strong>de</strong>más, el SCA representa per<br />

se, un factor in<strong>de</strong>pendiente <strong>de</strong> riesgo cardiovascu<strong>la</strong>r en los primeros 6 meses<br />

posteriores a <strong>la</strong> cirugía, siendo <strong>la</strong> principal causa <strong>de</strong> morbilidad perioperatoria<br />

en <strong>la</strong> cirugía no cardiaca. Es por tanto fundamental como anestesiólogo<br />

tenerlo siempre presente en nuestra práctica clínica diaria.<br />

RESUMEN DEL CASO: Presentamos a un varón <strong>de</strong> 76años, con antece<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>de</strong> hipertensión arterial, dislipemia, parkinson, esquizofrenia, síndrome ansioso<br />

<strong>de</strong>presivo e hiperp<strong>la</strong>sia prostática benigna, en tratamiento con can<strong>de</strong>sartán,<br />

ena<strong>la</strong>pril, amlodipino, torasemida, simvastatina, amisulprida, rosagilina,<br />

biperi<strong>de</strong>no y lormetazepan. Se somete a reconstrucción facial por<br />

exéresis <strong>de</strong> carcinoma basocelu<strong>la</strong>r infiltrante con colgajo microquirúrgico <strong>de</strong><br />

muslo izq bajo anestesia general ba<strong>la</strong>nceada. Tras <strong>la</strong> inducción endovenosa<br />

con propofol, fentanilo y rocuronio se mantiene con <strong>de</strong>sfluorane y perfusión<br />

continua <strong>de</strong> fentanilo. Se monitoriza <strong>la</strong> presión arterial invasiva, PVC, EtCO2,<br />

SpO2 y EKG. El paciente se mantiene hemodinámicamente estable durante<br />

<strong>la</strong>s primeras 8h <strong>de</strong> cirugía. Coincidiendo con <strong>la</strong> finalización <strong>de</strong>l acto quirúrgico<br />

se objetiva por monitor ligero <strong>de</strong>scenso creciente <strong>de</strong>l ST seguido <strong>de</strong> hi-<br />

PÒSTERS. Dissabte Sessió 8<br />

i hipertensió important (RASS +3; CAM-ICU positiu) que requereix afegir a <strong>la</strong><br />

sedoanalgèsia una perfussió <strong>de</strong> clonidina (1µg/kg/h) e.v. durant 3 dies. La<br />

ma<strong>la</strong>lta evoluciona satisfactòriament i es extubada al 8è dia, donant-se d’alta<br />

sense seqüeles neurològiques.<br />

DISCUSSIÓ: La SCA és una alteració súbita <strong>de</strong> <strong>la</strong> consciència i <strong>de</strong> les funcions<br />

cognitives que es presenta en un 10-30% <strong>de</strong>ls ma<strong>la</strong>lts hospitalitzats.<br />

Les causes <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nants més freqüents són: lesions <strong>de</strong>l SNC, metabòliques,<br />

hipoxèmia, endocrines, estat febril, farmacològiques, tòxiques i drogues.<br />

La clonidina és una opció terapèutica més que cal tenir present en el<br />

tractament <strong>de</strong> <strong>la</strong> SCA; cal també conèixer els seus efectes secundaris (hipotensió<br />

i bradicàrdia) que po<strong>de</strong>n ser potenciats en combinació amb altres<br />

fàrmacs.<br />

potensión y bradicardia. Tras <strong>la</strong> sospecha <strong>de</strong> SCA se instaura FiO2 <strong>de</strong> 1, cloruro<br />

mórfico e.v., pufs <strong>de</strong> SLN sublingual que corrigen el ST, perfusión <strong>de</strong><br />

NAD para mantener TA y sedación e.v. con MDZ para su tras<strong>la</strong>do a Reanimación<br />

don<strong>de</strong> se confirma <strong>de</strong>l diagnóstico con EKG <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong>rivaciones sustituyendose<br />

<strong>la</strong> SLN s.l. por e.v. El paciente se mantiene hemodinámicamente inestable<br />

realizándose ecocardiograma y cateterismo urgente que evi<strong>de</strong>ncia<br />

lesión <strong>de</strong>l tronco común (75%) y tres vasos (DA 90%, Cx 80% y DP 85%)tributaria<br />

<strong>de</strong> cirugía. Se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> su realización en un segundo tiempo imp<strong>la</strong>ntandose<br />

balón <strong>de</strong> contrapulsación aórtico y catéter <strong>de</strong> Swan-Ganz. Por ma<strong>la</strong> evolución<br />

clínica se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> cirugía <strong>de</strong> revascu<strong>la</strong>rización emergente (triple by-pass<br />

aorto coronario) por síndrome coronario agudo sin elevación <strong>de</strong>l ST Killip IV.<br />

Tres semanas <strong>de</strong>spués el paciente se altó <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> postoperados cardiacos<br />

siguiendo una evolución satisfactoria en p<strong>la</strong>nta. El colgajo fue viable.<br />

CONCLUSIÓN: El SCA intraoperatorio supone un gran reto para el anestesiólogo<br />

ya que los medios diagnósticos y terapéuticos en el quirófano son limitados.<br />

Su re<strong>la</strong>tiva elevada frecuencia en el perioperatorio y este caso, nos<br />

muestran <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> tenerlo siempre presente, más aún si existen factores<br />

<strong>de</strong> riesgo cardiovascu<strong>la</strong>r asociados, ya que <strong>de</strong> <strong>la</strong> precocidad <strong>de</strong> su diagnóstico<br />

y tratamiento <strong>de</strong>pen<strong>de</strong> el pronóstico y <strong>la</strong> supervivencia <strong>de</strong>l paciente.<br />

103<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 8


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P54. MANTENIMENT DEL DONANT D'ÒRGANS MITJANÇANT L'ÚS D'HORMONES<br />

TIROIDEES<br />

A. Casanovas; B. Gil; L. García; I. Otero; A. Madrid<br />

Hospital <strong>de</strong> Bellvitge<br />

INTRODUCCIÓ: Els nivells sanguinis d’hormones tiroi<strong>de</strong>es disminueixen en <strong>la</strong><br />

major part <strong>de</strong>ls pacients en produir-se <strong>la</strong> situació <strong>de</strong> mort encefàlica probablement<br />

per alteració <strong>de</strong> l’eix hipotà<strong>la</strong>m-hipofisiari-tiori<strong>de</strong>s. Es sabut que les<br />

hormones tiroi<strong>de</strong>es (sobretot T3) actuen sobre <strong>la</strong> cèl·lu<strong>la</strong> miocàrdica ajudant<br />

en <strong>la</strong> seva contractibilitat i en el manteniment <strong>de</strong>l metabolisme aeròbic. En<br />

donants, quan el tractament amb inotrops és inefectiu l’administració<br />

d’hormona tiroi<strong>de</strong>a podria ser beneficiosa. No obstant, en l’actualitat és un<br />

tema controvertit. S’han realitzat diversos estudis amb metodologia molt variable<br />

obtenint poc consens entre ells. Presentem el cas clínic d’un ma<strong>la</strong>lt<br />

amb diagnòstic <strong>de</strong> mort encefàlica que va presentar millora hemodinàmica<br />

amb l’adminstració d’hormona tiroi<strong>de</strong>a (T4).<br />

CAS CLÍNIC: Pacient home <strong>de</strong> 55 anys, politraumatisme secundari a acci<strong>de</strong>nt<br />

moto-cotxe d’alta energia presentant aturada cardiorespiratòria que va requerir<br />

suport vital avançat. Ingresa en unitat <strong>de</strong> crítics on s’evi<strong>de</strong>ncia encefalopatia<br />

postanòxica amb restes d’activitat bioelèctrica durant 4 dies fins el<br />

104<br />

diagnòstic <strong>de</strong> mort encefàlica. Es consi<strong>de</strong>rat per coordinació <strong>de</strong> transp<strong>la</strong>ntaments<br />

com a possible donant. En <strong>la</strong> seva evolució presenta inestabilitat hemodinàmica<br />

sense resposta a amines vasoactives (Dopamina >10 _g/Kg/min<br />

i Noradrenalina >35 _g/Kg/min ) pel qual es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix administrar hormona tiroi<strong>de</strong>a<br />

endovenosa T4 en bolus incial (20 ug) i posteriorment infusió continuada<br />

a 10 µg/h aconseguint bona resposta amb pressió arterial, frequència<br />

cardiaca, i diüresis mantingu<strong>de</strong>s així com disminució progressiva d’amines<br />

vasoactives. El ma<strong>la</strong>lt es donant multiorgànic 4 dies <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong>l seu ingrés<br />

sense presentar-se incidències.<br />

COMENTARI: L’ús <strong>de</strong> l’hormones tiroi<strong>de</strong>es pot ser beneficiosa en el manteniment<br />

<strong>de</strong>l donant d’òrgans sense resposta al tractament amb amines vasoactives.<br />

Actualment hi ha poc consens entre autors sobre <strong>la</strong> seva administració<br />

<strong>de</strong> manera rutinària. No obstant, <strong>la</strong> majoria recolça el seu ús com a últim<br />

recurs quan el tractament convencional no ha funcionat.<br />

P55. NEUMOENCÉFALO A TENSIÓN TRAS DRENAJE HEMATOMA SUBDURAL<br />

M. Rosas; C. Tremps; C. García; L. Cambra; C. Colilles; A. Rojo<br />

Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Creu i Sant Pau<br />

INTRODUCCIÓN: El neumoencéfalo se <strong>de</strong>fine como <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> aire<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> cavidad craneal. Su etiología es diversa, siendo <strong>la</strong>s causas más<br />

frecuentes <strong>la</strong> cirugía craneal, otológica o craneofacial, los traumatismos y<br />

tumoral. La inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> neumoencéfalo tras neurocirugía es baja (0.3%) y<br />

en muchos casos carece <strong>de</strong> significación clínica y el tratamiento es conservador.<br />

Los gran<strong>de</strong>s neumoencéfalos que pue<strong>de</strong>n producir efecto masa, también<br />

l<strong>la</strong>mados neumoencéfalos a tensión, son una emergencia poco frecuente<br />

que habitualmente requiere tratamiento quirúrgico.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente varón <strong>de</strong> 77 años con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> DM tipo 2,<br />

EPOC, lobectomía superior <strong>de</strong>recha por a<strong>de</strong>nocarcinoma pulmonar libre <strong>de</strong><br />

enfermedad y aneurisma sacu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> aorta <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>nte que presenta hematoma<br />

subdural subagudo frontal <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> 1 mes <strong>de</strong> evolución por TCE, con<br />

<strong>de</strong>terioro progresivo <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> conciencia (G<strong>la</strong>sgow 13 en el momento <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> IQ) sin otra sintomatología neurológica. Se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> drenaje en quirófano<br />

mediante infusión <strong>de</strong> suero a través <strong>de</strong> trépanos . Se inicia <strong>la</strong> cirugía bajo<br />

anestesia local, sedación con 1mg midazo<strong>la</strong>m y 75 mcg fentanilo. Finalizando<br />

<strong>la</strong> cirugía presenta un cuadro convulsivo tónico-clónico generalizado que<br />

ce<strong>de</strong> tras <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> midazo<strong>la</strong>m 5 mg ev, administrándose posteriormente<br />

fenitoína 1g. A los 5, 10 y 15 min mantiene G<strong>la</strong>sgow 3, anisocoria<br />

creciente y re<strong>la</strong>jación <strong>de</strong> esfínter anal, por lo que se proce<strong>de</strong> a intubación<br />

orotraqueal, venti<strong>la</strong>ción mecánica y realización <strong>de</strong> TAC craneal que evi<strong>de</strong>ncia<br />

presencia <strong>de</strong> neumoencéfalo extradural <strong>de</strong> predominio supratentorial <strong>de</strong>-<br />

recho con importante efecto masa y compresión <strong>de</strong> sistema ventricu<strong>la</strong>r supratentorial<br />

por lo que se reinterviene inmediatamente realizándose craneotomía<br />

<strong>de</strong>scompresiva y colocación <strong>de</strong> 2 drenajes. Tras 5 días se proce<strong>de</strong> a<br />

retirada <strong>de</strong> drenajes por resolución <strong>de</strong>l cuadro <strong>de</strong> neumoencéfalo, recuperando<br />

el paciente progresivamente nivel <strong>de</strong> conciencia hasta llegar a G<strong>la</strong>sgow<br />

14, pudiéndose extubar.<br />

DISCUSIÓN: La aparición <strong>de</strong> crisis tónico-clónicas durante el drenaje <strong>de</strong> un<br />

hematoma subdural mediante infusión <strong>de</strong> suero a través <strong>de</strong> trépanos craneales<br />

pue<strong>de</strong> obe<strong>de</strong>cer a irritación <strong>de</strong>l tejido encefálico por <strong>la</strong> presión ejercida<br />

o a lesiones provocadas durante <strong>la</strong> cirugía (hemorragia, isquemia, neumoencéfalo…).<br />

En nuestro caso el carácter persistente <strong>de</strong>l <strong>de</strong>terioro neurológico<br />

<strong>de</strong>scartó un origen postcrítico o farmacológico y obligó a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> TC<br />

craneal para <strong>de</strong>scartar lesiones orgánicas. La rapi<strong>de</strong>z en el diagnóstico fue<br />

crucial para instaurar un tto <strong>de</strong>finitivo precoz y evitar complicaciones ma -<br />

yores.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Prabhakar H., Ali Z, Rath GP. Tension pneumocephalus following external ventricu<strong>la</strong>r<br />

drain insertion. J. Anest. 2008; 22(3):326-7.<br />

2.Gönul E., Izci Y., Sali A. Subdural and intraventricu<strong>la</strong>r traumatic tension pneumocephalus:<br />

case report. Minim Invasive Neurosurgery. 2000 Jun; 43 (2): 98-101.


P56. MANEJO ANESTÉSICO DE LA ANOMALÍA DE EBSTEIN<br />

P. Galán; G. Usúa; L. Mora; A. Bataller; M. <strong>de</strong> Nadal; P. Ciurana<br />

Hospital Vall d'Hebrón<br />

INTRODUCCIÓN: La anomalía <strong>de</strong> Ebstein es una cardiopatía congénita cianótica<br />

muy poco frecuente que se presenta en 1/20000 recién nacidos vivos.<br />

Se asocia a diversas alteraciones hemodinámicas y <strong>de</strong>l ritmo cardíaco, que<br />

pue<strong>de</strong>n complicar el acto anestésico.<br />

CASO CLÍNICO: Presentamos el caso <strong>de</strong> una paciente <strong>de</strong> 24 años, con antece<strong>de</strong>nte<br />

<strong>de</strong> anomalía <strong>de</strong> Ebstein, a <strong>la</strong> cual se diagnosticó colecistitis aguda<br />

litiásica, requiriendo intervención quirúrgica urgente. Se p<strong>la</strong>nteó abordaje por<br />

vía <strong>la</strong>paroscópica. La anomalía <strong>de</strong> Ebstein representa el 0.3 % <strong>de</strong>l total <strong>de</strong><br />

anomalías cardiacas congénitas. Consiste en <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación caudal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

valvas septal y posterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> válvu<strong>la</strong> tricúspi<strong>de</strong>, lo que conlleva un aumento<br />

<strong>de</strong> volumen <strong>de</strong> <strong>la</strong> aurícu<strong>la</strong> <strong>de</strong>recha a expensas <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> tamaño <strong>de</strong>l<br />

ventrículo (atrialización). Esta imp<strong>la</strong>ntación anóma<strong>la</strong> provoca el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

una insuficiencia tricuspí<strong>de</strong>a (IT). En <strong>la</strong> valoración preanestésica se objetivó<br />

que <strong>la</strong> paciente estaba asintomática, con un ecocardiograma previo en el que<br />

se informaba <strong>de</strong> leve IT. A pesar <strong>de</strong> ello, y dado que en un 50-75% <strong>de</strong> los<br />

casos se asocia a cianosis e hipoxemia refractaria a oxigenoterapia y existencia<br />

shunt <strong>de</strong>recha – izquierda, por Comunicación Interauricu<strong>la</strong>r (CIA) o Foramen<br />

Oval Permanente (FOP), se <strong>de</strong>cidió realizar nuevo ecocardiograma<br />

transtorácico. Se evi<strong>de</strong>nció IT, <strong>de</strong> difícil cuantificación, por lo que se continuó<br />

con control ecocardiográfico transesofágico intraoperatorio, con fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>scartar<br />

FOP y otras alteraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> función cardiaca, así como para valorar<br />

<strong>la</strong>s alteraciones hemodinámicas causadas por el neumoperitoneo. Dada <strong>la</strong><br />

frecuente asociación <strong>de</strong> este síndrome a alteraciones <strong>de</strong>l ritmo (Taquicardia<br />

supraventricu<strong>la</strong>r paroxística, Síndrome <strong>de</strong> Wolf Parkinson White) se <strong>de</strong>cidió<br />

a<strong>de</strong>más realizar profi<strong>la</strong>xis antiarrítmica con lidocaína. Se objetivó a<strong>de</strong>más<br />

leve FOP permeable, aunque no se produjeron complicaciones a nivel hemodinámico,<br />

lo cual se vio favorecido por <strong>la</strong> posición <strong>de</strong> antitren<strong>de</strong>lenburg, que<br />

<strong>de</strong>terminaba una disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> precarga cardiaca, mejorando <strong>la</strong> dinámica.<br />

El acto anestésico se finalizó sin inci<strong>de</strong>ncias, tras<strong>la</strong>dándose a <strong>la</strong> paciente<br />

a <strong>la</strong> Unidad <strong>de</strong> Reanimación postquirúrgica para control postoperatorio<br />

y <strong>la</strong> evolución fue favorable.<br />

CONCLUSIÓN: La anomalía <strong>de</strong> Ebstein es una cardiopatía congénita que asocia<br />

con gran frecuencia <strong>la</strong> existencia <strong>de</strong> FOP y CIA, así como alteraciones <strong>de</strong>l<br />

ritmo, que pue<strong>de</strong>n dar lugar a complicaciones vitales para el paciente durante<br />

el acto anestésico, requiriendo conocimiento y manejo perioperatorio<br />

a<strong>de</strong>cuados por parte <strong>de</strong>l anestesiólogo<br />

P57. IDENTIFICACIÓ D’UNA DESHISCÈNCIA DE SUTURA EN CIRURGIA DE<br />

TANCAMENT DE COMUNICACIÓ INTERAURICULAR A TRAVÉS DE LA<br />

MONITORITZACIÓ DE LA PVC<br />

M. Giné; T. Alberto; M. Bausili; A. Martínez; H. Litvan; V. Moral<br />

Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Creu i Sant Pau<br />

INTRODUCCIÓ: A més <strong>de</strong> l’estimació <strong>de</strong> <strong>la</strong> volèmia, <strong>la</strong> morfologia <strong>de</strong> <strong>la</strong> corba<br />

<strong>de</strong> PVC pot aportar da<strong>de</strong>s fisiopatològiques que ens po<strong>de</strong>n ajudar al diagnòstic<br />

<strong>de</strong> complicacions en postoperats <strong>de</strong> cirurgia cardiovascu<strong>la</strong>r.<br />

CAS CLÍNIC: Preoperatori: Dona <strong>de</strong> 36 anys amb antece<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> diabetis mellitus<br />

tipus 2 en tractament amb dieta. Ingressa per intervenció quirúrgica electiva<br />

<strong>de</strong> tancament <strong>de</strong> comunicació interauricu<strong>la</strong>r tipus ostium primum. Intraoperatori:<br />

Tancament <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicació interauricu<strong>la</strong>r amb pegat <strong>de</strong> Velour. La<br />

<strong>de</strong>sconnexió <strong>de</strong> CEC es realitza sense incidències i sense ajut <strong>de</strong> drogues vasoactives.<br />

Postoperatori: El 1er dia postoperatori, <strong>la</strong> pacient inicia sobtadament<br />

un quadre <strong>de</strong> mareig, suoració i hipotensió arterial. Observem que <strong>la</strong><br />

PVC augmenta <strong>de</strong> 7 a 18-19 i que <strong>la</strong> morfologia <strong>de</strong> <strong>la</strong> corba canvia, apareixent<br />

una ona “v” gegant. Realitzem Ecocardiografia transesofàgica, que objectiva<br />

recidiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> CIA, amb <strong>de</strong>shiscència <strong>de</strong>l pegat <strong>de</strong> Velour. Es reintervé l’en<strong>de</strong>mà<br />

per resuturar el pegat.<br />

DISCUSSIÓ: L’ona “v” gegant en <strong>la</strong> corba <strong>de</strong> PVC tradueix una regurgitació <strong>de</strong><br />

volum important a l’aurícu<strong>la</strong> dreta, provinent, en aquest cas, <strong>de</strong> l’aurícu<strong>la</strong> esquerra<br />

per <strong>de</strong>shiscència <strong>de</strong>l pegat. Tenint en compte que es tracta d’una monitorització<br />

habitual en el pacient crític, el seu bon coneixement permet orientar<br />

diagnòstics sense haver <strong>de</strong> recórrer a exploracions complementàries, amb<br />

el risc i cost afegit que pot comportar.<br />

105<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 8


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P58. SÍNDROME COMPARTIMENTAL AGUDO EN CIRUGÍA PROLONGADA<br />

C. Tremps; M. Rosas; A. Rodríguez; F. Carol; J. Blázquez; C. Colilles<br />

Hostipal <strong>de</strong> Saba<strong>de</strong>ll<br />

INTRODUCCIÓN: El Síndrome Compartimental Agudo (SCA) es una emergencia<br />

médica y requiere un diagnóstico y tratamiento precoz. Se produce<br />

cuando el aumento <strong>de</strong> presión en un espacio anatómico cerrado compromete<br />

<strong>la</strong> viabilidad <strong>de</strong> músculos y nervios <strong>de</strong>l compartimento. La rabdomiolisis<br />

caracterizada por <strong>la</strong> necrosis muscu<strong>la</strong>r y liberación <strong>de</strong> los constituyentes<br />

intracelu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l músculo a <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción sanguínea aparece entre otras<br />

causas, tras el SCA.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente varón <strong>de</strong> 61 años fumador 3paquetes/día, exenolismo<br />

importante, hipertensión arterial, dislipemia, diabetes mellitus e isquemia<br />

crónica grado III en extremida<strong>de</strong>s inferiores (EEII) en tratamiento con<br />

ácido acetilsalicílico. Diagnosticado <strong>de</strong> carcinoma escamoso infiltrante <strong>de</strong><br />

hemilengua <strong>de</strong>recha y suelo <strong>de</strong> boca con a<strong>de</strong>nopatías metastásicas. Se realiza<br />

hemiglosectomía programada más vaciamiento ganglionar bi<strong>la</strong>teral, reconstrucciones<br />

plásticas <strong>de</strong> cavidad bucal con colgajo extraído <strong>de</strong> extremidad<br />

superior <strong>de</strong>recha y traqueostomía. La intervención quirúrgica se realiza<br />

bajo anestesia general ba<strong>la</strong>nceada. Durante el procedimiento se mantiene<br />

hemodinámicamente estable (HDME) con sangrado escaso, diuresis mantenidas<br />

GSA correctas y necesidad <strong>de</strong> transfusión <strong>de</strong> 1 concentrado <strong>de</strong> hematíes.<br />

La intervención quirúrgica tiene una duración <strong>de</strong> 720 minutos durante<br />

los cuales el paciente permanece en <strong>de</strong>cúbito supino con medias <strong>de</strong> compresión<br />

neumática intermitente (MCNI) en EEII y realización <strong>de</strong> un cambio postural<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas. Transcurridas <strong>la</strong>s primeras 8 horas postoperatorias, se<br />

inicia weaning progresivo y disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> sedo-analgesia con bomba <strong>de</strong><br />

infusión continua <strong>de</strong> remifentanilo, el paciente refiere dolor <strong>de</strong> <strong>la</strong> extremidad<br />

inferior izquierda (EII). Se retiran <strong>la</strong>s MCNI y se objetiva e<strong>de</strong>ma, induración dolorosa<br />

en <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> <strong>la</strong> pantorril<strong>la</strong> e hipoestesia más impotencia funcional.<br />

Destaca analítica general normal a excepción <strong>de</strong> CK 20638, con función renal<br />

conservada. Se inicia hiperhidratación y alcalinización <strong>de</strong> <strong>la</strong> diuresis. Ante <strong>la</strong><br />

106<br />

sospecha <strong>de</strong> un SCA se mi<strong>de</strong>n <strong>la</strong>s presiones intracompartimentales <strong>de</strong> <strong>la</strong> EII,<br />

<strong>de</strong>sestimándose en un primer momento <strong>la</strong> orientación diagnóstica. Se <strong>de</strong>scarta<br />

una posible trombosis venosa profunda mediante un eco-doppler. El<br />

dolor y <strong>la</strong> hipoestesia <strong>de</strong> <strong>la</strong> EI persisten, se objetiva curva ascen<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> CK<br />

con pico máximo <strong>de</strong> 70 000 y mioglobinuria. Tras dos mediciones con ligero<br />

aumento <strong>de</strong> <strong>la</strong>s presiones intracompartimentales y ante el empeoramiento <strong>de</strong>l<br />

cuadro clínico se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> realizar fasciotomías como tratamiento <strong>de</strong>l SCA. Se<br />

objetiva muscu<strong>la</strong>tura a tensión y poco contráctil a nivel proximal. Tras <strong>la</strong> intervención<br />

quirúrgica mejora <strong>la</strong> clínica así como <strong>la</strong> curva <strong>de</strong> CK. Persiste déficit<br />

sensitivo y motor <strong>de</strong>l nervio peroneo común pendiente <strong>de</strong> evolución y<br />

pruebas complementarias.<br />

CONCLUSIÓN: El SCA y <strong>la</strong> rabdomiolisis constituyen entida<strong>de</strong>s a tener en<br />

cuenta ante una cirugía prolongada. Destaca <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> un correcto<br />

posicionamiento <strong>de</strong> los pacientes en quirófano. En este caso el paciente presenta<br />

diversos factores <strong>de</strong> riesgo para presentar un síndrome compartimental<br />

agudo, <strong>la</strong> cirugía prolongada en <strong>la</strong> que se mantiene al paciente posicionado<br />

en <strong>de</strong>cúbito supino y <strong>la</strong> vasculopatía periférica severa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s EEII.<br />

Aunque los signos y síntomas presentes en el SCA están bien <strong>de</strong>finidos, clínicamente<br />

pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong> difícil diagnóstico en aquellos pacientes en que el<br />

nivel <strong>de</strong> consciencia está disminuido o en niños. En estos casos pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong><br />

gran utilidad <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> presiones intracompartimentales. Aún así siempre<br />

que sea posible es <strong>de</strong> vital importancia seguir <strong>la</strong> clínica <strong>de</strong>l paciente y realizar<br />

un diagnóstico precoz para evitar <strong>la</strong>s importantes secue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l SCA.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– Tiwar Ai, Haq A.I,.Myint F and Hamilton G. Acute compartment syndromes. Br J Surgery<br />

2002; 89: 397-412.<br />

– Alterman I, Sidi A, Azamfieri L, Copotius S, Erzi T. Rhabdomyolysis: another complication<br />

after prolonged surgery J Clinical Anesth.2007 Feb;19(1): 64-6.


PÒSTERS. Dissabte Sessió 9<br />

P59. ANESTESIA INTRADURAL EN PACIENTE CON PÉNFIGO VULGAR PARA<br />

APENDICECTOMIA ABIERTA<br />

M. Duart; I. Tello; S. Golia; J. Ros; C. Alcal<strong>de</strong>; J. Cuenca<br />

Hospital Universitari Sant Joan <strong>de</strong> Reus<br />

INTRODUCCIÓN: El pénfigo vulgar es una enfermedad autoinmune <strong>de</strong> <strong>la</strong> piel<br />

y mucosas que se caracteriza por acantolisis y formación <strong>de</strong> ampol<strong>la</strong>s en <strong>la</strong><br />

intraepi<strong>de</strong>rmis con lesiones exudativas y áreas <strong>de</strong> piel <strong>de</strong>nudadas. Tanto <strong>la</strong><br />

anestesia general como <strong>la</strong> regional han sido empleadas en el pénfigo, no<br />

obstante se prefiere, siempre que sea posible, el uso <strong>de</strong> anestesia regional<br />

para evitar <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea. P<strong>la</strong>nteamos <strong>la</strong>s particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s<br />

a tener en cuenta en el manejo anestésico <strong>de</strong>l paciente con pénfigo vulgar.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente <strong>de</strong> 57 años con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> pericarditis vírica,<br />

brucelosis, estomatitis vesicu<strong>la</strong>r y pénfigo vulgar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hacía 2 años, en tratamiento<br />

con corticoi<strong>de</strong>s e inmunosupresores; presencia <strong>de</strong> bul<strong>la</strong>s y aftas en<br />

orofaringe y lengua, resto <strong>de</strong>l cuerpo con lesiones crónicas en tronco y axi<strong>la</strong>s.<br />

Intervenido <strong>de</strong> hernia incarcerada hacía un mes bajo anestesia raquí<strong>de</strong>a.<br />

Ingresó con clínica <strong>de</strong> apendicitis aguda pasando a quirófano para intervención<br />

urgente. En <strong>la</strong> valoración preoperatoria se objetiva dificultad<br />

importante para <strong>la</strong> intubación orotraqueal, Mal<strong>la</strong>mpati IV, imposibilidad <strong>de</strong><br />

sacar <strong>la</strong> lengua y apertura limitada <strong>de</strong> <strong>la</strong> boca. Se realizó anestesia intradural<br />

con aguja nº 25 a nivel L2-L3 con bupivacaina 14.5 mg y 15 microg <strong>de</strong><br />

fentanilo. Se aplicaron medidas <strong>de</strong> protección dérmica sin aparición <strong>de</strong> nuevas<br />

lesiones.<br />

COMENTARIO: Aunque no está recomendada ninguna técnica anestésica, se<br />

prefiere <strong>la</strong> anestesia regional a <strong>la</strong> general ya que <strong>la</strong> intubación es potencialmente<br />

peligrosa por <strong>la</strong>s ulceraciones y bul<strong>la</strong>s <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong> glotis y por<br />

sangrado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lesiones preexistentes que pue<strong>de</strong>n producir obstrucción <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> vía aérea secundaria a <strong>la</strong>s cicatrices. Encontramos casos publicados sobre<br />

el empleo <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestesia intradural en pacientes con pénfigo vulgar con<br />

éxito. Como en estos casos, se tuvo en cuenta <strong>la</strong>s especiales medidas <strong>de</strong><br />

protección que requiere esta patología y se optó por una anestesia regional<br />

para evitar <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

– R.Mahajan, V.K.Grover, Sushil Kumar, G.D. Sharma. Anaesthetic Management of a Patient<br />

with Pemphigus Vulgaris for Urological Surgery. J Anaesthe Clin Pharmacol<br />

2005; 21(2):213-216<br />

– S.T Dave, Chandrashekhar.V, S.K.Kamath, L.V.Dewoolkar. Anaesthetic Management<br />

for Paraneop<strong>la</strong>stic Pemphigus. Indian Journal of Anaesthesia 2007; 51(6):525-527<br />

– E. García Higuera. Anestesia en Enfermeda<strong>de</strong>s Cutáneas: Epidrmólisis Bullosa, Pénfigo<br />

y Eritema Multiforme. Servicio <strong>de</strong> Anestesiología y reanimación . Hospital Universitario<br />

La Paz. Madrid.<br />

P60. SINDROME POR INFUSIÓN DE PROPOFOL: UN NOMBRE SIMPLE PARA<br />

UNA ENTIDAD COMPLEJA<br />

R. Arroyo; I. Ramos; L. Moltó; S. Pacreu; E. Terrer; S. Fernán<strong>de</strong>z-Galinski<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar<br />

INTRODUCCIÓN: El propofol, sustancia liposoluble con propieda<strong>de</strong>s sedativas-hipnóticas,<br />

se ha utilizado frecuentemente en procedimientos quirúrgicos<br />

y sedaciones para pacientes críticos. Sin embargo, y a pesar <strong>de</strong> tener un<br />

buen perfil <strong>de</strong> seguridad, recientemente se han <strong>de</strong>scrito efectos co<strong>la</strong>terales<br />

graves: nos referimos al síndrome por infusión <strong>de</strong> propofol (SIP).<br />

DESCRIPCIÓN DEL CASO:Paciente <strong>de</strong> 15 años programada para resección<br />

quirúrgica <strong>de</strong> una tumoración intramedu<strong>la</strong>r a nivel torácico (T9-T10). La exploración<br />

neurológica previa a <strong>la</strong> intervención resultó anodina y <strong>la</strong> analítica,<br />

radiografía <strong>de</strong> tórax y electrocardiograma se encontraron <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalidad.<br />

Se realizó resección subtotal <strong>de</strong>l tumor con monitorización <strong>de</strong> potenciales<br />

evocados motores y sensitivos, por lo que se intervino bajo anestesia<br />

general endovenosa utilizando una infusión continua <strong>de</strong> propofol a dosis altas<br />

(7-8 mg/kg/h), con el objetivo <strong>de</strong> mantener una correcta profundidad anestésica<br />

(BIS 40-60), asociada a una infusión <strong>de</strong> remifentanilo entre 0.1-0.3<br />

mcg/kg/min (ya que <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> anestésico inha<strong>la</strong>torio podía interferir en<br />

<strong>la</strong> morfología <strong>de</strong> los potenciales). Tras 5 horas <strong>de</strong> intervención se retiró <strong>la</strong> infusión<br />

<strong>de</strong> propofol y en el <strong>de</strong>spertar <strong>la</strong> paciente presentó una monoplejia <strong>de</strong><br />

extremidad inferior <strong>de</strong>recha secundaria a <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción e inf<strong>la</strong>mación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> zona y analíticamente <strong>de</strong>stacó una acidosis metabólica con hiper<strong>la</strong>ctaci<strong>de</strong>mia<br />

sin ninguna causa aparente. La acidosis se corrigió <strong>de</strong> forma espontánea<br />

en <strong>la</strong>s horas posteriores. Dados los antece<strong>de</strong>ntes y <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong>l<br />

caso se atribuyó el cuadro a un probable SIP.<br />

COMENTARIO: El SIP es una entidad <strong>de</strong> aparición infrecuente que se ha <strong>de</strong>scrito<br />

recientemente. Se caracteriza por el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> acidosis láctica severa<br />

(siendo éste el signo más precoz), hiperlipi<strong>de</strong>mia, rabdomiolisis, disfunción<br />

renal, cardíaca y hepática. En estados avanzados <strong>de</strong>riva en bradicardia<br />

extrema refractaria al tratamiento, provocando <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong>l paciente. El mecanismo<br />

<strong>de</strong> acción radica a nivel mitocondrial: el propofol produce un bloqueo<br />

en <strong>la</strong> entrada <strong>de</strong> los ácidos grasos libres hacia <strong>la</strong> mitocondria, que conduce<br />

a una pobre producción energética <strong>de</strong> ATP con <strong>la</strong> consiguiente acidosis metabólica<br />

láctica secundaria a un metabolismo anaerobio. El SIP se ha <strong>de</strong>scrito<br />

sobre todo en pacientes que reciben infusiones <strong>de</strong> propofol a dosis altas ( ><br />

4 mg/kg/h) y durante más <strong>de</strong> 48 horas, pero también se han <strong>de</strong>scrito casos<br />

con infusiones <strong>de</strong> corta duración, como el caso que <strong>de</strong>scribimos. Una buena<br />

prevención es el conocimiento <strong>de</strong>l síndrome, y en caso <strong>de</strong> aparición, <strong>la</strong> suspensión<br />

precoz <strong>de</strong> <strong>la</strong> infusión evitará <strong>la</strong>s consecuencias graves <strong>de</strong>l síndrome.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Propofol insfusion syndrome. P.C.A. Kam and D. Cardone. Anaesthesia, 2007; 62:<br />

690-701.<br />

2. Propofol infusion syndrome in children. Bray R.J. Paediatric Anaesthesia 1998;<br />

8:491-9.<br />

3. Propofol infusion Syndrome. Fodale V and La Monaca E. Drug Safety 2008; 31 (4):<br />

293-303.<br />

107<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 9


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P61. ANESTESIA LOCO-REGIONAL: BLOQUEO NERVIOSO PERIFÉRICO<br />

E. Cano; M. Paños<br />

Hospital Universitari Vall d'Hebrón<br />

INTRODUCCIÓN: En <strong>la</strong> práctica clínica diaria cada vez es más frecuente optar<br />

por realizar una anestesia loco-regional en lugar <strong>de</strong> una anestesia general <strong>de</strong>bido<br />

a <strong>la</strong>s ventajas que ésta ofrece, sobretodo en términos <strong>de</strong> analgesia postoperatoria.<br />

Siempre se ofrecerá <strong>la</strong> opción que se crea más beneficiosa para<br />

el paciente, sin olvidar que ninguna técnica está exenta <strong>de</strong> riesgos, como<br />

mostramos en el siguiente caso durante <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> un bloqueo nervioso<br />

periférico.<br />

CASO CLÍNICO: Presentamos a un varón <strong>de</strong> 27 años, 67 kg y 1,80 m <strong>de</strong> altura,<br />

sin alergias medicamentosas conocidas. ASA I. Intervenido previamente<br />

<strong>de</strong> ligamentop<strong>la</strong>stia <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong> izquierda por rotura <strong>de</strong> LCA que se realizó bajo<br />

anestesia combinada con mascaril<strong>la</strong> <strong>la</strong>ríngea (ML) y bloqueo <strong>de</strong>l nervio femoral<br />

sin complicaciones. Se programa para mosaicop<strong>la</strong>stia por artroscopia por<br />

lesión osteocondral en cóndilo femoral izquierdo. Como técnica anestésica se<br />

<strong>de</strong>ci<strong>de</strong> realizar un bloqueo <strong>de</strong>l nervio ciático (NC) y femoral con sedación. Se<br />

administra al paciente 2 mg <strong>de</strong> MDZ y 50 µg <strong>de</strong> fentanilo e.v. y se le coloca<br />

en posición <strong>de</strong> Sim. Se lleva a cabo el bloqueo posterior <strong>de</strong> Labat <strong>de</strong>l NC con<br />

aguja <strong>de</strong> neuroestimu<strong>la</strong>ción 22G x 100mm hasta localizar una flexión dorsal<br />

<strong>de</strong>l pie con una intensidad <strong>de</strong> 0.5 mA. Se inyecta lentamente, previa aspiración<br />

negativa cada 3-4cc, un total <strong>de</strong> 30 cc <strong>de</strong> ropivacaína al 0.5% con mepivacaína<br />

al 1%. No se <strong>de</strong>tectó ni resistencia ni dolor durante <strong>la</strong> inyección.<br />

108<br />

Inmediatamente <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> retirar <strong>la</strong> aguja el paciente inicia un cuadro <strong>de</strong><br />

convulsiones tónico-clónicas con pérdida <strong>de</strong> conciencia, taquicardia y cianosis<br />

progresiva que ce<strong>de</strong> durante <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> 10 mg <strong>de</strong> diazepam<br />

e.v. y asistencia venti<strong>la</strong>toria con mascaril<strong>la</strong> facial recuperando <strong>la</strong> respiración<br />

espontánea y posteriormente el nivel <strong>de</strong> conciencia, con amnesia <strong>de</strong>l episodio<br />

y <strong>de</strong>sorientación temporo-espacial. Minutos tras el episodio el paciente<br />

se encuentra hemodinamicamente estable, sin alteraciones en ECG y neurológicamente<br />

consciente y orientado sin focalida<strong>de</strong>s. Dada <strong>la</strong> estabilidad <strong>de</strong>l<br />

mismo se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> realizar <strong>la</strong> intervención bajo anestesia general con ML precisando<br />

únicamente 150 µg <strong>de</strong> fentanilo en <strong>la</strong> inducción. El bloqueo fue eficaz.<br />

La intervención transcurrió sin más inci<strong>de</strong>ncias y el postoperatorio fue<br />

correcto.<br />

COMENTARIO: Las técnicas loco-regionales, cada vez en más ocasiones, suponen<br />

una mejor alternativa a <strong>la</strong> anestesia general, pero no están exentas <strong>de</strong><br />

riesgos. El anestesiólogo que lleve a cabo <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong>be conocer cuáles<br />

son <strong>la</strong>s complicaciones que pue<strong>de</strong>n aparecer, ser capaz <strong>de</strong> reconocer<strong>la</strong>s y<br />

tratar<strong>la</strong>s a<strong>de</strong>cuadamente. Los BNP <strong>de</strong>ben realizarse bajo una monitorización<br />

básica y en áreas habilitadas para este tipo <strong>de</strong> anestesia don<strong>de</strong> podamos<br />

encontrar material necesario para tratar cualquiera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s complicaciones<br />

agudas <strong>de</strong>rivadas.<br />

P62. EFECTE DE L’ADDICIÓ DE DEXAMETASONA A LA BUPIVACAINA SOBRE LA<br />

DURACIÓ DEL BLOQUEIG INTERESCALÈNIC PER A LA CIRURGIA D'ESPATLLA<br />

M. Fau; S. Pacreu; I. González; C. Rodríguez; N. Baldomà; A. Montes<br />

Servei d’Anestesiologia, Reanimació i Terapèutica <strong>de</strong>l Dolor. Hospital Mar-Esperança. IMAS. Barcelona<br />

INTRODUCCIÓ: El bloqueig interescalènic (BIE) proporciona un bon control <strong>de</strong>l<br />

dolor postoperatori en cirurgia d’espatl<strong>la</strong>. L’addició <strong>de</strong> diferents fàrmacs coadjuvants<br />

als anestèsics locals (AL) millora <strong>la</strong> qualitat <strong>de</strong>l bloqueig <strong>de</strong> plexe<br />

nerviós, entre ells <strong>la</strong> <strong>de</strong>xametasona (DXM) pel seu efecte antiinf<strong>la</strong>matori.<br />

L’objectiu <strong>de</strong>l nostre estudi és valorar l’efecte <strong>de</strong> <strong>la</strong> DXM sobre <strong>la</strong> duració <strong>de</strong><br />

l’analgèsia postoperatòria en <strong>la</strong> cirurgia d’espatl<strong>la</strong>, comparant <strong>la</strong> seva administració<br />

interescalènica vs via endovenosa.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Estudi prospectiu, randomitzat en pacients programats<br />

per a sutura <strong>de</strong>l maneguet <strong>de</strong>ls rotadors amb anestèsia general i BIE.<br />

L’administració <strong>de</strong> DXM es va realitzar <strong>de</strong> <strong>la</strong> següent manera: Grup 1 (n=14):<br />

DXM (8 mg) en el BIE amb <strong>la</strong> bupivacaina 0.25% i grup 2 (n=16): BIE i DXM<br />

(8mg) via endovenosa. Intraoperatòriament es va registrar: edat, ASA, pes, duració<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> intervenció quirúrgica i consum <strong>de</strong> remifentanil. Com a hipnòtic es<br />

va fer servir sevoflurano, amb <strong>la</strong> CAM ajustada a BIS. Postoperatòriament es<br />

va registrar EVN, bloqueig sensitiu (0: normal; 1: disminució sensació tèrmica,<br />

tacte normal; 2: absència sensació tèrmica, tacte disminuit; 3: abolició sensació<br />

termotàctil (anestèsia)) i motor (0: no bloqueig; 1: bloqueig parcial; 2: bloqueig<br />

intens; 3: bloqueig complert) en els temps: alta <strong>de</strong> reanimació, 6 h, 12<br />

h i 24 h; duració <strong>de</strong>l bloqueig sensitiu i motor, analgèsia <strong>de</strong> rescat i efectes secundaris.<br />

Anàlisis estadístic: t-Stu<strong>de</strong>nt per da<strong>de</strong>s in<strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nts.<br />

RESULTATS: No es van trobar diferències estadísticament significatives per les<br />

variables <strong>de</strong>mogràfiques i intraoperatories. Es va registrar una major duració<br />

<strong>de</strong>l bloqueig sensitiu en el grup 2 (17.95h±4.5 vs 16.44h±4.8) tot i que no<br />

va ser estadísticament significatiu. Tampoc hi van haver diferències estadísticament<br />

significatives respecte EVN i duració <strong>de</strong>l bloqueig motor en els diferents<br />

temps entre els 2 grups. Només un <strong>de</strong>ls pacients <strong>de</strong>l grup 1 va requerir<br />

analgèsia <strong>de</strong> rescat i no es van registrar efectes secundaris <strong>de</strong>gut al<br />

fàrmac.<br />

DISCUSSIÓ: Els nostres resultats van mostrar una prolongació <strong>de</strong>l bloqueig<br />

sensitiu amb l’administració <strong>de</strong> DXM via endovenosa tot i que <strong>de</strong> forma no<br />

significativa. Cal realitzar estudis amb més pacients per a avaluar l’impacte<br />

clínic <strong>de</strong> l’administració <strong>de</strong> DXM via interescalènica.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Grossi P, Calliada S, Braga A, Caldara P, D’Aloia A, Coluccia R. Interscalene brachial<br />

plexus block combined with total intravenous anaesthesia and <strong>la</strong>ryngeal mask airway<br />

for shoul<strong>de</strong>r surgery. Anaesthesia 1998 May;53 Suppl 2:20-1.<br />

2. Kapral S, Goo<strong>la</strong>nn G, Walt B, et al. Tramadol ad<strong>de</strong>d to mepivacaine prolongs the duration<br />

of an axil<strong>la</strong>ry brachial plexus blocka<strong>de</strong>. Anesth Analg 1999;88:853-6.<br />

3. Bigat Z, Boztug N, Hadimioglu N, Cete N, Coskunfirat N, Ertok E. Does <strong>de</strong>xamethasone<br />

improve the quality of intravenous regional anesthesia and analgesia? A randomized,<br />

controlled clinical study. Anesthesia and analgesia 2006;102(2):605-9.<br />

4. Movafegh A, Razazian M, Hajimaohamadi F, Meysamie A. Dexamethasone ad<strong>de</strong>d to<br />

lidocaine prolongs axil<strong>la</strong>ry brachial plexus blocka<strong>de</strong>. Anesthesia and analgesia<br />

2006;102(1):263-267.


P63. MENINGITIS AGUDA IATROGÈNICA POST-ANESTÈSIA INTRADURAL PER<br />

STREPTOCOCCUS SALIVARIUS<br />

L. Judith Martínez; M. Robles; N. Isach<br />

Hospital General <strong>de</strong> Granollers<br />

INTRODUCCIÓ: La incidència <strong>de</strong> meningitis post-punció espinal s’ha <strong>de</strong>scrit<br />

inferior a 4,5 casos/100.000 actes (segon autors). S. Salivarius és el gèrmen<br />

causal d'un 60% <strong>de</strong> les meningitis iatrogèniques <strong>de</strong>scrites fins al moment.<br />

CAS CLÍNIC: Presentem el cas clínic d’una pacient <strong>de</strong> 59 anys, que a les 16<br />

hores <strong>de</strong> sometre’s a una artroscòpia <strong>de</strong> genoll sota anestèsia intradural, inicia<br />

quadre <strong>de</strong> cefalea intensa i vòmits, amb <strong>de</strong>teriorament <strong>de</strong>l nivell <strong>de</strong> consciència<br />

en poques hores. Es va diagnosticar, per punció lumbar, <strong>de</strong> meningitis<br />

bacteriana per Streptococcus salivarius, amb bona evolució clínica, po<strong>de</strong>nt<br />

ser alta a p<strong>la</strong>nta al segon dia d’ingrés, i presentant com a complicació un<br />

herpes zóster lumbar.<br />

P64. SHOCK SÉPTICO URINARIO, A PROPÓSITO DE UN CASO<br />

L. P. Hernán<strong>de</strong>z; P. Baxarías; J. Mayoral<br />

Fundació Puigvert<br />

INTRODUCCIÓN: La sepsis severa y el shock séptico condicionan una mortalidad<br />

aproximada <strong>de</strong>l 50%.(1) El microorganismo responsable <strong>de</strong>l 80-90%<br />

<strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> sepsis urinaria es el E.Coli. La inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s infecciones<br />

<strong>de</strong>l tracto urinario en los EE.UU. es <strong>de</strong> unos 7 millones <strong>de</strong> consultas al año.<br />

CASO CLÍNICO: Presentamos el caso clínico <strong>de</strong> una paciente <strong>de</strong> 64 años, con<br />

antece<strong>de</strong>ntes patológicos <strong>de</strong> infarto <strong>de</strong> miocardio siete meses antes, vasculopatía<br />

severa generalizada, hipotiroidismo, hipertensión arterial y dislipemia.<br />

Ingresa en nuestro centro por un cuadro séptico <strong>de</strong> origen urinario <strong>de</strong><br />

menos <strong>de</strong> 24 horas <strong>de</strong> evolución, secundario a litiasis obstructiva <strong>de</strong>recha,<br />

requiriendo <strong>de</strong>rivación urinaria mediante catéter ureteral, soporte venti<strong>la</strong>torio,<br />

antibiótico y drogas vasoactivas. La evolución fue muy tórpida, con múltiples<br />

complicaciones como ap<strong>la</strong>sia medu<strong>la</strong>r, coagu<strong>la</strong>ción intravascu<strong>la</strong>r diseminada,<br />

lesiones cutáneas isquémico-necróticas, insuficiencia ventricu<strong>la</strong>r<br />

y tromboembolismo pulmonar. Tras 55 días <strong>de</strong> ingreso Hospita<strong>la</strong>rio pudo ser<br />

dada <strong>de</strong> alta a domicilio.<br />

COMENTARI: Els mecanismes causals <strong>de</strong> meningitis post-punció lumbar són:<br />

bacterièmia <strong>de</strong>l pacient al moment <strong>de</strong> <strong>la</strong> punció lumbar (trencament <strong>de</strong> <strong>la</strong> barrera<br />

hemato-encefàlica), manca d’adherència a <strong>la</strong>s mesures asèptiques durant<br />

<strong>la</strong> punció i introducció <strong>de</strong> <strong>la</strong> bactèria a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> pell. D’altra banda el<br />

probable estat d’inmunosupressió <strong>de</strong> <strong>la</strong> pacient, amb l’aparició d’un herpes<br />

zóster, pot haver estat un factor afavoridor <strong>de</strong> <strong>la</strong> meningitis. Al nostre cas<br />

l’absència d’hemocultius positius fa poc probable <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ció quirúrgica<br />

com a origen <strong>de</strong>l quadre, <strong>la</strong> presència <strong>de</strong> cultiu positiu per a Streptococus Salivarius<br />

fa p<strong>la</strong>ussible <strong>la</strong> hipòtesis d’inhocu<strong>la</strong>ció <strong>de</strong>l gèrmen via intradural. Per<br />

reduir <strong>la</strong> incidència <strong>de</strong> meningitis iatrogèniques hauríem d’incidir en <strong>la</strong> importància<br />

<strong>de</strong> les mesures asèptiques, com l’ús <strong>de</strong> gorro, guants i mascareta facial<br />

ben col·locada, així com una bona <strong>de</strong>ssinfecció <strong>de</strong> <strong>la</strong> pell amb anti sèptic.<br />

COMENTARIO:Todavía en nuestros días <strong>la</strong> sepsis urinaria es una emergencia<br />

médica frecuente, que <strong>de</strong>bemos conocer y tratar <strong>de</strong> forma eficiente según <strong>la</strong>s<br />

recomendaciones internacionales actualizadas este mismo año.(2)<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. H.Bryant Nguyen et al:Severe Sepsis and septic shock:Review of the literatura and<br />

Emergency Department Management Gui<strong>de</strong>lines. Annals of Emergency Medicine.<br />

Volume 48,No 1: July 2006<br />

2. R.Phillip Dellinger et al:Surviving Sepsis Campaing:Internacional gui<strong>de</strong>lines for management<br />

of severe sepsis and septic shock:2008. Crit Care Med 2008 Vol. 36,<br />

No 1.<br />

109<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 9


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P65. ROTURA DE VENA CAVA INFERIOR EN PACIENTE POLITRAÚMATICO A<br />

PROPÓSITO DE UN CASO<br />

U. Valtierra; V. Sánchez; Á. Mesas; P. Martinez; L. Mora; C. Ordóñez<br />

Hospital Universitario Vall d´Hebron<br />

INTRODUCCIÓN: La rotura <strong>de</strong> <strong>la</strong> vena cava inferior en paciente politraumático<br />

es una entidad poco frecuente y <strong>de</strong> alta mortalidad ya en el lugar <strong>de</strong>l acci<strong>de</strong>nte.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente varón <strong>de</strong> 40 años tras<strong>la</strong>dado por el SEM a urgencias<br />

<strong>de</strong> nuestro hospital tras acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> moto, sin referir pérdida <strong>de</strong> conciencia,<br />

G<strong>la</strong>sgow (GSC) inicial 14 y hemodinámicamente estable. Hábitos tóxicos: consumo<br />

<strong>de</strong> cocaína y alcohol sin alergias conocidas. AP: Trastorno ansioso-<strong>de</strong>presivo<br />

en tto medico. Trastorno bor<strong>de</strong>rline <strong>de</strong> personalidad. Asma bronquial<br />

en tto con ventolin a <strong>de</strong>manda. A su llegada: GSC 14, TA 100/57, Fc 94lpm.Sat<br />

O2 100% (VMK 100%). Pali<strong>de</strong>z cutaneomucosa. AC: taquicardia sinusal sin<br />

soplos. AP: respiración superficial con hipofonesis en campo pulmonar izq.<br />

Discreta <strong>de</strong>fensa a nivel abdominal. Dolor en c<strong>la</strong>vícu<strong>la</strong> dcha y región costal<br />

izq. Herida inciso-contusa en región glútea izq. El paciente es portador <strong>de</strong> dos<br />

vías periféricas <strong>de</strong> grueso calibre (14 G). Se proce<strong>de</strong> a sondaje vesical con<br />

salida <strong>de</strong> orina c<strong>la</strong>ra. Se realiza RX simple <strong>de</strong> tórax y seriada ósea don<strong>de</strong> se<br />

objetiva hemotórax leve en pulmón izq., fractura c<strong>la</strong>vícu<strong>la</strong> dcha, fracturas costales<br />

izq, fractura <strong>de</strong> a<strong>la</strong> iliaca izq. El paciente presenta ten<strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> hipotensión<br />

que respon<strong>de</strong> a líquidos y permite su tras<strong>la</strong>do a <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> radiología<br />

don<strong>de</strong> se practica TAC cráneo-toraco-abdominal <strong>de</strong>stacando hemotórax masivo<br />

como único hal<strong>la</strong>zgo significativo. Se <strong>de</strong>scarta lesión <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s vasos y<br />

se orienta como posible causa <strong>de</strong>l sangrado una lesión <strong>de</strong> vasos intercosta-<br />

110<br />

les. De vuelta a <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> reanimación <strong>de</strong> urgencias se coloca drenaje torácico<br />

con salida masiva hemática tras <strong>la</strong> cual se produce inestabilización progresiva<br />

<strong>de</strong>l paciente (TA: 74/34) requiriendo intubación orotraqueal, monitorización<br />

invasiva, perfusión drogas vasoactivas y transfusión <strong>de</strong> hemo<strong>de</strong>rivados.<br />

Simultáneamente se contacta con cirugía torácica y se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> intervención<br />

quirúrgica urgente realizándose incisión toracomedial con sangrado masivo <strong>de</strong><br />

campo quirúrgico y presencia <strong>de</strong> pericardio abierto. Ante <strong>la</strong> sospecha <strong>de</strong> lesión<br />

<strong>de</strong> gran vaso interviene el cirujano cardiaco que acu<strong>de</strong> diagnosticando rotura<br />

<strong>de</strong> vena cava inferior a <strong>la</strong> entrada <strong>de</strong> aurícu<strong>la</strong> <strong>de</strong>recha sin posibilidad <strong>de</strong><br />

reparación quirúrgica. Durante <strong>la</strong> intervención el paciente presenta gran inestabilidad<br />

hemodinámica a pesar <strong>de</strong> dosis elevadas <strong>de</strong> drogas vasoactivas, hemo<strong>de</strong>rivados<br />

en bombas <strong>de</strong> perfusión rápida y reposición <strong>de</strong> líquidos. Finalmente<br />

el paciente entra en fibri<strong>la</strong>ción ventricu<strong>la</strong>r y posterior asistolia que no<br />

respon<strong>de</strong>n a maniobras <strong>de</strong> reanimación avanzada produciéndose exitus.<br />

COMENTARIO: La lesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> vena cava inferior en pacientes politraumáticos<br />

es una entidad muy poco frecuente y alta mortalidad. Aunque inicialmente el<br />

paciente no presente gran inestabilidad hemodinámica hemos <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar<br />

esta patología <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l diagnóstico diferencial <strong>de</strong>l hemotórax izquierdo. Del<br />

mismo modo nos encontramos ante una lesión <strong>de</strong> difícil resolución por <strong>la</strong>s características<br />

<strong>de</strong>l vaso, su dificultad técnica en base a su localización siendo<br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong> mayor mortalidad <strong>la</strong>s más próximas a <strong>la</strong> aurícu<strong>la</strong> <strong>de</strong>recha.


P66. VALORACIÓN DE MONOPARESIA EN MIEMBRO INFERIOR POST ANESTESIA<br />

ESPINAL (A PROPÓSITO DE UN CASO)<br />

B. Martín; J. Mique<strong>la</strong>y; M. Á Canales<br />

Consorci Sanitari <strong>de</strong> Terrassa<br />

INTRODUCCIÓN: La paresia en extremida<strong>de</strong>s inferiores <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> anestésia<br />

espinal es una entidad poco frecuente, sin embargo cuando se presenta<br />

hay que explorar y monitorizar neurologicamente al paciente, haciendo un<br />

diagnóstico diferencial y actuando diligentemente ante <strong>la</strong> sospecha <strong>de</strong> un<br />

Sd. medu<strong>la</strong>r o <strong>de</strong> co<strong>la</strong> <strong>de</strong> caballo compresivo.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente <strong>de</strong> 46 a. programada en U.C.S.I para tto. quirúrgico<br />

por quiste <strong>de</strong> Bartholino D. Antece<strong>de</strong>ntes médicos: Sd. Migrañoso, fibromiálgia,<br />

lumbociatálgia E.I.I. y hernia discal cervical. Ante<strong>de</strong><strong>de</strong>ntes quirúrgicos:<br />

neurolisis por Sd. tunel carpiano D, esterilización tubárica. Técnica anestësica<br />

empleada mediante bloqueo intradural con aguja withacre 25 G administrandose<br />

40 mg <strong>de</strong> prilocaina al 2 % sin inci<strong>de</strong>ncias reseñables. En el postoperatorio<br />

presentó parálisis y rigi<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>la</strong> extremiddad inferior <strong>de</strong>recha durante<br />

más <strong>de</strong> 48 h, que fué remitiendo espontaneamente hasta estar asintomática<br />

en 1 semana. Las exploraciones complementarias R.M.N y elecromiografía<br />

inicial y a <strong>la</strong>s 3 semanas fueron normales. La valoración psiquiátrica realizó<br />

el diagnostico <strong>de</strong> transtorno somatomo-disociativo.<br />

DISCUSIÓN: Ante un cuadro <strong>de</strong> paresia prolongada post anestesia espinal <strong>de</strong>bemos<br />

hacer un diagnostio diferencial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posibles causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma,<br />

siendo <strong>la</strong>s más importantes: Hematoma peridural. Sd. Radicu<strong>la</strong>r transitorio. Sd.<br />

<strong>de</strong> cauda equina. Sd.art. Espinal anterior. Hematoma subdural craneal. Abceso<br />

espinal. Protusiones por hernias discales. Efecto prolongado por toxicidad <strong>de</strong>l<br />

A.L. Inyección intraneural. Lesiones <strong>de</strong> plexos nerviosos. Exacervación <strong>de</strong> patologia<br />

preexistente: Tumores, escleosis múltiple. Psicógeno. Ante <strong>la</strong> presentación<br />

<strong>de</strong>l cuadro proce<strong>de</strong>remos a: Exploración y monitorización neurológica<br />

exhaustiva. RMN (TAC) ante <strong>la</strong> sospecha <strong>de</strong> Sd. Compresivo medu<strong>la</strong>r o radicu<strong>la</strong>r.<br />

Valoración urgente por neurocirugía <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>minectomía<br />

<strong>de</strong>scompresiva antes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras 6 h. <strong>de</strong> establecerse el cuadro. Valoración<br />

por servicio <strong>de</strong> neurólogía.Electromiograma los dias siguientes y a <strong>la</strong>s<br />

3 semanas. Valoración psiquiátrica una vez <strong>de</strong>scartada patología orgánica. Los<br />

trastornos somatomórfos y disociativos <strong>de</strong>l DSM-IV incluyen los cuadros que <strong>la</strong><br />

psiquiatría clásica <strong>de</strong>nominó histeria <strong>de</strong> conversión. Se caracterizan por <strong>la</strong> aparición<br />

<strong>de</strong> uno o más síntomas neurológicos sin existir una causa orgánica <strong>de</strong><br />

base que los justifique, siendo <strong>la</strong> presentación más frecuentes en forma <strong>de</strong> parálisis,<br />

ceguera ó mutismo, aunque también pue<strong>de</strong>n aparecer alteraciones sensitivas<br />

tipo parestesias en "calcetín" o en hemicuerpo e incluso simu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

crisis epilépticas que tienen como recompensa un beneficio psicológico.<br />

CONCLUSIONES: El bloqueo prolongado tras <strong>la</strong> anestesia espinal es una entidad<br />

poco frecuente pero importante. La actuación ante <strong>la</strong> presentación <strong>de</strong><br />

ésta complicación <strong>de</strong>be ser sistemática y diligente. El objetivo principal es valorar<br />

<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> síndrome compresivo medu<strong>la</strong>r o radicu<strong>la</strong>r agudo antes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras 6 horas <strong>de</strong> presentación <strong>de</strong>l cuadro. Se <strong>de</strong>be consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong><br />

posibilidad <strong>de</strong>l origen psicógeno unicamente luego <strong>de</strong> <strong>de</strong>scartada <strong>la</strong> etiologia<br />

orgánica <strong>de</strong>l cuadro.<br />

P67. ANESTESIA REGIONAL DE PLEXO BRAQUIAL EN PACIENTE CON AMPUTACIÓN<br />

BILATERAL DE ANTEBRAZOS<br />

F. La Macchia; P. Hernán<strong>de</strong>z; J. Santiveri; J. Fernán<strong>de</strong>z; J. De Francisco; S. Pacreu<br />

Hospital Mar-Esperanza (IMAS) Barcelona<br />

INTRODUCCIÓN: En cirugía <strong>de</strong> urgencias son preferibles técnicas <strong>de</strong> anestesia<br />

regional a <strong>la</strong> anestesia general en caso <strong>de</strong> posible intubación difícil, estómago<br />

lleno, comorbilidad <strong>de</strong>l paciente, etc. En el caso que presentamos,<br />

una bursitis <strong>de</strong> codo complicada en paciente con amputación bi<strong>la</strong>teral <strong>de</strong> antebrazos<br />

y criterios <strong>de</strong> intubación difícil, se <strong>de</strong>cidió anestesia regional. El interés<br />

<strong>de</strong> este caso es que no hemos encontrado en <strong>la</strong> literatura cual es <strong>la</strong> respuesta<br />

evocada necesaria para asegurar <strong>la</strong> localización <strong>de</strong>l plexo braquial en<br />

paciente amputado.<br />

CASO: Varón <strong>de</strong> 46 años fumador, con amputación <strong>de</strong> ambos antebrazos y con<br />

muñón proximal secundario a un acci<strong>de</strong>nte <strong>la</strong>boral. Acu<strong>de</strong> a urgencias con<br />

sepsis secundaria a bursitis <strong>de</strong> codo. En <strong>la</strong> exploración <strong>de</strong>staca fiebre (39ºC),<br />

Mal<strong>la</strong>mpati III, retrognatia, obesidad central y amputación bi<strong>la</strong>teral EESS. El<br />

estudio preoperatorio fue normal a excepción <strong>de</strong> leucocitosis con <strong>de</strong>sviación<br />

a <strong>la</strong> izquierda (TP 98.8%). Se indicó cirugía urgente y se <strong>de</strong>cidió bloqueo <strong>de</strong>l<br />

plexo braquial con abordaje infrac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r con aguja <strong>de</strong> neuroestimu<strong>la</strong>ción<br />

Vygon <strong>de</strong> 50 mm. Se realizó con triple-estimu<strong>la</strong>ción sobre nervio mediano, radial<br />

y musculo-cutáneo. La respuesta sobre el nervio mediano fue pronación<br />

<strong>de</strong> muñón (ms. pronador redondo), sobre el nervio radial fue extensión <strong>de</strong><br />

PÒSTERS. Dissabte Sessió 10<br />

codo (ms. tríceps braquial) y sobre el nervio musculo-cutáneo fue flexión <strong>de</strong>l<br />

muñón (ms. bíceps braquial y braquial anterior). Se consi<strong>de</strong>ró positiva una<br />

respuesta hasta 0.5 mA adminsitrándose 10 ml <strong>de</strong> mepivacaína 1.5% en<br />

cada nervio estimu<strong>la</strong>do. La intervención se realizó sin necesidad <strong>de</strong> sedación<br />

y sin inci<strong>de</strong>ncias añadidas.<br />

COMENTARIO: A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> poca frecuencia con <strong>la</strong> que se realiza anestesia<br />

regional en pacientes amputados; po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong> anestesia regional<br />

pue<strong>de</strong> ser una técnica útil en casos <strong>de</strong> IOT difícil. La ecografía, que es una<br />

exploración no invasiva, nos aportaría más información pero en caso <strong>de</strong> no<br />

disponer <strong>de</strong> el<strong>la</strong>, <strong>la</strong> estimu<strong>la</strong>ción proximal (a nivel <strong>de</strong> muñón en nuestro caso)<br />

podría ser tan útil como <strong>la</strong> distal.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Quang Hie De Tran MD FRCPC, Antonio Clemente MD, Julian Doan MD, Ro<strong>de</strong>rick J.<br />

Fin<strong>la</strong>yson MD FRCPC. Brachial plexus blocks: a review of approaches and techniques.<br />

CAN J ANESTH 54:8, August, 2007.<br />

2. Dr. Xavier Sa<strong>la</strong> B<strong>la</strong>nch, servicio <strong>de</strong> anestesiología, reanimación y terapéutica <strong>de</strong>l<br />

dolor, Hospital clinic <strong>de</strong> Barcelona. Respuestas motoras a <strong>la</strong> neuroestimu<strong>la</strong>ción.<br />

111<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 10


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P68. ANESTESIA REGIONAL CON BUPIVACAINA HIPERBARA EN PACIENTE CON<br />

SÍNDROME DE KUGELBERG-WELANDER<br />

J. Sauco; M. Casañ; E. Agustí; M. Ortiz; M. Ruiz; J. M. Sistac Bal<strong>la</strong>rin<br />

H.U. Arnau <strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>nova (Lleida)<br />

INTRODUCCIÓN: La atrofia muscu<strong>la</strong>r espinal tipo III ó Síndrome <strong>de</strong> Kugelberg-<br />

We<strong>la</strong>n<strong>de</strong>r es una enfermedad genética caracterizada por <strong>la</strong> <strong>de</strong>generación selectiva<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s motoneuronas <strong>de</strong>l asta anterior medu<strong>la</strong>r y <strong>de</strong> los núcleos motores<br />

<strong>de</strong>l tronco <strong>de</strong>l encéfalo. La consecuencia clínica es <strong>de</strong>bilidad y atrofia<br />

muscu<strong>la</strong>r, con disminución o pérdida <strong>de</strong> los reflejos, hipotonía y alteraciones<br />

cardiorespiratorias. La conjunción con obesidad mórbida asocia un elevado<br />

riesgo anestésico.<br />

CASO CLÍNICO: Mujer <strong>de</strong> 79 años que presenta síndrome <strong>de</strong> Kugelberg-We<strong>la</strong>n<strong>de</strong>r,<br />

fibri<strong>la</strong>ción auricu<strong>la</strong>r, obesidad mórbida, paraplejia hace 45 años, acci<strong>de</strong>nte<br />

cerebrovascu<strong>la</strong>r hemorrágico hace 10 años y osteoporosis extrema.<br />

Ingresa por fractura <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>recha. En <strong>la</strong> valoración preanestésica <strong>de</strong>staca<br />

Mal<strong>la</strong>mpatti III y distancia tiromentoniana menor <strong>de</strong> 6 cm. Se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> realizar<br />

anestesia subaracnoi<strong>de</strong>a con Bupivacaína hiperbara 0,5 (10 mg) aguja<br />

25 PL nivel L3-L4 con punción única atraumática. La intervención quirúrgica<br />

se realiza sin complicaciones con mínimo compromiso hemodinámico y se<br />

tras<strong>la</strong>da a URPA don<strong>de</strong> es dada <strong>de</strong> alta a p<strong>la</strong>nta sin inci<strong>de</strong>ncias a <strong>la</strong>s 6 horas<br />

<strong>de</strong> su ingreso.<br />

112<br />

DISCUSION: Las enfermedad Kugelberg-We<strong>la</strong>n<strong>de</strong>r, pue<strong>de</strong> asociar <strong>la</strong> aparición<br />

<strong>de</strong> complicaciones durante <strong>la</strong> práctica anestésica como son el aumento <strong>de</strong><br />

riesgo <strong>de</strong> aspiración <strong>de</strong>l contenido gástrico, hiperpotasemia, disfunción respiratoria<br />

y alteraciones cardiorespiratorias. Existe controversia sobre <strong>la</strong> utilización<br />

<strong>de</strong> técnicas locoregionales, por exacerbación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lesiones neurológicas,<br />

aunque en <strong>la</strong> literatura hay <strong>de</strong>scrito algún caso <strong>de</strong> anestesia<br />

epidural sin complicaciones. La obesidad mórbida también pue<strong>de</strong> complicar<br />

el manejo <strong>de</strong> estos pacientes.<br />

CONCLUSION: El uso <strong>de</strong> anestesia regional con bupivacaina hiperbara pue<strong>de</strong><br />

ser opción válida pues evita el uso <strong>de</strong> re<strong>la</strong>jantes muscu<strong>la</strong>res y no compromete<br />

<strong>la</strong> función respiratoria.<br />

P69. HEMATOMA SUBDURAL SECUNDARI A LA INSERCIÓ DE CATÈTER EPIDURAL<br />

LUMBAR. A PROPÒSIT D’UN CAS<br />

M. Morales; J. J. Zancajo (1); M. Novel<strong>la</strong>s; M. Prat; J. Ferrán<strong>de</strong>z; J. Bernal<br />

Hospital Mútua <strong>de</strong> Terrassa, Hospital <strong>de</strong> Saba<strong>de</strong>ll (1)<br />

La incidència a Catalunya és 1:150000 anestèsies espinals (major en cas<br />

d’anestèsia epidural)(2). És <strong>la</strong> cinquena o <strong>de</strong>sena causa més freqüent<br />

d’hematoma raquidi <strong>de</strong>penent <strong>de</strong> <strong>la</strong> presència o no d’anticoagu<strong>la</strong>nt (2). Presentem<br />

un home <strong>de</strong> 42 anys que ingressa per acci<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> bicicleta d’alt impacte,<br />

amb traumatisme craneoencefàlic sense pèrdua <strong>de</strong> coneixement i<br />

traumatisme toràcic dret. La radiografia <strong>de</strong> tòrax evidència fractura <strong>de</strong> c<strong>la</strong>vícu<strong>la</strong><br />

dreta i <strong>la</strong> TC toràcica fractura <strong>de</strong> <strong>la</strong> 2a costel<strong>la</strong> dreta amb mínim pneumotòrax.<br />

Ingressa a semicrítics i <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> comprovar que les proves <strong>de</strong> hemostàsia<br />

són normals, s’inserta catèter epidural lumbar per a control<br />

analgèsic a nivell L2-L3 sense incidències. S’administra morfina epidural per<br />

control analgèsic. No s’administra profi<strong>la</strong>xi antitrombòtica fins 12 hores <strong>de</strong>sprés<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> inserció. El catèter epidural es retira al 3r dia <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> tenir una<br />

analítica amb proves d’hemostàsia normals i <strong>de</strong>sprés <strong>de</strong> 12 hores <strong>de</strong><br />

l’administració <strong>de</strong> profi<strong>la</strong>xi antitrombòtica. Al cap d’unes hores el pacient refereix<br />

dolor a extremitats inferiors <strong>de</strong> característiques inf<strong>la</strong>matòries que<br />

només millora amb opiacis. El dolor no empitjora amb <strong>la</strong> mobilització i no hi<br />

ha focalitat motora. Al 8è dia <strong>la</strong> RMN lumbar evidència hematoma subdural<br />

lumbar pòstero-<strong>la</strong>teral T12-L2 i anterior <strong>de</strong> L2 a S1 en fase subaguda. Es<br />

<strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix tractament conservador. Al 17è dia es dona d’alta amb persistència<br />

<strong>de</strong>l dolor, però contro<strong>la</strong>t amb antiinf<strong>la</strong>matoris no esteroïdals i gabapentina. A<br />

les dues setmanes <strong>de</strong> l’alta hospitalària el pacient està assimptomàtic.<br />

El “gold estandar” diagnòstic és <strong>la</strong> ressonància magnètica i el tractament és<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>scompressió quirúrgica o conservador(3). Sèries <strong>de</strong> casos mostren bona<br />

evolució en el 70% <strong>de</strong>ls casos, tractament no quirúrgic en el 45% <strong>de</strong>ls casos<br />

i <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificació <strong>de</strong> factors <strong>de</strong> risc en el 50-55% (1).<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Castillo J et al. Hematomas raquí<strong>de</strong>os con compresión medu<strong>la</strong>r re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s<br />

anestesias neuroaxiales en España. Rev. Esp. Anestesiol. Reanim. 2003; 50:<br />

504-509.<br />

2. Castillo J et al. Inci<strong>de</strong>nce in Catalonia of spinal cord compression due to spinal hematoma<br />

secondary to neuraxial anesthesia. Rev. Esp. Anestesiol Reanim. 2007<br />

Dec;54(10):591-5.<br />

3. Kreppel D et al. Spinal hematoma: a literature survey with meta-analysis of 613 patients.<br />

Neurosurg Rev. 2003 Jan;26(1):50.


P70. ANESTESIA EN LA CIRUGÍA DE PRÓTESIS TOTAL DE RODILLA. ¿COMBINADA<br />

INTRADURAL- PERIDURAL O BLOQUEOS CIÁTICO-FEMORAL (BI-BLOCK)?<br />

J. A. Pellejero; G. Ollé; N. Sanchís; Mª Martín; A. Pérez-A<strong>de</strong>ll; M. Yuste<br />

Hospital <strong>de</strong> Mataró<br />

INTRODUCCIÓN: El progresivo auge alcanzando por <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> bloqueos<br />

<strong>de</strong> nervios periféricos (ciático y femoral) como sustitutos <strong>de</strong> los clásicos bloqueos<br />

<strong>de</strong>l neuroeje (intradural y peridural) en <strong>la</strong> cirugía <strong>de</strong> prótesis <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong><br />

(PTR), hace que nos p<strong>la</strong>nteemos evaluar su eficacia como técnica anestésica<br />

y <strong>de</strong> analgesia postoperatoria en este tipo <strong>de</strong> procedimientos.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Revisión retrospectiva <strong>de</strong> historias clínicas <strong>de</strong> intervenciones<br />

<strong>de</strong> PTR realizadas entre enero y junio <strong>de</strong>l 2008. Valoramos el tipo<br />

<strong>de</strong> anestesia realizada, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> realizar un bi-block postoperatorio<br />

para aliviar el dolor en los fallos <strong>de</strong> <strong>la</strong> analgesia epidural, comparación <strong>de</strong>l<br />

EVA postoperatorio entre <strong>la</strong>s dos técnicas y complicaciones postopera torias.<br />

RESULTADOS: Revisamos 145 historias con una media <strong>de</strong> edad <strong>de</strong> los pacientes<br />

<strong>de</strong> 73(±7) años, el 74% (107) eran mujeres y <strong>la</strong> duración promedio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s intervenciones fue <strong>de</strong> 104(±24) minutos. En 110 casos se realizó anestesia<br />

combinada intradural-peridural colocándose catéter epidural a<br />

101(92%) <strong>de</strong> ellos. Nueve pacientes (6%) recibieron anestesia general por imposibilidad<br />

<strong>de</strong> punción raquí<strong>de</strong>a. En 26 pacientes se utilizó el bi-block como<br />

técnica anestésica, siendo suficiente en todos los casos para <strong>la</strong> realización<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> intervención quirúrgica. También se utilizó el bi-block como técnica<br />

analgésica postoperatoria <strong>de</strong> 22 pacientes con anestesia epidural inefectiva.<br />

Los valores medios <strong>de</strong> EVA durante <strong>la</strong>s primeras 24 horas postoperatorias<br />

fueron <strong>de</strong> 1,7(±1,7) para el grupo <strong>de</strong> anestesia combinada intradural-peridural<br />

y <strong>de</strong> 1,5(±0,9) para el grupo bi-block (p=0,601). No hubo diferencias entre<br />

los grupos en re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> complicaciones postoperatorias<br />

(p=0,632).<br />

CONCLUSIÓN: La utilización <strong>de</strong> bloqueos ciático y femoral (bi-block) en <strong>la</strong> cirugía<br />

<strong>de</strong> prótesis total <strong>de</strong> rodil<strong>la</strong> se ha mostrado como una técnica eficaz<br />

para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma y produce una analgesia postoperatoria <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>rga duración, que pue<strong>de</strong> ser utilizada como alternativa a los fallos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

analgesia peridural.<br />

P71. TOXICIDAD POR BUPIVACAINA TRAS BLOQUEO INTERESCALÉNICO EN<br />

PACIENTE PORTADORA DE MARCAPASOS<br />

M. Casañ; J. E. Sauco; X. Isern; A. Alonso; A. Montero; A. Miró<br />

Hospital Universitari Arnau <strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>nova <strong>de</strong> Lleida<br />

INTRODUCCIÓN: El bloqueo interescalénico para <strong>la</strong> cirugía en el miembro superior<br />

es una técnica frecuente que permite, a<strong>de</strong>más, una a<strong>de</strong>cuada analgesia<br />

postoperatoria. Su realización, aunque no entraña excesivas dificulta<strong>de</strong>s<br />

técnicas, expone al paciente a potenciales complicaciones.<br />

CASO CLÍNICO: Mujer <strong>de</strong> 83 años, portadora <strong>de</strong> marcapasos por bloqueo AV<br />

3:1, con fractura humeral en <strong>la</strong> que se indicó tratamiento quirúrgico mediante<br />

enc<strong>la</strong>vado endomedu<strong>la</strong>r proximal. Con el objetivo <strong>de</strong> proporcionar una mejor<br />

analgesia en el postoperatorio, se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> realizar un bloqueo interescalénico.<br />

Para ello se utiliza una aguja ais<strong>la</strong>da calibre 22G, <strong>de</strong> 50 mm. Tras obtener<br />

respuesta motora a<strong>de</strong>cuada con el neuroestimu<strong>la</strong>dor y comprobar <strong>la</strong> ausencia<br />

<strong>de</strong> reflujo <strong>de</strong> sangre a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> aguja, se inyectan 30 ml <strong>de</strong> bupivacaína<br />

al 0.25% en dosis fraccionadas <strong>de</strong> 5 ml. A los 5 minutos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> dosis completa, <strong>la</strong> paciente presenta, <strong>de</strong> forma súbita, pérdida<br />

<strong>de</strong> consciencia y parada respiratoria que obliga a intubación orotraqueal. Sin<br />

presentar alteraciones hemodinámicas significativas <strong>de</strong> inicio.<br />

Durante el intraoperatorio no se presentaron alteraciones electrocardiográficas,<br />

aunque sí hipotensión importante que se corrigió con <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> cristaloi<strong>de</strong>s y vasopresores. La paciente fue extubada a los 30 minu-<br />

tos <strong>de</strong> finalizar <strong>la</strong> intervención sin complicaciones posteriores, siendo dada<br />

<strong>de</strong> alta a p<strong>la</strong>nta a <strong>la</strong>s 24 horas <strong>de</strong> su ingreso en URPA.<br />

DISCUSIÓN: La parada respiratoria es una complicación poco frecuente <strong>de</strong>l<br />

bloqueo interescalénico. Entre <strong>la</strong>s más frecuentes <strong>de</strong>stacan el síndrome <strong>de</strong><br />

Horner, <strong>la</strong> parálisis <strong>de</strong> cuerda vocal, <strong>la</strong> parálisis hemidiafragmática y <strong>la</strong> hipotensión<br />

arterial. Menos frecuentes son <strong>la</strong> anestesia espinal total, <strong>la</strong> embolia<br />

aérea, inyección intraarterial vertebral y <strong>la</strong> toxicidad sistémica. Habitualmente<br />

los signos <strong>de</strong> toxicidad sistémica son leves y aparecen <strong>de</strong> forma progresiva.<br />

La ausencia <strong>de</strong> signos premonitorios (e.g., parestesias peribucales, sabor<br />

metálico, tinnitus, visión borrosa) previa a <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> convulsiones o parada<br />

respiratoria suelen estar asociados a inyección endovascu<strong>la</strong>r inadvertida<br />

<strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s dosis <strong>de</strong> anestésico local.<br />

CONCLUSIÓN: Una técnica cuidadosa, <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia estrecha <strong>de</strong>l paciente durante<br />

el procedimiento, así como <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> seguridad y <strong>la</strong><br />

implementación <strong>de</strong> nuevas técnicas <strong>de</strong> punción pue<strong>de</strong>n disminuir <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> complicaciones.<br />

113<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 10


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P72. BLOQUEO SUPRACLAVICULAR CON ECOGRAFÍA PARA CIRUGÍA DE<br />

EXTREMIDAD SUPERIOR EN PACIENTES DE EDAD AVANZADA<br />

M. Sánchez; L. Contreras; C. Vieta; V. López; T. Domingo; A. Sabaté<br />

Hospital Universitari <strong>de</strong> Bellvitge<br />

INTRODUCCIÓN: En pacientes con patología <strong>de</strong> base y edad avanzada, <strong>la</strong><br />

anestesia general, venti<strong>la</strong>ción mecánica y los bloqueos nerviosos “a ciegas”<br />

pue<strong>de</strong>n incrementar <strong>la</strong> morbi-mortalidad. El bloqueo suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r guiado<br />

por ecografía permite i<strong>de</strong>ntificar estructuras nerviosas, vascu<strong>la</strong>res y respiratorias<br />

y disminuye <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> complicaciones.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Presentamos tres pacientes con fractura proximal<br />

<strong>de</strong> húmero que necesitan cirugía para colocación <strong>de</strong> c<strong>la</strong>vo intramedu<strong>la</strong>r: dos<br />

hombres (70 y 82 años) con patología respiratoria y una mujer <strong>de</strong> 92 años<br />

obesa, y un paciente <strong>de</strong> 70 años <strong>de</strong> edad con artritis reumatoi<strong>de</strong> seropositiva<br />

y erosiva y con múltiples complicaciones respiratorias por nódulos reumatoi<strong>de</strong>os<br />

pulmonares, que precisa <strong>de</strong>sbridamiento quirúrgico <strong>de</strong> codo <strong>de</strong>recho.<br />

Debido a sus patologías <strong>de</strong> base se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> realizar bloqueo<br />

suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r guiado por ecografía. Premedicación: midazo<strong>la</strong>m 1 mg. Se<br />

coloca vía periférica 18 G, oxígeno complementario con gafas nasales y monitorización<br />

anestésica <strong>de</strong> rutina. Se esteriliza <strong>la</strong> piel y se coloca <strong>la</strong> sonda<br />

ecográfica, cubierta <strong>de</strong> manera estéril, en <strong>la</strong> fosa suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r y se inserta<br />

una aguja (22 G 50-mm) siguiendo el eje longitudinal <strong>de</strong> <strong>la</strong> sonda para observar<br />

su movimiento en tiempo real. El anestésico local se inyectó lenta-<br />

114<br />

mente para visualizar su correcta difusión: si algunas partes <strong>de</strong>l plexo braquial<br />

no conseguían alcanzarse, se modificaba <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> aguja y se<br />

administraba el resto <strong>de</strong> volumen en esas partes. En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres fracturas<br />

<strong>de</strong> húmero se usó una solución al 50 % <strong>de</strong> ropivacaína al 0,75% y mepivacaína<br />

al 2%. En el <strong>de</strong>sbridamiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> artritis séptica usamos 10 ml <strong>de</strong><br />

mepivacaína al 2% con un bloqueo complementario <strong>de</strong>l nervio intercostobraquial<br />

con mepivacaína al 2% 5 ml.<br />

RESULTADOS: La cirugía podía empezar 20 minutos <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> realizarse el<br />

bloqueo. En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fracturas <strong>de</strong> húmero sólo se necesitó complementar<br />

con propofol 2 mg/kg/h para mantener al paciente confortable y bajo buenas<br />

condiciones quirúrgicas y en <strong>la</strong> artritis séptica no se usó ninguna anestesia<br />

complementaria. No se objetivó toxicidad local, ni neumotórax, ni<br />

parálisis frénica ni punción vascu<strong>la</strong>r.<br />

CONCLUSIONES: El bloqueo suprac<strong>la</strong>vicu<strong>la</strong>r guiado por ecografía incrementa<br />

<strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> éxitos y permite disminuir el volumen <strong>de</strong> anestésico local y<br />

<strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> complicaciones.


P73. MANEIG ANESTÈSIC D'UNA GESTANT SOTMESA A CRANIOTOMIA DE FOSSA<br />

POSTERIOR<br />

N. Sargatal; A. Ordóñez; G. Miró; J. López; Mª T. Metje; A. Vil<strong>la</strong>longa<br />

Hospital Josep Trueta <strong>de</strong> Girona<br />

INTRODUCCIÓ: La freqüència <strong>de</strong> cirurgia no obstètrica en les gestants és<br />

aproximadament <strong>de</strong>l 2/1000 casos. En neurocirurgia és molt menor. El maneig<br />

anestèsic d’una gestant amb un tumor intracraneal representa un repte<br />

per l’anestesiòleg que ha <strong>de</strong> procurar per <strong>la</strong> seguretat materna i <strong>la</strong> fetal. Presentem<br />

el maneig anestèsic d’una gestant sotmesa a craniotomia, revisant<br />

les consi<strong>de</strong>racions intraoperatòries que cal tenir en compte.<br />

CAS CLÍNIC: Pacient <strong>de</strong> 31 anys, gestant <strong>de</strong> 34 setmanes, que fou intervinguda<br />

d’un tumor cerebelòs esquerre compatible amb hemangiob<strong>la</strong>stoma,<br />

que causava un important efecte massa amb signes d’herniació transtentorial<br />

i amigda<strong>la</strong>r i hidrocefàlia. Es va realitzar una craniotomia suboccipital<br />

amb ressecció tumoral en posició sentada. Monitoratge <strong>de</strong> <strong>la</strong> tensió arterial<br />

invasiva, pulsioximetria, ECG (5 <strong>de</strong>rivacions), oximetria cerebral, capnografia<br />

i pressió venosa central. La inducció es realitzà amb midazo<strong>la</strong>m, remifentanil,<br />

propofol i vecuroni. Posteriorment es col·locà <strong>la</strong> pacient en se<strong>de</strong>stació.<br />

Manteniment amb sevofluorane amb CAM inferior a 1 i perfussions <strong>de</strong> remifentanil<br />

i vecuroni. La pacient es va mantenir hemodinàmicament estable durant<br />

tot el procediment. Durant <strong>la</strong> intervenció quirúrgica es realitzà un monitoratge<br />

continu <strong>de</strong> <strong>la</strong> freqüència cardíaca fetal (FCF) i <strong>de</strong> <strong>la</strong> dinàmica uterina<br />

amb presència d’un ginecòleg. S’observà un <strong>de</strong>scens <strong>de</strong> <strong>la</strong> FCF no patològic<br />

i compatible amb l’anestèsia general. La pacient fou extubada a quiròfan i es<br />

va mantenir 24 hores a l’àrea <strong>de</strong> reanimació on es continuà el monitoratge<br />

materno-fetal, sense incidències. A l’exploració neurològica postoperatòria<br />

s’observà una limitació <strong>de</strong>l IV parell craneal i diplòpia a l’acomodació que<br />

s’autolimità. Un mes més tard es va realitzar una cesària electiva sota anestèsia<br />

general sense complicacions.<br />

PÒSTERS. Dissabte Sessió 11<br />

COMENTARI: Tot i que <strong>la</strong> neurocirurgia en una gestant s’intenta diferir fins<br />

<strong>de</strong>sprés <strong>de</strong>l part per les seves implicacions fetals i maternes, les condicions<br />

clíniques <strong>de</strong> <strong>la</strong> nostra pacient no ho van permetre.<br />

En aquest cas conflueixen una sèrie <strong>de</strong> variables que po<strong>de</strong>n conduir a<br />

l’aparició <strong>de</strong> complicacions greus: tumor <strong>de</strong> fossa posterior, pacient gestant,<br />

signes d’herniació cerebral i necessitat <strong>de</strong> se<strong>de</strong>stació <strong>de</strong> <strong>la</strong> pacient. Es va<br />

<strong>de</strong>cidir col·locar <strong>la</strong> pacient en aquesta posició per <strong>la</strong> contraindicació <strong>de</strong>l <strong>de</strong>cúbit<br />

prono per <strong>la</strong> presència <strong>de</strong>l fetus. A més, s’han <strong>de</strong> prendre precaucions<br />

per assegurar una bona perfussió úter-p<strong>la</strong>centària per impedir <strong>la</strong> hipòxia i<br />

l’acidosi fetal. Després <strong>de</strong> <strong>la</strong> setmana 16 <strong>de</strong> gestació un monitoratge continu<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> FCF pot ser d’utilitat per <strong>la</strong> <strong>de</strong>tecció <strong>de</strong> <strong>la</strong> hipòxia fetal precoç perioperatòria.<br />

A l’embaràs hi ha un risc <strong>de</strong> broncoaspiració afegit. En el nostre cas<br />

no es va utilitzar succinilcolina durant <strong>la</strong> inducció pel seu efecte sobre <strong>la</strong><br />

pressió intracraneal. El maneig <strong>de</strong> les gestants amb tumor cerebral s’ha <strong>de</strong><br />

individualitzar, i <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisió final s’ha <strong>de</strong> basar en <strong>la</strong> patologia intracranial i les<br />

seves manifestacions, l’edat gestacional i els <strong>de</strong>sitjos <strong>de</strong> <strong>la</strong> mare.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

– Giannini A, Bricchi M. Posterior fossa surgery in the sitting position in a pregnant patient<br />

with cerebellopontine angle meningioma. Br J Anaeth 1999; 82:941-4.<br />

– Boker A, Bill Y Ong. Anesthesia for cesarean section and posterior fossa craniotomy<br />

in a patient with von Hippel-Lindau disease. Can J Anesth 2001; 48(4): 387-90.<br />

– Balbi M, Manninen P. Craniotomy for suprasel<strong>la</strong>r meningioma in a 28-week pregnant<br />

woman without fetal heart rate monitoring. Can J Anesth 2004; 51 (6): 573-576.<br />

P74. ANESTESIA EN SINDROME DE LARSEN.A PROPOSITO DE UN CASO<br />

J. Ramos; N. Mira; J. Salu<strong>de</strong>s; J. Recasens; M. Rull<br />

Hospital Universitario Joan XXIII Tarragona<br />

El Síndrome <strong>de</strong> Larsen se consi<strong>de</strong>ra una osteocondrodisp<strong>la</strong>sia autosómica dominante<br />

(aunque se han registrado casos esporádicos), caracterizado por luxaciones<br />

congénitas <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s articu<strong>la</strong>ciones,hipermovilidad articu<strong>la</strong>r y anomalías<br />

craneofaciales(puente nasal p<strong>la</strong>no,hipertelorismo y fisura pa<strong>la</strong>tina);<br />

también problemas respiratorios frecuentes por rigi<strong>de</strong>z <strong>de</strong> vías aéreas superiores.<br />

Responsables <strong>de</strong>l mismo son mutaciones <strong>de</strong>l gen FLNB que codifica <strong>la</strong><br />

fi<strong>la</strong>mina A. Nuestro caso clínico trata <strong>de</strong> una niña <strong>de</strong> 6 meses <strong>de</strong> edad y 6,7 Kg<br />

<strong>de</strong> peso aproximadamente,con hiper<strong>la</strong>xitud articu<strong>la</strong>r, luxación bi<strong>la</strong>teral <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra,pies<br />

equinovaros,manos en garra y anomalías craneofaciales caracteríticas.<br />

En los antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>staca madre y abue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> paciente con el mismo<br />

cuadro clínico. Se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> reducción <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra bi<strong>la</strong>teral por el servicio <strong>de</strong> Traumatología<br />

para <strong>la</strong> cual se propone p<strong>la</strong>n anestésico consistente en canalización<br />

<strong>de</strong> via periférica con abbocath nº 21, inducción anestesia general con atro-<br />

pina,alfentanilo,propofol y cisatracurio procediendose a IOT con tubo endotraqueal<br />

nº 3.5. Mantenimiento anestesia con sevofluorano. Tras el<strong>la</strong> se realiza<br />

bloqueo caudal (5 ml Bupivacaína 0.25%,12.5 mgrs). La intervención fue<br />

realizada satisfactoriamente <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista quirúrguico y anéstesico.<br />

Para el control <strong>de</strong>l dolor postoperatorio se pautó perfusión continua con Bupivacaína<br />

0.25% (50 ml en 50 ml <strong>de</strong> SF) a 1 ml/h por catéter caudal. Concluimos<br />

que el manejo <strong>de</strong> dicho síndrome <strong>de</strong>be ser adaptado a cada paciente y<br />

pue<strong>de</strong> suponer un tratamiento ortopédico, tratamiento quirúrgico realizado en<br />

varias etapas,oxígeno o respiración asistida, terapia <strong>de</strong>l lenguaje y/o fisioterapia.<br />

El tratamiento quirúrgico está indicado en pie equino varo aducto, luxación<br />

patelofemoral y luxación uni o bi<strong>la</strong>teral <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra. Para su realización<br />

consi<strong>de</strong>ramos como opción <strong>la</strong> anestesia general combinada con el bloqueo<br />

caudal en pacientes como el <strong>de</strong> nuestro caso clínico.<br />

115<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 11


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P75. TROMBOSIS DE SENOS VENOSOS Y NEUMOENCÉFALO TRAS ANALGESIA<br />

PERIDURAL DEL PARTO<br />

J. Ros; J. Cuenca; S. Golia, M. Duart; C. Alcal<strong>de</strong><br />

Hospital Sant Joan <strong>de</strong> Reus<br />

INTRODUCCIÓN: La inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> trombosis <strong>de</strong> senos venosos en paises <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos,<br />

3-4 casos por millón (1) (10-12 por 100000 partos) (2,3), en el<br />

contexto <strong>de</strong> nuestra paciente diagnosticada <strong>de</strong> neumoencéfalo tras analgesia<br />

peridural <strong>de</strong>l parto, nos p<strong>la</strong>nteamos <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> verda<strong>de</strong>ra etiología <strong>de</strong>l<br />

cuadro.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente primípara <strong>de</strong> 29 años sin antece<strong>de</strong>ntes patológicos<br />

<strong>de</strong> interés, que 24 horas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> parto eutócico con analgesia peridural,<br />

presentó cefalea persistenete que cedió con el <strong>de</strong>cúbito. Cuatro días más<br />

tar<strong>de</strong> presentó una crisis tonicoclónica, motivo por el cual fue remitida a<br />

nuestro hospital, don<strong>de</strong> se estabilizó y se realizó estudio con pruebas <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio<br />

y <strong>de</strong> imagen, observándose los siguientes hal<strong>la</strong>zgos: TAC: neumoencéfalo.<br />

RNM: trombosis <strong>de</strong> senos venosos. AS: déficit <strong>de</strong> proteína C y proteína<br />

S, anticuagu<strong>la</strong>nte lúpico positivo. Resto <strong>de</strong>l estudio <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

normalidad.<br />

DISCUSIÓN: En nuestro medio <strong>la</strong> causa más frecuente <strong>de</strong> trmbosis <strong>de</strong> venas<br />

cerebrales (TVC) es <strong>la</strong> hipercoagu<strong>la</strong>bilidad asociada a factores hormonales:<br />

embarazo, puerperio y sobre todo toma <strong>de</strong> anticoncepivos orales(1,4,5). También<br />

han sido <strong>de</strong>scritas como causa <strong>de</strong> TVC <strong>la</strong>s punciones lumbares, ciertas<br />

condiciones genéticas protrombóticas como <strong>la</strong> <strong>de</strong>ficiencia <strong>de</strong> proteína C, proteína<br />

S, antitrombina III y factor V Lei<strong>de</strong>n(1). La mayoría <strong>de</strong> casos <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l<br />

parto se presentan en <strong>la</strong>s dos semanas posteriorese al parto6. La clínica <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> TVC es muy variable, pero en el 70-91% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s series el síntoma más fre-<br />

116<br />

cuente es <strong>la</strong> cefalea, aunque no suele tener características específicas<br />

(1,5,7). En nuestro caso aparecen varios <strong>de</strong> los factores etiológicos antes comentados;<br />

paciente puérpera, con <strong>de</strong>ficit <strong>de</strong> proteína C y proteína S, anticuagu<strong>la</strong>nte<br />

lúpico positivo y neumoencéfalo, por lo que no podríamos concluir<br />

cual <strong>de</strong> ellos <strong>de</strong> manera in<strong>de</strong>pendiente ha sido el causante <strong>de</strong>l cuadro, sino<br />

que probablemente es <strong>la</strong> asociación <strong>de</strong> estos <strong>la</strong> verda<strong>de</strong>ra razón.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Jan Stam, M.D., Ph.D, Thrombosis of Cerebral Veins and Sinuses. New Eng<strong>la</strong>nd<br />

Journal of Medicine. 2005;325:1791-8.<br />

2. Manthous CA, Chen H: Case report: Treatmen of superior sagittal sinus thrombosis<br />

whit urokinase. Conn Med 1992; 56:529-30.<br />

3. Lanska DJ, Kryscio RJ. Risck factors for peripartum and postpartum stroke anr Intracranial<br />

venous thrombosis. Stroke 2000; 31:1274-82.<br />

4. Martinelli I, Sachii E, Landi G, Taioli E, Duca F, Mannuccio P. High Risk of Cerebral-<br />

Vein Thrombosis in Carriers of a Prothrombin- Gen Mutation and in users of Oral<br />

Contraceptives. New Engalnd Journal of Medicine 1998; 338: 1973-7.<br />

5. Ferro JM, Canhao P, Stam J, Bousser MG, Barrinagarrementería F, and for <strong>de</strong> ISCVT<br />

investigators. Prognosis of Cerebral Vein and Dural Sinus Thrombosis (ISCVT). Stroke<br />

2004; 35:664-70.<br />

6. Borum, Stanley E. MD; Postpartum Dural Venous Sinus Thrombosis after Postdural<br />

Puncture Headhache and Epidural Blood Patch. Anesthesiology 1997; 86:487-490.<br />

7. Sánchez Juan P, Espina Riera B, Valle San Román N, Gurierrez A. Trombosis <strong>de</strong> los<br />

<strong>de</strong>nos cerebrales. Medicine 2003;08:4987-4.


P76. TROMBOSIS VENOSA CEREBRAL EN EL EMBARAZO: A PROPÓSITO DE<br />

2 CASOS<br />

J. <strong>de</strong> F. Moreno; C. García; E. Clotas; M. Fau; I. Lavado; M. Sadurní<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar-IMAS<br />

INTRODUCCIÓN: La cefalea en <strong>la</strong> gestante y puérpera resulta un diagnóstico<br />

complejo. Entre <strong>la</strong>s entida<strong>de</strong>s que entran en el diagnóstico diferencial existe<br />

<strong>la</strong> migraña, cefalea tensional, hematoma subdural, pre/-ec<strong>la</strong>mpsia, hemorragia<br />

subarcnoi<strong>de</strong>a, meningitis… y trombosis venosa cerebral (TVC). Presentamos<br />

2 casos <strong>de</strong> este síndrome infrecuente. En el primero <strong>la</strong> cefalea aparece<br />

tras el alumbramiento y posterior a una punción dural acci<strong>de</strong>ntal, lo que<br />

complica más el diagnóstico. En el segundo caso <strong>la</strong> cefalea se inicia antes <strong>de</strong>l<br />

trabajo <strong>de</strong> parto en una gestante a término.<br />

CASO CLÍNICO 1: Gestante <strong>de</strong> 26 años <strong>de</strong> raza asiática. Antece<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> cesárea<br />

anterior, sin antece<strong>de</strong>ntes médicos <strong>de</strong> interés. Acu<strong>de</strong> al hospital con dinámica<br />

<strong>de</strong> parto. Se practica peridural analgésica que resulta en punción<br />

dural. Se cambia <strong>de</strong> espacio intervertebral y se coloca catéter epidural. Mediante<br />

fórceps se extrae neonato sano. De manera profiláctica se inicia paracetamol/co<strong>de</strong>ína,<br />

sueroterapia y reposo. A <strong>la</strong>s 24 horas inicia cefalea occipital<br />

sin focalidad exacerbado en posición supina que mejora en 24 horas.<br />

A los 3 días acu<strong>de</strong> por presentar <strong>la</strong> misma cefalea sin focalidad neurológica<br />

y afebril. Se coloca catéter epidural para administración <strong>de</strong> <strong>de</strong>xtrano que resulta<br />

en nueva punción dural que se trata con paracetamol/co<strong>de</strong>ína y cafeína.<br />

Al octavo día se aña<strong>de</strong> a <strong>la</strong> clínica otalgia, dolor <strong>la</strong>terocervical y vómitos<br />

postpandriales con rigi<strong>de</strong>z <strong>de</strong> nuca, se inicia tratamiento antibiótico. En punción<br />

lumbar resultados normales. Al décimo día sufre cuadro <strong>de</strong> agitación<br />

psicomotriz y fotofobia. Al realizar RM cerebral se muestra trombosis <strong>de</strong><br />

senos sigmoi<strong>de</strong> y tranverso <strong>de</strong>recho por lo que inicia tratamiento anticoagu<strong>la</strong>nte<br />

con heparina sódica 3 días seguida <strong>de</strong> HBPM. Al 15 día es dada <strong>de</strong> alta<br />

asintomática. Estudios <strong>de</strong> coagu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalidad.<br />

P77. ANESTESIA PARA TÉCNICA EXIT (EXUTERO INTRAPARTUM THERAPY) EN UN<br />

CASO DE ÉPULIS FETAL CONGÉNITO<br />

A. Mª Bueno; R. Berge; A. Mª P<strong>la</strong>za; C. Fernán<strong>de</strong>z; E. Eixarch; J. Mª Martínez<br />

Hospital Clínic. Se<strong>de</strong> Maternitat<br />

INTRODUCCIÓN: El procedimiento EXIT (Ex-Utero Intrapartum Therapy) consiste<br />

en mantener <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>ción fetop<strong>la</strong>centaria durante un parto por cesárea.<br />

Se realiza cuando es necesario algún tratamiento médico-quirúrgico previo<br />

al nacimiento, como en recién nacidos con obstrucción <strong>de</strong> vías aéreas<br />

altas, añadiendo un potencial tratamiento curativo post-parto.<br />

CASO CLÍNICO: Paciente secundigesta <strong>de</strong> 38 semanas, ASA I, con un feto<br />

diagnosticado mediante ecografía y resonancia magnética <strong>de</strong> una tumoración<br />

bucal <strong>de</strong> unos 35 mm, <strong>de</strong>pendiente <strong>de</strong>l <strong>la</strong>do izquierdo <strong>de</strong> <strong>la</strong>bio superior, compatible<br />

con épulis. Se realizó una cesárea electiva con técnica EXIT, bajo anestesia<br />

general y tocolisis iniciada preoperatoriamente con Atosibán. Premedicación<br />

con midazo<strong>la</strong>m y profi<strong>la</strong>xis <strong>de</strong> broncoaspiración. Se procedió a <strong>la</strong><br />

inducción anestésica con propofol, fentanilo y cisatracurium. IOT y venti<strong>la</strong>ción<br />

mecánica tipo volumen contro<strong>la</strong>do. Monitorización mediante PAI, PVC y BIS.<br />

Mantenimiento anestésico con sevofluorane, fentanilo y cisatracurium. Re<strong>la</strong>jación<br />

muscu<strong>la</strong>r fetal con vecuronio y monitorización <strong>de</strong> temperatura, fre-<br />

CASO CLÍNICO 2: Paciente <strong>de</strong> 34 años, en <strong>la</strong> 38,4 semana <strong>de</strong> gestación. Acu<strong>de</strong><br />

a nuestro hospital por cefalea intensa frontoparietal continua, no pulsátil,<br />

acompañada <strong>de</strong> fotofobia y náuseas que no mejora con analgesia convencional.<br />

A <strong>la</strong> exploración <strong>de</strong>staca nistagmus izquierdo por lo que se realiza RMN<br />

cerebral que muestra trombosis venosa en senos longitudinal medio y <strong>la</strong>teral<br />

(tercio proximal). Se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> cesárea urgente ante <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> anticoagu<strong>la</strong>ción<br />

que se realiza bajo anestesia general (tiopental, succinicolina y<br />

fentanilo). La extracción <strong>de</strong>l feto se realiza sin inci<strong>de</strong>ncias. Se tras<strong>la</strong>da <strong>la</strong> paciente<br />

a UCI bajo tratamiento anticoagu<strong>la</strong>nte con heparina sódica. Estudios<br />

<strong>de</strong> coagu<strong>la</strong>ción y enfermeda<strong>de</strong>s inf<strong>la</strong>matorias sistémicas o autoinmunes <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> normalidad. Dada <strong>de</strong> alta asintomática a los 8 días.<br />

DISCUSIÓN: La TVC es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales causas <strong>de</strong> AVC en <strong>la</strong> gestante<br />

y puerpera. Su inci<strong>de</strong>ncia se calcu<strong>la</strong> en 11,6/ 100.000 partos y es 11 veces<br />

más frecuente en <strong>la</strong> mujer gestante que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción general. El estado <strong>de</strong> hipercoagu<strong>la</strong>bilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> gestante parece el principal factor <strong>de</strong> riesgo, también<br />

el éstasis venoso cerebral que seguiría a <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> LCR que sigue a<br />

<strong>la</strong> punción dural pudiera estar implicado.<br />

Debe sospecharse su diagnóstico ante <strong>la</strong> evolución tórpida <strong>de</strong> una punción<br />

dural o ante una cefalea a <strong>la</strong> que se aña<strong>de</strong> algún tipo <strong>de</strong> focalidad neuro -<br />

lógica. El diagnóstico se basa en pruebas <strong>de</strong> imagen (RM) y una vez establecido<br />

el tratamiento es <strong>la</strong> anticoagu<strong>la</strong>ción sistémica con heparina.<br />

REFERENCIAS:<br />

1. Risk Factors for Peripartum and Postpartum Stroke and Intracranial Venous Thrombosis.<br />

Doug<strong>la</strong>s J, Richard J. Stroke.2000;31:1274-1282.<br />

2. Postpartum Dural Venous Sinus Thrombosis after Postdural Puncture Headache and<br />

Epidural Blood Patch. Borum S, Naul L. Anesthesiology. 1997 86 (2); 487-490.<br />

3. Postpartum post-dural puncture headache: is your differential diagnosis complete.<br />

Bleeker C, Hendriks I. British Journal of Anaesthesia 2004. 93 (3): 461-464.<br />

cuencia cardíaca y saturación <strong>de</strong> O2, mediante pulsioximetría. La estabilidad<br />

hemodinámica y <strong>la</strong>s saturaciones materno-fetales se mantuvieron <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> normalidad. La cirugía fetal transcurrió sin inci<strong>de</strong>ncias, consiguiéndose<br />

<strong>la</strong> exéresis <strong>de</strong> <strong>la</strong> tumoración bucal con ligadura <strong>de</strong>l pedículo y sección<br />

<strong>de</strong>l mismo en 20 minutos. Posteriormente se procedió a <strong>la</strong> IOT <strong>de</strong>l recién nacido<br />

y se asistió a su total extracción. Tras alumbramiento no hubo atonia<br />

uterina. Se obtuvo un neonato <strong>de</strong> sexo femenino, 3.190 gramos, pH en arteria<br />

y venas umbilicales <strong>de</strong> 7.14/7.21 y evolución correcta.<br />

COMENTARIO: La cesárea EXIT se trata <strong>de</strong> una cirugía <strong>de</strong> alto riesgo que precisa<br />

anestesia general para proporcionar una profunda re<strong>la</strong>jación uterina mediante<br />

concentraciones altas <strong>de</strong> anestésicos halogenados, asociado a tratamiento<br />

tocolítico. Requiere una especial atención <strong>la</strong> estabilidad<br />

hemodinámica materna-fetal, así como al riesgo potencial <strong>de</strong> atonia tras el<br />

alumbramiento. Actualmente <strong>la</strong> cirugía fetal se está consolidando y requiere<br />

una estrecha co<strong>la</strong>boración multidisciplinar<br />

117<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 11


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P78. EDEMA AGUDO DE PULMÓN SECUNDARIO<br />

V. Rodríguez; J. Ripollés; S. González; J. Roigé<br />

H. Vall d'Hebrón<br />

INTRODUCCIÓN: La ritodrina y otros fármacos son agentes beta-2-miméticos<br />

que se utilizan para interrumpir <strong>la</strong> dinámica uterina cuando existe amenaza<br />

<strong>de</strong> parto pretérmino. El tratamiento tocolítico pue<strong>de</strong> asociarse a complicaciones<br />

metabólicas y cardiovascu<strong>la</strong>res entre <strong>la</strong>s que el e<strong>de</strong>ma agudo <strong>de</strong> pulmon<br />

es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s menos frecuentes y más graves.<br />

CASO CLÍNICO: Enferma <strong>de</strong> 31 años primigesta,ex-ADVP sin antece<strong>de</strong>ntes<br />

patológicos <strong>de</strong> interés. Gestación <strong>de</strong> 29 semanas. Se instauró tratamiento<br />

tocolítico i.v. con ritodrina para inhibir <strong>la</strong> dinámica uterina pretérmino, a dosis<br />

<strong>de</strong> 0,25 mg/min. La paciente no presentaba sintomatología cardiorrespiratoria<br />

y tanto <strong>la</strong>s constantes vitales como el ionograma y <strong>la</strong> función renal eran<br />

normales. A <strong>la</strong>s 24 horas <strong>de</strong> tratamiento, tras el control inicial <strong>de</strong> <strong>la</strong> dinámica<br />

uterina, incrementó ésta y precisó una cesárea urgente bajo anestesia intradural<br />

con bupivacaina 8 mg y fentanilo 15 mg. El aporte líquido fue <strong>de</strong><br />

2.000 ml i.v. Ringer Lactato. A <strong>la</strong>s 2 horas, presentó disnea progresiva, taquipnea<br />

y taquicardia, y estertores bibasales a <strong>la</strong> auscultación, con PaO2 /FiO2 <strong>de</strong><br />

118<br />

140 mmHg, acentuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> anemia (hematócrito 29) sin evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> hemorragia<br />

postoperatoria importante y con signos radiográficos <strong>de</strong> e<strong>de</strong>ma<br />

agudo <strong>de</strong> pulmón. Requirió intubación orotraqueal e ingreso en Unidad Cuidados<br />

Intensivos.Recibió tratamiento diurético, con buena evolución, siendo<br />

extubada a <strong>la</strong>s 48 horas.<br />

DISCUSIÓN: La presencia <strong>de</strong> e<strong>de</strong>ma agudo <strong>de</strong> pulmón (EAP) en una gestante<br />

durante el parto o postparto inmediato se re<strong>la</strong>ciona con distintas enfermeda<strong>de</strong>s,<br />

entre <strong>la</strong>s que <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s cardiológicas (valvulopatías, miocardiopatías<br />

agudas y otras) y <strong>la</strong>s tromboembólicas (TEP, embolismo <strong>de</strong> líquido amniótico<br />

y otras)9. El EAP asociado al tratamiento betaadrenérgico es una entidad infrecuente<br />

que hay que <strong>de</strong>scartar.<br />

BIBLIOGRAFIA:<br />

1. International Journal of Gynecology & Obstetrics, Volume 96, Issue 3, Pages 208-211.


PÒSTERS. DISSABTE Sessió 12<br />

P79. ANESTESIA EPIDURAL PARA CESÁREA EN PACIENTE DIAGNOSTICADA DE<br />

MALFORMACIÓN DE ARNOLD- CHIARI TIPO I<br />

M. Rueda; V. Jamart; M. Raynard; R. Borràs; J. Mai<strong>la</strong>n<br />

IU Dexeus<br />

Presentamos el caso <strong>de</strong> cesárea en gestante diagnosticada <strong>de</strong> malformación<br />

<strong>de</strong> Arnold-Chiari tipo I, actualmente asintomática y sin tratamiento alguno.<br />

La malformación <strong>de</strong> Arnold Chiari se caracteriza por el pro<strong>la</strong>pso <strong>de</strong><br />

amígda<strong>la</strong>s cerebelosas por el conducto raquí<strong>de</strong>o. Esta herniación pue<strong>de</strong><br />

presentar clínica neurológica asociada o permanecer asintomática. Es característica<br />

una alteración en el flujo normal <strong>de</strong> LCR que pue<strong>de</strong> condicionar<br />

un aumento <strong>de</strong> <strong>la</strong> PIC (10% casos). Otras anomalías asociadas son <strong>la</strong>s<br />

malformaciones esqueléticas, <strong>la</strong> hidrocefalia, siringomielia y mielomeningocele<br />

entre otras.<br />

CASO CLÍNICO: Mujer primípara, 30 años, diagnosticada <strong>de</strong> Arnorld-Chiari I<br />

tras sufrir infarto cerebral. Otros antece<strong>de</strong>ntes patológicos: obesidad, agenesia<br />

renal uni<strong>la</strong>teral y ovárica. A <strong>la</strong> exploración <strong>de</strong>staca: Ausencia <strong>de</strong> clínica<br />

neurológica y signos predictivos <strong>de</strong> IOT dificultosa. Aporta como pruebas<br />

complementarias ECG y Analítica normales y RMN informando <strong>de</strong> herniación<br />

<strong>de</strong> amígda<strong>la</strong>s cerebelosas a través <strong>de</strong> foramen oval <strong>de</strong> 6 mm. La paciente fue<br />

ingresada en nuestro centro por presentar dinámica uterina, y se <strong>de</strong>cidió<br />

practicar una cesárea tras comprobar presentación podálica. Se le practicó<br />

anestesia regional peridural con bloqueo <strong>de</strong> lenta instauración con Ropivacaina<br />

a concentración 0,75% en bolus repetidos <strong>de</strong> 5ml. Se llevo a cabo <strong>la</strong><br />

cesárea sin complicaciones naciendo un RN sano. Como único dato a <strong>de</strong>stacar,<br />

<strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> bloqueo sensitivo inicial <strong>de</strong> forma parcheada, finalizando<br />

en un bloqueo motor II/IV y sensitivo IV/IV <strong>de</strong> distribución homogénea<br />

y con un nivel T4. La recuperación se produjo sin inci<strong>de</strong>ncias, con reversión<br />

total <strong>de</strong>l bloqueo motor y sensitivo y <strong>la</strong> paciente fue dada <strong>de</strong> alta <strong>de</strong> nuestro<br />

centro a los 5 días según protocolo.<br />

COMENTARIO: La principal implicación anestésica en el manejo <strong>de</strong> pacientes<br />

diagnosticados <strong>de</strong> A-C con o sin tratamiento quirúrgico, es el manejo cuidadoso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> alteración <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión <strong>de</strong> LCR. Por tanto una técnica anestésica<br />

a<strong>de</strong>cuada en estos casos <strong>de</strong>be evitar aumentos <strong>de</strong> PIC así como <strong>de</strong>sequilibrios<br />

bruscos en <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> presiones, que podrían ocasionar el <strong>de</strong>but o<br />

agravamiento <strong>de</strong> disfunciones neurológicas. Según <strong>la</strong> bibliografía consultada<br />

han sido aceptadas tanto <strong>la</strong> anestesia regional (a dosis fraccionadas con un<br />

bloqueo <strong>de</strong> instauración lenta) como <strong>la</strong> A.general. Está formalmente contraindicada<br />

<strong>la</strong> anestesia intradural <strong>de</strong> consecuencias neurológicas varias (nistagmus,<br />

cefalea persistente). La elección <strong>de</strong>be realizarse, entre otros parámetros,<br />

en función <strong>la</strong> existencia o no <strong>de</strong> clínica neurológica (no consi<strong>de</strong>rado<br />

contraindicación absoluta para <strong>la</strong> a.peridural), <strong>la</strong> historia previa <strong>de</strong> IOT dificultosa,<br />

y <strong>la</strong> cirugía requerida.<br />

P80. MANEIG INTRAOPERATORI D'UNA CESÀREA D'ALT RISC PER<br />

HEMOGLOBINOPATIA S HOMOZIGOTA<br />

G. Virolés; X. March; N. Sargatal; M. Robert; M. Metje; A. Vil<strong>la</strong>longa<br />

Servei d’Anestesiologia, Reanimació i Tractament <strong>de</strong>l Dolor Hospital Universitari Dr. Josep Trueta<br />

INTRODUCCIÓ: L’anèmia <strong>de</strong> cel·lules falciforms és una hemoglobinopatia<br />

congènita que es caracteritza per una anèmia hemolítica crònica, episodis<br />

recurrents <strong>de</strong> vasoclusió, lesió orgànica progresiva i alteració immuno -<br />

lògica.<br />

CAS CLINIC: Gestant <strong>de</strong> 30a d’origen Gambià sense al·lèrgies conegu<strong>de</strong>s.<br />

Antece<strong>de</strong>nts <strong>de</strong> Hemoglobinopatia S homozigota amb crisis <strong>de</strong>pranocítiques<br />

recurrents, pneumònia, ingrés recent per febre d’origen <strong>de</strong>sconegut.<br />

Cesària urgent fa 6 anys per corioamnionitis a les 30 setmanes <strong>de</strong> gestació<br />

sota anestèsia subaracnoi<strong>de</strong>a sense incidències. Actualment es va fer<br />

cesària electiva a les 40 setmanes <strong>de</strong> gestació per situació transversa <strong>de</strong>l<br />

fetus. Preoperatoriament es va fer ecocardiograma per clínica <strong>de</strong> dispnea<br />

a les 36 setmanes <strong>de</strong> gestació apreciant-se severa insuficiència mitral i<br />

insuficiència aòrtica mo<strong>de</strong>rada amb fracció d’ejecció <strong>de</strong>l 54%. Monitorització<br />

amb pulsioximetria, ECG i tensió arterial cada 3 minuts. S’administrà cefazolina<br />

1 g. Es realitzà anestèsia subaracnoi<strong>de</strong>a amb bupivacaïna 0,5%<br />

hiperbara 10mg i fentanil 25 µg assolint nivell <strong>de</strong> T3 i infonent 400cc <strong>de</strong><br />

col·loi<strong>de</strong>s i 300cc <strong>de</strong> cristaloi<strong>de</strong>s. La cesària va transcorre sense incidències<br />

fins l’extracció <strong>de</strong>l fetus, moment en què <strong>la</strong> pacient va presentar pèrdua<br />

<strong>de</strong> coneixement brusca i apnea sense alteracions <strong>de</strong>l ritme cardiac.<br />

Es va intubar i venti<strong>la</strong>r mecànicament. Es va sospitar hipotensió arterial<br />

per capnografia; immediatament va presentar bradicàrdia extrema, administrant-se<br />

atropina 1 mg i efedrina 15 mg. Al no respondre s’administrà<br />

adrenalina 1 mg recuperant tensions arterials. Poc <strong>de</strong>sprés va fer nova hipotensió<br />

arterial que també va respondre a 1mg d’adrenalina. Als 20 minuts<br />

d’iniciar-se el quadre presenta fibril·<strong>la</strong>ció ventricu<strong>la</strong>r realitzant-se reanimació<br />

cardiopulmonar avançada i transfussió <strong>de</strong> 4 concentrats<br />

d’hematies essent exitus 40 minuts <strong>de</strong>sprés d’iniciar-se les maniobres.<br />

DISCUSSIÓ: Els pacients amb hemoglobinopatia S homozigota tenen una<br />

esperança <strong>de</strong> vida menor <strong>de</strong> 50 anys. No es recomana l’embaraç <strong>de</strong>gut a<br />

l’alta morbimortalitat materna i fetal. Existeix controvèrsia sobre el tipus<br />

d’anestèsia més adient per a aquests ma<strong>la</strong>lts. Creiem que en <strong>la</strong> nostra pacient<br />

s’ha <strong>de</strong> realitzar diagnòstic diferencial amb xoc anafilàctic, embòlia<br />

<strong>de</strong> líquid amniòtic, acci<strong>de</strong>nt vascu<strong>la</strong>r cerebral, anestèsia espinal total i crisi<br />

<strong>de</strong>pranocítica amb xoc per segrest esplàcnic Tenint en compte els resultats<br />

macroscòpics <strong>de</strong> <strong>la</strong> necropsia, que va <strong>de</strong>scartar fenòmens tromboembòlics,<br />

pensem que <strong>la</strong> pacient va presentar l’últim quadre esmentat.<br />

CONCLUSIONS: Donat l’augment <strong>de</strong> <strong>la</strong> drepanocitosi en el nostre ambient<br />

és <strong>de</strong> vital importància conèixer <strong>la</strong> ma<strong>la</strong>ltia i les implicacions anestèsiques<br />

per millorar <strong>la</strong> morbimortalitat d’aquests ma<strong>la</strong>lts.<br />

119<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 12


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P81. SÍNDROME DE HORNER Y BLOQUEO DEL PLEXO BRAQUIAL TRAS ANESTESIA<br />

EPIDURAL PARA TRABAJO DE PARTO Y CESÁREA<br />

G. Molins<br />

Institut Universitari Dexeus<br />

El Síndrome <strong>de</strong> Horner es una complicación que se ha asociado a diversas<br />

técnicas <strong>de</strong> anestesia regional (intradural, epidural o plexo braquial); siendo<br />

<strong>de</strong>scrita en <strong>la</strong> literatura médica como una complicación <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia baja;<br />

y que aparece más frecuentemente en <strong>la</strong>s embarazadas tras anestesia epidural<br />

por los cambios fisiológicos y anatómicos que acontecen durante el<br />

embarazo. Sin embargo; sólo se han <strong>de</strong>scrito 3 casos previos asociando un<br />

bloqueo <strong>de</strong>l plexo braquial. Presento el caso <strong>de</strong> una gestante <strong>de</strong> 30 años, primípara,<br />

semanas 40+1; que requirió analgesia epidural para trabajo <strong>de</strong> parto<br />

cuando se encontraba con una di<strong>la</strong>tación <strong>de</strong>l cuello <strong>de</strong> útero <strong>de</strong> 5cm. Su colocación<br />

transcurrió sin inci<strong>de</strong>ncias. Se comprobó su correcta colocación. Se<br />

administró una dosis inicial en bolos <strong>de</strong> 9ml <strong>de</strong> Ropivacaina 0,2% y 50_g <strong>de</strong><br />

Fentanilo en total, y se inició una perfusión <strong>de</strong> Ropivacaina 0,2% y Fentanilo<br />

1_g/ml a 8ml/h. Tras 8 horas <strong>de</strong> perfusión y trabajo <strong>de</strong> parto, <strong>la</strong> paciente no<br />

alcanza <strong>la</strong> di<strong>la</strong>tación completa y se <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> realizar cesárea por distocia <strong>de</strong><br />

progresión. Se tras<strong>la</strong>da a quirófano don<strong>de</strong> se administran 8ml <strong>de</strong> Ropivacaina<br />

0,75%, objetivándose un bloqueo efectivo <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rmatomas DIV a SV<br />

ambos inclusive. Se realiza <strong>la</strong> cesárea sin complicaciones, y al tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong> paciente<br />

a Reanimación objetivamos bloqueo motor y sensitivo <strong>de</strong> miembros inferiores<br />

propio <strong>de</strong> una analgesia epidural lumbar; asociado a pérdida <strong>de</strong><br />

fuerza <strong>de</strong>l miembro superior <strong>de</strong>recho y ptosis palpebral y miosis <strong>de</strong>l ojo <strong>de</strong>recho.<br />

Por lo que diagnosticamos un síndrome <strong>de</strong> Horner y bloqueo <strong>de</strong>l plexo<br />

braquial ipsi<strong>la</strong>teral como complicación <strong>de</strong> una anestesia epidural lumbar en<br />

una embarzada, <strong>de</strong>sapareciendo espontáneamente a <strong>la</strong>s 4 y 1 horas respectivamente.<br />

Se revisan <strong>la</strong>s causas y consecuencias <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> casos.<br />

P82. SÍNDROME DE HORNER ASSOCIAT A ANALGÈSIA EPIDURAL OBSTÈTRICA<br />

Á. Romero; R. Torruel<strong>la</strong>; F. Añez<br />

Hospital <strong>de</strong> Mataró. Consorci Sanitari <strong>de</strong>l Maresme<br />

INTRODUCCIÓ: La freqüència <strong>de</strong>l síndrome <strong>de</strong> Horner associat a analgèsia<br />

epidural durant el treball <strong>de</strong> part oscil·<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 0’4% po<strong>de</strong>nt arribar al 4% en cesària.<br />

Es postu<strong>la</strong> el bloqueig <strong>de</strong> les fibres simpàtiques <strong>de</strong>l gangli estrel<strong>la</strong>t localitza<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> C8 a T1.<br />

CAS CLÍNIC: Dona <strong>de</strong> 25 anys, primípera, sense antece<strong>de</strong>nts d’interès. Es realitza<br />

epidural amb agul<strong>la</strong> <strong>de</strong> Touhy 18 en se<strong>de</strong>stació, sense dificultats, localitzant<br />

espai epidural amb tècnica <strong>de</strong> pèrdua <strong>de</strong> resistència amb solució salina.<br />

Es col·loca catèter epidural cefàlic i es realitza dosis test amb Lidocaina<br />

sense adrenalina al 2% 2,5 ml negativa. Posteriorment s’administren 12ml<br />

<strong>de</strong> bupivacaina a 0.125%. Als 45 minuts presenta síndrome <strong>de</strong> Horner esquerra,<br />

sense cap altre alteració clínica associada. Malgrat mantenir perfusió<br />

epidural a 8 ml/h <strong>de</strong> bupivacaina 0.1% i administració d’un nou bolus <strong>de</strong> lidocaina<br />

1.2% <strong>de</strong> 10ml per realitzar part instrumentat, no hi ha modificació<br />

<strong>de</strong>l quadre, i a les 3h <strong>de</strong> l’inici havia remés integrament. No va haver-hi en<br />

cap moment repercussió sobre el nounat.<br />

120<br />

DISCUSIÓ: Discutim diverses possibilitats etiopatogèniques: 1. La major freqüència<br />

d’aquesta patologia en pacients embarassa<strong>de</strong>s <strong>de</strong>gut a canvis en <strong>la</strong><br />

pressió <strong>de</strong> l’espai epidural, augment <strong>de</strong> <strong>la</strong> pressió venosa per compressió<br />

aortocava <strong>de</strong> l’úter i augment <strong>de</strong> <strong>la</strong> pressió d’ambdos espais durant les contraccions<br />

uterines. 2. Diferent sensibilitat <strong>de</strong> les fibres nervioses simpàtiques<br />

(tipus B) als anestèsics locals. 3. Existència <strong>de</strong> tabics epidurals o <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca<br />

mediana dorsalis. 4. Influència <strong>de</strong> <strong>la</strong> posició <strong>de</strong> <strong>la</strong> pacient, el volum, <strong>la</strong> concentració<br />

d’infusió i tipus d’infusió utilitzada (bolus vs infusió continua).<br />

5.Migració subdural o paravertebral <strong>de</strong>ls anestèsics locals.<br />

CONCLUSIÓ: En <strong>la</strong> majoria <strong>de</strong> casos es tracta d’un quadre uni<strong>la</strong>teral, que apareix<br />

durant l’administració d’analgèsia per el treball <strong>de</strong> part, en pacients joves,<br />

sense patologies associa<strong>de</strong>s. És <strong>de</strong> ràpida evolució, benigne, <strong>de</strong> resolució en<br />

hores sense seqüeles i sense <strong>la</strong> necessitat <strong>de</strong> realitzar més procediments<br />

diagnòstics. Serveix per alertar sobre un probable ascens <strong>de</strong>l nivell <strong>de</strong><br />

l’anestèsic local.


P83. HIDROCEFALIA NO FILÍADA Y SINDROME DE APNEA OBSTRUCTIVA DEL<br />

SUEÑO. MANEJO ANESTÉSICO PERIOPERATORIO<br />

E. Álvarez; P. Iglesias; E. Hernando; J. Roldán; H. Sablotni; V. Sorribes<br />

Hospital General <strong>de</strong> Catalunya<br />

INTRODUCCIÓN: La Hidrocefalia “Normotensiva” o Hidrocefalia Crónica <strong>de</strong>l<br />

Adulto, <strong>de</strong>scrita por primera vez en 1965 por Hakim y Adams, <strong>de</strong>finido clásicamente<br />

por alteración <strong>de</strong> <strong>la</strong> marcha, <strong>de</strong>terioro cognitivo y trastorno en el<br />

control <strong>de</strong> esfínteres. Sin embargo no son infrecuentes <strong>la</strong>s presentaciones<br />

atípicas y <strong>la</strong>s formas clínicas incompletas.<br />

CASO CLÍNICO: Varón <strong>de</strong> 57 años que acudió a <strong>la</strong> consulta preoperatoria referido<br />

por urólogo para ser intervenido <strong>de</strong> cistoscopia y RTU por tumor vesical.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes quirúrgicos: intervenido <strong>de</strong> uvulopa<strong>la</strong>tofaringop<strong>la</strong>stia, cauterización<br />

<strong>de</strong> cornetes y mentop<strong>la</strong>stia por SAOS en Mayo 2008, sin<br />

inci<strong>de</strong>ncias. Entre sus antece<strong>de</strong>ntes médicos <strong>de</strong>staca: meningitis grave y<br />

absceso paravertebral L5-S1 por neumococo en el 2006, que requirió venti<strong>la</strong>ción<br />

mecánica prolongada (traqueostomia) por <strong>de</strong>terioro neurológico; SAOS<br />

severo en tratamiento con CPAP; hernia <strong>de</strong> hiato y esofagitis <strong>de</strong> reflujo. En <strong>la</strong><br />

anamnesis general refiere incontinencia <strong>de</strong> esfinter urinario y sor<strong>de</strong>ra oido izquierdo,<br />

en <strong>la</strong> valoración neurológica se objetiva paresia facial izquierda y<br />

alteraciones <strong>de</strong>l equilibrio. Exploración complementaria: RNM craneal reciente<br />

que informa <strong>de</strong> infartos <strong>la</strong>cunares múltiples e hidrocefalia sin actividad;<br />

RNM columna informada como normal; Analitica, Rx <strong>de</strong> tórax y ECG sin<br />

alteraciones significativas.. La valoración <strong>de</strong> via aérea según <strong>la</strong> SEVA cumple<br />

criterios <strong>de</strong> via aérea dificil. Intraoperatoriamente se revaloró <strong>la</strong> via aérea,<br />

no consi<strong>de</strong>rando necesario <strong>la</strong> intubación con fibrobroncoscopio. Bajo moniyotirazión<br />

<strong>de</strong> EKG, SatO2 y T.A incruenta, se realizó inducción con propofol<br />

2 mg/kg, y fentanilo 1 mcg/kg, atropina 0,5 mg, sin re<strong>la</strong>jación muscu<strong>la</strong>r. Se<br />

ventiló sin problemas con tubo <strong>de</strong> gue<strong>de</strong>l y se colocó Máscara Laríngea Nº 5<br />

en venti<strong>la</strong>ción mecánica contro<strong>la</strong>da por volumen. El mantenimiento se rea-<br />

P84. ENFERMEDAD DE SANDHOFF, A PROPÓSITO DE UN CASO<br />

L. Gómez; N. <strong>de</strong> Riva; E. Carrero; P. Hurtado; D. Tresandí; A. C<strong>la</strong>ramunt<br />

Hospital Clinic i Provincial<br />

INTRODUCCIÓN: La eLa enfermedad <strong>de</strong> Sandhoff es una enfermedad <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito<br />

lisosomal provocada por déficit <strong>de</strong> Hexosaminidasa A y B (mutación en<br />

cromosoma 5), que da lugar a una clínica <strong>de</strong> predominio neurológico con<br />

afectación sobre todo a nivel <strong>de</strong>l cerebelo y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s motoneuronas <strong>de</strong>l asta<br />

anterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> médu<strong>la</strong> espinal. Estos pacientes sufren alteraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> marcha<br />

y el lenguaje progresivas; suelen fallecer antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> adolescencia aunque<br />

hay formas juveniles y <strong>de</strong>l adulto menos agresivas.<br />

CASO CLÍNICO: Varón <strong>de</strong> 30 años <strong>de</strong> edad con antece<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> enfermedad<br />

<strong>de</strong> Sandhoff <strong>de</strong> inicio juvenil y transp<strong>la</strong>nte alogénico <strong>de</strong> médu<strong>la</strong> ósea. Propuesto<br />

para intervención <strong>de</strong> Hartmann por oclusión intestinal secundaria a diverticulitis<br />

aguda. Se realiza anestesia general intravenosa total con remifentanilo<br />

y propofol en perfusión, y dosis única <strong>de</strong> rocuronio en <strong>la</strong> inducción.<br />

Se monitorizó <strong>la</strong> re<strong>la</strong>jación muscu<strong>la</strong>r mediante TOF, obteniéndose en el momento<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> educción una respuesta <strong>de</strong> 4/4. El paciente no presentó complicaciones<br />

intra ni postoperatorias. Un año <strong>de</strong>spués el paciente es reintervenido<br />

para reconstrucción <strong>de</strong> Hartmann, realizándose anestesia general<br />

lizó con sevoflurane 1CAM. Después <strong>de</strong> 20´ <strong>de</strong> cirugía se extubó al paciente<br />

sin inci<strong>de</strong>ncias. Postoperatoriamente se tras<strong>la</strong>do a <strong>la</strong> reanimación con aporte<br />

<strong>de</strong> oxigeno por VMK 35%, posición semisentado, siendo su evolución satisfactoria,<br />

sin inci<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> hipoxemia ni obstrucción <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aérea, no requerimiento<br />

<strong>de</strong> opioi<strong>de</strong>s y no necesitando oxigeno suplementario al alta <strong>de</strong><br />

reanimación, a p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> hospitalización (Aldrete >11 ptos).<br />

DISCUSIÓN: Por el tipo <strong>de</strong> procedimiento, al tratarse <strong>de</strong> un paciente con SAOS<br />

y via aérea difícil, estaria más recomendado <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> una técnica locorregional,<br />

para disminuir el uso <strong>de</strong> opioi<strong>de</strong>s sistémicos y con ello el riesgo<br />

<strong>de</strong> obstrucción <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aérea e hipoxemia en el postoperatorio. Sin embargo,<br />

al ser un paciente con alteraciones neurológicas y RMN patológica, se<br />

<strong>de</strong>be valorar <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> estar en presencia <strong>de</strong> una hidrocealia crónica<br />

<strong>de</strong>l adulto (HCA) antes conocida como hidrocefalia “normotensiva”. Por dicho<br />

motivo, ante <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> un aumento <strong>de</strong> <strong>la</strong> PIC, se contraindicó preoperatoriamente<br />

<strong>de</strong> manera absoluta <strong>la</strong> anestesia neuroaxial, <strong>de</strong>cidiendose<br />

realizar anestesia general e intubación con fibrobroncoscopio, al tratarse <strong>de</strong><br />

un paciente con previsión <strong>de</strong> via aérea difícil según protocolo <strong>de</strong> <strong>la</strong> SEVA.<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. Poca MA, Sahuquillo J, Mataró M. Actualizaciones en el diagnóstico y tratamiento <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> hidrocefalia “normotensiva” (hidrocefalia crónica <strong>de</strong>l adulto). Neurología 2001;<br />

16:353-369.<br />

2. Practice gui<strong>de</strong>lines for the perioperative management of patients with obstructive<br />

sleep apnea: a report by the American Society of Anesthesiologists Task Force on Perioperative<br />

Management of patients with obstructive sleep apnea. Anesthesiology<br />

2006, 104:1081.<br />

ba<strong>la</strong>nceada con fentanilo, propofol(inducción), cisatracurio en perfusión y<br />

<strong>de</strong>sflurane. La intervención transcurre sin inci<strong>de</strong>ncias pero en el postoperatorio<br />

inmediato el paciente sufrió un episodio <strong>de</strong> <strong>de</strong>saturación que precisó soporte<br />

respiratorio con venti<strong>la</strong>ción mecánica no invasiva.<br />

CONCLUSIONES: La enfermedad <strong>de</strong> Sandhoff es una enfermedad poco frecuente<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> que apenas aparecen referencias bibliográficas en re<strong>la</strong>ción con<br />

el ámbito anestésico-quirúrgico. De forma empírica, a nuestro paciente se le<br />

administra en una primera intervención anestesia general intravenosa con<br />

fármacos <strong>de</strong> vida media corta, metabolización p<strong>la</strong>smática o escasa metabolización<br />

(propofol y remifentanilo en perfusión, y rocuronio en <strong>la</strong> inducción)<br />

con buen resultado. En una segunda intervención se realiza anestesia general<br />

ba<strong>la</strong>nceada con perfusión <strong>de</strong> re<strong>la</strong>jante por ser una enfermedad en <strong>la</strong> que<br />

no se afecta <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ca motora; el paciente precisó CPAP-BIPAP durante el postoperatorio<br />

por disnea y <strong>de</strong>saturación en re<strong>la</strong>ción posiblemente a <strong>la</strong> <strong>de</strong>bilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muscu<strong>la</strong>tura respiratoria accesoria potenciada por <strong>la</strong> posible re<strong>la</strong>jación<br />

muscu<strong>la</strong>r residual, ya que no se monitorizó en esta ocasión el TOF.<br />

121<br />

PÒSTERS - Dissabte Sessió 12


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

122<br />

PÒSTERS. Sessió 1<br />

P1. FUNCIONES DE LA ENFERMERIA EN EL PROCESO ANESTÉSICO<br />

INTRAOPERATORIO DE LA H.S.A.<br />

S. Cortel; F. B. Lavin; M. C. Gómez; I. Mon; J. Fernán<strong>de</strong>z; L. Moltó<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar<br />

INTRODUCCIÓN: La inci<strong>de</strong>ncia aproximada <strong>de</strong> <strong>la</strong> hemorragia subaracnoi<strong>de</strong>a<br />

(HSA) es <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 11-20/100.000 habitantes /año. En nuestro medio<br />

se <strong>de</strong>tectan 7-8 casos /10.000 habitantes/año. Tras el diagnóstico <strong>de</strong> <strong>la</strong> HSA,<br />

si ésta fuese quirúrgica se activa en nuestro centro un protocolo para HSA,<br />

don<strong>de</strong> se localiza a: neurólogo, neurocirujano, radiólogo intervencionista, intensivista,<br />

anestesiólogo y enfermera.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Se <strong>de</strong>scribirá a continuación los cuidados <strong>de</strong>l paciente<br />

durante <strong>la</strong> intervención por parte <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> enfermería. A su llegada<br />

a quirófano se proce<strong>de</strong>rá a: 1) Material básico: Venti<strong>la</strong>dor, equipo <strong>de</strong> intubación,<br />

sistema <strong>de</strong> aspiración, sueroterapia. Perfusiones <strong>de</strong> drogas<br />

anestésicas. Comprobación <strong>de</strong> reserva <strong>de</strong> sangre. 2) Monitorización anestésica<br />

básica: Presión arterial invasiva (PAI). Presión Venosa Central (PVC). Electrocardiograma<br />

(ECG). Saturación <strong>de</strong> oxigeno BIS. 3) Monitorización metabolismo<br />

cerebral: Saturación <strong>de</strong>l golfo <strong>de</strong> <strong>la</strong> yugu<strong>la</strong>r (SjO2). Saturación regional<br />

<strong>de</strong> O2 (somanetics). Presión tisu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> O2 (PtiO2 cerebral)<br />

CONCLUSIONES: Des<strong>de</strong> nuestra incorporación como hospital <strong>de</strong> referencia<br />

en HSA (marzo 2007) hemos tenido 10 casos quirúrgicos, siendo el resto embolizables.<br />

La complejidad <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> intervenciones lleva implícita una<br />

perfecta coordinación y una formación a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> todo el equipo multidisciplinar.<br />

P2. ACTUACIÓ D'INFERMERIA DAVANT LA HIPERTERMIA MALIGNA<br />

M. <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fuente; M. Valiente<br />

Hospital Universitari Sant Joan <strong>de</strong> Reus<br />

INTRODUCCIÓ: Encara avui és un repte per tot l’equip anestèsic <strong>de</strong>gut a l’alta<br />

mortalitat que pot provocar aquesta complicació anestèsica. Així doncs, malgrat<br />

l’evolució <strong>de</strong>l seu tractament i diagnòstic és important conèixer aquesta<br />

patologia, ja que parlem d’una <strong>de</strong> les emergències anestèsiques més greus<br />

i menys conegu<strong>de</strong>s.<br />

OBJECTIU: Conèixer <strong>la</strong> HM: signes i simptomes, factors <strong>de</strong> risc, factors <strong>de</strong>senca<strong>de</strong>nants,<br />

medicació necessària i maneig <strong>de</strong> <strong>la</strong> mateixa, ja que <strong>la</strong> HM és<br />

una situació d’extrema urgencia que hem <strong>de</strong> saber tractar amb seguretat i<br />

eficiència.<br />

METODOLOGIA: El disseny es va realitzar <strong>de</strong>sprès d’una búsqueda bibliogràfica<br />

re<strong>la</strong>cionada amb el tema, consultar al Servei <strong>de</strong> Farmàcia i al Servei<br />

d’Anestèsia i Reanimació <strong>de</strong> l’Hospital Universitàri Sant Joan <strong>de</strong> Reus.<br />

RESULTATS: Es realitza un organigrama tamany pòster. Aquest pòster es posarà<br />

a l’abast <strong>de</strong> tot el personal d’infermeria, en una zona cèntrica <strong>de</strong>l quiròfan,<br />

i hi haurà p<strong>la</strong>smat <strong>la</strong> pauta d’actuació sistemàtica i or<strong>de</strong>nada, necessària<br />

per a que les cures d’infermeria davant d’aquesta complicació<br />

anestèsica siguin segures i eficaces.<br />

CONCLUSIONS: El procés d’infermeria a l’àrea quirúrgica consta d’unes pautes<br />

d’actuació, que segui<strong>de</strong>s correctament ens facilitaran <strong>la</strong> <strong>de</strong>tecció precoç<br />

<strong>de</strong> possibles complicacions, així doncs, aquest poster ens serveix per proporcionar<br />

unes cures estandarditza<strong>de</strong>s que assegurin una evolució pre, intra i<br />

post operatòries minimitzant el risc <strong>de</strong> complicacions, i donant unes cures ràpi<strong>de</strong>s,<br />

segures i eficients.


P3. VALORACIÓN DEL ESTUDIO PREOPERATORIO POR PARTE DEL EQUIPO DE<br />

ENFERMERÍA DE ANESTESIA EN UN PACIENTE CON ESPONDILITIS<br />

ANQUILOPOYÉTICA<br />

N. Rodríguez; M. Ing<strong>la</strong>; V. Jamart (1); A. Crespo; C. Rodríguez; J. Mai<strong>la</strong>n<br />

Instituto Unviversitario Dexeus, Barcelona, Hospital Valle <strong>de</strong>l Nalón, Asturias (1)<br />

INTRODUCCIÓN: La espondilitis anquilopoyética es una enfermedad en <strong>la</strong> cual<br />

<strong>la</strong> evaluación preoperatoria pue<strong>de</strong> mostrar c<strong>la</strong>ros signos <strong>de</strong> dificultad para el<br />

manejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía aérea y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> técnicas regionales. Es por esto que<br />

requiere <strong>de</strong> un meticuloso estudio preoperatorio, incluso por el equipo <strong>de</strong> enfermería<br />

<strong>de</strong> anestesia <strong>de</strong> quirófano. A pesar <strong>de</strong> haber sido valorado con anticipación<br />

en <strong>la</strong> consulta preoperatoria <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión final <strong>de</strong>l tipo <strong>de</strong> anestesia es<br />

tomada por el anestesiólogo asignado a ese quirófano el día <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirugía.<br />

OBJETIVO: Demostrar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración preoperatoria por parte<br />

<strong>de</strong>l equipo <strong>de</strong> enfermería en un paciente con espondilitis anquilopoyética.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Paciente varón <strong>de</strong> 42 años programado para reemp<strong>la</strong>zo<br />

total <strong>de</strong> ca<strong>de</strong>ra izquierda (resurfacing) que pa<strong>de</strong>ce espondilitis anquiloyética.<br />

De forma sistemática en <strong>la</strong> consulta preoperatoria se realiza una valoración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s siguientes características fenotípicas: exploración <strong>de</strong> raquis<br />

lumbar, distancia tiromentoniana, movilidad <strong>de</strong>l cuello y abertura bucal, acceso<br />

vías periféricas. A<strong>de</strong>más, se tuvieron en cuenta <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>sificaciones <strong>de</strong> Mal<strong>la</strong>mpati<br />

(c<strong>la</strong>sificación para valorar <strong>la</strong> vía aérea) y ASA (riesgo que p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> anestesia<br />

para los distintos estados <strong>de</strong>l paciente según <strong>la</strong> American Society of<br />

Anesthesiologists).<br />

P4. COMPROMÍS DE VIA AÈRIA PER ANGIOEDEMA HEREDITARI EN NEN DE 2 ANYS<br />

INTERVINGUT D'AMIGDALECTOMIA<br />

E. López; M. Monerris; M. Homs; M. Santos; M. Soler; J. Canet<br />

Hospital Germans Trias i Pujol<br />

INTRODUCCIÓ: L'angioe<strong>de</strong>ma hereditària una ma<strong>la</strong>ltia immunitària rara<br />

(1/10000 - 1/50000 casos x hab/any) causada pel dèficit d'inhibidor <strong>de</strong> C1.<br />

Es caracteritza per <strong>la</strong> inf<strong>la</strong>mació <strong>de</strong> pell i mucoses generalment sense prurit<br />

ni urticària. Pot comportar compromís <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aria superior que pot condicionar<br />

complicacions peri i post-operatòries que cal tenir en compte en el<br />

maneig anestèsic d'aquests pacients.<br />

CAS CLÍNIC: Es tracta d'un pacient varó <strong>de</strong> 2 anys i 5 mesos. Sense al·lèrgies<br />

conegu<strong>de</strong>s. Antece<strong>de</strong>nts familiars d'atpia i asma extrínseca. Antece<strong>de</strong>nts personals:<br />

episodis <strong>de</strong> bronquiolitis, Síndrome d'Apnea Obstructiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Son i<br />

asma infantil tractada amb bu<strong>de</strong>sonida i antileucotriens. Pen<strong>de</strong>nt d'estudi<br />

d'al·lèrgies al <strong>de</strong>tectar-se augment <strong>de</strong> <strong>la</strong> IgE i Phadiatop positiu. Programat<br />

per a amigdalectomia (hipertròfia amigda<strong>la</strong>r Brodsky 3). La intervenció es<br />

rea litza sota inducció ba<strong>la</strong>ncejada i intubació orotraqueal, sense incidències.<br />

Al cap <strong>de</strong> 60 min post-cirurgia, s'instaura <strong>de</strong> manera aguda e<strong>de</strong>ma orofacial<br />

DISCUSIÓN: Los pacientes que pa<strong>de</strong>cen enfermeda<strong>de</strong>s sistémicas <strong>de</strong>ben ser<br />

evaluados <strong>de</strong> manera meticulosa en <strong>la</strong> consulta preoperatoria, con el fin <strong>de</strong><br />

evitar complicaciones pre-, peri- o post-operatorias. La espondilitis anquilopoyética<br />

es una enfermedad formadora <strong>de</strong> hueso que evoluciona hacia <strong>la</strong> fusión.<br />

Las partes anatómicas afectadas <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l sexo. Las articu<strong>la</strong>ciones<br />

más afectadas en el sexo masculino son <strong>la</strong> columna y <strong>la</strong> pelvis, condicionando<br />

<strong>la</strong> técnica regional en nuestro caso. La valoración visual -conjuntamente con<br />

el informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> consulta preoperatoria y el conjunto <strong>de</strong> pruebas complementarias-<br />

por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> enfermera <strong>de</strong> anestesia conllevará a <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong><br />

material específico (fibrobroncoscopio) para <strong>la</strong> inducción anestésica <strong>de</strong>bido a<br />

que será una intubación difícil; en este paciente no será posible realizar una<br />

anestesia combinada (regional más general).<br />

BIBLIOGRAFÍA:<br />

1. B<strong>la</strong>nda M, Gallo U. Emergency airway Management. Emergency Medicine Clinics of<br />

North America 21, 2003, 1-26.<br />

2. Lu P, Brimacombe J, HO A, Shyr M, Liu H. He intubating <strong>la</strong>ryngeal mask airway in<br />

severe ankylosing spondylitis. Canadian Journal of Anesthesia, 2001, 48:10.<br />

pag. 1015-19.<br />

3. Molina R, Sanchez <strong>de</strong> Rios G. Consi<strong>de</strong>raciones anestésicas en <strong>la</strong> espondilitis anquilosante.<br />

Revista Colombiana <strong>de</strong> Anestesiología v.3 4 n. 4 Bogota, 2006.<br />

sever amb obstrucció completa <strong>de</strong> <strong>la</strong> via aria. Es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix reintubació i trasl<strong>la</strong>t<br />

a l'unitat <strong>de</strong> reanimació, on s'adminstra tractament corticoi<strong>de</strong>u, antihistamínic<br />

i adrenalina. No s'aconsegueix resolució <strong>de</strong>l quadre per <strong>la</strong> qual cosa<br />

es <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>ix trasl<strong>la</strong>t a UCI pediàtrica, on es manté amb venti<strong>la</strong>ció mecànica durant<br />

72 hores. S'extuba sense incidències al disminur l'e<strong>de</strong>ma orofacial. Durant<br />

el seu ingrés es realitza protocol per a estudi d'al·lèrgies, on s'objectiva<br />

un dèficit <strong>de</strong> C1-inhibidor, per <strong>la</strong> qual cosa es va arribar al diagnòstic<br />

d'angioe<strong>de</strong>ma hereditari.<br />

DISCUSIÓ: L'angioe<strong>de</strong>ma hereditària és una ma<strong>la</strong>ltia a tenir en compte davant<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> presència d'antece<strong>de</strong>nts familiars i personals favorables així com<br />

l'existència <strong>de</strong> factors precipitants. Pot comprometre seriosament <strong>la</strong> via aria,<br />

augmentant <strong>la</strong> morbimortalitat en aquest tipus <strong>de</strong> pacients. És necessària<br />

una bona avaluació preanestèsica i una infraestructura hospitalària a<strong>de</strong>quada<br />

per a afrontar les possibles complicacions d'aquests ma<strong>la</strong>lts.<br />

123<br />

PÒSTERS - Infermeria Divendres Sessió 1


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P5. SEGURETAT EN CIRURGIA AMBULATÒRIA: LA INFORMACIÓ COM A EINA<br />

PRINCIPAL<br />

V. Majada; M. García; E. Prat; S. Guerrero<br />

Consorci Sanitari Parc Taulí<br />

La cirurgia ambu<strong>la</strong>tòria ha crescut en els últims anys fins arribar a representar<br />

el major percentatge <strong>de</strong> <strong>la</strong> cirurgia programada que es realitza avui en<br />

dia. Aquest creixement ve donat pels beneficis que comporta tant per l’usuari<br />

i <strong>la</strong> família, amb una recuperació més ràpida i una disminució <strong>de</strong>l risc<br />

d’infeccions, entre d’altres, com pel sistema sanitari reduint llistes d’espera<br />

i el cost hospita<strong>la</strong>ri. Fa més d’una dècada que el nostre hospital ofereix el<br />

servei <strong>de</strong> cirurgia ambu<strong>la</strong>tòria, però ha estat en aquests dos últims anys on<br />

s’han produït uns canvis més significatius, en el tipus <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ció i<br />

d’intervencions quirúrgiques. Arrel d’aquests canvis, el nostre centre està<br />

adaptant els protocols ja existents a les noves necessitats assistencials,<br />

però és a nivell preoperatori on <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> <strong>la</strong> infermera està menys present.<br />

Pensem que reforçar aquesta primera intervenció infermera pot millorar<br />

124<br />

amb escreix <strong>la</strong> seguretat i <strong>la</strong> qualitat assistencial. El nostre objectiu principal<br />

és augmentar <strong>la</strong> seguretat <strong>de</strong>l procés quirúrgic (usuari - infermera) a<br />

partir <strong>de</strong> l’e<strong>la</strong>boració d’un tríptic informatiu. Actualment en el nostre servei<br />

s’ofereixen uns fulls informatius que s’entreguen a <strong>la</strong> visita preoperatòria,<br />

però <strong>la</strong> nostra i<strong>de</strong>a ha estat complementar aquesta informació amb<br />

l’e<strong>la</strong>boració <strong>de</strong> dos tríptics, un per cirurgia major ambu<strong>la</strong>tòria, que es donarà<br />

en aquesta mateixa visita, i un altre per cirurgia menor ambu<strong>la</strong>tòria, que es<br />

lliurarà a consultes externes. Aquest projecte <strong>de</strong> millora està posat en coneixement<br />

i recolzat pels responsables <strong>de</strong>l nostre servei. El nostre objectiu<br />

final és, que <strong>de</strong>sprés d’un temps pru<strong>de</strong>ncial <strong>de</strong> prova i a través d’una enquesta,<br />

<strong>de</strong>mostrar l’efectivitat d’aquests tríptics per po<strong>de</strong>r imp<strong>la</strong>ntar-los <strong>de</strong>finitivament.<br />

P6. PROTOCOL D’ACTUACIÓ D’INFERMERIA DE L’ÀREA QUIRÚRGICA DAVANT D’UN<br />

PACIENT AL·LÈRGIC AL LÀTEX<br />

P. Aizpurua, N. Salinas, J. Bonet, S. Torra, E. Garcia i A. Leal<br />

Àrea quirúrgica <strong>de</strong>l Hospital Universitari Arnau <strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>nova, Lleida<br />

INTRODUCCIÓ: L’al·lèrgia al làtex és un motiu creixent <strong>de</strong> preocupació en<br />

l’àmbit sanitari on múltiples estudis <strong>de</strong>terminen un augment en <strong>la</strong> prevalença<br />

<strong>de</strong> dita al·lèrgia (entre l’1% i el 6% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ció general), és per<br />

això, que tot el personal <strong>de</strong> l’àrea quirúrgica, <strong>de</strong> forma multidisciplinari, ha<br />

d’estar preparat per aconseguir un ambient segur en aquelles ocasions que<br />

s’ha d’actuar <strong>de</strong> manera urgent. El làtex o goma natural és <strong>la</strong> sàvia lletosa<br />

que s’obté <strong>de</strong> l’arbre Hervea Brasiliensis. Després <strong>de</strong> varis processos <strong>de</strong><br />

transformació, aquest és empleat en diversos productes utilitzats amb gran<br />

freqüència en l'àmbit hospita<strong>la</strong>ri. El seu contingut proteic és el responsable<br />

<strong>de</strong> les reaccions al·lèrgiques per anticossos IgE.<br />

OBJECTIUS: Amb <strong>la</strong> finalitat <strong>de</strong> facilitar al personal <strong>de</strong> l’àrea quirúrgica <strong>la</strong><br />

seva actuació davant <strong>de</strong> pacients d’aquest tipus, es p<strong>la</strong>ntegen els següents<br />

objectius: 1. I<strong>de</strong>ntificar al pacient al·lèrgic al làtex. 2. E<strong>la</strong>borar una guia<br />

d’actuació davant <strong>la</strong> possible necessitat <strong>de</strong> prestar atenció urgent a l’àrea<br />

quirúrgica a pacients al·lèrgics al làtex, amb <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificació <strong>de</strong> materials,<br />

medicació i mobiliari que no continguin làtex, per consensuar a tot el personal<br />

<strong>de</strong> l’àrea quirúrgica <strong>de</strong> les normes d’actuació i <strong>de</strong> les mesures a pren-<br />

dre davant aquesta situació. 3. Actuació protoco<strong>la</strong>ritzada diagnòstica immediata<br />

i a curt termini davant una possible reacció al·lèrgica. 4. Aconseguir un<br />

entorn segur pel pacient. 5. Dissenyar un accés fàcil al protocol mitjançant<br />

tríptics i pòsters. 6. Seguiment <strong>de</strong>ls resultats semestralment.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Es realitza una recerca bibliogràfica sobre l’actuació<br />

d’infermeria quirúrgica davant un pacient amb al·lèrgia al làtex. Es revisen<br />

protocols <strong>de</strong> diferents hospitals <strong>de</strong> <strong>la</strong> Xarxa Hospitalària Cata<strong>la</strong>na i <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

resta d’Espanya sobre <strong>la</strong> sistemàtica d’actuació a l’al·lèrgia al làtex en pacients<br />

quirúrgics.<br />

CONCLUSIONS: En l’actualitat, és impossible <strong>la</strong> creació en un hospital d’un<br />

ambient completament lliure <strong>de</strong> làtex. Per lo tant, <strong>de</strong> forma protoco<strong>la</strong>ritzada<br />

s’han d’i<strong>de</strong>ntificar totes les fonts <strong>de</strong> làtex en un quiròfan bàsic i assegurar<br />

que no s’utilitzi cap material per al que sigui possible una alternativa sense<br />

làtex. Durant el perío<strong>de</strong> maig <strong>de</strong> 2008 fins el moment actual, els pacients<br />

amb al·lèrgia al làtex intervinguts d’urgències en el nostre hospital s’ha aplicat<br />

el protocol proposat amb excel·lents resultats.


P7. CUIDADOS DE ENFERMERÍA PARA PREVENIR LA NEUMONÍA ASOCIADA A<br />

VENTILACIÓN MECÁNICA<br />

S. Castellví; A. Bedmar; J. López; R. Elías; E. Alonso<br />

Hospital <strong>de</strong>l Mar<br />

La NAV es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales complicaciones infecciosas que se diagnóstica<br />

en los pacientes ingresados en UCI/REA. Se asocia a una elevada<br />

morbilidad y mortalidad. Aparece entre <strong>la</strong>s 48 horas <strong>de</strong> <strong>la</strong> intubación orotraqueal<br />

y <strong>la</strong>s 48 horas post retirada. Las principales causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> NAV: paciente<br />

inmuno<strong>de</strong>primido; manipu<strong>la</strong>ción vía aérea. El objetivo <strong>de</strong> este póster<br />

es mostrar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> los cuidados <strong>de</strong> enfermería para disminuir <strong>la</strong><br />

inci<strong>de</strong>ncia y agravamiento <strong>de</strong> <strong>la</strong> NAV. Protocolo a seguir: Higiene meticulosa<br />

P8. PROCEDIMIENTOS ANESTÉSICOS EN FETOSCOPIA<br />

<strong>de</strong> manos antes y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l manejo <strong>de</strong>l circuito <strong>de</strong>l venti<strong>la</strong>dor y aspiración<br />

<strong>de</strong> secreciones. Utilizar intercambiadores <strong>de</strong> calor y humedad. Elevar<br />

cabecera <strong>de</strong>l enfermo 45º. Lavados bucales con clorhexidina 0,12%. Aspiración<br />

subglótico continua a presiones <strong>de</strong> 5-10 mmH2O. Control neumotaponamiento<br />

(20-25mmH2O). Aspiración secreciones sólo si son evi<strong>de</strong>ntes<br />

(no <strong>de</strong> forma rutinaria). En nuestra reanimación se ha <strong>de</strong>mostrado una disminución<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> NAV al llevar a cabo el protocolo.<br />

Mª José Sas Vidal-Ribas, Isabel Salgado, Ana Mª P<strong>la</strong>za Moral, Carmen Fernán<strong>de</strong>z López <strong>de</strong> Hierro, Fátima Crispi Bril<strong>la</strong>s, José Mª Martínez Crespo<br />

Hospital Clínic. Se<strong>de</strong> Maternitat<br />

INTRODUCCIÓN: La cirugía fetal es hoy en día, una práctica clínica frecuente<br />

en servicios <strong>de</strong> medicina materno-fetal especializados. Actualmente, se limita<br />

casi exclusivamente a cirugía endoscópica o fetoscopia y a cirugía EXIT<br />

(Exutero Intrapartum Therapy). La fetoscopia pue<strong>de</strong> realizarse para tratamientos<br />

sobre <strong>la</strong> p<strong>la</strong>centa y el cordón, como en el síndrome <strong>de</strong> transfusión<br />

fetofetal (STFF) o para tratamientos directos sobre el feto, como en <strong>la</strong> hernia<br />

diafragmática (HD) u otros. Describimos nuestra experiencia en los cuidados<br />

y monitorización anestésica para fetoscopia.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS: Estudio prospectivo <strong>de</strong> 61 gestantes, a <strong>la</strong>s que se<br />

practicó fetoscopia bajo sedación con remifentanilo + infiltración con anestesia<br />

local o bien, remifentanilo + anestesia epidural + anestesia fetal. Se<br />

registraron datos <strong>de</strong>mográficos, indicación quirúrgica, constantes hemodinámicas<br />

y venti<strong>la</strong>torias, y nivel <strong>de</strong> consciencia en tiempos <strong>de</strong>terminados, así<br />

como dosis máxima <strong>de</strong> remifentanilo, necesidad <strong>de</strong> complementación analgésica<br />

y duración <strong>de</strong>l procedimiento. También se recogieron efectos secun-<br />

darios. mcg/kg/min. En ningún caso el grado <strong>de</strong> sedación fue superior a 3,<br />

siendo necesaria complementación analgésica con propofol en 3 casos <strong>de</strong><br />

STFF y 2 casos <strong>de</strong> HD. Apareció hipotensión arterial en 1 caso <strong>de</strong> HD. No se<br />

observaron alteraciones <strong>de</strong> los parámetros venti<strong>la</strong>torios. Las complicaciones<br />

más frecuentes fueron prurito (15%) y náuseas (8,3%)._Resultados: Se realizaron<br />

61 fetoscopias para: coagu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> anastomosis vascu<strong>la</strong>res en<br />

34 casos y oclusión selectiva <strong>de</strong> cordón en 12 casos <strong>de</strong> STFF; colocación o<br />

extracción <strong>de</strong> balón traqueal en 12 casos <strong>de</strong> HD y otros tratamientos en<br />

3 casos. El tiempo anestésico en minutos fue <strong>de</strong> (M/DS): 77,7 /20, 90,4/32,<br />

81,2/32 y 78,3/40 respectivamente. En el 64% <strong>de</strong> los casos, <strong>la</strong> dosis máxima<br />

<strong>de</strong> remifentanilo fue <strong>de</strong> 0,1.<br />

CONCLUSIONES: El remifentanilo en perfusión IV continua, es una técnica<br />

a<strong>de</strong>cuada para proporcionar analgesia y sedación materna, a <strong>la</strong> vez que analgesia<br />

fetal durante <strong>la</strong> fetoscopia, presentando un bajo riesgo <strong>de</strong> complica -<br />

ciones.<br />

P9. RELEVANCIA DEL EXAMEN PREOPERATORIO: IDONEIDAD Y ACTUALIZACIÓN<br />

DE LAS PRUEBAS COMPLEMENTARIAS<br />

F. Barrera; O. Martínez; A. Pe<strong>la</strong>vski<br />

Hospital Universitario Vall d’Hebrón<br />

INTRODUCCIÓN: La colocación <strong>de</strong> vías centrales no está exenta <strong>de</strong> riesgo.<br />

Cuando se realiza antes <strong>de</strong> una intervención quirúrgica el estudio preoperatorio<br />

pue<strong>de</strong> ayudarnos a <strong>de</strong>tectar complicaciones y a p<strong>la</strong>ntear el manejo<br />

anestésico más a<strong>de</strong>cuado para cada situación.<br />

CASO CLÍNICO: Presentamos el caso <strong>de</strong> una mujer <strong>de</strong> 78 años con antece<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>de</strong> tumorectomía por neop<strong>la</strong>sia <strong>de</strong> mama e histerectomía que se intervino<br />

con carácter <strong>de</strong> urgencia <strong>de</strong> un cuadro <strong>de</strong> oclusión intestinal. A su<br />

llegada a <strong>la</strong> zona quirúrgica se observó que <strong>la</strong> paciente carecía <strong>de</strong> ECG previo<br />

y <strong>de</strong> radiografía <strong>de</strong> tórax posterior a <strong>la</strong> colocación <strong>de</strong> un catéter venoso<br />

central en vena subc<strong>la</strong>via <strong>de</strong>recha. Se consi<strong>de</strong>ra obligatorio <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s mismas. La radiografía <strong>de</strong> tórax evi<strong>de</strong>nció <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> neumotórax<br />

izquierdo. En el electrocardiograma se objetivó una taquiarritmia supraventricu<strong>la</strong>r<br />

llegándose al diagnóstico <strong>de</strong> flutter auricu<strong>la</strong>r, con buena tolerancia<br />

hemodinámica por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> paciente. Multidisciplinarmente se consensuó<br />

intervenir a <strong>la</strong> paciente dada <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> su patología intestinal tratándose<br />

en primer lugar el neumotórax y posteriormente <strong>la</strong> taquiarritmia por<br />

consi<strong>de</strong>rarse secundaria a <strong>la</strong> patología respiratoria.<br />

COMENTARIO: El caso clínico tiene como objetivo seña<strong>la</strong>r <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l examen<br />

preoperatorio, <strong>de</strong>biendo ser éste idóneo para el tipo <strong>de</strong> paciente y actualizado<br />

a <strong>la</strong> eventualida<strong>de</strong>s clínicas presentes en el momento <strong>de</strong> <strong>la</strong> intervención.<br />

125<br />

PÒSTERS - Infermeria Divendres Sessió 1


VI CONGRÉS DE LA SCARTD<br />

P10. ON, QUAN, COM I PER QUÈ DE LA BOMBA ELASTOMÈRICA<br />

E. Molpece<strong>de</strong>s; N. Puig; M. Polo; C. Roldán; C. Val<br />

Hospital Dos <strong>de</strong> Maig. CSI<br />

OBJECTIU: Contro<strong>la</strong>r, mitjançant l’EVA, el dolor postoperatori inmediat i tardà<br />

en els primers dies, ajustant el dispositiu d’infusió continua amb un fàrmac<br />

segons les necessitats <strong>de</strong>l pacient intervingut.<br />

METODOLOGIA: Presentació <strong>de</strong> <strong>la</strong> bomba e<strong>la</strong>stomèrica (infusor) i els seus<br />

components. Col·locació <strong>de</strong>l catèter al pacient. Preparació <strong>de</strong> <strong>la</strong> bomba e<strong>la</strong>stomèrica:<br />

emplenat i purgat. Connexió <strong>de</strong>l catèter amb <strong>la</strong> bomba. Control <strong>de</strong>l<br />

dolor postoperatori mitjançant l’esca<strong>la</strong> d’EVA per ajustar el volum <strong>de</strong> perfusió.<br />

Avantatges <strong>de</strong> l’ús <strong>de</strong> <strong>la</strong> bomba.<br />

P12. AL·LÈRGIA AL LÀTEX: MESURES DE SEGURETAT DAVANT UNA URGÈNCIA<br />

QUIRÚRGICA<br />

M. Colomer; Mª L. Doménech<br />

Capio Hospital General <strong>de</strong> Catalunya<br />

El poster representarà mitjançant fotografies tot el material necessari per dur<br />

a terme una anestèsia d'urgència lliure <strong>de</strong> làtex. Reflecteix els errors més<br />

habituals i les mesures per no tenir errors o confusions <strong>de</strong>l material a utilit-<br />

126<br />

CONCLUSIÓ: Disminució <strong>de</strong>l dolor postoperatori immediat i tardà mitjançant<br />

l’ús <strong>de</strong> <strong>la</strong> bomba e<strong>la</strong>stomèrica, valorat per l’esca<strong>la</strong> <strong>de</strong>l dolor EVA, aconseguint<br />

aixì, una millora en el benestar <strong>de</strong>l pacient, una rehabilitació precoç i<br />

una disminució en l’aparició d’altres complicacions <strong>de</strong>riva<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l dolor.<br />

P11. ÚS DE L'ANESTÈSIA RAQUÍDEA EN LA MICROCIRURGIA ENDOSCÒPICA<br />

TRANSANAL<br />

A. Oller; G. Arribas<br />

Corporació Sanitària Parc Taulí Saba<strong>de</strong>ll<br />

INTRODUCCIÓ: Donar a conèixer l’ús i els resultats <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilitazció <strong>de</strong><br />

l’anestèsia raquí<strong>de</strong>a en <strong>la</strong> cirurgia <strong>de</strong> <strong>la</strong> TEM ( microcirurgia endoscòpica<br />

transanal). La TEM és una tècnica quirúrgica endoluminal, <strong>de</strong>senvolupada<br />

pel Dr. Buess al 1984 per l’exèresi <strong>de</strong> tumors rectals <strong>de</strong> forma local. És una<br />

alternativa als procediments radicals (resecció anterior baixa <strong>de</strong> recte) disminuint<br />

<strong>la</strong> comorbiditat, però només un 5% <strong>de</strong>ls tumors són susceptibles a<br />

aquest tractament. En el nostre hospital aquesta intervenció es realitza <strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>l juliol <strong>de</strong>l 2004, sent un <strong>de</strong>ls hospitals <strong>de</strong> referència <strong>de</strong> Catalunya.<br />

MATERIAL I MÈTODES: Aquest tipus d’intervenció requereix un alt grau <strong>de</strong><br />

re<strong>la</strong>xació, per <strong>la</strong> qual cosa <strong>la</strong> tècnica anestèsica a utilitzar és l’anestèsia general,<br />

però <strong>de</strong>s <strong>de</strong> fa un any s’ha començat ha utilitzar <strong>la</strong> tècnica raquí<strong>de</strong>a<br />

per aquells ma<strong>la</strong>lts que no són susceptibles a l’anestèsia general.<br />

RESULTATS I CONCLUSIONS: L’ús <strong>de</strong> l’anestèsia raquí<strong>de</strong>a en <strong>la</strong> tècnica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

TEM és molt recomanable en els casos que <strong>la</strong> posició <strong>de</strong>l ma<strong>la</strong>lts ho permeti,<br />

és a dir sempre que s’intervingui en posició <strong>de</strong> <strong>de</strong>cúbit supí o <strong>de</strong> <strong>de</strong>cúbit <strong>la</strong>teral,<br />

tant per aquells ma<strong>la</strong>lts que ho requereixin per patologia associada<br />

com per aquells que es sospiti que <strong>la</strong> tècnica serà <strong>de</strong> curta durada.<br />

zar. Es donaran unes normes a seguir per a saber si el material conté o no<br />

làtex. Volem que sigui un póster c<strong>la</strong>r i fàcil d'interpretar perquè serveixi com<br />

a pauta a seguir per tal d'evitar errors i donar així més seguretat al pacient.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!