MERINDADEAK Nafarroako Historiako Gaiak Bigarren ... - Navarra

Historiaurretik erdi arora
kinak etorri zitzaizkien eta bertakoekin nahasi; bestalde, inguruko herrien
hizkuntzak ere (iberoak, kasu) aztarna handiak utzi zituen euskararen
hiztegian eta sintaxian. Beste batzuetan, aurreratuagoko
korronte artistiko eta ekonomikoak iristean aurrekoak zokoratuta geratu
ziren.
Baina Penintsulako beste kulturak erromatarren azpian desagertu
ziren bitartean, baskoiek eutsi egin zioten hizkuntzari eta zenbait bizimoduri.
Hortaz, gaur arte iraungo zuen herri honen itxura bereziak.
3.2. Baskoien aniztasun kulturala
Baskoiak, inondik ere, ez ziren talde homogeneoa. Beste herrietako
etorkinak behin eta berriz etorrita, eragin larria izan zuten haiengan, askoz
handiagoa hegoaldean, zelaiagoa eta emankorragoa baitzen (ager
delakoa), iparraldean baino, menditsua eta aziendaduna baitzen (saltus
delakoa).
Halatan, bada, hegoaldeko biztanleek bizimodu aurreratuagoak zituzten,
zentro urbano handiekin, nekazaritzarako tresna eta zeramika
bereziekin eta inguruko eskualdeekin harremanetan. Hemen etengabe
nahasiko ziren bertakoak kanpotikakoekin, harik eta historiaurreko
arrazen ezaugarriak desagertu eta askotariko ekarriek osatutako kultur
giro bat sortu zen arte.
Iparraldean, aldiz, iraupen hutseko ekonomia egoten zen (hoberenean
bizirik irauteko adinatsu produzitzen zuten), larre-aldatzen ibiltzen
ziren aziendarekin, herri txikietan bizitzen ziren, kobazuloetan ere
bai batzuetan, eta sendoago eusten zieten beren ohiturei, bestetako jendearekin
oso harreman gutxi baitzuten: neguan aziendarekin mugitu
beharrak ekartzen ziena besterik ez.
Orobat, ez dirudi denak biltzeko antolamendu politiko edo instituzionala
zeukatenik. Eskualde bakoitza, haran bakoitza, bere gain gobernatzen
zen, eta iparraldeko lurretan barne antolamendu handiko
egiturarik ez zegoen: familiaren eta klan harremanen mende bizi ziren.
Hegoaldean, habitata herri handiagoetan baitzen, antolamendua ere
32