02.01.2015 Views

Condición de Salud de Primeros y Segundos Molares Definitivos en ...

Condición de Salud de Primeros y Segundos Molares Definitivos en ...

Condición de Salud de Primeros y Segundos Molares Definitivos en ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Trabajo <strong>de</strong> Investigación<br />

“Condición <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> <strong>Primeros</strong> y <strong>Segundos</strong><br />

<strong>Molares</strong> <strong>Definitivos</strong> <strong>en</strong> Adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 y 15 años<br />

<strong>de</strong> los Colegios Municipalizados <strong>de</strong> la Comuna <strong>de</strong><br />

Provi<strong>de</strong>ncia, Santiago, Chile.”<br />

Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile<br />

2010; 101 (3) 4-9<br />

Autores:<br />

Autores: Isabel Aguirre S. (1)<br />

Juan Carlos Caro C. (1)<br />

Rodrigo Legue D. (1)<br />

(1)<br />

Cirujano D<strong>en</strong>tistas,<br />

C<strong>en</strong>tro D<strong>en</strong>tal Dr. Alfonso L<strong>en</strong>g,<br />

Servicio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Metropolitano Ori<strong>en</strong>te.<br />

“First and second <strong>de</strong>finitive molars health condition in 12 and 15 yearold<br />

te<strong>en</strong>agers of public schools from Provi<strong>de</strong>ncia, Santiago, Chile”.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Se realizó una investigación <strong>en</strong> 951 adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 y 15 años <strong>de</strong> edad <strong>en</strong> nueve colegios<br />

municipalizados <strong>de</strong> la comuna <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia, Chile, con el fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminar la condición <strong>de</strong><br />

salud <strong>de</strong> primeros y segundos molares perman<strong>en</strong>tes, por un operador calibrado.<br />

Los resultados fueron tabulados y analizados estadísticam<strong>en</strong>te mediante programa STATA<br />

8.0. En alumnos <strong>de</strong> 12 años, 64.89% <strong>de</strong> primeros molares <strong>de</strong>finitivos (PMP) se <strong>en</strong>contraron sin<br />

historia <strong>de</strong> caries. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> PMP sellados fue <strong>de</strong> 41.54%. El 64.89% <strong>de</strong> segundos molares<br />

<strong>de</strong>finitivos (SMP) se <strong>en</strong>contraron sin historia <strong>de</strong> caries. Las piezas 3.6 y 3.7 fueron las más afectadas<br />

por caries.<br />

En alumnos <strong>de</strong> 15 años, 53.9% <strong>de</strong> PMP se <strong>en</strong>contraron sin historia <strong>de</strong> caries.La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

PMP sellados fue <strong>de</strong> 31.6%. El 75.8% <strong>de</strong> SMP no pres<strong>en</strong>ta historia <strong>de</strong> caries. Las piezas 2.6, 3.6 y<br />

3.7 fueron las más afectadas por caries.<br />

Palabras clave: Primer molar perman<strong>en</strong>te, segundo molar perman<strong>en</strong>te.<br />

Summary<br />

An investigation was realized in 951 adolesc<strong>en</strong>ts of 12 and 15 years old in nine municipal<br />

schools in the commune of Provi<strong>de</strong>ncia, Chile, in or<strong>de</strong>r to <strong>de</strong>termine the health status of the first<br />

and second perman<strong>en</strong>t molars, by a calibrated operator.<br />

The results were tabulated and analyzed statiscally using STATA 8.0 program.<br />

In 12 years old stu<strong>de</strong>nts, 64.89% of first perman<strong>en</strong>t molars were found with no history of<br />

caries. The preval<strong>en</strong>ce of sealed FPM was 41.54%. The 64.89% of second perman<strong>en</strong>t molars were<br />

found with no history of caries. The teeth 3.6 and 3.7 were the most affected by caries.<br />

In 15 years old stu<strong>de</strong>nts, 53.9% of the first perman<strong>en</strong>t molars were found with no history of<br />

caries. The preval<strong>en</strong>ce of sealed FPM was 31.6%. The 75.8% of second perman<strong>en</strong>t molars were<br />

found with no history of caries. The teeth 2.6, 3.6 and 3.7 were the most affected by caries.<br />

Key words: First perman<strong>en</strong>t molar, second perman<strong>en</strong>t molar.<br />

4<br />

Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3)


Introducción<br />

En los comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong>l siglo XXI,<br />

se observaba una alta inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s crónicas y <strong>de</strong>g<strong>en</strong>erativas<br />

(como el cáncer) y daños específicos <strong>de</strong><br />

algunos estilos <strong>de</strong> vida (<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

cardiovasculares, traumatismos, acci<strong>de</strong>ntes<br />

y viol<strong>en</strong>cias). También se pres<strong>en</strong>taba un<br />

aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los problemas <strong>de</strong> salud m<strong>en</strong>tal<br />

(adicciones y <strong>de</strong>presión). (1)<br />

Esta nueva realidad hizo que se<br />

g<strong>en</strong>erara un nuevo mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> salud <strong>en</strong><br />

Chile, que se caracteriza por ser integral,<br />

promocional, prev<strong>en</strong>tivo, participativo,<br />

socioterritorial y ori<strong>en</strong>tado a cuidar la salud<br />

<strong>de</strong> las personas. La at<strong>en</strong>ción efici<strong>en</strong>te,<br />

eficaz y oportuna, se dirige (más que al<br />

paci<strong>en</strong>te o a la <strong>en</strong>fermedad como hechos<br />

aislados) a las personas, consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong><br />

su integridad física y m<strong>en</strong>tal, y como seres<br />

sociales pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong><br />

familia, que está <strong>en</strong> un perman<strong>en</strong>te proceso<br />

<strong>de</strong> integración y adaptación a su medio<br />

ambi<strong>en</strong>te físico, social y cultural. (1)<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> las estrategias nacionales<br />

para hacer fr<strong>en</strong>te a los problemas <strong>de</strong> salud<br />

que afectan a la población chil<strong>en</strong>a, <strong>en</strong> el año<br />

2005 el Ministerio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> incluyó <strong>en</strong> las<br />

patologías GES <strong>de</strong>l ámbito odontológico<br />

a los niños <strong>de</strong> seis años, ya que es a esta<br />

edad cuando comi<strong>en</strong>zan a erupcionar las<br />

primeras piezas <strong>de</strong>ntarias <strong>de</strong>finitivas.<br />

Los problemas <strong>de</strong> salud bucal sigu<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do una alta preval<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> nuestro<br />

país (2,3). Aunque no son una causa <strong>de</strong> muerte,<br />

afectan la calidad <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> las personas.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> ellos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra la caries <strong>de</strong>ntal,<br />

<strong>en</strong>fermedad que afecta sin distinción <strong>de</strong><br />

sexo, edad y nivel socioeconómico.<br />

Entre las causas aducidas para tan<br />

alta preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esta <strong>en</strong>fermedad se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> la salud,<br />

tales como factores biológicos, factores<br />

ambi<strong>en</strong>tales, los estilos <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> la<br />

población, baja cobertura <strong>de</strong> los servicios<br />

<strong>de</strong> salud y el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> dinero que las<br />

personas <strong>de</strong>stinan a los cuidados médicos.<br />

(3,4)<br />

Los PMP son consi<strong>de</strong>rados las piezas<br />

<strong>de</strong>ntales <strong>de</strong> mayor importancia <strong>en</strong> la<br />

<strong>de</strong>ntición <strong>de</strong>finitiva: son los responsables<br />

<strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong> la efici<strong>en</strong>cia masticatoria (por<br />

su gran superficie oclusal e implantación<br />

ósea); son guía <strong>de</strong> erupción y proporcionan<br />

la base para el posicionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la<br />

restante serie molar; repres<strong>en</strong>tan el<br />

segundo levante fisiológico <strong>de</strong> la oclusión<br />

y son consi<strong>de</strong>rados la llave <strong>de</strong> la oclusión<br />

<strong>de</strong> Angle. (5) Los PMP erupcionan a partir<br />

<strong>de</strong> los seis años, edad <strong>en</strong> la cual existe<br />

un <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su condición <strong>de</strong><br />

di<strong>en</strong>te perman<strong>en</strong>te por parte <strong>de</strong>l niño y <strong>de</strong><br />

los padres. Su anatomía oclusal pres<strong>en</strong>ta<br />

surcos y fisuras profundas. Un alto<br />

consumo <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos cariogénicos por<br />

parte <strong>de</strong>l niño, más la higi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te<br />

hace que estas piezas sean altam<strong>en</strong>te<br />

susceptibles a ag<strong>en</strong>tes injuriosos, si<strong>en</strong>do<br />

la pieza <strong>de</strong>ntal perman<strong>en</strong>te que pres<strong>en</strong>ta la<br />

mayor inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> caries. (5)<br />

Por otro lado, los segundos molares<br />

perman<strong>en</strong>tes (SPM) erupcionan a partir<br />

<strong>de</strong> los 12 años, edad <strong>en</strong> que los hábitos<br />

alim<strong>en</strong>ticios y <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e también son<br />

<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tes. El Ministerio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> Chile<br />

ha dispuesto como una <strong>de</strong> sus estrategias<br />

lograr una cobertura <strong>de</strong>l 70% <strong>de</strong> altas<br />

totales odontológicas anuales para esta<br />

edad, realizando acciones <strong>de</strong> promoción<br />

y prev<strong>en</strong>ción específicas que permitan<br />

disminuir la preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>en</strong><br />

nuestra población.<br />

Esta investigación pret<strong>en</strong><strong>de</strong> evaluar el<br />

estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros y segundos<br />

molares <strong>de</strong>finitivos <strong>de</strong> los alumnos que<br />

estudian <strong>en</strong> Provi<strong>de</strong>ncia a los que se le<br />

aplicaron las medidas <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Pública<br />

implem<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> nuestra comuna.<br />

Como objetivos específicos se<br />

consi<strong>de</strong>ran <strong>de</strong>terminar el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong><br />

primeros y segundos molares perman<strong>en</strong>tes<br />

que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sanos, cariados, obturados<br />

con caries, obturados, con sellantes <strong>en</strong> bu<strong>en</strong><br />

estado, con sellantes <strong>en</strong> mal estado, como<br />

ret<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> restauraciones especiales,<br />

aus<strong>en</strong>tes y no erupcionados, <strong>en</strong> los niños<br />

<strong>de</strong> 12 y 15 años que asist<strong>en</strong> a los colegios<br />

municipalizados <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia durante el<br />

año 2010.<br />

Material y método.<br />

Se realizó un estudio <strong>de</strong> corte<br />

transversal, don<strong>de</strong> la unidad <strong>de</strong> análisis<br />

son las piezas <strong>de</strong>ntarias. En un mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l tiempo se recogió información <strong>de</strong> dos<br />

grupos etáreos <strong>de</strong>terminando la condición<br />

<strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros y segundos<br />

molares perman<strong>en</strong>tes.<br />

Se utilizó este diseño para conocer<br />

<strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to dado la situación exist<strong>en</strong>te<br />

y así po<strong>de</strong>r compararla con otros estudios<br />

realizados <strong>en</strong> el país.<br />

La población objetivo <strong>de</strong> este<br />

estudio correspondió a 3.322 alumnos<br />

matriculados que cursan <strong>de</strong> 7° básico a 2°<br />

medio <strong>en</strong> los nueve colegios <strong>de</strong> la comuna<br />

<strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> el año 2010, y que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

12 y 15 años <strong>de</strong> edad <strong>en</strong> el año 2010.<br />

El diseño <strong>de</strong> la muestra se basó <strong>en</strong><br />

la selección <strong>de</strong> los alumnos que t<strong>en</strong>ían<br />

12 y 15 años al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l estudio,<br />

<strong>en</strong> cada establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> educación<br />

<strong>de</strong> la comuna. Las unida<strong>de</strong>s primarias<br />

aleatorizadas son los establecimi<strong>en</strong>tos<br />

educacionales <strong>de</strong> don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>terminó la<br />

muestra para el estudio por un sistema<br />

aleatorio simple, consi<strong>de</strong>rando el universo<br />

<strong>de</strong> cada establecimi<strong>en</strong>to educacional<br />

(probabilística estratificada proporcional a<br />

la matrícula).<br />

En la <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l tamaño <strong>de</strong><br />

muestra se consi<strong>de</strong>ró un nivel <strong>de</strong> confianza<br />

<strong>de</strong>l 95% y un nivel <strong>de</strong> error <strong>de</strong> estimación<br />

<strong>de</strong>l 2%, <strong>en</strong> base a la sigui<strong>en</strong>te fórmula:<br />

Formula<br />

n = N x Z 2 x p ( 1 –q)<br />

( N -1) x e 2 + Z 2 x p ( 1 –q)<br />

Las variables a estudiar <strong>en</strong> relación<br />

a la condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros<br />

molares perman<strong>en</strong>tes (PMP) y segundos<br />

molares perman<strong>en</strong>tes (SPM) <strong>en</strong> estos<br />

adolesc<strong>en</strong>tes son: sanos (sin historia <strong>de</strong><br />

caries), cariados, obturados con caries,<br />

obturados , con sellantes <strong>en</strong> bu<strong>en</strong> estado,<br />

Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3) 5


con sellantes <strong>en</strong> mal estado, como<br />

ret<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> restauraciones especiales,<br />

aus<strong>en</strong>tes y no erupcionados.<br />

Para el proceso <strong>de</strong> calibración <strong>de</strong>l<br />

equipo se tomó como base el docum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> patologías <strong>en</strong> estudio y<br />

la ficha clínica diseñada y validada <strong>en</strong> el<br />

último estudio nacional <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong><br />

salud bucal <strong>de</strong> adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 años. (3)<br />

Para calibrar al examinador se realizó una<br />

sesión <strong>de</strong> ejercicio teórico y tres sesiones<br />

<strong>de</strong> ejercicio clínico, obt<strong>en</strong>iéndose un test <strong>de</strong><br />

Kappa sobre el 80%.<br />

Los datos fueron registrados <strong>en</strong><br />

planilla Excel y analizados estadísticam<strong>en</strong>te<br />

mediante programa STATA 8.0. Se realizó<br />

la medición basal <strong>de</strong> las variables estudiadas<br />

a través <strong>de</strong> medias y porc<strong>en</strong>tajes.<br />

Resultados<br />

Los datos obt<strong>en</strong>idos se pres<strong>en</strong>tarán a<br />

través <strong>de</strong> tablas.<br />

Tabla 1.- Distribución <strong>de</strong> la muestra<br />

por edad.<br />

La muestra final correspondió a 951<br />

alumnos <strong>de</strong> 12 y 15 años pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a<br />

9 colegios <strong>de</strong> la comuna <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia. La<br />

distribución <strong>de</strong> los alumnos por edad fue <strong>de</strong><br />

46.27% <strong>de</strong> 12 años y <strong>de</strong> 53.73% <strong>de</strong> 15 años.<br />

Tabla 2.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />

primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos<br />

<strong>de</strong> 12 años.<br />

Al estudiar el estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />

primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los<br />

alumnos <strong>de</strong> 12 años, se observó que el<br />

23.35% <strong>de</strong> ellos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra sano, libre<br />

<strong>de</strong> caries (min. 22.5% y max. 24.32%)<br />

y aproximadam<strong>en</strong>te un 32.67% con<br />

aplicación <strong>de</strong> sellante. Sólo un 0.08% <strong>de</strong><br />

Tabla 1: Distribución <strong>de</strong> la muestra por edad.<br />

Edad Frecu<strong>en</strong>cia Porc<strong>en</strong>taje<br />

12 años 440 46.27<br />

15 años 511 53.73<br />

Total 951 100<br />

Tabla 2: Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 12 años.<br />

Condición<br />

diagnostico<br />

los PMP no estaba erupcionado. El 26% <strong>de</strong><br />

los PMP se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra obturado al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>, un 6.87% pres<strong>en</strong>tó caries y<br />

un 1.71% estaba obturado con caries. Es<br />

importante <strong>de</strong>stacar que existe un 0.5%<br />

<strong>de</strong> los PMP que pres<strong>en</strong>ta la condición <strong>de</strong><br />

aus<strong>en</strong>te por caries a la edad <strong>de</strong> 12 años.<br />

Tabla 3.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />

segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos<br />

<strong>de</strong> 12 años.<br />

Al estudiar el estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong><br />

los segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />

los alumnos <strong>de</strong> 12 años, se observó que<br />

el 47.5% <strong>de</strong> ellos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra libre <strong>de</strong><br />

caries (min. 46.36% y max. 47.95%)<br />

y aproximadam<strong>en</strong>te un 15.74% se<br />

<strong>en</strong>contraba con sellante. Un 28.8% <strong>de</strong> los<br />

PMP no estaba erupcionado al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>. El 3.64% <strong>de</strong> los segundos<br />

PRIMER MOLAR PERMANENTE<br />

1.6 2.6 3.6 4.6<br />

media<br />

sano 22.95 23.64 22.50 24.32 23.35<br />

cariado 6.36 6.36 8.41 6.36 6.87<br />

obturado con caries 1.59 1.59 1.59 2.05 1.71<br />

obturado 25.91 23.41 27.05 27.73 26.03<br />

aus<strong>en</strong>te por caries 0.68 0.68 0.23 0.63 0.56<br />

aus<strong>en</strong>te por otra razón 0 0 0 0 0.00<br />

sellado 32.50 31.59 34.09 32.50 32.67<br />

ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />

especial, carilla<br />

0 0 0 0 0.00<br />

no erupcionado 0 0 0,23 0.23 0.08<br />

sellante <strong>en</strong> mal estado 10 12.73 5.91 6.82 8.87<br />

total 100 100 100 100 100<br />

molares se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra obturado al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>, un 3.3% pres<strong>en</strong>tó caries y<br />

un 0.06% estaba obturado con caries. Es<br />

importante <strong>de</strong>stacar que existe un 0.06%<br />

<strong>de</strong> los segundos molares perman<strong>en</strong>tes que<br />

pres<strong>en</strong>ta la condición <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>te por caries<br />

a la edad <strong>de</strong> 12 años.<br />

Tabla 4.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />

primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos<br />

<strong>de</strong> 15 años.<br />

Al estudiar el estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong><br />

los primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los<br />

alumnos <strong>de</strong> 12 años, se observó que el 22.23%<br />

<strong>de</strong> ellos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra libre <strong>de</strong> caries (min.<br />

20.55% y max. 24.27%) y aproximadam<strong>en</strong>te<br />

un 26.0 % con aplicación <strong>de</strong> sellantes. Sólo<br />

un 0.1% <strong>de</strong> los PMP no estaba erupcionado.<br />

El 35.6 % <strong>de</strong> los PMP se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra obturado<br />

al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>, un 7.8% pres<strong>en</strong>tó<br />

caries y un 1.3% estaba obturado con caries.<br />

Es importante <strong>de</strong>stacar que existe un 1.0% <strong>de</strong><br />

los PMP que pres<strong>en</strong>ta la condición <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>te<br />

por caries a la edad <strong>de</strong> 15 años.<br />

Tabla 5.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los<br />

segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos<br />

<strong>de</strong> 15 años.<br />

Al estudiar el estado <strong>de</strong> salud <strong>de</strong><br />

los segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los<br />

alumnos <strong>de</strong> 15 años, se observó que el 48.8%<br />

<strong>de</strong> ellos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra libre <strong>de</strong> caries (min.<br />

42.66% y max. 54.50%) y aproximadam<strong>en</strong>te<br />

un 23.6% pres<strong>en</strong>taban sellantes. Un 1.2% <strong>de</strong><br />

los PMP no estaba erupcionado al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>. El 13.9% <strong>de</strong> los segundos<br />

molares se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra obturado al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>, un 8.6% pres<strong>en</strong>tó caries y<br />

un 0.5% estaba obturado con caries. Es<br />

importante <strong>de</strong>stacar que existe un 0.1% <strong>de</strong> los<br />

segundos molares perman<strong>en</strong>tes que pres<strong>en</strong>ta<br />

la condición <strong>de</strong> aus<strong>en</strong>te por caries a la edad<br />

<strong>de</strong> 15 años.<br />

6<br />

Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3)


Discusión<br />

En 1999 la cobertura <strong>de</strong> sellantes <strong>en</strong><br />

Chile era <strong>de</strong> 34% (1) . Los resultados <strong>de</strong><br />

este estudio evi<strong>de</strong>ncian un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

esta cifra <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 años<br />

que asist<strong>en</strong> a colegios municipalizados<br />

<strong>de</strong> la comuna <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> el 2010:<br />

el 41.54% <strong>de</strong> los PMP <strong>en</strong> los alumnos <strong>de</strong><br />

12 años se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra sellado, mi<strong>en</strong>tras<br />

que <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 años se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra sellado el 31,6% <strong>de</strong> ellos.<br />

Es importante consi<strong>de</strong>rar que el<br />

programa <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Oral Integral para<br />

Niños <strong>de</strong> 6 años se incorporó <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong>l Plan <strong>de</strong> GES <strong>en</strong> el año 2005, año <strong>en</strong><br />

el que nuestros adolesc<strong>en</strong>tes contaban<br />

con 7 y 9 años <strong>de</strong> edad (6) . Esto podría<br />

explicar los valores observados respecto<br />

a la cobertura <strong>de</strong> sellantes <strong>en</strong> este<br />

estudio y g<strong>en</strong>era una nueva línea <strong>de</strong><br />

observación para los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

nuestra comuna que fueron b<strong>en</strong>eficiados<br />

con la incorporación <strong>de</strong> este programa<br />

y que contarán con 12 años <strong>de</strong> edad<br />

próximam<strong>en</strong>te. La edad <strong>de</strong> 12 años<br />

es consi<strong>de</strong>rada la edad <strong>de</strong> vigilancia<br />

internacional para caries <strong>de</strong>ntal.<br />

Por otro lado, la preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

SMP sellados <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

12 años es <strong>de</strong> 17,39%, y <strong>de</strong> 27% <strong>en</strong><br />

adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 años, <strong>en</strong>contrándose<br />

esta cobertura por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> la cifra <strong>de</strong><br />

1999. Es importante consi<strong>de</strong>rar que el<br />

28% <strong>de</strong> estas piezas no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />

erupcionadas <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12<br />

años y que el 48,8% <strong>de</strong> ellas se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

sano <strong>en</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 años.<br />

Este estudio evi<strong>de</strong>ncia que las piezas<br />

1.6 y 2.6 fueron las que pres<strong>en</strong>taron un<br />

mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> pérdida a los 12<br />

años, mi<strong>en</strong>tras que la pieza 3.6 fue la que<br />

pres<strong>en</strong>tó el mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> pérdida<br />

a los 15 años. Un estudio realizado<br />

<strong>en</strong> Talca <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 12 años que<br />

asist<strong>en</strong> a colegios municipalizados <strong>de</strong><br />

esa comuna <strong>en</strong> el 2006 arrojó como<br />

resultado la pérdida por caries <strong>en</strong> mayor<br />

porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> la pieza 4.6, seguida por la<br />

pieza 3.6. (7)<br />

Es importante observar el hecho<br />

<strong>de</strong> que los individuos libres <strong>de</strong> caries<br />

<strong>en</strong> los segundos molares a los 12 años<br />

correspon<strong>de</strong>n al 64.89%, mi<strong>en</strong>tras que a<br />

Tabla 3: Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 12 años.<br />

Condición<br />

SEGUNDO MOLAR PERMANENTE<br />

diagnostico<br />

1.7 2.7 3.7 4.7 media<br />

sano 47.95 47.95 47.73 46.36 47.50<br />

cariado 1.36 2.27 5.91 3.64 3.30<br />

obturado con caries 0 0.23 0 0 0.06<br />

obturado 1.59 2.73 4.77 5.45 3.64<br />

aus<strong>en</strong>te por caries 0 0 0 0.23 0.06<br />

aus<strong>en</strong>te por otra razón 0 0 0 0 0.00<br />

sellado 15.23 13.86 17.05 16.82 15.74<br />

0.00<br />

ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />

0 0 0 0<br />

especial, carilla<br />

no erupcionado 32.27 31.14 22.95 25.91<br />

sellante <strong>en</strong> mal estado 1.59 1.82 1.59 1.59<br />

28.07<br />

total 100 100 100 100 100<br />

Tabla 4: Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los primeros molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 15 años.<br />

Condición<br />

PRIMER MOLAR PERMANENTE<br />

diagnostico<br />

1.6 2.6 3.6 4.6 media<br />

sano 22.70 21.72 20.55 24.27 22.3<br />

cariado 6.26 9.20 8.81 6.85 7.8<br />

obturado con caries 1.37 0.98 1.96 0.78 1.3<br />

obturado 33.66 35.03 37.38 36.20 35.6<br />

aus<strong>en</strong>te por caries 0.98 0.59 1.37 1.17 1.0<br />

aus<strong>en</strong>te por otra razón 0.39 0 0 0 0.1<br />

sellado 27.59 25.44 25.05 26.03 26.0<br />

ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />

especial, carilla<br />

0 0.20 0.20 0.39 0.2<br />

no erupcionado 0 0 0,23 0.23 0.1<br />

sellante <strong>en</strong> mal estado 6.65 6.8 4.70 4.31 5.6<br />

total 100 100 100 100 100<br />

Tabla 5.- Condición <strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los segundos molares perman<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> alumnos <strong>de</strong> 15 años.<br />

Condición<br />

SEGUNDO MOLAR PERMANENTE<br />

diagnostico<br />

1.7 2.7 3.7 4.7 media<br />

sano 54.50 50.49 42.66 47.55 48.8<br />

cariado 5.09 7.83 11.35 9.98 8.6<br />

obturado con caries 1.17 0.20 0.20 0.39 0.5<br />

obturado 9.39 11.55 18.79 15.85 13.9<br />

aus<strong>en</strong>te por caries 0.20 0 0 0 0.1<br />

aus<strong>en</strong>te por otra razón 0 0 0 0 0.0<br />

sellado 26.61 25.24 21.14 21.53 23.6<br />

ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />

especial, carilla<br />

0 0 0 0 0.0<br />

no erupcionado 0.98 0.98 1.76 1.17 1.2<br />

sellante <strong>en</strong> mal estado 2.15 3.72 4.11 3.52 3.4<br />

total 100 100 100 100 100<br />

1.65<br />

Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3) 7


los 15 años correspon<strong>de</strong> al 75.8%. Por otro<br />

lado, el 7,06% <strong>de</strong> los segundos molares<br />

perman<strong>en</strong>tes (<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 12 años)<br />

y el 23,1% (<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> 15 años)<br />

han sido afectados por esta <strong>en</strong>fermedad<br />

al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l exam<strong>en</strong>. De ellos, el<br />

3,64% y el 13,9% se <strong>en</strong>contró obturado<br />

respectivam<strong>en</strong>te. El estudio realizado <strong>en</strong><br />

Conclusiones<br />

I. Del total <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong> 12 años,<br />

un 64,89 % <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes t<strong>en</strong>ía el<br />

PMP libre <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> caries. Este valor<br />

es superior al nacional y al <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong><br />

reportes realizados <strong>en</strong> el país.<br />

II. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>de</strong>l PMP<br />

<strong>en</strong> la muestra <strong>de</strong> 12 años es <strong>de</strong> 8,58%,<br />

valor inferior al promedio nacional y al<br />

<strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> varios reportes realizados<br />

<strong>en</strong> el país. La pieza 3.6 fue la más afectada<br />

por caries.<br />

III. Del total <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong> 15<br />

años, un 53,9% <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes t<strong>en</strong>ía el<br />

PMP libre <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> caries. Este valor<br />

es superior al nacional y al <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong><br />

2007, muestra también que no se pudo<br />

cumplir la meta <strong>de</strong> alcanzar una cobertura<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción odontológica <strong>de</strong>l 50% <strong>de</strong><br />

los adolesc<strong>en</strong>tes m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 20 años,<br />

medido <strong>en</strong> primeras consultas: <strong>en</strong> el año<br />

1999 esta cobertura era <strong>de</strong> 22% y <strong>en</strong> el<br />

año 2008 fue <strong>de</strong> 22,5%, lo que muestra<br />

que no se avanzó <strong>en</strong> el cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

reportes realizados <strong>en</strong> el país.<br />

IV. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>de</strong>l PMP<br />

<strong>en</strong> la muestra <strong>de</strong> 15 años es <strong>de</strong> 10,1%,<br />

valor inferior al promedio nacional y al<br />

<strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> varios reportes realizados<br />

<strong>en</strong> el país. Las piezas 2.6 y 3.6 fueron las<br />

más afectadas por caries.<br />

V. Del total <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong> 12 años,<br />

un 64,89 % <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes t<strong>en</strong>ía el<br />

SMP libre <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> caries. Este valor<br />

es superior al nacional y al <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong><br />

reportes realizados <strong>en</strong> el país.<br />

VI. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>de</strong>l SMP<br />

<strong>en</strong> la muestra <strong>de</strong> 12 años es <strong>de</strong> 3,36%,<br />

este objetivo sanitario. Esta situación<br />

podría explicar los resultados anteriores,<br />

<strong>en</strong> términos <strong>de</strong> acceso <strong>de</strong> estos alumnos a<br />

medidas <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> la salud oral y<br />

<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción específicas: aún no ha sido<br />

posible cerrar las brechas <strong>de</strong> inequidad<br />

exist<strong>en</strong>tes. (8)<br />

valor inferior al promedio nacional y al<br />

<strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> varios reportes realizados<br />

<strong>en</strong> el país. La pieza 3.7 fue la más afectada<br />

por caries.<br />

VII. Del total <strong>de</strong> la muestra <strong>de</strong><br />

15 años, un 75,8% <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes<br />

t<strong>en</strong>ía el SMP libre <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> caries.<br />

Este valor es superior al nacional y al<br />

<strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> reportes realizados <strong>en</strong> el<br />

país.<br />

VIII. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> caries <strong>de</strong>l<br />

SMP <strong>en</strong> la muestra <strong>de</strong> 15 años es <strong>de</strong><br />

9,1%. La pieza 3.7 fue la más afectada<br />

por caries.<br />

Resum<strong>en</strong><br />

Se realizó un estudio observacional<br />

<strong>de</strong> corte transversal <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> 12 y 15 años <strong>de</strong> edad que asist<strong>en</strong> a<br />

nueve colegios municipalizados <strong>de</strong> la<br />

comuna <strong>de</strong> Provi<strong>de</strong>ncia, <strong>en</strong> Santiago<br />

(Región Metropolitana) durante el año<br />

2010. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l universo <strong>de</strong> los 3.322<br />

alumnos <strong>de</strong> ambas eda<strong>de</strong>s se obtuvo una<br />

muestra <strong>de</strong> 951 escolares, <strong>de</strong> los cuales<br />

505 correspondían al sexo masculino<br />

y 446 al sexo fem<strong>en</strong>ino, estratificada<br />

por conglomerados. Se realizó un<br />

exam<strong>en</strong> clínico con criterio OMS bajo<br />

luz artificial utilizando instrum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong><br />

exam<strong>en</strong>, por un examinador calibrado<br />

(Test <strong>de</strong> Kappa superior al 80%).<br />

Los datos se registraron <strong>en</strong> una ficha<br />

clínica, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se consignó el estado<br />

<strong>de</strong> salud <strong>de</strong> los PMP y <strong>de</strong> los SMP: si<br />

estaban sanos, sellados, con sellante <strong>en</strong><br />

mal estado y sin caries, con lesiones <strong>de</strong><br />

caries, obturados, obturados y con caries<br />

al mismo tiempo, aus<strong>en</strong>tes por caries<br />

o por otra razón, con restauraciones<br />

especiales (ret<strong>en</strong>edor <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>te, corona<br />

especial o carilla) o no erupcionados.<br />

Estos datos fueron analizados <strong>en</strong> el total<br />

<strong>de</strong> la muestra.<br />

Los resultados fueron tabulados y<br />

analizados estadísticam<strong>en</strong>te mediante<br />

programa STATA 8.0. Se realizó la<br />

medición basal <strong>de</strong> las variables estudiadas<br />

a través <strong>de</strong> medias y porc<strong>en</strong>tajes.<br />

En alumnos <strong>de</strong> 12 años, el 64.89%<br />

<strong>de</strong> primeros molares <strong>de</strong>finitivos se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sin historia <strong>de</strong> caries. La<br />

pieza 3.6 fue la más afectada por caries.<br />

La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> primeros molares<br />

sellados es <strong>de</strong> 41.54%; <strong>de</strong> ellos, 21.35%<br />

se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra con sellado <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te. El<br />

64.89% <strong>de</strong> segundos molares <strong>de</strong>finitivos<br />

no pres<strong>en</strong>ta historia <strong>de</strong> caries. La pieza<br />

3.7 fue la más afectada por caries.<br />

En alumnos <strong>de</strong> 15 años, el 53.9%<br />

<strong>de</strong> primeros molares <strong>de</strong>finitivos se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran sin historia <strong>de</strong> caries. Las<br />

piezas 2.6 y 3.6 fueron las más afectadas<br />

por caries. La preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

primeros molares sellados es <strong>de</strong> 31.6%;<br />

<strong>de</strong> ellos, 14.72% se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra con<br />

sellado <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te. El 75.8% <strong>de</strong> segundos<br />

molares <strong>de</strong>finitivos no pres<strong>en</strong>ta historia<br />

<strong>de</strong> caries. La pieza 3.7 fue la más<br />

afectada por caries.<br />

8<br />

Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3)


Bibliografía<br />

1.- MINISTERIO DE SALUD DE CHILE<br />

“Objetivos Sanitarios y Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> para<br />

la Década 2000-2010”. Santiago: Minsal,<br />

2002.<br />

2.- URBINA T., CARO JC, VICENT M.<br />

“Caries D<strong>en</strong>taria y Fluorosis <strong>en</strong> niños <strong>de</strong> 6 a<br />

8 y 12 años <strong>de</strong> la II, VI, VIII, IX, X y Región<br />

Metropolitana” Monografía U. <strong>de</strong> Chile,<br />

Facultad <strong>de</strong> Odontología y Ministerio <strong>de</strong><br />

<strong>Salud</strong>, Departam<strong>en</strong>to Odontológico, 1996.<br />

http.//minsal.cl/ici/S_1/saludbucal/Perfil_<br />

epi<strong>de</strong>miologico_salud_bucal.pdf.<br />

3.- SOTO, LILIAN Y COL:<br />

“Diagnóstico Nacional <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Bucal <strong>de</strong>l<br />

Adolesc<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 12 años y Evaluación <strong>de</strong>l<br />

Grado <strong>de</strong> Cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Objetivos<br />

Sanitarios <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Bucal 2000-2010.” Chile.<br />

Minsal, 2007.<br />

3.- MEDINA E, KAEMPFFER AM,<br />

MARTÍNEZ L, CUMSILLE F.<br />

“Estudio <strong>de</strong> morbilidad <strong>en</strong> la población<br />

<strong>de</strong> 12 ciuda<strong>de</strong>s chil<strong>en</strong>as”. Rev Med Chile<br />

1988;116:476-481.<br />

4.- ORGANIZACIÓN PANAMERICANA DE<br />

LA SALUD<br />

“Desarrollo y fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

sistemas locales <strong>de</strong> salud. La salud bucal”.<br />

Organización Sanitaria Panamericana,<br />

Oficina Regional <strong>de</strong> la Organización Mundial<br />

<strong>de</strong> la <strong>Salud</strong>. HSD/SILOS-22. OPS; 1993.<br />

5.- BARRIOS, U; ORTEGA, R; JORQUERA,C.<br />

“Experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Caries <strong>de</strong>l Primer Molar<br />

Perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Niños <strong>de</strong> 6 Años <strong>de</strong> Edad <strong>en</strong><br />

Litueche, Chile”. Rev D<strong>en</strong>t Chile 2006; 97<br />

(2): 11-17<br />

6.- MINISTERIO DE SALUD DE CHILE<br />

“Guía Clínica <strong>Salud</strong> Oral Integral <strong>en</strong> Niños<br />

<strong>de</strong> 6 años”. 1st Ed. Santiago: Minsal, 2005.<br />

7.- CARRRION,F; BUSTOS, I.<br />

“Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pérdida <strong>de</strong> primer molar<br />

perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> niños <strong>de</strong> 12 años que<br />

asist<strong>en</strong> a establecimi<strong>en</strong>tos educacionales<br />

municipalizados <strong>en</strong> la Comuna <strong>de</strong> Talca.”<br />

Escuela <strong>de</strong> Odontología. Universidad <strong>de</strong><br />

Talca. Chile. 2006.<br />

http://dspace.utalca.cl/handle/1950/3130<br />

8.- MINISTERIO DE SALUD DE CHILE.<br />

“Objetivos Sanitarios para Chile <strong>de</strong> la década<br />

2000-2010. Evaluación final <strong>de</strong>l período.<br />

Grado <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> objetivos <strong>de</strong><br />

impacto.” Subsecretaría <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Pública.<br />

División <strong>de</strong> Planificación Sanitaria.<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología. Chile.<br />

Minsal,2011.<br />

http://www.minsal.gob.cl/portal/url/item/94c<br />

89f56c4e270b0e04001011e011c9c.pdf<br />

CORRESPONDENCIA AUTOR<br />

Dra. Isabel Aguirre S.,<br />

Isa_aguirrs@yahoo.com.ar<br />

Cirujano D<strong>en</strong>tistas, C<strong>en</strong>tro D<strong>en</strong>tal<br />

Dr. Alfonso L<strong>en</strong>g, Servicio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong><br />

Metropolitano Ori<strong>en</strong>te.<br />

Dirección Postal: Manuel Montt 303.<br />

Provi<strong>de</strong>ncia. Santiago. Chile.<br />

Revista D<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> Chile 2010; 101(3) 9

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!