Condición de Salud de Primeros y Segundos Molares Definitivos en ...
Condición de Salud de Primeros y Segundos Molares Definitivos en ...
Condición de Salud de Primeros y Segundos Molares Definitivos en ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Trabajo <strong>de</strong> Investigación<br />
“Condición <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> <strong>Primeros</strong> y <strong>Segundos</strong><br />
<strong>Molares</strong> <strong>Definitivos</strong> <strong>en</strong> Adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 y 15 años<br />
<strong>de</strong> los Colegios Municipalizados <strong>de</strong> la Comuna <strong>de</strong><br />
Provi<strong>de</strong>ncia, Santiago, Chile.”<br />
Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile<br />
2010; 101 (3) 4-9<br />
Autores:<br />
Autores: Isabel Aguirre S. (1)<br />
Juan Carlos Caro C. (1)<br />
Rodrigo Legue D. (1)<br />
(1)<br />
Cirujano D<strong>en</strong>tistas,<br />
C<strong>en</strong>tro D<strong>en</strong>tal Dr. Alfonso L<strong>en</strong>g,<br />
Servicio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Metropolitano Ori<strong>en</strong>te.<br />
“First and second <strong>de</strong>finitive molars health condition in 12 and 15 yearold<br />
te<strong>en</strong>agers of public schools from Provi<strong>de</strong>ncia, Santiago, Chile”.<br />
Resum<strong>en</strong><br />
Se realizó una investigación <strong>en</strong> 951 adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 y 15 años <strong>de</strong> edad <strong>en</strong> nueve colegios<br />
municipalizados <strong>de</strong> la comuna <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia, Chile, con el fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar la condición <strong>de</strong><br />
salud <strong>de</strong> primeros y segundos molares perman<strong>en</strong>tes, por un operador calibrado.<br />
Los resultados fueron tabulados y analizados estadísticam<strong>en</strong>te mediante programa STATA<br />
8.0. En alumnos <strong>de</strong> 12 años, 64.89% <strong>de</strong> primeros molares <strong>de</strong>finitivos (PMP) se <strong>en</strong>contraron sin<br />
historia <strong>de</strong> caries. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> PMP sellados fue <strong>de</strong> 41.54%. El 64.89% <strong>de</strong> segundos molares<br />
<strong>de</strong>finitivos (SMP) se <strong>en</strong>contraron sin historia <strong>de</strong> caries. Las piezas 3.6 y 3.7 fueron las más afectadas<br />
por caries.<br />
En alumnos <strong>de</strong> 15 años, 53.9% <strong>de</strong> PMP se <strong>en</strong>contraron sin historia <strong>de</strong> caries.La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
PMP sellados fue <strong>de</strong> 31.6%. El 75.8% <strong>de</strong> SMP no pres<strong>en</strong>ta historia <strong>de</strong> caries. Las piezas 2.6, 3.6 y<br />
3.7 fueron las más afectadas por caries.<br />
Palabras clave: Primer molar perman<strong>en</strong>te, segundo molar perman<strong>en</strong>te.<br />
Summary<br />
An investigation was realized in 951 adolesc<strong>en</strong>ts of 12 and 15 years old in nine municipal<br />
schools in the commune of Provi<strong>de</strong>ncia, Chile, in or<strong>de</strong>r to <strong>de</strong>termine the health status of the first<br />
and second perman<strong>en</strong>t molars, by a calibrated operator.<br />
The results were tabulated and analyzed statiscally using STATA 8.0 program.<br />
In 12 years old stu<strong>de</strong>nts, 64.89% of first perman<strong>en</strong>t molars were found with no history of<br />
caries. The preval<strong>en</strong>ce of sealed FPM was 41.54%. The 64.89% of second perman<strong>en</strong>t molars were<br />
found with no history of caries. The teeth 3.6 and 3.7 were the most affected by caries.<br />
In 15 years old stu<strong>de</strong>nts, 53.9% of the first perman<strong>en</strong>t molars were found with no history of<br />
caries. The preval<strong>en</strong>ce of sealed FPM was 31.6%. The 75.8% of second perman<strong>en</strong>t molars were<br />
found with no history of caries. The teeth 2.6, 3.6 and 3.7 were the most affected by caries.<br />
Key words: First perman<strong>en</strong>t molar, second perman<strong>en</strong>t molar.<br />
4<br />
Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3)
Introducción<br />
En los comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong>l siglo XXI,<br />
se observaba una alta inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s crónicas y <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erativas<br />
(como el cáncer) y daños específicos <strong>de</strong><br />
algunos estilos <strong>de</strong> vida (<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />
cardiovasculares, traumatismos, acci<strong>de</strong>ntes<br />
y viol<strong>en</strong>cias). También se pres<strong>en</strong>taba un<br />
aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los problemas <strong>de</strong> salud m<strong>en</strong>tal<br />
(adicciones y <strong>de</strong>presión). (1)<br />
Esta nueva realidad hizo que se<br />
g<strong>en</strong>erara un nuevo mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> salud <strong>en</strong><br />
Chile, que se caracteriza por ser integral,<br />
promocional, prev<strong>en</strong>tivo, participativo,<br />
socioterritorial y ori<strong>en</strong>tado a cuidar la salud<br />
<strong>de</strong> las personas. La at<strong>en</strong>ción efici<strong>en</strong>te,<br />
eficaz y oportuna, se dirige (más que al<br />
paci<strong>en</strong>te o a la <strong>en</strong>fermedad como hechos<br />
aislados) a las personas, consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong><br />
su integridad física y m<strong>en</strong>tal, y como seres<br />
sociales pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong><br />
familia, que está <strong>en</strong> un perman<strong>en</strong>te proceso<br />
<strong>de</strong> integración y adaptación a su medio<br />
ambi<strong>en</strong>te físico, social y cultural. (1)<br />
D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las estrategias nacionales<br />
para hacer fr<strong>en</strong>te a los problemas <strong>de</strong> salud<br />
que afectan a la población chil<strong>en</strong>a, <strong>en</strong> el año<br />
2005 el Ministerio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> incluyó <strong>en</strong> las<br />
patologías GES <strong>de</strong>l ámbito odontológico<br />
a los niños <strong>de</strong> seis años, ya que es a esta<br />
edad cuando comi<strong>en</strong>zan a erupcionar las<br />
primeras piezas <strong>de</strong>ntarias <strong>de</strong>finitivas.<br />
Los problemas <strong>de</strong> salud bucal sigu<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do una alta preval<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> nuestro<br />
país (2,3). Aunque no son una causa <strong>de</strong> muerte,<br />
afectan la calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> las personas.<br />
D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> ellos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la caries <strong>de</strong>ntal,<br />
<strong>en</strong>fermedad que afecta sin distinción <strong>de</strong><br />
sexo, edad y nivel socioeconómico.<br />
Entre las causas aducidas para tan<br />
alta preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esta <strong>en</strong>fermedad se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> la salud,<br />
tales como factores biológicos, factores<br />
ambi<strong>en</strong>tales, los estilos <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> la<br />
población, baja cobertura <strong>de</strong> los servicios<br />
<strong>de</strong> salud y el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> dinero que las<br />
personas <strong>de</strong>stinan a los cuidados médicos.<br />
(3,4)<br />
Los PMP son consi<strong>de</strong>rados las piezas<br />
<strong>de</strong>ntales <strong>de</strong> mayor importancia <strong>en</strong> la<br />
<strong>de</strong>ntición <strong>de</strong>finitiva: son los responsables<br />
<strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong> la efici<strong>en</strong>cia masticatoria (por<br />
su gran superficie oclusal e implantación<br />
ósea); son guía <strong>de</strong> erupción y proporcionan<br />
la base para el posicionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la<br />
restante serie molar; repres<strong>en</strong>tan el<br />
segundo levante fisiológico <strong>de</strong> la oclusión<br />
y son consi<strong>de</strong>rados la llave <strong>de</strong> la oclusión<br />
<strong>de</strong> Angle. (5) Los PMP erupcionan a partir<br />
<strong>de</strong> los seis años, edad <strong>en</strong> la cual existe<br />
un <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su condición <strong>de</strong><br />
di<strong>en</strong>te perman<strong>en</strong>te por parte <strong>de</strong>l niño y <strong>de</strong><br />
los padres. Su anatomía oclusal pres<strong>en</strong>ta<br />
surcos y fisuras profundas. Un alto<br />
consumo <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos cariogénicos por<br />
parte <strong>de</strong>l niño, más la higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te<br />
hace que estas piezas sean altam<strong>en</strong>te<br />
susceptibles a ag<strong>en</strong>tes injuriosos, si<strong>en</strong>do<br />
la pieza <strong>de</strong>ntal perman<strong>en</strong>te que pres<strong>en</strong>ta la<br />
mayor inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> caries. (5)<br />
Por otro lado, los segundos molares<br />
perman<strong>en</strong>tes (SPM) erupcionan a partir<br />
<strong>de</strong> los 12 años, edad <strong>en</strong> que los hábitos<br />
alim<strong>en</strong>ticios y <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e también son<br />
<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tes. El Ministerio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> Chile<br />
ha dispuesto como una <strong>de</strong> sus estrategias<br />
lograr una cobertura <strong>de</strong>l 70% <strong>de</strong> altas<br />
totales odontológicas anuales para esta<br />
edad, realizando acciones <strong>de</strong> promoción<br />
y prev<strong>en</strong>ción específicas que permitan<br />
disminuir la preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>en</strong><br />
nuestra población.<br />
Esta investigación pret<strong>en</strong><strong>de</strong> evaluar el<br />
estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros y segundos<br />
molares <strong>de</strong>finitivos <strong>de</strong> los alumnos que<br />
estudian <strong>en</strong> Provi<strong>de</strong>ncia a los que se le<br />
aplicaron las medidas <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Pública<br />
implem<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> nuestra comuna.<br />
Como objetivos específicos se<br />
consi<strong>de</strong>ran <strong>de</strong>terminar el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong><br />
primeros y segundos molares perman<strong>en</strong>tes<br />
que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sanos, cariados, obturados<br />
con caries, obturados, con sellantes <strong>en</strong> bu<strong>en</strong><br />
estado, con sellantes <strong>en</strong> mal estado, como<br />
ret<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> restauraciones especiales,<br />
aus<strong>en</strong>tes y no erupcionados, <strong>en</strong> los niños<br />
<strong>de</strong> 12 y 15 años que asist<strong>en</strong> a los colegios<br />
municipalizados <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia durante el<br />
año 2010.<br />
Material y método.<br />
Se realizó un estudio <strong>de</strong> corte<br />
transversal, don<strong>de</strong> la unidad <strong>de</strong> análisis<br />
son las piezas <strong>de</strong>ntarias. En un mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l tiempo se recogió información <strong>de</strong> dos<br />
grupos etáreos <strong>de</strong>terminando la condición<br />
<strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros y segundos<br />
molares perman<strong>en</strong>tes.<br />
Se utilizó este diseño para conocer<br />
<strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to dado la situación exist<strong>en</strong>te<br />
y así po<strong>de</strong>r compararla con otros estudios<br />
realizados <strong>en</strong> el país.<br />
La población objetivo <strong>de</strong> este<br />
estudio correspondió a 3.322 alumnos<br />
matriculados que cursan <strong>de</strong> 7° básico a 2°<br />
medio <strong>en</strong> los nueve colegios <strong>de</strong> la comuna<br />
<strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> el año 2010, y que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
12 y 15 años <strong>de</strong> edad <strong>en</strong> el año 2010.<br />
El diseño <strong>de</strong> la muestra se basó <strong>en</strong><br />
la selección <strong>de</strong> los alumnos que t<strong>en</strong>ían<br />
12 y 15 años al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l estudio,<br />
<strong>en</strong> cada establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> educación<br />
<strong>de</strong> la comuna. Las unida<strong>de</strong>s primarias<br />
aleatorizadas son los establecimi<strong>en</strong>tos<br />
educacionales <strong>de</strong> don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>terminó la<br />
muestra para el estudio por un sistema<br />
aleatorio simple, consi<strong>de</strong>rando el universo<br />
<strong>de</strong> cada establecimi<strong>en</strong>to educacional<br />
(probabilística estratificada proporcional a<br />
la matrícula).<br />
En la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l tamaño <strong>de</strong><br />
muestra se consi<strong>de</strong>ró un nivel <strong>de</strong> confianza<br />
<strong>de</strong>l 95% y un nivel <strong>de</strong> error <strong>de</strong> estimación<br />
<strong>de</strong>l 2%, <strong>en</strong> base a la sigui<strong>en</strong>te fórmula:<br />
Formula<br />
n = N x Z 2 x p ( 1 –q)<br />
( N -1) x e 2 + Z 2 x p ( 1 –q)<br />
Las variables a estudiar <strong>en</strong> relación<br />
a la condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros<br />
molares perman<strong>en</strong>tes (PMP) y segundos<br />
molares perman<strong>en</strong>tes (SPM) <strong>en</strong> estos<br />
adolesc<strong>en</strong>tes son: sanos (sin historia <strong>de</strong><br />
caries), cariados, obturados con caries,<br />
obturados , con sellantes <strong>en</strong> bu<strong>en</strong> estado,<br />
Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3) 5
con sellantes <strong>en</strong> mal estado, como<br />
ret<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> restauraciones especiales,<br />
aus<strong>en</strong>tes y no erupcionados.<br />
Para el proceso <strong>de</strong> calibración <strong>de</strong>l<br />
equipo se tomó como base el docum<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> patologías <strong>en</strong> estudio y<br />
la ficha clínica diseñada y validada <strong>en</strong> el<br />
último estudio nacional <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong><br />
salud bucal <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 años. (3)<br />
Para calibrar al examinador se realizó una<br />
sesión <strong>de</strong> ejercicio teórico y tres sesiones<br />
<strong>de</strong> ejercicio clínico, obt<strong>en</strong>iéndose un test <strong>de</strong><br />
Kappa sobre el 80%.<br />
Los datos fueron registrados <strong>en</strong><br />
planilla Excel y analizados estadísticam<strong>en</strong>te<br />
mediante programa STATA 8.0. Se realizó<br />
la medición basal <strong>de</strong> las variables estudiadas<br />
a través <strong>de</strong> medias y porc<strong>en</strong>tajes.<br />
Resultados<br />
Los datos obt<strong>en</strong>idos se pres<strong>en</strong>tarán a<br />
través <strong>de</strong> tablas.<br />
Tabla 1.- Distribución <strong>de</strong> la muestra<br />
por edad.<br />
La muestra final correspondió a 951<br />
alumnos <strong>de</strong> 12 y 15 años pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a<br />
9 colegios <strong>de</strong> la comuna <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia. La<br />
distribución <strong>de</strong> los alumnos por edad fue <strong>de</strong><br />
46.27% <strong>de</strong> 12 años y <strong>de</strong> 53.73% <strong>de</strong> 15 años.<br />
Tabla 2.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />
primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos<br />
<strong>de</strong> 12 años.<br />
Al estudiar el estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />
primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los<br />
alumnos <strong>de</strong> 12 años, se observó que el<br />
23.35% <strong>de</strong> ellos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra sano, libre<br />
<strong>de</strong> caries (min. 22.5% y max. 24.32%)<br />
y aproximadam<strong>en</strong>te un 32.67% con<br />
aplicación <strong>de</strong> sellante. Sólo un 0.08% <strong>de</strong><br />
Tabla 1: Distribución <strong>de</strong> la muestra por edad.<br />
Edad Frecu<strong>en</strong>cia Porc<strong>en</strong>taje<br />
12 años 440 46.27<br />
15 años 511 53.73<br />
Total 951 100<br />
Tabla 2: Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 12 años.<br />
Condición<br />
diagnostico<br />
los PMP no estaba erupcionado. El 26% <strong>de</strong><br />
los PMP se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra obturado al mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>, un 6.87% pres<strong>en</strong>tó caries y<br />
un 1.71% estaba obturado con caries. Es<br />
importante <strong>de</strong>stacar que existe un 0.5%<br />
<strong>de</strong> los PMP que pres<strong>en</strong>ta la condición <strong>de</strong><br />
aus<strong>en</strong>te por caries a la edad <strong>de</strong> 12 años.<br />
Tabla 3.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />
segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos<br />
<strong>de</strong> 12 años.<br />
Al estudiar el estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong><br />
los segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />
los alumnos <strong>de</strong> 12 años, se observó que<br />
el 47.5% <strong>de</strong> ellos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra libre <strong>de</strong><br />
caries (min. 46.36% y max. 47.95%)<br />
y aproximadam<strong>en</strong>te un 15.74% se<br />
<strong>en</strong>contraba con sellante. Un 28.8% <strong>de</strong> los<br />
PMP no estaba erupcionado al mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>. El 3.64% <strong>de</strong> los segundos<br />
PRIMER MOLAR PERMANENTE<br />
1.6 2.6 3.6 4.6<br />
media<br />
sano 22.95 23.64 22.50 24.32 23.35<br />
cariado 6.36 6.36 8.41 6.36 6.87<br />
obturado con caries 1.59 1.59 1.59 2.05 1.71<br />
obturado 25.91 23.41 27.05 27.73 26.03<br />
aus<strong>en</strong>te por caries 0.68 0.68 0.23 0.63 0.56<br />
aus<strong>en</strong>te por otra razón 0 0 0 0 0.00<br />
sellado 32.50 31.59 34.09 32.50 32.67<br />
ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />
especial, carilla<br />
0 0 0 0 0.00<br />
no erupcionado 0 0 0,23 0.23 0.08<br />
sellante <strong>en</strong> mal estado 10 12.73 5.91 6.82 8.87<br />
total 100 100 100 100 100<br />
molares se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra obturado al mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>, un 3.3% pres<strong>en</strong>tó caries y<br />
un 0.06% estaba obturado con caries. Es<br />
importante <strong>de</strong>stacar que existe un 0.06%<br />
<strong>de</strong> los segundos molares perman<strong>en</strong>tes que<br />
pres<strong>en</strong>ta la condición <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>te por caries<br />
a la edad <strong>de</strong> 12 años.<br />
Tabla 4.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />
primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos<br />
<strong>de</strong> 15 años.<br />
Al estudiar el estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong><br />
los primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los<br />
alumnos <strong>de</strong> 12 años, se observó que el 22.23%<br />
<strong>de</strong> ellos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra libre <strong>de</strong> caries (min.<br />
20.55% y max. 24.27%) y aproximadam<strong>en</strong>te<br />
un 26.0 % con aplicación <strong>de</strong> sellantes. Sólo<br />
un 0.1% <strong>de</strong> los PMP no estaba erupcionado.<br />
El 35.6 % <strong>de</strong> los PMP se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra obturado<br />
al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>, un 7.8% pres<strong>en</strong>tó<br />
caries y un 1.3% estaba obturado con caries.<br />
Es importante <strong>de</strong>stacar que existe un 1.0% <strong>de</strong><br />
los PMP que pres<strong>en</strong>ta la condición <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>te<br />
por caries a la edad <strong>de</strong> 15 años.<br />
Tabla 5.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />
segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos<br />
<strong>de</strong> 15 años.<br />
Al estudiar el estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong><br />
los segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los<br />
alumnos <strong>de</strong> 15 años, se observó que el 48.8%<br />
<strong>de</strong> ellos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra libre <strong>de</strong> caries (min.<br />
42.66% y max. 54.50%) y aproximadam<strong>en</strong>te<br />
un 23.6% pres<strong>en</strong>taban sellantes. Un 1.2% <strong>de</strong><br />
los PMP no estaba erupcionado al mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>. El 13.9% <strong>de</strong> los segundos<br />
molares se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra obturado al mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>, un 8.6% pres<strong>en</strong>tó caries y<br />
un 0.5% estaba obturado con caries. Es<br />
importante <strong>de</strong>stacar que existe un 0.1% <strong>de</strong> los<br />
segundos molares perman<strong>en</strong>tes que pres<strong>en</strong>ta<br />
la condición <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>te por caries a la edad<br />
<strong>de</strong> 15 años.<br />
6<br />
Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3)
Discusión<br />
En 1999 la cobertura <strong>de</strong> sellantes <strong>en</strong><br />
Chile era <strong>de</strong> 34% (1) . Los resultados <strong>de</strong><br />
este estudio evi<strong>de</strong>ncian un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
esta cifra <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 años<br />
que asist<strong>en</strong> a colegios municipalizados<br />
<strong>de</strong> la comuna <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> el 2010:<br />
el 41.54% <strong>de</strong> los PMP <strong>en</strong> los alumnos <strong>de</strong><br />
12 años se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra sellado, mi<strong>en</strong>tras<br />
que <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 años se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra sellado el 31,6% <strong>de</strong> ellos.<br />
Es importante consi<strong>de</strong>rar que el<br />
programa <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Oral Integral para<br />
Niños <strong>de</strong> 6 años se incorporó <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong>l Plan <strong>de</strong> GES <strong>en</strong> el año 2005, año <strong>en</strong><br />
el que nuestros adolesc<strong>en</strong>tes contaban<br />
con 7 y 9 años <strong>de</strong> edad (6) . Esto podría<br />
explicar los valores observados respecto<br />
a la cobertura <strong>de</strong> sellantes <strong>en</strong> este<br />
estudio y g<strong>en</strong>era una nueva línea <strong>de</strong><br />
observación para los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
nuestra comuna que fueron b<strong>en</strong>eficiados<br />
con la incorporación <strong>de</strong> este programa<br />
y que contarán con 12 años <strong>de</strong> edad<br />
próximam<strong>en</strong>te. La edad <strong>de</strong> 12 años<br />
es consi<strong>de</strong>rada la edad <strong>de</strong> vigilancia<br />
internacional para caries <strong>de</strong>ntal.<br />
Por otro lado, la preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
SMP sellados <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
12 años es <strong>de</strong> 17,39%, y <strong>de</strong> 27% <strong>en</strong><br />
adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 años, <strong>en</strong>contrándose<br />
esta cobertura por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> la cifra <strong>de</strong><br />
1999. Es importante consi<strong>de</strong>rar que el<br />
28% <strong>de</strong> estas piezas no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />
erupcionadas <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12<br />
años y que el 48,8% <strong>de</strong> ellas se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />
sano <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 años.<br />
Este estudio evi<strong>de</strong>ncia que las piezas<br />
1.6 y 2.6 fueron las que pres<strong>en</strong>taron un<br />
mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> pérdida a los 12<br />
años, mi<strong>en</strong>tras que la pieza 3.6 fue la que<br />
pres<strong>en</strong>tó el mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> pérdida<br />
a los 15 años. Un estudio realizado<br />
<strong>en</strong> Talca <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 12 años que<br />
asist<strong>en</strong> a colegios municipalizados <strong>de</strong><br />
esa comuna <strong>en</strong> el 2006 arrojó como<br />
resultado la pérdida por caries <strong>en</strong> mayor<br />
porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> la pieza 4.6, seguida por la<br />
pieza 3.6. (7)<br />
Es importante observar el hecho<br />
<strong>de</strong> que los individuos libres <strong>de</strong> caries<br />
<strong>en</strong> los segundos molares a los 12 años<br />
correspon<strong>de</strong>n al 64.89%, mi<strong>en</strong>tras que a<br />
Tabla 3: Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 12 años.<br />
Condición<br />
SEGUNDO MOLAR PERMANENTE<br />
diagnostico<br />
1.7 2.7 3.7 4.7 media<br />
sano 47.95 47.95 47.73 46.36 47.50<br />
cariado 1.36 2.27 5.91 3.64 3.30<br />
obturado con caries 0 0.23 0 0 0.06<br />
obturado 1.59 2.73 4.77 5.45 3.64<br />
aus<strong>en</strong>te por caries 0 0 0 0.23 0.06<br />
aus<strong>en</strong>te por otra razón 0 0 0 0 0.00<br />
sellado 15.23 13.86 17.05 16.82 15.74<br />
0.00<br />
ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />
0 0 0 0<br />
especial, carilla<br />
no erupcionado 32.27 31.14 22.95 25.91<br />
sellante <strong>en</strong> mal estado 1.59 1.82 1.59 1.59<br />
28.07<br />
total 100 100 100 100 100<br />
Tabla 4: Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 15 años.<br />
Condición<br />
PRIMER MOLAR PERMANENTE<br />
diagnostico<br />
1.6 2.6 3.6 4.6 media<br />
sano 22.70 21.72 20.55 24.27 22.3<br />
cariado 6.26 9.20 8.81 6.85 7.8<br />
obturado con caries 1.37 0.98 1.96 0.78 1.3<br />
obturado 33.66 35.03 37.38 36.20 35.6<br />
aus<strong>en</strong>te por caries 0.98 0.59 1.37 1.17 1.0<br />
aus<strong>en</strong>te por otra razón 0.39 0 0 0 0.1<br />
sellado 27.59 25.44 25.05 26.03 26.0<br />
ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />
especial, carilla<br />
0 0.20 0.20 0.39 0.2<br />
no erupcionado 0 0 0,23 0.23 0.1<br />
sellante <strong>en</strong> mal estado 6.65 6.8 4.70 4.31 5.6<br />
total 100 100 100 100 100<br />
Tabla 5.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 15 años.<br />
Condición<br />
SEGUNDO MOLAR PERMANENTE<br />
diagnostico<br />
1.7 2.7 3.7 4.7 media<br />
sano 54.50 50.49 42.66 47.55 48.8<br />
cariado 5.09 7.83 11.35 9.98 8.6<br />
obturado con caries 1.17 0.20 0.20 0.39 0.5<br />
obturado 9.39 11.55 18.79 15.85 13.9<br />
aus<strong>en</strong>te por caries 0.20 0 0 0 0.1<br />
aus<strong>en</strong>te por otra razón 0 0 0 0 0.0<br />
sellado 26.61 25.24 21.14 21.53 23.6<br />
ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />
especial, carilla<br />
0 0 0 0 0.0<br />
no erupcionado 0.98 0.98 1.76 1.17 1.2<br />
sellante <strong>en</strong> mal estado 2.15 3.72 4.11 3.52 3.4<br />
total 100 100 100 100 100<br />
1.65<br />
Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3) 7
los 15 años correspon<strong>de</strong> al 75.8%. Por otro<br />
lado, el 7,06% <strong>de</strong> los segundos molares<br />
perman<strong>en</strong>tes (<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 años)<br />
y el 23,1% (<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 años)<br />
han sido afectados por esta <strong>en</strong>fermedad<br />
al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>. De ellos, el<br />
3,64% y el 13,9% se <strong>en</strong>contró obturado<br />
respectivam<strong>en</strong>te. El estudio realizado <strong>en</strong><br />
Conclusiones<br />
I. Del total <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong> 12 años,<br />
un 64,89 % <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes t<strong>en</strong>ía el<br />
PMP libre <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> caries. Este valor<br />
es superior al nacional y al <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong><br />
reportes realizados <strong>en</strong> el país.<br />
II. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>de</strong>l PMP<br />
<strong>en</strong> la muestra <strong>de</strong> 12 años es <strong>de</strong> 8,58%,<br />
valor inferior al promedio nacional y al<br />
<strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> varios reportes realizados<br />
<strong>en</strong> el país. La pieza 3.6 fue la más afectada<br />
por caries.<br />
III. Del total <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong> 15<br />
años, un 53,9% <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes t<strong>en</strong>ía el<br />
PMP libre <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> caries. Este valor<br />
es superior al nacional y al <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong><br />
2007, muestra también que no se pudo<br />
cumplir la meta <strong>de</strong> alcanzar una cobertura<br />
<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción odontológica <strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong><br />
los adolesc<strong>en</strong>tes m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 20 años,<br />
medido <strong>en</strong> primeras consultas: <strong>en</strong> el año<br />
1999 esta cobertura era <strong>de</strong> 22% y <strong>en</strong> el<br />
año 2008 fue <strong>de</strong> 22,5%, lo que muestra<br />
que no se avanzó <strong>en</strong> el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
reportes realizados <strong>en</strong> el país.<br />
IV. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>de</strong>l PMP<br />
<strong>en</strong> la muestra <strong>de</strong> 15 años es <strong>de</strong> 10,1%,<br />
valor inferior al promedio nacional y al<br />
<strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> varios reportes realizados<br />
<strong>en</strong> el país. Las piezas 2.6 y 3.6 fueron las<br />
más afectadas por caries.<br />
V. Del total <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong> 12 años,<br />
un 64,89 % <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes t<strong>en</strong>ía el<br />
SMP libre <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> caries. Este valor<br />
es superior al nacional y al <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong><br />
reportes realizados <strong>en</strong> el país.<br />
VI. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>de</strong>l SMP<br />
<strong>en</strong> la muestra <strong>de</strong> 12 años es <strong>de</strong> 3,36%,<br />
este objetivo sanitario. Esta situación<br />
podría explicar los resultados anteriores,<br />
<strong>en</strong> términos <strong>de</strong> acceso <strong>de</strong> estos alumnos a<br />
medidas <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> la salud oral y<br />
<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción específicas: aún no ha sido<br />
posible cerrar las brechas <strong>de</strong> inequidad<br />
exist<strong>en</strong>tes. (8)<br />
valor inferior al promedio nacional y al<br />
<strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> varios reportes realizados<br />
<strong>en</strong> el país. La pieza 3.7 fue la más afectada<br />
por caries.<br />
VII. Del total <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong><br />
15 años, un 75,8% <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes<br />
t<strong>en</strong>ía el SMP libre <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> caries.<br />
Este valor es superior al nacional y al<br />
<strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> reportes realizados <strong>en</strong> el<br />
país.<br />
VIII. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>de</strong>l<br />
SMP <strong>en</strong> la muestra <strong>de</strong> 15 años es <strong>de</strong><br />
9,1%. La pieza 3.7 fue la más afectada<br />
por caries.<br />
Resum<strong>en</strong><br />
Se realizó un estudio observacional<br />
<strong>de</strong> corte transversal <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong> 12 y 15 años <strong>de</strong> edad que asist<strong>en</strong> a<br />
nueve colegios municipalizados <strong>de</strong> la<br />
comuna <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia, <strong>en</strong> Santiago<br />
(Región Metropolitana) durante el año<br />
2010. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l universo <strong>de</strong> los 3.322<br />
alumnos <strong>de</strong> ambas eda<strong>de</strong>s se obtuvo una<br />
muestra <strong>de</strong> 951 escolares, <strong>de</strong> los cuales<br />
505 correspondían al sexo masculino<br />
y 446 al sexo fem<strong>en</strong>ino, estratificada<br />
por conglomerados. Se realizó un<br />
exam<strong>en</strong> clínico con criterio OMS bajo<br />
luz artificial utilizando instrum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong><br />
exam<strong>en</strong>, por un examinador calibrado<br />
(Test <strong>de</strong> Kappa superior al 80%).<br />
Los datos se registraron <strong>en</strong> una ficha<br />
clínica, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se consignó el estado<br />
<strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los PMP y <strong>de</strong> los SMP: si<br />
estaban sanos, sellados, con sellante <strong>en</strong><br />
mal estado y sin caries, con lesiones <strong>de</strong><br />
caries, obturados, obturados y con caries<br />
al mismo tiempo, aus<strong>en</strong>tes por caries<br />
o por otra razón, con restauraciones<br />
especiales (ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />
especial o carilla) o no erupcionados.<br />
Estos datos fueron analizados <strong>en</strong> el total<br />
<strong>de</strong> la muestra.<br />
Los resultados fueron tabulados y<br />
analizados estadísticam<strong>en</strong>te mediante<br />
programa STATA 8.0. Se realizó la<br />
medición basal <strong>de</strong> las variables estudiadas<br />
a través <strong>de</strong> medias y porc<strong>en</strong>tajes.<br />
En alumnos <strong>de</strong> 12 años, el 64.89%<br />
<strong>de</strong> primeros molares <strong>de</strong>finitivos se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sin historia <strong>de</strong> caries. La<br />
pieza 3.6 fue la más afectada por caries.<br />
La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> primeros molares<br />
sellados es <strong>de</strong> 41.54%; <strong>de</strong> ellos, 21.35%<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra con sellado <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te. El<br />
64.89% <strong>de</strong> segundos molares <strong>de</strong>finitivos<br />
no pres<strong>en</strong>ta historia <strong>de</strong> caries. La pieza<br />
3.7 fue la más afectada por caries.<br />
En alumnos <strong>de</strong> 15 años, el 53.9%<br />
<strong>de</strong> primeros molares <strong>de</strong>finitivos se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sin historia <strong>de</strong> caries. Las<br />
piezas 2.6 y 3.6 fueron las más afectadas<br />
por caries. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
primeros molares sellados es <strong>de</strong> 31.6%;<br />
<strong>de</strong> ellos, 14.72% se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra con<br />
sellado <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te. El 75.8% <strong>de</strong> segundos<br />
molares <strong>de</strong>finitivos no pres<strong>en</strong>ta historia<br />
<strong>de</strong> caries. La pieza 3.7 fue la más<br />
afectada por caries.<br />
8<br />
Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3)
Bibliografía<br />
1.- MINISTERIO DE SALUD DE CHILE<br />
“Objetivos Sanitarios y Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> para<br />
la Década 2000-2010”. Santiago: Minsal,<br />
2002.<br />
2.- URBINA T., CARO JC, VICENT M.<br />
“Caries D<strong>en</strong>taria y Fluorosis <strong>en</strong> niños <strong>de</strong> 6 a<br />
8 y 12 años <strong>de</strong> la II, VI, VIII, IX, X y Región<br />
Metropolitana” Monografía U. <strong>de</strong> Chile,<br />
Facultad <strong>de</strong> Odontología y Ministerio <strong>de</strong><br />
<strong>Salud</strong>, Departam<strong>en</strong>to Odontológico, 1996.<br />
http.//minsal.cl/ici/S_1/saludbucal/Perfil_<br />
epi<strong>de</strong>miologico_salud_bucal.pdf.<br />
3.- SOTO, LILIAN Y COL:<br />
“Diagnóstico Nacional <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Bucal <strong>de</strong>l<br />
Adolesc<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 12 años y Evaluación <strong>de</strong>l<br />
Grado <strong>de</strong> Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Objetivos<br />
Sanitarios <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Bucal 2000-2010.” Chile.<br />
Minsal, 2007.<br />
3.- MEDINA E, KAEMPFFER AM,<br />
MARTÍNEZ L, CUMSILLE F.<br />
“Estudio <strong>de</strong> morbilidad <strong>en</strong> la población<br />
<strong>de</strong> 12 ciuda<strong>de</strong>s chil<strong>en</strong>as”. Rev Med Chile<br />
1988;116:476-481.<br />
4.- ORGANIZACIÓN PANAMERICANA DE<br />
LA SALUD<br />
“Desarrollo y fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />
sistemas locales <strong>de</strong> salud. La salud bucal”.<br />
Organización Sanitaria Panamericana,<br />
Oficina Regional <strong>de</strong> la Organización Mundial<br />
<strong>de</strong> la <strong>Salud</strong>. HSD/SILOS-22. OPS; 1993.<br />
5.- BARRIOS, U; ORTEGA, R; JORQUERA,C.<br />
“Experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Caries <strong>de</strong>l Primer Molar<br />
Perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Niños <strong>de</strong> 6 Años <strong>de</strong> Edad <strong>en</strong><br />
Litueche, Chile”. Rev D<strong>en</strong>t Chile 2006; 97<br />
(2): 11-17<br />
6.- MINISTERIO DE SALUD DE CHILE<br />
“Guía Clínica <strong>Salud</strong> Oral Integral <strong>en</strong> Niños<br />
<strong>de</strong> 6 años”. 1st Ed. Santiago: Minsal, 2005.<br />
7.- CARRRION,F; BUSTOS, I.<br />
“Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pérdida <strong>de</strong> primer molar<br />
perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> niños <strong>de</strong> 12 años que<br />
asist<strong>en</strong> a establecimi<strong>en</strong>tos educacionales<br />
municipalizados <strong>en</strong> la Comuna <strong>de</strong> Talca.”<br />
Escuela <strong>de</strong> Odontología. Universidad <strong>de</strong><br />
Talca. Chile. 2006.<br />
http://dspace.utalca.cl/handle/1950/3130<br />
8.- MINISTERIO DE SALUD DE CHILE.<br />
“Objetivos Sanitarios para Chile <strong>de</strong> la década<br />
2000-2010. Evaluación final <strong>de</strong>l período.<br />
Grado <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> objetivos <strong>de</strong><br />
impacto.” Subsecretaría <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Pública.<br />
División <strong>de</strong> Planificación Sanitaria.<br />
Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología. Chile.<br />
Minsal,2011.<br />
http://www.minsal.gob.cl/portal/url/item/94c<br />
89f56c4e270b0e04001011e011c9c.pdf<br />
CORRESPONDENCIA AUTOR<br />
Dra. Isabel Aguirre S.,<br />
Isa_aguirrs@yahoo.com.ar<br />
Cirujano D<strong>en</strong>tistas, C<strong>en</strong>tro D<strong>en</strong>tal<br />
Dr. Alfonso L<strong>en</strong>g, Servicio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong><br />
Metropolitano Ori<strong>en</strong>te.<br />
Dirección Postal: Manuel Montt 303.<br />
Provi<strong>de</strong>ncia. Santiago. Chile.<br />
Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3) 9