15.12.2012 Views

Tavi 4. Kklimatis cvlileba - momxmarebeli.ge

Tavi 4. Kklimatis cvlileba - momxmarebeli.ge

Tavi 4. Kklimatis cvlileba - momxmarebeli.ge

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Tavi</strong> <strong>4.</strong> <strong>Kklimatis</strong> <strong>cvlileba</strong><br />

(reziume – dakabadondeba <strong>Tavi</strong>s satitulo gverdze)<br />

globaluri klimatis <strong>cvlileba</strong> mniSvnelovan problemad dgas<br />

Tanamedrove msoflioSi. industriuli saqmianobis Sedegad atmosferoSi e.w.<br />

`saTburis gazebis~ gafrqveva da amiT gamowveuli “globaluri daTboba”<br />

ganapirobebs klimatis globaluri cvlilebis amJamad mimdinare process, rac<br />

sxvadasxva lokaluri gamovlinebebiT aisaxeba mTels msoflioSi.<br />

saqarTveloSi ukve vlindeba globaluri klimatis cvlilebis mavne<br />

Sede<strong>ge</strong>bi. gaxSirda bunebis eqstremaluri movlenebi, Seicvala klimaturi<br />

maxasiaTeblebi, rac aisaxeba bunebrivi resursebis xarisxze da, saboloo jamSi,<br />

ekonomikazec.<br />

saqarTvelo, rogorc gaeros klimatis cvlilebis CarCo-konvenciis (gkcCk)<br />

mxare da misi kiotos protokolis wevri-qveyana, valdebulia gaataros<br />

konvenciis principebi anu SeZlebisdagvarad gaataros RonisZiebebi saTburis<br />

gazebis emisiis Semcirebisa da klimatis cvlilebisadmi adaptaciis mizniT.<br />

1. Sesavali<br />

mokle informacia klimatis cvlilebis mizezebisa da Sede<strong>ge</strong>bis Sesaxeb<br />

klimatis cvlilebis amJamindeli fenomeni sacnauri gaxda me-20 saukunis 70iani<br />

wlebidan, roca SemCneul iqna msoflio saSualo wliuri temperaturis<br />

mkveTri awevis tendencia da gaxSirebuli klimaturi katastrofebi. dReisTvis<br />

ukve mecnieruladaa dadasturebuli, rom klimatis <strong>cvlileba</strong> namdvilad xdeba<br />

planetis masStabiT da gamoixateba saSualo temperaturis awevasa da amasTan<br />

dakavSirebiT naleqebis matebaSi, rac ukiduresad uaryofiTi formiT aisaxeba<br />

eqstremaluri movlenebis gaxSirebaSi.<br />

klimatis cvlilebis mavne Sede<strong>ge</strong>bi mravalgvaria: myinvarebis dnoba mTebze<br />

da yinulis fenebis ganleva okeaneebSi, e.w. `sicxis talRebi~, gvalva, erTis<br />

mxriv, da Zlieri wvimebi, meore mxriv; aseve, okeanis donis aweva, Stormebis,<br />

wyaldidobebis, Rvarcofebis, mewyerebis, zvavebis, cunamis, sxvadasxva<br />

qariSxlebis gaZliereba da gaxSireba. klimatis Secvlis Sedegad icvleba<br />

buneba, ekosistemebi, romelTagan mravali verc axerxebs adaptacias da<br />

gadagvardeba; izrdeba adamianTa daavadebis, maT Soris, epidemiebis gavrcelebis<br />

riskic. `saTburis efeqtiT~ gamowveuli mavne Sede<strong>ge</strong>bi wlidan wlamde sul<br />

ufro met mravalferovnebasa da intensivobas avlens, rac amZafrebs problemas<br />

da aucilebels xdis mis saswrafod mogvarebas.<br />

mecnieruli prognozis Tanaxmad, 21-e saukunis bolosaTvis globaluri<br />

saSualo temperatura, msoflios ganviTarebis sxvadasxva scenarebis mixedviT,<br />

moimatebs 1,4-idan 5,8 0 C-mde, xolo zRvis done, 1990 welTan SedarebiT, aiwevs 9dan<br />

88 sm-mde, rac gaamZafrebs bunebriv kataklizmebs mTel msoflioSi.<br />

ESeicvleba da gadagvardeba ekosistemebi, zogierTi maTgani saerTod gaqreba;<br />

Seicvleba cxovelTa, mcenareTa saxeobebis gavrcelebis are, zogi maTgani<br />

saerTod gaqreba; gaCndeba axali saxeobebi, wyliT daifareba zogierTi<br />

kunZuli, gaZneldeba sakvebis mopoveba, radgan zogan Semcirdeba wylis<br />

resursebi, rac gazrdis ariduli miwebis farTobs, zogan ki piriqiT _ xSiri<br />

wyaldidobebi da wyalmovardnebi Seamcirebs niadagis sasoflo-sameurneo<br />

vargisianobas. mravali iseTi saSiSroeba iCens Tavs, risi winaswarmetyvelebac<br />

dReisaTvis SeuZlebelia.<br />

aseTi momavlis <strong>Tavi</strong>dan asacileblad aucilebelia daTbobis procesis<br />

SeCereba, rac moiTxovs adeqvatur Zalisxmevas globalur doneze: adamianis


cxovrebisa da saqmianobis wesis mniSvnelovan gardaqmnas, qveynebis ekonomikuri<br />

politikis ekologiurad „damzogav“ teqnologiebze orientacias.<br />

iTvleba, rom kacobriobis istoriaSi dafiqsirebuli globaluri klimatis<br />

cvlilebis yvela periodisagan gansxvavebiT, Tanamedrove klimatis <strong>cvlileba</strong><br />

gamowveulia adamianis sawarmoo saqmianobiT da dakavSirebulia intensiur<br />

industrializaciasTan. kerZod, industriuli saqmianobis Sedegad atmosferoSi<br />

gamoyofili airebi cvlis atmosferos Semad<strong>ge</strong>nlobas da xels uSlis dedamiwis<br />

zedapiridan siTbos kargvas. am airebs „saTburis gazebi“ ewodebaT. isini<br />

moicaven naxSirorJangs, meTans, azotis qveJangs da ramdenime sxva, arapirdapiri<br />

moqmedebis gazs.<br />

გაზი სიცოცხლის–<br />

უნარიანობა<br />

(წლები)<br />

CO2 ცვლადი<br />

(50-200)<br />

გლობალური დათბობის<br />

პოტენციალი (დროითი<br />

ინტერვალი 100 წელი)<br />

CH4 12±3 21<br />

N2O 120 310<br />

HFCs<br />

HFC-23 264 11700<br />

HFC-32 5,6 650<br />

HFC-125 32,6 2800<br />

HFC-134 10,6 1300<br />

HFC-143 48,3 3800<br />

HFC-152 1,5 140<br />

HFC-227 36,5 2900<br />

HFC-236 209 6300<br />

HFC-245 6,6 560<br />

PFCs<br />

CF4 50000 6500<br />

C2F6 10000 9200<br />

C3F8 2600 7000<br />

C4F10 2600 7000<br />

1<br />

saTburis gazi eqvsia, esenia: naxSirorJangi<br />

(CO2), meTani (CH4), azotis qveJangi (N2O),<br />

hidroftornaxSirbadebi (HFCs), perftornax-<br />

Sirbadebi (PFCs) da ftorosulfatebi (SF6). es<br />

gazebi STanTqaven dedamiwidan atmosferoSi<br />

areklil infrawiTel gamosxivebas da<br />

abruneben mas dedamiwaze, rac iwvevs e.w.<br />

„saTburis efeqts“ da temperaturis matebas<br />

dedamiwaze.<br />

saTburis gazebis mTliani raodenobis 63%-ს<br />

naxSirorJangi Sead<strong>ge</strong>ns, Semdeg modis meTani<br />

(24%), azotis qveJangi (10%) da sxva gazebi (3<br />

%), Tumca am gazebis mier „saTburis efeqtSi“<br />

Setanili wili damokidebulia ara marto maT<br />

raodenobaze, aramed aseve maT siTbur<br />

potencialzec.<br />

koeficients, romelic gamoxatavs ama Tu im<br />

gazis siTburi efeqtis siZlieres<br />

naxSirorJangTan SefardebiT, globaluri<br />

daTbobis potenciali (GWP) ewodeba.<br />

am koeficientis gaTvaliswinebiT saTburis<br />

gazebis saerTo emisia gadaiyvaneba da izomeba<br />

naxSirorJangis ekvivalentebSi.<br />

K<br />

cxrili 1: saTburis gazebis daxasiaTeba mdgradobisa da globaluri daTbobis<br />

potencialis mixedviT.<br />

gansakuTrebiT didia wiaRiseuli sawvavis (naxSiri, navTobi, gazi)<br />

moxmarebis roli saTburis gazebis gafrqvevaSi. maTi moxmareba mkveTrad<br />

gaizarda sayovelTao industrializaciisa da transportis swrafi ganviTarebis<br />

kvaldakval, me-20 saukunis bolo aTwleulebSi, da dRemde grZeldeba.


diagrama 1. naxSirbadis emisiis dinamika moxmarebuli wiaRiseuli sawvavidan. wyaro:<br />

naxSirorJangis informaciis analizis centri (CDIAC),<br />

http://cdiac.esd.oml.gov/trends/emis/em_cont.htm<br />

SeniSvna: gafrqvevebi gadaangariSebulia gafrqveuli naxSirbadis tonebSi.<br />

naxSirorJangis emisiebis SefasebisaTvis es mniSvnelobebi unda gamravldes 44/12-ze.<br />

saTburis gazebis gafrqvevis meti wili modioda ganviTarebul<br />

industriul qveynebze, romelTac ekisrebaT istoriuli pasuxism<strong>ge</strong>bloba<br />

klimatis mimdinare cvlilebebsa da mis Sede<strong>ge</strong>bze. aRsaniSnavia, rom dRiTidRe<br />

icvleba ganviTarebadi da ganviTarebuli qveynebis proporcia saTburis gazebis<br />

msoflio emisiebSi da sul ufro da ufro izrdeba ganviTarebadi qveynebis<br />

wili, rac amJamad raodenobiT aWarbebs kidec ganviTarebuli qveynebisas.<br />

diagrama 2. ganviTarebuli da ganviTarebadi qveynebis wilis prognostirebuli dinamika<br />

naxSirorJangis emisiaSi, wyaro: aSS ener<strong>ge</strong>tikis departamenti, 2007.<br />

SeniSvna: gafrqvevebi naCvenebia naxSirorJangis tonebSi.


klimatis cvlilebis fenomenis globaluri xasiaTidan gamomdinare<br />

aucilebeli gaxda misi SeCerebisaTvis kacobriobis Zalisxmevis gaerTianeba.<br />

1988 wels msoflios wamyvani mecnierebisagan Seiqmna gaeros klimatis<br />

cvlilebis mTavrobaTaSorisi sabWo (Intergovernamental Panel on Climate Chan<strong>ge</strong> -<br />

IPCC), romlis mizania Seafasos adamianis saqmianobiT gamowveuli klimatis<br />

cvlilebis riski, misi potenciuri Sede<strong>ge</strong>bi, am Sede<strong>ge</strong>bis Serbilebisa da<br />

klimatis <strong>cvlileba</strong>sTan adaptaciis gzebi. man Seiswavla problema da ganacxada<br />

globaluri temperaturis matebis Sesaxeb saTburis gazebis atmosferoSi<br />

gafrqvevis gamo, ris Semdegac daiwyo saerTaSoriso RonisZiebebis gatareba am<br />

gafrqvevebis SemcirebisTvis. 1992 wels rio-de-JaneiroSi xeli moewera gaeros<br />

klimatis cvlilebis CarCo-konvencias (UNFCCC-gkcCk), romelSic aisaxa<br />

globaluri klimatis cvlilebis problema da masTan brZolis principebi.<br />

klimatis cvlilebis CarCo-konvencia, romelsac amJamad ukve 192 qveyana, maT<br />

Soris saqarTveloc, miuerTda, ayalibebs saerTaSoriso qmedebebis mTavar<br />

principebs, rom qveynebi win unda aRudgnen klimatis cvlilebis problemas<br />

maTi valdebulebebis da SesaZleblobebis Sesabamisad da ganviTarebulma<br />

qveynebma unda ikisron mTavari roli am problemis gadawyvetaSi. konvencia<br />

Qxelmomwer mxare-qveynebs (ganviTarebuls da ganviTarebads) gansxvaveul<br />

valdebulebebs usaxavs, maTi ganviTarebis donis Sesabamisad. es gansxvaveba<br />

aisaxeba konvenciis kiotos protokolSic, romelic aregulirebs saTburis<br />

gazebis emisiis SemcirebasTan dakavSirebul ekonomikur aspeqtebs. kerZod, am<br />

protokoliT gansazRvrulia saTburis gazebis emisiis Semcirebis raodenobrivi<br />

valdebulebebi ganviTarebuli qveynebisaTvis da aseve gansazRvrulia<br />

meqanizmebi (e.w. „kiotos protokolis moqnili meqanizmebi“) am valdebulebebis<br />

Sesrulebis gasaadvileblad.<br />

kiotos moqnili meqanizmebidan saqarTveloSi daSvebulia mxolod sufTa<br />

ganviTarebis meqanizmi (sgm), rac niSnavs, rom ganviTarebul qveynebs ufleba<br />

aqvT <strong>Tavi</strong>anTi valdebulebebis nawili ganviTarebad qveyanaSi Seasrulon ufro<br />

sufTa, naklebi saTburis gazebis gamfrqvevi teqnologiebis danergvis gziT. Aam<br />

meqanizmis farglebSi saqarTveloSi mimdinareobs seriozuli muSaoba saTburis<br />

gazebis emisiis Semcirebis SesaZlo sferoebis gamovlenis, proeqtebis<br />

momzadebisa da ganxorcielebis TvalsazrisiT. saTburis gazebis emisiis<br />

Semcirebis perspeqtiuli sferoebia<br />

ener<strong>ge</strong>tika, transporti, samrewvelo<br />

procesebi (azotis warmoeba, cementis<br />

warmoeba, metalurgiuli warmoebebi),<br />

soflis meurneoba, narCenebis<br />

gadamuSaveba.<br />

2. klimatis cvlilebis gamovlineba<br />

saqarTveloSi<br />

axlaxan Catarebulma kvlevebma<br />

(`saqarTvelos II erovnuli angariSi<br />

gaeros klimatis cvlilebis CarCokonvenciisadmi~,<br />

2009) gamoavlina<br />

ZiriTadi klimaturi parametrebis<br />

(haeris saSualo da eqstremaluri<br />

temperatura, saSualo wliuri<br />

naleqebi, fardobiTi tenianoba,<br />

klimatur procesebze dakvirvebisaTvis<br />

gamoiyeneba specialuri teqnikuri<br />

saSualebebiT aRWurvili hidrometeorologiuri<br />

sadgurebi, romlebic awarmoeben<br />

dakvirvebebs da iReben informacias<br />

klimaturi parametrebis (temperatura,<br />

naleqebi, tenianoba da sxv.) Sesaxeb qveynis<br />

sxvadasxva nawilSi. aRebuli informacia<br />

ikribeba, sistematizirdeba da muSavdeba<br />

hidrometeorologiur centrSi. arsebuli<br />

mravalwliani monacemebis analizis<br />

safuZvelze SesaZloa gakeTdes prognozebi<br />

momavali monacemebis Sesaxeb.<br />

bolo ocwleulSi saqarTveloSi hidrometeorologiuri<br />

sadgurebis ricxvi<br />

mkveTrad Semcirda, ris gamoc Semcirebulia<br />

miRebul monacemTa sizustec. hidrometeorologiuri<br />

centris funqciebs amJamad<br />

asrulebs garemos dacvis erovnuli<br />

saa<strong>ge</strong>nto, romelic struqturulad Sedis<br />

saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi<br />

resursebis saministroSi da mis saqveuwyebo<br />

dawesebulebas warmoad<strong>ge</strong>ns. am da sxva<br />

statistikuri informaciis safuZvelze<br />

tardeba kvlevebi klimatis amJamindeli da<br />

momavali mdgomareobis Sesaxeb.


datenianebis reJimi, qari) <strong>cvlileba</strong> saqarTvelos mTel teritoriaze. kerZod,<br />

meteorologiuri sadgurebis statistikurma monacemebma aCvena haeris saSualo<br />

da eqstremaluri temperaturis zrda da naleqebis saSualo wliuri jamisa da<br />

reJimis <strong>cvlileba</strong> rogorc dasavleT, ise aRmosavleT saqarTveloSi.<br />

diagrama 3. haeris temperaturis saSualo mniSvnelobebis <strong>cvlileba</strong> saqarTveloSi<br />

(Sedarebulia 1900-1960 da 1957-2006 ww-is 60-wliani saSualo monacemebi).<br />

diagrama <strong>4.</strong> naleqTa saSualo wliuri jamebis <strong>cvlileba</strong> (Sedarebulia 1900-1960 da 1957-2006 ww-is<br />

60-wliani saSualo monacemebi).<br />

amave klimaturi parametrebis prognozi gviCvenebs, rom momavalSi es<br />

cvlilebebi kidev ufro dramatul xasiaTs miiRebs. modelirebis gamoyenebiT<br />

miRebuli temperaturisa da naleqTa jamebis prognozebi 2100 wlisaTvis<br />

dasavleT da aRmosavleT saqarTveloSi mocemulia 5-8 diagramebze.


diagrama 5. temperaturis prognostirebuli mniSvnelobebi dasavleT saqarTveloSi 2100<br />

wlisaTvis ( 0 C), gamoyenebuli modelebis gasaSualebiT miRebuli Sede<strong>ge</strong>bis mixedviT.<br />

diagrama 6. temperaturis prognostirebuli mniSvnelobebi aRmosavleT saqarTveloSi<br />

2100 wlisaTvis ( 0 C), gamoyenebuli modelebis gasaSualebiT miRebuli Sede<strong>ge</strong>bis<br />

mixedviT.<br />

diagrama 7. naleqTa jamis prognostirebuli mniSvnelobebi dasavleT saqarTveloSi<br />

2100 wlisaTvis (mm), gamoyenebuli modelebis gasaSualebiT miRebuli Sede<strong>ge</strong>bis<br />

mixedviT.


diagrama 8: naleqTa jamis prognostirebuli mniSvnelobebi aRmosavleT saqarTveloSi<br />

2100 wlisaTvis (mm), gamoyenebuli modelebis gasaSualebiT miRebuli Sede<strong>ge</strong>bis<br />

mixedviT.<br />

ukanasknel xanebSi, rogorc statistika mowmobs, saqarTveloSi mkveTrad<br />

gaxSirda bunebrivi kataklizmebi, romlebic damaxasiaTebelia klimatis<br />

cvlilebisaTvis. Cveulebriv movlenad iqca Zlieri wvimebi, <strong>Tavi</strong>si dramatuli<br />

Sede<strong>ge</strong>biT; gaxSirda mewyerebi, wyalmovardnebi, zvavebi, mdinareebis<br />

kalapotidan gadmosvla, qarborbalebi. gamovlinda sezonurobis <strong>cvlileba</strong>.<br />

ramdenime adgilas gamoikveTa gaudabnoebis procesi. jerjerobiT Seswavlili<br />

ar aris am movlenebis gamomwvevi konkretuli, qveynisaTvis specifikuri<br />

mizezebi. saqarTveloSi klimatis aseT <strong>cvlileba</strong>s, savaraudod, ganapirobebs<br />

ekosistemebis mravalferovneba da qveynis reliefi – maRali mTebi da wylis<br />

uxvi resursebi, aseve zRvis siaxlove.<br />

aRniSnuli klimaturi cvlilebebisa da stiqiuri movlenebis mavne<br />

Sede<strong>ge</strong>bs amZafrebs ener<strong>ge</strong>tikuli krizisis periodSi (1990-iani wlebi) gakafuli<br />

tyeebi da qarsacavebi, wylis resursebis marTvis (napirsamagri, sadrenaJo,<br />

sairigacio) sistemebis gaumarTaoba, rac aisaxeba niadagis eroziaze. es ki<br />

amcirebs sasoflo-sameurneo savargulebis farTobebsa da maT nayofierebas.<br />

gauTvaliswinebeli stiqiuri movlenebis Sede<strong>ge</strong>bis likvidaciisaTvis<br />

aucilebeli xdeba sul ufro meti fuladi saxsrebis daxarjva, rac mZime<br />

tvirTad awveba qveynis ekonomikas.<br />

dakvirvebebma da kvlevebma gamoavlina klimatis cvlilebis Sede<strong>ge</strong>bisadmi<br />

gansakuTrebiT mgrZnobiare regionebi saqarTveloSi. esenia: Savi zRvis sanapiro<br />

zoli, sadac aweulia zRvis done da momatebulia Stormuli modenebis sixSire<br />

da simZlavre, rasac emateba foTis mimdebare teritoriaze (gansakuTrebiT) md.<br />

rionis adidebiT gamowveuli problemebi; qvemo svaneTis regioni (lentexis<br />

raioni), sadac adgili aqvs niadagis erozias da gaxSirebulia stiqiuri<br />

movlenebi (wyalmovardnebi, mewyerebi, zvavebi, didTovloba, wyaldidoba);<br />

dedofliswyaros regioni, sadac mimdinareobs gaudabnoebis procesi. am sami<br />

regionis amJamindeli da saprognozo monacemebis analizma aCvena maTi<br />

gansakuTrebuli mgrZnobiaroba klimatis cvlilebis mimdinare procesis mimarT,<br />

rac aucileblad moiTxovs gansakuTrebuli kontrzomebis miRebas.


diagrama 9: saSualo temperaturebis <strong>cvlileba</strong> prioritetul regionebSi 1955-2005 ww-Si<br />

(Sedarebulia 1955-1970 da 1990-2005 ww-is 15-wliani periodebis gasaSualoebuli<br />

maCveneblebi).<br />

diagrama 10. naleqebis wliuri jamis <strong>cvlileba</strong> prioritetul regionebSi 1955-2005 ww-Si<br />

(Sedarebulia 1955-1970 da 1990-2005 ww-is 15-wliani periodebis gasaSualoebuli<br />

maCveneblebi).<br />

Savi zRvis sanapiro zoli. zRvis sanapiro zoli yvelgan, mTel<br />

msoflioSi amJRavnebs gansakuTrebul mgrZnobiarobas klimatis cvlilebis<br />

mavne zegavlenis mimarT da am mxriv gamonakliss arc saqarTvelos<br />

SavizRvispireTi warmoad<strong>ge</strong>ns, sadac sanapiro zolis mTel sigrZeze SeiniSneba<br />

zRvis donis aweva xmeleTTan SedarebiT, Stormebis gaxSireba da gaZliereba,<br />

zRvaSi mdinareebis Camonatanis gazrda da zRvis zedapiruli wylebis<br />

temperaturis <strong>cvlileba</strong>. gansakuTrebiT mwvave mdgomareobaa md. rionis<br />

deltaSi, q. foTTan, sadac aris ormagi problema (Seqmnili mdinaris ori<br />

totiT): erTi mxriv, zRvis SemoWra da xmeleTis mitaceba da, meore mxriv,<br />

mdinaris SeWra zRvaSi da iq naSalis Catana. uaxlesi kvlevebi (saqarTvelos II<br />

erovnuli angariSi kcCk-isadmi, 2009) aCvenebs, rom Savi zRvis sanapiro zona<br />

warmoad<strong>ge</strong>ns saqarTveloSi amJamad yvelaze mowyvlad ekosistemas klimatis


cvlilebisadmi da modelirebuli prognozebi 2100 wlisaTvis kidev ufro<br />

savalalo suraTs gvixatavs.<br />

diagrama 11. sxvadasxva siZlieris Stormebis jamuri raodenobis da wilis dinamika<br />

saqarTvelos SavizRvispireTSi.<br />

qvemo svaneTi (lentexis raioni). aq gansakuTrebiT aRsaniSnavia naleqebis<br />

raodenobis momateba (dRiurma jamma 30 mm-s gadaaWarba). Secvlilia TviT<br />

naleqebis mosvlis reJimi _ ufro xSiri da uxvia, magram ufro moklexniani.<br />

amis Sedegia gaxSirebuli da gaZlierebuli wyaldidobebi, zvavebi, mewyrebi da<br />

Rvarcofebi. niadagis gaZlierebuli erozia, rasac xels uwyobs gaCexili<br />

tyeebic, did zarals ayenebs raionis ekonomikas da iwvevs migraciis tendencias.<br />

diagrama 12. wyaldidobebis maxasiaTeblebi md. cxeniswylis auzSi.<br />

diagrama 13. mewyerebis dinamika lentexis raionis dazianebul adgilebSi, 1980-1998.


dedofliswyaros raioni. klimatis cvlilebis mavne gavlena gamoixateba<br />

gvalvis gaxSirebaSi, wylis resursebis daklebasa da miwis degradaciaSi.<br />

moSlili qarsacavi zoli da irigaciis sistema (me-20 saukunis bolos,<br />

politikur-ekonomikuri krizisis dros) damatebiT problemebs uqmnis soflis<br />

meurneobisaTvis am Zalian mniSvnelovani regionis ekonomikur sar<strong>ge</strong>blianobas.<br />

diagrama 1<strong>4.</strong> gvalvis dinamika dedofliswyaros raionSi.<br />

diagrama 15. wylis danaklisi soflis meurneobaSi<br />

SeniSvna: wylis danaklisi Sefasebulia wylis resursebis marTvis WEAP modeliT<br />

SavizRvispireTis, qvemo svaneTisa da dedofliswyaros regionebis<br />

aRniSnuli problemebis garda, saqarTveloSi, savaraudod, arsebobs kidev sxva<br />

regionebi da sferoebi, sadac jer kidev ar aris Seswavlili klimatis<br />

cvlilebis zegavlena. aq igulisxmeba mdinareebis adidebasTan dakavSirebuli<br />

gaxSirebuli wyaldidobebi, rac xdeba TiTqmis yvela raionSi, myinvarebis<br />

dnobasTan dakavSirebuli sakiTxebi da a.S., rac uaxloes momavalSi<br />

aucileblad moiTxovs gamokvlevas.<br />

3. saqarTvelos wili saTburis gazebis msoflio emisiebSi<br />

saqarTveloში saTburis gazebis emisiebi DZlier Semcirda 90-ian wlebSi.<br />

es gamowveuli iyo politikuri ZvrebiT da ekonomikis moSliT. gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovani gavlena iqonia ener<strong>ge</strong>tikulma krizisma, ramac mkveTrad Seamcira<br />

wiaRiseuli sawvavis moxmareba, Tumca imavdroulad Seaferxa mrewvelobis (da<br />

saerTod ekonomikis) ganviTarebac. Aamis Sedegad, saqarTvelos saTburis<br />

gazebis emisia, 1990 wlis donesTan SedarebiT, mkveTrad daeca da miuxedavad<br />

ekonomikis gamococxlebisa da garkveuli aRmavlobisa 2003 wlis Semdeg,<br />

dRemde ver miaRwia Zvel maCveneblebs.


diagrama 16. saqarTvelos saTburis gazebis emisiebis trendi 1990-2006 ww.<br />

diagrama 17: saTburis gazebis emisiebi 1990-2006 ww. seqtorebis mixedviT.<br />

SeniSvna: am da momdevno diagramebze warmod<strong>ge</strong>nili seqtorebis klasifikacia miyveba saTburis gazebis<br />

emisiebis aRricxvisas miRebul saxelmZRvanelo miTiTebebs, romlis mixedviTac ener<strong>ge</strong>tikis seqtori<br />

moicavs wiaRiseuli sawvavis moxmarebis mTel sferos, transportis CaTvliT, xolo narCenebis seqtori –<br />

nagavsayrelebsa da Camdinare wylebs, romelTaganac warmoiSoba saTburis gazebi.<br />

specifikuria tyeebis wili saTburi airebis emisiaSi: xeebis asakidan da<br />

saxeobidan gamomdinare tye jamurad SeiZleba iyos saTburis gazebis an<br />

gamfrqvevi, an STamnTqmeli. 2000 wlidan saqarTvelos saTburis gazebis<br />

gafrqvevasa da Sefaseba-aRricxvaSi gaTvaliswinebulia tyis es specifika.<br />

Sefasebis Sede<strong>ge</strong>bi warmod<strong>ge</strong>nilia me-18 diagramaze.


diagrama 18. saTburis gazebis emisiebi 2000-2006 wlebSi seqtorebis mixedviT (tyeebis CaTvliT).<br />

diagramebidan Cans, rom ener<strong>ge</strong>tikis seqtori saqarTveloSi, sxva qveynebis<br />

msgavsad, wamyvania saTburis gazebis gafrqvevis TvalsazrisiT. miuxedavad<br />

mniSvnelovani dasustebisa 1990-iani wlebis politikuri kataklizmebis Semdeg,<br />

ener<strong>ge</strong>tika amJamad saqarTveloSi aRmavlobis gzazea da, Sesabamisad, saTburis<br />

gazebis emisiebic zrdis tendencias amJRavnebs. ener<strong>ge</strong>tikis seqtoridan<br />

gansakuTrebiT didi emitori transportis qveseqtoria. qvemoT moyvanili<br />

diagrama asaxavs am dargidan saTburis gazebis emisiebis tendencias 1990-idan<br />

2006 wlamde.<br />

diagrama 19. saTburis gazebis emisiebis dinamika transportis seqtoridan.<br />

saqarTvelos wili saTburis gazebis msoflio emisiebSi Zalian mcirea<br />

da 0.01 %-ze naklebs Sead<strong>ge</strong>ns. aqve aRsaniSnavia, rom saqarTvelo mzardi<br />

ekonomikis qveyanaa da Tu qveyanaSi ar gatardeba specialuri RonisZiebebi,<br />

ekonomikis zrdasTan erTad misi saTburis gazebis emisiebis wilic savaraudod<br />

gaizrdeba. yvelaze mniSvnelovani resursebi saTburis gazebis emisiebis<br />

Sesamcireblad aris wiaRiseuli sawvavis ganaxlebadi energoresursebiT


Canacvleba; transportis seqtorSi, erTis mxriv, sawvavis Canacvleba (benzinisa<br />

da dizelis sawvavis Secvla gaziT, romelsac naklebi globaluri daTbobis<br />

potenciali aqvs) da, meores mxriv, satransporto sqemebis gardaqmna; axali<br />

teqnologiebis Semotana warmoebaSi; energodamzogavi mSenebloba, sxvadasxva<br />

warmoebis narCeni energiebis (siTbos) gamoyeneba da sxv. gansakuTrebul<br />

SesaZleblobas saTburis gazebis emisiebis Sesamcireblad iZleva sufTa<br />

ganviTarebis meqanizmi.<br />

garda saTburis gazebis emisiebis Semcirebisa, klimatis cvlilebis<br />

konvencia iTvaliswinebs klimatis <strong>cvlileba</strong>sTan da mis Sede<strong>ge</strong>bTan adaptaciis<br />

RonisZiebebis gatarebis aucileblobasac. rogorc saqarTveloSi, ise msoflios<br />

mraval qveyanaSi mwvaved dgas klimatis mimdinare cvlilebiT gamowveuli<br />

zianis aRd<strong>ge</strong>nisa da misadmi medegobis aRd<strong>ge</strong>nis RonisZiebebis saswrafod<br />

gatarebis aucilebloba. rogorc wesi, aseTi RonisZiebebi moiTxovs<br />

mniSvnelovan xarjebs. gansakuTrebiT mowyvladi regionebis, seqtorebisa da<br />

ekosistemebis drouli gamovlena da Sesabamisi saadaptacio RonisZiebebis<br />

gansazRvra, maTTvis aucilebeli xarjebis gamoTvlasa da moZiebasTan erTad,<br />

warmoad<strong>ge</strong>ns kidev erT, Zalian mniSvnelovan mimarTulebas klimatis cvlilebis<br />

sferoSi. saqarTvelos II erovnul SetyobinebaSi gaeros klimatis cvlilebis<br />

CarCo-konvenciis mimarT (2009) ganisazRvra aseTi regionebi (SavizRvispireTi,<br />

dedofliswyaro da qvemo svaneTi) da SemuSavda ramdenime saproeqto winadadeba<br />

maTi adaptaciisaTvis, Sesabamis xarjTaRricxvasTan erTad.<br />

K<br />

<strong>4.</strong> ZiriTadi gamowvevebi<br />

saqarTveloSi klimatis globaluri cvlilebis Sede<strong>ge</strong>bis Seswavlaanalizma<br />

gamoavlina klimaturi parametrebis (saSualo wliuri, maqsimaluri da<br />

minimaluri temperatura, naleqTa saSualo wliuri jami da naleqebis mosvlis<br />

reJimi) sagrZnobi cvlilebebi me-20 s-is dasawyisidan dRemde.Ees cvlilebebi<br />

aisaxeba sxvadasxva ekosistemis maxasiaTeblebze, maT xarisxobriv degradaciaze,<br />

ekonomikuri efeqtianobis Semcirebaze. saqarTveloSi iseve, rogorc mTel<br />

msoflioSi, aRiniSneba eqstremaluri klimaturi movlenebis gaxSireba<br />

(Stormebi, qariSxlebi, wyaldidobebi, zvavebi, mewyerebi, siTburi talRebi), rac<br />

didwilad ukavSirdeba klimatis cvlilebis process.<br />

klimatis globaluri cvlilebis lokaluri Sede<strong>ge</strong>bis Seswavlam<br />

saqarTveloSi gamoavlina gansakuTrebiT mgrZnobiare regionebi: Savi zRvis<br />

sanapiro zoli, dedofliswyaros regioni da qvemo svaneTi (lentexis raioni),<br />

sadac saWiroa dauyovnebeli saadaptacio RonisZiebebi.<br />

klimatis cvlilebis Sede<strong>ge</strong>bis simwvavidan gamomdinare saqarTvelom<br />

klimatis cvlilebis politikis sferoSi qveynis prioritetul mimarTulebad<br />

aRiara klimatis <strong>cvlileba</strong>sa da mis Sede<strong>ge</strong>bTan adaptacia. mimdinareobs<br />

seriozuli muSaoba erovnuli saadaptacio samoqmedo <strong>ge</strong>gmis Sesaqmnelad, rac<br />

qveyanas daexmareba gasatarebeli RonisZiebebis organizebasa da saxsrebis<br />

mozidvaSi. aseTi <strong>ge</strong>gmis Seqmna Zalian Sromatevadi samuSaoa da moiTxovs<br />

mravalmxriv Zalisxmevas mecnieruli, ekonomikuri, finansuri da teqnikuri<br />

potencialis mobilizebisa da gamoyenebis TvalsazrisiT. paralelurad<br />

mimdinareobs saerTaSoriso (maT Soris, gkcCk-is farglebSi arsebuli)<br />

finansuri meqanizmebis (pirvel rigSi, kiotos protokolTan arsebuli<br />

adaptaciis fondis) gamoyenebis SesaZleblobebis Seswavla.<br />

rac Seexeba klimatis cvlilebis Serbilebis mimarTulebas, miuxedavad<br />

saTburis gazebis mcire emisiisa, saqarTvelo, rogorc gkcCk-is mxare da misi<br />

kiotos protokolis wevri-qveyana, apirebs gaataros RonisZiebebi am emisiebis<br />

Sesamcirebladac. es gadawyvetileba aisaxa saqarTvelos mier 2009 wlis


dekemberSi kopenha<strong>ge</strong>nSi miRebul dokumentTan (e.w. `kopenha<strong>ge</strong>nis akordi~)<br />

mierTebis oficialur ganacxadSic. saTburis gazebis emisiis Sesamcireblad<br />

saqarTvelo prioritetulad miiCnevs sufTa ganviTarebis meqanizmis sruli<br />

siZlieriT amoqmedebas uaxloes sam weliwadSi (2012 wlamde, roca iwureba<br />

kiotos protokoliT gaTvaliswinebuli pirveli savaldebulo periodi). amJamad<br />

saqarTveloSi registrirebulia sufTa ganviTarebis meqanizmis 2 proeqti,<br />

ramdenime ki damuSavebis procesSia. kidev erTi ZiriTadi mimarTuleba am<br />

kuTxiT aris saTburis gazebis Semcirebis erovnuli <strong>ge</strong>gmis SemuSaveba, rac<br />

<strong>ge</strong>gmiur CarCoebSi moaqcevs saTburis gazebis Semcirebis RoniZiebebs.<br />

2010 wlis dekemberSi gaeros klimatis cvlilebis CarCo-konvenciis<br />

mxareTa Sexvedram unda gadawyvitos saTburis gazebis emisiis Semcirebis<br />

mimarTulebiT maTi raodenobrivi valdebulebebis da klimatis cvlilebis<br />

sferoSi gasatarebeli momavali msoflio politikis sakiTxebi. kiotos<br />

protokolis Semcvleli xelSekrulebis Sinaarsze didadaa damokidebuli<br />

wevri-qveynebis Semdgomi erovnuli politikis mimarTulebebic da es<br />

xelSekruleba mniSvnelovnad gansazRvravs saqarTvelos 2012 wlis Semdgom<br />

politikas klimatis cvlilebis sferoSi.<br />

gamoyenebuli literatura:<br />

1. saqarTvelos meore erovnuli Setyobineba klimatis cvlilebis CarCo<br />

konvenciisaTvis, Tbilisi, 2009<br />

2. IPCC 4 th Assessment Report , 2007<br />

3. saqarTvelos mTavrobis pozicia klimatis cvlilebis politikis Sesaxeb 2010-2012<br />

ww.<br />

<strong>4.</strong> Association of Georgia with the Copenha<strong>ge</strong>n Accord (oficialuri werili danarTiT emisiebis<br />

Semcirebis Sesaxeb)

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!