Unibertsitateko ikasleen elikadura ohiturak eta bere ... - Euskara

Jakintza-arloa: Medikuntza 

Unibertsitateko ikasleen 

elikadura ohiturak eta bere 

eragina egungo eta 

etorkizuneko osasunean 

Egilea: AMAIA IRAZUSTA ASTIAZARAN 

Urtea: 2007 

Zuzendariak: JAVIER GIL GOIKURIA, FATIMA RUIZ LITAGO 

Unibertsitatea: UPV-EHU 

ISBN: 978-84-8438-183-9

Hitzaurrea 

Gure gizarteko egungo hilkortasun kausak aztertzen baditugu, gure inguruko 

gizarteetan arazo baskular eta minbiziak heriotzen %60 eragiten dituzte. 

Bestetik obesitatea egungo osasun arazo larrienetarikoa bihurtu da eta 

Osasunerako Munduko Erakundeak 21. mendeko epidemia dela dio. Osasun 

arazo hauek jatorri bakarra ez badute ere, maiz bizi-ohiturek garrantzia handia 

izango dute hauen garapenean. Gaur egun, populazioaren elikadura-ohiturak 

osasun egoeraren faktore mugatzaile direla onartzen da. 

Bizi-ohituren artean kontuan izan behar dugu gure gizartea gero eta 

egonekoagoa izateaz gain, zenbait elikadura ohitura desegokia ditugula. 

Egungo elikadura-patroia ez dator bat elikadura orekatu eta osasuntsuarekin. 

Azken hamarkadetan gure elikadura ohiturek eraldaketa handia jasan dute eta 

autore batzuk elikadura-ohituren trantsizioa gertatu dela diote. 

Elikadura-ohitura hauek txikitatik jasotzen ditugu eta horregatik oso 

garrantzitsua da ohiturak barneratzen ditugun momentuan ohitura osasuntsuak 

sustatzea. Unibertsitateko ikasleak, bere adina eta egoeragatik ohiturak 

aldatzeko momentuan aurkitzen dira, beraz euren elikadura-ohiturak ondo 

ezagutzea eta egituratzea ezinbestekoa da etorkizunean gazte hauek elikadura 

ohitura osasuntsuak izan dezaten.

MEDIKUNTZA ETA ODONTOLOGIA FAKULTATEA 

FISIOLOGIA SAILA 

UNIBERTSITATEKO IKASLEEN ELIKADURA- 

OHITURAK ETA BERE ERAGINA EGUNGO 

ETA ETORKIZUNEKO OSASUNEAN 

Doktorego-tesia 

Zuzendariak: Javier Gil Goikouria Doktorea 

Amaia Irazusta Astiazaran 

2007 

Fátima Ruiz Litago Doktorea

INDIZEA

INDIZEA 

1. SARRERA 9 

1.1. NERABEZAROA ETA GAZTERIA 9 

1.2. ELIKADURA ETA NUTRIZIOA 13 

1.2.1. ENERGIA 13 

1.2.2. MANTENUGAIAK 14 

1.2.2.1. Makromantenugai energetikoak 14 

Gluzidoak edo karbohidratoak 14 

Lipidoak 16 

Proteinak 16 

1.2.2.2. Mikromantenugaiak 17 

Bitaminak 17 

Mineralak 18 

1.2.3. NUTRIZIO BEHARRAK ETA AHOLKATUTAKO EKARPENAK 18 

1.2.3.1. Energia eta mantenugaien beharrak 20 

1.2.3.2. Mikromantenugaien beharrak 23 

1.2.4. ELIKAGAI TALDEAK 25 

1.3. OSASUNA ETA ELIKADURA 29 

1.3.1. ELIKADURA EGUN 29 

1.3.2. GAIXOTASUN KARDIOBASKULARRAK 31 

1.3.3. SINDROME METABOLIKOA 36 

1.3.4. OBESITATEA 39 

1.3.5. ELIKADURA ETA MINBIZIA 44 

Indizea 

Indizea 5

Indizea 

1.4. UNIBERTSITATEKO IKASLEEN BIZI-OHITURAK 45 

1.4.1. NERABEEN ELIKADURA-OHITURA DESEGOKIAK 46 

1.4.2. BIZI-OHITUREN ALDAKETAK UNIBERTSITATEAN 47 

1.4.3. LEIOA/ERANDIOKO GUNEKO JATEKO ESKAINTZA 49 

2. HELBURUAK 51 

3. MATERIAL ETA METODOAK 55 

3.1. LAGINA 57 

3.2. ELIKADURA BALORAZIOA / NUTRIZIO-EGOERA 60 

3.2.1. ELIKAGAI ETA MANTENUGAIEN EKARPENAREN 

DETERMINAZIOA 60 

3.2.1.1. Galdeketa dietetikoa. Egunkari dietetikoa 61 

3.2.1.2. Galdeketa dietetikoen analisia: mantenugaiak eta elikagaiak 63 

3.2.2. GORPUTZ-EGITURA ETA OSAERAREN BALORAZIOA 64 

3.2.2.1. Antropometria 64 

3.2.2.2. Somatotipoa 67 

3.3. OSASUN INDIKATZAILEAK 69 

3.3.1. OBESITATEA 69 

3.3.2. TENTSIO ARTERIALA 71 

3.4. UNIBERTSITATE-IKASKETAK 72 

3.5. ESTATISTIKA ANALISIA 73 

4. EMAITZAK ETA EZTABAIDA 75 

6 Indizea

4.1. UNIBERTSITATEKO IKASLEEN EZAUGARRI SOZIO- 

DEMOGRAFIKOAK 77 

4.2. UNIBERTSITATEKO IKASLEEN ELIKADURA 81 

4.2.1. NUTRIZIOA 81 

4.2.1.1. Makromantenugaiak 81 

4.2.1.2. Mikromantenugaiak 87 

4.2.2. ELIKADURA 92 

4.2.2.1. Elikagai taldeak 92 

4.2.2.2. Otorduen banaketa 97 

4.2.3. ELIKADURA-OHITURAK UNIBERTSITATEKO IKASKETETAN 

ZEHAR 100 

4.2.3.1. Bizi-modu aldaketa 100 

4.2.3.2. Ikasketa mota eta ikasketa-emaitzen eragina 117 

4.2.3.3. Ikasturteen konparazioa 126 

4.2.3.4. Leioa/Erandioko guneko jateko eskaintzaren analisia 133 

4.3. OSASUNA ETA ELIKADURA 136 

4.3.1. DATU ANTROPOMETRIKOAK 136 

4.3.2. TENTSIO ARTERIALA 142 

4.3.3. ELIKADURA-OHITURAK ETA OSASUN PARAMETROAK 144 

4.3.3.1. Elikadura-ohiturak eta obesitatea 145 

4.3.3.2. Elikadura-ohiturak eta tentsio arteriala 157 

4.3.3.3. Elikadura-ohiturak eta gaixotasun kardiobaskularrak 162 

4.3.3.4. Elikadura-ohiturak eta minbizia 165 

4.4. EMAITZEN AZTERKETA OROKORRA 168 

Indizea 

Indizea 7

Indizea 

5. ONDORIOAK 175 

6. BIBLIOGRAFIA 179 

7. ERANSKINAK 217 

7.1. ERANSKINA. IKASLEEI GUTUNA 219 

7.2. ERANSKINA. BAIMEN INFORMATUA 220 

7.3. ERANSKINA. EGUNKARI DIETETIKOKO FORMULARIOA 221 

7.4. ERANSKINA. GLOSARIOA 223 

8 Indizea

1. SARRERA

1. SARRERA 

1.1. NERABEZAROA ETA GAZTERIA 

Nerabezaroa eta gazteria 

Nerabezaroa haurtzaroa eta helduaroaren artean dagoen trantsizio garai bat 

da. Bertan pertsonaren hazkuntza fisikoa eta psikosoziala gertatzen dira. 

Pubertaroa aldiz, ugaltzeko ahalmena lortzeko jazaten diren prozesu biologikoei 

deritzo. Nerabezaroa pubertaroarekin batera hasten dela esaten da, hau aldakorra 

izaten da pertsonen artean, nesketan 8.5 eta 13 urte bitartean hasiko da eta 

mutiletan 9.5 eta 13 urte bitartean. Nerabezaroaren bukaera ezartzeko orduan 

adituen artean ez dago adostasunik. Teorikoki nerabezaroaren bukaera 

gizabanakoak heldutasun fisiko, psikiko eta soziala lortzean gertatuko da. Autore 

batzuek 18 urterekin amaitzen dela diote; baina egungo gizarte baldintzek 

(ikasketa garaiaren luzapena, lan-mundurako sarreraren atzerapena, etxea 

eskuratzeko zailtasuna, e.a.) nerabezaroa luzatzea dakar. Faktore hauek guztiak 

kontuan izanda nerabezaroa 21 urte arte (Serra eta Aranceta, 2003) edota 24 urte 

arte luzatzea (Argemi, 2006) proposatu dute hainbat autoreek. 

Nerabezaroaren barnean ere hiru etapa desberdindu daitezke (Díaz-Gómez eta 

lank., 2006). Nerabezaro goiztiarra: hazkuntza fisiko eta sexu-garapenari 

dagokiona, pubertaroaren hasieratik 14 urte bitartean; tarteko nerabezaroa 14 

urtetik 17 urte bitartean eta nerabezaro berantiarra 18 urtetik 21 edo 24 urte 

bitartean. 

Nerabeen ezaugarri psikosozialak 

Nerabeen artean desberdintasun handiak topatzen badira ere, garai honetako 

ezaugarri orokor bezala ondorengoak aipa ditzakegu: 

Sarrera 11

Nerabezaroa eta gazteria 

1 Portaera aldaketak 

2 Gorputz-irudiagatik kezka 

3 Familia-ingurutik independizatzeko beharra 

4 Lagunen garrantzia 

5 Buru-osasuneko arazoak izateko arrisku handiagoa 

6 Istripuak izateko arrisku handiagoa 

7 Toxikoak kontsumitzeko ohitura 

Hurrengo atalean sakonago azalduko dudan bezala, garai honetan gertatzen 

diren aldaketa hauek guztiak oso garrantzitsuak dira, nerabeen elikadura-jarreran 

eragin onuragarria edo kaltegarria izan dezakete eta. 

12 Sarrera

1.2. ELIKADURA ETA NUTRIZIOA 

Elikadura eta nutrizioa 

Lehenik gomendagarria da elikadura eta nutrizioa desberdintzea. Elikadura 

ekintza boluntario eta kontzientea da, hau elikagaien irenstearekin bukatuko da. 

Ekintza kontzientea denez, heziketaren bidez aldatu daiteke eta honen kalitatea 

faktore kultural eta ekonomikoen eraginpean dago. Nutrizioa berriz, elikagaien 

digestioa, zurgaketa, garraioa eta zelulen erabileraren ekintza oharkabekoa da; 

organismoak elikagaiak, substantzia erabilgarri bihurtzeko egiten dituen prozesu 

fisiologikoak. Gaixotasunik ez dagoenean, nutrizioa elikaduraren menpe dago 

(Martínez eta lank., 2001). 

Elikatzeko era asko daude eta elikagai ugari daude. Nutritzeko berriz era 

bakarra dago eta mantenugaiak gutxi batzuk besterik ez dira. Elikagaiak, 

mantenugaiak izatera pasako dira. 

Nutrizioaren helburuak ondorengoak dira, hauek mantenugaien bidez lortuko 

ditu: (Serra eta lank., 2006a) 

1 Funtzio energetikoa: organismoaren bizi-funtzio guztiak burutu ahal izateko 

behar den energia nahikoa lortzea. 

2 Funtzio plastikoa: gure organismoaren baitan ditugun egiturak (maila 

zelularretik, gorputzeko maila makroegituraraino) eratzea eta mantentzea. 

3 Funtzio erregulatzailea: gertatzen diren prozesu metabolikoak era 

harmonikoan gertatzea. 

1.2.1. ENERGIA 

Izaki bizidunek energia kantitate zehatz bat behar dugu eguneroko 

ekintzetarako; alde batetik oinarrizko metabolismotik eratorritako gastua eta 

bestetik ekintza desberdinetarako behar den gastu energetikoa. Oinarrizko 

metabolismoa Boothby eta Sandiford-ek 1929. urtean honela definitu zuten, gure 

organismoak atsedenean bizi-funtzioak mantentzeko beharrezkoa duen energia 

Sarrera 13


minimoa, hau da, gelditu ezin diren funtzio desberdinak asetzeko (arnasketa, 

zirkulazio-sistema…) beharrezkoa den energian datza. Oinarrizko 

metabolismoaren gastua ia konstante mantentzen da pertsona bakoitzean 18 

urtetik aurrera, baina pertsona batetik bestera alda daiteke adina, sexua, tamaina 

eta gorputz-osaeraren arabera. Adinarekin oinarrizko metabolismoa jaitsi egiten 

da, emakumezkoek aldiz gizonezkoek baino baxuagoa dute, pertsona zenbat eta 

handiagoa izan oinarrizko metabolismoa altuagoa izango du eta organismoan 

zenbat eta ehun adiposo gehiago izan, oinarrizko metabolismoa baxuagoa izango 

da (Martín, 2002). 

Bestetik gastu energetiko osoaren beste osagai garrantzitsua ekintza 

desberdinak egitean behar dugun energia izango da. Hau oinarrizko 

metabolismoarekin konparatuz guztiz aldakorra da eta beti ere pertsona horrek 

duen aktibitate mailaren arabera aldatuko da. Ariketa fisiko ugari egiten duten 

pertsonen gastu energetikoa ariketarik egiten ez dutenen bikoitza izatera heldu 

daiteke. 

1.2.2. MANTENUGAIAK 

1.2.2.1. Makromantenugai energetikoak 

Energia inguruan ditugun elikagaietan dauden makromantenugaietatik lortzen 

dugu, hauek gluzidoak, lipidoak eta proteinak izango dira. 

Gluzidoak edo karbohidratoak 

Mantenugai hauek karbono, hidrogeno eta oxigenoz osaturik daude; 

hidrogenoa eta oxigenoa uraren proportzio berdinean aurkitzen direnez, hemendik 

datorkie karbohidratoei izena. Gluzidoak gure organismoan funtzio energetiko 

garrantzitsua izango dute garunerako glukosa nahitaezkoa delako. Gluzido gramo 

batek 4 kcal emango ditu. Gluzidoak monosakarido, oligosakarido eta 

14 Sarrera


polisakaridotan sailka daitezke. Monosakarido eta oligosakaridoak ere azukre edo 

gluzido sinple izenekin ezagutzen dira, hauek duten tamaina molekular eta gozo 

zaporeagatik. Hauek batez ere azukre, ezti, fruta eta esne eta esnekietan aurkitzen 

dira. Orokorrean gure dietan ez dira kantitate handitan hartu behar. 

Bestetik polisakaridoak gluzido konplexu izenarekin ere ezagutzen dira, hauek 

monosakarido ugariz osatutako molekula konplexuak dira. Gure dietan hartzen 

dugun gluzido konplexu ugariena almidoia da, energia iturri garrantzitsua da eta 

batez ere zereal eta zerealetatik eratorritako elikagaietan aurkitzen da. 

Talde honetan ere zuntza dietetikoa azalduko dugu. Zuntza definitzeko 

kontzeptu ugari dago, Trowel-ek aspaldi (Trowel eta lank., 1976) zuntz dietetikoak 

honela definitu zituen: gizakien digestio-entzimetara erresistenteak diren landare- 

polisakaridoak eta lignina. Talde honetan substantzia mota desberdinak biltzen 

dira, oso talde heterogeneoa da. Gaur egun esan daiteke unibertsalki onarturik 

dagoen definiziorik ez dagoela (Escudero, 2006). 

Azken urteetako definizioetan zuntzaren kontzeptu berriak barneratzen dira eta 

hauek sintetizatuz ondorengoa esan daiteke: zuntzak landare jatorriko substantzia 

dira, gehienak gluzidoak edo hauetatik eratorriak dira, lignina izan ezik, eta 

gizakien digestio-entzimen hidrolisiari erresistenteak direnez kolonera osorik iristen 

dira eta bertan koloneko florak hidrolizatu eta hartzitu ditzake. (Escudero, 2006). 

Zuntza gehien bat zereal oso, lekale eta fruta gordinetan aurkitzen da. 

Zuntz dietetikoak gure organismoan betetzen duen funtzio 

garrantzitsuenetarikoa hesteetako mugikortasuna erregulatzea da eta honekin 

batera heste-hustea erraztu eta mantenugaien zurgatzea moteltzen du. Bestetik 

zuntzak organismoan dituen eragin osasungarriak azken urteetan ugari aztertzen 

ari da eta emaitzak askotan kontraesankorrak badira ere, osasun erakundeek gure 

elikaduran zuntz gehiago hartzea aholkatzen digute (Van Horn, 1997; Food and 

Nutrition Board, 2001; Food and Nutrition Board, 2002). Badirudi zuntzaren 

Sarrera 15


ekarpen egokiak koloneko minbizia (Kin, 2000; Rubio, 2002; Asano eta Mateod, 

2005), obesitatea (Koh-Banerjee eta lank., 2003; Liu eta lank., 2003; Bes-Rastrollo 

eta lank., 2006) eta gaixotasun kardiobaskularrak (Ludwing eta lank., 1999; NCEP, 

2001; Pereira eta lank., 2004) izateko arriskua murrizten duela. 

Lipidoak 

Gluzidoak bezala, lipidoen funtziorik garrantzitsuena organismoari energia 

ematea da. Baina honetaz gain, beste funtzio batzuk ere baditu: bitamina 

liposolugarrien zurgaketa eta garraioa, hormonen sintesia eta funtzio plastikoa 

(zelulen mintzen osagarri bezala, nerbioak babesteko zorroak...). Elikagaietan 

batez ere, hiru lipido mota nagusi topatzen ditugu: triglizeridoak, fosfolipidoak eta 

kolesterola. Hauen egitura kimikoa oso desberdina da. Lipido gehien oinarrizko 

osagaiak gantz-azidoak dira eta egitura kimikoaren arabera hiru motakoak izan 

daitezke: gantz-azido aseak karbono atomoaren lotura guztiak saturatuak (aseak) 

dituztenak, monoasegabeak bi karbonoen artean lotura bikoitz bat dutenean eta 

poliasegabeak lotura bikoitz bat baino gehiago dutenean. 

Gantz-azido aseak batez ere animalia-jatorriko elikagaietan eta produktu 

industrialetan aurkitzen dira, gantz-azido monoasegabeen artean garrantzitsuena 

oleikoa izango da eta hau oliba olioan aurkitzen da eta azkenik, gantz-azido 

poliasegabeen artean ω-6 (omega-6) eta ω-3 (omega-3) taldekoak desberdindu 

behar dira. ω-6 taldekoen artean azido linoleikoa garrantzitsuena izango da eta 

gehien bat hazi oliotan aurkitzen da, bestetik ω-3 taldean garrantzitsuena azido 

linolenikoa izango da, arrainetan aurkitzen dena. 

Proteinak 

Proteinak aminoazido katez osaturiko molekula konplexua dira. Aipatutako 

funtzio energetikoaz gain, proteinek oinarrizko funtzio plastikoa dute, (gure pisu 

lehorraren osagai nagusia); funtzio honek garrantzia handia izango du hazkuntzan 

16 Sarrera


zehar. Bestetik gure organismoan hainbat nahitaezko funtzio metaboliko, 

erregulatzaile, immunitario eta genetiko izango du. Aminoazidoen artean 

esentzialak direnak eta ez direnak ditugu, gure organismoak aminoazido 

esentzialak sintetizatzeko ahalmenik ez duenez, nahitaez elikaduraren bidez hartu 

beharko ditugu. Elikagai baten kalitate proteikoa aminoazido esentzialen 

ekarpenaren menpe dago eta aminoazido esentzial guztiak dituzten proteinei balio 

biologiko altuko proteinak deritze. 

1.2.2.2. Mikromantenugaiak 

Mikromantenugai izena hartzen dute gure dietan kantitate txikian behar 

direlako. Hauen artean bitaminak eta mineralak sartzen dira eta energiarik ematen 

ez badute ere, gure bizi-funtzioetarako nahitaezkoak dira. 

Bitaminak 

Bitaminak izaki bizidunen nutrizioaren prozesu metabolikoak gertatzeko 

beharrezkoak diren substantzia organikoak dira. Ez dira erregai bezala erabiltzen, 

hauetatik ez dugu energia lortzen; baina bitaminarik gabe, gure organismoak ezin 

du elikaduratik mantenugaiak aprobetxatu. Normalean zelula barnean erabiltzen 

dira koentzimen aurrekari bezala. 

Bitaminak elikaduraren bidez lortuko ditugu, giza gorputzak ezin baititu 

sintetizatu. D bitamina salbuespen bat da, hau larruazalean eguzkiaren 

ekintzarekin sintetiza daiteke. K bitamina ere gure organismoak kantitate txikitan 

sintetiza dezake (Wardlaw, 2006). 

Dieta orekatu eta produktu fresko eta naturaletan aberatsak diren elikagaiekin, 

beharrezkoak diren bitamina guztiak eskura ditzakegu. Hala eta guztiz ere 

badaude behar hauek handitu ditzaketen baldintza batzuk: haurtzaroa, hazkuntza, 

Sarrera 17


haurdunaldia, edoskitzaroa, kirola, tabakoa, alkohola... beraz kasu batzutan 

beharrezkoa izango da bitamina gehigarriak ematea. 

Bitaminak bi taldetan sailka ditzakegu: liposolugarriak (A, D, E eta K) olioetan 

disolbatzen direnak eta hidrosolugarriak (C eta B konplexua) uretan disolbatzen 

direnak. 

Mineralak 

Mineralak elikaduraren osagai inorganikoak dira. Gure organismoan oso funtzio 

garrantzitsua betetzen dute, gauza askotarako beharrezkoak baitira: ehunak 

sortzeko, hormonak sintetizatzeko eta erreakzio kimiko askotarako. Hauen 

sailkapena beharren kantitatearen arabera egiten bada ere, mineral batzuen 

beharra txikiago izateak ez du garrantzia txikiagoa duenik esan nahi. 

Makromineralak ehunetan proportzio handiagoan aurkitzen dira eta beharrak 

100 mg-tik gorakoak dira (kaltzioa, kloroa, magnesioa, fosforoa, potasioa, sodioa 

eta sufrea). Mikromineralen, aztarna elementuen, beharrak 100 mg-tik beherakoak 

dira (kromoa, kobaltoa, kobrea, fluorra, iodoa, burdina, manganesoa, molibdenoa, 

selenioa, zinka eta abar). 

1.2.3. NUTRIZIO BEHARRAK ETA AHOLKATUTAKO EKARPENAK 

Aspaldidanik dietari propietate terapeutikoak atxiki zaizkio, gaur ere, bai herri 

mailan baita zientzia arloan ere, elikadura egoki batek hainbat gaixotasun ekiditeko 

edo atzeratzeko tresna eraginkorra izan daitekeela badakigu. Horretarako dieta 

orekatu eta egoki baten osagaiak zeintzuk diren erabakitzeko ikerlan zientifikoetan 

oinarritutako emaitzetatik ondorioztatuko parametroak egokitzat onartzen dira. 

18 Sarrera


Osasunerako Munduko Erakundeak (OME) mantenugai bakoitzaren behar 

minimoak zeintzuk diren aspalditik esan badu ere, egun OME-k Helburu 

Nutrizionalak eta Gida Dietetikoak finkatu ditu, ez bakarrik behar minimoak 

asetzeko, baita endekapenezkoak eta kronikoak diren gaixotasunen garapena 

ekiditeko helburuarekin. 

Energia eta mantenugai bakoitzaren beharrak zeintzuk diren aipatzen hasi 

baino lehen, erreferentziazko balio batzuen esanahia argitzea garrantzitsua da. 

DRI-ak (Dietary Reference Intakes) erreferentziazko balioak dira eta pertsona 

osasuntsu baten dieta planteatzeko erabilgarriak dira (Food and Nutrition Board, 

1997, 2000, 2001, 2002). Hauek mantenugaien ekarpenerako estimazio 

kuantitatiboak dira eta hauen artean EER-ak (Estimated Energy Requirements), 

AMDR-ak (Aceptable Macronutrient Distribution Range), RDA-ak (Recommended 

Dietary Allowances), AI-ak (Adequate Intakes) eta EAR (Estimated Average 

Requirements) sartzen dira. Hauek guztiak sexu eta adinaren arabera desberdinak 

dira. 

EER-a pertsona batek behar duen energiaren estimazioa da. Honen kalkuluan 

adina eta sexua kontuan izateaz gain, pertsona horrek duen aktibitate maila ere 

kontuan izango da. Honela hiru taldetan sailkatzen dira: egonekoak, egunero 30 

minutu baino gutxiagotan zehar ariketa fisikoa moderatua egiten dutenek, erdiaktiboak 

egunero 30-60 minutuz aritzen direnak eta aktiboak ordu bete baino 

gehiago egiten dutenak. 

Mantenugaien kasuan, AMDR-ak erabiltzen dira eta sexua eta adinaren 

arabera tarteak ezarriak dira. Gomendio hauek gaixotasun kronikoak izateko 

arrisku gutxiagorekin erlazionatzen dira, aldi berean mantenugai esentzialen 

ekarpena bermatuz. 

RDA-ak mantenugaien ekarpenerako aholkuak dira, hauek ezaguera 

zientifikoetan oinarrituta, pertsona gehienen behar minimoak asetzeko 

Sarrera 19


beharrezkoak diren mantenugai kantitateak dira. RDA-ak helburu bezala 

planteatzen dira baina bere helburua ez da pertsona edo pertsona taldeen dietak 

planifikatzea. 

AI-ak, batezbesteko beharra adierazteko ebidentzia zientifiko nahikorik ez 

dagoenean RDA-en ordez proposatzen dira. Hauen proposamena pertsona edo 

talde batentzat mantenugai baten ekarpen gomendioa adieraztea da. 

EAR-ak talde bateko kideen erdiaren beharrak zeintzuk izan daitezkeen 

estimatzeko balio du. Erreferentzia hau mikromantenugai baten defizitaren 

prebalentzia baloratzeko baliagarria da. Balio hau pertsona osasuntsuz osatutako 

talde batean oinarrituta, hauen erdiaren (mediana) behar minimoak asetzeko 

beharrezkoa den mantenugai kantitatea da. 

1.2.3.1. Energia eta mantenugaien beharrak 

Nerabe baten nutrizio-beharrak sexua, gantzik gabeko gorputz-masa, ariketa 

fisikoa, hazkuntza-abiadura eta gorputz-osaerako aldaketen arabera alda daiteke 

(National Research Council, 1989). Baina osasun erakundeek adin honetako 

pertsonentzat ezarritako parametroak jarraituta hauek dira gomendio orokorrak. 

Energia beharrak jaiotzen garenetik handituz doaz 15-18 urte ingurura iritsi 

arte, hemen puntu maximo batera iritsiz. Hemendik aurrera garapen abiaduraren 

moteltzearekin batera, beharrak txikituz joango dira. Nerabezaroaren bukaerari 

dagokionez, hau da 18-20 urte inguruan, alde batetik oinarrizko metabolismoaren 

jaitsiera gertatzen da hazkuntza moteldu egiten delako eta bestetik askotan 

aktibitate fisiko edota kirola egiteari utzi egiten diote. Bi hauen ondorioz gastu 

energetiko osoaren jaitsiera handia gerta daiteke eta energia ekarpenaren 

murrizketa gertatzen ez bada pertsonak pisu igoera bat izan dezake. 

20 Sarrera


Mutiletan testosterona eta androgenoek gihar eta hezur-masaren garapen 

handiagoa dakarte eta nesketan aldiz, estrogeno eta progesteronak gantzaren 

metaketa handiagoa suspertzen dute (Rogol eta lank., 2002). Honek mutilen 

energia beharrak handituko ditu eta neskenak aldiz gutxitu. Batez beste esan 

daiteke 18 eta 25 urte artean dauden pertsonentzat estimatutako energia beharra 

(EER) nesketan 2088 kcal-koa dela eta mutiletan 2799 kcal-koa (Food and 

Nutrition Board, 2002). Aldiz, ariketa fisiko ugari egiten duten nerabeek nutrizio eta 

energia beharrak handiagoak dituzte eta hauen dietak ondo egokitzen ez badira 

hazkuntza eta garapen arazoak ager daitezke (Kemper eta lank., 1997). 

1.1. Taula. Nesken makromantenugaien beharrak. (Food and Nutrition 

Board, 2002) 

Proteina (g/egun/kg) b 

Gluzidoak (g/egun) a 

Zuntza (g/egun) b 

A. Linoleikoa (g/egun) b 

A. Linolenikoa (g/egun) b 

Neskak 14-18 

urte artean 

Neskak 19-30 

urte artean 

0.85 0.85 

130 130 

26 25 

11 12 

1.1 1.1 

(a) RDA, Recommended Dietary Allowance; (b) AI, Adequate Intake 

Sarrera 21


1.2. Taula. Mutilen makromantenugaien beharrak. (Food and Nutrition 

Board, 2002) 

Proteina (g/egun/kg) b 

Gluzidoak (g/egun) a 

Zuntza (g/egun) b 

A. Linoleikoa (g/egun) b 

A. Linolenikoa (g/egun) b 

Mutilak 14-18 

urte artean 

Mutilak 19-30 

urte artean 

0.85 0.85 

130 130 

38 38 

16 17 

1.6 1.6 


Makromantenugaiei dagokienez, helduaroan zehar aholkatzen diren proportzio 

bera gomendatzen da (AMDR) (Food and Nutrition Board, 2002). Gluzidoei 

dagokienez, adin honetako pertsonentzat proposatutako behar minimoak 130 

gramo eguneko dira (RDA). Osasunerako Munduko Erakundeak aholkatzen duena 

zera da (OMS/FAO, 1998), gluzidoen ekarpena energia osoaren %45-65a izan 

behar dela; hemendik gehiena gluzido konplexuetatik eratorri beharko luke eta 

askoz gutxiago gluzido sinpleetatik. Bestetik zuntzaren beharrak ere era egoki 

batean asetu behar dira, nesketan egunero 25 g-ko ekarpena gomendatzen da eta 

mutiletan aldiz 38 g-koa (AI) (Food and Nutrition Board, 2002). 

Lipidoen aholkuak energia osoaren %20-35a ez gainditzea da. Gomendioetan 

ere gantz-azido motak desberdindu behar dira. Horrela gantz-azido talde 

bakoitzetik (ase, monoasegabe eta poliasegabe) heren bat hartzea gomendatzen 

da. Lipido osoen ahoratzerako ekarpen gomendiorik ez badago ere, gantz-azido 

esentzialentzat aholkatutako ekarpenak (AI) badaude, azido linoleikoa eta azido 

linolenikoarentzat (Food and Nutrition Board, 2002). Kolesterola animalia-jatorria 

duen esterola da, gure organismoak sintetizatzen badu ere hau animalia-jatorriko 

22 Sarrera


elikagaietatik lortzen dugu; egunero 300 mg kolesterol baino gutxiago hartzea 

aholkatzen da (Food and Nutrition Board, 2002). 

Proteinei dagokienez, energia osoaren %10-35a izan beharko lukete, nerabeen 

garapenerako beharrengatik hauek balio biologiko altuko proteinak izatea 

aholkatzen da. Proteinei dagokienez, aholkatutako kantitate minimoa badago, 

hemen adin-talde honetarako pisu kilogramo bakoitzeko gutxienez 0.85 gramo 

proteina hartzea aholkatzen dira (Adequate Intakes). 

Gaur egun, herri garatuetako elikadura-patroian gluzidoetan eta zuntzan txiroak 

diren dietak hartzen dira (Garbayo eta lank., 2000; Martínez eta lank. 2005; 

Montero eta lank., 2006). Lipidoei dagokienez, gehienetan dieta hiperlipidikoak 

kontsumitzen dira. “Mediterranear dietaren” eragina duten herrietan oliba olioaren 

kontsumo altua eta hazi-olioen kontsumo baxua dela eta gantz-azido 

monoasegabeetan aberatsa eta gantz-azido poliasegabeetan txiroak diren dietak 

kontsumitzen dira (Moreno eta lank., 2002; Serra eta Aranceta, 2004; Montero eta 

lank., 2006). Gehienetan animalia-jatorriko elikagaien kontsumo altuak gantz-azido 

aseen maila igo arazten du. Bestetik animalia-jatorriko elikagaien kontsumo altu 

honek proteina eta aminoazido esentzialen beharra bermatzen du (Garbayo eta 

lank., 2000; Castillo eta León, 2002). 

1.2.3.2. Mikromantenugaien beharrak 

Mikromantenugaiei dagokienez ere lehenago aipatu den bezala, egiten diren 

ekarpen gomendioak aholku orokorrak dira eta ez dute kontuan izango pertsonak 

egiten duen ariketa fisikoa edota bere osasun egoera. Jarraian nerabeen garapen 

egoeragatik garrantzitsuak diren eta adierazpen berezia izango duten 

mikromantenugaiak aipatuko dira. 

Pertsona hauen hazkuntza garaia kontuan izanda, kaltzioaren beharrak oso 

garrantzitsuak dira, batez ere 18 urte arte, nahitaezko minerala baita hezurren 

Sarrera 23


formakuntzan. Bestetik burdinaren beharrak ere altuak dira, mutiletan gihar 

masaren osaketarako behar den odol bolumenarengatik eta nesketan hilerokoetan 

dituen odol galerengatik (Wardlaw, 1998; Martínez eta lank., 2001). 

Bitaminei dagokienez, tiamina, erriboflabina eta nizazinaren beharrak era 

egokian asetu behar dira energia kontsumo altuetarako. D bitamina ere oso 

garrantzitsua da hezurren hazkuntzan. Gainontzeko bitaminen beharrak helduen 

beharren antzekoak direla esan daiteke. 

1.3. Taula. Eguneko bitamina beharrak sexuka banatuta (Food and 

Nutrition Board, 1997, 1998, 2000, 2001) 

A bitamina (μg) a 

Neskak Mutilak 

700 900 

BB1 bitamina (mg) 5 5 

BB6 bitamina (mg) 15 15 

BB12 bitamina (μg) 1.0 1.2 

C bitamina (mg) a 

D bitamina (μg) b 

14 16 

1.2 1.3 

E bitamina (mg) 400 400 

Niacina (mg) 2.4 2.4 

Azido folikoa (mg) a 

65 75 


24 Sarrera


1.4. Taula. Eguneko mineralen beharrak sexuka banatuta (Food and 

Nutrition Board, 1997, 2001, 2005) 

Kaltzioa (mg) a 

Fosforoa (mg) a 

Magnesioa (mg) a 

Burdina (mg) a 

Zinka (mg) a 

(a) RDA, Recommended Dietary Allowance 

1.2.4. ELIKAGAI TALDEAK 


1300 1300 

1250 1250 

360 410 

15 11 

9 11 

Azken urteotan nutrizio-aholkuak populazio mailan eragin handiagoa izateko, 

hainbat osasun erakundeek Elikagaietan Oinarritutako Elikadura Gidak (EOEG) 

osatzea proposatu zuten. Proposamen hau Osasunerako Munduko Erakundeak 

eta Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundeak Zipren antolatutako 

bileran jorratu zuten (OMS/FAO, 1998). Adituen ustez, elikagaietan oinarritutako 

gidak mantenugaietan oinarritutakoak baino ulergarriagoak eta eragingarriagoak 

dira. Bestetik herri bakoitzak bere ezaugarriak kontuan izanda (elikagaien 

eskuragarritasuna, faktore sozial, kultural eta ekonomikoak…) elikagaietan 

oinarritutako elikadura-gidak sortzea suspertu zuten. Honela gobernuek elikaduragidak 

sortu zituzten hauek era grafikoan azalduz erakargarriagoak eta 

adierazgarriagoak izateko. Gaur egun Espanian gehien erabiltzen diren gidak 

Estatu Batuetako Nekazaritza Sailak eta Sociedad Española de Nutrición 

Comunitaria-k (SENC) argitaratutakoak dira, biak piramide itxurakoak. 

Estatu Batuetako piramidea, US Food Guide Pyramid (www.MyPyramid.gov) 

(Mitka, 2005), azken urteotan moldatua izan da eta azkeneko bertsioak ariketa 

fisikoari garrantzia handia ematen dio. Gida honetan proposatutako elikagai 

taldeak hauek dira: zerealak, barazkiak, frutak, olioak, esnekiak eta haragi eta 

Sarrera 25


lekaleak. Talde bakoitzetik hartu beharreko kantitatea eta proportzioa era 

bertikalean adierazita dago eta hauetatik gehiago edo gutxiago har daitezke egiten 

den ariketa fisikoaren arabera. 

1.1. Irudia. US Food Guide Pyramid 

Espanian mantenugaien proportzioen arabera eta bertako produkzio eta 

ohituretan oinarriturik, Sociedad Española de Nutrición Comunitaria-k (SENC) 

ondorengo sailkapena eta gomendioak proposatzen ditu (SENC, 2004). Gida 

honetan honako elikagai taldeak aurkitzen ditugu, egunero hartu beharrekoak, 

patata, zerealak eta eratorriak, barazkiak, frutak, esnea eta esnekiak eta azkenik 

oliba olioa. Ondoren astean zehar aldizka hartu behar direnak lekaleak, fruitu 

lehorrak, arrainak, arrautzak eta haragi-giharrak. Azkenik tontorrean, noizbehinka 

har daitezkeen elikagaiak azaltzen dira, hau da, gantzadun haragiak, opilak, 

gozoak, beste olioak eta gantzak eta edari freskagarriak. 

26 Sarrera

1.2. Irudia. Pirámide Nutricional. (SENC, 2004) 


Elikagaietan oinarritutako gomendioak ulertzeko beharrezkoa da errazio edo 

anoen kontzeptua azaltzea. Anoa elikagai batetik kontsumitzen den ohizko 

kantitatea da. Hau oso erlatiboa denez, gizarte-ohiturak eta aurretik egindako 

elikadura-galdeketetan oinarrituz batezbesteko balioak ezarri dira erreferentzia 

bezala. Honela elikagai talde desberdinen elikagaientzat anoa kopuru desberdina 

gomendatuko da. Ondorengo taulan argigarri bezala, SENC-ek proposatutako 

anoa kantitate eta neurri batzuk azaltzen dira (1.5. Taula) 

Sarrera 27


1.5. Taula. Pirámide Nutricional-eko anoa eta neurriak (SENC, 2004) 

Elikagai taldeak Maiztasun 

gomendioak 

Patatak, arroza, 

ogia eta pasta 

4-6 anoa/egun 

Barazkiak > 2 anoa/egun 150-200 g 

Fruta > 3 anoa/egun 120-200 g 

Anoa bakoitzaren pisua Etxeko neurriak 

60-80 g pasta/arroza 

40-60 g ogi 

150-200 g patata 

Plater normala bat 

3-4 ogi xerra 

1 patata handia 

Entsalada platera 

Barazki platera 

Tomate handia 

Pieza ertaina 

Marrubi katilukada 

Meloi bi xerra 

Oliba olioa 3-6 anoa/egun 10 ml Koilarakada sakona 

Esne eta 

esnekiak 

2-4 anoa/egun 

200-250 ml esne/yogur 

40-60 g gazta 

80-125 g gazta freskoa 

1 esne katilukada 

2 jogurt 

2-3 gazta xerra 

Arraina 3-4 anoa/aste 125-150 g Banakako xerra 

Haragi 

gihartsuak, 

hegaztiak eta 

arrautzak 

3-4 anoa/aste 100-125 g 

Xerra txikia 

Oilaskoaren laurdena 

1-2 arrautza 

Lekaleak 3-4 anoa/aste 60-80 g Plater normala 

Fruitu lehorrak 3-7 anoa/aste 20-30 g Eskukada bat 

Hestebete eta 

haragi 

koipetsuak 

Noizbehinka 

Gozoki, snacks 

eta freskagarriak Noizbehinka 

Opilak gurina eta 

margarina 

28 Sarrera 

Noizbehinka

1.3. OSASUNA ETA ELIKADURA 

1.3.1. ELIKADURA EGUN 

Osasuna eta elikadura 

Populazio baten elikadura-ohiturak bere osasun egoeraren faktore 

mugatzaileak dira (Serra eta lank., 2006a). Elikadura osasun egoera egoki bat 

izateko gako garrantzitsua da. 

Herri garatuetan dagoen elikagaien gehiegikeria ez dator bat hauen erabilera 

egoki batekin. Herri aberatsetan elikagaia kontsumo-produktu bihurtu da eta bere 

erabilera askotan merkatuko interesen menpe geratuko da. Beraz jaten dugun 

elikagai baten kantitatea eta kalitatea gure bizi-beharrak baldintzatzeaz gain, 

gizarte, ekonomia eta kultura faktoreek baldintzatuko dute. 

Egungo elikadura-patroia ez dator bat elikadura orekatu eta osasuntsuarekin. 

Elikadura-patroia azken hamarkadetan eraldaketa handia jasan du. Autore batzuk 

elikadura-ohituren trantsizio bat eman dela diote (Drewnowski eta Popkin, 1997; 

Moreno eta lank., 2002). Espanian egindako ikerlanek zera diote: azken urteetan 

gantza, fruta eta esnekien kontsumoak gora egin duen bitartean, barazkien 

kontsumoa mantendu eta zereal eta lekaleen kontsumoa jaitsi dela (Serra eta 

lank., 2002a, Moreno eta lank., 2002). 

Elikadura-patroi hau elikadura osasuntsu eta orekatu batekin konparatuz gero 

(SENC) animalia-jatorriko elikagaien kontsumoa altuegia da eta ondorioz dieta 

hiperproteikoa izateaz gain, gantz-azido ase ugari hartzen dira. Aldiz, gluzido 

konplexudun elikagai, barazki eta fruta gutxiegi kontsumitzen da. (Serra eta lank., 

2000c; Serra eta Aranceta, 2002b) Komunitateen artean ere desberdintasunak 

azaltzen badira ere, dieta hauek ekarpen proteiko altua eta lipido eta gluzidoen 

ekarpen energetiko antzekoa izateko joera dute (Aranceta eta lank., 1994; Serra 

eta lank., 1996; Mataix eta lank., 1999; Serra eta Aranceta, 2000b; Aranceta eta 

lank., 2001; Serra eta Aranceta, 2004). Bitaminei dagokienez arriskuko ahoratze 

Sarrera 29


mailak topatu dira A, D, E eta folato bitaminetan (Aranceta eta lank., 2000; Ortega 

eta lank., 2001; Serra eta lank., 2002a). 

Elikadura desegokia eta bizitza egonkorra herri garatuetako obesitate-epidemia 

eta gaixotasun kronikoen egoera kaltetzen ari dira (Hill eta Peters, 1998). Honek 

hilkortasun kausa garrantzitsuenak arazo kardiobaskularrak eta zenbait minbizi 

izatea ekarri du (INE, 2006) (1.6. Taula). Elikadura eta ariketa fisiko gutxi egitearen 

ohiturak gaixotasun kronikoak pairatzeko arrisku faktoreak direla ezaguna da: 

arazo kardiobaskularrak, bihotzekoa, hipertentsioa, diabetesa eta minbizi mota 

batzuk besteak beste. (Thompson eta lank., 2004; Kolarzyk eta lank., 2005; 

Wardlaw, 2006) 

Hauek guztiak egungo bizitzaren ondorio dira. Baina ez dugu ahaztu behar 

gaixotasun hauek prebenigarriak direla neurri batean bizi-ohitura osasuntsuen 

bidez. Hipertentsioa, obesitatea, sindrome metabolikoa eta diabetesaren etiologian 

elikadura eta elikadura-ohiturek oinarrizko funtzioa betetzen dute. Osasun asaldura 

hauen prebalentzia gaur egun gure gizartean altua da eta jakina den bezala 

gaixotasun kardiobaskularren garapena baldintzatzen du. 

Azkeneko hamarkadetan ere, hainbat ikerlanek frogatu dute, zenbait minbizi 

moten sorrerak eta garapenak elikadurarekin erlazio estua dutela (Schulze eta 

lank., 2001). Beste alde batetik, azkeneko urteetan elikadura portaeran asaldura 

larrien prebalentzia asko igo da gure inguruan eta batez ere nerabeen artean. 

Nerabezaroak dituen ezaugarriak direla eta, gizarte eta kultura faktoreen eragin 

handia pairatzen du populazio talde honek. 

30 Sarrera


1.6. Taula. Euskal Autonomia Erkidegoko Hilkortasun kausa garrantzitsuak. 

2004. urtean. (100.000 biztanleko tasa) (INE, 2006) 

Hilkortasun kausa Tasa a 

Bihotzeko gaixotasun 

iskemikoak 

Garuneko hodietako 

gaixotasunak 

Bihotz gutxiegitasuna 29.11 

Bronkio eta biriketako 

minbizia 

Behe arnas-bideetako 

gaixotasun kronikoak 


73.98 Alzheimerra 23.34 

75.46 Neumonia 13.77 

45.64 

Dementzia 36.16 

Gaixotasun 

hipertentsiboak 

Emakumeen bularreko 

minbizia 

19.34 

13.62 

39.11 Urdaileko minbizia 16.10 

Giltzurrunetako 

gutxiegitasuna 

12.96 

Diabetesa 22.34 Prostatako minbizia 13.86 

Koloneko minbizia 25.44 Trafiko istripuak 9.29 

(a) 100.000 biztanleko tasa 

1.3.2. GAIXOTASUN KARDIOBASKULARRAK 

Gaixotasun kronikoen karga azkar hazten ari da munduan zehar. OME-k 2002. 

urtean argitaratutako osasunari buruzko informean adierazi zuen 2001. urtean 

gaixotasun kronikoek heriotzen %60a eta morbilitatearen %46a sortu zituztela. 

Gaixotasun kronikoek sortutako heriotzen ia erdia gaixotasun kardiobaskularrei 

egozten zaizkio (OMS, 2002). Adituek diotenez 2020. urtean gaixotasun kronikoek 

heriotza guztien hiru laurdenak izango dira. Espanian ere gaixotasun 

kardiobaskularrak hilkortasun kausa garrantzitsuenak dira (Llacer eta Fernández- 

Cuenca, 2003). 

Sarrera 31


Arrisku faktore kardiobaskularrak gaixotasun kardiobaskularrak garatzeko 

aurrez jartzen gaituzten baldintzak dira. Helduetan hainbat faktore identifikatu dira 

baina lau dira garrantzitsuenak: hipertentsio arteriala, kolesterol serikoa, diabetesa 

eta tabako kontsumoa. (Castro-Beiras eta lank., 1993; Greenland eta lank., 2003; 

Coulston eta Peragallo-Dillo, 2004; Grundy eta lank., 2004; Millen eta lank., 2004). 

Baina badira ere eragina izan dezaketen beste faktore batzuk, hala nola, 

obesitatea, ariketa fisiko eza, faktore psikosozialak, adina, sexua eta familiaaurrekariak 

(Thompson eta lank., 2003; Coulston eta Peragallo-Dillo, 2004; Yusuf, 

2004; Ford eta lank., 2005). Esan beharra dago faktore desberdinak batera 

gertatzean gaixotasun kardiobaskularrak garatzeko arriskua asko handitzen dela, 

faktore bakoitzaren arrisku tasen batuketa baina gehiago (Kahan, 1998; Martínez 

eta lank., 2001; Grundy eta lank, 2005). Faktore batzuk aldaezinak badira ere, 

beste faktore asko bizi-ohitura osasuntsuen bidez hobetu daitezke. 

Arazo kardiobaskular gehienetan arteriosklerosia jazaten da, hau da, arterien 

zauri anatomopatologiakoa. Prozesu arteriosklerotikoak haurtzarotik has daitezke 

(Labarthe eta Eissa, 1989; Labarthe eta lank., 1991). Autopsien bidez zenbait 

herritan egindako ikerketa batean, 20 urteko pertsonetan plaka arteriosklerotikoak 

izateko prebalentzia %20-30ekoa zela frogatu zen (WHO, 1982). Honek plaken 

sorrera haurtzarotik hasten dela adierazten du eta hortaz prebentzio kanpainak 

adin honetan hasi beharko lirateke. Bestetik, gaixotasun kardiobaskularrak 

prebenitzeko eta arrisku faktoreak lehenbailehen detektatzeko programak goiz 

hastearen beste arrazoi garrantzitsua tracking fenomenoa da. Hau batez ere 

presio arterialarekin gertatzen da eta zera adierazten du, gaztetandik presio 

arterial balio altuak dituztenek helduaroan hipertentsioa izateko arrisku handiagoa 

dutela. 

Gaixotasun kardiobaskularrak eta dietaren arteko erlazioa batez ere hartutako 

eta kontsumitutako energia balantzearekin eta gantz-azido ase, asegabe eta 

kolesterolarekin du zerikusia (Grundy eta lank., 2004). Gantzak lipidoen 

metabolismoan duen eragina gantz-azidoen egitura, konposizioa eta 

32 Sarrera


konfigurazioaren menpe dago eta gehiegizko gantz-azido aseen kontsumoa 

kaltegarria da (Martínez eta lank., 2001; Kris-Etherton eta lank., 2004). Bestetik, 

gure elikadura-ohiturak ere faktore babesleak izan daitezke, hauen artean, barazki, 

fruta, fruitu lehor eta landare-olioen ahoratzea bere funtzio 

antiooxidatzailearengatik (Djousse eta lank., 2004; Yusuf eta lank., 2004). 

Elikagaietatik jasotzen ditugun gantz mota desberdinen eragina azaldu baino 

lehen, gantzak gure odolean nola garraiatzen diren argitzea ezinbestekoa da. 

Lipidoa uretan solugaitza denez odolean garraiatu ahal izateko lipoproteinen bidez 

egingo du. Lipoproteinak proteina, triglizerido, kolesterol eta fosfolipidoz osaturik 

daude. Gizakietan gehien aurkitzen direnak hauek dira: kilomikroiak, VLDL (Very 

Low Density Lipoprotein, oso dentsitate baxuko lipoproteina), LDL (Low Density 

Lipoprotein, dentsitate baxuko lipoproteina) eta HDL (High Density Lipoprotein, 

dentsitate altuko lipoproteina). Hauetatik HDL izan ezik gainontzeko guztiak 

aterogenikoak dira, HDL-k aldiz ahalmen antiaterogenikoa du (Warldaw, 2006). 

Hurrengo taulan National Cholesterol Education Program-ak (NCEP, 2001) 

helduentzat proposatutako lipido serikoen gomendioak azaltzen dira (1.7. Taula). 

Dietan gantz-azido aseen ordez monoasegabeak hartuz odoleko LDLkolesterolaren 

jaitsiera gertatzen da; HDL-aren maila berdin mantenduz edo pixka 

bat igoz. Gure dietan aurkitzen dugun gantz-azido monoasegabe printzipala azido 

oleikoa da, oliba olioan aurkitzen dena. Gantz-azido honek ere, makrofagoek LDLa 

oxidatzeko eta jasotzeko duten ahalmena murrizten du, prozesu 

arterioesklerotikoaren garapena ekidinez. 

Gantz-azido poliasegabeak kolesterolemiaren gain duten eragina desberdina 

da ω-3 edo ω-6 taldekoak badira. ω-6 taldeko gantz-azido poliasegabeen 

kontsumoaren garrantzia, odoleko kolesterola jaisteko duten ahalmenean datza. 

Baina gantz-azido honek azido oleikoaren aldean HDL-aren maila ere jaisten dute. 

ω-3 taldeko gantz-azido poliasegabeek eta bereziki arrainetan aurkitzen diren 

azido eikosapentanoikoak eta azido dokosahexanoikoak gaixotasun 

Sarrera 33


kardiobaskularrekin erlazioa duten odoleko plaketa, tronbosia eta metabolismo 

lipidokoan eragin onuragarria dute; hauek ere HDL-aren maila igotzen dute, azido 

oleikoak bezala. 

1.7. Taula. Lipoproteinen aholkatutako odol-plasmako kontzentrazioak 

(NCEP, 2001) 

Balioa (mg/dl) Komentarioa 

Kolesterol osoa < 200 mg/dl Egokia 

200-239 Muga altua 

≥ 240 Altuegia 

HDL-kolesterola < 40 mg/dl Baxuegia 

> 60 Altuegia 

LDL-kolesterola < 100 Egokia 

100-129 Ia egokia 

130-159 Muga altua 

160-189 Altuegia 

Triglizeridoak ≤ 200 Muga 

≤ 180 Egokia 

Gaixotasun kardiobaskularretan eragina duen beste faktore garrantzitsu bat 

arterietako tentsioa izango da. Framingheam ikerlanean azaldu zen bezala, presio 

sistolikoaren balioak 10 mmHg igotzean, gaixotasun koronarioen intzidentzia %20a 

igotzen da (Garrison eta lank., 1980). 

Azken hamarkadetan zientzialari desberdinen artean eztabaidak egon dira 

hipertentsioa diagnostikatzeko ildoak definitzeko orduan (Bertomeu, 2003; 

Chobanian eta lank., 2003; European Society of Hypertension, 2003; Mancia eta 

34 Sarrera


Grassi, 2005; Bertomeu eta lank., 2006). Azken urteetan sailkapen adostuena 

American Society of Hypertension-ek argitaratutakoa izan da (Giles eta lank., 

2005). Bertan, 1.8. taulan ikus daitekeen bezala, 3 estadio ezartzen dira 

hipertentsiodun pertsonak sailkatzeko eta tentsio arterial balioez gain arrisku 

faktoreak edota kaltetutako organoen zeinuak neurtzen dira. 

1.8. Taula. American Society of Hypertension-en hipertentsio sailkapena 

T/A a balio 

basalak mmHg 

Basalarekiko 

igoerak 

AKB b 

Diana-organoen 

asaldura 

Normala < 120/80 Arraroak Ez Ez 

1 estadioa 120-139/80-89 

Noizbehinka > 

140/90 

Batzuk Ez 

2 estadioa > 140/90 Ohizkoak Ugariak Zeinuak 

3 estadioa > 140/90 Ugariak Ugariak Ezarriak 

(a)T/A, Tentsio arteriala; (b) AKB, arrisku kardiobaskularrak 

Osasun arazo honetan faktore genetikoek eta adinak eragin handia badute ere, 

tentsio arterialaren balioak hobetu dezaketen faktore aldagarriak ere badira: 

tabakismoa, ariketa fisiko eza, obesitatea eta dieta beste batzuen artean. Gatz 

ugari ahoratzen dutenek tentsio arterial altuagoa izateko joera dute, are gehiago 

beltzetan, agureetan, pertsona gizenetan eta organismoko sodio kontzentrazioa 

erregulatzeko arazoa duten pertsonetan (Wardlaw, 2006). Herri mailan 

hipertentsioa pairatzen duten pertsonek arreta berezia, eta askotan bakarra, 

gatzari edo sodio kontsumoan jartzen badute ere, hainbat ikerlanek frogatu duten 

bezala, obesitateak, ariketa fisiko ezak edota gehiegizko alkohol kontsumoak 

hipertentsioaren tratamenduan garrantzia askoz ere handiagoa dute (Mitka, 2004; 

Appel, 2006). Orokorrean hitz eginda, hipertentsioa duten pertsonek jarraitu 

beharreko dieta gantzetan txiroa eta fruta, barazki eta zereal integraletan aberatsa 

Sarrera 35


izan beharko litzateke. (National Institute of Health Publication, 1999; Appel, 2006; 

Kotchen eta Kotchen, 2006). Azken urteetako ikerlanek frogatu duten bezala 

pertsona hauek dieta hiposodikoa hartzeaz gain, kaltzioa, potasioa eta 

magnesioan aberatsa den dieta hartuz gero tentsio arterialaren balioek behera 

egiten dute (Appel, 2006, Wardlaw, 2006). 

1.3.3. SINDROME METABOLIKOA 

Sindrome metabolikoa asaldura metabolikoen multzoari deritzo. Asaldura 

honek enborreko obesitatea, dentsitate altuko lipoproteinei loturiko kolesterolaren 

kontzentrazio baxua (HDL), triglizeridoen kontzentrazio altua, tentsio arterialaren 

balio altuak eta hipergluzemia biltzen ditu (Eckel eta lank., 2005). Sindrome 

metabolikoa asaldura definitu berria dela esan daiteke; bere lehenengo 

deskribapenak 20. hamarkadan izan ziren suediar mediku baten eskutik. Kylinek 

hipertentsioa, hipergluzemia eta gotaren arteko erlazioa deskribatu zuen (Kylin, 

1923). Reavenek 80. hamarkadan sindromearen garrantzia klinikoa argitara eman 

zuen eta gaur ezagutzen den eran definitzen lehena izan zen; honek X sindromea 

deitu zion. Reavenek definitu zuen koadroan asaldura metabolikoen multzoa 

azaltzen zen eta bere ezaugarri fisiopatologiko garrantzitsuena intsulinari 

erresistentzia zen. 

Azkeneko urteetan sindrome metabolikoaren definizioak ugariak eta 

eztabaidatuak izan dira (Zimmet eta lank., 2005a). 1999. urtean OME-k sindrome 

metabolikoaren definizioa proposatu bazuen ere (WHO, 1999) (1.9. Taula), beste 

osasun erakundeek ere bere proposamenak egin zituzten: European Group of the 

Study of Insulin Resistance-k (Balkau eta Charles, 1999), American Association of 

Clinical Endocrinologists-ek (Bloomgarden, 2003), American Heart Association eta 

National Heart, Lung, and Blood Institute-k (Grundy eta lank., 2005) hain zuzen 

ere. Berriki International Diabetes Federation-ek bai ikerketa 

epidemiologikoetarako, bai kliniketarako onartua izan den definizioa argitaratu du 

(Kahn eta lank., 2005) (1.9. Taula). 

36 Sarrera


1.9. Taula. Sindrome metabolikoaren definizio desberdinak: OME eta IDF, 

International Diabetes Federation 

OME (WHO, 1999) IDF, 2005 (Kahn, 2005) 

Diabetesa, glukosari tolerantziaren 

asaldura edo intsulinari erresistentzia 

Ondorengo faktoreetatik 2 gutxienez: 

− Obesitatea: GMI >30 edo gerri eta 

aldakaren perimetroen zatiketa 

gizonetan >0.9 eta emakumeetan 

>0.85 

− Dislipemia: odoleko triglizeridoak 

>1.7 mmol/l edo cHDL gizonetan 


dezake asaldura metabolikoak sortaraziz, besteak beste intsulinari erresistentzia, 

dislipemia eta hipertentsioa (Hutley eta Prins, 2005). 

Mundu mailan hainbat ikerlanek argitara eman duten bezala, prebalentzia 

altuko sindromea izateaz gain, asaldura honen garrantzia gaixotasun 

kardiobaskularrekin duen erlazio hertsia da (Arad eta Newstein, 2001; Chu eta 

lank., 2001; Kuusisto, 2001; Stoney, 2001; Vega, 2001; Beck-Nielsen, 2002; Meigs 

eta lank., 2003; Govindarajan eta lank., 2005; Chien eta lank., 2006;). Sindrome 

metabolikoa dutenen artean diabetesaren prebalentzia 5 aldiz handitzen da eta 

gaixotasun kardiobaskularrena 2-3 aldiz (Zimmet eta lank., 2001; Sattar eta lank., 

2003; Rutter eta lank., 2004; Ekcel eta lank., 2005; Zimmet eta lank., 2005b; 

Haffner, 2006; Scott, 2005). Gainera sindrome metabolikoa dutenen artean arazo 

kardiobaskularrak izateko arriskua diabetes melllitus dutenena baina handiagoa da 

(Alexander eta lank., 2003). 

Espanian sindrome metabolikoaren jarraipenaren ikerlan gutxi egin dira 

(Cordero eta lank., 2005). Bestetik, mundu mailan egindako ikerketen barnean ere 

datu oso desberdinak azaltzen dira erabilitako definizio edota irizpideen arabera. 

Estatu Batuetan egindako ikerlan desberdinetan sindromearen prebalentzia %24- 

koa da (Ford eta lank., 2002). Kanariar uharteetan egindako ikerketa batean 

(Alvarez eta lank., 2003) 18 eta 74 urte arteko pertsonen %24.4-ak sindrome 

metabolikoa zutela adierazi zuten. Aldiz Sociedad Española de Cardiología-ko 

Cardiología Preventiva-ko atalak garatutako MESYAS ikerlanean, jardunean 

zeuden langileen artean %12-ko prebalentzia topatu zuten; bestetik iparraldeko 

herrietan prebalentzia altuagoa zen (Alegría eta lank., 2005). 

Gaixotasun kardiobaskularrak gure gizartean lehengo hilkortasun kausa izanda 

eta azken urteetan hauen arrisku faktoreen prebalentziaren igoera ikusita sindrome 

metabolikoa XXI. mendeko osasun publikoko arazo garrantzitsu bihurtzen ari da 

(Cordero eta lank., 2005). 

38 Sarrera

1.3.4. OBESITATEA 


OME-k dionez, herri garatu gehienetan obesitatea osasun publikoko arazo 

larrienetarikoa bihurtu da (WHO, 1998; Campbell, 2003). Obesitatea gorputzean 

gehiegizko gantz-metaketa bezala definitzen da eta osasun erakunde desberdinek 

(NHLBI, 1998; SEEDO, 2000), ikerlan epidemiologikoetan obesitatea neurtzeko 

Gorputz Masaren Indizea (pisua kg-tan zati altueraren karratua m-tan; GMI) 

proposatzen dute. Obesitatea GMI-ren balioa 30 baino handiagoa denean 

gertatzen da (NHLBI, 1998). 

1.10. Taula. GMI-ren sailkapena (NHLBI, 1998) 

GMI 

Aholkatutako pisuaren azpitik < 18.5 

Aholkatutako pisua 18.5 < 24.9 

Gainpisua 25 < 29.9 

I mailako obesitatea 30 < 34.9 

II mailako obesitatea 35 < 39.9 

III mailako obesitatea > 40 

Obesitatea faktore anitzeko patologia da eta faktore genetikoek, psikologikoek 

eta inguruko faktoreek eragina dute. Gaitz honen etiopatogenian faktore 

desberdinek eragina izan badezakete ere, beti balantze energetikoaren desoreka 

positibo bat gertatuko da; hau da gizen dauden pertsonek jaten duten energia 

kantitatea gastatutako energia kantitatea baino handiagoa da. Homeostasia 

energetiko honetan organismoko hainbat elementuk parte hartuko dute eta 

balantze energetikoan eragina duten prozesu biokimiko baten edo gehiagoren 

funtzionamenduaren asaldura gerta daiteke (Palou eta lank., 2000). Horregatik 

obesitatea bere jatorrian heterogeneoa dela esan daiteke (SEEDO, 2000). 

Sarrera 39


Azken hamarkadetan herri garatuetan gertatzen ari den obesitatearen 

prebalentziaren igoera kanpo faktoreei edota inguruko faktoreei atxiki diezaiekegu 

(Olmos eta lank., 2006). Gaur egun herri garatuetako bizi-ohiturek ariketa fisiko 

gutxiago egiteak, elikagaiak eskuratzeko erraztasunak, balio kaloriko altuko 

elikagaiak kontsumitzeak eta abarrek balantze energetikoan desoreka positiboa 

sortarazi dute, obesitatearen prebalentzia igoz (Serra eta Aranceta, 2001a). 

OME-k argitaratutako datuek argitzera eman zutenez, 2002. urtean munduan 

mila milioi biztanleek gehiegizko pisua zuten (GMI > 25) eta 300 milioik obesitatea 

(GMI > 30) (WHO, 2003). Espanian argitaratutako datuetan populazioaren %13.6 

obesitatea du (Ministerio de Sanidad y Consumo, 2004) eta azken urteetako joera 

ere gorakoa da aztertutako adin talde guztietan, 1.11. taulan ikus daitekeen 

bezala. 

1.11. Taula. Obesitate portzentajeak Espanian (GMI > 30) (Ministerio 

Sanidad y Consumo, 2004) 

1987 1993 1997 2001 Gehikuntza 

Osoa 7.7 9.9 12.9 13.6 % 76.6 

Gizonezkoak 7.2 9.4 12.3 12.8 % 77.8 

Emakumezkoak 8.3 10.4 13.5 14.5 % 74.7 

20 > 44 urte 4.1 5.2 7.2 7.7 % 87.8 

45 > 66 urte 12.4 15.1 19.2 18.8 % 51.6 

> 65 urte 13.0 16.3 20.5 22.3 % 71.5 

40 Sarrera


Obesitatearen arazoa lantzeko sortu den nazioarteko taldeak (IOTF) eta 

Osasunerako Munduko Erakundeak obesitatea XXI. mendeko epidemia dela esan 

dute, honek azken hamarkadetan hartu duen dimentsioarengatik eta morbimortalitatean, 

bizi-kalitatean eta osasun-gastuaren gain duen eraginarengatik 

(WHO, 2000; OMS, 2003; IOTF, 2004). Ekonomi Lankidetza eta Garapeneko 

Erakundearen azkeneko txostenetan obesitateak gure osasuna galzorian jartzen 

duen arrisku-faktore garrantzitsuenetarikoa izateaz gain, etorkizuneko osasungastuaren 

igoeran ondorio gehien izango duen faktorea dela azpimarratzen ari da 

(OCDE, 2006). EEBB-etan gizen dauden pertsonen osasun-asistentziaren kostea 

%36 altuagoa eta medikazioarena %77 altuagoa dela nabarmentzen du (OCDE, 

2005) 

Nerabeei dagokienez, Estatu Batuetan gainpisua duten nerabeen kopurua 

hirukoiztu egin da 1975 eta 2000 urte bitartean (Ogden eta lank., 2002). Gure 

inguruan datuak hain larriak ez badira ere, ezin esan hauek lasaigarriak direnik. 

Garatutako herrietan obesitatea, hortzen txantxarrarekin batera, gehien jazaten 

diren elikadura asaldurak dira (Serra y Aranceta, 2001). Serra eta Arancetak enKid 

ikerlanean bildutako datuen arabera, Espainiako 18 eta 24 urte arteko gazteen 

%20ak gainpisua du eta %4ak obesitatea. Sexuka banatuta neska gazteen %12ak 

eta %2ak gainpisua eta obesitatea du, hurrenez hurren; eta mutilen %27.5ak eta 

%5.9ak gainpisua eta obesitatea du. 

Azpimarratu beharra dago obesitatearen prebalentzia maila sozioekonomikoari 

lotua dagoela, hezkuntza eta familia-errentaren arabera sailkatutako maila baxuko 

gizarte-taldeetan obesitatearen prebalentzia altuagoa baita (Sanz de Galdeano, 

2005; Moreno eta lank., 2006). Lehen mailako hezkuntza duten gizon eta 

emakumeek unibertsitateko ikasketak dutenek baino obesitatea izateko aukera 

nabariki handiagoa dute (Moreno eta lank., 2006). 

Obesitatea gaixotasun kardiobaskularrak, diabetesa, sindrome metabolikoa, 

hipertentsioa, dislipemia eta minbizi mota batzuekin erlazionatuta dagoela 

Sarrera 41


aspaldidanik ezaguna da (Stamler eta lank., 1978; Garrison eta lank., 1980; 

National Institute of Health, 1985; Kopelman, 2000; Campbell, 2003; Reilly eta 

lank., 2003; Calle eta Kaasks, 2004; Hutley eta Prins, 2005). Obesitateak osasun 

arazo hauetan duen eragin kaltegarria hainbat ikerlanek frogatu duten bezala 

haurtzarotik hasten da (Laskarzewski eta lank., 1980; Aristimuno eta lank., 1984; 

National Institute of Health, 1985; Freedman eta lank., 1987; Lauer eta lank., 1991; 

Wattigney eta lank., 1991; Freedman eta lank., 1999; Engeland eta lank., 2004). 

Horregatik obesitatea haurtzarotik zaindu beharreko gaitza da, gainera obesitatean 

ere tracking fenomenoa gertatzen da, hau da haurtzaroan edota nerabezaroan 

gizenak izan direnek gehienetan helduaroan ere obesitatea izaten jarraituko dute 

(Mossber, 1989; Harlan, 1993; Serra eta Aranceta, 2001a; Engeland eta lank., 

2004). Bestetik, ikerlan desberdinek frogatu duten bezala, korrelazio estuagoa 

aurkitu da gaixotasun kardiobaskularren morbilitate eta mortalitatea eta nerabeen 

obesitatearekin helduen obesitatearekin baino (Hoffmans eta lank., 1988; Must eta 

lank., 1992). Hainbat ebidentzia iradokitzen duten bezala, gehiegizko pisua duten 

nerabeek helduaroan gaixotasun kronikoak jasateko arriskua izango dute, 

helduaroan duten pisua kontuan izan gabe (Must eta lank., 1992). 

Baina nerabeen obesitatea edo gainpisuak helduaroan eragin kaltegarria 

izateaz gain, gazte hauen osasunean eragin osasungaitzak izango dute. 

Gehiegizko pisua duten nerabeek lipido, intsulina eta tentsio arterial desegokiak 

izaten dituztela aspaldidanik ezaguna da (Frerichs eta lank., 1978; Killen eta lank., 

1978; Laskarzewski eta lank., 1980; Williams eta lank., 1992; Berenson eta lank., 

1993; Raitakari eta lank., 1994; Freedman eta lank., 1999). Ikerlan desberdinetan 

argitu den bezala, gainpisua edo obesitatea duten haur eta nerabeen gehiengoak 

gaixotasun kardiobaskularrak izateko arriskua handiagoa du (Smoak eta lank., 

1987; Srinivasan eta lank., 1996; Freedman eta lank., 1999). 

Nerabeen gainpisua eta obesitatea kolesterol osoarekin eta LDL mailarekin era 

arin batean erlazionatuak badaude ere (Lauer eta lank., 1975; Frerichs eta lank., 

1978; Killen eta lank., 1978; Laskarzewski eta lank. 1980; Khoury eta lank., 1980; 

42 Sarrera


Raitakari eta lank., 1994; Engeland eta lank., 2004; Weiss eta lank., 2004), HDL, 

triglizeridoak (Frerichs eta lank., 1978; Laskarzewski eta lank., 1980; Khoury eta 

lank., 1980; Raitakari eta lank., 1994; Engeland eta lank., 2004; Weiss eta lank., 

2004), tentsio arteriala (Lauer eta lank., 1975; Killen eta lank., 1978; Khoury eta 

lank., 1980; Raitakari eta lank., 1994; Chu eta lank., 1998) eta intsulina mailarekin 

(Freedman eta lank., 1987; Freedman eta lank., 1999) era hertsi baten 

erlazionatuak daude. Beraz, sindrome metabolikoa izateko arriskua ere altuagoa 

izango dute (Weiss eta lank., 2004). Estatu Batuetako ikerlan desberdinek argitara 

eraman dutenez, sindrome metabolikoaren prebalentzia nerabeetan bakarrik 

obesitatea zutenek jazaten zuten. I mailako obesitatea zutenen %38.7-ari eta II 

mailako obesitatea zutenen %49.7-ari sindrome metabolikoa diagnostikatu 

zitzaien. Gainpisua zutenen erdiek sindrome metabolikoa izateko arriskua handia 

zuten (Weiss eta lank., 2005; Monzavi eta lank., 2006). 

Gaixotasun hauetaz gain, obesitateak gure osasunean arazo larriak eta ugariak 

sor ditzake, hezurretako arazoak, haurdunaldi arriskutsuak, heriotz goiztiarrak, 

infekzioak, gibeleko arazoak, ugalkortasun arazoak eta hainbat arazo psikologiko 

besteak beste (Kopelman, 2000; Reilly eta lank., 2003; WHO, 2003; Wardlaw, 

2006). 

Bestetik ikerlan desberdinen emaitzak ikusita txikitatik gainpisua edo obesitatea 

izateak helduaroan eragin osasungaitza izango badu, pisua screening frogak 

egiteko faktore mugatzailea izan daitekeela ondorioztatzen da eta aurkikuntza 

hauek obesitatearen prebentzioaren garrantzia azpimarratzen dute (Freedman eta 

lank., 1999). 

Sarrera 43


1.3.5. ELIKADURA ETA MINBIZIA 

Minbiziak egun, arazo kardiobaskularren atzetik, hilkortasun kausa 

garrantzitsuenetarikoa da (1.6. Taula) Estatu mailan urtean ia 100.000 pertsona 

hiltzen diren minbizi mota desberdinengatik. Minbizi askoren arrazoia inguruko 

faktore edota bizi ohitura desegokiak dira, beraz hein batean prebenigarriak direla 

esan daiteke. Tabakismoa minbizi gehienen kausa printzipala bada ere, hau 

kenduta, gaixotasun honen intzidentziaren %29.3 eta %40.6a ekidingarria izango 

litzateke dieta, pisu kontrola eta ariketa fisikoarekin erlazionatutako neurriak 

hartuko balira (Doll eta Peto, 2006; BANTA, 1997). Gaixotasun eta bizi ohitura 

desegokien arteko erlazioa kausa-efektu zuzena ez bada ere, ikerketa ugarik 

frogatu duten bezala hauek minbizia garatzeko arriskua handitzen dute. Dena den, 

elikadura-ohitura hauek ez dute eragin berdina izango minbizi mota guztietan, 

ebidentzia zientifikoak batez ere hestegorri, urdail, heste lodi, bular, birika eta 

prostatako minbiziekin topatu dira. 

EPIC ikerketa Europa mailan garatzen ari den ikerketa epidemiologiko 

prospektibo garrantzitsuena da eta bertan, beste osasun arazoen artean, elikadura 

eta minbiziaren arteko erlazioa urteetan zehar aztertzen ari dira (Gonzalez eta 

lank. 2004). Momentura arte topatutako ebidentziak laburtuz aipatutako minbiziak 

ekiditeko fruta, barazki eta zuntz gehiago hartu beharko litzateke (IARC, 2002 eta 

2003; Bingham eta lank., 2003a; Miller eta lank., 2004) eta gantz-azido ase 

gutxiago, azken hau batez ere bularreko minbizia ekiditeko (Bingham eta lank., 

2003b). 

44 Sarrera

1.4. UNIBERTSITATEKO IKASLEEN BIZI-OHITURAK 

Unibertsitateko ikasleen bizi-ohiturak 

Unibertsitatean sartzen diren ikasleen batez besteko adina 18.7 urtekoa da, 

lehenengo atalean aipatu dugun bezala hainbat autorek nerabezaroa 21 urtera 

arte (Serra eta Aranceta, 2003) edota 24 urtera arte (Argemi, 2006) luzatzen dela 

diote; beraz esan daiteke ikasle hauek nerabezaroaren bukaeran aurkitzen direla. 

Honela unibertsitateko ikasleen bizi-ohiturez hitz egiterakoan batetik 

nerabezaroaren ezaugarriak gogoan izan beharko dira eta bestetik kontuan izan 

beharko dugu garai honetan gertatzen diren bizi-ohituren aldaketek momentuko 

eta etorkizuneko osasunean izan dezaketen eragina. 

Nerabeak aurkitzen diren garapen momentuagatik helduak baino 

sentikorragoak dira eta aldaketa txikiengatik ere estres edota antsietate egoerak 

jasan ditzakete bere bizi-ohituretan eraginez. Nerabe askok (baita heldu batzuk 

ere) egoera ezezagun, arriskutsu, zaila edo mingarria bizi dutenean eta askotan 

honi aurre egiteko gai ez direla izango sentitzen dutenean bere ohizko patroien 

aldaketak izaten dituzte eta hauek gehienetan ahoratze altuagoak eta 

sedentarismo emozionala izaten dira (American Academy of Child and Adolescent 

Psychiatry, 2002) 

Gaztetan hartutako ohiturak helduaroan ere mantentzen dira (Nicklas, 1995; 

Welten eta lank., 1997). Horregatik garrantzitsua da elikadura-ohiturak 

bereganatzen dituzten momentuan osasunerako hezkuntza egokia garatzea, 

etorkizunean osasun arazoak ekiditeko. Unibertsitatetara iristen diren ikasleek bere 

bizi-ohiturak ez dituzte oraindik guztiz barneratuak eta honelako aldaketa batek 

(ikastordu gehiago, bizitokiz aldatzea, lagun berriak ezagutzea…) bere bizi- 

ohituren aldaketa ekar lezake. Horregatik oso garrantzitsua da, pertsona hauen 

gaurko eta etorkizuneko osasun egoera bermatzeko ohitura osasungarriak 

barneratzea (Kirschenbaum eta lank., 2001). 

Sarrera 45


1.4.1. NERABEEN ELIKADURA-OHITURA DESEGOKIAK 

Gaur egun nerabeen elikadura-ohiturak berdinak ez badira ere, komunean 

dituzten ezaugarri batzuk aipa daitezke: 

1 Maiz otordu bat egin gabe uzten dute, gehienetan gosaria da (Serra eta 

lank., 2000a; Brines, 1999). Askotan honen ondorioz, ogitarteko edota gozoki ugari 

kontsumitzen dute otorduen artean. Ikerlan desberdinek adierazi dutenez nerabeek 

kontsumitzen duten energiaren herena edo laurdena janari mota hauetatik dator 

(Wardlaw, 2006). Janari hauek normalean kaloria, azukre birfindu eta gantz-azido 

aseetan aberatsak izaten dira eta bitamina eta mineraletan txiroak. 

2 Orokorrean herri garatuetako nerabeek “janari azkarra” gustukoak izaten 

dituzte. Gehienetan gune hauek oso erakargarriak dira, gazteak elkartzeko gune 

aproposak direlako eta pertsona hauentzat prezio egokia dutelako (Munoz eta 

lank., 1997). 

3 Adin honetan duten autonomiak eta etxetik kanpo denbora gehiago 

egoteak, nerabeek bere kabuz aukeratutako elikagaiak ahoratzea dakar (Serra eta 

Aranceta, 2002b). Nerabe batzuk, bere izaera eta independentzia baieztatu 

nahian, familian jasotako ohiturak baztertzen dituzte eta lagunek, inguruak, 

komunikabideek, e.a. elikadura-ohitura berrietan eragin handia izango dute. Beste 

batzuetan aldiz, momentura arte ikasitako elikadura-patroia apurtu nahian bere 

osasunerako kaltegarriak izan daitezkeen dietak jarraitzera bultzatzen ditu. Hala 

nola, dieta begetarianoak, makrobiotikoak…(Lytle, 2002a) 

4 Proteinadun elikagai ugari kontsumitzen dira, gehienetan animaliajatorrikoak 

(haragia, hestebeteak…) eta gantz-azido aseetan aberatsak direnak; 

aldiz lekale, barazki eta fruta gutxi (Aranceta eta lank., 2002). Askotan burdin eta 

kaltzio defizitak azaltzen dira (Serra eta Aranceta, 2001a; Rajeshwari eta lank., 

2004). 

46 Sarrera


5 Askotan, batez ere neska nerabeetan, obesitaterik azaldu ez arren, kontrolik 

gabeko erregimen dietetikoak jarraitzen dituzte (Mataix eta Carazo, 1995). 

Orokorrean hitz eginda, etapa honetako dietetan dibertsitate falta, “janari 

azkarren” gehiegikeria eta kanpo-faktoreen dependentzia garrantzitsua behatzen 

da (Serra eta lank., 2006a). 

Elikadura oso garrantzitsua da bizitza osoan zehar osasuna mantendu eta 

hobetzeko. Elikadurak gaixotasun kroniko ez-kutsakorretan faktore mugatzaile 

bezala duen funtzioa ondo ezarria dago eta honek prebentzio programetan 

oinarrizko osagai bihurtzen du (OMS, 2003). 

Pertsona edota pertsona talde baten nutrizio-egoera euren nutrizio-ekarpen eta 

beharren arteko emaitza da. Gaur egun elikadura eta osasunaren arteko erlazio 

estua dela eta, populazioaren nutrizio-egoera ezagutzea elementu garrantzitsu 

bihurtu da osasun publikorako eta gure osasunaren egoeraren garapena 

ezagutzeko. 

1.4.2. BIZI-OHITUREN ALDAKETAK UNIBERTSITATEAN 

Unibertsitatera sartzeak pertsona gehienetan bizi-ohituren aldaketa sakona 

dakar. Hasteko ikasle gehienek lagun berriak egiten dituzte eta lehen aipatu dugun 

bezala garai honetan lagunen eragina oso handia izan daiteke pertsona hauentzat. 

Aldaketa edota faktore desberdinen eraginak ez du beti zergatik txarrerako izan 

behar, baina hala eta guztiz ere kontuan izan beharrekoak izango dira. Euskal 

Herriko Unibertsitateko Bizkaiko Campuseko Leioa/Erandioko gunea erreferentzia 

bezala izanda, jarraian banan bana eragina izan dezaketen faktore desberdinak 

aipatuko dira. Hauek ikasketa mota, bizi-leku eta bakoitzaren aukeraren arabera ez 

dute beti eragin berdina izango ikasle guztietan. 

Sarrera 47


Ikasle hauek unibertsitatera iritsi arte gehienetan bere herrian bertan edo 

herritik gertu dagoen ikastetxeetara joaten dira. Orain, aldiz, gehienetan 

campusera iristeko bidai luzeagoak egin edota bizi-lekuz aldatu behar izaten dute. 

Bidai hauek gehienetan autobusez egiten dituzte eta hauen luzera dela eta 

ikasketengatik goiz eta arratsaldez unibertsitatean egon behar dutenean nahitaez 

etxetik kanpo jan behar dute. Bestetik honek eskatzen duen denboragatik, 

momentura arte bere inguruan egiten zituzten eskola-kanpoko hainbat ekintzei uko 

egin behar izaten diote. 

Unibertsitate eta ohizko bizilekuaren arteko distantziagatik ikasle batzuk 

campusetik hurbilago dagoen herri batera etortzen dira bizitzera. Hauek bi aukera 

nagusi dituzte batetik ikasle-egoitzak edo ikastetxe nagusiak eta bestetik 

alokatutako pisuetan, hauek gehienetan beste ikasle batzuekin tartekatuz. Ikasleen 

elikadurari dagokionez, lehenengoetan sukalde zerbitzua izaten dute eta otordu 

nagusietako (gosaria, bazkaria eta afaria) janari guztiak prestatuak izaten dituzte. 

Pisuetan aldiz ikasleek bere kabuz prestatzen dituzte janariak. Ikasle hauen adina 

kontuan izanda gehienetan hau da bere elikaduraz arduratzen diren lehendabiziko 

aldia eta gustukoen dituzten janariak hartzeko aukera dute, gurasoen presiorik 

gabe. Normalean ikasle hauek aukeratzen dituzten janari mota gustukoenak 

izateaz gain, prestatzeko zailtasuna eta prezioaren arabera izaten da. Honek 

elikadura-ohiturak asko alda ditzake. Bestetik ikasketengatik erosketa eta 

sukaldeko ekintza auketarako denbora gutxi izaten dute. 

Ikasketei dagokienez bi gauza izan behar dira kontuan. Batetik eskola-orduak 

eta bestetik ikasketa-orduak. Eskola-ordu kopuruari dagokionez hauek oso 

desberdinak dira titulazio batetik bestera. Adibidez medikuntza, odontologia, 

erizaintza, arte ederrak eta Zientzia eta Teknologia Fakultateko titulazio askotan 

eskola-orduak gehienetan goiz eta arratsaldez izaten dira, batzuk ordu kopuru 

handia izateagatik eta beste batzuk praktika ugari dutelako. Beste titulazio batzuk 

aldiz lan-harremanak, zuzendaritza eta Gizarte eta Komunikazio Zientzien 

Fakultateko titulazioetan gehienetan eskola-orduak goiz edo arratsaldez dira. 

48 Sarrera


Eskola-ordu kopuruaz gain, ikasle batek bete beharreko beste hainbat ikasketa- 

ordu ere badu. Hauetako batzuk askotan unibertsitatean izan beharko dira taldeko 

lanak, tutoretza orduak edota liburutegira hurbildu behar direnean bezala eta beste 

batzuk aldiz norberak bere kabuz, norberak nahi duen gunean egin ditzake, 

bakarkako ikasketa bezala. Unibertsitatean eman beharreko ordu hauek berriro 

ere, campusean jatea derrigortzen die. 

Azkenik unibertsitateko ikasketak ikasle hauentzat hezkuntza motaren aldaketa 

eragingo du. Batetik bigarren hezkuntzan baino askatasun handiagoa dute eta 

bestetik, momentura arte izan duten zailtasun eta presio handiagoa da. Honek 

aurrean aipatu ditugun beste faktoreekin batera, maiz bizi-ohituren aldaketa 

sortaraziko du. 

1.4.3. LEIOA/ERANDIOKO GUNEKO JATEKO ESKAINTZA 

Leioa/Erandioko gunean ikasleek jateko duten eskaintza ugaria da. Hasteko 

Campusean Leioako Ostalaritza Eskola dago, bertan ikasturtean zehar menu 

desberdinak eskaintzen dituzte. Batetik “ikasleen jantokia” deitzen zaiona dago eta 

bestetik “langileen jantokia”. Ikasleek bietan jateko aukera dute. “Ikasleen 

jantokiko” menuak gehienetan aukeratzeko hiru lehenengo plater izaten dute 

(hauetako bat entsalada izanik), bi bigarren plater eta postrerako gutxienez beste 

bi plater (hauetako bat fruta edo jogurta izanik). Edateko jantokian ikasleen iturriak 

eskuragarri dituzte ura edateko. Azken urteetan ere, ogia zuria edo integrala 

aukeratu dezakete. Edateko freskagarriak eta alkoholdun edariak eskaintzen 

badira ere hauek preziotik kanpo ordaindu behar dira. Nahitaez lehenengo plater 

bat eta bigarrenerako beste bat hartu behar da, adibidez ezinezkoa da bi 

lehenengo plater edo bi bigarren plater aukeratzea. Bestetik, hiru platerak 

(lehenengoa, bigarrena eta postrea) hartzen ez badituzu ere, prezioa berbera da. 

“Langileen jantokian” eskaintza zabalgoa da. Batetik lehenengo bi plater eta 

bigarrenerako beste bi aukeratu daitezke. Honetaz gain, arrain edo haragia 

Sarrera 49


plantxan (egunero arrain eta haragi mota aldatzen da), pizzak eta entsalada 

buffeta aukera daiteke. Postrerako ere hiru eskaintza desberdin izaten dira 

(hauetako bat fruta edo jogurta izanik). Edateko iturriko uraz gain, freskagarriak eta 

alkoholdun edariak eskaintzen dira. Hemen ere, ogi zuria edo integrala aukeratu 

dezakete. Jantoki honetan, bestearen aldean, aukeratzen den plater 

bakoitzarengatik ordaintzen da. 

Ostalaritza eskolaz gain Leioako Campusean menuak, plater konbinatuak eta 

ogitartekoak eskaintzen dituzten beste bi kafetegi daude eta ogitartekoak bakarrik 

saltzen dituen beste bat. Kafetegi bat Gizarte eta Komunikazio Zientzien 

Fakultateko eraikinean dago eta beste biak Liburutegiaren eraikinean. Kafetegi 

hauetako menuaren eskaintza antzerakoa da: aukeratzeko lau lehenengo plater 

(hauetako bat entsalada da), hiru bigarren plater eta postrerako gutxienez beste 

hiru plater (hauen artean beti fruta eta jogurta egonik). Edateko ura, freskarriak eta 

alkoholdun edariak eskaintzen dira. Ogitartekoei dagokienez, eskaintza ugaria da 

toki guztietan eta hauetaz gain patata frijituak, tortillazko pintxoak eta abar luzea 

ere eros daiteke. 

Ikastetxe batzuek ikasleek jateko gune aproposak egokitu dituzte. Hauetan 

ikasleek etxetik ekarritako janaria berotu dezakete (mikrouhinak bakarrik 

Medikuntza eta Odontologiako Fakultatean dute, baina Erizaintza Eskolako 

ikasleek ere erabili dezakete). 06/07 ikasturtean Campusean ere ikasleen jateko 

erabilera anitzeko gunea egokitzeko proiektua hasi da. Hau Lan Harremanetako 

Eskolako eraikineko behe solairuan dago. 

Bestetik ikastetxe guztietan zabalduta, ikasleek janari eta edariak saltzen 

dituzten makina ugari eskura dituzte. Hauetan eskaintza ugaria bada ere, talde 

bakarreko elikagaiak topatzen dira bertan, hau da “snack” eta talde gozoetako 

elikagaiak gehienbat. Edariei dagokienez edari berodun (kafe, txokolatea eta tea) 

eta edari freskarridun makinak daude. 

50 Sarrera

2. HELBURUAK

2. HELBURUAK 

Helburuak 

Elikadura eta nutrizioa bizitza osoan zehar osasuna suspertzeko eta 

mantentzeko oso elementu garrantzitsuak dira. Elikadurak gaixotasun kronikoetan 

faktore mugatzaile bezala duen funtzioa ondo ezarria dago eta honek prebentzio 

ekintzetan oinarrizko osagai bihurtzen du. 

Bizi-ohiturak txikitatik jorratzen hasten dira eta nerabezaroan izango da hauek 

finkatzen diren unea. Bestetik gazteentzat unibertsitatean egoteak bizi-modu 

aldaketa sortarazi diezaioke. Arrazoi hauengatik oso garrantzitsua da pertsona 

hauen elikadura-ohiturak eta nutrizio-egoera ezagutzea bere ezaugarrietara 

egokitutako osasun-programa bat planifikatu ahal izateko. 

Honela tesi honen helburuak honako hauek izan ziren: 

- Unibertsitateko ikasleen elikadura-ohiturak eta nutrizio-egoera 

ezagutzea. Horretarako Bizkaiko Campuseko Leioa/Erandioko guneko 

lehenengo hiru ikasturteetako 18 eta 25 urte arteko 399 ikasleek parte hartu 

zuten. Hauen nutrizio-egoeraren balorazioa egiteko ikasleek jaten zutena 

analizatzeaz gain, euren gorputz-egitura eta osaera determinatu ziren. 

- Unibertsitateko ikasketek elikadura-ohiturak eta nutrizio-egoeran izan 

dezaketen eragina aztertzea. Horretarako ikasleen elikadura-ohiturak eta 

antropometria lehenengo, bigarren eta hirugarren ikasturteetan aztertzen ziren. 

Bestetik egindako ikasketak, izandako etekin akademikoa eta ohizko 

erresidentziaz aldatu beharrak elikadura-ohituretan eta nutrizio egoeran duten 

eragina deskribatu zen. 

Helburuak 53

Helburuak 

- Ikasleen elikadura-ohiturek zer-nolako eragina duten euren osasun- 

egoeran. Horretarako dieten analisietako datuak, ikasleen obesitate maila eta 

tentsio arterialaren arteko korrelazioak egin ziren. 

- Generoak unibertsitateko ikasleen elikadura-ohituretan eta nutrizioegoeran 

duen eragina ezagutu. Unibertsitateko ikasketek neska eta mutilen 

elikadura-ohituretan duen eragina konparatu zen. 

54 Helburuak

3. MATERIAL ETA 

METODOAK

3. MATERIAL ETA METODOAK 

Lagina 

Ikerketa elikadura-ohituren balorazioan datza. Horretarako zozketaz 

aukeratutako ikasleei elikadura-galdeketak (hiru egunetako auto-erregistroa) eta 

azterketa fisikoa (antropometria eta tentsio arterialaren neurketa) egin zitzaien. 

3.1. LAGINA 

Leioa/Erandioko guneko ikasleetatik 04/05 ikasturtean hasitako promozioa 

aukeratu genuen eta hauen jarraipena aztertu ikasketen lehen zikloan zehar, hau 

da 04/05, 05/06 eta 06/07 ikasturteetan zehar. 

Leioa/Erandioko gunearen barnean ondorengo ikastetxe eta lehen zikloko 

titulazioak daude: 

Arte Ederren Fakultatea Arte Ederretako lizentziatura 

Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatea Kazetaritza lizentziatura 

Publizitatea eta Harreman 

Publikoetako lizentziatura 

Ikus-entzunezko 

lizentziatura 

Komunikazioko 

Politika eta Administrazio 

Zientzietako lizentziatura 

Soziologia lizentziatura 

Lan-harremanen Unibertsitate Eskola Lan-harremanetako diplomatura 

Leioako Erizaintzako Unibertsitate Eskola Erizaintza diplomatura 

Material eta metodoak 57

Lagina 

Medikuntza eta Odontologia Fakultatea Medikuntza lizentziatura 

Odontologia lizentziatura 

Zientzia eta Teknologia Fakultatea Biologia lizentziatura 

Fisika lizentziatura 

Ingeniaritza Kimikoa 

Geologia lizentziatura 

Kimika lizentziatura 

Matematika lizentziatura 

Zuzenbide Fakultatea (Leioako Ordezkaritza) Zuzenbide lizentziatura 

Lagina era aleatorio batean aukeratu zen honako prozedura jarraituz: 

1. Hasteko, ikasturte horretan matrikulatutako ikasleak titulazioka eta 

alfabetikoki ordenatu ziren. 

2. Laginaren aukeraketa, egon zitezkeen huts-egiteak kalkulatuz, gutxienez 

laginaren %5ak parte hartuko zuela ziurtatzen zuen ikasle kopuru bat 

aukeratu zen. Honi N deitu zitzaion. 

3. Ondoren, hurrengo formula erabiliz, zenbaki bat lortu zen: saltoa. 

y (saltoa) = 

ikasleen kopuru osoa 

N (lagina) 

4. Hurrengo pausuan, 0 eta y arteko zorizko zenbaki bat lortu zen (x). 

5. Azkeneko pausuan, lagina aukeratzeko hurrengo segida burutu zen zorizko 

zenbakia eta saltoa kontuan izanda: x, x + y, x + 2y, x + 3y e.a. zerrendaren 

bukaera arte. Horrela lagina osatzen zuten ikasleak aukeratu ziren. 

Ordezko ikasleak aukeratzeko, zerrendan, ordezkatu behar zen ikaslearen 

aurrean zegoen ikaslea hartu zen. 

58 Material eta metodoak

Lagina 

Ikasleak aukeratzeko modu honen bidez, lagina sistematikoki zirkularra eta 

etapa bakarrekoa izatea lortu zen, fidagarritasun maila handia lortuz. 

Lehenengo ikasturtean matrikulatutako 2104 ikasleetatik zozketaz 130 aukeratu 

genituen eta 111k parte hartu zuten; hau da aukeratutako laginaren %85.38a. 

Hauetatik 75 emakumezkoak ziren eta 36 gizonezkoak. Euren batezbesteko adina 

18.68 urtekoa zen. 

Bigarren ikasturtean matrikulatutako 1975 ikasleetatik 198 ikasle aukeratu 

genituen eta 142k parte hartu zuten, hau da aukeratutako laginaren %71.71a. 

Hautatik 98 emakumezkoak ziren eta 44 gizonezkoak. Euren batezbesteko adina 


Eta azkenik hirugarren ikasturtean matrikulatutako 1430 ikasleetatik 200 ikasle 

aukeratu genituen eta 146k parte hartu zuten, hau da aukeratutako laginaren 

%73a. Hauetatik 115 emakumezkoak ziren eta 31 gizonezkoak. Euren 

batezbesteko adina 20.77 urtekoa zen. 

Zozketan aukeratutako ikasle guztiei etxera gutun bat bidali zitzaien ikerketaren 

berri emanez eta beren parte hartzea eskatuz (1 eranskina). Aipatutako gutunean, 

ikerketaren helburuak azaltzen ziren, hala nola, egin beharreko froga ezberdinen 

deskribapena. Behin hauekin elkartzerako, ikerketaren zehaztasun guztiak azaldu 

eta sortzen zitzaizkien kezkak argitu ondoren, parte hartu nahi zutenek hasi baino 

lehen baimen informatua (2 eranskina) sinatu behar zuten. Baimen informatuaren 

dokumentua, pertsonak bere borondatez ikerkuntzan parte hartzeko asmoa 

bermatzen duen prozedura da. Ikerlan hau Osakidetzako Euskadiko Etika- 

Batzordea eta Medikuntza eta Odontologia Fakultateko Etika-Batzordeak onartua 

izan da. 


Elikadura balorazioa 

3.2. ELIKADURA BALORAZIOA / NUTRIZIO-EGOERA 

Nutrizio-egoeraren baloraziorako neurtu daitezkeen datuak ugariak badira ere, 

hauek oinarrizko hiru taldeetan sailkatu daitezke: mantenugaien ekarpenaren 

determinazioa, gorputz-egitura eta osaeraren determinazioa, nutrizio-egoeraren 

ebaluazioa. 

3.2.1. ELIKAGAI ETA MANTENUGAIEN EKARPENAREN ANALISIA 

Analisi hau denbora tarte batean hartutako mantenugai guztien kantitatea 

neurtzean datza. Denbora tarte hau ohizko dietaren adierazle izango da. 

Haurtutako mantenugaiak aholkatutako ekarpen eta nutrizio-helburuekin 

konparatuko dira, hauen desbideratzeak ezagutu ahal izateko. 

Gehienetan mantenugaien ekarpenaren analisia egiteko inkesta dietetikoak 

erabiltzen dira. Hauetan hartutako elikagai kopurua baloratuz eta elikagaien osaera 

taulak erabiliz, mantenugaien ekarpena estimatu daiteke eta aholkuekin alderatu. 

Inkesta dietetikoak egiteko metodo ugari daude eta hauetatik egokiena edo 

aproposena zein den esatea ikerlanaren ezaugarriek (helburuak, lagina, 

errekurtsoak…) baldintzatuko dute. Beraz guztiak abantailak eta desabantailak 

dituztenez ikerlanaren helburuetarako gehien hurbiltzen den metodoa aukeratu 

beharko da. 

Populazio baten elikadura-informazioa hiru maila desberdinetatik lor daiteke: 

- Estatu/herri mailan: hau herri batek urte batean elikagai bakoitzetik 

egindako kontsumoaren bidez kalkulatzen da. Honek batezbesteko kontsumoa 

adieraziko du gune geografikoak, maila sozio-ekonomikoak eta adina kontuan 

izan gabe. 

- Familia mailan: hauek gehienetan familiaren aurrekontuaren bidez edota 

familia-inkesten bidez egiten dira. Hauetan etxe batean edo familia batek 

egindako kontsumoa kalkulatuko da eta ez familia-kide bakoitzak egindakoa. 



- Banakako mailan: hauetan gizabanako batek hartutako elikagaiak 

baloratuko dira. Hauei elikadura-inkesta deitzen zaie eta mota desberdinekoak 

daude. 

o Egunkari dietetikoa: hau besteekin konparatuz metodo prospektiboa da, 

hau da ikertuari egunero denbora tarte batean zehar hartutako elikagai 

eta edari guztiak idaztea eskatzen zaio. Honetarako dieta erregistratzen 

hasi baino lehen, hau nola egin erakutsi beharko zaio. Honen bidez 

informazio kualitatiboa eta kuantitatiboa lortuko da. 

o 24 orduko oroimena: ikertuari aurreko 24 ordutan edo aurreko egunean 

jandakoaz oroitzeko eskatzen zaio. 

o Maiztasun galdeketak: hau inkesta itxi batean datza eta ikertuari 

elikagai-zerrenda bat emanda elikagai bakoitza zein maiztasunarekin 

hartzen duen (egunero, astero, hilero) adierazi beharko du. Honek batez 

ere, informazio kualitatiboa emango du. 

o Historia dietetikoa: hauetan gehienetan 24 orduko oroimen bat 

(gutxienez) eta maiztasun galdeketa egiteaz gain, pertsonari galdeketa 

luze bat egiten zaio oraingo eta aurreko elikadura-ohiturak ezagutzeko. 

3.2.1.1. Galdeketa dietetikoa. Egunkari dietetikoa 

Hauen guztien artean ikerketaren helburuak eta laginaren ezaugarriak kontuan 

hartuta egunkari dietetikoa aukeratu dugu. Egunkari dietetikoa metodo 

prospektiboa da eta aztertuak egun batzuetan zehar jaten duenaren autoerregistroa 

egin behar du. Ikerketa mota honetan gehien erabiltzen den metodoa 

da informazio kuantitatibo eta kualitatibo zehatza ematen duelako eta elikagaiak 

ahaztearen arriskua txikitu egiten duelako. Kontsumitutako elikagaien autoerregistroen 

desabantailetako bat partaideen laguntza eta elkarlanaren beharra da 

hau era egokian betetzeko. Ikasleei honen garrantziaz ohartaraztea oso 

garrantzitsua eta nahitaezkoa izango da. Batetik erregistratutako janariei buruzko 

informazio zehatza erregistratzeko eta bestetik, bete beharreko egunetan zehar 

konstantzia izateko. 



Janariei buruzko informazioa ahalik eta gehien zehazteko, partaide guztiei 

beharrezko informazioa eman zitzaien inkesta era egokian betetzeko. Emandako 

informazioaren barnean, jandakoaren deskribapena, etxeko neurri estandarren 

azalpena, erabilitako olio mota eta abarri buruzko datuak jartzearen garrantzia 

azaldu genien (3 eranskina). Auto-erregistroa bete ondoren, partaide eta ikerlearen 

artean errepasatzen zen elikadura-inkesta prozesatzen hasi baino lehen. Jandako 

elikagaien kantitatearen kalkulua pisuaren estimazioaren bidez egin zen, hau da 

etxeko neurri estandarren bidez (Farran eta lank, 2004). Honez gain, ikasleari 

telefono zenbakia eskatzen genion dietari buruz kezkarik izanez gero galdetu eta 

argitu ahal izateko. Populazio baten elikadura mota baloratzeko metodo hau 

baliagarri eta fidagarrienetarikoa dela esan dezakegu. Zehatzenak behaketa 

zuzenarena eta anoa bikoiztuarenak badira ere, hauek gure ikerketa mota dela eta 

bidera ezinak zirela esan daiteke. 

Bestetik, ikerketan zehar ikasleen partaidetza ez galtzeagatik egunkari 

dietetikoaren auto-erregistroa hiru egunetakoa egin zen. Hiru egun hauek igandea, 

astelehena eta asteartea izan behar ziren astean zeharreko eta asteburuko 

elikadura-ohiturak azaldu ahal izateko. Hainbat ikerlanek frogatu dute, populazio 

talde baten elikadura ezagutzeko hiru egunetako egunkari dietetikoaren erregistroa 

egitea egokia dela (Serra eta Aranceta 2004; Serra eta lank. 2006). Gersovitz eta 

lankideek (1978) behatu zuten, erregistroa edo egunkaria hainbat egunetan 

luzatzen denean, lehenengo egunetan lortutako balioak zehatzagoak direla 

bigarren egunetik aurrera adierazitakoak baino. Beraz populazio talde baten 

nutrizio-balorazioa egin nahi denean hiru egunetako egunkaria aholkatzen da 

(Gibson, 1990). 

Beraz elikagaien eta mantenugaien ekarpena ezagutzeko hiru egunetan 

jandakoaren auto-erregistroa egiteko eskatu genien; hau da, ikasleak hiru 

egunetan zehar jaten eta edaten duen guztia idatzi behar zuen. Honela elikagaien 

osaeraren taulen bidez hartutako mantenugai guztien kantitatea kalkulatu daiteke 



eta hauek aholkatutako ekarpenekin alderatu. Elikadura erregistro guztiak 

ikasturtearen lehenengo hiruhilabetekoan egin ziren urtaroen arteko 

desberdintasunak ekiditeko. 

3.2.1.2. Galdeketa dietetikoen analisia: mantenugaiak eta elikagaiak 

Elikadura-galdeketen analisia “Alimentación y Salud” (0698.045 bertsioa. 

Universidad de Granada, BitASDE) programa informatikoaren bidez egin zen. 

Programak egindako analisitik makromantenugaien eta mikromantenugaien 

informazioa lortzen da. Makromantenugaiei dagokienez hartutako kcal kopurua, 

proteina, gluzido eta lipido kantitatea eta energia osoarekiko proportzioa, gantzazido 

monoasegabe, poliasegabe eta aseen kantitatea eta proportzioa eta 

kolesterol eta zuntz kantitateari buruzko datuak lortzen dira. Mikromantenugaiei 

dagokienez 11 bitamina eta 8 mineralen informazioa ematen du. Bestetik jandako 

elikagai bakoitzaren kantitatearekin elikagai talde bakoitzetik jandako anoa 

kopurua kalkulatu genuen. 

Dieten analisia egin ondoren, hartutako elikagai eta mantenugaien kantitatea 

aholkatutako ekarpenekin alderatu genuen. Mantenugaien aholkatutako ekarpenak 

DRI-ak (Dietary Reference Intakes) jarraituta EER (Estimated Energy 

Requirements), AMDR-ak (Aceptable Macronutrient Distribution Range), RDA 

(Recommended Dietary Allowances), EAR (Estimated Average Requirements) eta 

AI-tik (Adequate Intakes) jaso ziren sexua eta adina kontuan izanda (Food and 

Nutrition Board, 1997, 1998, 2000, 2001a, 2002 eta 2005; García, 2006; Murphy 

eta lank., 2006). Bestetik elikagai taldeen anoetarako SENC-ek (Sociedad 

Española de Nutrición Comunitaria) (Dapchich, 2005) aholkatutako anoak erabili 

ziren. 



3.2.2. GORPUTZ-EGITURA ETA OSAERAREN BALORAZIOA 

3.2.2.1. Antropometria 

Gorputz-egitura eta osaeraren neurketarako gehienetan erabiltzen den 

metodoa antropometria da. Antropometrian luzerako neurri fisiko eta pisuaren 

bidez, hauek erreferentzi estandarrekin konparatuz, gorputzaren egitura eta osaera 

estimatu daiteke. 

Metodo honek dituen abantailen artean, inbasiboa eta mingarria ez izateaz 

gain, objektiboa denez, hartutako neurriak erreferentziazko neurriekin eta beste 

pertsonen artean konparatu daitezkeela da. Gainera neurriak errazak, azkarrak eta 

ekonomikoak dira. 

Neurtutako parametro antropometrikoak 

- Pisua: ikasleak zutik eta geldirik plataformaren erdian jartzen ziren, 

gorputzaren pisua oin bietan banatuta zutela. Honela Añó Sayol S.L. markako 

baskula batekin ikasleen pisua neurtu zen. 

- Altuera: Añó Sayol S.L. markako tallimetroarekin ikasleen altuera cm-tan 

neurtzen zen. Vertex (buruaren punturik altuena) eta euste-planoaren arteko 

distantzia neurtu zitzaien. Ikasleak zutik eta geldirik jartzen ziren, oinak elkarren 

ondoan, besoak gorputzarekiko paralelo eta ipurdia eta sorbalda eskalaren 

kontra. Buruaren posizio garrantzitsua zen, aurrerantz begiratu behar zuten eta 

burua “Frankfurt-en planoan” mantendu. Honetarako irudizko lerro bat imajinatu 

behar da: begi orbitaren behealdeko ertzetik kanpoko entzunbidearen goialdera 

eta lerro bai lurrarekiko paralelo izan behar du. Pertsonak inspirazio sakon bat 

egiten zuenean hartzen zen neurria. 



Bi parametro hauen bidez Gorputz Masaren Indizea (GMI) kalkulatu zen: 

GMI = 

Pisua (kg) 

[Altuera (m)] 2 

Gorputz-osaera kalkulatzeko (gantz-ehuna, hezur-ehuna, gihar-ehuna eta 

hondar-ehuna) ondorengo parametroak neurtu ziren: 

- Azal tolesturak: azalaren eta larruazalpeko gantzaren lodiera mm-tan neurtu 

zen presio konstanteko lipokalibre baten bidez (Holtain). Neurketa guztiak 

gorputzaren eskuineko aldean egin ziren. Puntu bakoitzean hiru neurketa 

egiten ziren eta batezbesteko neurria eman. 

o Tolestura trizipitala: besoaren goialdean, akromion eta olekranoaren 

arteko lerroaren erdiko puntuan, besoaren ardatz nagusiarekiko 

paralelo. 

o Eskapulapeko tolestura: eskapularen beheko angeluaren 

barnealdean. Eskapularen beheko izkinarekin 45º angelua osatuaz. 

o Tolestura suprailiakoa: gangor iliakoaren 5-7 cm gorago, elkarzutik. 

o Tolestura abdominala: orbain unbilikalaren 3-5 cm-tara. Sabelaren 

ardatz nagusiarekiko paralelo. 

o Izterreko tolestura: belauna eta aldaken arteko aurreko lerroaren 

erdian, luzerako zentzuan. Pertsona eserita egongo da. 

o Bernako tolestura: bernaren erdiko aldean, luzerako zentzuan. 

- Giltzaduren diametroak kalibre baten bidez: 

o Eskumuturreko diametro biestiloideoa: erradioa eta kubitoaren apofisi 

estiloideoen arteko distantzia. 

o Humeroko diametro biepikondilianoa: epikondilo eta epitroklearen 

arteko distantzia. Besoa eta besaurrearen artean angelu zuzena 

osatuaz, neurketa errazteko. 



o Izterezurreko diametro biepikondilianoa: izterrezurraren alboko eta 

erdiko kondiloen arteko distantzia. Pertsona eserita egongo da, berna 

eta izterraren artean angelu zuzena osatuaz. 

o Diametro bimaleolarra: alboko eta erdiko maleoloen arteko distantzia, 

oinak angelu zuzena osatuz. 

- Gorputz-adarretako perimetroak zinta metriko baten bidez: 

o Besoko perimetroa: muskulua uzkurtuta eta uzkurtu gabe. 

o Izterreko perimetroa: tolestura hartzen den altuera, pertsona zutik eta 

pisua bi hanketan berdin banatuta duen bitartean. 

o Bernako perimetroa: tolestura hartzen den altuera, pertsona zutik eta 

pisua bi hanketan berdin banatuta duen bitartean. 

Neurketa guztiak ISAK (International Society for the Advancement of 

Kineantrhopometry) eta GREC-k (Grupo Español de Cineantropometría) 

aholkatutako protokoloa jarraituz egin ziren (Esparza, 1993). 

Gorputz osaera kalkulatzeko lau osagaien modeloa jarraituz (Drinkwater eta 

Ross, 1980), ondorengo formulak erabili ziren: 

- Gantz-portzentajea kalkulatzeko emakumezkoen artean Yuhasz-en 

metodoa (Yuhasz, 1974) erabili zen eta gizonezkoen artean Faulkner-en 

metodoa (Faulkner, 1968). 

Emakumeen gantz-portzentajea = sei larruazal tolesturen batuketa (trizipitala, 

eskapulapekoa, suprailiakoa, abdominala, izterrekoa eta bernakoa, mm-tan) * 

0.1548 + 3.58 

Gizonen gantz-portzentajea: lau larruazal tolesturen batuketa (trizipitala, 

eskapulapekoa, suprailiakoa eta abdominala, mm-tan)* 0.153 + 5.783 

- Hezur-portzentajea kalkulatzeko Rochak (Rocha, 1975) moldatutako Von 

Döbelin-en ekuazioa erabili zen. 

Hezur-pisua=3.02 * (H 2 * R * F * 400) 0.712 



Non H: altuera, R: eskumuturreko diametro biestiloideoa eta F: izterrezurreko 

diametro bikondiloa (denak m-tan) 

- Hondar-portzentajerako Würch-ek (1974) proposatutako konstateak erabili 

ziren, %20.9 emakumeetan eta %24.1 gizonetan. 

- Gihar-portzentajea: lau osagaietako metodoa jarraituz pisu osoari 

gainontzeko osagaien pisua kenduz kalkulatu daiteke (Drinkwater eta Ross, 

1980). 

3.2.2.2. Somatotipoa 

Somatotipoa Sheldon-ek 1950. urtean gorputzak itxuraren arabera sailkatzeko 

diseinatu zuen sisteman bat da (Sheldon, 1950), beranduago Heath eta Carter-ek 

(Heath eta Carter, 1966) sistema moldatu zuten gaur ezagutzen dugun erara. 

Somatotipoa gorpuzkeraren analisi kuantitatiboa da eta gorputzen itxura eta 

osaera estimatzeko baliagarria da. Hiru zenbakikin adierazten da, osagai 

endomorfikoa, mesomorfikoa eta ektomorfikoa; beti orden berean adierazita. 

Osagai endomorfikoak adipositate erlatiboa adierazten du, osagai mesomorfikoak 

sendotasuna edo gihar eta hezurren tamaina erlatiboa eta osagai ektomorfikoak 

aldiz linealtasun erlatiboa edo argaltasuna adierazten du. 

Somatotipoa kalkulatzeko, parametro antropometriko eta hurrengo formulen 

bidez egin daiteke. 

Endomorfismoa kalkulatzeko, lehenengo E balioa kalkulatu behar da eta 

ondoren altuerarekin zuzendu hurrengo formularen bidez: 

E = -0.7182 + 0.1451*Σ AT – 0.00068*Σ AT 2 + 0,0000014*Σ AT 3 

Σ AT = Tolestura trizipital, eskapulapeko eta suprailiakoen batuketa (mm-tan). 

Endomorfia: E*[170.18/altuera(m-tan)] 



Mesomorfismoa kalkulatzeko, hau gorputz adarren perimetro eta diametroen 

bidez egingo dugu hurrengo formularen bidez: 

Mesomorfia = [0.858*U + 0.601*F + 0.188*B+ 0.161*P] - [H*0.131] + 4.5 

U: humeroko diametro biepikondilianoa (cm-tan) 

F: izterrezurreko diametro biepikondilianoa (cm-tan) 

B: besoko perimetro zuzendua = besoko perimetroa (cm-tan) – gantz-tolestura 

trizipitala (cm-tan) 

P: bernako perimetro zuzendua = bernako perimetroa (cm-tan) – bernako 

gantz-tolestura (cm-tan) 

H: altuera (cm) 

Ektomorfismoa kalkulatzeko, Indize Ponderalaren (IP) arabera ekuazio 

desberdinak erabiltzen dira: 

IP = altuera (cm-tan)/pisuaren erro kubikoa (Kg-tan) 

Non: 

IP ≥ 40.75 

Ektomorfia = 0.732*IP – 28.58 

38.25 < IP < 40.75 

Ektomorfia = 0.463*IP – 17.63 

IP ≤ 38.25 

Ektomorfia = 0.1 


3.3. OSASUN INDIKATZAILEAK 

Osasun indikatzaileak 

Aurrerago aipatu den bezala elikadurak osasunean duen eragina kontuan 

izanda, ikasleen osasun egoera ebaluatzea oso garrantzitsua da elikaduraren 

eragina aztertzeko. Gaur egun gaixotasun kardiobaskularrek duten prebalentzia 

kontuan izanda eta hauek elikadura-ohiturekin duten lotura ezagututa arrisku 

kardiobaskularra adieraz dezaketen parametro desberdinak aztertzea oso 

garrantzitsua da. 

Arrisku kardiobaskularra adieraz dezaketen parametroak edo indikatzaileak 

ugariak badira ere, ikerlan honetan bi erabili ditugu: obesitatea eta tentsio arteriala. 

Hainbat ikerlanek frogatu dutenez, egungo arazo kardiobaskularren arrisku faktore 

garrantzitsuenetarikoak dira (Must eta lank., 1992; Castro-Beiras eta lank., 1993; 

Troiano eta Flegal, 1998; Dietz, 1998) eta horrez gain, bi hauen abantaila 

garrantzitsu bat da, gure ikerlana kontuan hartuta, froga ez erasokorrak izatea. 

3.3.1. OBESITATEA 

Obesitatea gorputz-osaeraren asaldura egoera bat da, gorputzeko gantz 

kantitatea handitzeaz gain, batzuetan metaketa hauen banaketa ez-proportzionala 

izan dezakeena. Bere jatorria faktore anitzekoa da eta honek sortzen dituen 

ondorioak ere ugariak dira gizartean eta pertsonaren osasunean (Moreno eta 

Charro, 2007). 

Obesitatea baloratzeko hainbat metodo badago, baina erabilienak bai klinikan 

baita epidemiologian ere adina, sexua, pisua, altuera eta Gorputz Masaren 

Indizearekin (GMI) erlazionatutako neurriak dira. Gantz-tolesturak ere oso 

erabilgarriak dira eta bestetan ere, baldintzen arabera, bioinpedantzia elektrikoa, X 

izpien xurgapen duala edota erresonantzia magnetiko nuklearra erabili daitezke 

(Caballero, 2001; Rolland-Cachera eta lank., 2001; Moreno eta Charro, 2007). 



Ikerketa epidemiologiko gehienetan GMI erabili ohi da neurtzeko azkarra eta 

merkea izateaz gain, populazioa taldetan sailkatzeko aukera ematen duelako. 

GMI-a kontuan izanda eta Osasunerako Mundu Erakundeak (OME-k) eta beste 

hainbat osasun erakundek (NHLBI, 1998) proposatutako sailkapena jarraituz (3.1. 

Taula), ikasleak aholkatutako pisuaren azpitik, gainetik edota obesitatea zutenen 

arabera taldeetan sailkatu genituen. 

3.1. Taula. GMI-ren sailkapena (NHLBI, 1998) 

GMI 

Aholkatutako pisuaren azpitik < 18.5 

Aholkatutako pisua 18.5 < 24.9 

Gainpisua 25 < 29.9 

I mailako obesitatea 30 < 34.9 

II mailako obesitatea 35 < 39.9 

III mailako obesitatea > 40 

Gorputz Masaren Indizearen sailkapenak dena den akatsak ere baditu, 

adibidez giharrak oso garatuak dituzten pertsonetan, altuera txikikoetan edota 

agureetan balioa gutxietsi edo handietsi dezakete eta. Horregatik indikatzaile hau 

erabiltzeaz gain antropometriaren bidez kalkulatutako gorputzeko gantz- 

portzentajea kontuan izan dugu. Bestetik hainbat ikerlanek frogatu duten bezala 

(Moreno eta Charro, 2007) gantz-masaz gain hau gorputzean banatzen den erak 

ere garrantzia handia du. Batez ere arrisku kardiobaskularretan enborreko gantzmetaketa 

kaltegarriagoa da gorputz-adarretako metaketan baino. Aldiz gantzportzentajearen 

formulak ez du enborreko eta gorputz-adarretako tolesturak 

bereizten, horregatik ikerlanean gune desberdinetako tolesturak ere desberdinduko 

ditugu. 


3.3.2. TENTSIO ARTERIALA 


Tentsio arteriala odolak arterietatik pasatzerakoan egiten duen presioaren 

islada da. Tentsio arteriala bi eratara neur daiteke: era ez-zuzenean larruazalean 

jartzen den esfigmomanometro batekin edo arteria barruan kokatzen den kateter 

batekin monitorizatua. Azkeneko aukera hau traumatikoa denez, ia beti ez-zuzena 

erabiltzen da (Uranga eta Huizi, 2004). Tentsio arteriala merkurio-milimetrotan 

(mmHg) neurtzen da. Tentsio arteriala neurtzean bi balio hartzen ditugu: tentsio 

sistolikoa eta tentsio diastolikoa. Tentsio sistolikoa odolak bentrikuluen uzkurketan 

(sistolea) eragindako presioaren islada da; eta tentsio diastolikoa, berriz, 

bentrikuluak lasai (diastolea) daudenean odolak eragiten duenaren islada. 

Ikasleen tentsioa neurtzeko American Heart Association-eko gomendioak 

jarraitu genituen (Perloff eta lank., 1994). Besokoak aukeratzerakoan gutxi, 

gorabehera ikaslearen besoaren 2/3ak bildu behar zuen eta besokoaren luzera 

besoaren perimetroaren %80 izan behar zuen. Erabilitako gailua Omron M4-1 

esfigmomanometro automatiko balidatua izan zen. 

Tentsio arteriala neurtzeko, pertsona gutxienez 10 minutuetan zehar eserita 

lasai zegoen, atsedenezko egiazko neurketa lortzeko. Neurketa egiterakoan 

ikasleak eserita zeuden, hankak gurutzatu gabe, lurzoru gainean jarrita eta hitzik 

eta mugimendurik egin gabe egon behar zuten. Besoa bihotzaren parean, erdi 

flexionatua eta esku-ahurra gora begira eduki behar zuten. 


Unibertsitate-ikasketak 

3.4. UNIBERTSITATE-IKASKETAK 

Sarreran aipatu den bezala gazteak unibertsitatera iristean bere bizi-ohiturak 

aldatu behar izaten dute egoera berrira egokitzeko eta hau ondo baloratu ahal 

izateko ondorengo elementuak izango ditugu kontuan: 

3.4.1. IKASKETAK 

Ikasketei dagokienez, titulazio mota eta etekin akademikoa aztertuko ditugu. 

Ikasketek elikadura-ohituran duten eragina aztertzeko batetik ea titulazio guztiek 

eragin berdina duten eta bestetik ea desberdintasunik aurkitzen ote den kalifikazio 

hobeak dituztenen artean. 

3.4.2. BIZI-MODU ALDAKETAK 

Ikasketek bizi-modu aldaketan eta zehazki elikadura-ohituretan duten eragina 

baloratzeko ondorengo aldagaiak aztertuko ditugu: 

- Ikasleak ikasketak jarraitzeko bizitokiz aldatu duen edo ez eta hala bada 

ikasle-egoitzan dagoen edo alokatutako pisuan dagoen ikusi beharko da. 

Honek bere familia ingurutik urruntzean, bere elikadura-ohiturak aldatu 

baititzake. 

- Campusean egon beharreko denboragatik etxetik kanpo bazkaltzen duen 

edo ez baloratuko dugu. Eta hemen campusean dagoen eskaintza kontuan 

izanda egiten duen aukera aztertuko dugu. 


3.5. ESTATISTIKA ANALISIA 

Estatistika analisia 

Behin informazio guztia bildu ondoren estatistika analisirako SPSS 14.0 

programa informatikoa erabili zen. Horretarako lehenik aldagaien deskripzioa egin 

zen, aldagai kuantitatiboen kasuan batezbestekoa, maximoa, minimoa eta 

desbiderazio estandarraren bidez adierazi zen eta aldagai kualitatiboetan 

portzentajeen bidez. 

Talde biren arteko ezberdintasunak aztertzeko bariantza berdinak zituztenean: 

student-t testa erabili zen. Talde bi baino gehiagoren artean ezberdintasunak 

aztertzeko ANOVA testa erabili zen, eta post-hoc test artean, bariantza berdinak 

zituztenean Sheffé-ren testa aukeratu zen. Aldagai ez parametrikoetan aldiz, χ 2 - 

ren testa erabili zen. Eta azkenik, aldagai biren arteko erlazioak aztertzeko 

Pearson-en korrelazio-koefizientea (R) erabili ziren. Desberdintasun adierazgarriak 

p < 0.05 zirenean onartu ziren. 


4. EMAITZAK ETA 

EZTABAIDA

4. EMAITZAK ETA EZTABAIDA 

Ezaugarri sozio-demografikoak 

Emaitzen aurkezpenean ondorengo gidoia jarraituko dugu, lehenengo 

unibertsitateko ikasleen hainbat ezaugarri azalduko ditugu, bai datu sozio- 

demografikoak baita unibertsitateko ikasketekin erlazionatutako datuak ere. 

Ondoren unibertsitateko ikasleen dieten balorazioa azalduko da, alde batetik 

analisi nutrizionala eta bestetik hartutako elikagai taldeen araberako analisia. 

Jarraian ikasturte desberdinen arteko konparazioak ikusiko ditugu, hauetan 

desberdintasunak ikusten diren edo ez bilatzeko. Hemen unibertsitateko ikasketen 

barnean aipatutako aldagaiak ere behatuko ditugu elikadura-ohituretan eraginik ote 

duten. 

Hirugarren atalean ikasleen datu antropometrikoak eta tentsio arterialeko 

balioak azalduko ditugu eta azkenik elikadura-ohiturek antropometria eta tentsio 

arterialean eraginik duten aztertuko dugu. 

Emaitzak aurkezten ditugun heinean beste ikerketetan topatutako ondorioekin 

alderatuz datuen eztabaida egingo dugu eta bukatzeko emaitzen azterketa 

orokorra. 

4.1. UNIBERTSITATEKO IKASLEEN EZAUGARRI SOZIO-DEMOGRAFIKOAK 

Ikerketa honetan parte hartu duten ikasleen jatorria desberdina da. Euskal 

Herriko Unibertsitatea hiru probintzietako campusetan banatua dago eta titulazio 

gehienak ez dira campus guztietan irakasten. Honek askotan ikasleak probintzia 

batetik bestera ibili behar izatea eragiten du. Hemen aztertutakoa Leioa/Erandioko 

gunea da eta bertara Euskadiko Erkidego Autonomoko eta probintzia 

mugakideetako ikasleak joaten dira. 

Emaitzak eta eztabaida 77


4.1. Taula. Ikerketan parte hartu duten lagunen ezaugarriak 

1. 

ikasturtea 

2. 

ikasturtea 

Lagina 

3. 

ikasturtea 

Guztiak 

Ikertutako ikasturtea 04/05 05/06 06/07 04/07 

Matrikulatutako ikasle 

kopurua 

Deitutako ikasle 

kopurua 

Parte hartutako ikasle 

kopurua 

Parte hartutako ikasle 

portzentajea 

2104 1975 1430 5509 

130 198 200 528 

111 142 146 399 

%85.4 %71.7 %73 %72.4 

Adina (urte) 18.68 19.59 20.77 19.74 

Neskak 75 98 115 288 

Mutilak 36 44 31 111 

Bizkaitarrak %65 %64.8 %65.4 %65.1 

Gipuzkoarrak %16.5 %19 %15.8 %17.2 

Arabatarrak %7.5 %12 %13.5 %11.2 

Bestelakoak %11 %4.2 %5.3 %6.5 

78 Emaitzak eta eztabaida


Aurreko taulan (4.1. Taula) lehenengo zikloan matrikulatutako ikasleetatik parte 

hartutako ikasle kopurua, adina, sexua eta jatorria azaltzen da. Ikerlana 04/05 

ikasturtetik 06/07 ikasturtera garatu zen Medikuntza eta Odontologia Fakultateko 

Basurtu Medikuntza Institutuan. 

Lehenengo ikasturtean matrikulatutako 2104 ikasleetatik zozketaz 130 aukeratu 

genituen eta azkenean 111-k parte hartu zuten; hau da aukeratutako laginaren 

%85.38a. Hauetatik 75 emakumezkoak ziren eta 36 gizonezkoak. Euren 


Bigarren ikasturtean matrikulatutako 1975 ikasleetatik 198 ikasle aukeratu 

genituen eta 142-k parte hartu zuten, hau da aukeratutako laginaren %71.71a. 

Hautatik 98 emakumezkoak ziren eta 44 gizonezkoak. Euren batezbesteko adina 


Eta azkenik hirugarren ikasturtean matrikulatutako 1430 ikasleetatik 200 ikasle 

aukeratu genituen eta 146-k parte hartu zuten, hau da aukeratutako laginaren 

%73a. Hauetatik 115 emakumezkoak ziren eta 31 gizonezkoak. Euren 


Gehien bat Euskadiko Autonomi Erkidegoko ikasleek ikasten dute UPV/EHU-ko 

Leioa/Erandio gunean (%93.5); hauetatik gehiengoa bizkaitarra da, ondoren 

gipuzkoarra eta azkenik arabarra. Campusean mugakideak diren probintzietako 

ikasleez gain (Nafarroa eta Kantabriakoak), beste probintzietatik ere ikasle gutxi 

batzuk ere bertan ikasten dute. 

Leioa/Erandio guneko 7 ikastetxeetan lehen zikloko 17 titulazio irakasten dira, 

ondorengo taulan (4.2. Taula) ikastetxe bakoitzetik parte hartu zuten ikasle 

kopurua azaltzen da. Bertan ere ikastetxe bakoitzean parte hartutako ikasle 

kopurua sexuka banatuta ikus daiteke. 



4.2. Taula. Ikerketan parte hartutako ikasle kopurua ikastetxeka sailkatua 

1. 

ikasturtea 

2. 

ikasturtea 

Lagina 

3. 

Guztiak 

ikasturtea Neskak Mutilak 

Arte Ederren F. 7 6 4 11 6 

Erizaintzako U.E. 12 17 19 45 3 

Gizarte eta 

Komunikazio Z.F. 

Lan-harremanen 

U.E. 

Medikuntza eta 

Odontologia F. 

Zientzia eta 

Teknologia F. 

Zuzenbide F. 

(ordezkaritza) 

37 44 40 80 41 

6 9 5 17 3 

16 22 39 61 16 

29 42 30 63 38 

4 2 9 11 4 

Leioa/Erandioko gunean irakasten diren 17 titulazioak emaitzen analisirako 3 

talde desberdinetan sailkatu ditugu: 

Gizarte/giza arloa: Kazetaritza lizentziatura, Publizitatea eta Harreman 

Publikoetako lizentziatura, Ikus-entzunezko Komunikazioko lizentziatura, Politika 

eta Administrazio Zientzietako lizentziatura, Soziologia lizentziatura, Zuzenbide 

lizentziatura, Arte Ederretako lizentziatura eta Lan-Harremanetako diplomatura. 

Osasun arloa: Medikuntza lizentziatura, Odontologia lizentziatura eta Erizaintza 

diplomatura. 

Zientzia esperimentalak: Biologia lizentziatura, Fisika lizentziatura, Ingeniari 

Kimikoa, Geologia lizentziatura, Kimika lizentziatura eta Matematika lizentziatura. 


4.2. UNIBERTSITATEKO IKASLEEN ELIKADURA 

Ikasleen elikadura 

Unibertsitateko ikasleen elikadura baloratzeko heurek hiru egunetan zehar 

egindako egunkari dietetikoan oinarrituz bere elikadura-ohiturak aztertuko ziren. 

Lehenik analisi nutrizionala eta ondoren elikagai taldeen araberako analisia. 

4.2.1. NUTRIZIOA 

Ikasleen dieten analisi nutrizionalaren barnean hartutako makromantenugai eta 

mikromantenugaien kantitateak aztertu eta hauek bere adin eta sexuko pertsona 

batentzat osasun erakundeek egindako gomendioekin konparatuko dira, era 

berean emaitza hauek antzeko populazio taldeetan egindako ikerlan desberdinekin 

alderatuz. Sarreran aipatu dugun bezala neska eta mutilen behar nutrizionalak 

desberdinak direnez hauen datuak banandurik azalduko ditugu. 

4.2.1.1. Makromantenugaiak 

Aztertutako ikasleen dietetan hartutako energia kantitatearen batezbestekoa 

nesketan 2135 kcal-etakoa eta mutiletan 2657 kcal-etakoa da (4.3. Taula). 

Sarreran aipatu dudan bezala estimatutako energia beharra (EER) nesketan 2088 

eta 2368 kcal artekoa da eta mutiletan aldiz 2799 eta 3132 kcal artekoa egiten 

duten ariketa fisikoaren arabera (Food and Nutrition Board, 2002). Beraz 

batezbeste, ikasleek kontsumitutako energia kantitatea aproposa dela esan 

daiteke bere sexu eta adineko pertsona batentzat. Dena den, garrantzitsua izango 

da zehaztea nesken %50ak eta mutilen %61ak aholkatatutako energia minimoa 

baino gutxiago kontsumitzen dutela. 

Makromantenugaien behar minimoak, 4.3. Taulan ikus daitekeen bezala bai 

neskek, baita mutilek ere asetzen dituzte. Behar hauek asetzen badituzte ere, 

ikasleen dietak osasun erakundeek gomendatutako profil nutrizionaletik urrun 



daude. Unibertsitateko ikasleen profil nutrizionala lipidoetan aberatsa eta 

gluzidoetan txiroa dela esan daiteke (4.3. Taula eta 4.1. Irudia). Profil hau 

makromantenugai bakoitzak energia osoan duen ekarpenaren portzentajearen 

arabera kalkulatzen da eta gomendioak neska eta mutilentzat berdinak dira. 

Unibertsitateko ikasleen dietetan energiaren %37.6a gluzidoetatik dator, %45.7a 

lipidoetatik eta %16.7a proteinetatik. Profil honetan ez da neska eta mutilen arteko 

desberdintasun estatistikoki esanguratsurik topatu. 

Ikasleek kontsumitutako energia eta makromantugaien balio absolutuetan 

sexuen arteko desberdintasun estatistikoki esanguratsuak badaude (P < 0.001). 

Mutilek neskek baino kcal, proteina, lipido, kolesterol, gluzido eta zuntz gehiago 

kontsumitzen dute. Honen zergatia argia da, mutilek behar energetiko altuagoa 

dutenez, makromantenugaien ahoratzea ere altuagoa delako. Nesketan aldiz, 

zuntzaren batezbesteko ahoratzea gomendioatik hurbilago dago mutiletan baino. 

Diferentzia honen zergatiak bi izan daitezke, batetik nesken gomendioa mutilen 

gomendioa baino baxuagoa izatea eta bestetik aurrerago azalduko dudan bezala 

nesken artean zereal integral, barazki eta frutaren kontsumoa altuagoa delako. 



4.3. Taula. Unibertsitateko ikasleen energia eta makromantenugaien ekarpenak 

Energia 

Unibertsitateko ikasleak 


Bb ± ds 1 Gomendioak 

kcal/egun 2135 ± 452 ** 2088/2368 2 

Proteinak 


2657 ± 542 2799/3132 2 

g/egun 91.0 ± 24.8 ** 108 ± 24.6 

g/kg/egun 1.56 ± 0.51 > 0.85 3 

1.50 ± 0.45 > 0.85 3 

Energia erratioa %16.8 ± 3.11 %10-35 4 

%16.2 ± 2.68 %10-35 4 

Lipidoak 

g/egun 111 ± 32.8 ** 133 ± 28.7 


%46.1 ± 5.62 %20-35 4 

Kolesterola 

mg/egun 354 ± 142 ** < 300 423 ± 169 < 300 

Gluzidoak 

g/egun 204 ± 58.2 ** > 130 5 


Zuntza 

256 ± 72.4 > 130 5 

%37.7 ± 6.15 %45-65 4 

g/egun 16.8 ± 6.59 ** 25 3 

19.7 ± 8.51 38 3 

Gomendioaren 

portzentajea (AI 3 ) 

%67.1 ± 26.3 ** %51.8 ± 22.4 

1 Bb, batezbestekoa; ds, desbiderapen estandarra 

2 EER, Estimated Energy Requirement (egiten duten ariketa fisikoaren arabera 

EGONEKOAK / AKTIBOAK) 

3 AI, Adequate Intakes 

4 AMDR, Acceptable Macronutrient Distribution Range 

5 RDA, Recommended Dietary Allowance 

** Student-en T testa, P < 0.001 



4.1. Irudia. Unibertsitateko ikasleen nutrizio-profila 

mutilak 

neskak 

guztiak 

gomendioak 

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 

proteinak gluzidoak lipidoak 

UPV/EHU-ko ikasleen elikaduran topatutako profil hau bat dator antzeko 

ikerlanetan topatutako emaitzekin (Whybrow eta Kirk, 1997; Aranceta eta lank., 

2001; Caride eta lank., 1999; Serra eta lank., 2002a; Serra eta Aranceta, 2004; 

Schröeder eta lank., 2004; Montero eta lank., 2006; Thomas eta lank., 2006) 

Profila esan daiteke Europako herrietako profila dela eta adin talde desberdinetan 

gertatzen dela (Becker, 1999; Amorin, 2000; Cruz, 2000; Rolland-Cachera eta 

lank., 2000; Castillo eta León, 2002; Ivanova eta lank., 2006). Antzekoa bada ere, 

aipatu beharra dago estatu espaniarreko datuak Europako beste herrietako dieten 

datuekin konparatuz, beste herrietan baino gluzido gutxiago kontsumitzen dela eta 

lipido gehiago (Moreno eta lank., 2002). Bestealde azken urteetan EEBB-etako 

elikadura-ohituren aldaketen joera alderantzizkoa dela dirudi, hau da azkeneko 

hamarkadetako datuak aztertuz badirudi, proteinen proportzioa antzera 

mantentzen den bitartean, lipidoen kotnsumoak beheranzko joera duela eta 

gluzidoena aldiz goranzkoa (Nicklas eta lank., 2001; Briefel eta Johnson, 2004). 

Azken urteetako joera aztertzen badugu, Espanian kontsumitzen den gluzido 

proportzioak behera egin duen bitartean, lipidoen proportzioak gora egin du eta 

proteinek ere igoera txiki bat izan dute (Moreno eta lank. 2002). Beraz, esan 



daiteke egungo nutrizio-profila geroz eta urrunago dagoela aholkatutako profil 

osasungarritik. 

4.2. Irudia. Unibertsitateko ikasleen profil lipidikoa 

25% 

20% 

15% 

10% 

5% 

0% 

gomendioak guztiak neskak mutilak 

monoasegabeak 

poliasegabeak 

aseak 

Lipidoen barnean esan dugun bezala dieta hiperlipidikoak dira, baina oso 

garrantzitsua izango da profil lipidikoa deskribatzea. Gure kasuan “Dieta 

Mediterranearra”-ren eragina duten herri garatu gehienetan bezala gantz-azido 

monosegabeetan aberatsa eta gantz-azido poliasegabeetan txiroa den profil bat 

topatzen dugu (Cruz, 2000; Moreno eta lank., 2002) (4.2. Irudia). Hau oliba 

olioaren kontsumo altua eta hazi-olioen kontsumo baxuagatik izango da. Bestetik 

ere arrainen kontsumo baxua azpimarratu behar da. Aztertutako dieten %98a 

gantz-azido monoasegabeetan aberatsak dira. Gantz-azido mota bakoitzetik hartu 

beharreko proportzioa aholkatzerakoan adituak ere ez dira bat etortzen, batzuk 

gantz-azido mota bakoitzetik herena hartu behar dela esaten duten bitartean (US 

Department of Agriculture, 2005), beste batzuk gantz-azidoen erdia gutxienez 

gantz-azido monoasegabeetatik eratorri behar duela diote (SENC, 2004). Guztiok 

bat datozen gomendioa gantz-azido aseena da, honen gehigikeriak osasunerako 

kaltegarriak direla luze aztertu da. Honek gehienez ahoratutako energiaren %10a 

izan beharko lukeela diote (Food and Nutrition Board, 2002; SENC, 2004; US 

Department of Agriculture, 2005). Gure ikasleek batezbeste %11.7a hartzen dute. 



Kolesterolari dagokionez, ikasleetan aztertutako dietek batezbeste 

gomendatutako gehienezko kontsumoa gainditzen dute (Food and Nutrition Board, 

2002, US Department of Agriculture, 2005); beraz ikasleek batazbeste kolesterol 

gehiegi kontsumitzen dutela esan daiteke. Hau ere bere adineko petsonekin 

egindako ikerketetan topatutako datuekin bat dator (Serra eta Aranceta, 2004; 

Montero eta lank., 2006). Datu honi dagokionez, esan beharra dago kontsumoaren 

batezbestekoa oso altua ez bada ere, honen desbiderapen estandarra oso altua 

dela, hau da ikasle batzuk kolesterol gutxi eta aholkatutakoaren barnean hartzen 

duten bitartean, beste batzuk aholkatutako gehienezko kontsumoa askogatik 

gainditzen dutela. Bestetik neska eta mutilen kolesterol kontsumoaren artean 

desberdintasun estatistikoki esanguratsuak daude (P < 0.001), kontsumoa mutilen 

artean altuagoa izanda. Aurrerago azalduko dugun bezala kolesterolaren 

gehiegizko kontsumoa animalia-jatorrikoak eta gantzan aberatsak diren elikagai 

gehiegi hartzeagatik izango da. 

Zuntza, sarreran aipatu den bezala, garrantzia handiko mantenugaia da 

egungo hainbat osasun arazoetan obesitatea (Bes-Rastrollo eta lank., 2006) eta 

zenbait minbizietan bezala (Asano eta Mateod, 2005). Nesken batezbesteko zuntz 

kontsumoa 16.8 g-takoa da eta mutilena 19.7 g-takoa, gomendioak (Adequate 

Intakes) 25 eta 38 g-takoak direla kontuan izanda, aztertutako dietak zuntzan oso 

txiroak direla esan daiteke. Ikasleen proportzio txiki batek lortzen du 

gomendatutako zuntz kantitatea hartzea, bakarrik ikasleen %8ak. Zuntzaren defizit 

hauek herri garatuetan maiz topatzen dira (Rollan-Cachera eta lank., 2000; Serra 

eta Aranceta, 2004; Schröeder eta lank., 2004; Montero eta lank., 2006), zereal 

birfundu gehiegi eta fruta eta barazki gutxiegi jatearen ondorioz. 

Aztertutako ikasleen dieten analisi-nutrizionala aurretik egindako beste 

ikerlanen emaitzekin alderatuz gero ez da ezberdintasun handirik topatzen 

(Aranceta eta lank., 1994; Amorin, 2000; Rolland-Cachera, 2000; Serra eta lank., 

2001b; Serra eta Aranceta 2004; US Department of Agriculture, 2005; Montero eta 



lank., 2006; Serra eta lank., 2006). Gazteak aurkitzen diren garapeneko 

momentuagatik eta bere ekintzak betetzeko nutrizio-beharrak handituak badaude 

ere, osasun erakundeek ematen dituzten gomendioak jarraituta behar minimo 

hauek beteak daude (Food and Nutrition Board, 2002). Aldiz makromantenugaien 

profila guztiz desorekatua da. Desoreka honek aurrerago ikusiko den bezala 

ondorioak izan ditzake gazteen egungo eta etorkizuneko osasunean. 

4.2.1.2. Mikromantenugaiak 

Sarreran aipatu dugun bezala gazte hauen garapenerako mikromantenugaien 

ekarpena oso garrantzitsua da. Ikerlan honetan Bitaminen barnean A, D eta E 

bitamina liposolugarriak eta B1, niazina, B6, azido folikoa, B12 eta C, bitamina 

hidrosolugarriak aztertu ditugu eta mineralen taldean kaltzioa, fosforoa, 

magnesioa, burdina eta zinka. Mikromantenugaien hautaketa garapenean duten 

garrantziagatik egin da. Mikromantenugaien ahoratzea osasun erakundeek 

emandako aholkuekin konparatu ditugu. 

Unibertsitateko ikasleen elikadura-ohituretan zenbait mikromantenugaien 

defizitak topatu ditugu (4.4. Taula). A bitamina, azido folikoa eta magnesio 

mineraletan eskasiak gertatzen dira bi taldeetan. Nesken batazbesteko kaltzio 

ahoratzea ere ez da gomendiora iristen. Gabezi hauek emaitzen batezbestekoetan 

aurkitzeaz gain askotan ikasleen gehiengoak jazaten ditu. Bestetik, gainontzeko 

bitamina eta mineralen ekarpena gomendioak kontuan izanda egokiak direla esan 

daiteke (Food and Nutrition Board, 1997, 1998, 2000, 2001a, 2005). 

Bitaminak eta mineralak banaka aztertzen baditugu, mikromantenugai 

bakoitzetik zenbat hartzen den jakiteaz gain, defizit hori zenbat ikasleek jazaten 

duten ere garrantzitsua izango da, hau da bitamina edota mineral baten defizitaren 

prebalentzia. Hurrengo taulan (4.5. Taula) mikromantenugai desberdinetan EARak 

asetzen ez dituzten ikasleen portzentajea sexuka banatuta azaltzen dira. 



4.4. Taula. Unibertsitateko ikasleen mikromantenugaien ekarpenak 

A bitamina (μg) 2 

D bitamina (μg) 3 

E bitamina (mg) 2 

BB1 bitamina (mg) 2 

Niacina (mg) 2 


Azido folikoa (mg) 2 

BB12 bitamina (μg) 2 

C bitamina (mg) 2 

Kaltzioa (mg) 3 

Fosforoa (mg) 2 

Magnesioa (mg) 2 

Burdina (mg) 2 

Zinka (mg) 2 




1 Bb, batezbestekoa, ds, desbiderapen estandarra 

Bb ± ds 1 

Gomendioak 

659 ± 364 * 700 750.7 ± 347 900 

5.58 ± 6.10 5 6.24 ± 8.50 5 

16.5 ± 11.0 ** 15 20.5 ± 9.19 15 

4.22 ± 26 1.1 2.83 ± 6.96 1.2 

28.0 ± 10.6 * 14 30.7 ± 10.2 16 

1.99 ± 0.69 ** 1.3 2.24 ± 0.71 1.3 

256 ± 99.1 * 400 283 ± 121 400 

13.8 ± 8.48 * 2.4 16.0 ± 9.09 2.4 

157 ± 187 75 149 ± 97.2 90 

929 ± 314 *** 1000 1060 ± 378 1000 

1213 ± 381 *** 700 1454 ± 413 700 

298 ± 87.1 *** 310 338 ± 96.2 400 

20.1 ± 19.7 18 19.2 ± 5.9 8 

9.97 ± 3.45 *** 8 12.3 ± 3.5 11 

2 RDA, Recommended Dietary Allowance (Mantenugaien ekarpenerako aholkuak) 

3 AI, Adequate Intake (Ekarpen gomendioak) 

* Student-en T testa neska eta mutilen artean, P < 0.05 

** Student-en T testa neska eta mutilen artean, P < 0.01 

*** Student-en T testa neska eta mutilen artean, P < 0.001 



Bitaminen artean, A bitamina eta azido folikoaren batezbesteko kontsumoan 

defizitak egoteaz gain, ikus daiteke nola ikasleen herenak baino gehiagok A 

bitaminan gabezi handiak dituztela eta ikasleen bi herenak azido folikoan 

defizitarioak diren dietak hartzen dituztela. D bitaminari dagokionez, batezbesteko 

kontsumoan defizitak ez badaude ere, ikasleen erdiak bakarrik aholkatutako 

kantitatea hartzen du. Bitamina hauen gabeziak batez ere barazki (A bitamina eta 

azido folikoa) eta arrainetan txiroak diren dietak hartzearen ondorioz sortzen dira. 

Gazteak aurkitzen diren unearengatik eta bitaminen garrantzia kontuan izanda 

gabeziak kezkagarriak izan daitezke. A bitaminaren gabeziak hazkuntza, 

ikusmenean eta immunitatean eragin kaltegarriak izan ditzake (Wardlaw, 2006). D 

bitaminak ere aski ezaguna den bezala, kaltzioa eta fosforoaren metabolismoan 

duen funtzioagatik hezurren hazkuntza eta mantenurako oso garrantzitsua izango 

da (DeLuca, 2004). Azido folikoa oso garrantzitsua izango da batetik anemia 

megaloglastikoak ekiditeko eta batez ere neskentzat bitamina honek 

haurdunaldian zehar umekiaren garapenean arazoak ekiditeko (Shils, 2006). 

Gainera folato maila altua odoleko homozisteina mailarekin erlazionatua dago, hau 

ateroeskleroasiaren arrisku faktore garrantzitsua izanda (Ward eta lank., 1997; 

Guthikonda eta Haynes, 2006). Nesketan ere bere adina kontuan izanda, ahozko 

antisorgailuak hartzen badituzte, hauek eragin negatiboa izan dezakete odoleko 

azido folikoaren kontzentrazioan, hau txikituz (Shojania, 1982; Cagnacci eta lank., 

2006). 

Bitamina eta mineralen ekarpenean neska eta mutilen artean estatistikoki 

adierazgarriak diren diferentziak daude. Bitaminen artean mutilek neskek baino 

niazina, azido foliko, A, E, B6 eta B12 bitamina gehiago kontsumitzen dute eta 

mineraletan ere kaltzio, fosforo, magnesio eta zink gehiago kontsumituko dute. 

Hau batetik, mutilek behar energetikoak asetzeko elikagai gehiago 

kontsumitzeagatik izan daiteke eta bestetik, jarraian azalduko dudan bezala 

elikagaiak aukeratzeko orduan generoen artean topatzen ditugun 

desberdintasunengatik. Diferentzia hauek beste gazteetan egindako ikerlanetan 



ere topatu izan dira (Rolland-Cachera eta lank., 2000; Lytle eta lank., 2002b; Serra 

eta Aranceta; 2004). 

Mineralen artean batezbestekoak ikusita ez dugu gabezi handirik topatzen, 

baina askotan hauen desbiderapen estandarrak handiak direla kontuan izanda, 

mineral hauen gabezien prebalentzia aztertzea garrantzitsua da. Osasun 

erakundeek talde bateko gabeziaren prebalentzia baloratzeko EAR-ak erabiltzea 

aholkatzen dute. Aztertutako dietetan topatutako mineralen ahoratzeak gomendio 

hauekin alderatuz gero, ikasleen erdiak baino gehiago ez du kaltziorako 

gomendatzen den kantitatea hartuko eta ikasleen %40an magnesiorako defizitak 

topatu dira. 

Mineral hauen defizitei dagokienez, batetik esne eta esnekien kontsumoa 

handituz, kaltzioaren defizitak sor ditzakeen hezur, gatzapen, muskulu uzkurketa 

eta nerbio-bultzadaren eroapenaren arazoak ekidingo lirateke (Sheils, 2006) eta 

bestetik barazki eta zereal integral gehiago hartuz magnesioan aberatsak diren 

dieta lortuko lirateke giharretako arazoak prebenitzeko (Warldaw, 2006). Gainera, 

kaltzio eta magnesioaren ahoratze egokia oso garrantzistua da arazo 

kardiobaskularrak ekiditeko (Iso eta lank., 1999; Massey, 2001). 

Esan beharra dago, bitamina eta mineral hauen eskasiak bai bere adineko 

pertsonekin, bai Espanian eta nazioarteko populazio orokorrarekin egindako beste 

ikerlanetan ere topatu direla (Basiotis eta lank., 2002; Ortega eta lank., 2003; Serra 

eta Arancenta, 2004; Capita eta Alonso, 2006; Montero eta lank., 2006; Serra eta 

lank., 2006b). 

Aztertutako talde honen nutrizio-beharrak altuak badira ere, bitamina eta 

mineralen ekarpenetan defizitak ikus daitezke, hau arrazoi desberdinengatik izan 

daiteke, hauen artean: “kaloria hutsen” kontsumo altua, otorduren bat ez egiteko 

joera, pisua galtzeko dietak jarraitzea eta barazki eta fruten kontsumo baxua 

(Hercberg eta lank., 1991; Gregoy eta Bajoe, 2000; Serra eta Aranceta, 2004). 



4.5. Taula. Mikromantenugaien DRI 1 -ak asetzen ez dituzten ikasleen 

portzentajea 

A bitamina (μg) 2 

D bitamina (μg) 3 

E bitamina (mg) 2 


Niacina (mg) 2 


Azido folikoa (mg) 2 

BB12 bitamina (μg) 2 

C bitamina (mg) 2 

Kaltzioa (mg) 2 

Fosforoa (mg) 2 

Magnesioa (mg) 2 

Burdina (mg) 2 

Zinka (mg) 2 

Nesken 

portzentajea 



Gomendioak 

Mutilen 

portzentajea 

Gomendioak 

%38.1 500 %38.3 625 

%59.7 5 %65.0 5 

%36.3 12 %18.7 12 

%9.43 0.9 %5.60 1.0 

%2.91 11 %0 12 

%7.66 1.1 %2.85 1.1 

%73.0 320 %67.3 320 

%1.47 2.0 %0.95 2.0 

%12.3 60 %24.3 75 

%66.2 1000 %47.7 1000 

%1.45 580 %0.93 580 

%28.1 255 %50.5 330 

%2.28 8.1 %0 6 

%12.9 6.8 %24.3 9.4 

1 DRI, Dietary Reference Intakes (Dietaren erreferentziazko ahoratzeak) 

2 EAR, Estimated Average Requirements for groups (taldeetako kideentzat batez 

besteko nutrizio-behar estimatua) 

3 AI, Adequate Intake (Ekarpen gomendioak) 



4.2.2. ELIKADURA 

Ikasleen elikadura-ohiturak hobeto eta era zabalagoan ezagutzeko jandako 

elikagaien analisi biokimikoa egiteaz gain, ondorengo atalean hartutako elikagaien 

deskribapena egingo dugu. Elikagaiak talde desberdinetan banatu behar dira 

bakoitzaren ezaugarrien arabera eta talde bakoitzatik hartutako anoa kopurua 

osasun erakundeek egindako gomendioekin konparatuko ditugu; hau da elikagaien 

piramidearekin. Elikagaien anoa guztiek ez dute tamaina bera, hau elikagai 

motaren arabera aldatzen da. Anoen tamaina eta pisua kalkulatzeko SENC-ek 

proposatutako neurriak erabili dira (SENC, 2004). (Hauen adibideak sarrerako 1.5. 

Taulan ikus daitezke). 

4.2.2.1. Elikagai taldeak 

Aztertutako ikasleen dietetan eguneko hartutako elikagai-talde desberdinen 

batezbesteko kontsumoa 4.6. Taulan ikus daiteke. Bertan ikus daitekeen bezala, 

elikagai talde batzuetan osasun erakundeen gomendioen aldean kontsumoak 

aholkatutakoaren azpitik daude eta bestetan gainetik. Arrainen taldea izango da 

batezbeste gomendioa betetzen duen elikagai talde bakarra. Hurrengo taulan ikus 

daitekeen bezala (4.6. Taula) ikasleen dietak gomendioen arabera patata eta 

zereal, barazki, fruta, esne eta esneki, lekale eta fruitu lehorren taldetako 

elikagaietan txiroak izango dira. Zerealen barnean esan beharra dago, beste 

ikerlanetan bezala, kontsumoa baxua izateaz gain, adituek zereal integralen 

kontsumoa aholkatzen badute ere (SENC, 2004; Mitka, 2005), bakarrik ikasleek 

hartutako zerealen %5.77a integrala izango da (Basiotis eta lank., 2002). 

Esne eta esnekiak haurtzaroan zehar asko kontsumitzen badira ere, 

nerabezaroan, eta batez ere nesken artean, elikagai hauen kontsumoak behera 

egiten du (Browman, 2002; Serra eta Aranceta, 2002b). Esne eta esnekiei 

dagokienez, animailia-jatorriko gantzak ekiditeko hauek hein batean gaingabetuak 



edo erdigaingabetuak izatea aholkatzen da, honetan kontsumitutakoaren %33.3a 

lipido-murrizketa izan duten esne eta esnekiak izango dira. 

Bestetik gehiegizko kontsumoak behatu dira olio eta haragien taldeetan, 

hauetan aholkatutakoaren bikoitza kontsumitzen dute. Landare-olioen barnean 

aipatu beharra dago, ikasleek kontsumitzen duten olioen %69a oliba olioa dela, 

honek gantz-azido monoasegabe eta poliasegabeen proportzioak desorekatzea 

sortarazten du. 

Azkenik noizbehinka hartu daitezkeen elikagaiak ikasleen ohizko jakiak direla 

esan daiteke. Elikagai talde hauetan hestebeteak, gantzak, gozokiak eta abar 

barne hartzen dira. Ikerlanean topatutako datuak bat datoz antzerako populazioan 

egindako beste ikerlanetako datuekin (Garbayo eta lank., 2000; Serra eta lank., 

2002a; Serra eta Aranceta, 2002b; Brown eta lank., 2005; Guenther eta lank., 

2006). 

Ikasleek kontsumitutako elikagaien analisia egitean, nutrizio-analisian 

aurkitutako defizit eta gehiegikeri berdinak azaltzen dira. Hau da gluzidoetan 

aberatsak diren elikagai gutxiegi kontsumitzen dituztela eta lipidoetan aberatsak 

diren elikagai gehiegi. Bitamina eta mineralen gabeziei dagokienez esne, barazki 

eta lekaleen kontsumoa igoaz hobe daitezke. 

Gozoki eta snack motako elikagai gehiegi hartzea kaltegarria izan daiteke, 

hauek “kaloria hutsak” baitira. Hau da, energian aberatsak badira ere bitamina eta 

mineraletan txiroak dira. Horregatik honelako elikagai gehiegi hartzeak 

mikromantenugaietan txiroak diren dietak edota hiperkalorikoak bihurtzeko arriskua 

handitzen da (Whybrow eta Kirk, 1997; Capita eta Alonso, 2006). 



4.6. Taula. Unibertsitateko ikasleek elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua 



Maiztasun 

gomendioak 

Patatak eta zerealak 2.54 anoa/egun ** 3.42 anoa/egun 4-6 anoa/egun 

Barazkiak 0.98 anoa/egun 1.02 anoa/egun > 2 anoa/egun 

Frutak 1.51 anoa/egun 1.45 anoa/egun > 3 anoa/egun 

Landare-olioak 4.79 anoa/egun ** 5.74 anoa/egun 3-6 anoa/egun 

Esne eta esnekiak 2.97 anoa/egun 3.31 anoa/egun 2-4 anoa/egun 

Arrainak 3.57 anoa/aste 3.61 anoa/aste 3-4 anoa/aste 

Haragiak 9.01 anoa/aste ** 11.18 anoa/aste 3-4 anoa/aste 

Lekaleak 2.09 anoa/aste 2.04 anoa/aste 3-4 anoa/aste 

Fruitu lehorrak 2.06 anoa/aste 2.01 anoa/aste 3-7 anoa/aste 

Hestebete e.a. 0.34 anoa/egun ** 0.48 anoa/egun Noizbehinka 

Gozoki, snacks, e.a. 3.49 anoa/egun 3.84 anoa/egun Noizbehinka 

Opilak, gurina eta 

margarina 


1.57 anoa/egun * 2.01 anoa/egun Noizbehinka 


“Mediterranear dieta” elikadura-patroi osasungarria dela aski ezaguna da 

(Willett eta lank., 1995; Leonhauser eta lank., 2004; Colomer eta Mendendez, 

2006; Zarraga eta Schwarz, 2006; Davis eta lank., 2007; Fernández eta lank., 

2007). “Mediterranear dietaren” patroia ondorengo ezaugarriak ditu: barazki, fruta, 

lekale, fruitu lehor eta zerealen kontsumo altua, arrainen neurriko ahoratzea edota 



altua, gantz-azido aseen kontsumo baxua, baina gantz-azido monoasegabeen 

kontsumo altua (oliba olioa bereziki), esne eta esnekien kontsumo baxua edota 

neurrikoa (bereziki yogurth eta gazta) eta haragien kontsumo baxua (Willett eta 

lank., 1995). Emaitza hauek erreferentzia bezala hartuz gero, esan daiteke 

unibertsitateko ikasleek eredu honetatik oso urrun daudela. Aztertutako beste 

ikerlanetako emaitzek diotenez ere, gaur egun gure inguruan orokorrean 

kontsumitzen den dieta “Mediterranear dietatik” oso urrun dago, bai Euskadin 

egindako ikerlanetan (Aranceta eta lank., 2001), bai Espanian (Fernández eta 

lank., 2006), baita Europako herri desberdinetan gazteekin egindako ikerlanetan 

(Rolland-Cachera eta lank., 2000; Sofi eta lank., 2005; Trichopoulou eta lank., 

2005). 

Patroia antzekoa bada ere, kontsumitutako anoa kopuruari dagokionez neska 

eta mutilen artean estatistikoki adierazgarriak diren diferentziak topatzen dira talde 

askotan. Mutilek eta neskek egiten duten aukerak konparatuz patatak eta zereal, 

haragi, olio, hestebeste, gantza eta opilen taldeetan estatistikoki adierazgarriak 

diren diferentziak azaltzen dira (P < 0.001; gantza eta opiletan P < 0.01), hauen 

kontsumoak mutiletan altuagoak izanik. 

Honen zergatia kasu askotan argia da, hau da, mutilek behar energetiko 

altuagoa dutenez, elikagaien kontsumoak ere altuagoak izango dituztelako. Baina 

diferentzia hauek talde guztietan berdin ez ematea garrantzitsua izango da 

gazteak elikagaiak aukeratzeko orduan dituzten lehentasunak baloratzeko orduan. 

Kontsumitutako energia kontuan hartzeko, 1000 kcal-tan hartutako anoa kopurua 

kalkulatu da (4.7. Taula). Hau da bi taldeen arteko diferentziak anoa kopuru 

osoarekin egin beharrean, taldeen konparazioak kontsumitutako 1000 kcal-tan 

hartutako anoa kopuruekin eginaz. Honela aztertuta, elikagaiak aukeratzerakoan 

generoen arteko diferentziak topatzen dira. Neskek barazki (P < 0.05), fruta (P < 

0.01), esneki (P < 0.05) eta lekaleen (P < 0.01) taldeko elikagai gehiago 

aukeratzen dituzte. 



4.7. Taula. Unibertsitateko ikasleek jandako 1000 kcal-ekiko elikagai 

taldeetatik hartutako anoa kopurua 



Patatak eta zerealak 1.19 anoa/1000 kcal/egun 1.27 anoa/1000 kcal/egun 

Barazkiak 0.48 anoa/1000 kcal/egun * 0.40 anoa/1000 kcal/egun 

Frutak 0.74 anoa/1000 kcal/egun ** 0.55 anoa/1000 kcal/egun 

Landare-olioak 2.24 anoa/1000 kcal/egun 2.19 anoa/1000 kcal/egun 

Esne eta esnekiak 1.42 anoa/1000 kcal/egun * 1.24 anoa/1000 kcal/egun 

Arrainak 0.24 anoa/1000 kcal/egun 0.2 anoa/1000 kcal/egun 

Haragiak 0.61 anoa/1000 kcal/egun 0.61 anoa/1000 kcal/egun 

Lekaleak 0.15 anoa/1000 kcal/egun ** 0.11 anoa/1000 kcal/egun 

Fruitu lehorrak 0.14 anoa/1000 kcal/egun 0.11 anoa/1000 kcal/egun 

Hestebete e.a. 0.1 anoa/1000 kcal/egun 0.15 anoa/1000 kcal/egun 

Gozoki, snacks, e.a. 1.59 anoa/1000 kcal/egun 1.43 anoa/1000 kcal/egun 


margarina 

0.71 anoa/1000 kcal/egun 0.73 anoa/1000 kcal/egun 





Bestetik adierazgarria izan daiteke elikagaien aukera honetan talde bakoitzaren 

barnean zein motako elikagaiak aukeratzen dituzten. Hau da, zerealen taldean 

integralak edo birfinduak aukeratzen dituzten eta esnekien taldean gaingabetuak 

diren edo ez. Neskek zereal integral (P < 0.05) eta esneki gaingabetu (P < 0.001) 

gehiago aukeratzen dute. Honen zergatia elikagai batzuk aukeratzeko arrazoian 

egon daiteke. Batetik mutilek gehien kontsumitzen dituzten elikagaiak 

energetikoagoak dira eta gorputz-pisua jaisteko lehen murrizten diren elikagaiak 

izango dira eta aldiz neskek talde bakoitzaren barnean egiten duten aukera ere 

argaltzeko onuragarria izango da. Beraz generoen arteko diferentzia honek ez du 

bakarrik energia kantitatean zergatia izango, baita kulturalki neskek gorputzirudiarengatik 

duten kezkan ere. Generoen arteko diferentzia hauek ere beste 

ikerlanetan deskribatuak izan dira (Paulus eta lank., 2001; Serra eta Aranceta, 

2002b; Yannakoulia eta lank., 2004) eta batzutan dieta osasuntsuago bezala 

deskribatu izan dira (Gex-Fabry eta lank., 1988; Williams eta lank., 2000; Schulze 

eta lank., 2001; Basiotis eta lank., 2002; Briefel eta Johnson, 2004). 

4.2.2.2. Otorduen banaketa 

Gizakien elikaduran eta bereziki gazteenetan, garrantzia handiko elementua 

egunean zehar egindako otorduetako banaketa izango da. Elikagai eta 

mantenugaiak hartzeaz gain hauek behar ditugun momentuan hartu behar dira. 

Egunean zehar hartzen dugun energiaren banaketa egokiak osasun egoera 

hobetu eta gaixotasun kardiobaskularrak izateko arriskua txikitu ditzakela diote 

adituek (Resnicow, 1991; Breslow eta Breslow, 1993; Schlenker, 1994). 

Energiaren banaketa honetan garrantzia gehien hartzen duen otordua gosaria da. 

Elikadurak garapen intelektualean duen eragina deskribatzea oso zaila da, 

honetan hainbat inguru-faktore eragina duelako. Baina hainbat ikerlanek aditzera 

eman dutenez ikastegira gosaldu gabe joaten diren gazteak etekin akademiko 

baxuagoa izaten dute eskolako ekintzetan (Frest eta lank., 1995; Pollit, 1995; 

Serra eta Aranceta, 2000a). Gaur egungo bizi-ohiturak askotan otorduren bat ez 



egitea garamatza eta gehienetan hau gosaria izango da. Moreiras eta Carbajalek 

egindako ikerlanean azaldu zen bezala nerabeek ez gozaltzeko adierazten zituzten 

arrazoiak ugariak ziren: “ez dut gogorik”, “ez dut denborarik”, “nik neuk prestatu 

behar dudalako”, “bakarrik gosaldu behar dudalako”, “kalte egiten didalako” edota 

“nekatua nagoelako” (Moreiras eta Carbajal, 1992). 

Gosaltzea edo ez gosaltzeaz gain, gosariaren kalitatea ere oso garrantzitsua 

da. Hau da, adituek diotenez gosariak gutxienez egunean zehar kontsumitzen den 

energiaren %25a izan beharko luke eta honetaz gain, esne, zereal eta fruta 

elikagai-taldeetatik gutxienez anoa bat izan beharko luke (Ortega eta Requejo, 

1992; De Rufino eta lank., 1999). Unibertsitateko ikasleek batezbeste eguneko 

energiaren %15.2a kontsumitzen dute gosarian. Gosari egoki batek egun osoko 

oreka nutrizionala eta mikromantenugaien ekarpena hobetzen duela dirudi (De 

Rufino eta lank., 1999). 

Ondoren aztertutako ikasleen dietetan egunean zehar izandako energia 

banaketa azalduko dut, gosarian arreta berezia jarriaz. Honen emaitzak ondorengo 

taulan laburtuak ikus daitezke (4.8. Taula). Aztertutako ikasleen %7ak ez du 

gosaltzen eta %20ak 200 kcal-a baino gutxiago ahoratzen ditu otordu honetan. 

Haur, nerabe eta gazteen artean gosaria ez-egiteko hau aspaldidanik deskribatu 

da mundu osoan (Andersen eta lank., 1996; Nuñez eta lank., 1998; Siega-Riz eta 

lank., 1998; Serra eta Aranceta, 2000a). Euskal Autonomia Erkidegoan 4 eta 18 

urtekoekin egindako ikerlanean haur eta nerabeen %4ak ez du gosaltzen (Osasun 

Saila, 2006); beraz esan dezakegu gosaria ez hartzearen ohitura kaltegarri hau 

unibertsitatera iristean okerrera doala. 

Gosarian hartutako energia proportzioa ikasleek egindako elikagaiak 

aukeraketarekin erlazionatzen badugu estatistikoki adierazgarriak diren 

diferentziak azaltzen dira bi taldeetan. Gosarian energia proportzio gehiago 

kontsumitzen duten neskek fruta eta esne gehiago kontsumitzen dute (P < 0.01) 



eta olio eta hestebete gutxiago (P < 0.05). Mutiletan aldiz diferentzia adierazgarri 

hauek bakarrik esnean eta hestebeteetan aurkitzen dira (P < 0.05). 

Gainontzeko energiaren banaketan otordu energatikoena bazkaria da, baina 

honetan ere sexuen arteko desberdintasunak ikus daiteke. Neskek ekarpen 

energetiko handiena eguerdiko otorduan egingo dute eta mutilek aldiz bazkaria eta 

afariaren artean gehiago bananduko dute. Neskek eguerdian energia proportzio 

gehiago ahoratuko dute mutilek baino (P < 0.01) eta mutilek aldiz afarian neskek 

baino energia proportzio gehiago (P < 0.05). 

4.8. Taula. Unibertsitateko ikasleen energia banaketa egunean zehar 


Neskak Mutilak Guztira 

Gosaria %15.4 %14.7 %15.2 

Hamaiketakoa %4.85 %5.52 %5.04 

Bazkaria %41.5 ** %38.6 %40.7 

Askaria %9.86 %10.3 %9.97 

Afaria %28.5 * %30.1 %29.2 



Egunean zeharreko energiaren banaketa honek eguneroko bizitzan izan 

dezakeen eraginaz gain, kontuan izan behar dugu aztertzen ari garen 

populazioaren adinagatik, etorkizunerako bizi-ohiturak eta patroiak barneratzen ari 

direla eta seguruenik orain jasotzen dituzten ohiturak helduaroan eta bizitza osoan 

zehar mantenduko dituztela. 



4.2.3. ELIKADURA-OHITURAK UNIBERTSITATEKO IKASKETETAN ZEHAR 

Sarreran aipatu dugun bezala ugariak dira, gazte hauek unibertsitatera 

sartzean elikadura-ohituren aldaketetan eragina izan dezaten faktoreak. Hurrengo 

atalean hauetako batzuk analizatuko ditugu. Alde batetik ikasketeei aurre egiteko 

bere ohizko ohituren aldaketek eraginik ote duten aztertuko da. Bestetik 

unibertsitateko ikastetxe desberdinetako ikasleen artean alderik dagoen eta 

azkenik aztertutako hiru ikasturteetan zehar aldaketarik eman ote den ikusi nahi 

dugu. 

4.2.3.1. Bizi-modu aldaketa 

Sarreran aipatu dugun bezala unibertsitateko ikasketak aurrera ateratzeko 

ikasle askok bere ohizko bizi-modua aldatu behar izaten dute. Ondoren batetik 

jantoki aldaketak eta bestetik bizi-toki aldaketak ikasle hauen elikaduran izan 

dezaketen eragina aztertuko da. 

Jantoki aldaketa 

Eskola-orduetara joan ahal izateko edo liburutegian ikasi ahal izateko, ikasleek 

campusean bazkaltzen dute. Oraingoan bertan jaterakoan ikasleek egiten duten 

aukera aztertuko dugu. 

Campusean bazkaltzen duten ikasleen batezbestekoa %30.7koa da. Hurrengo 

taulan ikus daitekeen bezala (4.9. Taula) zientzia eta osasun arloko ikasleek 

campusean gehiagotan bazkalduko dute gizarte/giza arlokoek baino. Hau 

gertatzen da seguruenik titulazio hauetako ikasketa planek praktika gehiago 

dituztelako eta hauetara joan ahal izateko ikasleek goiz eta arratsaldez egon behar 

dutelako bertan. Dena den, diferentzia hauek ez dira estatistikoki adierazgarriak. 



4.9. Taula. Campusean bazkaltzen duten ikasleen portzentajea ezaguera arloka 

Gizarte/giza 

arloa 

Neskak Mutilak Guztiak 

%21.7 %23.1 %22.2 

Osasun arloa %34.5 %47.6 %36.6 

Zientzia arloa %35.6 %39.4 %37.0 

Guztira %29.9 %33.0 %30.7 

Campusean bazkaltzen duten ikasleen proportzioa ikasturteka aztertzen 

badugu (4.10. Taula) ikus daiteke, bigarren eta hirugarren ikasturteko ikasleak 

lehenengo ikasturteko ikasleak baino gehiagotan bazkaltzen dutela campusean, 

nahiz eta diferentziak estatistikoki adierazgarriak ez diren. Honek arrazoi anitz izan 

ditzake, batetik lehenengo ikasturteetan praktika gutxiago izatea, bestetik 

ikasturteak pasatzen dituzten heinean ikasle batzuk aurreko ikasturteko 

irakasgaiak gainditzeke izatea eta azkenik, ikasleek unibertsitateko bizitzan 

gizarteratuagoak daudelako. 

4.10. Taula. Campusean bazkaltzen duten ikasleen proportzioa ikasturteka 

Neskak Mutilak Guztiak 

Lehenengo ikasturtea %21.62 %22.22 %21.82 

Bigarren ikasturtea %29.59 %36.36 %31.69 

Hirugarren ikasturtea %32.07 %40.74 %36.84 

Guztira %29.85 %33.02 %30.73 

Campusean bazkaltzen duten ikasleen artean garrantzitsua da aztertzea hauek 

zer nolako janari edota jantoki aukeraketa egiten duten. Hauek askotan bere 

ohizko elikadurarekin konparatzen badira oso desberdinak dira eta. Campuseko 



eskaintza kontuan izanda, hiru talde sortu ditugu menua jaten duten ikasleak, 

ogitartekoa edo antzekoak hartzen dutenak eta azkenik bere etxetik bazkaria 

ekartzen dutenak. Hemen ez da neska eta mutilen arteko diferentzia estatistikoki 

adierazgarririk topatu. Orohar ikus daiteke nola campusean jaten duten ikasleen 

gehiengoak ogitartekoa jaten du eta ikasle gutxi batzuk bere etxetik ekarritako 

bazkaria hartzen duen (4.3. Irudia). 

4.3. Irudia. Campusean bazkaltzen duten ikasleek egindako aukera 

mutilak 

neskak 

0% 20% 40% 60% 80% 100% 

Menua Ogitartekoa/sandwicha Etxetik ekarritako jana 

Neskak ikasturteka sailkatzen baditugu estatistikoki adierazgarriak diren 

diferentziak daude (4.11. Taula). Lehenengo ikasturtean campusean jaten duten 

nesken gehiengoak ogitartekoa edo antzekoa hartzen du, bigarren ikasturtean 

aldiz gehiengoak menua hartuko eta hirugarren ikasturtean, menua hartzen duten 

portzentajea jaistearekin batera, ogitartekoa hartzen dutenen eta etxetik bazkaria 

ekartzen dutenen portzentajea igotzen da. 


4.11. Taula. Campusean bazkaltzen duten neskek egindako aukera 

Neskak 


guztiak 1.ikasturtea 2. ikasturtea 3. ikasturtea 

Menua %40 %12.5 * %58.6 %37.6 

Ogitartekoa/sandwicha %49.4 %81.3 * %37.9 %45 

Etxetik ekarritako jana %10.6 %6.25 * %3.45 %17.5 

* Ikasturteen artean, P < 0.05 

Campusean bazkaltzen duten mutilen barnean, ikasturteka konparazioa 

egitean ez dugu estatistikoki adierazgarria den diferentziarik topatu. Hau laginaren 

tamainagatik izan daiteke. Taulan ikus daitekeen bezala (4.12. Taula) lehenengo 

ikasturteako ikasle gehienak ogitartekoa aukeratzen duten bitartean, portzentaje 

hauek bigarren eta hirugarren ikasturtean asko jaitsiko da. 

4.12. Taula. Campusean bazkaltzen duten mutilek egindako aukera 

Mutilak 

guztiak 1.ikasturtea 2. ikasturtea 3. ikasturtea 

Menua %34.3 %12.5 * %37.5 %45.5 

Ogitartekoa/sandwicha %62.9 %87.5 * %56.3 %54.5 

Etxetik ekarritako jana %2.86 %0 * %6.2 %0 

* Ikasturteen artean, P < 0.05 



Jarraian ikasleek izandako bizi-modu aldaketa hauek elikadura-ohituretan 

duten eragina aztertuko da. Honela ikasleak bazkaltzeko egindako aukeraren 

arabera sailkatuko ditugu hauen dieten analisia konparatu ahal izateko. Taldeak 

osatzeko batetik bazkaria campusean egiten ez zutenak elkartu ditugu, ondoren 

campuseko jantoki desberdinetan menua hartzen zutenak (egun batean gutxienez) 

eta ondoren ogitartekoak edo antzekoak hartzen zutenak (egun batean gutxienez). 

Campusean jan arren janaria etxetik ekartzen zuten ikasleak ez ditugu kontuan 

izan, hauen kopuru txikiagatik. Argitu beharra dago nutrizio-analisia hiru egunetako 

batezbestekoa dela eta ez egindako otorduen arteko konparazioa. 

Hurrengo tauletan (4.13. eta 4.14.) nesken dieten nutrizio analisia eta elikagai 

taldeetatik hartutako anoa kopurua azaltzen da deskribatutako talde 

desberdinetan. Egunean zehar hartutako energia osoan ez da diferentzia 

estatistikorik aurkitzen hiru taldeen artean. Makromantenugaiei dagokienez 

ogitartekoa hartzen zutenek etxean bazkaltzen zutenek baino energia osoaren 

proteinen portzentaje txikiagoa hartzen zuten (P < 0.01) eta menua aukeratzen 

zutenek baino gluzidoen portzentaje handiagoa (P < 0.05). 

Elikagai taldeetan ere estatistikoki adierazgarriak diren diferentziak gertatzen 

dira. Ogitartekoa hartzen dutenek etxean jaten dutenek baino barazki gutxiago 

kontsumitzen dute (P < 0.05) eta etxean eta menua jaten dutenek baino haragi 

taldeko elikagai gutxiago ere. Jantoki desberdinetako menuak hartzen dituzten 

neskek ogitartekoa eta etxean jaten dutenek baino landare-olio gehiago (P < 0.01) 

eta hestebeste gutxiago (P < 0.01) kontsumitzen dute. 



4.13. Taula. Nesken energia eta mantenugaien ekarpenak jantokiaren arabera 

Energia 

Neskak 

Etxean Menua Ogitartekoa 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

kcal/egun 2137 ± 574 2153 ± 395 2120 ± 425 

Proteinak 

Energia erratioa %17.19 ± 3.2 aa 

Lipidoak 

%16.47 ± 3.03 %15.53 ± 2.31 

Energia erratioa %45.27 ± 5.35 %47.59 ± 6.8 %45.26 ± 5.37 

Gluzidoak 

Energia erratioa %37.54 ± 5.57 %35.93 ± 6.86 b 

Kolesterola 

%39.22 ± 5.17 

mg/egun 353 ± 148 368 ± 122 344 ± 130 

Zuntza 

g/egun 17.27 ± 6.84 15.79 ± 5.98 15.33 ± 5.53 


aa Scheffe-ren testa, etxean eta ogitartekoa jaten dutenen artean P < 0.01 

b Scheffe-ren testa, menuan eta ogitartekoa jaten dutenen artean P < 0.05 



4.14. Taula. Neskek elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua jantokiaren 

arabera 

Neskak 


Patatak eta zerealak 2.51 anoa/egun 2.60 anoa/egun 2.70 anoa/egun 

Barazkiak 1.02 anoa/egun a 

1.02 anoa/egun 0.74 anoa/egun 

Frutak 1.49 anoa/egun 1.55 anoa/egun 1.58 anoa/egun 

Landare-olioak 4.70 anoa/egun cc 5.85 anoa/egun bb 

4.35 anoa/egun 

Esne eta esnekiak 3.03 anoa/egun 2.87 anoa/egun 2.81 anoa/egun 

Arrainak 3.56 anoa/aste 3.71 anoa/aste 3.59 anoa/aste 

Haragiak 9.18 anoa/aste a 

10.4 anoa/aste b 

6.97 anoa/aste 

Lekaleak 2.14 anoa/aste 2.34 anoa/aste 1.70 anoa/aste 

Fruitu lehorrak 2.15 anoa/aste 1.92 anoa/aste 1.81 anoa/aste 

Hestebete e.a. 0.36 anoa/egun c 

0.19 anoa/egun b 

0.37 anoa/egun 

Gozoki, snacks, e.a. 3.41 anoa/egun 3.51 anoa/egun 3.91 anoa/egun 


margarina 

1.52 anoa/egun 1.69 anoa/egun 1.75 anoa/egun 

a Scheffe-ren testa, etxean eta ogitartekoa jaten dutenen artean P < 0.05 

b Scheffe-ren testa, menua eta ogitartekoa jaten dutenen artean P < 0.05 

bb Scheffe-ren testa, menua eta ogitartekoa jaten dutenen artean P < 0.01 

c Scheffe-ren testa, etxean eta menua jaten dutenen artean P < 0.05 

cc Scheffe-ren testa, etxean eta menua jaten dutenen artean P < 0.01 



Mutilen artean hurrengo tauletan ikusten den bezala (4.15. eta 4.16. Taulak) 

campusean ogitartekoa hartzen dutenek etxean jaten dutenek baino kolesterol 

gehiago ahoratzen dute (P < 0.01). Hau seguruenik elikagaien taldeen taulan 

ikusten den bezala hauek hestebete, gozoki, snacks eta opil gehiago hartzen 

dituztelako izan daiteke. Hartutako elikagaien taldeetako anoa kopuruetan 

estatistikoki adierazgarriak diren diferentziak aurkitzen ez badira, hiru talde 

hauetako anoa kopuruan gorazko joera ikus daiteke. 

4.15. Taula. Mutilen energia eta mantenugaien ekarpenak jantokiare n arabera 

Energia 

Mutilak 


Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

kcal/egun 2623 ± 499 2800 ± 638 2695 ± 632 

Proteinak 


Lipidoak 


Gluzidoak 


Kolesterola 

mg/egun 391 ± 146 aa 

Zuntza 

477 ± 159 504 ± 214 

g/egun 20.7 ± 9.44 19.03 ± 5.56 16.66 ± 5.53 


aa Scheffe-ren testa, etxean eta ogitartekoa jaten dutenen artean P < 0.01 



4.16. Taula. Mutilek elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua jantokiaren 

arabera 

Mutilak 



Barazkiak 1.11 anoa/egun 1.14 anoa/egun 0.65 anoa/egun 


Landare-olioak 5.60 anoa/egun 6.80 anoa/egun 5.60 anoa/egun 



Haragiak 10.6 anoa/aste 14.0 anoa/aste 11.7 anoa/aste 



Hestebete e.a. 0.47 anoa/egun 0.37 anoa/egun 0.59 anoa/egun 



margarina 

108 Emaitzak eta eztabaida 

1.88 anoa/egun 2.59 anoa/egun 2.12 anoa/egun


Jantokia aldatzen dutenen eta ez dutenen artean garrantzia handiko elementua 

dieten profil lipidikoa da; hau da, hartutako lipidoetatik gantz-azido motaren 

portzentajea. Aurreko atalean esan dudan bezala gaur egungo dieta gehienak 

gantz-azido monoasegabeetean aberatsak dira eta gantz-azido poliasegabeetan 

txiroak. Honen arrazoia oliba olioaren kontsumo altua eta hazi-olioen kontsumo 

baxua da. Hurrengo irudian ikus daitekeen bezala (4.4. Irudia) estatistikoki 

adierazgarriak diren diferentziak aurkitzen dira gantz-azido poliasegabeetan 

etxean eta campusean bazkaltzen dutenen artean (P < 0.01 eta P < 0.001). Honen 

zergatia talde-jantokietan erabiltzen den olioagatik da. Etxe gehienetan oliba olioa 

erabiltzen den bitartean, jantoki hauetan gehienetan hazi-olioak erabiltzen dira 

hauen prezioagatik (Del Pozo eta lank., 2006). 

4.4. Irudia. Unibertsitateko ikasleen profil lipidikoa jantokiaren arabera 

25% 

20% 

15% 

10% 

5% 

0% 

banatuta 

a,bb 

etxean menua ogitartekoa 

monoasegabeak 

poliasegabeak 

aseak 

a Scheffe-ren testa, etxean eta ogitartekoa jaten dutenen artean P < 0.01 

bb Scheffe-ren testa, etxean eta menua jaten dutenen artean P < 0.001 

Profil lipidikoan gertazen den desberdintasun nabari hau, nazioarteko osasun 

erakundeen gomendioak jarraitzen baditugu ezin da esan bata bestea baino hobea 

denik. Aurrean esan dugun bezala, ikasle gehienen dietak gantz-azido 



monoasegabeetan aberatsak dira. Talde-jantokietan jaten duten ikasleek, bi olioak 

hartzean, profil lipidikoa orekatzen dutela esan dezakegu. Honela ere datuak 

erakusten ez badira ere, talde-jantokietan bazkaltzen duten ikasleek E bitamina 

gehiago kontsumituko dute, hau gehien bat hazi-olioetan aurkitzen baita. 

Mikromantenugaiak aztertzean, bitamina honen gabeziak ikasleen laurdenean 

gertatzen da. 

Ikasleak campusean bazkaltzeak euren dietetan duen eragina era orokorrean 

aztertuta, adierazgarrienak ondorengo puntuak izango lirateke. Batetik, ikasleen 

erdiak baino gehiago ogitartartekoa, sandwicha edota antzerakoak aukeratzen ditu 

campusean bazkaldu behar duenean, janari hauek gantz-azido ase eta 

kolesterolean aberatsak dira eta zuntza eta hainbat mikromantenugaietan txiroak 

(Paeratakul eta lank., 2003). Bestetik ohizko jantokia aldatzeak estatistikoki 

adierazgarriak diren diferentziak eragingo du ikasleen nutrizioaren profil lipidikoan, 

batez ere sukalde bakoitzean erabiltzen diren olio motengatik. Eta azkenik, 

diferentziak behatzen baditugu, nesketan mutiletan baino estatistikoki 

adierazgarriak diren diferentzia gehiago gertatzen dira. 

Bizi toki aldaketa 

Sarreran aipatu dugun bezala unibertsitateko ikasle hauek bere ikasketei aurre 

egiteko bere ohizko bizi-lekua eta ikasketa-lekuaren arteko distantziarengatik 

batzutan bizi-lekuz aldatu behar izaten dute. Taulan ikusten den eran (4.17. Taula), 

ikasleen %19.4ak bere ohizko bizi-lekua aldatu behar izan du. 

Jarraian ikasleek izandako bizi-modu aldaketa hauek elikadura-ohituretan izan 

duten eragina aztertuko da. Diferentziak dauden ikusi ahal izateko ikasleak bi 

taldetan banatu ditugu, bere ohizko bizi-lekuan jarraitzen dutenak eta bizi-lekua 

aldatu dutenak, bai beste pisuetara edo ikasleen egoitzetara. Hurrengo taulan 

(4.18. Taula) ikasleek, sexuka eta bizi-leku aldaketaren arabera banatuta hartutako 

dietaren nutrizio-analisia aztertzen da. Bertan ikus daitekeen bezala energia, 



proteina, gluzido eta lipido portzentajeetan ez dago estatistikoki adierazgarriak 

diren diferentziarik, ezta zuntza eta kolesterolean ere. 

4.17. Taula. Bizi-lekua aldatu duten ikasleen portzentajea ezaguera arloka 

Gizarte/giza 

arloa 

Lagina 

Guztiak 

1. ikasturte 2. ikasturte 3. ikasturte Neskak Mutilak 

%22.6 %18.0 %17.8 %23.4 %11.5 

Osasun arloa %21.4 %10.2 %16.4 %15.9 %14.3 

Zientzia 

esperimentalak 

%3.45 %28.6 %42.9 %22.0 %30.3 

Guztira %17.3 %19.7 %21.1 %20.1 %17.8 



4.18. Taula. Unibertsitateko ikasleeen energia eta mantenugaien ekarpenak 

Energia 

bizitoki aldaketaren arabera, sexuka banatuta 

Bizi-leku 

aldaketarik ez 

Bb ± ds 1 



Bizi-leku 

aldaketa 

Bb ± ds 1 

Bizi-leku 


Bb ± ds 1 

Bizi-leku 


Bb ± ds 1 

kcal/egun 2146 ± 562 2092 ± 399 2639 ± 523 2742 ± 632 

Proteinak 

Energia 

erratioa 

Lipidoak 

Energia 

erratioa 

Gluzidoak 

Energia 

erratioa 

Kolesterola 

%16.93 ± 3.15 %16.48 ±2.93 %16.36 ± 2.81 %15.39 ± 1.8 

%45.72 ± 5.74 %45.07 ± 5 %46.27 ± 5.68 %45.28 ± 5.4 

%37.35 ± 5.87 %38.45 ± 5.1 %37.36 ± 6.26 %39.33 ± 5.5 

mg/egun 358 ± 143 337 ± 139 427 ± 168 407 ± 177 

Zuntza 

g/egun 16.5 ± 6.86 17.84 ± 5.29 19.54 ± 8.99 20.33 ± 5.94 




Ikasleen banaketa honekin profil lipidioa aztertzen badugu (4.19. Taula), bizi- 

lekuz aldatu duten mutilek, aldatu ez dutenek baino gantz-azido ase gehiago 

kontsumitzen dute, hau animalia-jatorriko elikagai edota industri-opil gehiago 

hartzeagatik da. 

4.19. Taula. Unibertsitateko ikasleen profil lipidikoa bizitoki aldaketaren 

arabera, sexuka banatuta 

Gantz-azido 

monoasegabeak 

Gantz-azido 

poliasegabeak 

Bizi-leku 


Unibertsitate-ikasleak 


Bizi-leku 


Bizi-leku 


Bizi-leku 


%19.0 %18.21 %18.4 %18.5 

%7.87 %8.37 %8.05 %8.31 

Gantz-azido aseak %11.6 %11.8 %11.5 * %13.0 

* Student-en T testa, bizi-lekuz aldatu duten eta ez dutenen artean P < 0.05 

Nutrizio-analisiari dagokionez, esan daiteke bizi-lekuz aldatzen dutenen eta ez 

dutenen artean diferentzia garrantzitsuenak profil lipidikoan gertatzen direla. Aldiz 

hurrengo taulan (4.20. Taula) ikasleen elikadura-ohiturak hartutako elikagai- 

taldeetako anoa kopuruen bidez aztertzean ondorengo diferentziak aurkitzen dira. 



4.20. Taula. Unibertsitateko ikasle neska eta mutilek elikagai taldeetatik 

Patatak eta 

zerealak 

hartutako anoa kopurua bizitoki aldaketaren arabera 

Bizi-leku 


Unibertsitate-ikasleak 


Bizi-leku 


Bizi-leku 


Bizi-leku 


2.55 anoa/egun 2.53 anoa/egun 3.39 anoa/egun 3.60 anoa/egun 

Barazkiak 0.93 anoa/egun * 1.15 anoa/egun 1.02 anoa/egun 1.01 anoa/egun 

Frutak 1.50 anoa/egun 1.54 anoa/egun 1.44 anoa/egun 1.50 anoa/egun 

Landareolioak 

Esne eta 

esnekiak 



Arrainak 3.63 anoa/aste 3.37 anoa/aste 3.94 anoa/aste * 2.05 anoa/aste 

Haragiak 9.24 anoa/aste 8.1 anoa/aste 11.0 anoa/aste 12.0 anoa/aste 

Lekaleak 2.08 anoa/aste 2.15 anoa/aste 2.12 anoa/aste 1.63 anoa/aste 

Fruitu 

lehorrak 

Hestebete 

e.a. 

Gozoki, 

snacks, e.a. 

Opilak, 

gurina eta 

margarina 

1.97 anoa/aste 2.42 anoa/aste 2.04 anoa/aste 1.87 anoa/aste 







Berriro ere nesketan eta mutiletan diferentziak ez dira parametro berdinetan 

gertatzen. Nesken artean estatistikoki adierazgarria den diferentzia bakarra 

barazkien taldean izango da, hau da bizi-lekuz aldatu duten neskek, aldatu ez 

dutenek baino barazki gehiago kontsumitzen dute (P < 0.05). Neskek 

kontsumitutako mikromantenugaiak aztertzean ere (aurkezten ez diren datuak) 

bizi-lekuz aldatu duten neskek, aldatu ez dutenek baino azido foliko ahoratze 

altuagoa dute (P < 0.05). Mutilen artean bizi-lekuz aldatzen dutenek arrain 

gutxiago kontsumituko dute (P < 0.05), bestetik estatistikoki adierazgarriak ez 

badira ere bizi-lekuz aldatu duten mutilek haragi, gantz eta opil taldeko anoa 

gehiago kontsumitzen dute eta honek aurrean aurkeztu dugun profil lipidikoaren 

desberdintasuna azal dezake. 

Azkenik bizi-lekuz aldatu duten eta ez duten ikasleen arteko desberdinatasunak 

deskribatzeko, egunean zehar hartutako energia proportzioaren banaketa 

aztertuko dugu. Hurrengo taulan (4.21. Taula) ikusten den bezala, hemen ere 

taldeen artean diferentziak aurkitzen dira, baina esan beharra dago neska eta 

mutiletan gertatzen diren diferentziak antzekoak direla. Ikasleek egunean zehar 

egiten duten energia banaketan, estatistikoki adierazgarriak diren diferentziak 

aurkitzen dira hamaiketako orduan hartutako energia proportzioarekin bizi-tokiz 

aldatzen dutenen eta ez dutenen artean (P < 0.05). Bizi-lekuz aldatzen dutenek 

energia proportzio txikiagoa ahoratzen dute otordu honetan. Afarian aldiz, bizilekuz 

aldatzen dutenek aldatzen ez dutenek baino energia proportzio handiagoa 

jaten dute afarian (neskek P < 0.001; mutilek P < 0.05). Bi diferentzia hauek 

nesken eta mutilen taldeetan gertatzen dira. Nesken artean ere bizi-lekuz aldatu 

dutenek energia proportzio gutxiago kontsumitzen dute bazkarian (P < 0.05). 



4.21. Taula. Unibertsitateko ikasleen energia banaketa egunean zehar bizitoki 

aldaketaren arabera, sexuka banatuta 

Bizi-leku 




Bizi-leku 


Bizi-leku 


Bizi-leku 


Gosaria %15.3 %15.8 %15.4 %11.6 

Hamaiketakoa %5.18 * %3.53 %6.13 * %2.71 

Bazkaria %42.0 * %39.5 %38.5 %39.0 

Askaria %9.9 %9.70 %9.71 %12.8 

Afaria %27.7 ** %31.8 %30.2 * %33.8 


** Student-en T testa, bizi-lekuz aldatu duten eta ez dutenen artean P < 0.001 

Bizi-modu aldaketek ikasleen elikaduran izan dezaketen eragina aztertzean 

jantoki aldaketak, bizi-leku aldaketak baino eragin handiago du (4.14., 4.16. eta 

4.20. Taulak). Beste ikerketetan unibertsitate-ikasleek bere ohizko egoitza 

aldatzeak bere elikadura-ohituretan okerrerako aldaketak dakartzala deskribatu 

badute (Brevard eta Ricketts, 1996; Shimbo eta lank., 2004; Papadaki eta lank., 

2007), gure ikerlanean ez dugu honelako okerreko eraginik topatu. Bizi-toki 

aldaketak neska eta mutilen artean, gehien bat egunean zehar hartzen den 

energiaren banaketan eragina izango du. 


4.2.3.2. Ikasketa mota eta ikasketa-emaitzen eragina 


Ondorengo atalean ikasketa motak eta ikasketa-emaitzak ikasleen elikadura- 

ohituretan eraginik ote duen aztertuko da. Lehenengo ikasleak, sexuka banatuta, 

ikasketa motaren arabera hiru jakintza arlotan sailkatuko ditugu (gizarte/giza arloa, 

osasun arloa eta zientzia arloa). Batetik hartutako energia eta 

makromantenugaietan diferentziak ote dauden aztertuko dira eta bestetik bere 

elikaduran elikagai talde bakoitzetik egindako aukeran diferentziak ote dauden 

analizatuko dira. Ondoren ikasle hauen espedienteetako notak hartutako dieten 

indikatzaileekin korrelazionatuko ditugu. 

Elikadura-ohiturak jakintza arlo desberdinetan 

Ikasleen dieten analisi nutrizionala jakintza arloka eginda, ez da taldeen arteko 

diferentziarik topatzen ez nesken artean ezta mutilen artean ere (4.22. eta 4.24. 

Taulak). Elikagai taldeetatik hartutako anoa kopuruak taldeen artean konparatzen 

baditugu, bertan diferentzia bakarra azaltzen da nesken artean, osasun arloko 

neskek gizarte/giza arlokoek baino fruta gehiago kontsumitzen dutela (P < 0.01) 

(4.23. eta 4.25. Taulak). Bestetik elikagaiak aukeratzeko orduan aipatu beharra 

dago esne eta esnekien barnean osasun arloko neskek gizarte/giza arlokoek baino 

gaingabetu gehiago kontsumitzen dituztela (P < 0.01). 



4.22. Taula. Nesken energia eta mantenugaien ekarpenak, jakintza arloka 

Energia 

sailkatuta 

Gizarte/giza 

arloa 

Bb ± ds 1 

Neskak 

Osasun arloa Zientzia arloa 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

kcal/egun 2183 ± 634 2123 ± 459 2070 ± 456 

Proteinak 


Lipidoak 


Gluzidoak 


Kolesterola 

mg/egun 373 ± 140 340 ± 137 345 ± 154 

Zuntza 

g/egun 16.7 ± 7.51 17.4 ± 6.38 15.7 ± 4.87 




4.23. Taula. Neskek elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua, jakintza 

arloka sailkatuta 

Neskak 

Gizarte/giza arloa Osasun arloa Zientzia arloa 



Frutak 1.29 anoa/egun a 


Landare-olioak 4.57 anoa/egun 5 anoa/egun 4.77 anoa/egun 









margarina 


a Scheffe-ren testa, Gizarte/giza eta osasun arloko ikasleen artean P < 0.01 



4.24. Taula. Mutilen energia eta mantenugaien ekarpenak, jakintza arloka 

Energia 

sailkatuta 

Gizarte/giza 

arloa 

Bb ± ds 1 

Mutilak 


Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

kcal/egun 2640 ± 536 2649 ± 464 2685 ± 615 

Proteinak 


Lipidoak 


Gluzidoak 


Kolesterola 

mg/egun 435 ± 177 405 ± 147 420 ± 174 

Zuntza 

g/egun 18.9 ± 6.66 19.4 ± 6.67 21.3 ± 11.7 




4.25. Taula. Mutilek elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua, jakintza 

arloka sailkatuta 

Gizarte/giza 

arloa 

Mutilak 














margarina 




Orokorrean hitz eginda Leioa/Erandio guneko titulazio desberdinetako ikasleen 

elikadura antzekoa dela esan daiteke, aurkitutako diferentzia bakarra osasun eta 

gizarte/giza arloko nesken artean izan da. Hau bere ikasketengatik ikasle hauek 

duten ezaguera edota ohitura osasuntsuetarako duten joeragatik izan daiteke. 

Argitaratutako hainbat lanetan titulazio desberdinen arteko ikasleen artean 

diferentziarik ez dagoela esaten duten bitartean (Montero eta lank., 2006), beste 

batzuk osasun arloko titulazioak ikasteak eragin positiboa duela dioete (Kim, 2006; 

Cassazza eta Ciccazzo, 2007). Beraz ez dago argi gazteek elikadurari buruz 

diztuzten ezaguerek zenbateraino eragin dezakete bere elikadura-ohituretan 

(Beech eta lank., 1999). Gure ikerlanak diferentzia gutxi topatu baditu ere frutaren 

kontsumo altuagoa eta esneki gaingabetu gehiago hartzeak datu garrantzitsuak 

direla azpimarratu nahi dugu gaur egungo elikadura-ohiturak kontuan izanda. 

Elikadura-ohiturak eta ikasketa-emaitzak 

Ikasleen etekin akademikoa baloratzeko aurreko ikasturteko ikasketa- 

espedientearen bidez egin zen. Honela ikasketa-espedientea eta dieten analisien 

arteko korrelazioak egin ziren. Hemen ere nesken artean diferentzia estatistiko 

adierazgarri gehiago topatu ziren (4.26, 4.27. eta 4.28. Taulak). Esan dezakegu 

nota hobeak dituzten neskek elikadura-ohitura osasuntsuagoa dutela, hauek zuntz 

gehiago (P < 0.01) (4.26. Taula) eta niazina, azido foliko eta C bitamina gehiago (P 

< 0.05) (4.27. Taula) ahoratuko dute. Elikagaien ahoratzeak aztertzen baditugu, 

ikasketa espediente hobea duten neskek gozoki eta snacks gutxiago hartzen dute 

(P < 0.05) eta esneki gaingabetu gehiago (P < 0.05) (4.28. Taula). Honen azalpena 

egitea zaila da, pertsona hauek ikasteko izaten duten disziplina, bere bizi- 

ohituretan ere jarraitzen dutelako izan daiteke. Mutilen kasuan estatistikoki 

adierazgarria den diferentzia bakarra, proteinetan izan da. Ikasketa-espediente 

hobea duten mutilek proteinen energia erratio handiagoa dute (P < 0.01) (4.26. 

Taula). 



Egunean zehar hartzen duten energiaren banaketa desberdintasun deigarriak 

eta estatistikoki adierazgarriak azaltzen dira (4.26. Taula). Ikasketa-espediente 

hobea duten ikasleek hamaiketakoaren orduan energia proportzio txikiagoa 

ahoratuko dute (P < 0.05); nesketan ere desberdinatasun hau askarian gertatzen 

da (P < 0.01). Bazkal orduan hartutako energiaren erratioan, nesketan korrelazio 

positiboa gertatzen da (P < 0.05), hau otordu nagusien artean energia gutxiago 

kontsumitzeagatik izan daiteke. 

4.26. Taula. Unibertsitateko ikasleen etekin akademikoa eta dieten analisien 

arteko korrelazioak, sexuka banatuta 

Ikasleen etekin akademikoa 


Energia R = -0.033 R = -0.068 

Proteinen energia erratioa R = 0.105 R = 0.324 ** 

Lipidoen energia erratioa R = -0.077 R = -0.124 

Gluzidoen energia erratioa R = 0.017 R = -0.026 

Kolesterola R = 0.076 R = 0.023 

Zuntza R = 0.173 ** R = -0.032 

Gosariaren energia % R = 0.040 R = 0.055 

Hamaiketakoaren energia % R = -0.127 * R = -0.207 * 

Bazkariaren energia % R = 0.136 * R = 0.128 

Askariaren energia % R = -0.187 ** R = 0.081 

Afariaren energia % R = 0.051 R = -0.061 

* P < 0.05 

** P < 0.01 



4.27. Taula. Unibertsitateko ikasleen etekin akademikoa eta mikromantenu- 

gaien ekarpenen arteko korrelazioak, sexuka banatuta 



A bitamina R = 0.037 R = 0.150 

D bitamina R = 0.064 R = 0.134 

E bitamina R = -0.004 R = -0.161 

BB1 bitamina R = 0.100 R = -0.045 

Niacina R = 0.157 * R = 0.144 

BB6 bitamina R = 0.086 R = 0.081 

Azido folikoa R = 0.137 * R = 0.035 

BB12 bitamina R = 0.069 R = 0.017 

C bitamina R = 0.154 * R = -0.046 

Kaltzioa R = 0.108 R = 0.083 

Fosforoa R = -0.007 R = 0.048 

Magnesioa R = 0.107 R = 0.011 

Burdina R = 0.111 R = -0.039 

Zinka R = 0.070 R = 0.007 

* P < 0.05 



4.28. Taula. Unibertsitateko ikasleen etekin akademikoa eta elikagai 

taldeetatik hartutako anoa kopuruen arteko korrelazioak, sexuka 

banatuta 


zerealak 



R = -0.002 R = 0.102 

Barazkiak R = 0.108 R = 0.057 

Frutak R = 0.119 R = -0.124 

Landare-olioak R = 0.012 R = 0.088 

Esne eta esnekiak R = 0.007 R = 0.059 

Arrainak R = 0.063 R = 0.101 

Haragiak R = 0.021 R = 0.105 

Lekaleak R = 0.012 R = -0.048 

Fruitu lehorrak R = 0.095 R = -0.126 

Hestebete e.a. R = -0.039 R = 0.037 

Gozoki, snacks, 

e.a. 


margarina 

* P < 0.05 

R = -0.154 * R = 0.023 

R = -0.045 R = 0.035 



4.2.3.3. Ikasturteen konparazioa 

Ikasleek ikasturte desberdinetan izandako elikadura-ohiturak baloratzeko hiru 

ikasturteetako ikasleek kontsumitutako energia eta makromantenugaiak aztertzeaz 

gain, elikagai talde bakoitzetatik hartutako anoa kopurua ere analizatuko dugu. 

Konparazio hauek beti sexuka egingo dira. 

Hurrengo taulan (4.29. Taula) neskek hiru ikasturteetan zehar kontsumitzen 

duten energia eta makromantenugai kantitatea ikus daiteke. Bertan estatistikoki 

adierazgarriak diren diferentziak daude proteinetan eta kolesterolean. Hau da, 

ikasturteak pasa ahala neskek proteina eta kolesterol gehiago kontsumitzen dute. 

Hau gertazen da, hurrengo taulan ikus daitekeen bezala (4.30. Taula), neskek 

haragi taldeko elikagai gehiago hartzen dutelako (P < 0.01); hau da, proteinetan 

eta kolesterolean aberatsak diren elikagaiak. Kolesterolaren kontsumoaren igoera 

ere gozoki eta snack gehiago hartzeagatik gerta daiteke (P < 0.01). 

Neskek elikagai talde bakoitzeko ahoratutako anoa kopurua 4.30. Taulan 

azaltzen dira. Batetik haragi eta olioen taldean, hauen ahoratzea ikasturteak pasa 

ahala handiagoa da. Bestetik lekale eta gozokien ahoratzea bigarren ikasturtean 

altuagoa den bitartean, hestebeteena lehengo ikasturtean handiagoa da beste 

ikasturteetan baino. Zerealen taldeko elikagaien kontsumoa handituz doa ere, 

hauetan diferentziak aurkitzen dira lehenengo eta bigarren ikasturteko ikasleen 

artean. 



4.29. Taula. Nesken energia eta mantenugaien ekarpenak ikasturteetan zehar 

Energia 

Neskak 

1. ikasturtea 2. ikasturtea 3. ikasturtea 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Kcal/egun 2013 ± 451 2190 ± 645 2171 ± 456 

Proteinak 

g/egun 83.2 ± 21.2 bb 

g/kg/egun 1.41 ± 0.42 a,b 

93.0 ± 29.3 95.3 ± 21.3 

1.48 ± 0.49 1.63 ± 0.46 


Lipidoak 

g/egun 105 ± 28.5 115 ± 36.9 112 ± 31.3 


Kolesterola 

Mg/egun 303 ± 131 

Gluzidoak 

a ,bb 

365 ± 131 380 ± 152 

g/egun 195 ± 49.3 208 ± 73.8 206.3 ± 46.3 


Zuntza 

g/egun 15.6 ± 6.26 16.8 ± 6.51 17.6 ± 6.81 


a Scheffe-ren testa, 1. eta 2. ikasturteko ikasleen artean P < 0.05 

b Scheffe-ren testa, 1. eta 3. ikasturteko ikasleen artean P < 0.05 

bb Scheffe-ren testa, 1. eta 3. ikasturteko ikasleen artean P < 0.01 



4.30. Taula. Neskek elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua ikasturteetan 

zehar 

Patatak eta zerealak 2.20 anoa/egun a 

Neskak 





Landare-olioak 4.25 anoa/egun aa 




Haragiak 7.39 anoa/aste bb 

Lekaleak 1.82 anoa/aste aa 

9.18 anoa/aste 10.0 anoa/aste 

2.5 anoa/aste cc 

1.91 anoa/aste 



Gozoki, snacks, e.a. 2.27 anoa/egun aa 


margarina 

4.73 anoa/egun cc 2.93 anoa/egun 



aa Scheffe-ren testa, 1. eta 2. ikasturteko ikasleen artean P < 0.01 


cc Scheffe-ren testa, 2. eta 3. ikasturteko ikasleen artean P < 0.01 



Mutilen taldean ikasturte desberdinetako dietak aztertzean, makromantenugaiei 

dagokienez, kolesterolean bakarrik aurkitzen dira estatistikoki adierazgarriak diren 

diferentziak (4.31. Taula). Kasu honetan, ikasturteak pasa ahala kontsumoa 

handituz doa. Honen zergatia hurrengo taulan ikus daitekeen bezala (4.32. Taula) 

opil eta guruin taldeko elikagai gehiago hartzeagatik izan daiteke (P < 0.01). 

Hestebeteen ahoratzean aldiz, lehengo ikasturteko ikasleak gehien kontsumituko 

dutenak dira; hauek bigarren eta hirugarren ikasturteko ikasleek baino hestebete 

gehiago ahoratuko dituzte (P < 0.001 eta P < 0.01, hurrenez hurren). Hau mutilek 

ogitartekoa hartzetik jantokietara igarotzen direlako gertatzen da. Ogitartekoak 

maiz hestebetez eginak dira eta jantokietan beti opil erakargarriak eskaintzen 

dituzte. 



4.31. Taula. Mutilen energia eta mantenugaien ekarpenak ikasturteetan zehar 

Energia 

Mutilak 


Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

kcal/egun 2572 ± 458 2694 ± 691 2711 ± 451 

Proteinak 

g/egun 104 ± 20.3 109 ± 28.1 115 ± 23.1 

g/kg/egun 1.74 ± 0.68 1.50 ± 0.53 1.61 ± 0.39 


Lipidoak 

g/egun 133 ± 28.7 140 ± 37. 5 140 ± 26.1 


Kolesterola 

mg/egun 369 ± 122 443 ± 186 465 ± 180 

Gluzidoak 

g/egun 250 ± 64.8 258 ± 83.2 260 ± 64.7 


Zuntza 

g/egun 19.3 ± 6.85 21.0 ± 10.7 18.1 ± 6.16 




4.32. Taula. Mutilek elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua ikasturteetan 

zehar 

Mutilak 











Hestebete e.a. 0.72 anoa/egun aaa,bb 0.34 anoa/egun 0.40 anoa/egun 



margarina 

1.31 anoa/egun a,bb 



aaa Scheffe-ren testa, 1. eta 2. ikasturteko ikasleen artean P < 0.001 




Atal honetan bereziki adierazgarria eta deigarria dena ikasleen profil lipidikoa 

nola aldatzen den ikasturteetan zehar. Hurrengo irudian ikusten den bezala (4.5. 

Irudia), ikasleek kontsumitzen duten gantz-azido poliasegabeen proportzioa 

orekatua mantentzen den bitartean, gantz-azido monoasegabeen eta aseen 

proportzioa handitzen doa (P < 0.001). Elikagai taldeen taulak ikusten baditugu 

(4.30. eta 4.32. Taulak), batzutan estatistikoki adierazgarriak ez badira ere, gantzazido 

aseetan aberatsak diren elikagaien kontsumoak goranzko joera du (haragi 

eta opil eta guruinen taldeak); baita gantz-azido asegabeetan aberatsak diren 

landare-olioen kontsumoak. Honek profil lipidoaren desoreka sor lezake. 

4.5. Irudia Unibertsitateko ikasleen profil lipidikoa 

25% 

20% 

15% 

10% 

5% 

0% 

aa,bb 

aa,bb 

1. maila 2. maila 3. maila 

aa 

Scheffe-ren testa, 1. eta 2. ikasturtekoen artean P < 0.001 

bb 

Scheffe-ren testa, 1. eta 3. ikasturtekoen artean P < 0.001 

monoasegabeak 

poliasegabeak 

aseak 

Unibertsitateko ikasleek bere ikasketetan zehar izandako elikadura-ohituren 

garapena honela laburbildu dezakegu. Neska eta mutiletan gertatzen den aldaketa 

garrantzitsua profil lipidikoaren okerrerako aldaketa izango da. Hau da, gantz-azido 

aseen proportzioaren kontsumoa igotzea. Gainontzeko aldaketak neska eta 

mutiletan desberdinak izango dira. Mutilen kasuan batetik aldaketa onuragarri bat 

gertatzen da, hestebeteen kontsumoaren jaitsiera, eta bestetik eragin kaltegarri 

bat, opil eta guruinen taldeko elikagaien kontsumoaren igoera. 



Nesketan gertatutako aldaketak ugariagoak dira, batetik hiru ikasturteetan 

zehar haragien taldeko elikagaien kontsumoa handituz doa eta honek proteinen 

eta kolesterolaren kontsumoa igo araziko ditu. Aldaketa hau, populazio orokorreko 

elikadura akatsak kontuan izanda kaltegarri dela esan dezakegu. Aipatu beharreko 

beste datua bigarren ikasturteko neskek olio, lekale eta gozokietan duten 

kontsumo altua izango da. Honen zergatia nesken herenak campusean jateaz 

gain, honen erdiak baino gehiago menua aukeratzean eta elikagai hauek jantoki 

hauetan ugariak izateagatik izan daiteke. 

4.2.3.4. Leioa/Erandioko guneko jateko eskaintzaren analisia 

Goian aipatu dudan bezala ikasle askok campusean bazkaltzen dute eta beste 

askok hamaiketako edota askaria bertan eskuratzen dute. Beraz esan daiteke 

ikasleek jaten dutenaren proportzio altu bat campusean egiten dutela eta 

horregatik campusean topatzen dugun jateko eskaintza aztertuko dugu. 

Eskaintzaren nutrizio-analisia egiteaz gain, ikasleek dirua eskuratzen duten 

zailtasuna kontuan izanda hauen prezioak ere kontuan izatea ezinbestekoa da. 

Jantokiak 

Sarreran aipatu dudan bezala “menuak” hartzeko lau jantoki daude 

campusean. Hauetako eskaintzan hiru edo lau aukera lehenengo platerrean eta 

beste hainbat bigarrenean. Lehenengo platerrean gutxien eskaintzen direnak 

(entsaladak izan ezik) barazkidun platerrak dira eta maiz hauek bere ezaugarri 

nutrizionalak aldatzen dituzten beste elikagai batekin batera ematen dira 

(betxamelak eta beste saltsa motak). Bigarren platerrei dagokienez hauek beti 

animalia-jatorriko elikagaiak izaten dira eta gantz ugaridun eratara prestatzen dira 

gehienetan (frijituak, saltsan…); eskaintzaren barnean arrainarena urriena da. 

Postreei dagokionez, esnekiak eta tarta edo pastel gozoak beti eskaintzen dira; 

aldiz fruta ez da beti aurkitzen. Esan beharra dago jantoki gehinetan, batean izan 



ezik, menu osoa ordaindu behar dela, hau ezinezkoa dela plater bat edo bi hartzea 

eta hauek bakarrik ordaintzea. 

Ogitartekoak 

Ogitartekoen eskaintza ugaria da eta askotan erakargarriak izateaz gain, hauen 

prezio eta azkartasunarengatik, ikasleen lehen aukera dira. Aipatu beharra dago 

batetik ikasleek aukeran dituzten ogitartekoen artean, hauen %86a animaliajatorriko 

elikagaidunak izaten direla eta bestetik maiz ogitartekoekin batera 

eramangarriak diren entsaladak saltzen badituzte ere hauek oso urriak izaten dira 

eta ogitartekoaren prezioarekin konparatuz, garestiagoak. 

Janari-makinak 

Janari makina hauetan elikagai solidoak eta edariak eros daitezke. Edarien 

artean kafemakinak daude esnea, kafea, tea eta txokolatea eskaintzen dituztenak. 

Freskagarrien makina, hauek azukre ugari duten eta “kaloria hutsak” dituzten 

edariak izaten dira eta azkenik zukuak ere eskura daitezke, hauek aurrekoak baino 

osasungarriagoak badira ere, bitamina eta mineral gehiago dituzte eta, freskarriek 

baino gehiago balio dute (%50a gareztiagoak). 

Elikagai solidoen artean eskaintza ugaria bada ere, produktuen %70a snack 

gozoak eta gaziak izango dira hau da, gozokiak, txokolateak, opilak, patatak eta 

antzekoak. Hau da lipidoetan edota gluzido sinpleetan aberatsak diren elikagaiak. 

Makina hauetan sandwichak eskuratzeko aukera ere badago, bai beroak baita 

hotzak ere. Makina batzuetan ere prestatutako entsaladak eros daitezke eta 

azkenaldi honetan makina batzuetan mantenugai desberdinez osatutako 

barratxoak ere badaude (dieta hipokalorikoetan otorduak ordezkatzeko erabiltzen 

direnak). 



Ikasle askorentzat campusean jaten dutena eguneroko energiaren %30a baino 

gehiago da eta gainera ikasturteak 9 hilabetetako luzera duela eta ikasketek 

gutxienez 3 edo 5 urteko iraupena dutela kontuan izanda bertan egiten den janari 

eskaintza oso garrantzitsua eta erabakiorra izan daiteke pertsona hauen elikaduraohituretan. 

Eskaintza zabala, osasungarria eta era berean erakargarria izan beharko 

litzateke. Ikasleen ezaugarriak kontuan izanda hiru ezaugarri hauek biltzea zaila 

bada ere, gutxienez osasunerako oso kaltegarriak diren jaki gehiegi ez lirateke 

eskaini behar eta ikasle guztiek aukera osasungarria eskura izan beharko lukete. 

Batetik janari-makinetak snack, gozoki eta antzekoen eskaintza murriztu eta hauek 

esneki edota frutarengatik ordezkatu daitezke. Bestetik bazkaltzeko eskaintzari 

dagokionez, orokorrean janari hauek duten lipido kantitatea eta postre gozoak 

murriztu beharko litzateke eta barazki eta fruten eskaintza handitu. 



4.3. OSASUNA ETA ELIKADURA 

4.3.1. DATU ANTROPOMETRIKOAK 

Aurreko atalean aipatu dugun bezala pertsona baten ezaugarri 

antropometrikoak bere elikadura-egoeraren seinale izan daitezke, horregatik 

jarraian ikasleen antropometriak aztertuko ditugu. Datu antropometrikoak sexuka 

banatuta hurrengo taulan (4.33. Taulak) ikus daitezke. 

Nesken ezaugarri antropometrikoei dagokienez taldearen batezbesteko pisua 

60.1 kg-koa da eta altuera 164 cm-koa. Antropometrikoki estimatutako 

batezbesteko gantz-portzentajea pisuaren %21.5 da, gihar-portzentajea %42.7 eta 

azkenik hezur portzentajea %15. Gorputz Masaren Indizeari dagokionez, nesken 

batezbestekoa 22.3 da. Ikasturte desberdinetako neskak konparatzen baditugu ez 

dugu hauen arteko desberdintasun estatistikoki adierazgarririk topatzen (4.34. 

Taula). Nesken datu hauek antzeko populazioan egindako beste ikerlanen 

emaitzekin konparatzen baditugu, gure lagineko nesken batezbesteko pisua 

bibliografian topatu ditugunak baino 1.5-2 kg altuagoa da eta altuera aldiz 

antzekoa izango da (Serra eta lank., 2001a; Arroyo eta lank., 2004; Rebato eta 

lank., 2005). Gantz-tolesturetan, Arroyo eta lankideak neurtutako tolesturak gure 

ikerlanean neurtutakoak baino baxuagoak ziren. Honen zergatia ikerketen 

laginaren aukeraketan egon daiteke, hau da parte hartzaileak zoriz aukeratzean 

edo boluntarioak izatea (Arroyo eta lank., 2004). 

Mutilen ezaugarri antropometrikoei dagokienez taldearen batezbesteko pisua 

74.6 kg-koa da eta altuera 178 cm-koa. Antropometrikoki estimatutako 

batezbesteko gantz-portzentajea pisuaren %15.09 da, gihar-portzentajea %45.2 

eta azkenik hezur portzentajea %15.6. Gorputz Masaren Indizeari dagokionez, 

mutilen batezbestekoa 23.4 da. Mutilen kasuan ikasle hauei neurtutako pisua, 

altuera eta GMI bat datoz Arroyok eta lankideak argitaratutako emaitzekin. Gantztolesturetan 

aldiz, hauetan ere gure ikerlaneko mutilek beste ikerlanekoek baino 



gantz-tolestura altuagoak dituzte (Arroyo eta lank., 2004). Hemen ere, nesken 

kasuan bezala laginaren hautaketan egon daiteke arrazoia. 

Bi sexuen arteko dimorfismoa aspaldidanik deskribatua izan da (Carter eta 

Health, 1990; Rebato eta lank., 1996; Greil eta Lange, 2007). Bertan ikus 

daitekeen bezala sexuen arteko diferentzia estatistikoki txikiena hezur- 

portzentajean gertatuko da eta handienak gihar eta gantz-portzentajean. Gantzari 

dagokionez, enbor-tolesturetan ez da sexuen arteko diferentziarik topatu, 

gizonezkoen gantza gehienbat enborrean metatzen delako eta emakumeena aldiz 

gorputz-adarretan. Aipatu beharra dago neska eta mutilen batezbesteko GMI-k 

desberdinak badira ere (P < 0.001); GMI-aren araberako banaketan ez da 

estatistiko adierazgarriak diren diferentziarik topatu bi taldeen artean. 

Ikasleen somatotipoari dagokionez, nesken batezbeteko somatotipoa 

mesomorfiko-endomorfikoa da (4.8-3.7-2.3) eta mutilena zentrala (3.8-4.3-2.5). 

Aztertutako bilbiografian, honelako populazio batean somatotipoa kalkulatzen 

duten lan gutxi dago; lan gehienak kirolarietan egin dira. Rebato eta lankideek 

1996. urtean argitaratutako ikerlaneko datuekin alderatuz gero azken hamar urte 

hauetan ikasleen somatotipoak aldaketa gutxi izan dituela esan dezakegu (Rebato 

eta lank. 1996). Ikerlari hauek argitaratutako lanean 19 urteko nesken somatotipoa 

5.6-3.1-2.2 zen eta mutilena 4.2-4.0-2.4. Beraz esan dezakegu gaur egun neskek 

eta mutilek endomorfia txikiagoa, mesomorfia handiagoa eta antzerako ektomorfia 

dutela. 

Somatotipoan ere sexuen arteko diferentzia argia azaltzen da, neskak mutilak 

baino endomorfikoagoak izango dira eta mutilak aldiz mesomorfikoagoak. 

Diferentzia hau aurretik ere deskribatua izanda (Carter eta Heath, 1990; Rebato 

eta lank., 1996). 



4.33. Taula. Unibertsitateko ikasleen ezaugarri antropometrikoak 



Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Pisua (kg) 60.1 ± 9.72 *** 74.6 ± 10.9 

Altuera (cm) 164 ± 5.44 *** 178 ± 6.29 

GMI (Kg/m 2 ) 22.3 ± 3.30 ** 23.6 ± 3.15 

Σ Sei tolestura (mm) 115 ± 38.3 ** 90.2 ± 38.3 

Σ Enbor-tolestura (mm) 50.6 ± 22.5 48.9 ± 24.4 

Gantz-portzentajea (%) 21.5 ± 5.93 *** 15.1 ± 4.35 

Hezur-portzentajea (%) 15.3 ± 1.81 * 15.9 ± 1.81 

Gihar-portzentajea (%) 42.4 ± 4.77 *** 44.9 ± 3.14 

SOMATOTIPOA 

Endomorfia 4.77 ± 1.61 *** 3.77 ± 1.58 

Mesomorfia 3.81 ± 1.41 ** 4.39 ± 1.15 

Ektomorfia 2.32 ± 1.21 2.49 ± 1.25 


* Student-en T testa, P < 0.01 


*** Student-en T testa, P < 0.0001 


4.34. Taula. Nesken ezaugarri antropometrikoak 

Neskak 



Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Pisua (kg) 60.9 ± 9.45 59.4 ± 9.69 60.1 ± 9.96 

Altuera (cm) 164 ± 5.35 164 ± 5.25 164 ± 5.70 

GMI (Kg/m 2 ) 22.7 ± 3.4 22.1 ± 3.21 22.3 ± 3.33 

Σ Sei tolestura (mm) 122 ± 39.5 112 ± 35.3 115 ± 39.9 

Σ Enbor-tolestura (mm) 54.7 ± 24.3 48.5 ± 21.6 49.6 ± 21.8 

Gantz-portzentajea (%) 22.5 ± 6.11 20.8 ± 5.46 21.3 ± 6.18 

Hezur-portzentajea (%) 15.3 ± 1.70 15.3 ± 1.44 15.4 ± 2.02 

Gihar-portzentajea (%) 41.4 ± 5.10 42.9 ± 4.70 42.4 ± 5.14 

SOMATOTIPOA 

Endomorfia 5.23 ± 1.73 4.55 ± 1.5 4.65 ± 1.59 

Mesomorfia 3.85 ± 1.50 3.77 ± 1.31 3.81 ± 1.41 

Ektomorfia 2.25 ± 1.22 2.46 ± 1.1 2.36 ± 1.22 




4.35. Taula. Mutilen ezaugarri antropometrikoak 

Mutilak 


Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Bb ± ds 1 

Pisua (kg) 75.5 ± 11.8 75.3 ± 11.3 72.4 ± 10.9 

Altuera (cm) 178 ± 7.30 179 ± 5.82 176 ± 5.29 

GMI (Kg/m 2 ) 24.0 ± 3.64 23.5 ± 3.20 23.4 ± 2.35 

Σ Sei tolestura (mm) 95.9 ± 47.9 84.1 ± 34.3 92.4 ± 29.8 

Σ Enbor-tolestura (mm) 50.9 ± 29.1 46.8 ± 23.6 49.5 ± 18.5 

Gantz-portzentajea (%) 15.6 ± 5.3 14.6 ± 4.12 15.2 ± 3.27 

Hezur-portzentajea (%) 15.8 ± 1.79 15.9 ± 1.93 15.8 ± 1.45 

Gihar-portzentajea (%) 44.5 ± 3.94 45.4 ± 2.71 44.9 ± 2.49 

SOMATOTIPOA 

Endomorfia 4.02 ± 1.94 3.5 ± 1.44 3.87 ± 1.23 

Mesomorfia 4.57 ± 1.38 4.33 ± 1.0 4.35 ± 0.88 

Ektomorfia 2.58 ± 1.31 2.58 ± 1.32 2.41 ± 0.94 




Ikasleen GMI aztertzean osasun erakunde desberdinek proposatutako 

sailkapenaren arabera ikasleak taldeetan bana ditzakegu (NHLBI, 1998). Hurrengo 

taulan (4.36. Taula eta 4.6. Irudia) ikasleak aholkatutako pisuan bere azpitik, 

gainetik edo duten obesitatearen arabera portzentajeetan sailkatuak daude. 

4.6. Irudia. Ikasleen GMIaren banaketa 

13% 

4% 

4% 

79% 

Aholkatutako pisuaren azpitik 

Aholkatutako pisua 

Gainpisua 

Obesitatea 

Proposatutako sailkapenean oinarrituz, ikasleen gehiegoa, %78.4a, 

aholkatutako balioen barnean dago (GMI 18.5 < 24.9). Aholkatutako pisuaren 

azpitik ikasleen %4.4a dago eta hauetatik bat izan ezik neskak dira. Gainpisua 

duten ikasleen ehunekoa antzekoa da bi taldeetan, %15.6 nesketan eta %21.5 

mutiletan. Obesitatearen barnean esan beharra dago obesitatea duten 17 

ikasleetatik, laginaren %4.4a, 6 mutilak direla eta 11 neska. Mutilen GMI neskena 

baino handiagoa bada ere (P < 0.001) (4.33. Taula), sailkapen honetan ez dago 

neska eta mutilen arteko diferentzia estatistikoki adierazgarririk (4.36. Taula). 

Espanian adin bereko populazioan egindako azkeneko ikerlanean nesken 

%12a eta %2a gainpisua eta obesitatea zuten hurrenez hurren eta mutilen %27.5a 



eta %5.9a. Beraz esan dezakegu ikerlanean parte hartutako neskek populazio 

orokorrekoek baino obesitatea tasa altuagoa dutela eta mutiletan aldiz gainpisua 

gutxiagotan jazaten dela (Serra eta lank., 2001a; Aranceta eta lank., 2006). 

4.36. Taula. Ikasleen GMI-aren araberako sailkapena portzentajeetan 

Aholkatutako pisuaren 

azpitik 

GMI Neskak Mutilak Guztiak 

< 18.5 %5.7 %0.9 %4.4 

Aholkatutako pisua 18.5 < 24.9 %78.7 %77.6 %78.4 

Gainpisua 25 < 29.9 %11.6 %15.9 %12.8 

Obesitatea > 30 %4.0 %5.6 %4.4 

4.3.2. TENTSIO ARTERIALA 

Nesken batezbesteko tentsio arteriala 120/72 mmHg da eta mutilena 135/76 

mmHg (4.37. Taula). Ikasleen batezbesteko tentsio arterialean ere neska eta 

mutilen artean estatistikoki adierazgarriak diren desberdintasunak daude. 

Desberdintasun hau aurretik ere deskribatua izan da (Nussinovitch eta lank., 2005; 

Osasun Saila, 2006; Turconi eta lank., 2006). 

4.37. Taula. Ikasleen tentsio arteriala 

Guztiak Neskak Mutilak 

Presio sistolikoa (mmHg) 124 ± 14.7 120 ±12.2 135 ± 14.7 ** 

Presio diastolikoa (mmHg) 73.4 ± 9.33 72.2 ± 9.27 76.3 ± 8.9 ** 




Nesken tentsio arteriala eta GMI-aren balioen artean korrelazio positiboa dago 

estatistikoki adierazgarria dena (P < 0.0001) (4.38. Taula). Datu hau beste 

ikerlanetan argitaratutako emaitzekin bat dator, hau da GMI altua duten neskek 

tentsio arterial balio altuagoa izango dute; beraz hipertentsioa izateko arrisku 

handiagoa (Droyvold eta lank., 2005; Turconi eta lank., 2006). Korrelazio hau 

aurretik mutiletan ere deskribatua izan bada ere, gure ikerlanean ez da honelakorik 

frogatu; joera dago baina ez adierazgarria. 

4.38. Taula. Ikasleen GMI eta tentsio arterialaren arteko korrelazioa 

Nesken 

GMI 

Mutilen 

GMI 

Presio sistolikoa R = 0.304 ** R = 0.167 

Presio diastolikoa R = 0.234 ** R = 0.104 

** P < 0.0001 

Obesitate eta hipertentsioaren arteko erlazioa aspaldidanik ezaguna da (Stamler 

eta lank., 1978); hainbat ikerlanek frogatu duten bezala obesitatea jasaten dutenek 

hipertentsioa izateko arrisku handiagoa izango dute (Brotons, 2006) eta honekin 

batera, arazo kardiobaskularrak izateko arriskua (Hubert eta lank., 1983; 

Rubestein, 2005). 



4.3.3. ELIKADURA-OHITURAK ETA OSASUN PARAMETROAK 

Sarreran aipatu dudan bezala gaur egun gehien jazaten diren osasun arazoak, 

gaixotasun kardiobaskularrak eta minbizia dira (4.39. Taula) (INE, 2006). 

Gaixotasun kardiobaskularren arrrisku faktoreak sarreran aipatutako sindrome 

metabolikoa eta obesitatea dira. Hauek ere gure gizartean prebalentzia altua duten 

osasun arazoak dira eta hauek maiz gaztetatik azaltzen dira (Castro-Beiras eta 

lank., 1993; Cymet, 2006). 

4.39. Taula. Euskal Autonomia Erkidegoko Hilkortasun kausa garrantzitsuak. 

2004. urtean. (100.000 biztanleko tasa) (INE, 2006) 


Bihotzeko gaixotasun 

iskemikoak 

Garuneko hodietako 

gaixotasunak 

Bihotz gutxiegitasuna 29.11 

Bronkio eta biriketako 

minbizia 

Behe arnas-bideetako 

gaixotasun kronikoak 


73.98 Alzheimerra 23.34 

75.46 Neumonia 13.77 

45.64 

Dementzia 36.16 

Gaixotasun 

hipertentsiboak 

Emakumeen bularreko 

minbizia 

19.34 

13.62 

39.11 Urdaileko minbizia 16.10 

Giltzurrunetako 

gutxiegitasuna 

12.96 

Diabetesa 22.34 Prostatako minbizia 13.86 

Koloneko minbizia 25.44 Trafiko istripuak 9.29 

a 100.000 biztanleko tasa 

Emaitzen atal honetan batetik arrisku kardiobaskularrarekin erlazionatutako bi 

osasun indikatzaileak (obesitatea eta tentsio arteriala) elikadura-parametro 

desberdinekin erlazionatuko ditugu hauen arteko elkarketa-maila ezagutzeko. 



Ondoren sarreran aipatutako prebalentzia altuko osasun arazoak prebenitzeko 

osasun erakundeek emandako aholkuak ikasleen elikadura-ohiturekin konparatuko 

ditugu. Gaixotasun kardiobaskularren kasuan jarraitu beharreko gomendioak eta 

obesitatea eta sindrome metabolikoa ekiditeko jarraitu beharrekoak berdinak 

direnez, batera aztertuko ditugu. Azkenik minbizia prebenitzeko nutrizio-aholkuak 

ikasleen elikadura-ohiturekin aldaratuko ditugu. 

4.3.3.1. Elikadura-ohiturak eta obesitatea 

Elikadura-ohiturak eta obesitatearen arteko erlazioa aztertu ahal izateko bi 

parametro erabiliko ditugu; batetik GMI-aren arabera ikasleak sailkatuko ditugu, 

hauen dieten analisia eta elikadura-ohiturak konparatu ahal izateko. Bestetik, 

ikasleen gantz-portzentajea eta elikadura-ohituren artean korrelaziorik dagoen 

analizatuko dugu. Lehenengo tauletan nesken (4.40. eta 4.41. Taulak) eta mutilen 

(4.42. eta 4.43. Taulak) dieten emaitzak ikus daitezke GMI-aren arabera 

sailkatutak eta azkeneko tauletan (4.44., 4.45. eta 4.46. Taulak) nesken eta 

mutilen gantz-portzentajea eta euren dieten analisien emaitzen arteko korrelazioak 

aurkitzen dira. 

Ikasleek kontsumitatutako energiari dagokionez, bertan ikusten den bezala 

(4.40. Taula, neskak; 4.42. Taula, mutilak) estatistikoki adierazgarriak diren 

diferentziak ikus daitezke gainpisua duten ikasle eta aholkatutako pisua eta honen 

azpitik daudenen artean (P < 0.05); hau da gainpisua duten ikasleek energia 

gutxiago kontsumituko dute. Hauek kontsumitutako energia kantitatea eta euren 

gantz-portzenjea korrelazionatzean (4.44. Taula), ere alderantzizko korrelazioa 

aurkitzen da (P < 0.01). Hau da, energia gehien ahoratzen dutenek gantzportzentaje 

txikiagoa dute. 

Beste ikerlanetan ere kontrako korrelazio estu hau deskribatua izan da 

(Trichopoulou eta lank., 2000; Kromhout eta lank., 2001; Hassapidou eta lank., 

2006; Tzotzas eta lank., 2006). Honek kaloria gehien hartzen dutenek ariketa fisiko 



gehiago egitean energia gehiago behar dutela iradokitzen du. Energia ahoratzea 

eta pisu-parametroen arteko erlazioa luze aztertutako gaia izan da, baina hauen 

emaitzak kontraesankorrak dira (Ballard-Barbash eta lank., 1996; Johansson eta 

lank., 2001; Fisberg eta lank., 2006). Gure ikerlaneko emaitzek energia kontsumo 

altuak eta obesitatea alderantzizko korrelazioa dutela berresten dute. 

Argi dagoena zera da, elikadura ez dela obesitatea ekiditeko neurri bakarra. 

Obesitatearen prebalentziaren igoera hainbat ikerlanek frogatu duten bezala, 

ariketa fisikoaren jaitsierarerik lotura handiagoa izango du (Martínez-González eta 

lank. 1999; Vioque eta lank. 2000; Godina eta lank., 2007). 

Nesken emaitzetan ere (4.40. Taula) zuntza eta gehiegizko pisua erlazionaturik 

daude. Bertan ikus daitekeen bezala, gainpisua dutenek aholkatutako pisua eta 

honen azpitik dauden neskek baino zuntz gutxiago kontsumituko dute (P < 0.01, 

aholkatutako pisua dutenekin; P < 0.05 aholkatutako pisuaren azpitik daudenekin). 

Diferentzia hauek zuntza eta ikasleen gantz-portzentajearen arteko korrelazioetan 

ere gertatzen dira (P< 0.01), bai nesketan baita mutiletan ere (4.46. Taula). Beraz 

beste ikerlanetan frogatu den bezala, zuntzak gehiegizko pisua ekiditeko eragin 

onuragarria duela esan daiteke (Nicklas eta lank., 2000; Bes-Rastrollo eta lank., 

2006; Feldeisen eta Tucker, 2007). 

Neskek hartutako elikagai taldeetako anoa kopuruak aztertzen baditugu (4.41. 

Taula), aholkatutako pisua duten neskek gainpisua dutenek baino fruta gehiago 

hartzen dutela ikus daiteke (P < 0.05), hau frutak duen zuntz kantitateagatik izan 

daiteke (Tohill eta lank., 2004; Bazzano, 2006; Bes-Rastrollo eta lank., 2006). 

Kontraesankorra badirudi ere, aholkatutako pisuaren azpitik dauden neskek 

aholkatutako pisua eta gainpisua dutenek baino opil eta guruin gehiago 

kontsumituko dute (P < 0.05). Emaitza hauek Epstein eta lankideek garatutako 

ikerlaneko emaitzekin bat datoz, bertan fruta eta barazkien kontsumoak igotzeak 

gehiegizko pisuan eragin onuragarria duen bitartean, gantza eta azukreen 

kontsumoaren jaitsierak eraginik ez zuela frotagatu zen (Epstein eta lank., 2001). 



Esne eta esnekien taldeko elikagaien kontsumoa aztertzean ez dugu GMI-aren 

arabera sailkatutako taldeen artean estatistikoki adierazgarriak diren diferentziarik 

topatu (4.41. Taula, neskak; 4.43. Taula, mutilak). Aldiz, talde honetako elikagaien 

kontsumoa eta gorputzeko gantz-portzentajearen arteko estatistikoki adierazgarria 

den korrelazio negatiboa gertatzen da nesketan (P < 0.01), baita mutiletan ere (P < 

0.05) (4.44. Taula). Esnekien eragin onuragarri edo kaltegarria eztabaida handiko 

gaia izan da azken urteetan. Ikerlan batzuetako emaitzek esneki edota kaltzioaren 

kontsumoak obesitatea eta sindrome metabolikoaren garapena ekiditen dutela 

azaltzen duten bitartean (Carruth eta Skinner, 2001; Liu eta lank., 2005; Huth eta 

lank., 2006; Marques Vidal eta lank., 2006; Vagstrand eta lank., 2007; Pfeuffer eta 

Schrezenmeir, 2007), beste batzuk ez dute eragin onuragarri hau baieztatzen 

(Berkey eta lank., 2005; Clifton, 2005). Dena den gure ikerlanean topatutako 

esneki eta gantz-portzentajearen arteko korrelazio negatiboak elikagai hauen 

kontsumoa obesitatea ekiditeko onuragarria denaren hipotesia bermatzen du. 

Mutilen artean ere, kontsumitutako elikagai taldeetako anoa kopurua eta 

gorputzeko gantz-portzentajearen arteko korrelazioan ikus daitekeen bezala (4.46. 

Taula) esne eta esnekien eragin onuragarriaz gain, patata eta zerealen eta fruten 

taldeko anoa gehiago kontsumitzen dutenak gantz-portzetaje baxuago dutenak 

dira (P < 0.05). Fruta eta indize gluzemiko altua duten elikagaien kontsumoa 

obesitatea eta sindrome metabolikoaren prebentzioan duten garrantzia aurretik ere 

deskribatua izan da. (Tohill eta lank., 2004; Bazzano, 2006; Bes-Rastrollo eta 

lank., 2006; Liu eta Manson, 2006; Feldeisen eta Tucker, 2007). Hau elikagai 

hauek duten zuntz kantitateagatik izan daiteke. Beste elikagai taldeekin ez dugu 

estatistikoki adierazgarriak diren diferentziarik topatu. 

Makromantenugaien profilari dagokionez, ikasleak GMI-aren arabera sailkatuz 

gero ez dugu estatistikoki adierazgarriak diren diferentziak topatzen (4.40. Taula, 

neskak; 4.42. Taula, mutilak); aldiz mutiletan lipidoen energia erratio baxuagoa eta 

gluzidoen erratio altuagoa dutenek gorpotzeko gantz-portzetaje baxuagoa dute 



(4.44. Taula). Gluzidoen eragin onuragarria eta lipidoen eragin kaltegarria 

aspaldidanik deskribatua izan da (Noakes eta lank., 2005; Feldeisen eta Tucker, 

2007). 

Egunean zehar ikasleek egindako energia banaketari dagokionez ere 

estatistikoki adierazgarriak diren diferentziak aurkitzen dira (4.40. Taula, neskak; 

4.42. Taula, mutilak). Nesken kasuan, aholkatutako pisuaren azpitik dauden 

neskek gainpisua dutenek baino energia proportzio gutxiago hartzen dute 

eguerdiko otorduan (P < 0.05). Mutilen artean ere, obesitatea dutenek bazkalorduan 

energia proportzioa gehiago kontsumituko dute gainpisua dutenek baino 

eta hamaiketakoan aholkatutako pisua dutenek baino energia proportzioa gehiago 

ere kontsumituko dute obesitatea dutenek (P < 0.05). Orokorrean esan daiteke, 

gehiegizko pisua dutenek eguerdiko otorduan energia proportzio gehiago 

kontsumitzen dutela. Eguerdian energia proportzio gehiago hartzea eta 

obesitatearen arteko erlazio hau aurretik ere deskribatua izan da (Fricker eta lank., 

1990). 

Gure ikerlanean ez dugu obesitatea eta gosarian kontsumitutako energia 

proportzioarekin estatistikoki adierazgarriak diren diferentziarik topatu. Gosariaren 

eragin onuragarri hau askotan deskribatu izan bada ere (Bellisle eta lank., 1988; 

Fricker eta lank., 1990; Song eta lank., 2005; Fiore eta lank., 2006), gure emaitzak 

aztertuta bai gantz-portzentajearekin egindako korrelazioetan, bai GMI-aren 

arabera sailkatutako taldeak konparatzean joera somatu dezakegu, baina ez da 

estatistikoki adierazgarria (4.40., 4.42. eta 4.44. Taulak). 

Egunean zeharreko energia banaketa aztertzean ikus daiteke nola gehiegizko 

pisua dutenek (gainpisua nesken kasuan eta obesitatea mutilen kasuan), beste 

ikerlanetan frogatu den bezala (Fricker eta lank., 1990) eguerdiko otorduan energia 

proportzio handiagoa hartzen dutela (P < 0.05) (4.40. Taula, neskak; 4.42. Taula, 

mutilak). Mutilen artean ere, obesitatea dutenek hamaiketakoan energia proportzio 

handiagoa kontsumituko dute (P < 0.05), hau otordu honetan kontsumitzen diren 



elikagai koipetsuengatik izan daiteke. Gorputzeko gantz-portzetajea eta egunean 

zeharreko energia banaketa korrelazionatzean (4.44. Taula), gehien afaltzen duten 

mutilek gantz-portzentaje baxuagoa izango dute, hau kirola egiten dutenek 

(gehienetan arratsaldez), ariketa egin ostean gehiago jan beharko dutelako izan 

daiteke. 

Ikasleek hartutako mikromantenugai kantitatea eta gorputzeko gantz- 

portzentajearen arteko korrelazioa egitean (4.45. Taula) orokorrean esan daiteke 

gantz-portzentaje txikiago dutenek mikromantenugai gehiago kontsumitzen dutela; 

hauek kasu batzuetan estatistikoki adierazgarriak dira. Hau da, gantz-portzentaje 

txikiagoa duten ikasleek energia gehiago ahoratzen dutelako izan daiteke (4.44. 

Taula). Honela, energia gehiago ahoratzean bitamina eta mineral gehiago ere 

hartuko dite. 



4.40. Taula. Nesken energia eta mantenugaien ekarpenak GMI-aren arabera 

Neskak 

< 18.5 18.5


4.41. Taula. Neskek elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua GMI-aren 

arabera (anoa/egun) 


zerealak 

Neskak 

< 18.5 18.5


4.42. Taula. Mutilen energia eta mantenugaien ekarpenak GMI-aren arabera 

Mutilak 

18.5


4.43. Taula. Mutilak elikagai taldeetatik hartutako anoa kopurua GMI-aren 

arabera (anoa/egun) 


zerealak 

Mutilak 

18.5


4.44. Taula. Unibertsitateko ikasleen gantz-portzentajea eta dieten analisien 

arteko korrelazioak, sexuka banatuta 

Ikasleen gantz-portzejea 


Energia R = -0.163 ** R = -0.351 ** 

Proteinen energia erratioa R = 0.058 R = 0.095 

Lipidoen energia erratioa R = 0.027 R = 0.222 * 

Gluzidoen energia erratioa R = -0.058 R = -0.245 * 

Kolesterola R = -0.051 R = -0.111 

Zuntza R = -0.165 ** R = -0.207 * 

Gosariaren energia % R = -0.079 R = 0.017 

Hamaiketakoaren energia % R = 0.016 R = 0,149 

Bazkariaren energia % R = 0.111 R = 0.103 

Askariaren energia % R = -0.020 R = -0.016 

Afariaren energia % R = -0.053 R = -0.195 * 

* P < 0.05 

** P < 0.01 



4.45. Taula. Unibertsitateko ikasleen gantz-portzentajea eta mikromantenu- 

gaien ekarpenen arteko korrelazioak, sexuka banatuta 



A bitamina R = -0.120 * R = -0.118 

D bitamina R = 0.035 R = 0.141 

E bitamina R = 0.006 R = -0.084 

BB1 bitamina R = -0.058 R = 0.147 

Niacina R = -0.148 * R = -0.129 

BB6 bitamina R = -0.171 ** R = -0.265 ** 

Azido folikoa R = -0.188 ** R = -0.109 

BB12 bitamina R = 0.046 R = -0.018 

C bitamina R = -0.128* R = -0.068 

Kaltzioa R = -0.249 R = -0.225 

Fosforoa R = -0.214 ** R = -0.296 ** 

Magnesioa R = -0.165 ** R = -0.239 * 

Burdina R = -0.123 * R = -0.240 * 

Zinka R = -0.124 R = -0.195 

* P < 0.05 



4.46. Taula. Unibertsitateko ikasleen gantz-portzejea eta elikagai taldeetatik 

hartutako anoa kopuruen arteko korrelazioak, sexuka banatuta 



Patatak eta zerealak R = -0.058 R = -0.215 * 

Barazkiak R = -0.084 R = 0.083 

Frutak R = -0.071 R = -0.203 * 

Landare-olioak R = -0.079 R = -0.049 

Esne eta esnekiak R = -0.205** R = -0.206 * 

Arrainak R = -0.017 R = 0.127 

Haragiak R = -0.016 R = -0.154 

Lekaleak R = -0.037 R = 0.011 

Fruitu lehorrak R = -0.061 R = 0.041 

Hestebete e.a. R = -0.003 R = -0.121 

Gozoki, snacks, e.a. R = -0.104 R = -0.030 


margarina 

* P < 0.05 

** P < 0.01 

156 Emaitzak eta eztabaida 

R = -0.081 R = -0.108

4.3.3.2. Elikadura-ohiturak eta tentsio arteriala 


Ikasleen elikadura-ohiturak euren tentsio arterialean eraginik ote duen ikusteko, 

dieten analisien indikatzaileen eta tentsio arterialaren balioen arteko korrelazioak 

egin ziren; beti ere sexuka banatutak. 

Energia eta makromantenugaien ahoratzeak ikasleen tentsio arterialean izan 

dezaketen eragina aztertzean, estatistikoki adierazgarriak diren diferentziak 

topatzen dira nesken artean (4.47. Taula). Bertan ikus daiteke gluzido eta presio 

sistolikoaren arteko korrelazio negatiboa dela; gluzidotik energia gehiago lortzen 

dutenek presio sistolikoa baxuagoa dute (P < 0.05); gainera zenbat eta zuntz 

gehiago kontsumitu presio sistolikoak ere behera egingo du (P < 0.05). Beraz, 

gluzidoek tentsio arterialean eragin onuragarria dutela esan dezakegu (Anderson, 

2003). Aldiz kolesterolak eragin kaltegarria izango du, kolesterola eta presio 

sistolikoaren artean korrelazio positiboa aurkitzen baita (P < 0.05), hau da 

kolesterol gehien kontsumitzen duten neskek presio sistoliko altuagoa dute. Gure 

ikerlanak animalia-jatorriko gantzen kontsumoak tentsio arterialean eta ondorioz 

arazo kardiobaskularretan eragin kaltegarria baieztatzen du (Law, 2000); baita 

gluzido eta zuntzaren eragin onuragarria (Appel eta lank., 2005; Miller eta lank., 

2006). 

Ikasleek egunean zehar egiten duten energia banaketak ere tentsio arterialean 

eragina izan dezake, bertan ikusten dugun bezala hamaiketakoaren orduan 

energia proportzio handiagoa kontsumitzen duten neskek presio sistoliko 

baxuagoa dute, hauen artean estatistikoki adierazgarria den korrelazio negatiboa 

gertatzen da (P < 0.05). 

Mikromantenugaietan ere estatistikoki adierazgarriak diren diferentziak 

gertatzen dira unibertsitateko ikasleetan (4.48. Taula). Nesken artean ikus 

dezakegu azido foliko eta B6 bitamina gutxiago kontsumitzen dutenek tentsio 

arterial balio altuagoak dituztela. Honen zergatia B taldeko bitaminak eta bereiziki 



azido folikoa, B6 eta B12a homozisteinaren metabolismoan betetzen duten 

funtzioan egon daiteke (Verhoef eta lank., 1996). Hau da odoleko homozisteina 

maila altua arazo kardiobaskularrak izateko arrisku faktorea denez, bitamina hauek 

defizitak homozisteinaren maila igo dezakete eta ondorioz tentsio arteriala igoarazi 

(Virdis eta lan., 2002; Kalra, 2004). 

Elikagai talde desberdinetatik kontsumitutako anoa kopurua presio sistoliko eta 

diastolikoaren artean korrelazioa egitean, esne eta esnekien kontsumoaren eragin 

onuragarria azaltzen da (4.49. Taula). Hau da esnea eta tentsio arterialaren artean 

estatistikoki adierazgarria den korrelazio negatiboa agertzen da (sistolikoa P < 

0.01; diastolikoa P < 0.05). Esneak hipertentsioa prebenitzeko betetzen duen 

funtzioa aspaldidanik deskribatua izan da (Apple eta lank., 1997; Birkett, 1998; 

Huth eta lank., 2006). 



4.47. Taula. Unibertsitateko ikasleen tentsio arteriala (sistolikoa eta 

diastolikoa) eta dieten analisien arteko korrelazioak, sexuka banatuta 

P. 

Sistolikoa 



P. 

Diastolikoa 

P. 

Sistolikoa 

P. 

Diastolikoa 

Energia R = 0.013 R = -0.011 R = 0.043 R = -0.044 

Proteinen energia 

erratioa 

R = 0.062 R = 0.003 R = -0.110 R = 0.030 

Lipidoen energia 

erratioa 

R = 0.108 R = 0.029 R = 0.090 R = -0.094 

Gluzidoen energia 

erratioa 

R = -0.140 * R = -0.030 R = -0.034 R = 0.073 

Kolesterola R = 0.131 * R = 0.087 R = 0.043 R = -0.139 

Zuntza R = -0.089 R = -0.178 * R = 0.103 R = 0.183 

Gosariaren energia % R = -0.081 R = 0.070 R = -0.133 R = -0.042 

Hamaiketakoaren 

energia % 

R = -0.171** R = -0.048 R = 0.096 R = 0.045 

Bazkariaren energia 

% 

R = 0.110 R = 0.066 R = 0.025 R = -0.002 

Askariaren energia % R = -0.015 R = -0.025 R = 0.051 R = 0.097 

Afariaren energia % R = 0.061 R = -0.093 R = -0.021 R = -0.076 

* P < 0.05 

** P < 0.01 




diastolikoa) eta mikromantenu-gaien ekarpenen arteko korrelazioak, 

sexuka banatuta 

P. 

Sistolikoa 



P. 

Diastolikoa 

P. 

Sistolikoa 

P. 

Diastolikoa 

A bitamina R = -0.033 R = -0.088 R = -0.025 R = 0.086 

D bitamina R = 0.031 R = -0.021 R = 0.117 R = -0.052 

E bitamina R = -0.055 R = -0.056 R = 0.063 R = -0.091 

BB1 bitamina R = -0.061 R = -0.064 R = 0.050 R = 0.209 * 

Niacina R = -0.008 R = -0.068 R = 0.081 R = 0.024 

BB6 bitamina R = -0.075 R = -0.125* R = 0.024 R = 0.149 

Azido folikoa R = -0.034 R = -0.122* R = 0.117 R = 0.215 

BB12 bitamina R = -0.052 R = -0.059 R = -0.184 R = 0.003 

C bitamina R = -0.077 R = -0.102 R = 0.151 R = 0.225 

Kaltzioa R = 0.020 R = 0.014 R = -0.121 R = -0.159 

Fosforoa R = 0.015 R = -0.017 R = -0.011 R = -0.019 

Magnesioa R = 0.051 R = -0.048 R = 0.107 R = 0.122 

Burdina R = -0.096 R = -0.105 R = 0.103 R = 0.154 

Zinka R = 0.094 R = 0.015 R = 0.030 R = 0.027 

* P < 0.05 




diastolikoa) eta elikagai taldeetatik hartutako anoa kopuruen arteko 

korrelazioak, sexuka banatuta 

P. 

Sistolikoa 



P. 

Diastolikoa 

P. 

Sistolikoa 

P. 

Diastolikoa 

Patatak eta zerealak R = -0.009 R = 0.008 R = 0.026 R = 0.096 

Barazkiak R = -0.082 R = -0.119 R = 0.060 R = 0.190 

Frutak R = -0.061 R = -0.083 R = 0.073 R = 0.107 

Landare-olioak R = 0.081 R = -0.033 R = 0.043 R = -0.010 

Esne eta esnekiak R = 0.023 R = 0.068 R = -0.264** R = -0.200* 

Arrainak R = 0.054 R = 0.027 R = 0.017 R = 0.026 

Haragiak R = 0.112 R = 0.001 R = 0.027 R = -0.033 

Lekaleak R = 0.151 R = -0.010 R = 0.098 R = -0.040 

Fruitu lehorrak R = 0.085 R = -0.042 R = 0.185 R = 0.069 

Hestebete e.a. R = -0.037 R = -0.010 R = -0.122 R = 0.052 

Gozoki, snacks, e.a. R = 0.094 R = 0.056 R = 0.092 R = -0.136 


margarina 

* P < 0.05 

** P < 0.01 

R = 0.021 R = 0.099 R = 0.171 R = -0.132 



4.3.3.3. Elikadura-ohiturak eta gaixotasun kardiobaskularrak 

Sarreran azaldua izan den moduan, herri garatuetako hilkortasun kausa 

garrantzitsuenak arazo kardiobaskularrak eta zenbait minbizi dira (INE, 2006). 

Arazo kardiobaskularretan ugariak dira arrisku faktoreak, baina hauek askotan 

elkarrekin gertatzen diren arrisku faktore multzoa da. Faktore hauetan genetikak 

garrantzia handia badu ere, gehienak bizi-ohitura osasungaitzekin lotura dute: 

ariketa fisiko falta, tabakismoa eta elikadura desegokia. Osasun erakundeek 

definitutako fakore nagusiak hauek dira: intsulinari erresistentzia edota diabetesa, 

dislipemiak, hipertentsio arteriala eta obesitatea (Alexander eta lank., 2003; 

Grundy eta lank., 2004). 

Gaur egun elikadura-ohiturak, osasun egoera eta gaixotasun kronikoen arrisku 

faktoreen arteko erlazioa baieztatzen duten hainbat datu objetibo badago (Ferro 

eta James, 2001). Jarraian American Heart Association-ek gaixotasun 

kardiobaskularrak haurtzarotik ekiditeko emandako elikadura-gomendioak (Kavey 

eta lank., 2003), unibertsitateko ikasleen elikadura-ohiturekin alderatu ditugu. 

“Gehiegizko pisua dutenek pisua galdu behar dute.” Unibertsitateko ikasleen 

%17.2 gehiegizko pisua du (4.36. Taula). Ikasleen dieten batezbesteko energia 

kopurua bere adineko pertsona batentzat ez da hiperkalorikoa izango, gainera 

gainpisua eta obesitatea dutenek besteek baino energia gutxiago kontsumitzen 

dutela diote. Hau gazteen ariketa fisikoa egiteko ohitura ezagatik izan daiteke. 

Obesitatea gaixotasun kardiobaskularren arrisku faktore garrantzitsua dela 

aspalditik deskribatu izan da (Alexander eta lank., 2003; Grundy eta lank., 2004); 

gainera obesitatea haurtzarotik ekidin beharko da arriskua gehiago txikitzeko 

(Freedman eta lank., 2001; Cymet, 2006). Gure ikerlanean ere obesitatea eta 

tentsio arterialaren arteko korrelazioa aurkitu dugu (4.38. Taula). 



“Fruta eta barazki asko kontsumitu behar dira bere funtzio antioxidatzailegatik.” 

Ikasleen dietetan topatutako akatsik garrantzitsuenetarikoa talde hauetako 

elikagaietatik hartutako anoa kopurua da; aholkatutakoaren erdia hartzen baitute 

(SENC; 2004) (4.6. Taula). Barazki eta fruten taldeetako elikagaiak hartzea 

bihotzekoa eta arazo kardiobaskularrak prebenitzeko neurri osasungarria da 

(Bazzano, 2006). Gure ikerlanean ere gehiegizko pisua dutenek fruta gutxiago 

kontsumitzen zutela ikusi zen (4.41. eta 4.43. Taulak). 

“Zuntzan aberatsak diren dietak hartu.” Ikasleek batezbeste zuntzaren 

gomendioaren %67a hartzen dute eta ikasleen %8ak bakarrik aholkatutako 

kantitatea hartuko du (4.3. Taula) (Food and Nutrition Board 2002). Honen zergatia 

landare-jatorriko elikagai gutxiegi hartzeagatik izan daiteke; hau da zuntzan 

aberatsak diren elikagai gutxi hartzen direlako. Unibertsitateko ikasleek 

gomendioekin alderatuz barazki, fruta, lekale eta zereal gutxi kontsumituko dute 

(4.6. Taula) (SENC, 2004); gainera kontsumitutako zerealen %5.77a bakarrik 

integrala izango da. 

Gure ikerlanean zuntzaren eragin onuragarriak baieztatu dira. Zuntz gehiago 

kontsumitzen duten ikasleek gantz-portzentaje baxuagoa izango dute (4.44. Taula) 

eta nesken artean ere presio arterial dialistolikoaren balio baxuagoak dituzte (4.47. 

Taula). Azken urteetan zuntzaren gomendioak handitzearen zergatia (Food and 

Nutrition Board 2002) hainbat ikerlanetan mantenugai honen eragin positiboagatik 

izan da, bai bihotzekoa, obesitatea edota sindrome metabolikoa prebenitzeko 

orduan (Delzenne eta Cani, 2005; Ding eta Mozafffarian, 2006; Flight eta Clifton, 

2006; Rose eta lank., 2007). 

“Gluzido sinpleetan txiroak diren dietak hartu.” Gomendioak jarraituta gozoki 

eta antzerako elikagaien kontsumoa noizbehinkakoa izan beharko litzateke. Aldiz 

ikasleen elikadura aztertzean gozoki eta opilen kontsumoa oso altua da (4.6. 

Taula). Azukrea gehitutako elikagaien kontsumoa eta obesitatearen arteko erlazioa 

oso eztabaidatsua bada ere (Gibson, 1996; Macdiarmid eta lank., 1998); azken 



urteetako ikerlan gehienek zuzenki erlazionatuta daudela diote (Bray eta lank., 

2004, Sun eta Empie, 2007). Gure ikerlanean ez dugu honelako erlaziorik 

deskribatu, baina again elikagai hauen eragina ezagutzeko luzerako azterketa egin 

beharko litzateke. 

Gaixotasun kardiobaskularrak ekiditeko elikadura-gomendioek lipidoetan enfasi 

berezia ipiniko dute. Aski ezaguna da dietako lipido kantitatea, odoleko kolesterol 

konzentrazioa eta arazo kardiobaskularren arteko erlazioa (Ascherio eta lank., 

1996; Miller eta lank., 2006). 

“Lipidoetan aberatsak diren dietak ekidin.” Osasun erakundeek kontsumitutako 

energiaren %20-35a lipidoetatik eratortzea gomendatuko dute (Food and Nutrition 

Board 2002). Ikasleen dieten analisi-nutrizionala egitean ahoratutako energiaren 

%45.7a lipidoetatik eratorriko dela beha dezakegu 4.1. Irudian; beraz dieta hauek 

hiperlipidikoak direla esan daiteke. Lipidoetan aberatsak diren dietak arterien 

egoera okertuko dute (Cuevas eta lank., 2000), sindrome metabolikoa eta arazo 

kardiobaskularrak izateko arriskua handituz (Feldeisen eta Tucker, 2007). 

“Gantz-azido aseetan eta kolesterolean txiroak diren dietak hartu behar dira.” 

Gantz-azido aseetan txiroak diren dietak haurtzarotik odoleko lipidoen profilean 

eragin kaltegarria dutela deskribatua izan da (Royo-Bordonada eta lank., 2006). 

Gantz-azido aseen kontsumoa energiaren %10ekoa izatea aholkatzen da. Ikasleek 

batezbeste %11.7a hartzen dute (4.2. Irudia) eta kezkagarria da gantz-azido hauen 

kontsumoa handituz doala ikasketetan zehar (4.5. Irudia). Kolesterolari dagokionez 

hauen kontsumoa 300 mg baino gutxiago hartzea aholkatzen da eta ikasleek 

batezbeste 373 mg kontsumitzen dute (4.3. Taula). Gainera honetan ere 

ikasketetan zehar kontsumoa gero eta altuago da (4.29. eta 4.31. Taulak). Hau 

animalia-jatorriko elikagai eta gozoki eta opil gehiago kontsumitzeagatik gerta 

daiteke. 



“Dieta gantz-azido asegabeetan aberatsa izan behar du.” Ikasle gehienek 

gantz-azido monoasegabeetan aberatsak eta poliasegabeetan txiroak diren dietak 

kontsumituko dituzte (4.2. Irudia). Hau oliba olioaren kontsumo altuagatik eta hazi- 

olioen, fruitu lehorren eta arrainen kontsumo baxuagatik gertatuko da. 

Gantz-azido asegabeei dagokionez, gantz-azido aseak, monoasegabe edo 

poliasegabeengatik ordezkatzerakoan istripu kardiobaskularra izateko arriskua 

murrizten da (Kabagambe eta lank., 2005). Bi gantz-azido mota hauen arteko 

ezaugarri osasungarriei buruz luze idatzi da. Gantz-azido monoasegabeen 

ahoratzea eta arazo kardiobaskularrak ekiditeko odoleko profil lipidoaren arteko 

erlazioa aski ezaguna da (Kris-Etherton, 1999; Aguilera eta lank., 2004; Lapoine 

eta lank., 2006). Hala eta guztiz ere poliasegabeen barnean ω-6 eta ω-3 gantz- 

azidoak (Wang eta lank., 2006) eragin onuragarriak ezin dira baztertu (Ascherio, 

2002; Oh eta lank., 2005; Lapoine, 2006). 

Osasun erakundeek egindako gomendioak eta ikasleen elikadura-ohiturak 

aztertzerakoan, bertan ikus daiteke ikasle gehienek betetzen duten aholku 

bakarrenetarikoa gantz-azido monoasegabeetarako egindako gomendioa dela. 

Hau da, ikasleek gantz-azido monoasegabe ugari hartzen dute, batez ere oliba 

olioaren kontsumo altuagatik. Beste aholkuei dagokionez esan dezakegu ikasleen 

elikadura-ohiturak gomendioetatik oso urrun aurkitzen direla. 

4.3.3.4. Elikadura-ohiturak eta minbizia 

Minbizia gaur egun herri garatuetan hilkortasun kausa garrantzitsuenatarikoa 

da (INE, 2006). Elikadura eta osasunaren arteko erlazioa faktore anitzekoa da; oso 

zaila da elikadura eta osasun egoeraren arteko erlazio zuzena frogatzea (Briefel 

eta Johnson, 2004). Elikadura eta minbiziaren arteko erlazio zuzen eta hertsirik ez 

badago ere, elikadura-patroiak minbizi mota batzuetan izan dezakeen eragina aski 

ezaguna da (Schulze eta lank., 2001; Trichopoulou eta lank., 2005). Momentua 

arte topatutako ebidentziak laburtuz minbizia ekiditeko fruta, barazki eta zuntz 



gehiago hartu beharko litzateke (IARC, 2002 eta 2003; Bingham eta lank., 2003a; 

Miller eta lank., 2004; Forman, 2007) eta haragi, lipido eta bereziki, gantz-azido 

ase gutxiago, azken hau batez ere bularreko minbizia ekiditeko (Bingham eta lank., 

2003b; Forman, 2007; Rohman eta lank., 2007). Mikromantenugaien artean ere 

kaltzioa eta azido folikoak minbizia ekiditeko eragin onuragarria izan dezakete 

(Choi eta Mason, 2000; Key eta lank., 2004). Azkenik ez dugu ahaztu behar 

gehiegizko pisuak ere eragin kaltegarria izan dezakeela (Key eta lank., 2004; Doll 

eta Peto, 2006). 

Minbizia ekiditeko osasun erakundeek eta adituek proposatutako aholkuak 

jarraituta (BANTA, 1997), hauek unibertsitateko ikasleen dieten balorazioarekin 

alderatuko ditugu. 

“Fruta eta barazkien kontsumo altua, 5 anoa gutxienez egunero.” Ikasleek 

batezbeste 2.5 anoa fruta eta barazki hartzen dute egunero (4.6. Taula). 

“Landare jatorriko elikagai kontsumoa suspertu, almidoian aberatsak eta 

birfinduak ekidinez. Guztira eguneroko energiaren %45-60a eman beharko lukete.” 

Unibertsitate-ikasleen dietak gluzidotan oso txiroak dira, ahoratutako energiaren 

%37.6a gluzidoetatik lortzen da (4.3. Taula). Gainera hartutako zerealetatik 

%5.77a bakarrik integrala izango da. Fruta, barazki eta zereal integral gutxi 

hartzean (4.6. Taula) ikasleen dietak zuntzan txiroak dira eta zuntza digestio 

aparatuko minbizietan faktore babesle garrantzitsua da (González eta lank., 2004; 

Key eta lank., 2004). 

“Haragi eta batez ere haragi gorrien, kontsumoa txikitu.” Astean 3 anoa haragi 

kontsumitzea aholkatzen da. Haragi gorriek gehienez energia osoaren %10a eman 

beharko lukete. Ikasleek batezbeste astean 10 anoa hartzen dituzte (4.6. Taula); 

gainera unibertsitateko ikasketetan zehar talde honetako elikagaien kontsumoak 

gora egin du; igoera hau nesken artean estatistikoki adierazgarria da (4.30. Taula). 



“Lipidoen kontsumoak energia osoaren %30a baino gehiago ez du eman behar. 

Animalia-jatorriko gantzak eta gantz-azido saturatuak ahalik eta gutxien kontsumitu 

behar dira.” Lipidoek ikasleek hartutako energia osoaren %45.7a dira (4.3. Taula). 

Profil lipidikoa gantz-azido monoasegabeetan aberatsa bada ere, adierazi beharra 

dago unibertsitateko ikasketan zehar gantz-azido aseen ahoratzea igotzen doala 

(4.5. Irudia). Kolesterolaren ahoratzea ere igotzen doa ikasturteetan zehar, igoera 

hau nesken artean estatistikoki adierazgarria da (4.29. Taula neskak; 4.31. Taula, 

mutilak). 

“Gorputz Masaren Indize egokia mantengu (18.5 < 25 artean).” Unibertsitateko 

ikasleen %17.2 gehiegizko pisua du eta %4.4 aholkatutako pisuaren azpitik dago 

(4.36. Taula). 

Neurri orokor hauetaz gain, aurrean esan dugun bezala kaltzioak eta azido 

folikoak babes-funtzioa izan dezakete hainbat minbizitan. Unibertsitateko ikasleen 

mikromantenugai hauen ahoratzea azteartzean ikus daiteke ikasleen erdiak baino 

gehiago hauen defizita duela. Nesken %73an eta mutilen %67an azido folikoen 

defizitak topatu dira eta eta nesken %66.2an eta mutilen %47.7an kaltzioaren 

defizitak (4.5. Taula). 


Emaitzen azterketa orokorra 

4.4. EMAITZEN AZTERKETA OROKORRA 

Tesi honetan aurkeztutako emaitza guztien azterketa orokorra egin baino lehen 

ikerketa honetan parte hartutako laginaren ezaugarriak azpimarratu nahi ditugu. 

Batetik guztira ia 400 ikasleek parte hartu dute, hau kopuru handia izateaz gain 

zozketaz aukeratutakoen %72.4a da. Laginaren ezaugarriak kontuan izanda, parte 

hartze handi hau azpimarratu beharreko ezaugarria da. Gainera, Leioa/Erandioko 

guneak UPV/EHU-ko ikasle gehien biltzen duen guneetariko bat da eta ikasketa 

aukeraz abala du. Beraz, bertan parte hartutako ikasleek gure unibertsitateko 

ikasleak osotasunean ordezkatzen dutela esan dezakegu. Eta bigarren ezaugarria 

da unibertsitateko ikasleek duten adinagatik bizi-ohitura barneratzeko eta 

finkatzeko aurkitzen diren momentu erabakiorraren garrantzia. 

Unibertsitateko ikasleen elikadura-ohiturak aztertuta, Espanian eta antzeko 

taldeetan egindako beste ikerlanetan aurkeztutako emaitzekin bat datoz (Serra eta 

Aranceta, 2004; Schröeder eta lank., 2004; Montero eta lank., 2006; Thomas eta 

lank., 2006). Hau da, ikasleen dieten nutrizio-profila lipidoetan oso aberatsa eta 

gluzidoetan txiroa da eta proteina beharrak ondo beteko ditu (Moreno eta lank., 

2002). Energiari dagokionez, ikasleek ahoratutako energia kantitatea aproposa 

izango da bere sexua eta adina kontuan izanda. Osasun erakundeen gomendioak 

jarraituta, ikasleek kolesterol gehiegi eta zuntz gutxiegi kontsumitzen dutela esan 

behar da (Serra eta Aranceta, 2004; Montero eta lank., 2006). 

Ikasleek ahoratutako profil-lipidikoan gantz-azidoen arteko desoreka azaltzen 

da. Ikasleek gantz-azido aseen gehienezko gomendioa gainditzen dute. Gantzazido 

asegabeei dagokionez, gantz-azido monoasegabeetan aberatsa eta 

poliasegabeetan txiroa da profila. Hau batetik jakiak prestatzeko erabilitako 

olioagatik da; Mediterranear dietaren eragina duten herrietan gehien bat oliba olioa 

erabiltzen baita. Eta bestetik, gantz-azido poliasegabe gutxiegi kontsumitzeak haziolio 

eta arrain urdin gutxiegi hartzeagatik gertatuko da. Profil hau bat dator 

inguruko gazteek hartutakoarekin (Cruz, 2000; Moreno eta lank., 2002). 



Mikromantenugaiei dagokionez, bitamina eta mineral gehienen beharrak era 

egokian betetzen badira ere, D bitamina, azido folikoa eta kaltzioan defizit 

garrantzitsuak topatu dira (Montero eta lank., 2006; Serra eta lank., 2006b). 

Unibertsitateko ikasleek kontsumitutako elikagaien patroia makromantenugaien 

profilan topatutako gehiegikeri eta defizitetan islatuta dago. Sociedad Española de 

Nutrición Comunitaria-ak egindako gomendioak jarraituta (SENC; 2004) ikasleen 

dietak batetik patata eta zereal, barazki, fruta eta lekaleetan txiroak dira; hau da 

gluzido, zuntz eta azido folikoan aberatsak diren elikagaietan eta bestetik landare- 

olio, haragi, hestebete, gozoki eta snack-ak eta opil eta guruinen taldeetako 

elikagai gehiegi ahoratuko dituzte, hau da, lipido eta kolesterolean aberatsak diren 

elikagaiak. 

Neska eta mutilen elikadura-patroia era absolutuan konparatzerakoan, mutilek 

mantenugai eta elikagai gehiago kontsumituko dute bere beharrak handiagoak 

direlako. Aldiz konparazio hau ahoratutako energiarekiko egitean desberdintasun 

hauek aldatuko dira. Nutrizio-profilean desberdintasunik aurkitzen ez bada ere, 

elikagai taldeetatik hartutako anoaren kopuruan desberdintasunak azaltzen dira. 

Neskek, ahoratutako energiarekiko, mutilek baino barazki, fruta, esneki eta lekale 

gehiago kontsumitzen dute. Generoen arteko diferentzia hauek ere beste 

ikerlanetan deskribatu dira (Paulus eta lank., 2001; Serra eta Aranceta, 2002b; 

Yannakoulia eta lank., 2004) eta batzutan dieta osasuntsuagotzat onartu dira 

(Gex-Fabry eta lank., 1988; Williams eta lank., 2000; Schulze eta lank., 2001; 

Basiotis eta lank., 2002; Briefel eta Johnson, 2004). 

Unibertsitateko ikasketek ikasleen elikadura-ohituretandute eragina aztertzean, 

analizatutako aldagai desberdinen artean (bizi-toki aldaketa, jantoki aldaketa, 

ikasketa mota eta etekin akademikoa) jantoki aldaketa eta etekin akademikoa dira 

aldaketa gehien eragiten dutenak. Diferentzia hauek nesken artean handiagoak 

dira. 



Ikasleek astean zehar bazkaltzeko hautatzen duten aukeraren arabera bere 

nutrizio-analisia desberdina da. Etxean jaten duten neskek, ogitartekoa jaten 

dutenek baino barazki eta haragi gehiago kontsumituko dute eta ondorioz 

kontsumitutako energiarekiko proteina erratioa ere altuago dute. Baina 

desberdintasun handienak lipido eta elikagai lipidikoetan daude. Campuseko 

jantoki desberdinetako menua aukeratzen duten neskek landare olio gehiago 

kontsumituko dute eta hestebete taldeko elikagai gutxiago. Mutilen artean 

ogitartekoa hartzen dutenek etxean jaten dutenek baino kolesterol gehiago hartuko 

dute. Lipidoen barnean neska eta mutilen profilaren aldaketa gertatuko da. Etxean 

bazkaltzen dutenek campusean jaten dutenen aldean gantz-azido monoasegabe 

gehiago eta poliasegabe gutxiago kontsumituko dute. Hau jantoki publiko 

gehienetan hazi-olioak erabiltzeagatik gertatzen da. 

Campusean igaro behar duten denborarengatik, ikasleen %30ak bertan 

bazkaltzen duela jakinda eta honen erdiak ogitartekoa aukeratzen duela kontuan 

izanda, campuseko jateko eskaintzak duen garrantzia azpimarratu beharra dago. 

Eskaintza osasungarri baten bidez, ikasleen elikadura hobetu daiteke eta. 

Ikasleen elikadura-ohiturak eta etekin akademikoa korrelazionatzean, era 

orokorrean laburtuta ikasketa-espedientea hobea duten ikasleek ohitura 

osasuntsuagoak dituztela esan dezakegu, batez ere nesken artean. Hauek zuntz 

eta bitamina eta mineral gehiago kontsumituko dute eta gozoki, snacks, opil eta 

antzeko gutxiago. Gainera egunean zeharreko energia banaketan nota hobeak 

dituztenek otordu nagusien artean kaloria gutxiago ahoratuko dituzte. 

Aztertutako hiru ikasturteetan zehar ikasleek elikadura-ohitura aldaketa ugari 

dituzte. Hau da, ikasturteak pasa ahala, ikasleek lehenengo ikasturtean zituzten 

ohiturak moldatuz doaz. Hemen aldaketa gehienak nesken artean aurkituko ditugu. 



Neskek lehenengo ikasturtetik hasita gero eta haragi gehiago kontsumituko 

dute, ondorioz hartutako proteina eta kolesterol kantitateak ere gora egingo du. 

Patata eta zerealen kontsumoak ere lehenengo ikasturtetik hirugarren ikasturtera 

gora egiten du. Talde honetan bigarren ikasturtean gauza bitxia gertatzen da, 

hauek lehenengo eta hirugarren ikasturtekoek baino landare-olio, lekale eta gozoki 

gehiago kontsumituko dute. Honen zergatia ikerlanean ikusi den bezala, ikasturte 

honetan neska askok, campusean bazkaltzean, jantokietan egiten duten 

aukeragatik izan daiteke, hiru talde hauetako elikagaiak maiz aurkitzen baitira 

campuseko jantokietan. 

Mutilen dietak ikasturteetan zehar aztertzean elikagai taldeen barnean bi 

diferentzia aurkitzen ditugu, bata osasungarria izan daitekeena eta beste 

osasungaitza. Batetik mutilek geroz eta hestebete gutxiago kontsumitzen dute, 

baina bestetik opil eta guruinen kontsumoak gora egingo du. Hau mutilek 

lehenengo ikasturtean ogitartekoa hartzetik, hurrengo ikasturteetan jantokietara 

igarotzen direlako gertatzen da. Ogitartekoak maiz hestebetez eginak dira eta 

jantokietan beti opil erakargarriak eskaintzen dituzte. 

Ikasturteetan zehar neska eta mutilen profil lipidikoan aldaketak gertatuko dira. 

Lehenengo ikasturtekoek bigarren eta hirugarren ikasturtekoek baino gantz-azido 

monoasegabe eta ase gehiago ahoratuko dute. Beraz profil lipidikoari dagokionez 

unibertsitateko ikasketetan zehar okerrera doala esan dezakegu. 

Azkenik elikadura-ohitura hauek ikasleen egungo eta etorkizuneko 

osasunarekin erlazionatzen badugu, hemen ez dugu emaitza itxaropentsurik 

topatzen. Batetik osasun parametroetan desberdintasunak azaltzen dira gazteek 

hartutako dietaren arabera eta bestetik ikasleen elikadura-ohiturak ez datoz bat 

gure gizartean prebalentzia altua duten osasun arazoak ekiditeko proposatutako 

nutrizio gomendioekin (BANTA, 1997; Kavey eta lank., 2003). 



Gehiegizko pisua eta ahoratutako energiaren arteko alderantzizko erlazioa 

gertatzen da. Beste ikerlanetan alderantzizko korrelazio hau ere deskribatu da 

(Trichopulou eta lank.; 2000; Kromhout eta lank.; 2001 eta Tzotzas eta lank., 

2004). Emaitza honek energia gehiago ahoratzen duten ikasleek ariketa fisiko 

gehiago eta ondorioz energia gehiago kontsumitzen dutela iradokitzen digu. Bi 

parametro hauen arteko erlazioa luze ikertua izan bada ere emaitzak 

kontraesankorrak dira (Ballard-Barbash eta lank., 1996; Johansson eta lank., 2001 

eta Fisberg eta lank., 2006). Gure ikerlanak obesitatea eta energia kontsumo 

altuaren arteko alderantzizko erlazioa berresten du. 

Mantenugaien artean zuntza da eragin onuragarriena duena; zuntza batetik 

pisua kontrolatzen laguntzen duela dirudi (Bes-Rastrollo eta lank., 2006; Feldeisen 

eta Tucker, 2007) eta bestetik nesken artean ere zuntz gehien kontsumitzen 

dutenek tentsio arterialaren balio baxuagoak dituzte (Anderson, 2003). 

Kolesterolaren ahoratzeak aldiz, nesken tentsio arterialaren balioarekin modu 

positiboz erlazionatua dago. 

Elikagaien artean fruta eta esne eta esnekien kontsumoen eragin onuragarria 

ikerlanean baieztatu dugu (Bazzano, 2006; Huth eta lank., 2006). Batetik 

aholkatutako pisua duten neskek gainpisua dutenek baino fruta gehiago 

kontsumituko dute, hau frutak duen zuntz kantitateagatik izan daiteke (Tohill eta 

lank., 2004; Bes-Rastrollo eta lank., 2006). Bestetik esnea eta gorputzeko 

gantzaren arteko kontrako korrelazioa gertatzen da, bai nesketan, baita mutiletan 

ere. Esneak ere eragin onuragarria du mutilen tentsio arterialean. Esneak 

hipertentsioa prebenitzeko betetzen duen funtzioa aspaldidanik deskribatua izan 

da (Apple eta lank., 1997; Birkett, 1998; Huth eta lank., 2006). 

Esnekien eragin onuragarri edo kaltegarria eztabaida handiko gaia izan da 

azken urteetan. Ikerlan batzuetako emaitzek esneki edota kaltzioaren kontsumoak 

obesitatea eta sindrome metabolikoaren garapena ekiditen dutela azaltzen duten 

bitartean (Carruth eta Skinner, 2001; Liu eta lank., 2005; Huth eta lank., 2006; 



Marques Vidal eta lank., 2006; Vagstrand eta lank., 2007; Pfeuffer eta 

Schrezenmeir, 2007), beste batzuk ez dute eragin onuragarri hau baieztatzen 

(Berkey eta lank., 2005; Clifton, 2005). Dena den gure ikerlanean topatutako 

esneki eta gantz-portzentajearen arteko korrelazio negatiboak elikagai hauen 

kontsumoa obesitatea ekiditeko onuragarria denaren hipotesia bermatzen du. 

Prebalentzia gehien duten osasun arazoak prebenitzeko emandako elikadura- 

aholkuak ikasleen elikadura-ohiturekin alderatzean, hauek gomendioetatik oso 

urrun daudela ikusi dugu. Orokorrean hitz eginda, ahoratzea murriztu beharreko 

mantenugai eta elikagai taldeetan, ikasleek gehiegikeriak dituzte (lipidoak, 

kolesterola, haragiak, hestebeteak, gozokiak eta opilak); aldiz ahoratze altua 

gomendatzen diren horietan ikasleek gabeziak dituzte (zuntza, barazkiak, fruta, 

lekaleak eta fruitu lehorrak). 

Beraz, unibertsitateko ikasleek elikadura orekatua eta osasuntsua izateko 

hauen ohiturak aldatu beharko lituzkete. Unibertsitateko ikasketak jarraitzeko 

campusean egon behar duten denbora guztia ikusita, bertako elikadura-eskaintza 

osasungarriagoa izan beharko litzateke. 


5. ONDORIOAK

ONDORIOAK 

Ondorioak 

1. Unibertsitateko ikasleen elikadura-ohiturak bat datoz populazio orokorreko 

ohiturekin. Hauen dietak desorekatuak dira, lipidoetan aberatsak eta gluzidoetan 

txiroak. Desoreka honen ondorioz ere kolesterol gehiegi eta zuntz gutxiegi 

ahoratuko dute. Mikromantenugaiei dagokienez, batetik bitamina liposolugarrietan 

eta azido folikoan txiroak dira eta bestetik kaltzioan eta magnesioan gabezi 

garrantzitsuak gertatzen dira. 

2. Ikasleek hartutako elikagai talde bakoitzeko anoa kopurua urrun dago 

osasun erakundeen aholkuetatik. Dietak orokorrean landare jatorriko elikagaietan 

txiroak dira (zerealak, fruta, barazkiak, lekaleak eta fruitu lehorrak), animalia- 

jatorriko elikagai batzuen beharrak egoki beteko dituzte (esnekiak eta arrainak) eta 

beste batzuk soberan beteko dituzte (haragi taldekoak) eta azkenik, nohizbehinka 

hartu beharreko elikagaiak (hestebete, gozoki, snacks, opil eta guruinak) askotan 

ohizkoak dira ikasleen eguneroko dietetan. 

3. Neskek eta mutilek aukeratzen dituzten elikagaiak, energiarekiko era 

proportzionalean aztertzean, neskek fruta, barazki, esne eta lekaleen taldeko 

elikagai gehiago ahoratzen dituzten. 

4. Ikasleek unibertsitateko ikasketetan zehar euren elikadura-ohituren 

aldaketak neska eta mutiletan desberdinak dira. Neskek geroz eta haragi taldeko 

elikagai gehiago hartuko dute eta mutilen artean aldiz, ikasturteetan zehar 

hestebeteen kontsumoak behera egingo du eta opil eta guruinena aldiz gora. 

5. Unibertsitateko ikasketetan zehar profil lipidokoan aldaketa gertatuko da 

neska eta mutiletan. Gantz-azido poliasegabeen proportzioa berdin mantentzen 

den bitartean, gantz-azido monoasegabeenak eta aseenak gora egingo du. Azken 

hau, animalia-jatorriko elikagai eta opil eta guruin gehiago ahoratzeagatik izan 

daiteke. 

Ondorioak 177

Ondorioak 

6. Unibertsitateko ikasketak jarraitzeko gazteen bizi-ohituren aldaketen artean, 

nutrizioan eragin gehien duen aldaketa campusean bazkaltzearena da. Aldaketa 

guztien artean adierazgarriena profil lipidikoaren aldaketa da eta campusean 

bazkaltzen dutenek gantz-azido poliasegabe gehiago kontsumituko dituzte. 

7. Ezaguera arlo desberdinetako ikasleen elikadura-ohiturak antzerakoak dira, 

ez da desberdintasun adierazgarririk topatu. Aldiz, etekin akademikoa hobea 

dutenek, elikadura-ohitura osasuntsuagoa dute; batez ere nesken artean. 

8. Ikasleen elikadura-ohiturak obesitate-parametroekin erlazionatzean 

ahoratutako energiarekin kontrako erlazioa deskribatu da. Hau da, energia gehiago 

ahoratzen dutenek gehiegizko pisu arazo gutxiago dute. Gainera, zuntz, fruta eta 

esne gehiago hartzeak ere eragin onuragarria du. 

9. Tentsio arterial eta gehiegizko pisuaren arteko erlazio zuzena azaltzen da. 

Gainera nesken artean zuntzaren eragin onuragarria eta kolesterolaren eragin 

kaltegarria gertatzen da. Gizonetan esne eta esnekien taldeko elikagaien 

kontsumoak funtzio babeslea duela dirudi. 

10. Gaixotasun kardiobaskularrak eta minbizia prebenitzeko osasun 

erakundeek emandako elikadura-aholkuak oso urrun daude ikasleen elikaduraohituretatik. 

Hau da lipido, kolesterol, haragi, hestebete, opil eta gozokien taldeko 

elikagaien ahoratze altua ikusten da eta zuntz, barazki, fruta, lekale eta fruitu 

lehorren ahoratze baxua. 

178 Ondorioak

6. BIBLIOGRAFIA

Bibliografia 

Aguilera CM, Mesa MD, Ramirez-Tortosa MC, Nestares MT, Ros E, Gil A (2004) 

Sunflower oil does not protect against LDL oxidation as virgin olive oil does in 

patients with peripheral vascular disease. Clin Nutr 23:673-81 

Alegria E, Cordero A, Laclaustra M, Grima A, Leon M, Casasnovas JA, Luengo E, 

del Rio A, Ferreira I (2005) Prevalencia del sindrome metabólico en la población 

laboral española: Registro MESYAS. Rev Esp Cardiol 58:797-806 

Alexander CM, Landsman PB, Teutsch SM, Haffner SM (2003) NECP-Defined 

metabolic syndrome, diabetes, and prevalence of coronary heart disease among 

NHANES III participants age 50 years and older. Diabetes 52:1210-4 

Alvarez EE, Ribas L, Serra L (2003) Prevalencia del síndrome metabólico en la 

población del a Comunidad Canaria. Med Clin (Barc) 120:172-4 

American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2002) Cómo se puede 

ayudar a los adolescentes con estrés. (2002. urteko berrikustea) 

American College of Endocrinology (2003) Task Force on the Inslun Resistance 

Syndrome: American College of Endocrinology Position Statement on the Insuline 

Resistance Syndrome. Endocr Pract 9:236-52 

Amorin JA (2000) Dietary habits and nutricional status in adolescents over Europe 

– Southern Europe. Eur J of Clin Nutr, 54(S1):29-35 

Andersen LF, Nes M, Sandstad B, Bjoneboe GEA, Drevon CA (1996) Dietary 

intake among Norwegian adolescents. Eur J Clin Nutr 49:555-64 

Anderson JW (2003) Whole grains protect against atherosclerotic cardiovascular 

disease. Proc Nutr Soc 62(1):135-42 

Appel LJ, Moore TJ, Obarzanek E, Vollmer WM, Svetkey LP, Sacks FM, Bray GA, 

Vogt TM, Cutler JA, Windhauser MM, Lin PH, Karanja N (1997) A clinical trial of 

Bibliografia 181

Bibliografia 

the effects of dietary patterns on blood pressure. DASH Collaborative Research 

Group. N Engl J Med 336(16):1117-24 

Appel LJ, Sacks FM, Carey VJ, Obarzanek E, Swain JF, Miller ER, Conlin PR, 

Erlinger TP, Rosner BA, Laranjo NM, Charleston J, McCarron P, Bishop LM; 

OmniHeart Collaborative Research Group (2005) Effects of protein, 

monounsaturated fat, and carbohydrate intake on blood pressure and serum lipids: 

results of the OmniHeart randomized trial. JAMA 294(19):2455-64 

Appel LJ, Brands MW, Daniels SR, Karanja N, Elmer PJ, Sacks FM. (2006) Dietary 

approaches to prevent an treat hypertension: A scientific statement from the 

American Heart associationAssociation. Hypertension 47:296 

Arad Y, Newstein D (2001) association of multiple risk factors and insulin 

resistenace with increased prevalence of asymptomatic coronary artery disease by 

an electron-beam computed tomographic study. Ateroscler Thromb Vasc Biol 

21:2051-8 

Aranceta J, Pérez C, Amela C, García R (1994) Encuesta de nutrición en la 

Comunidad de Madrid. Dirección General de Prevención y Promoción del a Salud. 

Documento Técnico de Salud Pública nº 18. Madrid, Consejería de Salud de la 

Comunidad de Madrrid 

Aranceta J, Serra Ll, Ortega RM, Entrala A, Gil A (2000) Las vitaminas en la 

alimentación de los españoles. Madrid, Editorial Médica Panamericana 

Aranceta J, Pérez Rodrigo C, Eguileror I, Marzana I, González de Galdeano L, 

Sáenz de Buruaga J (2001) Food consumption patterns in the adult population of 

the Basque Country (EINUT-I). Public Health Nutr 4(1A):131-9 

Aranceta J, Pérez A, García M (2002) Nutrición comunitaria. Santander, 

Universidad de Cantabria 

182 Bibliografia

Bibliografia 

Aranceta J, Serra Ll, Pérez C, Ribas L, Delgado A (2006) Nutrition risk inthe child 

and adolescent population of the Basque country: the enKid Study. Br J Nutr 96 

(Suppl 1): 58-66 

Aristimuno GG, Foster TA, Voors AW Srinivasan SR, Berenson GS (1984) 

Influence of persistent obesity in children on cardiovascular risk factors: The 

Bogalusa Heart Study. Circulation 69:895-904 

Arjemí J (2006) Cambios psicológicos en la adolescencia. Anales Españoles de 

Pediatría 19:109-15 

Arroyo M, Rocandio A, Ansotegui A, Herrera H, Salces I, Rebato E (2004) 

Comparison of predictes body fat percentage from anthropometric methods and 

from ompedance in university students. Br J Nutr 92:827-32 

Asano TK, Mateod RS (2005) Fibra dietética para la prevención de carcionamoas 

y adenomas colorrectales. Biblioteca Cochrane Plus. 4. 

Ascherio A, Rimm EB, Giovannucci, Spiegelman D, Stampfer M, Willet WC (1996) 

Dietary fat and risk of coronary heart disease in men: cohort follow up study in the 

United States. BMJ 313:84-90 

Ascherio A. (2002) Epidemiologic studies on dietary fats and coronary heart 

disease. Am J Med 113(Suppl 9B):9S-12S 

Balkau B, Charles MA (1999) Comment on the provisional report from the WHO 

consulation. European Group for the Study of Insulin Resistence (EGIR). Diabet 

Med 16:442-3 

Ballard-Barbash R, Graubard I, Krebs-Smith SM Schatzkin A, Thompson FE 

(1996) Contribution of dieting to the inverse association between energy intake and 

body mass index. Eur J Clin Nutr 50(2):98-106 

Bibliografia 183

Bibliografia 

BANTA Book Group. (1997) Food, Nutrition and the Prevention of Cancer: a global 

perspective. Menasha, World Cancer Reserch Fund & American Investigation of 

Cancer Research 

Basiotis PP, Carlson A, Gerrior SA, Juan WY, Lino M (2002) The Healthy Eating 

Index:1999-2000. Alexandria, VA: Cent. Nutr. Policy Promot., CNPP-12 

Bazzano LA (2006) The high cost of not consuming fruits and vegetables. J Am 

Diet Assoc 106(9):1364-7 

Beck-Nielsen J (2002) Insuline resistance: organ manifestations and cellular 

mechanisms Ugeskr Laeger 164:2130-5 

Becker W (1999) Dietary guidelines and patterns of food and nutrient intake in 

Sweden. Br J Nutr 81 (suppl 2):S113-7 

Bellisle F, Rolland-Cachera MF, Deheeger M, Guilloud-Bataille M (1988) Obesity 

and food intake in children: evidence for a role of metabolic and/or behavioral daily 

rhythms. Appetite 11(2):111-8 

Berenson GS, Srinivasan SR, Wattigney, Harsha DW (1993) Obesity and 

cardiovascular risk in children. Ann NY Acad Sci 699:93-103 

Berkey CS, Rockett HR, Willett WC, Colditz GA (2005) Milk, dairy fat, dietary 

calcium, and weight gain: a longitudinal study of adolescents. Arch Pediatr Adolesc 

Med 159(6):543-50 

Bertomeu V (2003) Guías sobre el tratamiento de la hipertensión arterial 2003: 

¿aclaran o confunden? Rev Esp Cardiol 56:940-3 

Bertomeu V, Morillas P, Soria F Mazón P (2006) Últimas novedades en 

hipertensión arterial. Rev Esp Cardiol 59(supl 1):78-86 

184 Bibliografia

Bibliografia 

Bes-Rastrollo M, Martínez-González MA, Sánchez-Villegas A, De la Fuente C, 

Martínez A (2006) Association of fiber intake and fruit/vegetable consumption with 

weight gain in a Mediterranean population. Nutrition 22:504-11 

Bingham SA, Day NE, Luben R, Ferrari P, Slimami N, Norat T (2003a) Dietary fibre 

in food and protection against colorectal cancer in the European Prospective 

Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC): an observational study. Lancet 

361:1496-501 

Bingham SA, Luben R, Welch A, Wareham N, Khaw KT, Day N (2003b) Fat and 

breast cancer: Are imprecise methods obscuring a relation between fat and breast 

cancer? Lancet 362: 212-4 

Birkett NJ (1998) Comments on a Meta-analysis of the relation between dietary 

calcium intake and blood pressure. Am J Epidemiol 148(3):223-8 

Bloomgarden (2003) American Association of Clinical Endocrinologists (AACE) 

consensus conference on the insulin resistance syndrome: 25-26 August 2002, 

Washington, DC. Diabetes Care 26(4):1297-303 

Bowman SA (2002) Beverage choices of young females: changes and impact on 

nutrient intakes. J Am Diet Assoc 102:1234-9 

Bray GA, Nielsen SJ, Popkin BM (2004) Consumption if high-fructose corn syrop in 

beverages may play a role in the epidemic of obesity. Am J Clin Nutr 79:537-43 

Brevard PB, Ricketts CD (1996) Residence of college students affects dietary 

intake, physical activity, and serum lipid levels. J Am Diet Assoc 96(1):35-8 

Breslow L, Breslow N (1993) Health practices and disability: some evidence from 

Alameda Country. Prev Med 22(1):86-95 

Briefel RR, Johnson CL (2004) Secular Trnsds in Dietary Intake in the United 

States. Annu Rev Nutr 24:401-31 

Bibliografia 185

Bibliografia 

Brines J (1999) Introducción a la Nutrición Intantil. Valencia, Consellería de 

Sanitat. Generalitat Valenciana 

Brotons C (1991) Factores de riesgo de la enfermedad cardiovascular. 

Epidemiología, prevención y tratamiento. Barcelona, Doyma 

Brown LB, Dresen RK, Eggett DL (2005) College students can benefit by 

participating in a prepaid meal plan. J Am Diet Assoc 105:445-8 

Caballero B (2001) Obesidad. Tojo R (ed.) Tratado de nutrición pediátrica liburuan. 

Barcelona, Ediciones Doyma S.L. 

Cagnacci A, Tirelli A, Renzi A, Paoletti AM, Volpe A (2006) Effects of two different 

oral contraceptives on homocysteine metabolism in women with polycystic ovary 

síndrome. Contraception 73(4):348-51 

Calle EE, Kaasks R (2004) Overweight, Obeisty and Cancer: Epidemiological 

Evidence and Proposed Mechanisms. Nature Reviews 4:579-91 

Campbell I (2003) The obesity epidemic. Can we turn the tide? Heart 89:22ii-24ii 

Capita R, Alonso C (2006) Evaluation of vitamins and mineral intakes and impact 

of snack foods on Spanish adults. Nutr Res 26:255-65 

Caride B, Gonzalez M, Montero O, Novoa T, Taboada MC, Lamas MA (1999) 

Estudio de hábitso alimentarios de estudiantes de Galicia. Nutrición Hospitalaria 

14:128-30 

Carruth BR, Skinner JD (2001) The role of dietary calcium and other nutrients in 

moderating body fat in preschool children. Int J Obesity 25:559-66 

Carter JEL, Heath BH (1990) Somatotyping: development and Applications. 

Cambridge, Cambrige Univ Press 

186 Bibliografia

Bibliografia 

Castillo MD, León MT (2002) Evolución del consumo de alimentos en España. 

Medicina de Familia 4:269-73 

Castro-Beiras A, Muniz J, Juane R, Suarez J, Santamaria JL, Velasco B, Alvarez 

JC, Ares A, Babiano E eta Balboa J (1993). Brigantium study. Cardiovascular risk 

factors in childhood and adolescence in a rural area of Galicia. Med Clin, 100:481- 

7 

Chien KL, Hsu HC, Sung F, Su TC, Chen MF, Lee YT (2006) Metabolic syndrome 

as a risk factor for coronary heart disease and stroke: An 11-year prospective 

cohort in Taiwan community. Atherosclerosis 13 

Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, Cushman WC, Green LA, Izzo JL, Jones 

DW, Materson BJ, Oparik S, Weight JT, Roccella E (2003) Seventh report of the 

Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of 

High Blood Pressure. Hypertension 42:1206-52 

Choi SW, Mason JB (2000) Folate and carcinogenesis: an integrated scheme. J 

Nutr 130:129-32 

Chu NF, Rimm EB, Wang DJ, Liou HS, Shieh SM (1998) Clustering of 

cardiovascular disease risk factors among obese schoolchildren: the Tapei 

Children´s Heart Study. Am J Clin Nutr 67:1141-1146 

Chu NF, Spiegelman D (2001) Plasma insulin, leptin and soluble TNF receptors 

levels in relation to obesity-relates atherogenic and thrombogenic cardiovascular 

disease risk factor among men. Atherosclerosis 157: 495-503 

Colomer R, Menendez JA (2006) Mediterranean diet, olive oil and cancer. Clin 

Transl Oncol 8(1):15-21 

Cordero A, Alegría E, León M (2005) Prevalencia de síndrome metabólico. Rev 

Esp Card Supl 5:11D-5D 

Bibliografia 187

Bibliografia 

Coulston AM, Peragallo-Ditto KV (2004) Insuline resistance syndrome: A potent 

culprit in cardiovascular disease. J Am Diet Assoc 104(2):176-9 

Cruz JA (2000) Dietary habits and nutritional status in adolescents over Europe- 

Southerm Europe. Eur J Clin Nutr 54(S1):S29-35 

Cuevas AM, Guasch V, Castillo O, Irribarra V, Mizon C, San Martin A, Strobel P, 

Perez D, Germain AM, Leighton F (2000) a high-fat diet induces and red wine 

counteracts endothelial dysfunction in human volunteers. Lipids 35(2):143-8 

Cyment TC (2006) Childhood obesity: normal variant or serious illness? Compr 

Ther 32(3):147-9 

Dapcich V. eta Sociedad Española de Nutrición Comunitaria (2005). Guía de la 

alimentación saludable. Barcelona: Sociedad Española de Nutrición Comunitaria 

Davis N, Katz S, Wylie-Rosett J (2007) The effect of diet on endothelial function. 

Cardiol Rev 15(2):62-6 

De Rufino PM, Muñoz P, García M (1999) Desayuno y consumo de snacks 

durante la mañana por los adolescentes de Cantabria. Rev esp Nutr Comunitaria 

5(2):67-73 

Del Pozo S, Cuadrado C, Rodríguez M, Quintanilla L, Ávila JM, Moreiras O (2006) 

Planificación nutricional de los menús escolares para los centros públicos de la 

Comunidad de Madrid. Nutr Hosp 21(6): 667-72 

DeLuca HF (2004) Overview of general physiologic features and functions of 

vitamin D. Am J Clin Nutr 80(6):1689S-96S 

Delzenne NM, Cani PD (2005) A plce for dietary fibre in the management of the 

metabolic syndrome. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 8(6):636-40 

188 Bibliografia

Bibliografia 

Díaz-Gómez M, Gómez C, Ruiz MJ (2006) Tratado de enfermería de la infancia y 

la adolescencia. Madrid, Mc-Graw-Hill Interamericana 

Dietz WH (1998). Health consequences of obesity in youth: childhood predictors of 

adult disease. Pediatrics, 101:518-525 

Ding EL, Mozaffarian D (2006) Optimal dietary habits for the prevention of stroke. 

Semin Neurol 26(1):11-23 

Djousse L, Arnett DK, Coon H, Province MA, Moore LL, Ellison RC (2004) Fruit 

and vegetables consumption and LDL cholesterol. The National Heart, Lung, and 

Blood Institute Family Heart Study. Am J Clin Nutr 79(2):213-7 

Doll R, Peto R (1996) Epidemiology of cancer. In: Watherall DJ, Ledingham JGG, 

Warrell DA, eds. Oxford textbook of medicine. Oxford, Oxford University Press: 

197-221 

Drewnowski A, Popkin BM (1997) The nutrition transition: new trends in the global 

diet. Nutr Rev 55(2):31-43 

Drinkwater DT, Ross WD (1980) Anthropometric fractionation of body mass. In: 

Ostyn M, Beunen G, Simon S, editors. Kinanthropometry, vol. II. Baltimore, 

University Park Press 

Droyvold WB, Midthjell K, Nilsen TI, Holmen J (2005) Change in body mass index 

and its impact on blood pressure: a prospective population study. Int J Obes 

29(6):650-5 

Eckel RH, Grundy SM, Zimmet PZ (2005) The metabolic syndrome. Lancet 365: 

1415-28 

Engeland A, Bjorge T, Tverdal A, Sogaard AJ (2004) Obesity in adolescence and 

adulthood and the risk of adult mortality. Epidemiology 15:79-85 

Bibliografia 189

Bibliografia 

Epstein LH, Gordy CC, Raynor HA, Beddome M, Kilanowski CK, Paluch P (2001) 

Increasing fruit and vegetable intake and decresing fat and sugar intake in families 

at risk of childhood obesity. Obes Res 9(3):171-8 

Escudero E, González P (2006) Fibra dietética. Nutr Hosp 21 (supl.2.):61-72 

Esparza F (1993) Manual de cineantropometría. Monografías de Femede. 1. 

edizioa 

European Society of Hypertension. Guidelines Committee (2003) European 

Society of Hypertension-European Society of Cardiology Guidelines for de 

management of arterial hypertension. J Hypertens 21:1011-53 

Farran A, Zamora R, Cervera P, Centre dÉnsenyament Superior de Nutrició i 

Dietètica (CESNID) (2004) Tablas de composión de alimentos del CESNID. 

Barcelona, McGraw-Hill Interamericana 

Faulkner JA (1968) Physiology of swimming and diving. Falls H. Exercise 

physiology. Baltimore, Academic press 

Feldeisen SE, Tucker KL (2007) Nutritional strategies in the prevention and 

treatment of metabolyc syndrome. Appl Physiol Nutr Metab 32(1):46-60 

Fernández R, Penarrubia MT, Rispau A, Espin A, Gonzalo L, Pavon F (2006) Do 

we really follow the Mediterranean diet?. Aten Prim 37(3):148-53 

Fernández E, Gallus S, La Vecchia C (2007) Nutrition an cancer risk: an overview. 

J Br Menopause Soc 12(4):139-42 

Ferro A, James WPT (2001) European diets and public health: the continuing 

challenge EURO-DIET working. Party 1 final report. Pub Health Nutr 4(2):275-92 

Fiore H, Travis S, Whalen A, Aunger P, Ryan S (2006) Potentially protective 

factors associated with healthful body mass index in adolescents with obese and 

190 Bibliografia

Bibliografia 

nonobese parents: a secondary data analysis of the third national health and 

nutrition examination survey, 1988-1994. J Am Diet Assoc 106(1):55-64 

Fisberg RM, Morimoto JM, Marchioni DML, Salter B. (2006) Using dietary 

reference intake-based methods to estimate prevalence of inadequate nutrient 

intake among female students in Brazil. J Am Diet Assoc 106(5):733-6 

Flight I, Clifton P (2006) Cereal grains and legumes in the prevention of coronary 

heart disease and stroke: a review of the literature. Eur J Clin Nutr 60:1145-59 

Food and Nutrition Board (1997) Dietary reference intakes for calcium, 

phosphorus, magnesium, vitamin D, and fluoride. Wahington DC, National 

Acedemy Press 

Food and Nutrition Board. (1998) Dietary Reference Intakes for thiamin, riboflavin, 

niacin, vitamin B6, folate, vitamin B12, pantothenic acid, biotin, and choline. 

Washington (DC), National Academy Press 

Food and Nutrition Board (2000) Dietary reference intakes for vitamin C, vitamin E, 

selenium, and carotenoids. Wahington DC, National Acedemy Press 

Food and Nutrition Board (2001a) Dietary reference intakes for vitamin A, vitamin 

K, arsenic, boron, chromium, copper, iodine, iron, manganese, molybdenum, 

nickel, silicon, and zinc. Wahington DC, National Acedemy Press 

Food and Nutrition Board (2001b) Proposed definition of dietary fibre. Washington 

DC, National Academy Press 

Food and Nutrition Board (2002) Dietary reference intakes for energy, 

carbohydrates, fiber, fat, fatty, acids, cholesterol, protein, and amino acids. 

Wahington DC, National Acedemy Press 

Food and Nutrition Board. (2005) Dietary Reference Intakes for water, potassium, 

sodium, chloride, and sulfate. Washington (DC), National Academy Press 

Bibliografia 191

Bibliografia 

Ford ES, Giles WH, Dietz WH (2002) Prevalence of the metabolic syndrome 

among US adults: finding from the third National Health and Nutrition Examination 

Survey. JAMA 287:356-9 

Ford ES, Kohl HW, Mokdad AH, Ajani UA (2005) Sedentary behavior, physical 

activity, and the metabolic syndrome among U.S. adults. Obesity Research 

13(3):608-14 

Forman MR (2007) Changes in dietary fat and fier and serum hormone 

concentrations: nutritional strategies for breast cancer prevention over the life 

course. J Nutr 137:170-4 

Freedman DS, Dietz WH, Srinivasan SR Berenson GS (1999) The relation of 

overweight to cardiovascular risk factors among children and adolescents: the 

Bogalusa Heart Study Pediatrics 103:1175-1182 

Freedman DS, Srinivasan SR, Burke GL, Shear CL, Smoak CG, Harsha DW, 

Webber LS, Berenson GS (1987) Relation of body fat distribution to 

hyperinsulinemia in children and adolescents: the Bogalusa Heart Study. Am J Clin 

Nutr 46:403-410 

Frerichs RR, Webber LS, Srinivasan SR Berenson GS (1978) Relation of serum 

lipids and lipoproteins to obesity and sexual madurity in white and black children. 

Am J Epidemiol 108:486-496 

Fricker J, Giroux S, Fumeron F, Apfelbaum M (1990) Circadian rhythm of energy 

intake and corpulence status in adults. Int J Obes 14(5):387-93 

Frost L, Lande B, Botten G, Larsen H, Bjorneboe GE (1995) Scientific data on 

breakfast and cognitive function among children and adolescent. Scan J Nutr 

39:73-8 

192 Bibliografia

Bibliografia 

Garbayo J, Craviotto R, Abelló M, Gómez C, Olivar M, Marimón L, Samaranch J, 

Armengol A, Soler L, Vidal J (2000) Consumo de nutritientes y hábitos alimentarios 

de adolescentes en Balaguer. Revista Pediatria de Atención Primaria 7:47-58 

García A (2006) Ingesta de Nutrientes: Conceptos y Recomendaciones 

Internacionales. Nutr Hosp 21(4):437-47 

Garrison RJ, Wilson PW, Castelli WP, Feinleib M, Kannel WB, Mcnamara PM 

(1980) Obesity and lipoprotein cholesterol in the Framingham Offspring Study. 

Metabolism 29:1053-1060 

Gersovitz M, Madden JP eta Smiciklas-Wright H (1978). Validity of the 24-hr. 

dietary recall and seven-day record for group comparisons. J Am Diet Assoc 

73:48-55 

Gex-Fabry M, Raymond L, Jeanneret O (1988) Multivariante analysis of dietary 

patterns in 939 Swiss adults: sociodemographic parameters and alcohol 

consumption profiles. Int J Epidem 17:548-55 

Gibson R (1990). Assessment of trace-elementu status. In Gibson RS (Ed.), 

Principles of Nutritional Assessment (511-553 or). Oxford: Oxford University Press 

Gibson SA (1996) Are high-fat, high-sugar foods and diets conduive to obestiy? Int 

J Food Sci Nutr 47(5):405-15 

Giles TD, Berk BC, Black HR, Cohn JN, Kostis JB, Izzo JL Jr, Weber MA (2005) 

Expanding the definition and classification of hipertensión. J Clin Hypertens 

(Greenwich) 7(9):505-12 

Gill H, Mugo M, Whaley-Connell A, Stump C, Sowers JR (2005) The key for insulin 

resistance in the cardiometabolic syndrome. Am J Med Sci 330(6):290-4 

Bibliografia 193

Bibliografia 

Godina E, Khomayakova I, Purundzhan A, Tretyak A, Zadorozhnaya L (2007) 

Effect of physical training on body composition in Moscow adolescents. J Physiol 

Anthropol 26(2):229-34 

Gonzalez C, Navarro C, Martínez C, Quirós JR, Dorronsoro M, Barricarte A, Tormo 

MJ, Agudo A, Chirlaque MD; Amiano P, Ardanaz E, Pera G, Sánchez MJ, 

Berenguer A (2004) El estudio prospectivo europeo sobre cáncer y nutrición 

(EPIC) Rev Esp Salud Pública 78:167-176 

Govindarajan G, Whaley-Connell A, Mugo M, Stump C, Sowers JR (2005) The 

cardiometabolic syndrome as a cardiovascular risk factor. Am J Med Sci 

330(6):311-8 

Greenland P, Knoll MD, Stamler J, Neaton JD, Dyer AR, Garside DB, Wilson PW 

(2003) Major risk factors as antecedents of fatal and nonfatal coronary heart 

disease events. JAMA 290:891-7 

Gregory J, Bajoe S (2000) Narional Diet and Nutrtition Survey: young people aged 

4 to 18 years. London, The Stationary Office. 

Greil H, Lange E (2007) Sexual dimorphism from birth to age 60 in relation to the 

type of body shape. Anthropol Anz 65(1):61-73 

Grundy SM, Cleeman JI, Merz CN, Brewer HB Jr, Clark LT, Hunninghake DB, 

Pasternak RC, Smith SC Jr, Stone N (2004) Implications of recent clinical trials for 

the National Cholesterol Education Program Adults Treatement Panel III 

Guidelines. Circulation 110:227-39 

Grundy SM, Cleeman JI, Daniels SR, Donato KA, Eckel RH, Franklin BA, Gordon 

DJ, Krauss RM, Savage PJ, Smith SC, Spertus JA, Costa F (2005) Diagnosis and 

management of the metabolic syndrome. An American Heart Association/National 

Heart, Lung, and Blood Institute. Scientific Statement. Executive Summary. 

Circulation 112:e285-90 

194 Bibliografia

Bibliografia 

Guenther PA, Dodd KW, Reedy J, Krebs-Smith SM (2006) Most Americans eat 

much less than recommended amounts of fruits and vegetables. J Am Diet Assoc 

106:1371-9 

Guthikonda S, Haynes WG (2006) Homocysteine: role and implications in 

atherosclerosis. Curr Atheroscle Rep 8(2):100-6 

Haffner SM (2006) Relationship of metabolic risk factor and development of 

cardiovascular disease and diabetes. Obesity 14 Suppl.121S-127S 

Harlan WR (1993) Epidemiology of childhood obesity. A national perspective. Ann 

NY Aced Sci 699:1-5 

Hassapidou M, Fotiadou E, Maglara E, Papadopoulou SK (2006) Energy intake, 

diet composition, energy expenditure, and body fatness of adolescents in northern 

Greece. Obesity 14(5):855-62 

Heath BH eta Carter JE (1966). A comparison of somatotype methods. Am J Phys 

Anthropol 24:87-99 

Herceberg S, Preziosi P, Galan P, Deheeger M, Papoz L, Dupin H (1991) Apports 

nutritionnels dún échantillon represéntatif de la population du Val-de-Marne. Rev 

Epidemiol Sante Publique 39:245-61 

Hill JO, Peters JC. (1998) Environmental contributions to the obesity epidemic. 

Science 280(5368):1371-4 

Hoffmans Mdaf, Kromhout D, deLezenne Coulander C (1988) The impact of body 

mass index of 78,612 18-year-old Dutch men on 32-year mortality from all causes 

J Clin Epidemiol 41:749-56 

Hubert HB, Feinleib M, McNamara PM, Castelli WP (1983) Obesity as an 

independent risk factor for cardiovascular disease: a 26-year follow-up of 

participants in the Framingham heart study. Circulation 67:968-77 

Bibliografia 195

Bibliografia 

Huth PJ, DiRienzo DB, Miller GD (2006) Major scientific advances with dairy foods 

in nutrition and health. J Dairy Sci 89(4):1207-21 

Hutley I, Prins J (2005) Fat a san endocrine organ: Relationship to the metabolic 

syndrome. . Am J Med Sci 330(6):280-9 

IARC (2002) Nutrition and lifestyle: opportunities for cancer prevention. Lyon, IARC 

Press, Scientific Publications No. 156 

IARC (2003) Handbooks of Cancer Prevention. Vol 8. Fruit and vegetables. Lyon, 

IARC Press 

Instituto Nacional de Estadística INE (2006) Defunciones según la causa de 

muerte. CD-Rom INEbase 

IOTF The global challenge chalenge of obesity and the International Obesity Task 

Force. Eskuragarria: www.iuns.org/features/obesity/tabfig.htm 

Iso H, Stampfer MJ, Manson JE, Rexrode K, Hennekens CH, Colditz GA, Speizer 

FE, Willett WC (1999) Prospective study of calcium, potassium, and magnesium 

intake and risk of stroke in women. Stroke 30(9):1772-9 

Ivanoca L, Dimitrov P, Ovcharova D, Dellava J, Hoffman D (2006) Economic 

transition and household food consumption: A study of Bulgaria from 1985 to 2002. 

Econ Hum Biol 4:383-97 

Johansson G; Wikman Å, Åhrén A-M, Hallmans G, Johansson I (2001) 

Underreporting of energy intake in repeated 24-hour recalls related to gender, age, 

weight status, day of interview, educational level, reported food intake, smoking 

habits and area of living. Public Health Nutr 4(4):919-27 

Kahan T (1998) The importnace of left ventricular hypertrophy in human 

hypertension. J Hypertens Suppl 16(7):S23-9 

196 Bibliografia

Bibliografia 

Kahn R, Buse J, Ferranninni E, Stern M (2005) The metabolic syndrome: time for a 

critical appraisal. Joint satatemen from American Diabetes Associations and the 

European Association for the Study od Diabetes. Diabetes Care 28:2289-304 

Kalra DK (2004) Homocysteine and cardiovascular disease. Curr Atheroescle Rep 

6(2):101-6 

Kavey RE, Daniels SR, Lauer RM, Atkins DL, Hayman LL, Taubert K, American 

Heart Association (2003) American Heart Association guidelines for primary 

prevention of atherosclerotic cardiovascular disease beginning in childhood. J 

Pediatr 142(4):368-72 

Kemper HC, Post GB, Twisk JW (1997) Rate of maturation during the teenage 

years: nutrient intake and physical activity between ages 12 and 22 Int J Sport Nutr 

7:229-40 

Key TJ, Schatzkin A, Willett WC, Allen NE (2004) Diet, nutrition and the prevention 

of cancer. Public Health Nutrition 7(1):187-200 

Khoury PR, Morrison JA, Kelly K, Mellies M, Horvitz R, Glueck CJ (1980) 

Clustering and interrelationships of coronary heart disease risk factors in 

schoolchildren, age 6-19. Am J Epidemiol 112:524-538 

Kim HW (2006) The effects of a PMS nutritinal education program for college 

students. Taehan Kanho Halhoe Chi 36(7):1164-74 

Kin Y (2000) Impact of dietary fiber on colon cancer occurrence. Gastroenterology 

118:1235-57 

Killeen J, Vanderburg, Harlan WR (1978) Application of weight-height ratios and 

body indices to juvenile populations: the National Health Examination Survey data. 

J Chron Dis 31:529-37 

Bibliografia 197

Bibliografia 

Kirschenbaum DS, Johnson WG, Stalonas PM (2001) Tratamiento de la obesidad 

en niños y adolescentes. Barcelona, Editorial Martínez Roca 

Koh-Banerjee P, Chu NF, Spiegelman D, Rosner B, Colditz G (2003) Prospective 

study of the association of changes in dietary intake, physical activity, alcohol 

consumption, and smoking with 9-y ain in waist circumference among 16587 US 

men. Am J Clin Nutr 78:719-27 

Kolarzyk E, Ostachowska-Gasior A, Skop A (2005) The protein participation in 

daily diet and nutritional status of medical students in Kraków. Annales 

Academicae Medicae Bialostocensis 50(suppl.1):39-41 

Kopelman PG (2000) Obesity as a medical problem. Nature. 404:635-43 

Kotchen TA, Kotche JM (2006) Nutrition, diet and hypertension. In Shils ME, Shike 

M, Ross AC, Caballero B, Cousins RJ (edk). Modern nutrition in health and 

disease. 10th edition. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins 

Kris-Etherton PM, Pearson TA, Wan Y, Hargrove RL, Moriarty K, Fishell V, 

Etherton TD (1999) High-monounsaturated fatty acid diets lower both plasma 

cholesterol and triacylglycerol concentrations. Am J Clin Nutr 70:1009– 15 

Kris-Etherton PM, Hecker KD, Binkoski AE. (2004) Polyunsaturated fatty acids and 

cardiovascular health. Nutr Rev. 62(11):414-26 

Kromhout D, Bloemberg B, Seidell JC, Nissinen A, Menotti A (2001) Physical 

activity and dietary fiber determine population body fat levels: the Seven Countries 

Study. Int J Obes Relat Metab Disord 25:301-6 

Kuusisto J (2001) Insulin resistance syndrome predicts coronary heart disease 

events in elderly type 2 diabetic men. Diabetes Care Sept 24:1629-33 

Kylin E (1923) Studien ueber das Hypertonie-hyperglyka “mie- 

Hyperurika”miesindrom. Zentralblatt fuer Innere Medizin 44:105-27 

198 Bibliografia

Bibliografia 

Labarthe DR, Eissa M (1989) Factores de riesgo en la niñez y adolescencia. 

Detección y actuaciones posibles. Hipertens arterioescl 1:53:60 

Labarthe Dr, Eissa M, Varas C (1991) Childhood precursors of high blood pressure 

and elevated cholesterol. Annu Rev Public Health 12:519-41 

Lapointe A, Couillard C, Lemieux S (2006) Effects of dietary factors on oxidation of 

low-density lipoprotein particles. J Nutr Biochem 17(10):645-58 

Laskarzewski P, Morrison JA, Mellies MJ, Kelly K, Gartside PS, Khoury P, Glueck 

CJ (1980) Relationship of measurements of body mass to plasma lipoproteins in 

school children and adults Am J Epidemiol 111:395-406 

Lauer RM, Connor WE, Leaverton PE, Reiter MA, Clarke WR (1975) Coronary 

heart disease risk factor in school children: the Muscatine Study. J Pediatr 86:697- 

706 

Lauer RM, Burns TL, Clarke WR, Mahoney LT (1991) Childhood predictors of 

future blood pressure. Hypertension 18:174-81 

Law M (2000) Dietary fat and adult diseases and the implications for childhood 

nutrition: an epidemiologic approach Am J Clin Nutr 72:1291-6 

Leonhauser IU, Dorandt s, Willmund E, Honsel J (2004) The benefit of the 

Mediterranean diet—considerantions to modify German food patterns. Eur J Nutr 

43(S1):31-8 

Llácer A, Fernández-Cuenca R. (2003) Mortalidad en España en 1999 y 2000 (II). 

Boleteín Epidemiológico Semanal 11:121-32 

Liu S, Manson JE (2001) Dietary carbohydrates, physical inactivity, obesity, and 

the 'metabolic syndrome' as predictors of coronary heart disease. Cur Opin Lipidol 

12(4):395-404 

Bibliografia 199

Bibliografia 

Liu S, Willett WC, Manson JE, Hu FB, Rosner B, Colditz G (2003) Relation 

between changes in intakes of dietary fiber and grain products and changes in 

weight and development of obesity among middke-aged women. Am J Clin Nutr 

78:920-7 

Liu S, Song Y, Ford ES, Manson JE, Buring JE, Ridker PM (2005) Dietary Calcium, 

Vitamin D, and the Prevalence of Metabolic Syndrome in Middle-Aged and Older 

U.S. Women. Diabetes Care 28(12):1926-32 

Ludwing DS, Pereira MA, Kronke CM, Hilner JE, Van Horn L, Staltery ML, Jacobs 

DR (1999) Dietary fiber, weight and cardiovascular disease risk factors in young 

adults. JAMA 282:1539-46 

Lytle LA (2002a) Nutritional issues for adolescents. J Am Diet Assoc 102(3 

Suppl):8-12 

Lytle LA, Himes JH, Feldman H, Zive M, Dwyer J, Hoelscher D, Webber L, Yang M 

(2002b): Nutrient intake over time in a multi-ethnic sample of youth. Public Health 

Nutr 5, 319–28 

Macdiarmid JI, Vail A, Cade JE, Blundell JE (1998) The sugar-fat relationship 

revisited: differences in consumption between men and women of varying BMI. Int 

J Obes Relat Metab Disord 22(11):1053-61 

Mancia G, Grassi G (2005) Joint National Committee VII and European Society of 

hypertension / european Society of Cardiology guidelines for evaluating and 

treating hypertension: a two-way road? J Am Soc Nephrol 16:S74-7 

Marques-Vidal P, Gonçalves A, Dias CM (2006) Milk intake is inversely related to 

obesity in men and in young women: data from the Portuguese Health Interview 

Survey 1998-1999. Int J Obes 30:88-93 

Martín C (2002) Nutrición y Dietética. Enfermería S21. Madrid, DAE 

200 Bibliografia

Bibliografia 

Martínez JA, Astiasarán i, Madrigal H (2001) Alimentación y Salud Pública. 2. ed. 

Madrid, McGraw-Hill-Interamericana 

Martínez C, Veiga P, López A, Cobo JM, Carbajal A (2005) Evaluación del estado 

nutricional de un grupo de estudiantes universitarios mediante parámetros 

dietéticos y composición corporal. Nutr Hosp XX(3):197-203 

Martínez-González MA, Martínez JA, Hu FB, Gibney MJ, Kearney J (1999) 

Physical activity, sedentary lifestyle and obesity in the European Union. Int J Obes 

Relat Metab Disord 23:1192-201 

Massey LK (2001) Dietary food consumption, blood pressure and stroke. J Nutr 

131(7):1875-8 

Mataix J, Carazo E (1995) Nutrición para Educadores. Madrid, Díaz de Santos 

Mataix J, Llopis J, Martínez E eta lank (1999) Valoración del estado nutricional de 

la Comunidad Autónoma de Andalucía. Granada, Dirección General de Salud 

Pública y Participación de la Junta de Andalucía, Instituto de Nutrición y 

Tecnología de Alimentos de la Universidad de Granada, Escuela Andaluza de 

Salud Pública. (Pub offset) 

Mc Farlane S, Banerji M, Sower J (2001) Insuline resistance and cardiovascular 

disease. J Clin Endocrinol Metab 86:713-8 

Meigs JB, Wilson PW, Nathan DM, DÁgostino RB, Williams K, Haffner SM (2003) 

Prevalence and characteristics of the metabolic syndrome in the San Antonio Heart 

and Framingham Offspring Studies. Diabetes 52:160-7 

Millen BE, Quatromoni PA, Nam BH, O´Horo CE, Polak JF, Wolf PA, DÁgostino 

RB (2004) Dietary patterns, smoking, and subclinical heart disease in women. J 

Am Diet Assoc 104:208-14 

Bibliografia 201

Bibliografia 

Miller AB, Altenburg HP, Bueno-de-Mesquita B, Boshuizen HC, Agudo A, Berrino 

F, (2004) Fruits and vegetables and lung cancer: Finding from the European 

Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC). Int J Cancer 109:119- 

24 

Miller ER, Erlinger TP, Appel LJ (2006) The effects of macronutrients on blood 

pressure and lipids: an overview of the DASH and OmniHeart trials. Curr 

Atheroscler Rep 8(6):460-5. 

Ministerio de Sanidad y Consumo (2004) Encuesta Nacional de Salud 2001 (ENS). 

Madrid, Centro de Publicaciones Ministerio de Sanidad y Consumo 

Mitka M. (2004) Dash of dissent on salt intake advice. JAMA 291:1686 

Mitka M (2005) Government unveils a new food pyramid. JAMA 293:2581 

Montero A, Úbeda N, GArcía A (2006) Evaluación de los hábitos alimentarios de 

una población de estudiantes universitarios en relación con sus conocimientos 

nutricionales. Nutr Hosp 21(4):466-73 

Monzani R, Creimane D, Geffner ME, Braun S, Conrad B, Klier M, Kaufman FR 

(2006) Improvement in Risk Factors for Metabolic Syndrome and Insulin 

Resistance in Overweight Youth Who Are Treated With Lifestyle Intervention. 

Pediatrics 117:1111-8 

Moreiras O, Carbajal A (1992) Determinantes socioculturales del comportamiento 

alimentario de los adolescentes. Anales Españoles de la Pediatría 36/49:102-5 

Moreno LA, Sarria A, Popkin BM (2002) The nutrition transition in Spain: a 

European Mediterranean country. Eur J Clin Nutr 56(10):992-1003 

Moreno B, Charro A (2006) Informe Técnico General dela Estrategia NAOS. 

Madrid, AESA 

202 Bibliografia

Bibliografia 

Moreno B, Charro A (2007) Nutrición, Actividad Física y Prevención de la 

Obesidad. Estrategia NAOS. Madrid, Editorial Médica Panamericana 

Mossberg HO (1989) 40-year follow-up of overweight children Lancet 2:491-493 

Munoz KA, Krebs-Smith SM, Ballard-Barbash R, Cleveland LE (1997) Food 

intakes of US children and adolescents compared with recommendations. 

Pediatrics 100: 323-9 

Murphy SP, Guenther PM, Kretsch MJ (2006) Using the Dietary Reference Intakes 

to Assess Intakes of Gropus: Pitfalls to Avoid. J Am Diet Assoc 06:1550-3 

Must A, Jacques PF, Dallal GE, Bajema CJ eta Dietz WH (1992). Long-term 

morbidity and mortality of overweight adolescents. A follow-up of the Harvard 

Growth Study of 1922 to 1935. N Engl JMed 327:1350-55 

National Institute of Health (1985) Consensus Develpment Conference: Health 

implications of obesity. Ann Intern Med 103:981-1077 

National Institute of Health Publication (1999) No. 03-4082, Facts about the DASH 

Eating Plan, United States Department of Health and Human Services, National 

Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute, Karanja NM et al. 

Journal of the American Dietetic Association (JADA) 8:S19-27. Eskuragarria: 

http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart/hbp/dash/ 

National Institute of Health (1985) Consensus Develpment Conference: Health 

implications of obesity. Ann Intern Med 103:981-1077 

National Reserch Council (1989) Recommended Dietary Allowances. Ed by 

National Academy od Sciences. Washington D.C. 

NCEP Executive Summary of the Third Report of the National Colesterol Education 

Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High 

Bibliografia 203

Bibliografia 

Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001; 285:2486- 

2497 

NHLBI (1998) Clinical Guidelines on the identification, evaluation, and treatment of 

overweight and obesity in adults. National Institute of Health Publications nº 98- 

4083. Available at: http://www.nhlbi.nih.gov/guidelines/obesity/ob_gdlns.pdf 

Nicklas TA (1995) Dietary studies of children: the Bogalusa Heart Study 

experience. J Am Diet Assoc 95:1127-33 

Nicklas TA, Myers L, OŃeil C, Gustafson N (2000) Impact of dietary fiber intake 

and nutrient intake of adolescents. Pediatrics 105(2):E21 

Nicklas TA, Baranowski T, Cullen KW, Berenson G (2001) Eating Patterns, Dietary 

Quality and Obesity. J Am Coll Nutr 20(6):599-608 

Noakes M, Kepgh JB, Foster PR, Clifton PM (2005) Effect of an energy-restricted, 

high-protein, low-fat diet relative to a conventional high-carbohydrate, low-fat diet 

on weight loss, body composition, nutritional status, and markers of cardiovascular 

health in obese women. Am J Clin Nutr 81:1298-306 

Núñez C, Cuadrado C, Carbajal A, Moreiras O (1998) Modelo actual de desayunos 

en grupos de diferente edad: niños, adolescentes y adultos. Nutr Hosp XIII/4:431-5 

Nussinovich N, Elishkevitz K, Rosenthal T, Nussinovitch M (2005) Screening for 

hypertension in high school. Clin Pediatr 44(8):711-4 

OCDE (2005) Health at a Glance. OCDE. Indicators 2005. Paris 

OCDE (2006) Previsiones del gasto sanitario de la OCDE. Paris 

Ogden CL, Flegal KM, Carroll MD, Curtin LR, McDowell MA, Tabak CJ, Flegal KM 

(2002) Prevalence and trends in overweight among US children and adolescents, 

1999-2000. JAMA 288:1728-32 

204 Bibliografia

Bibliografia 

Oh K, Hu FB, Manson JE, Stampfer MJ, Willett WC (2005) Dietary fat intake and 

risk of coronary heart disease in women: 20 years of follow-up of the nurses’ health 

study. Am J Epidemiol 161:672–9 

Olmos M, Orpella X eta Ramírez L (2006) Detection and prevention of overweight 

at the workplace. Barcelona, ANMAN 

OMS/FAO (1998) Preparación y uso de directrices nutricionales basadas en los 

alimentos. Informe de una reunión consultiva conjunta FAO/OMS. Serie de Informe 

Técnicos OMS. Ginebra, OMS 

Organización Mundial de la Salud (2002) Informe sobre la salud en el mundo 

2002. Reducir los riesgos y promover una vida sana. Ginebra, OMS 

Organización Mundial de la Salud (2003) Dieta, nutrición y prevención de 

enfermedades crónicas informe de un grupo de estudio de la OMS. Ginebra, OMS 

Ortega RM, Requejo AM (1992) Hábitos de desayuno en escolares. Nutrición Hoy. 

Barcelona, Kellogs Company. 

Ortega RM, Mena MC, Taci M, Santana JF, Serra-Majem L (2001) Vitamin status 

in different groups of the Spanish population: a meta-analysis of nation studies 

performed between 1990-1999. Public Health Nutr 4:1325-9 

Ortega RM, Aranceta J, Serra L, Entrala A, GilA , Mena MC (2003) Nutritional risk 

in the Spanish population results of the eVe study. Eur J Clin Nutr 57(S1):S73-5 

Osasun Saila (2006) Encuesta de Nutrición 2005. Hábitos alimentarios y estado de 

salud de la población vasca de 4 a 18 años. Vitoria-Gasteiz, Eusko Jaurlaritza 

Paeratakul S, Ferdinand DP, Champagne CM, Ryan DH, Bray GA (2003) Fast- 

food consumption among US adults and children: dietary and nutrient intake profile 

J Am Diet Assoc 103:1332-8 

Bibliografia 205

Bibliografia 

Palou A, Serra F, Bonet ML, Pico C (2000) Obesity: molecular bases o fa 

multifactorial problem Eur J Nutr 39:127-44 

Papadaki a, Hondros G, Scott JA, Kapsokefaloy M (2007) Eating habits of 

university students living at, or away from home in Greece. Appetite 49(1): 169-76 

Paulus D, Saint-Remy A, Jeanjean M (2001): Dietary habits during adolescents – 

results of the Belgian Adolux Study. Eur J Clin Nutr 53:130–6 

Pereira MA, O´Reilly E, Augustsson K eta lank. (2004) Dietary fibre and risk of 

coronary heart disease; a pooled analysis of cohort studies. Arch Intern Med 

164:370-6 

Perloff D, Grim C, Falck J, Frohlich DE, Hill M, Mcdonald M. (1994) Human blood 

pressure determination by sphygmomanometry. Circulation 88:2460-70 

Pfeuffer M, Schrezenmeir J (2007) Milk and the metabolic syndrome. Obes Rev 

8(2):109-18 

Pollit E (1995) Does breakfast make difference in school? J Am Diet Assoc 

95:1134-9 

Raitakari OT, Porkka KVK, Viikari JS, Rönnemaa T, Akerblom HK (1994) 

Clustering of risk factors for coronary heart disease in children and adolescents: 

the Cardiovascular Risk in Young Finns Study. Acta Pediatr 83:935-940 

Rajeshwari R, Nicklas TA, Yang SJ, Berenson GS (2004). Longitudinal changes in 

intake and food sources of calcium from childhood to young adulthood: the 

bogalusa heart study. J Am Coll Nutr Aug;23(4):341-50 

Rebato E, Rosique J, Gonzalez-Apraiz A (1996) Somatotypes of 14 to 19 years old 

urabn boys and girls from Bilbao (Basque Country) Anthropol Anz 54(2):135-47 

206 Bibliografia

Bibliografia 

Reilly JJ, Methven E, McDowell ZC, Hacking B, Alexander D, Steward L, Kelnar CJ 

(2003) Health consequences of obesity. Archives of Diseases of Childhood 88:748- 

2 

Resnicow K (1991) The relationship between breakfast habits and plasma 

cholesterol levels in schoolchildren. J Sch Health 61:81-5 

Rocandio A, Arroyo M, Ansótegui L (2005) Actitudes frente al peso corporal de 

estudiantes de la Universidad del País Vasco. Zainak 27: 65-70 

Rocha MSL (1975) Peso óseo do brasileiro de ambos os sexos de 17 a 25 años. 

Arquivos de Anatomía e Antropología 1:445-51 

Rolland-Cachera MF, Bellisle F, Deheeger M (2000) Nutritional status and food 

intake in adolescents living in Western Europe. Eur J Clin Nutr 54(S1):S41-6 

Rolland-Cachera MF, Deheger M, Bellisle F (2001) Définition actuelle et évolition 

de la fréquence de lóbésité chez lénfant. Cah Nutr Diét 36:108-12 

Rogol AD, Roemmich JN, Clark PA (2002) Growth at puberty. J.Adolesc Health 

31(6 Suppl):192-200 

Rohmann S, Platz EA, Kavanaugh CJ, Thuita L, Hoffman SC, Helzlsouer KJ 

(2007) Meat and dairy consumption and subsequent risk of prostate cancer in a US 

cohort study. Cancer Causes Control 18(1):41-50 

Rose N, Hosing K, Davy B, Serrano E, Davis L (2007) Whole-intake is associated 

with body mass index in college students. J Nutr Educ Behav 39(2):90-4 

Royo-Bordonada MA, Garces C, Gorgojo L, Martin-Moreno JM, Lasuncion MA, 

Rodríguez-Artaleko E, Fernandez O, de Oya M (2006) Saturated fat in the diet of 

Spanish children: relationship with anthropometric, alimentary, nutritional and lipid 

profiles. Public Health Nutr 9(4):429-35 

Bibliografia 207

Bibliografia 

Rubestein AH (2005) Obesity: a moderm epidemic. Trans Am Clin Climatol Assoc 

116:103-11 

Rubio MA (2002) Implicaciones dela fibra en distintas patologías. Nutr Hosp 

17(supl 2.):17-29 

Rutter MK, Meigs JB, Sullivan LM, DÁgostino RB, Wilson PW (2004) C-reactive 

protein, the metabolic syndrome, and prediction of cardiovascular events in the 

Framingham offspring study. Circulation 110:380-5 

Sattar N, Gaw A, Scherbakova O, Ford I, O´Reilly DS, Haffner SM, Isles C, 

Macfarlane PW, Packard CJ, Cobbe SM, Shepherd J (2003) Metabolic syndrome 

with and without C-reactive protein as a predictor of coronary heart disease and 

diabetes in the West of Scotland coronary Prevention Study. Circulation 108:414-9 

Schlender ED (1994) Nutrición en el envejecimiento. Madrid, Mosby. 

Schröder H, Marrugat J, vila J, Covas M, Elosua R (2004) Adherence to the 

Traditional Mediterranean Diet is Inversely Associated with Body Mass Index and 

Obesity in a Spanish Population. J Nutr 134(12) 3355-61 

Schulze MB, Hoffman K, Kroke A, Boeing H (2001) Dietary patterns and their 

association with food and nutrient intake in The European Prospective investigation 

into Cancer and Nutrition (EPIC)-Postdam study. Br J Nutr 85:363-73 

Scott LK (2006) Insulin resistance syndrome in children. Pediatr Nurs. 32(2):119- 

24 

SEEDO Sociedad Española para el Estudio de la Obesidad. (2000) Consenso 

SEEDO 2000 para la evaluación del sobrepeso y la obesidad y el establecimiento 

de criterios de intervención terapéutica”. Nutrición y Obesidad 76(6):285-99 

SENC Sociedad Española de Nutrición Comunitaria (2004) Guía de alimentación 

saludable. Barcelona, SENC 

208 Bibliografia

Bibliografia 

Serra Ll, Ribas L, Treserras R, Ngo J, Sallera L (1995) How could changes in diet 

explain changes in coronay heart disease mortality in Spain? The Spanish 

paradox. Am J Clin Nutr 61:S3-8 

Serra Ll, Ribas L, García R, Ramón JM, Salvador G, Farran A (1996) Avaluació de 

léstat nutricional del a població catalana (1992-1993). Avaluació de hàbits 

alimentaris, el consum dáliments, energí ai nutrients, i de léstat nutricional 

mitjançant indicadors bioquimics i antropomètrics. Barcelona, Generalitat de 

Catalunya, Departament de Sanitat i Seguretat Social 

Serra L, Aranceta J (2000a) Desayuno y equilibrio alimentario. Estudio enkid. 

Barcelona, Masson 

Serra L, Ribas L, Armas A, Álvarez E, Sierra A (2000b) Ingesta de energía y 

nutrientes y riesgo de ingestas inadecuadas en Canarias (1997-98). Arch Latin 

Nutr 50 (supl 1):7-22 

Serra L, Armas A, Ribas L (2000c) Consumo de alimentos y fuentes alimentarias 

de energía y nutrientes en Canarias (1997-98) Arch Latin Nutr 50 (S1):23-33 

Serra L, Aranceta J (2001a) Obesidad infantil y juvenil. Estudio enkid. Barcelona, 

Masson 

Serra L, García R, Ribas L Pérez C, Aranceta J (2001b) Food patterns of Spanish 

schoolchildren and adolescents. The enKid Study. Public Health Nutr 4(6A):1433-8 

Serra L, Roman B, Aranceta J (2002a) Alimentación y Nutrición. Cabases JM, 

Villalbi JR, Aibar C. Invertir para la salud. Prioridades en salud pública. Informe 

Sespas 2002 liburuan. Madrid, Artes Gráficas Soler, S.L.: 131-54 

Serra L, Aranceta J (2002b) Alimentación infantil y juvenil. Estudio enkid. 

Barcelona, Masson 

Bibliografia 209

Bibliografia 

Serra L, Aranceta J (2003) Crecimiento y desarrollo. Estudio enkid. Barcelona, 

Masson 

Serra L, Aranceta J (2004) Nutrición infantil y juvenil. Estudio enkid. Barcelona, 

Masson 

Serra L, Mataix J. eta Aranceta J. (2006a). Nutrición y salud pública. Métodos, 

bases científicas y aplicaciones (2. ed.). Barcelona etc.: Masson 

Serra L, Ribas L, Perez C, Bartrina JA (2006b) Nutrient adequancy in Spanish 

children and adolescents. Br J Nutr 96(S1):S49-57 

Siega-Riz Am, Popkin BM, Carson T (1998) Trends in breakfast consumption for 

children in the United States from 1965 to 1991. Am J Clin Nutr 67(suppl):748-56 

SHELDON WH (1950) The somatotype, the morphophenotype and the 

morphogenotype. Cold.Spring.Harb.Symp.Quant.Biol 15:373-82 

Shimbo S, Zhang ZW, Matsuda-Inoguchi N, Higashikawa K, Nakatsuka H, 

Watanabe T, Ikeda M. (2004) Effects if life away from home and phisical exercise 

on nutrient intake and blood/serum parameters among girls students in Japan. 

Tohoku Journal of Experimental Medicine 203(4):175-86 

Shojania AM (1982) Oral contraceptives: effect of folate and vitamin B12 

metabolism. Can Med Assoc J 126/3):244-7 

Smoak CG, Burke GL, Webber LS, Harsha DW, Srinivisan SR, Berenson GS 

(1987) Relation of obesity to clustering of cardiovascular disease risk factors in 

children and young adults: The Bogalusa Heart Study Am J Epidemiol 125:364-72 

Sofi F, Vecchio S, Giuliani G, Martinelli F, Marcucci R, Gori AM, Fedi S, Casini A, 

Surrenti C, Abbate R, Gensini GF (2005) Dietary habits, lifestyle and 

cardiovascular risk factors in a clinically healthy Italian population: the 'Florence' 

diet is not Mediterranean. Eur J Clin Nutr 59(4):584-91 

210 Bibliografia

Bibliografia 

Song W, Chun OK, Obayashi S, Cho S, Chung CE (2005) Is consumption of 

breakfslt associated with body mass index in US adults? Am J Diet Assoc 

105(9):1373-82 

Srinivasan SR, Bao W, Wattigney WA, Berenson GS (1996) Adolescent 

Overweight is associated with adult overweight and related multiple cardiovascular 

risk factors: The Bogalusa Heart Study. Metabolism 45(2):235-40 

Stamler R, Stamler J, Riedlinger WF, Algera G, Roberts RH (1978) Weight and 

blood pressuren: Findings in hypertensive screening of one millon Americans. 

JAMA 240:1607-10 

Stoney RM (2001) Insulin resistance as a major determinant if increased coronary 

heart disease risk in postmenopausal women with Type 2 diabetes mellitus. Diabet 

Med Jun 18:476-82 

Sun SZ, Empie MW (2007) Lack of findings for the association between obesity 

risk and usual sugar-sweetened beverage consumption in adults - A primary 

analysis of databases of CSFII-1989-1991, CSFII-1994-1998, NHANES III, and 

combined NHANES 1999-2002. Food Chem Toxicol doi:10.1016/j.fct2007.02.012 

Thomas NE, Cooper SM, Baker JS, Davies B (2006) Physical activity and diet 

relative to socio-economic status and gender in British young people. Health 

Education J 65(3):223-35 

Thompson OM, Ballew C, Resnicow K, Must A, Bandini LG, Cyr H, Dietz WH 

(2004) Food purchased away from home as a predictor of changes in BMI z-score 

among girls. International Journal of Obesity Related Metabolic Disorders 28:282-9 

Thompson PD, Buchner D, Pina IL, Balady GJ, Williams MA, Marcus BH, Berra K, 

Blair SN, Costa F, Franklin B, Fletcher GF, Gordon NF, Pate RR, Rodriguez BL, 

Yancey AK, Wenger NK (2003) Exercise and physical activity in the prevention and 

treatment of atherosclerotic cardiovascular disease. Circulation 107:3109-16 

Bibliografia 211

Bibliografia 

Tohill BC, Seymour J, Serdula M, Kettel-Khan L, Rolls BJ (2004) What 

epidemiologic studies tell us about relationship between fruit and vegetable 

consumption and body weight. Nutr Rev 62:365-74 

Trichopoulou A, Gnardellis C, Lagiou A, Benetou V, Trichopoulos D (2000) Body 

mass index in relation to energy intake and expenditure among adults in Greece. 

Epidemiology 11:333-6 

Trichopoulou A, Orfanos P, Norat T, Bueno B, Ocké M, Peeters P, van der Schouw 

Y, Boeing H, Hoffmann K, Boffetta P, Nagel G, Masala G, Krogh V, Panico S, 

Tumino R, Vineis P, Bamia C, Naska A, Benetou V, Ferrari P, Slimani N, Pera G, 

Martínez C, Navarro C, Rodriguez M, Dorronsoro M, Spencer E, Key T, Bingham 

S, Khaw K, Kesse E, Clavel F, Boutron M, Berglund G, Wirfalt E, Hallmans G, 

Johanson I, Tjonneland, Olsen A, Overvad K, Hundborg H, Riboli E, Trichopoulos 

D (2005) Modified Mediterranean diet and survival: EPIC-elderly prospective cohort 

study. BMJ 333(7498):991 

Troiano RP eta Flegal KM (1998) Overweight children and adolescents: 

description, epidemiology, and demographics. Pediatrics 101:497-504 

Trowel H, Southgate DA, Wolever TMS, Lead, SAR, Gassul MA, Jenkins DJA 

(1976) Dietary fibre redefined. Lancet 1(7966):967(letter) 

Turconi G, Guarcello M, Maccarini, Bazzano R, Zaccardo A, Roggi C (2006) BMI 

values and other anthropometric and functional measurements as predictor of 

obesity in a selected group od adolescents. Eur J Nutr 45:136-43 

Tzotzas T, Konstantinidis T, Bougoulia M, Krassas GE (2004) Factors associated 

with body mass index in adults from Northern Greece. Hormones 3(2):111-9 

Uranga MJ, Huizi X (2004) Medikuntza eta Kirurgia Erizaintza. Oinarriak eta 

prozedurak. Usurbil, Elhuyar Edizioak 

212 Bibliografia

Bibliografia 

US Department of Agriculture, Food Surveys Research Group. Beltsville Human 

Nutrition Research Center, Agricultural Research Service. (2005) Food and 

Nutrient Intakes 2001-2002. Eskuragarria: http://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/ 

Place/12355000/pdf/usualintaketables2001-02.pdf 

US Department of Agriculture (2005) Dietary Guidelines for American 2005. 

Eskuragarria: http://www.helthierus.gov/dietaryguidelines 

Vagstrand K, Barkeling B, Forslund HB, Elfhag K, Linné Y, Rössner S, Lindroos AK 

(2007) Eating habits in relation to body fatness and gender in adolescents--results 

from the 'SWEDES' study. Eur J Clin Nutr 61(4):517-24 

Van Horn L (1997) Fiber, lipids, and coronary heart disease: a statement for 

healthcare professionals from the Nutrition Committee, American Heart 

Association. Circulation 95:2701–4 

Vega GL (2001) Results of Expert Meeting: Obesity and Cardiovascular Disease. 

Obesity, the metabolic syncrome, and cardiovascular disease. Am Heart J 

142:1108-16 

Verhoef P, Stampfer MJ, Buring JE, Gaziano JM, Allen RH, Stabler SP, Reynolds 

RD, Kok FJ, Hennekens CH, Willett WC (1996) Homocysteine metabolism and risk 

of myocardial infarction: relation with vitamins B6, B12, and folate. Am J Epidemiol 

143(9):845-58 

Vioque J, Torres A, Quiles J (2000) Time spent watching television, sleep duration 

and obesity in adults living in Valencia, Spain. Int J Obes Relat Metab Disord 

24:1683-8 

Virdis A, Ghiadoni L, Salvetti G, Versari D, Taddei S, Salvett A (2002) 

Hyperhomocyst(e)inemia: is this a novel risk factor in hypertension?. J Nephrol 

15(4):414-21 

Bibliografia 213

Bibliografia 

Wang C, Chung M, Balk E, Kupelnick B, Jordan H, Harris W, Lichtenstein A, Lau J 

(2006) n–3 fatty acids from fish or fish-oil supplements, but not _-linolenic acid, 

benefit cardiovascular disease outcomes in primaryand secondary-prevention 

studies: a systematic review. Am J Clin Nutr 84:5–17 

Ward M, McNulty H, McPartlin J, Strain JJ, Weir DG, Scott JM (1997) Plasma 

homocysteine, a risk factor for cardiovascular disease, is lowered by physiological 

doses od folic acid. Q J Med 90:519-24 

Wardlaw GM, Hampl JS (2006) Perspectives in nutrition, 7th ed. Boston, 

Massachusetts etc, McGraw-Hill 

Wattigney WA, Harsha DW, Srinivasan SR, Weber LS, Berenson GS(1991) 

Increasing impact of obesity on serum lipids and lipoproteins in young adults. The 

Bogalusa Heart Study. Arch Intern Med 151:2017-22 

Weiss R, Dziura J, Burgert TS, Tamborlane WV, Taksali SE, Yeckel CW, Allen K, 

Lopes M, Savoye M, Morrison J, Sherwin RS, Caprio S (2004) Obesity and the 

metabolic syndrome in children and adolescents. N Eng J Med 350:2362-74 

Welten DC, Kemper HC, Post GB, Van Staveren WA, Twisk JW (1997) 

Longitudinal development and tracking of calcium and dairy intake from teenager 

to adult. Eur J Clin Nutr 51:612-8 

Whybrow S, Kirk TR (1997) Nutrient intakes and snacking frequency in female 

students. J Hum Nutr Diet 10:237-44 

Willett WC, Sacks F, Trichopoulou A, Drescher G, Ferro-Luzzi A, Helsing E, 

Trichopoulos A (1995) Mediterranean diet pyramid: a cultural model for healthy 

eating. Am J Clin Nutr 61(S1):1402-6 

Williams DP, Going SB, Lohman TG, Harsha DW, Srinivasan SR, Webber LS, 

Berenson GS (1992) Body fatness and risk for elevated blood pressure, total 

214 Bibliografia

Bibliografia 

cholesterol, and serum lipoprotein ratios in children and adolescent. Am J Public 

Health 82:358-63 

Williams DEM, Prevost TP, Whichelow MJ, Cox BD, Day NE, Wareham NJ (2000) 

A cross-sectional study of dietary patterns with glucose intolerance and other 

features if the metabolic syndrome. Br J Nutr 83:257-66 

World Health Organization (1982) Prevention of coronary heart disease. Report of 

a WHO Expert Committe. WHO Technical Report Series 678. Geneve, WHO 

World Health Organization (1998) Programme of Nutrition, Family and 

Reproductive Health. Obesity. Preventig and managing the global epidemic. 

Report of a WHO consulation on obesity. Geneve, 3-5 June, 1997. Geneve, WHO 

World Health Organization (1999) Definition, diagnostic and classification of 

diabetes mellitus and its complications. Report of a WHO consulation. Geneve, 

WHO 

World Health Organization (2000) Consulation on Obesity. Obesity: preventing and 

managing the global epidmic. WHO Technical report Series 894. Geneve, WHO 

World Health Organization (2003) Obesity and overweight. Global strategy on diet, 

physical activity and health. Eskuragarria: 

http://www.who.int/hpr/NPH/docs/gs_obesity.pdf 

Würch, A (1975) La femme et le sport. Mèdicine Sportive 5(1):441-5 

Yannakoulia M, Karayiannis D, Terzidou M,Kokkevi A, Sidossis LS (2004) 

Nutrition-related habits of Greek adolescents. Eur J Clin Nutr 58, 580-6 

Yuhasz, MS (1974) Physical fitness manual. Ontario, University of Western Notario 

Yusuf S, Hawken S, Ounpuu S, Dans T, Avezum A, Lanas F, McQueen M, Budaj 

A, Pais P, Varigos J, Lisheng L (2004) INTERHEART Study Ingestigators. Effects 

Bibliografia 215

Bibliografia 

of potentially modificable risk factors associated with myocardial infarction in 52 

countries (The INTERHEART Study): case-control study. Lancet 364:937-52 

Zarraga IG, Schawarz ER (2006) Impact of dietary patterns and interventions on 

cardiovascular health. Circulation 114(9):961-73 

Zimmet P, Alberti G, Shaw JE (2001) global and societal implications of the 

diabetes epidemic. Nature 414:782-7 

Zimmet P, Alberti G, Serrano M (2005a) Una nueva definición mundial del 

síndrome metabólico propuesta por la Federación Internacional de diabetes: 

fundamento y resultados Rev Esp Cardiol 58(12):1371-6 

Zimmet P, Alberti G, Shaw JE (2005b) Mainstreaming the metabolic syndrome a 

definitive definition. Editorial. Med J Aust 183:175-6 

216 Bibliografia

7. ERANSKINAK

7.1. ERANSKINA: IKASLEEI GUTUNA 

Eranskinak 

Eranskinak 219

Eranskinak 

7.2. ERANSKINA: BAIMEN INFORMATUA 

220 Eranskinak

7.3. ERANSKINA: EGUNKARI DIETETIKOKO FORMULARIOA 

Eranskinak 

Eranskinak 221

Eranskinak 

222 Eranskinak

7.4 ERANSKINA: GLOSARIOA 

AI: Adequate Intakes, ekarpen gomendioak 

Eranskinak 

AMDR: Aceptable Macronutrient Distribution Range, makromantenugaientzako 

onartutako banaketa erratioa 

DRI: Dietary Reference Intakes, dietaren erreferentziazko ahoratzeak 

EAR: Estimated Average Requirements, taldeetako kideentzat batez besteko 

nutrizio-behar estimatua 

EER: Estimated Energy Requirements, energia beharraren estimazioa 

EOEG: Elikagaietan Oinarritutako Elikadura Gidak 

GMI: Gorputz Masaren Indizea 

GREC: Grupo Español de Cineantropometría 

HDL: High Density Lipoprotein, dentsitate altuko lipoproteina 

ISAK: International Society for the Advancement of Kineantrhopometry 

LDL: Low Density Lipoprotein, dentsitate baxuko lipoproteina 

OME: Oasunerako Munduko Erakundea 

RDA: Recommended Dietary Allowances, mantenugaien ekarpenerako 

aholkuak 

SEEDO: Sociedad Española para el Estudio de la Obesidad 

SENC: Sociedad Española de Nutrición Comunitaria 

VLDL: Very Low Density Lipoprotein, oso dentsitate baxuko lipoproteina 

Eranskinak 223

Unibertsitateko ikasleen elikadura ohiturak eta bere ... - Euskara

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?