02.02.2013 Views

marketingis safuZvlebi

marketingis safuZvlebi

marketingis safuZvlebi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong><br />

saxelmZRvanelo<br />

prof. g. SublaZis redaqciiT<br />

saqarTvelos ekonomikur mecnierebaTa akademiis mier<br />

rekomendebulia saxelmZRvanelod umaRlesi<br />

saswavleblebis studentebisaTvis<br />

gamomcemloba `universali~<br />

Tbilisi, 2009


`<strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>~ erT-erTi ZiriTadi saswavlo<br />

disciplinaa rogorc sabazro ekonomikis pirobebSi momuSave<br />

warmoeba-gasaRebis specialistebis, aseve sawarmoebis<br />

(firmebis) menejerebisaTvis.<br />

saxelmZRvaneloSi ganxilulia Semdegi sakiTxebi: bazari<br />

— <strong>marketingis</strong> obieqturi ekonomikuri safuZveli, <strong>marketingis</strong><br />

arsi da marTva, dagegmva da kontroli, marketinguli<br />

garemo, marketinguli kvlevis meTodologiuri da informaciuli<br />

<strong>safuZvlebi</strong>, sasaqonlo bazrebis kompleqsuri gamokvleva,<br />

saerTaSoriso marketingi da sxv.<br />

gankuTvnilia umaRlesi saswavleblebis studentebisaTvis,<br />

agreTve <strong>marketingis</strong> sakiTxebiT dainteresebuli pirebisaTvis.<br />

avtorTa koleqtivi: g. SublaZe, b. mRebriSvili,<br />

m. nanitaSvili, i. xuxua.<br />

recenzentebi: asoc. prof. l. dolikaSvili<br />

asoc. prof. f. wowkolauri<br />

2<br />

© avtorTa koleqtivi, 2009<br />

gamomcemloba `universali~, 2009<br />

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 22 36 09, 8(99) 17 22 30<br />

E–mail: universal@internet.ge<br />

ISBN 978-9941-12-774-8


Sinaarsi<br />

Sesavali ....................................................................................... 7<br />

Tavi 1. bazari — <strong>marketingis</strong> obieqturi<br />

ekonomikuri safuZveli .......................... 11<br />

1.1. bazari rogorc ekonomikur urTierTobaTa<br />

sistema ..................................................................................... 11<br />

1.2. bazris ZiriTadi elmentebi. bazris regulireba ..... 16<br />

Tavi 2. <strong>marketingis</strong> arsi da socialur-<br />

ekonomikuri mniSvneloba ................... 26<br />

2.1. <strong>marketingis</strong> arsi da funqciebi.......................................... 26<br />

2.2. <strong>marketingis</strong> ZiriTadi principebi da elementebi......... 37<br />

2.3. <strong>marketingis</strong> saxeebi da tipebi ............................................ 42<br />

Tavi 3. <strong>marketingis</strong> marTva ............................................... 47<br />

3.1. marketinguli saqmianobis marTvis procesi da<br />

ZiriTadi koncefciebi ..................................................... 47<br />

3.2. <strong>marketingis</strong> organizacia sawarmoSi (firmaSi) .............. 58<br />

3.3. <strong>marketingis</strong> samsaxurebis amocanebi da funqciebi...... 64<br />

Tavi 4. dagegmva da kontroli <strong>marketingis</strong><br />

marTvis sistemaSi ....................................................... 73<br />

4.1. strategiuli da taqtikuri dagegmva marketingSi...... 73<br />

4.2. biznesgegma da misi kavSiri marketingTan ...................... 82<br />

4.3. <strong>marketingis</strong> kontroli da misi saxeebi............................ 87<br />

4.4. <strong>marketingis</strong> sarevizio gegma .............................................. 92<br />

Tavi 5. marketinguli garemo .......................................... 100<br />

5.1. marketinguli garemo da misi mniSvneloba..................... 100<br />

5.2. firmis mikro marketinguli garemo................................. 102<br />

5.3. firmis makro marketinguli garemo................................. 109<br />

3


Tavi 6. marketinguli kvlevis meTodologiurinformaciuli<br />

da organizaciuli<br />

<strong>safuZvlebi</strong> .............................................................. 115<br />

6.1. marketinguli kvleva, misi mizani da ZiriTadi<br />

obieqtebi.............................................................................. 115<br />

6.2. marketinguli kvlevis meTodologiuri<br />

<strong>safuZvlebi</strong> .......................................................................... 117<br />

6.3. marketinguli saqmianobis informaciuli<br />

uzrunvelyofa.................................................................... 121<br />

6.4. marketinguli kvlevis organizacia................................. 126<br />

Tavi 7. momxmarebelTa Seswavla.................................... 131<br />

7.1. momxmarebelTa tipologia da misi gansazRvruli<br />

faqtorebi ............................................................................ 131<br />

7.2. samomxmareblo saqonlis SeZenis procesi ..................... 137<br />

7.3. sawarmoo daniSnulebis saqonlis SeZenis procesis<br />

Taviseburebani ................................................................... 140<br />

Tavi 8. bazrebis gamokvleva da segmentacia ......... 143<br />

8.1. bazris gamokvleva da misi obieqtebi............................... 143<br />

8.2. bazris tevadoba. prognozireba........................................ 149<br />

8.3. bazris segmentacia rogorc bazris gamokvlevis<br />

meTodi................................................................................... 154<br />

8.4. bazris miznobrivi segmenti, misi Sefaseba da<br />

SerCeva................................................................................... 160<br />

8.5. pozicirebis marketinguli strategiebi ....................... 165<br />

Tavi 9. saqoneli da sasaqonlo politika ................ 171<br />

9.1. saqonlis cneba da klasifikacia ....................................... 171<br />

9.2. sasaqonlo politikis arsi da misi SemuSaveba .............. 180<br />

9.3. sasaqonlo niSani da misi mniSvneloba marketingSi ..... 188<br />

9.4 brendingi .................................................................................. 191<br />

9.5. axali saqoneli da misi Seqmnis procesi.......................... 194<br />

9.6. saqonlis sasicocxlo cikli ............................................. 200<br />

4


Tavi 10. fasi da faswarmoqmna ......................................... 207<br />

10.1. fasis arsi da faswarmoqmnis sistema ............................. 207<br />

10.2. faswarmoqmnis politika da faswarmoqmnis procesis<br />

etapebi da meTodebi.......................................................... 217<br />

10.3. fasebis dawesebaze moqmedi faqtorebi ........................ 225<br />

10.4. sabazro fasebis formirebis meqanizmi......................... 232<br />

Tavi 11. marketinguli arxebi da logistika .......... 243<br />

11.1. marketinguli arxebis arsi, saxeebi da doneebi.......... 243<br />

11.2. vertikaluri, horizontaluri da kombinirebuli<br />

sistemebi .............................................................................. 247<br />

11.3. marketinguli arxebis SerCeva ......................................... 253<br />

11.5. logistika .............................................................................. 255<br />

Tavi 12. sacalo da sabiTumo vaWroba<br />

<strong>marketingis</strong> sistemaSi.............................................. 260<br />

12.1. sacalo vaWroba ................................................................... 260<br />

12.2. sabiTumo vaWroba ................................................................ 266<br />

Tavi 13. marketingi sabanko da sadazRvevo<br />

saqmianobaSi da fasiani qaRaldebis<br />

bazarze ................................................................... 276<br />

13.1. sabanko marketingi .............................................................. 276<br />

13.2. sadazRvevo saqmianobis marketingi ............................... 283<br />

13.3. fasiani qaRaldebis bazari, rogorc <strong>marketingis</strong><br />

obieqti da marketinguli strategiebis<br />

Taviseburebani am bazarze .............................................. 286<br />

Tavi 14. marketinguli komunikaciis sistema ........ 294<br />

14.1. marketinguli komunikaciis kompleqsis Sesaxeb........ 294<br />

14.2. reklama rogorc marketinguli komunikaciis forma<br />

da misi saxeebi ..................................................................... 301<br />

14.3. personaluri gayidvebi...................................................... 309<br />

14.4. sazogadoebasTan urTierTobebi .................................... 310<br />

14.5. gasaRebis stimulireba ...................................................... 319<br />

Tavi 15. internet-marketingi.......................................... 323<br />

15.1. interneti da misi roli <strong>marketingis</strong> ganviTarebaSi. 323<br />

5


15.2. eleqtronuli vaWroba ....................................................... 329<br />

Tavi 16. saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> Sesaxeb........... 352<br />

16.1. saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> arsi da warmoSobis<br />

winapirobebi ........................................................................ 352<br />

16.2. globaluri marketinguli garemo ................................. 356<br />

16.3. saerTaSoriso bazrebze gasvlis marketinguli<br />

strategiebi......................................................................... 363<br />

16.4. saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> ZiriTadi elementebi...... 367<br />

Tavi 17. marketingi da sazogadoeba............................ 374<br />

17.1. sazogadoebrioba <strong>marketingis</strong> negatiuri<br />

momentebis Sesaxeb............................................................. 374<br />

17.2. moqalaqeTa (momxmarebelTa) moqmedebani<br />

<strong>marketingis</strong> regulirebisaTvis..................................... 388<br />

17.3. <strong>marketingis</strong> eTika ................................................................ 402<br />

ganmartebiTi leqsikoni (glosariumi) ..................... 410<br />

literatura ............................................................................... 448<br />

6


Sesavali<br />

saqarTveloSi sabazro urTierTobebze gadasvlam mTeli<br />

rigi problemebi daayena ekonomikur mecnierebaTa winaSe.<br />

maT Soris mniSvnelovania sawarmoebis (firmebis) sameurneo<br />

saqmianobis (biznesis) ganxorcieleba aseT urTierTobaTa<br />

pirobebSi.<br />

`<strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>~ erT-erTi fuZemdebluri<br />

saswavlo disciplinaa sabazro urTierTobaTa pirobebSi momuSave<br />

specialistebisaTvis. misi mizania gaacnos biznesis<br />

specialistebs — saqonlis Semqmnelebs (inJiner-konstruqtorebs,<br />

dizainerebs), savaWro — gasaRebis, momsaxurebis<br />

sferos, reklamis muSakebs, agreTve sawarmos xelmZRvanelebs<br />

(menejerebs) bazarze aqtiuri saqmianobis wesebi, saqonlis<br />

warmoebisa da realizaciis problemebis sistemuri gadawyvetis,<br />

momxmareblebTan diferenciuli midgomis meTodebi.<br />

am disciplinam unda Camouyalibos studentebs jerovani<br />

warmodgena imis Sesaxeb, rom marketingi biznesSi sawarmos<br />

(firmis) miznebis miRwevis saSualebaa bazris (momxmareblebis)<br />

moTxovnis gamovlenisa da misi efeqtiani dakmayofilebisaTvis<br />

konkurentunariani saqonlisa da momsaxurebis<br />

miwodebis maRali donis uzrunvelyofis gziT.<br />

cneba `marketingi~ (ingl. `market~ — bazari) Semovida<br />

aSS ekonomikur literaturaSi XIX-XX saukuneTa mijnaze.<br />

<strong>marketingis</strong> warmoSoba ganapiroba gasaRebis sferoSi Seqmnilma<br />

sirTuleebma, rac dakavSirebuli iyo saqonlis Warbwarmoebis<br />

krizisTan. amitom adre marketingi gaigeboda<br />

rogorc gasaRebis meTodi, romlis amocana iyo gamyidvelis<br />

moZebna im produqciisaTvis, romelic ukve iyo warmoebuli,<br />

an romlis damzadebas SeZlebda mwarmoebeli. XX saukunis 50iani<br />

wlebidan sabazro ekonomikis qveynebSi marketingi gaxda<br />

sawarmoebis (firmebis) sabazro da sawarmoo strategiis gansazRvruli<br />

nawili da igi emyareba samomxmareblo moTxovnis<br />

codnas. amJamad marketingi mogebis mizniT bazrisa da myidvelTa<br />

moTxovnis kompleqsuri Seswavlis safuZvelze saqonlis<br />

warmoeba-gasaRebis da momsaxurebis gawevis saqmianobis<br />

organizaciis xelSemwyobi sistemaa da ara `bazarze orientirebuli<br />

produqciis warmoebisa da gasaRebis organizaci-<br />

7


is marTvis sistema~ 1 . Tanamedrove <strong>marketingis</strong> daniSnulebaa<br />

moTxovnasTan warmoebis Segueba, bazarze moTxovnisa da miwodebis<br />

gawonasworeba. <strong>marketingis</strong> strategia unda emyarebodes<br />

grZelvadian prognozirebas, taqtikam ki unda asaxos<br />

saqonelze (momsaxurebaze) bazris koniunqtura da misi formirebis<br />

priobebi.<br />

<strong>marketingis</strong> gamoyeneba gansakuTrebiT aucilebelia<br />

saerTaSoriso biznesis ganxorcielebaSi. samamulo sawarmoebis<br />

(firmebis) msoflio bazarze saqmianobis (saerTaSoriso<br />

biznesis) warmateba bevrad damokidebulia SesaZlo konkurentebTan<br />

brZolis yvela saSualebis sistemur Seswavlaze,<br />

rom kargad icodnen maTi Zlieri da susti mxareebi da es faqtorebi<br />

gaiTvaliswinon saeqsporto politikis SemuSavebis<br />

dros. amave dros saWiroa maTi saqmianobis dadebiTi momentebis<br />

(formebisa da meTodebis) gamoyeneba. am mxriv sul ufro<br />

met mniSvnelobas iZens globaluri marketingi.<br />

Tanamedrove <strong>marketingis</strong> winaSe dgas Semdegi amocanebi:<br />

bazris, momxmarebelTa moTxovnis, gemovnebis da survilebis<br />

Seswavla; warmoebis Segueba am moTxovnebTan, e. i. saqonlis<br />

warmoeba moTxovnis Sesabamisad, bazarze da samomxmareblo,<br />

moTxovnaze zemoqmedeba firmis interesebisaTvis.<br />

mrewvelobaSi, vaWrobaSi, momsaxurebis sferoSi ama Tu<br />

im formiT regularulad axorcieleben marketingul kvlevebs<br />

ucxouri firmebis absoluturi umravlesoba.<br />

Tanamedrove <strong>marketingis</strong> samamulo (erovnul) ekonomikasa<br />

da biznesSi gamoyenebis SesaZleblobasa da mizanSewonilobasTan<br />

dakavSirebiT saWiroa aRiniSnos, rom Cvens qveyanaSi<br />

jerjerobiT marketinguli saqmianobis calkeuli elementebsa<br />

da meTodebs iyeneben. sabazro ekonomikisa da konkurentuli<br />

garemos Camoyalibebis kvalobaze Cvens qveyanaSi<br />

Seiqmneba pirobebi Tanamedrove <strong>marketingis</strong> sazRvargare-<br />

Tis gamocdilebis sruli gamoyenebisaTvis.<br />

maSasadame <strong>marketingis</strong> samSobloa aSS. Semdeg igi gavrcelda<br />

evropasa da iaponiaSi.<br />

<strong>marketingis</strong> saswavlo kursebi SemoRebuli iqna pirvelad<br />

aSS-is universitetebSi 1901-1902 saswavlo wels da rogorc<br />

damoukidebeli samecniero disciplina gamoeyo zogad<br />

ekonomikur Teorias (politikur ekonomias). am disciplinis<br />

1 r. javaxiSvili, n. oqruaSvili. marketingi. Tb., 2007. gv. 3.<br />

8


sagania saqonelsa da momsaxurebaze momxmarebelTa (bazris)<br />

moTxovnis gamokvlevis meSveobiT misi dakmayofilebis socialur-ekonomikuri<br />

da organizaciuli aspeqtebis Seswavla.<br />

<strong>marketingis</strong> Teoriul-meTodologiuri safuZvelia zogadi<br />

ekonomikuri Teoria (`ekonomiksi~ — inglisurenovan<br />

qveynebSi), romlis debulebebze dayrdnobiT yvela sakiTxi<br />

ganixileba logikuri TanmimdevrobiT. es kursi organul<br />

kavSirSia iseT disciplinebTan, rogoricaa mikroekonomika,<br />

biznesis <strong>safuZvlebi</strong>, menejmenti, statistika, finansebi,<br />

fsiqologia, sociologia da sxv. marketingi iyenebs iseT me-<br />

Todebs, rogoricaa: aRricxva, analizi, modelireba, prognozireba<br />

da daproeqteba, sociologiuri gamokvleva da sxv.<br />

<strong>marketingis</strong> disciplinis popularoba TandaTanobiT<br />

izrdeboda da igi gaxda biznesis specialistebis momzadebis<br />

programis Semadgeneli nawili. 1908 wels Seiqmna <strong>marketingis</strong><br />

problemebis pirveli kvleviTi firma. 1911 wels warmoiSva<br />

<strong>marketingis</strong> pirveli specializebuli samsaxurebi (ganyofilebebi)<br />

msxvili firmebis (kompaniebis) struqturebSi, 20ian<br />

wlebSi iqmneba <strong>marketingis</strong>a da reklamis maswavlebelTa<br />

erovnuli asociacia, romelic Semdeg gaerTianda <strong>marketingis</strong><br />

amerikul asociaciaSi. amJamad Seqmnilia <strong>marketingis</strong> institutebi<br />

(saswavleblebi), fakultetebi, mimarTulebebi<br />

mTeli rigi qveynebis, maT Soris saqarTvelos, umaRles saswavleblebSi.<br />

saqarTveloSi <strong>marketingis</strong> samecniero-kvleviTi instituti<br />

Seiqmna mTavrobis dadgenilebiT 1991 wels `vniiks~-is<br />

(saxalxo moxmarebis saqonelze mosaxleobis moTxovnisa da<br />

vaWrobis koniunqturis Seswavlis sakavSiro samecnierokvleviTi<br />

institutis) saqarTvelos filialis bazaze, romelic<br />

funqcionirebda q. TbilisSi 1966 wlidan. pirvelad<br />

leqciebis wakiTxva <strong>marketingis</strong> kursSi daiwyo 1989 wels iv.<br />

javaxiSvilis saxelobis saxelmwifo universitetTan arsebili<br />

biznesis umaRles skolaSi — `specfakultetze~ (1996<br />

wlidan universitetis saerTaSoriso biznesis fakulteti).<br />

gamoica leqciebis kursi `marketingi da komerciuli saqmianoba~<br />

(1991 w.). universitetis ekonomikuri profilis oTx<br />

fakultetze <strong>marketingis</strong> sagnis jerovan doneze swavlebis<br />

mizniT Seiqmna (2002 w.) <strong>marketingis</strong> kaTedra, romelsac mieni-<br />

Wa sauniversiteto statusi.<br />

9


winamdebare saxelmZRvanelo moicavs 17 Tavs, romleb-<br />

Sic gadmocemulia bazris arsi, <strong>marketingis</strong> cnebis Sinaarsi<br />

da ZiriTadi koncefciebi. ganxilulia <strong>marketingis</strong> meTodologiuri<br />

da informaciuli <strong>safuZvlebi</strong>, <strong>marketingis</strong> samsaxuris<br />

organizacia. mniSvnelovani adgili ukavia iseT sakiTxebs,<br />

rogoricaa: bazris kompleqsuri gamokvleva, bazris<br />

segmentacia, saqoneli <strong>marketingis</strong> sistemaSi, marketinguli<br />

komunikaciebis sistema da sxv.<br />

<strong>marketingis</strong> kursis aTviseba moiTxovs saauditorio<br />

mecadineobebis, kolokviumebis Catarebas da studentTa damoukidebel<br />

muSaobas.<br />

mocemuli saxelmZRvanelo 1999 wels gamocemuli saxelmZRvanelos<br />

1 gadamuSavebuli gamocemaa. am gamocemaSi Setanilia<br />

Tavi saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> Sesaxeb, radgan<br />

calke iswavleba kursi `saerTaSoriso marketingi~; gamsxvilebulia<br />

da dazustebuli zogierTi Tavi da paragrafi, damatebulia<br />

internet-marketingi da sxv.<br />

saxelmZRvanelo, Cveni Rrma rwmeniT, ar unda iyos<br />

sqeltaniani, rom ar daafrTxos potenciuri mkiTxvelebi.<br />

masSi lakonurad unda iyos gadmocemuli yvela sakvanZo sakiTxi,<br />

igi ar unda iyos gadatvirTuli sxvadasxva xasiaTis<br />

masalebiTa da monacemebiT, romlebsac ara aqvT uSualo kav-<br />

Siri gansaxilvel TematikasTan. gansakuTrebuli yuradReba<br />

unda mieqces TviT sagnis (kursisa) da misTvis damaxasiaTebeli<br />

cnebebisa da terminebis swor definicias. am mizniT Tanamedrove<br />

saxelmZRvaneloebs aqvT darTuli mokle ganmartebiTi<br />

leqsikoni (glosariumi), romelsac studentebisaTvis<br />

arsebiTi mniSvneloba aqvs. sasurvelia saxelmZRvanelos axldes<br />

ara marto gamoyenebuli, aramed mis Sesaxeb arsebuli<br />

specialuri literatures sia.<br />

saxelmZRvanelos avtorebia: saqarTvelos ekonomikur<br />

mecnierebaTa akademiis akademikosi, ekon. mecn. doqt. prof.<br />

g. SublaZe — Sesavali, Tavebi: 1, 2, 3, 13, ganmartebiTi leqsikoni;<br />

ekon. mecn. kand. b. mRebriSvili — Tavebi: 4, 9, 11, 12, 16;<br />

ekon. mecn. doqt. prof. m. nanitaSvili; ekon. mecn. kand. i. xuxua<br />

— Tavebi: 6, 7, 8, 10;<br />

saxelmZRvanelo mowonebuli iyo (1999 w.) Tsu saerTa-<br />

Soriso biznesis fakultetis meTodsabWos mier.<br />

1 marketingi. prof. g. SublaZis redaqciiT. Tb., 1999.<br />

10


Tavi 1. bazari — <strong>marketingis</strong> obieqturi<br />

ekonomikuri safuZveli<br />

1.1. bazari rogorc ekonomikur urTierTobaTa<br />

sistema<br />

bazari sazogadoebis ekonomikuri cxovrebis obieqturi<br />

movlenaa da mas mravalsaukunovani istoria aqvs. sabazro<br />

ekonomikis Camoyalibeba ki ukavSirdeba meurneobis (ekonomikis)<br />

kapitalistur sistemas, rodesac sasaqonlo-fuladma<br />

urTierTobebma ganviTarebis umaRles safexurs miaRwia da<br />

moicva sazogadoebrivi cxovrebis yvela sfero. amitom sabazro<br />

ekonomikaze gadasvlas arc Tu iSviaTad ekonomikur<br />

literaturaSi rom cvlian bazarze gadasvliT (aigiveben bazars<br />

da sabazro ekonomikas erTmaneTTan), 1 ar aris marTebuli.<br />

bazars safuZveli eyreba civilizaciis gariJraJze,<br />

rac dakavSirebuli iyo Sromis sazogadoebriv danawilebasa<br />

da erTimeorisagan gamocalkavebul mwarmoebelTa fenis ga-<br />

CenasTan. bazrebis Seqmnisa da srulyofis xangrZlivi evolucia<br />

mimdinareobda da mimdinareobs iseTi maradiuli ekonomikuri<br />

dilemis gadasawyvetad rogoricaa: SezRuduli<br />

resursebi da adamianis SeuzRudavi (ganusazRvreli) moTxovnilebebi<br />

mravalferovan saqonelze (produqtze), ekonomikuri<br />

resursebi da adamianTa sawarmoo SesaZleblobebi<br />

SezRudulia usazRvro moTxovnilebebTan SedarebiT. nebismieri<br />

unarisa da midrekilebis adamians SeuZlia ganaxorcielos<br />

efeqtiani sameurneo (ekonomikuri) saqmianoba mxolod<br />

erT romelime sferoSi (dargSi), maSin, rodesac misi moTxovnilebebi<br />

Zalze mravalferovania.<br />

ekonomikuri resursebis SezRudulobis obieqturi kanoni<br />

gavlenas axdens warmoebis yvela faqtorze, maT Soris<br />

iseT faqtorze, rogoricaa Sroma. resursebis SezRuduloba<br />

garkveulwilad ganapirobebs Sromis sazogadoebriv danawilebasa<br />

da adamianTa saqmianobis specializacias, rac sul<br />

1 T. basilia, a. silagaZe, T. CikvaiZe. saqarTvelos ekonomika XXI<br />

saukunis mijnaze, Tb., 2001, gv. 101, 136; r. kakulia. sabazro<br />

ekonomikaze gadasvlis Teoriisa da praqtikis problemebi, Tb.,<br />

2003, gv. 16, 286 da sxv.<br />

11


ufro viTardeba da Rrmavdeba. es procesi xels uwyobs Sromis<br />

produqtebis farTo asortimentis damzadebas, romlebic<br />

upasuxeben sazogadoebis moTxovnilebebs. ekonomika, sadac<br />

SezRuduli resursebi gamoiyeneba imdenad racionalurad,<br />

rom sazogadoebis moTxvonilebaTa dakmayofilebisaTvis<br />

nebismieri produqtis gamoSvebis gadideba SeiZleba sxva<br />

produqtis (romelic sargeblobs moTxovniT) gamoSvebis<br />

Semcirebis gareSe, efeqtiani ekonomikaa.<br />

adamianebma rom daikmayofilon mravalferovani moTxovnilebebi,<br />

aucilebelia TavianTi Sromis produqtebi gacvalon<br />

maTTvis saWiro produqtebze (sagnebze). aseTi gacvlis<br />

ararsebobisas, TiToeul adamians unda Seesrulebina<br />

mravali saxis samuSao individualur moTxovnilebaTa minimalurad<br />

dakmayofilebisTvis, rac Zalian Seaferxebda ekonomikur<br />

progressa da civilizaciis ganviTarebas. amitom<br />

Sromis SedegebiT (produqtebiT) gacvlis urTierTobebi<br />

bazris Seqmnis procesis kidev erTi obieqturi faqtoria. naturaluri<br />

meurneobis dros dominirebda martivi sasaqonlo<br />

warmoeba da sasaqonlo gacvla; Semdgom periodSi — fulis,<br />

rogorc sayovelTao ekvivalentis, warmoSobis momentidan<br />

mkveTrad izrdeba sasaqonlo warmoebisa da sasaqonlo<br />

mimoqcevis masStabebi. gacvlis procesi iZens sabazro urTierTobaTa<br />

xasiaTs, ramdenadac igi xorcieldeba urTier-<br />

Tsargeblian, ekvivalentur sawyisebze. sabazro urTier-<br />

TkavSiris dros paritetul safuZvelze sasaqonlo gacvlis<br />

meSveobiT TiToeuli monawile Rebulobs imden produqtebs,<br />

ramdensac TviTon SesTavazebs gasacvlelad. gacvlis monawileni,<br />

rogorc wesi, moqmedeben mxolod sakuTari, individualuri<br />

interesebiT. amasTan e. w. `uxilavi xeli~ (bazari)<br />

warmarTavs maT im miznisken, romliTac isini savsebiT ar<br />

xelmZRvanelobdnen TavianT moqmedebebSi. sabazro gacvlis<br />

monawileni ar isaxaven miznad sazogadoebisTvis xelSewyobas,<br />

daxmarebas. magram amoZravebT ra sakuTari ekonomikuri<br />

interesebi (Semosavlis mogebis miReba), isini xSirad ufro<br />

emsaxurebian sazogadoebis interesebs, vidre maSin, roca<br />

Segnebulad miiswrafian aqeTken.<br />

bazari uSualod akavSirebs erTmaneTTan mwarmoeblebsa<br />

da momxmareblebs, romlebic fasebis, mogebis an zaralis<br />

meSveobiT wyveten ekonomikisa da biznesis umniSvnelovanes<br />

problemebs: ra, rogor da visTvis iwarmoos. sameurneo saq-<br />

12


mianobis (biznesis) sabazro organizacia aRmoCnda yvelaze<br />

efeqtiani. es ganapiroba araerTmniSvnelovanma faqtorma.<br />

magram mTavari iyo Semdegi: sabazro organizacia uzrunvelyofs<br />

aRniSnuli ekonomikuri problemebis warmatebiT gadawyvetas,<br />

rac SeiZleba naklebi danaxarjebiT. sabazro sistemaSi<br />

erTmaneTTan urTierTmoqmedeben mTeli rigi ekonomikuri<br />

faqtorebi. saqonlis mwarmoeblebsa da momxmareblebs<br />

Soris urTierToba xorcieldeba fasebis meSveobiT da<br />

am gziT wydeba sazogadoebis umniSvnelovanesi ekonomikuri<br />

problemebi. sabazro sistemaSi ar aris struqturebi, romlebic<br />

ukarnaxebdnen warmoebis sferosa da momxmareblebs:<br />

ra da rogor awarmoos da visTvisaa gankuTvnili warmoebuli<br />

saqoneli, rogorc es xdeboda centralizebulad marTvadi<br />

(gegmiani) ekonomikis sistemaSi (yofil ssr kavSirSi).<br />

maSasadame, bazari ekonomikur urTierTobaTa sistemaa,<br />

romelic uzrunvelyofs sawarmoebis (firmebis) da sxva<br />

sameurneo (ekonomikuri) agentebis efeqtian funqcinirebas<br />

mogebis miRebiT dainteresebis safuZvelze. es sameurneo<br />

kavSiris formaa warmoebasa da moxmarebas, produqciis mwarmoeblebs,<br />

sazogadoebrivi warmoebis yvela rgols Soris saqonlis,<br />

kapitalis, samuSao Zalis, teqnologiebis da a. S.<br />

yidva-gayidvis procesebis saSualebiT. bazris obieqturi<br />

moTxovnaa momxmareblebze da maT survilebze maqsimaluri<br />

orientacia, rac ganapirobebs konkurencias saqonelmwarmoeblebs,<br />

gamyidvelebs Soris momxmarebelTa (gasaRebis bazrebis)<br />

dasapyrobad. konkurencia amuxruWebs fasebis zrdas,<br />

ubiZgebs warmoebas mecnierul-teqnikuri progresisken, ai-<br />

Zulebs samuerneo (ekonomikuri) agentebs aamaRlon produqciisa<br />

da momsaxurebis xarisxi, Seamciron warmoebis xarjebi<br />

da ukeT daakmayofilon momxmarebelTa moTxovna, sabazro<br />

urTierTobebisTvis damaxasiaTebeblia ekonomikuri Tavisufleba<br />

da Tavisufali faswarmoqmna.<br />

rogorc aRiniSna, bazari pirvel rigSi gulisxmobs gamyidvelebsa<br />

da myidvelebs Soris ekonomikur urTierTobebs,<br />

romlebic vlindeba bazarze, saqonlis realizaciis proces-<br />

Si. es urTierTobebi rTuli da mravalwaxnagovania, magram<br />

isini unda ganvasxvavoT sasaqonlo-fuladi urTierTobebisagan,<br />

romlebic gacilebiT farTo cnebaa. sasaqonlo-fuladi<br />

urTierTobebi ekonomikur urTierTobaTa mTeli erTobliobaa,<br />

romlebic yalibdebian materialuri dovlaTis sa-<br />

13


zogadoebrivi warmoebis, ganawilebis, gacvlisa da moxmarebis<br />

procesSi. isini `wminda~ sabazro urTierTobebTan erTad<br />

moicaven: sawarmoebis (firmebis) urTierTobebs saxelmwifo<br />

biujetTan; ekonomikur urTierTobebs, romlebic yalibdebian<br />

erovnuli Semosavlis ganawilebisa da gadanawilebis<br />

procesSi; ekonomikur urTierTobebs, romlebic dakavSirebulia<br />

arasawarmoo sferos (janmrTelobis dacvis, ganaTlebis<br />

da a. S.) ganviTarebasTan, ekonomikur urTierTobebs moxmarebis<br />

sferoSi da sxv.<br />

miuxedavad imisa, rom bazris Camoyalibebasa da ganvi-<br />

Tarebas mravalsaukunovani istoria aqvs, misi cnebis Sesaxeb<br />

dRemde ekonomikur literaturaSi ar arsebobs erTiani Sexeduleba.<br />

ekonomikur literaturaSi bazari gaigivebulia<br />

vaWrobasa da sasaqonlo mimoqcevasTan. bazris Sesaxeb gamocemul<br />

monografiebSic ki ver mijnavdnen bazars da vaWrobas<br />

da cnebebs `bazris koniunqtura~, `vaWrobis koniunqtura~,<br />

iyenebdnen rogorc sinonimebs. 1 bazris arsis Sesaxeb Cvens<br />

ekonomikur literaturaSi yvelaze metad gavrcelebulia<br />

misi rogorc saqonlis gacvlis sferod aRiareba an kidev misi<br />

gaubraloebuli saxiT warmodgena: adgili, sadac xorcieldeba<br />

saqonlis yidva-gayidva, savaWro garigebebis dadeba. 2<br />

aqve unda iTqvas, rom savsebiT marTebulia Semdegi mosazreba:<br />

`bazris kategoria ufro farTo cnebaa. Sesabamisi komunikaciebis<br />

saSualebaTa arsebobisas sruliad ar aris aucilebeli<br />

bazari iyos specialuri geografiuli adgili. sagazeTo<br />

Tu sxva reklamis meSveobiT yalibdeba, ase vTqvaT, `satelefono~<br />

bazari — myardeba savaWro partnioroba gamyidvelsa<br />

da myidvels Soris~. 3 amas SeiZleba davamatoT is, rom<br />

sul ufro farTovdeba e. w. eleqtronuli vaWroba<br />

maSasadame, xazgasmiT unda aRiniSnos, rom cneba `bazari~<br />

gacilebiT farToa, vidre cneba `vaWroba~ (saqonelmimoqceva).<br />

pirvel cnebaSi igulisxmeba warmoebis, ganawilebis,<br />

gacvlis ekonomikuri urTierTobebi, faswarmoqmnasTan<br />

1 saqonlis bazari: formireba, marTva. a. v. orlovis da f. a. krutikovis<br />

red., moskovi, 1986, gv. 12 (rusul enaze).<br />

2 m. maqsoevi. mewarmoebisa da biznesis <strong>safuZvlebi</strong>, Tb., 1995, gv. 14;<br />

ekonomikuri leqsikoni prof. a. silagaZis xelmZRvanelobiT,<br />

Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tb., 2001, gv. 42 da sxv.<br />

3 r. gogoxia. sabazro ekonomika. Tb., 1996. gv. 8.<br />

14


erTad, sameurneo kavSirurTierToba warmoebas da moxmarebas<br />

Soris, xolo meore cneba Semoifargleba ekonomikuri<br />

urTierTobebiT sasaqonlo gacvlis (mimoqcevis) sferoSi.<br />

amasTan ekonomikaSi yovel gacvlas rodi axasiaTebs sabazro<br />

meqanizmis principi. bazris arsebobis arasakmarisi kriteriumia<br />

Sromis produqtebis (saqonlis) moZraobis mosaSualeba<br />

yidva-gayidvis (vaWrobis) formiT. produqtebis ganawileba<br />

gegmiani sistemis dros an fondirebis pirobebSi resursebiT<br />

materialur-teqnikuri momarageba, rodesac winaswar gansazRvrulia<br />

mimwodeblebi da momxmareblebi, miwodebis moculoba<br />

da struqtura, gacvla xorcieldeba fuladi anaz-<br />

RaurebiT, magram mas gaaCnia ukiduresad formaluri xasia-<br />

Ti. aseT pirobebSi ar aris bazari da ekonomikur (sameurneo)<br />

kavSir-urTierTobaTa regulireba atarebs arasabazro,<br />

mkacri administrirebis xasiaTs. bazris principebis ignorireba<br />

yofil ssr kavSriSi iwvevda, erTi mxriv, mTeli rigi saqonlis<br />

deficits, meore mxriv, ki zenormatiuli sasaqonlo<br />

maragis dagrovebas e. w. Cawolili (gausavliani) saqonlis saxiT.<br />

bazris cnebis daxasiaTebisas mizanSewonilia ori Ziri-<br />

Tadi midgoma: jer — erTi, bazari rogorc ekonomikis organizaciis<br />

wesi, romelic emyareba biznesis Tavisuflebas da<br />

konkurencias da, meore, bazris cnebis gansazRvra misi konkurentul-ekonomikuri<br />

Sinaarsis safuZvelze. am SemTxveva-<br />

Si bazari ganixileba, upirveles yovlisa, rogorc meqanizmi,<br />

romelic iZleva SesaZleblobas ganisazRvros Tanafardoba<br />

moTxovnasa da miwodebas Soris saqonlisa da momsaxurebis<br />

sxvadasxva saxeebze. <strong>marketingis</strong> TvalsazrisiT swored es<br />

midgomaa yvelaze saintereso.<br />

bazrebis klasifikacia SeiZleba sxvadasxva niSnis mixedviT.<br />

yvelaze metad miRebulia klasifikacia bazris mas-<br />

Stabisa da saqonlis (momsaxurebis) saxeobis mixedviT. magram<br />

aucilebelia imis gaTvaliswineba, rom bazrebis klasifikaciisadmi<br />

nebismier midgomisas maT Soris CarCoebi friad<br />

pirobiTi xasiaTisaa. masStabis mixedviT ganasxvaveben<br />

msoflio, erovnul da regionul bazrebs. erTi konkretuli<br />

qveynisTvis (magaliTad, saqarTvelosTvis) arsebobs saSinao<br />

bazari da sagareo bazari. saSinao (erovnuli) bazari moicavs<br />

konkretuli qveynis sazRvrebiT Semofarglul ekonomikur<br />

urTierTobebs. misi ZiriTadi monawileebi arian rogorc<br />

15


erovnuli (samamulo) sawarmoebi, aseve sxva qveynebis sawarmoebi<br />

(firmebi). sagareo bazari ki scildeba erTi qveynis<br />

erovnul sazRvrebs. rac Seexeba msoflio (saerTaSoriso)<br />

bazaars, misi monawileebi arian sxvadasxva qveynis firmebi.<br />

saqonlisa da momsaxurebis xasiaTis mixedviT bazrebi<br />

mravalferovania: samomxmareblo saqonlis (kvebis produqtebis,<br />

tansacmlis, sayofacxovrebi teqnikis da a. S.) bazari;<br />

samrewvelo daniSnulebis (warmoebis saSualebebis) saqonlis<br />

(nedleulis, Savi liTonebis da a. S.) bazari, samuSao Zalis<br />

bazari, fasiani qaRaldebis bazari, saSuamavlo bazari<br />

da sxv.<br />

1.2. bazris ZiriTadi elmentebi. bazris regulireba<br />

bazris ZiriTadi elementebia: moTxovna, miwodeba da<br />

fasi. maT Soris urTierTkavSiri qmnis sabazro meqanizms.<br />

moTxovna saqonelze (momsaxurebaze) moTxovnilebis<br />

is nawilia, romelic uzrunvelyofilia fuladi saSualebebiT,<br />

e. i. myidvelobiTunarianobiT anu gadaxdisubnarianobiT.<br />

moTxovnas sxvanairad bazarze warmodgenil moTxovnilebas<br />

uwodeben. am gansazRvraSi mniSvnelovania Semdegi piroba:<br />

moTxovna, rogorc wesi, moTxovnilebis gadaxdisunariani<br />

nawilia da, rogorc ekonomikuri kategoria, warmoadgens<br />

bazarze gadaxdisunariani moTxovnilebis gamovlinebis<br />

formas. amrigad, cneba `moTxovnis~ sinonimia `gadaxdisunariani<br />

moTxovnileba~ da ekonomikur lietarturaSi termin<br />

`gadaxdisunariani moTxovnis~ 1 gamoyeneba moklebulia yovelgvar<br />

safuZvels (aragadaxdisunariani moTxovna ar arsebobs).<br />

moTxovnis warmoSobis aucilebeli pirobaa is, rom<br />

myidvels (momxmarebels) hqondes fuladi uzrunvelyofa,<br />

rac mas aZlevs saSualebas daikmayofilos moTxovnileba saqonelze<br />

(momsaxurebaze). moTxovnis warmoSobisa da ganviTarebis<br />

istoriuli procesi dakavSirebuli iyo sasaqonlo<br />

warmoebis, sasaqonlo gacvlis (saqonelgacvlis) da bazris<br />

1<br />

savaWro sawarmos ekonomika, damxmare saxelmZRvanelo, Tb., 1996,<br />

gv. 236; r. asaTiani. ekonomiksi (ganmartebiTi leqsikoni), Tb.,<br />

1996, gv. 35 da sxv.<br />

16


evoluciasTan. saqonlis saqonelze uSualod gacvlis (barteris)<br />

dros moTxovna obiqturad arsebobda rogorc realuri<br />

ekonomikuri kategoria, magram igi warmodgenili iyo<br />

ara fuliT, aramed saqonliT, romelic eqvemdebareboda<br />

gacvlas da gamodioda ekvivalentis saxiT gacvlis proces-<br />

Si. sayovelTao ekvivalentis rolSi fulis gamoCeniT icvleba<br />

moTxovnis nivTobrivi Sinaarsi da moTxovna gvevlineba<br />

moTxovnilebis fuladi gamovlenis formad.<br />

moTxovna friad rTuli kategoriaa. misi klasifikacia<br />

SeiZleba moxdes sxvadasxva niSnis mixedviT. arsebobs moTxovnis<br />

sxvadasxva saxeoba: mosaxleobis (momxmarebelTa)<br />

moTxovna saqonelsa da momsaxurebaze, sawarmos (saqonelmwarmoebelTa)<br />

moTxovna materialuri resursebze da arawarmoebiTi<br />

sferos dawesebulebaTa moTxovna. mizanSewonilad<br />

unda CaiTvalos mxolod iseTi klasifikacia, rodesac<br />

xmarebaSi Semotanil termins eqneba praqtikuli mniSvneloba<br />

da SesaZlebelia misi zusti gansazRvra da gazomva. gamoyofen<br />

namdvil, realizebul, daukmayofilebel, gadadebul da<br />

formirebaSi myof moTxovnas.<br />

bazris meore ZiriTadi elementis — miwodebis cneba<br />

moicavs sasaqonlo masisa da momsaxurebis saerTo raodenobas<br />

(moculobas), romlebic warmodgenilia bazarze sarealizaciod<br />

saqonelmwarmoeblebisa da gamsaReblebis mier.<br />

miwodebis ekonomikur kategoriaSi ZiriTadia sasaqonlo<br />

miwodeba romelSic igulisxmeba saqonlis warmoebisa da gasayidad<br />

SeTavazebis SesaZlebloba sabazro fasebiT stimulirebis<br />

safuZvelze. saqonlis miwodebis formirebis gadamwyveti<br />

faqtori da mTavari wyaroa warmoeba. warmoebis sfero<br />

gansazRvravs miwodebis moculobasa da struqturas, misi<br />

ganviTarebis tendenciebs, miwodebas konkretulad miekuTvneba<br />

yvela saqoneli, romelic aris (gamotanilia) bazarze,<br />

samrewvelo firmebis sawyobebSi arsebuli mza nawarmis<br />

maragi, saqoneli gzaSi, saqoneli sabiTumo da sacalo<br />

vaWrobis bazebsa da sawyobebSi.<br />

bazris funqciebia: faswarmoqmna da konkurencia. bazris<br />

pirvel da erT-erT mTavar funqciad iTvleba<br />

faswarmoqmna. sabazro fasebis dadgenis meqanizmi warmoadgens<br />

komunikaciis, informaciis unikalur saSualebas, romelic<br />

aucilebelia adamianisTvis biznesis samyaroSi. operatiuli,<br />

vrceli da kompaqturi informacia, rasac Seicavs<br />

17


fasebi, xels uwyobs TiToeuli saxis saqonlis bazris gajerebulobis<br />

an deficiturobis, misi warmoebis xarjebis donis,<br />

teqnologiis srulyofis mimarTulebebis gansazRvras,<br />

biznesis efeqtianad warmarTvis stimulirebas, resursebis<br />

ekonomias. warmoebis moculobis da gamosaSvebi produqciis<br />

saasortimento struqturis, saqonlisa da momsaxurebis xarixsis<br />

srulyofas ganapirobebs sabazro faswarmoqmna.<br />

fasebis formirebis meqanizmi yalibdeba myidvelebisa<br />

da gamyidvelebis, maTi moTxovnis da miwodebis urTier-<br />

Tmoqmedebis Sedegad. Tu bazarze ama Tu im saqonlis miwodeba<br />

aRemateba masze moTxovnas, maSin fasi klebulobs (mcirdeba).<br />

Zviri fasebi xSirad arasakmarisi miwodebis signalia,<br />

da arasakmarisi saqonlis warmoeba izrdeba im momentamde,<br />

vidre moTxovna-miwodebis wonasworoba ar miiRweva. ama Tu<br />

im saqonlis siWarbe bazarze iwvevs fasebis Semcirebas (daklebas),<br />

rom gaiyidos saqoneli; amave dros fasebis dakleba<br />

saqonelze aiZulebs warmoebas Seamciros misi gamoSveba.<br />

moTxovna-miwodebis wonaworobis da faswarmoqmnis meqanizmi<br />

aregulirebs yvela bazars, gansazRvravs nebismieri saqonlis<br />

an momsaxurebis fass. adamianis Sromis saxeobasac ki<br />

aqvs fasi, romelsac xelfass uwodeben.<br />

moTxovnisa da miwodebis dialeqtikur erTianobas, maT<br />

urTierTkavSirs da urTierTmoqmedebas, maT obieqtur miswrafebas<br />

wonasworobisken ganapirobebs moTxovna — miwodebis<br />

kanoni. es kanoni uSualo kavSirSia moTxovnisa da miwodebis<br />

urTierTobaTa regulirebasTan. moTxovna-miwodebis<br />

kanoni aqtiurad moqmedebs bazarze disproporciis warmo-<br />

Sobisas, roca fasebis meSveobiT xdeba wonasworobis aRdgena<br />

moTxovnasa da miwodebas Soris.<br />

bazris meore mTavar funqciad aRiarebulia konkurencia.<br />

rogorc faswarmoqmna, aseve konkurencia mravalwaxnagovani<br />

fenomenia. bazari da konkurencia warmoudgenelia<br />

erTmaneTis gareSe. sabazro konkurencia xels uwyobs axali<br />

da ufro iafi saqonlis warmoebas. magram warmateba konkurentul<br />

garemoSi uzrunvelyofilia mxolod im sawarmosaTvis<br />

(firmisTvis), romelic bazarze aRmoaCens axal moTxovnilebebsa<br />

da warmoebis Sesabamis teqnologiebs, gamoiyenebs<br />

konkurentebis mier SeumCnevel sxvaobas warmoebis faqtorebis<br />

axlandel (arsebul) fasebsa da bazarze warmosadgen<br />

saqonlis fasebs Soris. konkurenciaSi marcxdeba is firma,<br />

18


omelic ver moipovebs bazris xelsayrel segments (nawils),<br />

sakuTar `niSs~ (laT. budes). am ukanasknel cnebaSi igulisxmeba<br />

firmis (sawarmos) saqonlis realizaciis wili bazris<br />

mocemul segmentze analogiuri saqonlis realizaciis saer-<br />

To moculobaSi, sxvanairad konkurentebTan brZolaSi bazarze<br />

gansazRvruli wilis mopoveba an bazris sakuTar `niS-<br />

Si~ poziciebis gamagreba. konkurencia Seicavs damangrevel<br />

impulss, akotrebs ra, upirveles yovlisa, araefeqtian, metoqeobisTvis<br />

uunaro firmas.<br />

bazarze arsebuli mdgomareobis SefasebisTvis iyeneben<br />

iseT ekonomikur kategoriebs rogoricaa bazris koniunqtura<br />

da bazris tevadoba. bazris koniunqtura niSnavs drois<br />

yovel mocemul momentSi Camoyalibebul pirobaTa (faqtorTa)<br />

erTobliobas, romlis ganmavlobaSi bazarze mimdinareobs<br />

(xorcieldeba) realizaciis procesi. bazris<br />

koniunqtura ganisazRvreba ekonomikur maCvenebelTa garkveuli<br />

sistemiT, romelic axasiaTebs moTxovnisa da miwodebis<br />

arsebul Tanafardobas maTze moqmedi faqtorebis gamovleniT<br />

saTanado rekomendaciebis damuSavebisTvis. rac Seexeba<br />

bazris tevadobas, igi gulisxmobs garkveuli periodis<br />

manZilze (magaliTad, 1 wlis ganmavlobaSi) bazarze realizebuli<br />

saqonlis moculobas naturalur an RirebulebiT<br />

gamosaxulebaSi. saerTaSoriso biznesSi ama Tu im qveynis<br />

bazris tevadobis gansazRvrisas erovnuli warmoebis moculobas<br />

amcireben (an adideben) eqsport-importis (saldos)<br />

moculobiT, agreTve iTvaliswineben saqonlis gardamaval<br />

marags periodis dasawyisisTvis.<br />

sabazro ekonomikaze gadasvlasTan dakavSirebiT zogjer<br />

gamoTqvamen mosazrebas imis Taobaze TiTqos es moaswavebs<br />

dabrunebas kapitalizmisken. rogorc cnobilia, bazari<br />

ar aris kapitalizmis gamogoneba, igi warmoiSva civilizaciis<br />

gariJraJze da, Tumca damaxinjebuli saxiT, magram mainc<br />

arsebobda sabWouri socializmis drosac. amasTan mxedvelobaSia<br />

misaRebi is, rom bazari, erTi mxriv, axalisebs iniciativas,<br />

gergilianobas, fxianobas, Zlier dartymas ayenebs<br />

gaTanabrebiT fsiqologias da sxvis kmayofaze yofnis ganwyobilebas,<br />

meore mxriv, aris saSiSroeba, rom bazarma xeli<br />

Seuwyos saqmosnebs. korumpirebuli da sxva parazituli<br />

elementebis gamococxlebasa da arajansaRi biznesis ganvi-<br />

Tarebas, rasac samwuxarod, adgili aqvs Cvens sinamdvileSi.<br />

19


amitom aucilebelia qveyanaSi jerovani kanonebi da maTi<br />

amoqmedeba, raTa ganxorcieldes civilizebul sabazro ekonomikaze<br />

gadasvla.<br />

maSasadame, sabazro urTierTobaTa pirobebSi, rom gamoiricxos<br />

aRniSnul negatiur movlenebTan erTad stiqiurobisa<br />

da anarqiis warmoSobis mizezebi, saWiroa bazris sistematuri<br />

regulireba, romelic unda ganxorcieldes saxelmwifos<br />

mxriv ara administrirebis, aramed umTavresad ekonomikuri<br />

meTodebis saSualebiT saTanado kanonmdeblobis<br />

safuZvelze. bazris regulireba ZiriTadad miznad isaxavs<br />

mis ZiriTad elementebs — moTxovnasa da miwodebas Soris optimaluri<br />

wonasworobis miRwevas, rasac udidesi sazogadoebrivi<br />

mniSvneloba aqvs.<br />

bazris regulirebis problemis swored gaSuqebisaTvis<br />

unda dazustdes am cnebis Sinaarsi. saqme isaa, rom ekonomikur<br />

literaturaSi, arsebobs am sakiTxTan dakavSirebiT savsebiT<br />

gansxvavebuli mosazrebani. cnobilia, rom bazari<br />

TviTregulirebadi fenomenia da saxelmwifos uSualo Careva<br />

araa saWiro, e. i. mizanSewonilad miiCneven e. w. `Tavisufali<br />

bazris~, `Tavisufali sabazro ekonomikis~ ideas. 1 amasTan<br />

bazris regulirebas saxelmwifos mier gansakuTrebiT saWirod<br />

Tvlian maSin, rodesac igi gajerebulia an gajerebamdea<br />

misuli, gamwvavebulia gasaRebis problema da konkurenciuli<br />

brZola. motanili Sexeduleba moklebulia safuZvels.<br />

upirveles yovlisa, miuRebelia cnebebis `regulirebis~<br />

da `marTvis~ gaigiveba. 2 aucilebelia cnebis `regulirebis~<br />

gamijvna cnebebis `marTvisa~ da `dagegmvisagan~. marTvisa<br />

da regulirebas Soris arsebiTi gansxvavebaa. regulireba<br />

(laT. `regulare~) niSnavs gansazRvruli wesrigisadmi, wesisadmi<br />

damorCilebas, mowesrigebas an meqanizmis nawilebis<br />

swori urTierTmoqmedebis dawesebas. marTva regulirebas-<br />

Tan SedarebiT mravalwaxnagovani saqmianobaa da misi ZiriTadi<br />

komponentia (funqciaa) dagegmva. amasTan misaRebi gadawyvetilebebi,<br />

wesebi aucileblad Seexeba konkretul sistemas<br />

(obieqts). sistemis (obieqtis) marTva ki SesaZlebelia<br />

mxolod im SemTxvevaSi, Tu SeiZleba misi dagegmvac. e. i. risi<br />

1 dasax. ekonomikuri leqsikoni, gv. 45; r. kakulia, dasax. wigni, gv.<br />

14, 46 da sxv.<br />

2 e. bolokaZe. marketingi, Tb., 1995, gv. 28.<br />

20


dagegmva SeuZlebelia. misi marTvac SeuZlebelia. unda aRiniSnos,<br />

isic, rom regulirebas, rogorc wesi, axasiaTebs gacilebiT<br />

didi xangrZlivobis (drois mixedviT) periodi, vidre<br />

marTvas.<br />

amrigad, bazarTan, sabazro ekonomikasTan mimarTebaSi<br />

unda vixmaroT klasikuri cneba `regulireba~ da aqedan gamomdinare<br />

`regulirebadi bazari~, `regulirebadi ekonomika~,<br />

rac Seexeba e. w. `Tavisufal bazars~, `Tavisufal sabazro<br />

ekonomikas~ isini wminda abstraqciaa. bazari yvela SemTxveva-<br />

Si eqvemdebareba regulirebas (zemoqmedebas), romlis Sesaxeb<br />

qvemoT gveqneba saubari. amasTan erTad arasworia msjeloba<br />

bazris marTvisa da dagegmvis Taobaze im martivi mizezis gamo,<br />

rom bazris erT-erTi Ziritadi elementi — moTxovna yalibdeba<br />

obieqtur faqtorebTan erTad subieqturi faqtorebis,<br />

agreTve SemTxveviTi (stoqastikuri) faqtorebis zemoqmedebiT,<br />

romlebic ar eqvemdebarebian marTvas. amitom, miu-<br />

Rebelia `gegmiani bazrisa~ da `regulirebadi~ (maT Soris<br />

mkacrad regulirebadi) bazris, gaigiveba. amrigad, e. w. gegmiani<br />

bazari an bazris marTva nonsensia. alogikuria bazrebis<br />

marTvis sistemad <strong>marketingis</strong> gamocxadeba. 1<br />

sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi saxelmwifos<br />

maregulirebeli moqmedeba saerTod ekonomikis struqturuli<br />

gardaqmnis procesebze aris aucilebelic da gamar-<br />

Tulic. saxelmwifos nebismieri monawileoba sameurneo<br />

cxovrebaSi (biznesSi), sabazro urTierTobaTa damkvidrebis<br />

etapzec ki, niSnavs saxelmwifos ama Tu im zomiT zemoqmedebas<br />

moTxovnisa da miwodebis Tanafardobis moculobasa da<br />

struqturaze. gamoyofen aseTi zemoqmedebis Semdeg Ziri-<br />

Tad formebs: 1. saxelmwifos arapirdapiri, iribi zemoqmedeba<br />

moTxovnasa da miwodebaze; 2. saxelmwifos pirdapiri zemoqmedeba<br />

moTxovnasa da miwodebaze.<br />

saxelmwifos mier moTxovnasa da miwodebaze arapirdapiri<br />

zemoqmedebis klasikuri magaliTia proteqcionistuli<br />

politikis gatareba, romelic miznad isaxavs erovnuli bazris<br />

dacvas, maT Soris, saTanado pirobebis Seqmnas samamulo<br />

firmebis mier ekonomikis struqturuli gardaqmnebis ganxorcielebisTvis.<br />

aseT politikas mimarTa iaponiis mTavro-<br />

1 marketingi. n. d. eriaSvilis redaqciiT, moskovi, 2000, gv. 6 (rusul<br />

enaze).<br />

21


am erovnuli saavtomobilo kompaniebis poziciis ganmtkicebisTvis,<br />

rom daecva isini ufro iafi amerikuli avtomobilebis<br />

mozRvavebisagan. amiT iaponur kompaniebs miecaT SesaZlebloba<br />

mieRwiaT aucilebeli teqnologiuri donis-<br />

Tvis, rom Semdgom (rogorc es moxda) warmatebiT gaewiaT<br />

konkurencia msoflios saavtomobilo gigantebisTvis. proteqcionistuli<br />

daxmareba erTi dargis firmebisTvis zRudavs<br />

im dargebis ganviTarebas, romlebic ar moeqcnen aseTi<br />

politikis CarCoebSi. amitom proteqcionistuli politika<br />

arsebiTad niSnavs resursebis gadanawilebas erTi sferodan<br />

meoreSi. arsebobs saxelmwifos mxriv moTxovna-miwodebaze<br />

(bazarze) iribi zemoqmedebis sxva farTod cnobili meTodebic<br />

(sagadasaxado ganakveTebis, bankis procentis sididis<br />

Secvla da sxv.). magram inflaciis maRali tempebis pirobebSi<br />

maTi gamoyenebis SesaZleblobebi SezRudulia.<br />

saqarTvelosTvis friad sayuradReboa aSS magaliTis<br />

motana imis Taobaze, romelic sakuTari bazris dasacavad mezobel<br />

qveyanasTan konfliqtsac ar erideba. 1 saqme exeba Cilel<br />

da amerikel biznesmenTa Soris warmoSobil konkurencias.<br />

gasuli saukunis 90-iani wlebis bolodan oragulis moSeneba<br />

da rewva Ciles ekonomikis erT-erTi swrafad ganviTarebadi<br />

dargi gaxda. bolo xuTi wlis ganmavlobaSi am dargis sawarmoebis<br />

zrdis tempi yovelwliurad 25%-ze maRalia. amitomac<br />

Cile norvegiis Semdeg `cocxali~ oragulis yvelaze didi<br />

eqsportioria. aSS-Si moxmarebuli oragulis naxevari (182<br />

aTasi tona) swored Ciles angariSze modis. oragulis eqsporti<br />

am qveyanaSi Cilelebs 130-140 mln aSS dolar mogebas utovebs.<br />

aSS bazarze iseTi maRalkonkurentuli saqonlis Semotevam,<br />

rogorc `cocxali~ oragulia, karga xania SeaSfoTa am<br />

produqciis adgilobrivi mwarmoeblebi. maT Cilelebi ukve<br />

meramdened daadanaSaules dempingSi. isini amtkiceben, rom<br />

Ciles xelisufleba oragulis mwarmoeblebs solidur subsidiebs<br />

aZlevs. fermerebi didi odenobis SeRavaTian kredit-<br />

Tan erTad ufasod iReben teqnologiebsac, romlebic saxelmwifo<br />

institutebSia damuSavebuli. mTavroba mxars uWers<br />

maT da SeRavaTian fasebSi uwevs reklamas. yovelive amis Taobaze<br />

oragulis amerikelma mrewavebma aSS-is vaWrobis saministroSi<br />

oficialuri saCivari Seitanes. maT moTxovnebs mTav-<br />

1 marketingi prof. g. SublaZis redaqciiT, dasax. wigni, gv. 17.<br />

22


obamac dauWira mxari. 1997 wlis ivlisis bolos saerTaSoriso<br />

savaWro komisiam amerikeli mrewavebis mxardasaWerad winaswari<br />

daskvnac gamoitana, romelic Cilesa da aSS saerTaSoriso<br />

savaWro urTierTobaSi Tu oficialurad dakanondeboda,<br />

Ciles oraguli SeiZleba sabaJo danaricxebis 40%-ian gadaulaxav<br />

zRudes waawydeboda (davis warmoSobamde igi Seuz-<br />

Rudavad SehqondaT aSS-Si). ufro metic, aseTi procentis<br />

daSvebam aSS bazarze Ciledan Rvinisa da xilis importsac SeiZleba<br />

analogiuri winaaRmdegobebi Seuqmnas.<br />

msoflio praqtikaSi sakuTari biznesisadmi gonivruli<br />

proteqcionistuli politikis gatareba sulac ar niSnavs<br />

provincializms. sakuTari bazari Tu Tavad ar daicavi, mas,<br />

bunebrivia, sxva verc da arc daicavs. TviT saerTaSoriso<br />

masStabiT aRiarebuli demokratiuli saxelmwifo — aSS-c ar<br />

erideba aseTi RonisZiebebis gatarebas. 1996 wels am qveyana-<br />

Si adgilobrivi biznesis sasargeblod italiuri spagetis<br />

importi SezRudes. ufro adre ki iaponuri avtomobilebis<br />

mimarT gaatares TiTqmis analogiuri zomebi. aseTma nabijma<br />

TiTqmis yovelTvis gamoiRo Sedegebi. aSS-s ekonomika kidev<br />

ufro ganviTarda.<br />

saqarTveloSi gansakuTrebiT gardamaval periodSi,<br />

aucilebelia erovnuli biznesis yovelmxrivi mxardaWera da<br />

daxmareba. amasTan gasaTvaliswinebelia saqarTvelos geopolitikuri<br />

mdebareoba. strategiuli resursebis (navTobi,<br />

bunebrivi gazi, xorbali da sxv.) deficiti ucxouri investiciebis<br />

saWiroeba.<br />

saxelmwifos mxriv moTxovnaze pirdapir zemoqmedeba-<br />

Si ifulisxmeba biznesis mxardaWeris cnobili gza, rodesac<br />

saxelmwifo gamodis ama Tu im produqciis uSualod Semkve-<br />

Tisa da momxmareblis rolSi. magram moTxovnasa da miwodebas<br />

Soris proporciaTa formirebaSi bazris dominirebuli<br />

rolis pirobebSi, aseT zemoqmdebas SeiZleba hqondes SezRuduli<br />

xasiaTi; kerZod, roca saxelmwifo mxolod iseTi produqciis<br />

SemkveTia, romelic ganekuTvneba samxedro da saer-<br />

To saxelmwifoebrivi infrastruqturis kategorias. Tu saxelmwifo<br />

(saministroebi) daiwyebs sruluflebiani sameurneo<br />

subieqtis rolis Sesrulebas (erTi sawarmodan produqciis<br />

SeZenas da sxva firmebze gayidvas), es arsebiTad iqneboda<br />

dabruneba marTvis Zvel centralizebul sistemaze (roca<br />

marTvis funqcias Serwya regulireba) yvela cnobili misi<br />

23


negatiuri SedegiT. magram gardamaval periodSi SeiZleba Seiqmnas<br />

situacia, rodesac saqonlis calkeul saxeebze moTxovnis<br />

saxelmwifoebrivi mxardaWera gamarTlebulia. saqme<br />

exeba zogierT nawarmze moTxovnis Semcirebas, rac ganpirobebulia<br />

momxmarebelTa ZiriTadi masis droebiTi finansuri<br />

siZneleebiT. saxelmwifo organoebma unda gamoavlinon moTxovnis<br />

Semcirebis droebiTi da koniunqturuli xasiaTi da<br />

gamoiyenon Sesabamisi sasaqonlo resursebis formirebis-<br />

Tvis yvela aucilebelia RonisZieba.<br />

saxelmwifos pirdapiri zemoqmedeba miwodebaze<br />

struqturuli gardaqmnis amocanebis gadawyvetis erT-erTi<br />

yvelaze TvalsaCino wesia. saxelmwifos mier warmoebis ganviTarebis<br />

prioritetul mimarTulebaTa uSualo dafinanseba,<br />

romelic SeiZleba ganxorcieldes sxvadasxva organizaciul-finansuri<br />

formiT, gamoricxavs moTxovnisa da miwodebis<br />

droebiTi meryeobis faqtors. swored aseTi midgoma<br />

gamomdinareobs gardamavali periodis kapitaldabandebis<br />

wyaroebis struqturidan, rodesac individualuri invesaticiebis<br />

(saojaxo meurneobebis) saSualebebi SedarebiT<br />

mcirea.<br />

maSasadame, bazris regulireba saWiroa ara marto ma-<br />

Sin, roca bazari gajerebulia an gajerebis pirasaa misuli<br />

da gamwvavebulia konkurencia, aramed gardamaval period-<br />

Sic, roca mimdinareobs saxelmwifos aqtiuri monawileoba.<br />

ganasxvaveben e. w. gamyidvelisa da myidvelis bazaars. `gamyidvelis<br />

bazris~ pirobebSi moTxovna mniSvnelovnad aRemateba<br />

miwodebas, bazari gaujerebelia. arsebobs mwarmoeblis<br />

diqtati, e. i. mwarmoebeli privilegiur mdgomareobaSia da<br />

deficitis pirobebSi ugulvebelyofilia momxmareblis interesebi,<br />

SezRudulia saqonlis asortimenti, rac aiZulebs<br />

myidvels SeiZinos is, rasac gamyidveli sTavazobs (gansakuTrebuli<br />

pretenziebis gareSe saqonlis xarisxisa da<br />

mTlianad teqnikur-ekonomikuri Tvisebebis mimarT). `myidvelis<br />

bazris~ pirobebSi, piriqiT, produqciis (momsaxurebis)<br />

miwodeba gacilebiT aRemateba masze moTxovnas. aseTi<br />

bazari xasiaTdeba sxvadasxva mwarmoeblebis mier gamoSvebuli<br />

saqonlis farTo asortimentiT, rac myidvels SesaZleblobas<br />

aZlevs airCios saqoneli Tavisi gemovnebisa da survilisamebr.<br />

aseTi viTareba bazarze amwvavebs konkurencias da<br />

saxelmwifos mxriv regulireba metiwald iribi zemoqmede-<br />

24


is RonisZiebebiT ifargleba. `myidvelis bazris~ tendencia<br />

ekonomikurad ganviTarebul qveynebSi gamoikveTa gasuli saukunis<br />

50-ian wlebidan. Tanamedrove saerTaSoriso bazari,<br />

sasaqonlo bazrebi myidvelis bazrebia. romlebzec aris<br />

mwvave konkurencia, brZola myidvelis mopovebisTvis, rac<br />

aiZulebs mwarmoeblebs (gamyidvelebs) izrunon saqonlis xarisxis<br />

gaumjobesebis, asortimentis ganaxlebisa da misi gayidvis<br />

procesebis (servisis) srulyofisaTvis.<br />

sabazro ekonomikis dros moTxovna-miwodebis yvela<br />

ZiriTadi problema, rogorc wesi, wydeba sawarmos (firmis)<br />

doneze. am mimarTulebiT dagrovda mdidari gamocdileba im<br />

qveynebSi, sadac Camoyalibebulia civilizebuli sabazro<br />

ekonomika. esaa saqonlis warmoeba-gasaRebis praqtikisa da<br />

Teoriis sistema, romelic cnobilia <strong>marketingis</strong> saxelwodebiT.<br />

marketinguli saqmianoba aucilebelia Cveni sawarmoebis<br />

(firmebis) sabazro urTierTobaTa pirobebSi warmatebuli<br />

muSaobisTvis. magram am saqmeSi ucxouri gamocdilebis<br />

pirdapiri gadmoReba da meqanikuri danergva ar aris mizan-<br />

Sewonili. saWiroa arsebuli gamocdilebis safuZvelze <strong>marketingis</strong><br />

erovnuli (qarTuli) koncefciis SemuSaveba da gamoyeneba,<br />

romelic miesadageba adgilobrivi (erovnuli)<br />

firmebis funqcionirebis realobas, rac ganpirobebulia<br />

Cveni qveynis bunebriv-klimaturi pirobebiT, mosaxleobis<br />

tradiciebiT, momxmarebelTa fsiqologiuri ganwyobiT da<br />

sxva faqtorebiT. amgvarad, sawarmom (firmam) rom SeZlos<br />

konkretul garemoSi funqcionireba, safuZvlianad unda gaerkves<br />

momxmarebelTa moTxovnaSi da maqsimalurad izrunos<br />

misi dakmayofilebisTvis, winaaRmdeg SemTxvevaSi firma gakotrdeba.<br />

marketinguli saqmianoba mravalferovania: igi<br />

iwyeba bazris SeswavliT, Sesabamisi produqciis (momsaxurebis)<br />

SeqmniT da moicavs warmoeba-gasaRebis mTel cikls rentabeluri<br />

(momgebiani) Sedegebis miRwevis CaTvliT. amitom<br />

marketingi emyareba mikroekonomikur maxasiaTeblebsa da<br />

kriteriumebs da xels uwyobs umTavresad kompleqsuri<br />

(dargTaSorisi) problemebis gadawyvetas sawarmos (firmis)<br />

doneze. e. i. marketingi mikroekonomikuri problemebis warmatebiT<br />

gadawyvetis aucilebeli pirobaa sabazro ekonomikis<br />

pirobebSi<br />

25


26<br />

Tavi 2. <strong>marketingis</strong> arsi da socialurekonomikuri<br />

mniSvneloba<br />

2.1. <strong>marketingis</strong> arsi da funqciebi<br />

<strong>marketingis</strong> socialur-ekonomikuri arsis garkvevis-<br />

Tvis aucilebelia dadgindes misi mTavari daniSnuleba da<br />

arsebiTi niSnebi.<br />

sabazro ekonomika, romelic emyareba biznesis Tavisuflebasa<br />

da konkurencias, nebismieri sferos (warmoebis,<br />

vaWrobis da sxv.) firmisgan moiTxovs sameurneo saqmianobis<br />

(biznesis) ganxorcielebas bazarze maqsimaluri orientaciiT;<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi gardauvalia misi gakotreba<br />

(funqcionirebis Sewyveta). saqme is aris, rom firmis mier<br />

Sesrulebuli samuSaos Sedegad Seqmnil Sromis produqts<br />

(momsaxurebas), rogorc wesi, unda hyavdes momxmarebeli<br />

(myidveli). firma — miuxedavad profilisa, sanam daiwyebdes<br />

bizness (mewarmeobas), kargad unda gaerkves bazris (momxmarebelTa<br />

gadaxdisunarian) moTxovnilebaSi da mxolod amis<br />

Semdeg unda gadawyvitos sabazro moTxovnis Sesabamisi saqonlis<br />

warmoeba. biznesis erT-erTi mcnebis mixedviT didi<br />

Secdomaa jer awarmoo saqoneli, xolo Semdeg ifiqro rogor<br />

gayido igi. Tavidanve unda gadawydes, ra SeiZleba gaiyidos<br />

imisgan, risi gakeTebac SeuZlia firmas da Semdeg awarmoos.<br />

aRniSnuli problemis gadawyvetisTvis friad aqtualuri<br />

mniSvneloba aqvs <strong>marketingis</strong> praqtikisa da Teoriis<br />

dargSi sazRvargareT (upirveles yovlisa, aSS-Si) dagrovil<br />

gamocdilebas. am gamocdilebis Seswavla da gamoyeneba aucilebelia<br />

ara marto ekonomikuri mecnierebisaTvis, aramed<br />

sawarmoebis (firmebis) praqtikuli saqmianobisaTvis sabazro<br />

urTierTobaTa pirobebSi.<br />

Tanamedrove marketingma, vidre igi Camoyalibdeboda<br />

rogorc sawarmos (firmis) sabazro meqanizmze damyarebuli<br />

warmoeba-gasaRebis saqmianobis sistema, evoluciis saukunovani<br />

gza ganvlo. misi warmoSoba ganapiroba saqonlis realizaciis<br />

(gasaRebis) siZneleebma didmasStabiani warmoebis<br />

ganviTarebisa da gamwvavebuli konkurenciis pirobebSi.


marketingSi, rogorc ekonomikuri saqmianobis sistema-<br />

Si, asaxulia yvela Teoriuli, meTodologiuri da organizaciul-meToduri<br />

hipoTeza sawarmos (firmis) ekonomikuri<br />

qcevis Sesaxeb konkurentunarianobis asamaRleblad. es sistema<br />

moicavs <strong>marketingis</strong> strategiasa da taqtikas, rac uzrunvelyofs<br />

firmisTvis maqsimaluri mogebis miRebas saqonlis<br />

realizaciidan. es ki SesaZlebelia marketinguli kvlevebis<br />

sistemuri Catarebis gziT, romlis Sedegad iqmneba sainformacio<br />

baza bazarze arsebuli mdgomareobis Seswavlisa<br />

da moTxovna-miwodebis prognozebis dasamuSaveblad,<br />

romlebic safuZvlad daedeba <strong>marketingis</strong> programis (gegmis)<br />

da strategiis Sedgenas. amasTan moklevadiani prognozi<br />

keTdeba detalur maCveneblebSi. sasaqonlo bazrebis koniunqturis<br />

prognozi aucilebelia bazarze optimaluri taqtikis<br />

gansazRvrisaTvis moTxovna-miwodebis mosalodneli<br />

Tanafardobis gaTvaliswinebiT.<br />

nebismieri kategoriis (movlenis) arsi organul kav-<br />

SirSia mis funqciebTan (daniSnulebasTan); sxvanairad kategoriis<br />

arsi Tavis gamoxatulebas poulobs mis funqciebSi.<br />

narketingis arsis Taobaze arsebobs azrTa sxvadasxvaoba da<br />

mravali ganmarteba, germaniis <strong>marketingis</strong> institutis monacemebis<br />

Tanaxmad 1995 wlisaTvis dagrovda <strong>marketingis</strong> daaxloebiT<br />

2000 ganmarteba. 1 termini `marketingi~ niSnavs bazarze<br />

moqmedebas, saqmianobas, bazris Seqmnas, keTebas. magram<br />

marketingi, ekonomikuri saqmianobis sistemaa da gacilebiT<br />

farTo cnebaa.<br />

Tavdapirvelad <strong>marketingis</strong> cnebis Sinaarsi dakavSirebuli<br />

iyo saqonelmimoqcevis, saqonlis gasaRebis sferos<br />

faqtorebis analizTan, dawyebuli mwarmoeblis mier saqonlis<br />

gamoyenebiT da damTavrebuli momxmareblamde misi dayvaniT.<br />

e. i. <strong>marketingis</strong> miznad miCneuli iyo firmis mier warmoebuli<br />

produqciis gasaRebis uzrunvelyofa. magram cxovrebam<br />

aCvena, rom Tu saqoneli warmoebulia sabazro moTxovnilebis<br />

gaTvaliswinebis gareSe, misi efeqtian gasaRebaze<br />

zedmetia laparaki. amis gamo <strong>marketingis</strong> cnebis Sinaarsma<br />

ganicada arsebiTi cvlilebebi saqonlis warmoebisa da realizaciis<br />

pirobebis cvlilebaTa Sesabamisad da dRes marke-<br />

1 o. d. andreeva, a. v. andreevi. <strong>marketingis</strong> TviTmaswavli, moskovi,<br />

2001, gv. 13 (rusul enaze).<br />

27


tingi warmatebiT gamoiyeneba ekonomikisa da biznesis yvela<br />

sferoSi (dargSi) da arakomerciul saqmianobaSic.<br />

miuxedavad amisa, dRemde avtorTa erTi nawili marketings<br />

aigivebs savaWro-gasaRebiT saqmianobasTan, gacvlis<br />

procesebTan. 1 Tanamedrove <strong>marketingis</strong> mTavari principia<br />

saqonlis warmoebis uzrunvelyofa bazris moTxovnilebeb-<br />

Tan sruli SesabamisobiT: iwarmoos is, rac gaiyideba da ara<br />

iyidebodes is, rac warmoebulia. swored <strong>marketingis</strong> pirvel<br />

mcnebad aRiarebulia Semdegi: `Tu Tqven saqoneli ara gaqvT,<br />

Tqven araferi ar gagaCniaT~. 2 amitom Tanamedrove etapze<br />

<strong>marketingis</strong> gamoyenebis mTavari sferoa materialuri warmoeba<br />

da yvela is saqmianoba, rac dakavSirebulia saqonlis<br />

warmoebasTan da sxvadasxva momsaxurebis gawevasTan. 3 aRniSnulidan<br />

gamomdinare, rodesac yovelgvar savaWro-gasaRebis,<br />

saSuamavlo da sareklamo saqmianobas Tvlian marketingad,<br />

moklebulia safuZvels. <strong>marketingis</strong> cnobili amerikeli<br />

profesori f. kotleri aRniSnavs: `umravlesoba SecdomiT<br />

aigivebs marketings gasaRebasa da stimulirebasTan. gasaReba<br />

misi mravali funqciidan mxolod erTi funqciaa, amasTan<br />

xSirad araarsebiTi~. 4 e. w. saxelmZRvanelos avtori ki saqonlis<br />

gasaRebas miiCnevs arsebiTad Tanamedrove marketingSi 5<br />

yovelgvari argumentis gareSe. e. i. marketingi ar SeiZleba<br />

iyos ekonomikis romelime erTi dargis, magaliTad vaWrobis<br />

kuTvnileba, rogorc es warmoudgenia avtorTa nawils. saqarTvelos<br />

umaRles saswavleblebSi SemoRebul iqna vaWrobis<br />

ekonomikisa da <strong>marketingis</strong> specialoba, rac ar iyo mar-<br />

Tebuli. alogikuria <strong>marketingis</strong> gamocxadeba biznesis (anu<br />

sameurneo saqmianobis) funqciad, miT umetes biznesis ganvi-<br />

Tarebis ZiriTad da centralur funqciad. 6<br />

1 Tanamedrove marketingi. v. e. xruckis red. moskovi, 1997, gv. 27<br />

(rusul enaze); a. soxaZe, s. uruSaZe, m. gigolaSvili. marketingi,<br />

quTaisi, 1991, gv. 12; r. beriZe. gza civilizebuli biznesisaken,<br />

1993, gv. 91 da sxv.<br />

2 Jurn. `marketing~, #3, 1994, gv. 17 (rusul enaze).<br />

3 g. SublaZe. menejmentisa da <strong>marketingis</strong> cnobari, Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, Tb., 1994, gv. 58,<br />

4<br />

f. kotleri. <strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>, 1992, moskovi, gv. 46 (rusul<br />

enaze).<br />

5 z. grigolaSvili. marketingi. saxelmZRvanelo. Tb., 1999, gv. 8.<br />

6<br />

r. javaxiSvili, n. oqruaSvili, dasax. wigni, gv. 3, 8, 25.<br />

28


amgvarad, Tanamedrove <strong>marketingis</strong> mTavari daniSnulebaa<br />

saqonlis warmoebisa da sxva nebismieri samurneo saqmianobis<br />

(biznesis) Segueba bazarTan, momxmarebelTa (myidvelTa)<br />

moTxovnasTan; bazris winaswari Seswavlisa da misi<br />

ganviTarebis perspeqtivebis gansazRvris (prognozirebis)<br />

Semdeg unda gadawydes iseTi produqciis (momsaxurebis) warmoebis<br />

sakiTxi, romelsac eqneba realizaciis (gayidvis) garantia.<br />

samwuxarod, amerikuli saxelmZRvanelos — `gamoyenebiTi<br />

ekonomikis~ meoTxe gamocemis qarTul TargmanSi, romelic<br />

damtkicebulia saqarTvelos ganaTlebis saministros<br />

mier damxmare saxelmZRvanelod ufrosi klasebisaTvis, <strong>marketingis</strong><br />

ganmarteba gadmocemulia Zveli interpretaciiT:<br />

`saqmianoba, romelic xels uwyobs warmoebuli saqonlisa da<br />

momsaxurebis warmatebul realizacias~. 1 garda amisa, am wignSi<br />

gadmocemulia <strong>marketingis</strong> mTavari funqciebi saqonlis<br />

Sesyidva-gayidvasa da realizaciaze aqcentis gakeTebiT: infromaciis<br />

Segroveba, Sesyidva, transportireba, gayidva, Senaxva<br />

da sxv. 2<br />

aRniSnulidan gamomdinare arsebiTi mniSvneloba aqvs<br />

<strong>marketingis</strong> swor definiacias, gansakuTrebiT saxelmZRvaneloSi.<br />

zogadad marketings ganmartaven rogorc biznesis filosofias.<br />

yvelaze metad gavrcelebulia kotleriseuli<br />

ganmarteba, sadac, Cveni azriT, calmxrivadaa gadmocemuli<br />

am cnebis arsi: `marketingi adamianuri saqmianobis saxeobaa,<br />

romelic mimarTulia saWiroebaTa da moTxovnilebaTa dasakmayofileblad<br />

gacvlis saSualebiT”. 3 marTalia, nebismieri<br />

kategoriis definiciisas SeuZlebelia yvela misi ZiriTadi<br />

damaxasiaTebeli niSnis gaTvaliswineba, magram aucilebelia<br />

ganmartebaSi aisaxos arsebiTi mxareebi. motanil gansaz-<br />

RvraSi ar Cans bazris, misi erT-erTi ZiriTadi elementis —<br />

moTxovnis Seswavlis, prognozirebis aucilebloba. ganmartebaSi<br />

aqcenti keTdeba saWiroebisa da moTxovnilebis dakmayofilebaze<br />

gacvlis, e. i. gasaRebis, realizaciis saSualebiT<br />

maSin, rodesac <strong>marketingis</strong> Tanamedrove gagebaSi, rogorc<br />

aRiniSna, mTavaria jer bazris, kerZod misi erT-erTi<br />

1 gamoyenebiTi ekonomika. Tb., 1997, gv. 216.<br />

2 gamoyenebiTi ekonomika. dasax. wigni, gv. 97.<br />

3 f. kotleri. dasax. wigni, gv. 47<br />

29


ZiriTadi elementis — moTxovnis Seswavla-prognozireba da<br />

Semdeg warmoebis (biznesis) daqvemdebareba momxmarebelTa<br />

moTxovnis dakmayofilebisadmi.<br />

maSasadame, Tanamedrove <strong>marketingis</strong> arsebiTi aspeqtia<br />

ar moTxovnilebis an kidev saWiroebis, aramed moTxovnis<br />

Seswavla da misi maqsimaluri gaTvaliswineba produqciis<br />

(momsaxurebis) warmoebis procesSi, winaaRmdeg SemTxvevaSi<br />

firma ver miaRwevs ZiriTad mizans biznesSi — mogebis miRebas.<br />

amitom mizanSewonilad migvaCnia ganmarteba:<br />

marketingi aris saqonelze (momsaxurebaze da sxv.) moTxovnis<br />

Seswavla-prognozireba da misi dakmayofilebis uzrunvelyofa<br />

gacvlis saSualebiT mogebis misaRebad. moTxovnis<br />

dakmayofilebisTvis ki aucilebelia misi winaswar gamovlena-Seswavla.<br />

unda aRiniSnos isic, rom ekonomikur literaturaSi<br />

terminebs `marketings~ da `bazarTmcodneobas~ aigiveben er-<br />

TmaneTTan, 1 rac ar aris marTebuli. marketingi gacilebiT<br />

ufro farTo cnebaa, vidre bazarTmcodneoba. saqme isaa, rom<br />

marketingi ar izRudeba marto bazris SeswavliT. igi amave<br />

dros axdens aqtiur zemoqmedebas bazarze, kerZod, moTxovnis<br />

formirebaze da moqnilad reagirebs moTxovnis cvlilebebze.<br />

amrigad, marketingi konkretuli moTxovnis dakmayofilebasa<br />

da mogebis miRebaze orientirebuli saqonlis warmoebisa<br />

da gasaRebis xelSemwyobi kompleqsuri sistemaa, romelic<br />

emyareba bazris sistemur gamokvlevasa da prognozirebas, sawarmos<br />

(firmis) Siga da gare garemos Seswavlas, bazarze misi<br />

qcevis strategiisa da taqtikis damuSavebas <strong>marketingis</strong><br />

programis daxmarebiT.<br />

aucilebelia iTqvas kidev erTi uzustobis Sesaxeb<br />

<strong>marketingis</strong>a da menejmentis urTierTdamokidebulebasTan<br />

dakavSirebiT. ekonomikur literaturaSi marketings ganmartaven<br />

rogorc sawarmoebis (organizaciebis) marTvis sistemas,<br />

rogorc warmoeba-gasaRebis marTvis sistemas an kidev<br />

rogorc marTvis sabazro koncefcias 2 da amgvarad aigiveben<br />

1<br />

o. qeSelaSvili. biznesis organizacia. Tb., 1995, gv. 15; g. jolia.<br />

marketingi, Tb., 1992, gv. 12 da sxv.<br />

2<br />

m. a. oklanderi. marketingi da logistika mewarmeobaSi, odesa,<br />

1996, gv. 28 (rusul enaze); T. wereTeli. ekonomika da biznesi. Tsu,<br />

1997, gv. 205; z. grigalaSvili. dasax. wigni, gv. 5.<br />

30


mas menejmentTan. sawarmos doneze menejmenti da marketingi<br />

gadajaWvulia erTmaneTTan, magram menejmenti gacilebiT<br />

ufro farTo saqmianobaa, vidre marketingi. menejmenti sawarmos<br />

(firmis) fuqncionirebis yvela mimarTulebis, maT<br />

Soris marketinguli saqmianobis marTvasac niSnavs. Tu marketingi<br />

aRiarebulia biznesis filosofiad, menejmenti aris<br />

biznesis marTvis filosofia. mkvlevarTa nawili Tvlis marketings<br />

menejmentis (marTvis) erT-erT funqciad. 1 amitom<br />

SeiZleba laparaki mxolod sawarmos marketinguli marTvis<br />

Taobaze (bazarze orientirebuli marketinguli marTva). e. i.<br />

menejmenti moicavs firmis (sawarmos) saqmianobis yvela mimarTulebis<br />

marTvas, saxeldobr warmoebis, <strong>marketingis</strong>, finansebis,<br />

kadrebis da a. S. vinaidan marketingi menejmentis<br />

obieqtia, `<strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>~ erTi semestriT mainc<br />

adre unda iswavlebodes, vidre `menejmentis <strong>safuZvlebi</strong>~.<br />

aqve isic unda aRiniSnos, rom <strong>marketingis</strong> Sesaxeb literaturaSi<br />

<strong>marketingis</strong> dagegmva unda ganixilebodes marTvas-<br />

Tan mWidro, logikur kavSirSi, radgan dagegmva menejmentis<br />

(marTvis) pirvel da erT-erT ZiriTad funqciad aris miCneuli.<br />

marketingi Tavis arsidan gamomdinare emyareba Semdeg<br />

ZiriTad cnebebs: saWiroeba, moTxovnileba, moTxovna, saqoneli,<br />

gacvla, garigeba, mogeba da bazari.<br />

<strong>marketingis</strong> safuZvlad miCneulia adamianiseuli saWiroebani.<br />

adamianTa saWiroeba rTuli da mravalferovani<br />

cnebaa. masSi Sedis fiziologiuri saWiroeba saWmelze, tansacmelze,<br />

siTbosa da usafrTxoebaze; socialuri saWiroeba<br />

sulier siaxloveze, gavlenasa da erTgulebaze; piradi saWiroeba<br />

codnasa da TviTgamoxatvaze. es saWiroebani yalibdeba<br />

ara gare faqtorebis zemoqmedebiT, aramed gamomdinareoben<br />

adamianis fenomenidan. Tu saWiroeba ar aris dakmayofilebuli,<br />

adamiani dabeCavebuli da daTrgunulia. rac ufro<br />

mniSvnelovania misTvis esa Tu is saWiroeba, miT ufro Rrmad<br />

ganicdis adamiani misi dakmayofilebis SeuZleblobas da Rebulobs<br />

alternatiul gadawyvetilebas: an eZebs saWiroebis<br />

dakmayofilebis wyaros, an Seecdeba CaaxSos is.<br />

1<br />

i. n. gerCikova. menejmenti. saxelmZRvanelo, moskovi, 1995, gv. 149<br />

(rusul enaze).<br />

31


ac Seexeba adamianis moTxovnilebas, masSi igulisxmeba<br />

individis kulturuli donisa da pirovnebis Sesabamisi<br />

specifikuri formis saWiroeba. moTxovnilebebi TavianT gamoxatulebas<br />

pouloben saWiroebis dakmayofilebis im SesaZleblobebSi,<br />

romlebic damaxasiaTebelia mocemuli sazogadoebis<br />

ekonomikuri da kulturuli ganviTarebis donis-<br />

Tvis. socialur-ekonomikuri ganviTarebis kvalobaze izrdeba<br />

sazogadoebis moTxovnilebebic. rac ufro maRldeba<br />

ekonomikuri ganviTarebis done, miT ufro izrdeba adamian-<br />

Ta interesi da survili sxvadasxva saqonlis (momsaxurebis)<br />

SeZenisadmi. mwarmoeblebi cdiloben iyos Sesabamisoba adamainTa<br />

moTxovnilebebsa da im saqonels Soris, romelsac<br />

isini uSveben. am SemTxvevaSi saqoneli (momsaxureba) gamodis<br />

rogorc konkretul moTxovnilebaTa dakmayofilebis saSualeba.<br />

adamianTa moTxovnileba prsaqtikulad usazRvroa, xolo<br />

maTi dakmayofilebis resursebi SezRuduli.<br />

adamiani saqonlis masidan irCevs (moiTxovs) imas, romelic<br />

aniWebs mas yvelaze met kmayofilebas mis finansur SesaZleblobaTa<br />

farglebSi. rogorc cnobilia, moTxovna moTxovnilebis<br />

is nawilia, romelic uzrunvelyofilia myidvelobiTi<br />

unariT. 1 e. i. moTxovna gadaxdisunariani moTxovnilebaa.<br />

amitom `gadaxdisunariani moTxovnis~ xmareba, 2 alogikuria.<br />

magram mxedvelobaSia misaRebi is, rom moTxovna damokidebulia<br />

momxmarebelTa fulad Semosavlebsa da fasebis<br />

doneze. adamianebi irCeven iseT saqonels, romelic sasurvelia<br />

samomxmareblo TvisebebiT da iyideba maTTvis xelsayreli<br />

fasiT.<br />

cnebaSi `saqoneli~ igulisxmeba ara marto nawarmi, romelic<br />

akmayofilebs saWiroebasa da moTxovnas, aramed sxvadasxva<br />

saxis momsaxureba, idea da sxv. Tu termini `saqoneli~<br />

zogjer arabunebrivad JRers, maSin misi Secvla SeiZleba<br />

Semdegi SesatyvisebiT `moTxovnis damakmayofilebeli~, `miwodeba~.<br />

yvela saqonels, romelic akmayofilebs myidvelis<br />

moTxovnas, uwodeben arCevanis sasaqonlo asortiments. saqoneli<br />

rac ufro sruliad Seesabameba momxmareblis survilebs,<br />

miT ufro met warmatebas aRwevs mwarmoebeli da gamsa-<br />

1 da ara msyidvelobiTi unariT.<br />

2 r. asaTiani, dasax. wigni, gv. 35; z. grigalaSvili, dasax. wigni, gv. 10<br />

da sxv.<br />

32


Rebeli. amitom nebismieri profilis firma unda eZebdes potenciur<br />

momxmareblebs, avlendes maT gadaxdisunarian moTxovnilebas<br />

— moTxovnas da mTel Zalisxmevas unda mimarTavdes<br />

maTi rac SeiZleba srulad dakmayofilebisTvis.<br />

adamianebi TavianT moTxovnas ikmayofileben gacvlis<br />

saSualebiT. gacvla niSnavs raime sasurveli saqonlis (momsaxurebis)<br />

miRebis aqts sanacvlod raimes miwodebis gziT.<br />

<strong>marketingis</strong> sistemaSi erT-erTi ZiriTadi cnebaa `garigeba~,<br />

romelic warmoadgens bazarze saqonlis (faseulobis)<br />

gacvlas or mxares Soris. sameurneo saqmianobis (biznesis)<br />

Sedegad miRebulma Semosavlebma unda gadafaros danaxarjebi,<br />

romlebic iqna gaweuli da firmas unda darCes mogeba.<br />

bazari SeiZleba Camoyalibdes raime saqonelze (momsaxurebaze)<br />

an raime faseulobaze. magaliTad, Sromis bazari<br />

Sedgeba adamianebisagan, romlebsac surT Tavisi samuSao Zala<br />

gacvalon xelfasze an saqonelze.<br />

amgvarad, marketingi, rogorc bazarze saqmianobis sistema,<br />

moicavs: saqonelze (momsaxurebaze) momxmareblis gadaxdisunariani<br />

moTxovnilebaTa Seswavlas, moTxovnis mdgomareobisa<br />

da dinamikis gulmodgined gaTvaliswinebas; warmoebis<br />

Seguebas bazris moTxovnebTan; aqtiur zemoqmedebas<br />

bazris moTxovnis, formirebaze; kontrols saqonlis realizaciis<br />

pirobebze, moqnil reagirebas moTxovnis cvlilebebze.<br />

marketings, rogorc nebismier sistemas, gaaCnia Tavisi<br />

principebi (mimarTulebebi), meTodebi da amocanebi. <strong>marketingis</strong><br />

mimarTulebebi gulisxmobs politikis gatarebas saqonlis<br />

asortimentisa da xarisxis, fasebis formirebis, gasaRebis<br />

organizaciis, komunikaciebis sferoSi. yvela CamoTvlili<br />

problemis gadaswyvetad sxva meTodebTan erTad yvelaze<br />

qmediT meTodad aRiarebulia analizi. marketingSi analizs<br />

eniWeba yovelmxrivi, obieqturi da kritikuli xasiaTi,<br />

rac imas niSnavs, rom arsebuli mdgomareoba unda Sedardes<br />

TeoriaSi miRebul principebTan.<br />

sabolood SeiZleba gakeTdes daskvna imis Taobaze rom<br />

marketingi bazarze sawarmos (firmis) saqmianobis Tanamedrove<br />

meTodologiaa, romelic orientirebulia konkurenciis<br />

pirobebSi momxmarebelTa moTxovnis dakmayofilebasa da<br />

mogebis miRebaze. marketingi rogorc meTodologia exmare-<br />

33


a sawarmoebs (firmebs) imaSi, rom gairkves sawarmos sabazro<br />

SesaZleblobebi. farTo gagebiT marketingi niSnavs biznesis<br />

filosofias sabazro ekonomikis pirobebSi.<br />

Tanamedrove specialur literaturaSi ar aris erTiani<br />

azri <strong>marketingis</strong> funqciebis Sesaxeb. sxvadasxva avtori<br />

sxvadasxvagvarad ayalibebs <strong>marketingis</strong> funqciebs. amasTan<br />

xSirad maTi Sexedulebebi gansxvavebulia erTmaneTisagan.<br />

isic unda aRiniSnos, rom mecnier-mkvlevarTa nawili saer-<br />

Tod ar msjelobs <strong>marketingis</strong> funqciebze. Cveni azriT, <strong>marketingis</strong><br />

funqciebSi unda iqnes Setanili saqmianobis is saxeebi,<br />

romlebic mxolod misTvisaa damaxasiaTebeli da gamoxataven<br />

mis arss. gamomdinare aRniSnulidan <strong>marketingis</strong><br />

funqciebia:<br />

• bazris kompleqsuri gamokvleva;<br />

• sasaqonlo asortimentis gansazRvra (dagegmva);<br />

• sabazro strategiis Camoyalibeba da faswarmoqmna;<br />

• moTxovnis formireba da gasaRebis stimulireba. 1<br />

bazris kompleqsuri gamokvleva moicavs, upirveles<br />

yovlisa, momxmareblisa da saqonlis Seswavlas. gamokvlevis<br />

obieqtebia agreTve marketinguli (saqonelmoZraobis) arxebi,<br />

konkurentebi da marketinguli garemos sxva faqtorebi,<br />

bazris gamokvlevis Sedegebi uzrunvelyofs sawarmos (firmis)<br />

xelmZRvanelobas saWiro informaciiT swori gadawyvetilebebis<br />

misaRebad. bazris Seswavlas sawarmoebi axdenen<br />

damoukdieblad an maTi SekveTebis safuZvelze bazars Seiswavlian<br />

specializebuli samecniero-kvleviTi dawesebulebebi<br />

an centrebi (laboratoriebi). ganviTarebuli sabazro<br />

ekonomikis qveynebisagan gansxvavebiT saqarTveloSi ar eTmoba<br />

saTanado yuradReba marketingul kvlevebs. sawarmoTa<br />

absoluturi umetesoba muSaobs principiT: `saqoneli iyos<br />

da is gaiyideba marketinguli kvlevebis gareSec~. aseTi midgoma<br />

mcdaria da xSirad xdeba mcire firmebis (sawarmoebis)<br />

kraxis mizezi.<br />

momxmarebelTa gamokvlevis procesSi, pirvel rigSi,<br />

unda gamovlindes momxmarebelTa is jgufi an jgufebi, romlebzec<br />

gasaRdeba mocemuli sawarmos produqcia maTze mi-<br />

1<br />

<strong>marketingis</strong> funqciebi jerovnad ganxilulia mocemuli saxelmZRvanelos<br />

Sesabamis TavebSi.<br />

34


zanmimarTuli marketinguli zemoqmedebis safuZvelze. momxmarebelTa<br />

potenciuri raodenoba, bazarze maTi qcevis ganmsazRvreli<br />

motivebis Seswavlis Sedegebi gaiTvaliswineba<br />

sawarmoTa gegmebis Sedgenisas. Tu swored iqneba Seswavlili<br />

momxmareblebi da miRebuli Sedegebi saqmianad gamoyenebuli<br />

muSaobaSi, gaizrdeba gayiduli saqonlisa da miRebuli mogebis<br />

moculoba.<br />

momxmarebelTan erTad marketinguli kvlevis mTavari<br />

obieqtia saqoneli. cxadia, Tu saqonlis samomxmareblo Tvisebebi<br />

ar Seesabameba momxmarebelis moTxovnebs, marketinguli<br />

RonisZiebebi ver uzrunvelyofs mis gayidvas mocemul<br />

regionSi. amitom aucilebelia saqonlis samomxmareblo Tvisebebis<br />

momxmareblis moTxovnebTan SesabamisobaSi moyvana,<br />

misi xarisxis, fasis da sxva maCveneblebis mixedviT. saqonlis<br />

gamokvlevis mizania imis gansazrvra, Tu romel saqonels da<br />

ra raodenobiT SeiZens momxmarebelTa mocemuli jgufi.<br />

bazris gamokvlevas aucileblad unda hqondes konkretuli<br />

xasiaTi, e. i. Seswavlil unda iqnes momxarebelTa konkretuli<br />

jgufi da saqonlis konkretuli saxe.<br />

didi mniSvneloba eniWeba konkurentebis Seswavlas.<br />

konkurentebis saqmianobis Zlieri da susti mxareebis gamovlena<br />

uadvilebs sawarmos xelmZRvanelobas saqonlis realizaciis<br />

procesis dasaCqareblad gadawyvetilebebis miRebas.<br />

aranaklebi mniSvneloba aqvs firmebis saqmianobis gamokvlevas,<br />

romlebic mocemul sawarmos exmarebian saqonlis momxmareblamde<br />

dayvanaSi. aseTi gamokvlevis mizania ufro gamocdili,<br />

prestiJuli da myari finansuri mdgomareobis mqone<br />

savaWro, safinanso-sakredito da sxva saxis Suamavlebis<br />

SerCeva.<br />

bazris gamokvlevis Sedegebis mixedviT sawarmo gansaz-<br />

Rvravs im sasaqonlo asortiments, romelic unda awarmoos,<br />

an gayidos.<br />

bazris mxolod safuZvliani analizis pirobebSia SesaZlebeli<br />

axal saqonelze moTxovnis gansazRvra da arsebuli<br />

saqonlis gaumjobesebis mimarTulebebis dadgena. momxmarebelTa<br />

moTxovnis Sesabamisad warmoebuli saqonlis realizaciis<br />

albaToba didia da exmareba sawarmos bazarze myari<br />

poziciis dakavebasa da maqsimaluri mogebis miRebaSi.<br />

sawarmos mier swori strategiis miznebis SemuSaveba<br />

SesaZlebelia momxmareblebis, saqonlis da konkurentebis<br />

35


yovelmxirvi Seswavlisa da prognozirebis bazaze. sabazro<br />

strategias SeiZleba gamoeyos Semdegi mimarTulebebi:<br />

• arsebuli saqonlis tradiciul bazrebze gayidvis<br />

moculobis gadidebis strategia;<br />

• axali saqonlis tradiciul bazrebze gayidvis strategia;<br />

• arsebuli saqonliT axal bazrebze SeRwevis strategia;<br />

• axali saqonlis axal bazrebze gayidvis strategia.<br />

sabazro strategiis gansazRvrisas sawarmoebisTvis<br />

amosavalia minimaluri danaxarjebiT maqsimaluri mogebis<br />

miReba.<br />

marketingul politikaSi friad mniSvnelovania zemoqmedeba<br />

momxmarebelze moTxovnis Camoyalibebis mizniT. momxmarebelze<br />

zemoqmedebas sawarmoebi axdenen saqonlis, misi<br />

teqnikur-ekonomikuri maxasiaTeblebis, samomxmareblo Tvisebebis<br />

da sxva niSnebis momxmareblisaTvis gacnobis gziT.<br />

moTxovnis CamoyalibebaSi ZiriTad rols asrulebs<br />

reklama. 1 igi SeiZleba daxasiaTdes rogorc mizanmimarTuli<br />

informacia, romlis saSualebiTac momxmarebels aRuZraven<br />

saqonlis SeZenis survils. reklama moTxovnis Camoyalibebis<br />

procesze moqmedi subieqturi faqtoria. misi meSveobiT masobrivi<br />

infromaciis saSualebebi da ekonomikis sxvadasxva<br />

dargis sawarmoebi da organizaciebi zemoqmedeben momxmarebelTa<br />

fsiqologiaze ama Tu im saqonleze moTxovnis warmo-<br />

Sobisa da ganviTarebis mizniT. sareklamo kompania uSualod<br />

ukavSirdeba sxvadasxva saxis organizaciuli saSualebis gamoyenebas,<br />

kerZod, gamofena-gayidvebis, gamofena-daTvalirebebis<br />

mowyobis da sxva RonisZiebebis Catarebas. moTxovnis<br />

warmoSobisa da ganviTarebis mimarTulebiT moqmedebs agreTve<br />

biznesis ganviTareba saerTod da infrastruqturuli<br />

cvlilebebi moxmarebis sferoSi.<br />

reklama ganixileba agreTve rogorc saqonlis gasaRebis<br />

procesis stimulirebis saSualeba. gasaRebis stimulirebas<br />

emsaxureba yvela is RonisZieba, romelic aCqarebs saqonlis<br />

realizaciis process da zrdis gayiduli saqonlis<br />

1 reklama rogorc komunikaciis forma da misi saxeebi ganxilulia<br />

14 TavSi.<br />

36


mocualobas. aseTi saxis RonisZiebebia: faswarmoqmna, premialuri<br />

gayidva, saqonlis sacdeli partiis ufasod gadacema<br />

SuamavlebisTvis da sxva. gasaRebis stimulirebis saSualebebis<br />

SerCeva damokidebulia stimulirebis obieqtze. gansxvavebuli<br />

saSualebebiT xdeba sakuTari TanamSromlebis, momxmareblebis<br />

da Suamavlebis stimulireba.<br />

faswarmoqmnis politikiT sawarmoebi aRweven TavianT<br />

miznebs, rac, pirvel rigSi, gamoixateba mogebis gansazRvruli<br />

odenobiT miRebaSi. saqonlis premialuri gayidva momxmarebelTa<br />

stimulirebis mniSvnelovani saSualebaa. am Sem-<br />

TxvevaSi premiis rolSi gamodis saqoneli. Tu bazarze mwarmoebeli<br />

Suamavlebis meSveobiT gadis, is yovelmxriv cdilobs<br />

maT gaaqtiurebas, raSic, sxva RonisZiebebTan erTad,<br />

did rols asrulebs SuamavlebisTvis saqonlis sacdeli partiis<br />

ufasod gadacema da sxv.<br />

2.2. <strong>marketingis</strong> ZiriTadi principebi da elementebi<br />

miuxedavad imisa, rom saqmianobis specifikidan gamomdinare<br />

marketinguli muSaoba calkeul sawarmoebSi xorcieldeba<br />

garkveuli TaviseburebebiT, mas axasiaTebs saerTo<br />

niSnebi — principebi.<br />

<strong>marketingis</strong> principebSi igulisxmeba is saerTo ni-<br />

San-Tvisebebi, romlebic damaxasiaTebelia marketingul saqmianobisTvis<br />

sxvadasxva sawarmoSi (firmaSi).<br />

<strong>marketingis</strong> ZiriTadi principebia:<br />

1. saqmianobis orientacia konkretuli momxmareblis<br />

moTxovnaze;<br />

2. mTeli saqmianobisadmi sistemuri midgoma;<br />

3. orientacia axali saqonlis Seqmnasa da gasaRebaze;<br />

4. sawarmos imijis formireba da Semdgomi ganmtkiceba;<br />

5. mogebis miReba.<br />

<strong>marketingis</strong> CamoTvlili principebi erTmaneTTan<br />

mWidrodaa dakavSirebuli da avseben erTmaneTs.<br />

marketingSi mTavaria miznobrivi orientacia da kompleqsuroba.<br />

miznobrivi orientacia konkretuli momxmareblis<br />

moTxovnaze uzrunvelyofs sawarmoTa efeqtianad muSaobas,<br />

vinaidan momxmarebelia maTi saqmianobis Sedegebis Semfasebeli<br />

da myidveli. amitom aSS-Si gavrcelebulia gamoT-<br />

37


qma: `myidveli mefea~. kompleqsurobaSi igulisxmeba mTeli<br />

saqmianobisadmi sistemuri midgoma, e. i. marketingi gamoyenebuli<br />

unda iqnes rogorc sistema da ara rogorc sxvadasxva<br />

saxis marketingul RonisZiebaTa meqanikuri nakrebi. praqtikulma<br />

gamocdilebam uCvena, rom calke aRebuli, izolirebulad<br />

ganxorcielebuli marketinguli RonisZieba ar iZleva<br />

sasurvel Sedegebs.<br />

konkurencia da momxmarebelTa moTxovnis sistematuri<br />

cvlileba aiZulebs sawarmoebs mudmivad izrunon Tavian-<br />

Ti saqonlis xarisxisa da asortimentis gaumjobesebaze. axali<br />

saqonlis Seqmna sarisko saqmea, magram imavdroulad sawarmos<br />

arsebobis gaxangrZlivebis aucilebeli pirobaa.<br />

momxmarebelze orientacia da axali saqonlis Seqmna<br />

uSualod ukavSirdeba bazris Seswavlas, rac xorcieldeba<br />

ara zogadad, aramed diferenciulad, e. i. Seiswavleba konkretuli<br />

saqonlis bazari, myidvelTa konkretuli jgufi<br />

(tipi).<br />

yoveli firma (sawarmo) iwyebs ra saqmianobas, cdilobs<br />

Tavis Sesaxeb dadebiTi azris Camoyalibebas garemomcvel<br />

samyaroSi. sawarmoTa menejerebis absoluturma umetesobam<br />

icis, rom sabazro ekonomikis pirobebSi efeqtianad muSaoba<br />

da arseboba mxolod imijis safuZvelzea SesaZlebeli. bunebrivia,<br />

Tu sawarmo ar sargeblobs saimedo partnioris saxeliT,<br />

masTan aravin ar moisurvebs kontaqtis damyarebas,<br />

rac miiyvans sawarmos gakotrebamde.<br />

mogebis miReba biznesis sferoSi sawarmoTa saqmianobis<br />

ZiriTadi principia. igi warmoadgens ara sawarmoebis TviTmizans,<br />

aramed maTi miznebis miRwevis saSualebas.<br />

aRniSnulidan gamomdinare, Cveni azriT, miuRebelia<br />

marketinguli saqmianobis principebis daxasiaTebisas aseTi<br />

msjeloba: `<strong>marketingis</strong> ZiriTad princips warmoadgens warmoebis<br />

saboloo Sedegebis momxmarebelTa realur moTxovnebsa<br />

da survilebze orientacia~. 1 <strong>marketingis</strong> principebi<br />

firmis marketinguli saqmianobis konkretul mimarTuleba-<br />

Si, mis funqciebSi aisaxeba. 2 rogorc cnobilia, maeketingis<br />

(da nebismieri kategoriis) arsi (da ara principebi), Tavis gamoxatulebas<br />

poulobs mis funqciebSi.<br />

1 r. javaxiSvili, n. oqruaSvili, dasax. wigni, gv. 14.<br />

2 iqve, gv. 16.<br />

38


marketings ganixilaven agreTve, rogorc sawarmos mier<br />

saqonlis gasaRebis mizniT ganxorcielebuli RonisZiebebis<br />

kompleqss, romelic gavlenas axdens produqciisa da<br />

momsaxurebis warmoebisa da momxmareblamde gadaadgilebis<br />

(win wawevis) mTel procesze. saqonlis realizaciasTan dakavSirebuli<br />

problemebis gamokvlevis RonisZiebebi <strong>marketingis</strong><br />

elementebia. maT safuZvelze sawarmos xelmZRvaneloba<br />

iRebs gadawyvetilebas Tu sad, visze, ra raodenobiT,<br />

rodis, ra fasebSi da rogor gayidos saqoneli, romeli saqonlis<br />

warmoeba gaafarToos, Sekvecos an saerTod Sewyvitos.<br />

<strong>marketingis</strong> ZiriTad elementebs ganekuTvneba Semdei<br />

RonisZiebebi:<br />

1) momxmarebelTa Seswavla;<br />

2) bazarze momxmarebelTa qcevis motivebis Seswavla;<br />

3) saqonlis gamokvleva;<br />

4) produqtis an momsaxurebis realizaciis sistemis<br />

analizi;<br />

5) konkurentebis Seswavla;<br />

6) sareklamo saqmianobis gamokvleva.<br />

bunebrivia, konkretul sawarmoebSi, maTi saqmianobis<br />

specifikidan gamomdinare, gansxvavebuli mniSvneloba eniWeba<br />

<strong>marketingis</strong> CamoTvlil elementebs.<br />

momxmarebelTa gamokvlevis Sedegebi saSualebas aZlevs<br />

sawarmos menejerebs gaerkvion maT gemovnebaSi, saWiroebebSi,<br />

mosalodnel reaqciaSi ama Tu im saqonlis miwodebisas.<br />

aseTi gamokvlevis Sedegebis gaTvaliswineba sawarmoo<br />

programis Sedgenis procesSi mkveTrad zrdis mosalodneli<br />

rezultatebis winaswar gansazRvris albaTobas.<br />

bazarze momxmarebelTa qcevis motivebis gamokvlevis<br />

Sedegebi pasuxs iZleva kiTxvebze: ratom iswrafvian momxmareblebi<br />

SeiZinon mocemuli nawarmi? ratom moswonT nawarmis<br />

mocemuli saxe da ar moswonT sxva saxeebi? maSasadame, bazarze<br />

qcevis motivebis Seswavlis gziT irkveva momxmarebelTa<br />

gemovnebis, Cveulebebis, midrekilebebis mizezebi,<br />

rac iZleva momavalSi maTi moqmedebis prognozirebis saSualebas.<br />

momxmarebelTa qcevis motivebis gamokvleva xorcieldeba<br />

specialuri testebis, anketebis, kiTxvarebis meSveobiT.<br />

gamokvlevis Catarebamde momxmareblebi daiyofa jgu-<br />

39


febad sxvadasxva niSnis mixedviT, rac, Tavis mxriv, damokidebulia<br />

saqonelze da gamokiTxvis mizanze. praqtikam daadastura,<br />

rom bazarze momxmarebelTa qcevis motivebis Sesaxeb<br />

obiqturi informaciis miRebis saukeTeso gza momxmarebelTan<br />

uSualo kontaqtis damyarebaa. swored amitomaa, rom<br />

gamokiTxvebTan erTad mowinave sawarmoebi did mniSvnelobas<br />

aniWeben momxmarebelTan pirdapir kontaqts. isini am mizniT<br />

TavianT warmomadgenlebs agzavnian xolme maTi saqonlis<br />

gamsaRebel savaWro organizaciebSi.<br />

cxadia, Tu sawarmoSi swored iqneba Seswavlili bazarze<br />

momxmarebelTa qcevis motivebi da miRebuli Sedegebi saqmianad<br />

gamoyenebuli muSaobis procesSi, gaizrdeba warmoebuli<br />

da realizebuli saqonlis moculoba da amis Sesabamisad<br />

miRebuli mogebis sidide.<br />

bazris analizi xorcieldeba romelime erT nawarmze,<br />

an momsaxurebis saxeze, agreTve erTgvarovani produqciis<br />

jgufze bazris potenciuri tevadobis gansazRvris mizniT.<br />

bazris analizi moicavs moTxovnis xasiaTis Seswavlasac da<br />

moTxovnis qveynis regionebis mixedviT diferencirebasac.<br />

bazris analizis Sedegebma saSualeba unda misces sawarmos<br />

xelmZRvanelobas gansazRvros Tu sad, qveynis romel<br />

regionSi, an regionebSi gaiyideba ufro mogebianad misi saqoneli,<br />

rogori iqneba bazris tevadoba mTlianad qveynis da<br />

misi calkeuli regionis mixedviT, ra raodenobiT unda gamouSvas<br />

sawarmom produqcia, romel saqonelze da romel regionebSi<br />

aqvs mas upiratesoba konkurentebTan SedarebiT da<br />

raSi gamoixateba is konkretulad.<br />

saqonlis realizaciis moculobaze uSualo gavlenas<br />

axdens mosaxleobis fuladi Semosavali, romlis gamokvlevasac<br />

saTanado yuradReba eTmoba bazris analizis procesSi.<br />

saqonlis safuZvliani gamokvleva uzrunvelyofs axal<br />

nawarmze moTxovnis gansazRvras, agreTve gayidvaSi arsebuli<br />

saqonlis gaumjobesebis mimarTulebebis dadgenas. produqciis<br />

an momsaxurebis Seswavlis procesSi sawarmos xelmZRvaneloba<br />

arkvevs, Tu rogori saqoneli esaWiroeba momxmarebels,<br />

rogoria misi moTxovnebi saqonlis gamoyenebis<br />

xangrZlivobis, dizainis, moxerxebulobis, saimedobis da<br />

sxva maCveneblebis mixedviT. saWiroebis SemTxvevaSi sawarmo<br />

aumjobesebs saqonlis SefuTvas, dizains da atarebs mTel<br />

rig damatebiT RonisZiebebs saqonlis gasaRebis moculobis<br />

40


gadidebis mizniT. arasworia da xSirad wamgebianic Sexeduleba,<br />

romlis Tanaxmadac momxmareblebi mxolod elodebian,<br />

Tu rodis gaabedniereben maT axali saqonlis miwodebiT.<br />

praqtikam uCvena, rom Zalian xSirad firmis <strong>marketingis</strong> samsaxuri<br />

iZulebulia daumtkicos potenciur myidvels axali<br />

nawarmis upiratesoba winamorbedTan, agreTve konkurenti<br />

sawarmos analogiur saqonelTan SedarebiT da daarwmunos<br />

is misi Sesyidvis aucileblobaSi.<br />

produqtis an momsaxurebis realizaciis sistemis analizSi<br />

Sedis gasaRebis procesSi uSualod monawile sawarmoTa<br />

saqmianobis Seswavla. aseTi analizi moicavs sabiTumo da sacalo<br />

savaWro sawarmoebis saqmianobis Taviseburebebis da funqciebis<br />

Seswavlas, 1 maTi Zlieri da susti mxareebis, mwarmoebelTan<br />

kavSirurTierTobis gamokvlevas. am saxis analizis saz-<br />

RvrebSi Seiswavlian agreTve sakuTari gasaRebis qvedanayofebis<br />

saqmianobas. amgvari midgomiT ganisazRvreba saqonlis ufro<br />

efeqtiani gasaRebis arsi. yvela SemTxvevaSi produqti unda<br />

moxvdes gasaRebis im arxSi, romelSic mas yvelaze metad<br />

elodeba momxmarebeli, gaiyideba ufro swrafad da naklebi<br />

danaxarjebiT.<br />

erT-erTi aseTi xasiaTis problemaa bazarze mocemuli<br />

sawarmos ZiriTadi konkurentebis dadgena, maTi Zlieri da<br />

susti mxareebis gamovlena. es gansakuTrebiT maSinaa mniSvnelovani,<br />

roca bazars miewodeba axali saqoneli, an sawarmo<br />

cdilobs SeaRwios axal bazarze. am mizniT ikvleven konkurentebis<br />

saqonels, maT finansur mdgomareobas, marTvis<br />

struqtiras, sareklamo saqmianobas, sawarmoo saqmianobis<br />

Taviseburebebs, fasebs, maT mier ganxorcielebul damatebi-<br />

Ti momsaxurebis formebs da a. S. amasTan, konkurenciis pirobebSi<br />

sul ufro didi mniSvneloba eniWeba konkurentebTan<br />

TanamSormlobis SesaZlo gzebis gamoZebnas. aseTi midgoma<br />

uzrunvelyofs momxmarebelTa moTxovnis ukeTesad dakmayofilebas<br />

da bazris tevadobis gafarToebas. Tumca rCeba konkurencia<br />

bazris sxvadasxva parametris mixedviT da Zlierdeba<br />

kidec calkeul SemTxvevebSi, magaliTad, maSin, roca<br />

saqme exeba analogiuri produqciis warmoebas.<br />

<strong>marketingis</strong> erT-erTi mniSvnelovani elementia sareklamo<br />

saqmianobis gamokvleva, rac xels uwyobs reklamis mo-<br />

1<br />

ix. Tavi 12. sabiTumo da sacalo vaWroba <strong>marketingis</strong> sistemaSi.<br />

41


wesrigebas da am safuZvelze realizebuli saqonlis moculobis<br />

gadidebas. reklama gazeTebis, televiziis meSveobiT,<br />

konkursebisa da Sejibrebebis mowyobiT, SefuTvis srulyofiT<br />

da sxva saSualebebis gamoyenebiT acnobs momxmarebelTa<br />

farTo wres mocemuli sawarmos produqcias, mis miRwevebs.<br />

specialistTa gamokvlevebma uCvena, rom momxmarebel-<br />

Ta absoluturi umetesoba ganicdis reklamis gavlenas. gamokvleulia,<br />

rom momxmarebelTa 35% maRaziaSi saqonels yidulobs<br />

masze gakeTebuli warweris wakiTxvis Semdeg, 87% —<br />

ki nacnobi dasaxelebis an cnobili savaWro markis danaxvisas.<br />

amasTan arc erTi sareklamo RonisZieba ar aris marcxisagan<br />

dazRveuli. sareklamo xarjebi miekuTvneba sarisko kapitaldabandebas,<br />

romelmac SeiZleba arc ki moutanos sawarmos<br />

sasurveli ukugeba. amitom sawarmoebi winaswar, <strong>marketingis</strong><br />

CarCoebSi gansazRvraven reklamis riskis albaTobas.<br />

reklamis gamokvleva moicavs reklamis winaswar gamocdas,<br />

reklamis faqtiuri da mosalodneli Sedegebis Sedarebas,<br />

reklamis zemoqmedebis xangrZlivobis Sefasebas.<br />

reklamis efeqtianoba ganisazRvreba sawarmos sameurneo-safinanso<br />

saqmianobis saboloo SedegebiT. kerZod, saqonlis<br />

gasaRebis moculobis gadidebiT, mogebis miRebiT.<br />

Tumca zogjer reklama miznad isaxavs mxolod sawarmos<br />

prestiJis dacvas. reklamis gamokvlevis Sedegebis Sesabamisad<br />

gadawydeba — aris Tu ara saWiro sareklamo kampaniis gaZliereba,<br />

momxmarebelze zemoqmedebis axali xerxebisa da sa-<br />

Sualebebis gamoZebna.<br />

42<br />

2.3. <strong>marketingis</strong> saxeebi da tipebi<br />

<strong>marketingis</strong> warmoSobis dRidan ganasxvaveben mis or<br />

saxes:<br />

1. saqonelze orientirebuli marketingi.<br />

2. momxmarebelze orientirebuli marketingi.<br />

saqonelze orientirebuli marketingi gamoiyeneba ma-<br />

Sin, roca sawarmos mizania axali saqonlis Seqmna an arsebuli<br />

saqonlis gaumjobeseba. am SemTxvevaSi sawarmos ZiriTadi<br />

amocanaa ubiZgos momxmarebels am saqonlis Sesyidvisaken.<br />

momxmarebelze orientirebul marketings sawarmoebi<br />

mimarTaven maSin, roca miznad isaxaven misi moTxovnis srulad<br />

dakmayofilebas. am dros <strong>marketingis</strong> mTavari amocanaa


potenciur momxmarebelTa moTxovnis gamovlena da Seswavala.<br />

<strong>marketingis</strong> aRniSnuli ori saxis damoukideblad gamoyeneba<br />

dakavSirebulia garkveul riskTan. mizanSewonilia sawarmoebma<br />

erTdroulad gamoiyenon <strong>marketingis</strong> orive saxe.<br />

sawarmoTa orientacias erTdroulad saqonelze da momxmarebelzec<br />

uwodeben integrirebul marketings. mxolod integrirebuli<br />

<strong>marketingis</strong> pirobebSia SesaZlebeli namdvili<br />

warmatebis miRweva. mwarmoeblebs gacnobierebuli aqvT is<br />

WeSmariteba, rom ar arsebobs produqti, romelsac ara hyavs<br />

momxmarebeli da ar iarsebebs momxmarebeli, Tu mas ara aqvs<br />

SesaZlebloba daikmayofilos misi moTxovna.<br />

saqonelze da momxmarebelze erTmaneTisagan damoukdeiblad<br />

orientacia dReisaTvis ukve iTvleba warsulis<br />

gadmonaSTad. aseTi midgoma ekuTvnis im dros, roca produqcia<br />

iwarmoeboda masobrivi momxmareblisTvis da mis gasasa-<br />

Reblad sakmarisi iyo umniSvnelo gaumjobeseba.<br />

marketings ganasxvaveben agreTve moTxovnis xasiaTis<br />

mixedviT. am mimarTulebiT gamoyofen mis Semdeg saxeebs:<br />

demarketingi, konversiuli, kreatiuli, moTxovnis<br />

sawinaaRmdegod moqmedi da ganviTarebadi marketingi,<br />

remarketingi, sinqromarketingi, koncentrirebuli<br />

da masobrivi marketingi.<br />

de<strong>marketingis</strong> mizani saqonelze moTxovnis Semcireba,<br />

radgan misi dakmayofielba SeuZlebeli xdeba sawarmoo sim-<br />

Zlavreebis arasakmarisi donisa da resursebis SezRudulobis<br />

gamo. demarketingi ZiriTadad gamoiyeneba axali da prestiJuli<br />

saqonlis realizaciis procesSi. moTxovnis Semcirebis<br />

mizniT sawarmoebi zrdian fasebs saqonlze, uars amboben<br />

reklamaze, gasaRebis stimulirebaze da sxva marketingul<br />

RonisZiebebze.<br />

konversiuli marketingi gamoiyeneba negatiuri moTxovnis<br />

arsebobisas. negatiuri moTxovna ki yalibdeba uaryofiTi<br />

sazogadoebrivi bazrisa da amkrZalavi kanonebis moqmedebis<br />

safuZvelze. aseTi pirobebSi mTlianad bazari an misi<br />

segmentebis umetesoba uaryofs mocemul saqonels. moTxovnis<br />

<strong>marketingis</strong> mizania moTxovnis Camoyalibeba, Seqmna. mas<br />

mimarTaven maSin, roca ama Tu im saqonelze ar aris moTxovna.<br />

43


moTxovnis sawinaaRmdegod moqmedi marketingi emsaxureba<br />

ama Tu im saqonlis momxmareblebis an mTeli sazogadoebis<br />

keTildReobas da gamoiyeneba maSin, roca moTxovna saqonelze<br />

SeiZleba CaiTvalos sazianod.<br />

potenciuri moTxovnis realur moTxovnad gadaqcevis<br />

procesSi mimarTaven ganviTarebad marketings.<br />

drois romelime monakveTSi moTxovnis Semcirebisas<br />

gamoiyeneba remarketingi.<br />

sinqromarketingi aregulirebs bazarze Seqmnil viTarebas<br />

meryevi moTxovnis arsebobis pirobebSi. moTxovnis<br />

meryeobas iwvevs saqonlis warmoebisa da moxmarebis sezonuroba,<br />

modis cvalebadoba da sxv.<br />

koncentrirebuli marketingi ganapirobebs firmis (sawarmos)<br />

Zalisxmevis koncentracias ara mTlianad bazris,<br />

aramed misi erTi an ramdenime segmentis moTxovnis dakmayofilebaze.<br />

masobrivi marketingi xels uwyobs saqonlis masobriv<br />

warmoebas sxvadasxva kategoriis myidvelisTvis moTxovnaSi<br />

saerTo niSnebis gansazRvris safuZvelze.<br />

<strong>marketingis</strong> ganviTarebis donis mixedviT ganasxvaveben<br />

gansakuTrebul, funqciur da mmarTvelobiT marketings.<br />

gansakuTrebuli marketingi gulisxmobs savaWro saqmianobas<br />

misi farTo mniSvnelobiT, romelic moicavs sagamsa-<br />

Reblo saqmianobas, transportirebas, reklamas, realizacias<br />

da vaWrobasTan dakavSirebul sxva procesebs.<br />

funqciuri marketingi sawarmos organizaciul-teqnikuri<br />

da komerciuli RonisZiebebis erTobliobaa, romelic<br />

dakavSirebulia saqonlis warmoebasa da realizaciasTan,<br />

bazris SeswavlasTan, gasaRebis stimulirebasTan, fasebis<br />

politikasTan.<br />

saqonlis warmoebisa da realizaciis procesis organizaciis<br />

sabazro koncefcia, romelic xorcieldeba bazris<br />

Sesaxeb informaciis safuZvelze miRebuli gadawyvetilebebiT,<br />

aris mmarTvelobiTi marketingi. marketinguli marTva<br />

aucilebeli gaxda saqonliT bazris miwodebis moTxovnis gadametebis<br />

pirobebSi.<br />

erTmaneTisagan ganasxvaveben saSinao da saerTaSoriso<br />

marketings.<br />

44


saSinao marketingi moicavs marketingul saqmianobas<br />

mocemuli qveynis saSinao bazarze, saerTaSoriso marketingi<br />

ki saqmianobas mis sazRvrebs gareT.<br />

gamoyofen <strong>marketingis</strong> Semdeg tipebs:<br />

1. samomxmareblo saqonlis marketing. 1<br />

2. sawarmoo (samrewvelo) daniSnulebis saqonlis<br />

(warmoebis saSualebebis) marketingi.<br />

3. momsaxurebis marketingi.<br />

istoriulad marketingi gamoyenebuli iqna pirvelad<br />

samomxmareblo saqonlis warmoebisa da realizaciis sfero-<br />

Si samomxmareblo saqonlis <strong>marketingis</strong> ZiriTadi mizania<br />

uaxlesi teqnologiuri miRwevebis sauZvelze axali samomxmareblo<br />

da saeqsploatacio Tvisebebis mqone saqonlis<br />

warmoeba, romelsac SeeZleba axlad warmoSobili moTxovnis<br />

dakmayofileba. samomxmareblo saqonels yiduloben calkeuli<br />

individebi piradi moxmarebisTvis. samomxmareblo bazris<br />

safuZvlianad gamokvlevas didi mniSvneloba eniWeba am<br />

saqonlis mwarmoebeli da gamsaRebeli (savaWro) sawarmoebisTvis,<br />

radgan mxolod am gziTaa SesaZlebeli momxmareblis<br />

cvalebadi moTxovnis Sesabamisi saqonlis warmoeba, gasaReba<br />

da mogebis miReba.<br />

sawarmoo (samrewvelo) daniSnulebis saqonlis<br />

marketingi ikvlevs im sawarmoebis saqmianobas, romlebic<br />

saqonels (warmoebis saSualebebs) yiduloben warmoebis procesSi<br />

gamosayeneblad an sxva momxmareblisTvis misawodeblad.<br />

sawarmoo daniSnulebis saqonlis marketingi xasiaTdeba<br />

garkveuli TaviseburebebiT samomxmareblo saqonlis marketingTan<br />

SedarebiT, rac ganpirobebulia am ori bazris specifikuri<br />

niSan-TvisebebiT. maT Soris ZiriTadia:<br />

1) sawarmoo daniSnulebis saqonlis bazarze myidvel-<br />

Ta gacilebiT ufro naklebi raodenoba samomxmareblo<br />

saqonlis bazarTan SedarebiT;<br />

2) samomxmareblo saqonlis ZiriTadi saxeebis myidvelTa<br />

ganfeniloba qveynis mTel teritoriaze da<br />

1 zogierT saxelmZRvaneloSi amis nacvlad `farTo moxmarebis saqonlis~<br />

gamoyeneba ar migvaCnia mizanSewonilad, vinaidan sabWo-<br />

Ta periodSi aseTi saxelwodeba hqondaT saamqroebs, romlebic<br />

ixsnebodnen mZime mrewvelobis sawarmoebSi narCenebis gadasamu-<br />

Saveblad.<br />

45


sawarmoo daniSnulebis saqonlis myidvelTa koncentracia<br />

mis ramdenime regionSi;<br />

3) sawarmoo daniSnulebis saqonelze moTxovnis naklebi<br />

cvalebadoba samomxmareblo saqonelTan SedarebiT;<br />

4) sawarmoo daniSnulebis saqonlis myidvelTa maRali<br />

profesionalizmi;<br />

5) sawarmoo daniSnulebis saqonlis myidvelTa Semosavlebis<br />

maRali done samomxmareblo saqonlis<br />

myidvelebTan SedarebiT.<br />

momsaxurebis marketingic xasiaTdeba gansxvavebuli<br />

niSnebiT, rac gamowveulia misTvis damaxasiaTebeli<br />

TaviseburebebiT. am Taviseburebebs Soris, pirvel rigSi, gamoiyofa<br />

araxelSesaxeboba (SeumCnevloba), wyarodan gamouyofloba,<br />

xarisxis cvalebadoba, Senaxvis SeuZlebloba.<br />

momsaxurebis araxelSesaxeboba (SeumCnevloba) gamoixateba<br />

imiT, rom SeuZlebelia misi danaxva, gemos gasinjva,<br />

mosmena, sunis SegrZneba da a. S. momsaxurebis damTavrebis<br />

momentamde. amis gamo myidveli iZulebulia endos momsaxurebis<br />

gamyidvels.<br />

momsaxurebis nebismieri saxe arsebobs mis wyarosTan<br />

erTad, iqneba is adamiani Tu manqana.<br />

momsaxurebis xarisxi damokidebulia momsaxurebis wyaroze,<br />

profesionalizmze, da Tu is adamiania, xSirad adamianis<br />

guneba-ganwyobilebazec. magaliTad, gamocdili dalaqi<br />

(parikmaxeri) Tmas ukeTesad aWris, vidre axalbeda. magram<br />

gamocdilma parikmaxermac ki, Tavisi ganwyobilebis Sesabamisad,<br />

SeiZleba sxvadasxva dros sruliad gansxvavebulad SeaWras<br />

Tma momxmarebels.<br />

46


Tavi 3. <strong>marketingis</strong> marTva<br />

3.1. marketinguli saqmianobis marTvis<br />

procesi da ZiriTadi koncefciebi<br />

<strong>marketingis</strong> marTvis daxasiaTebisaTvis saWiroa cnebis<br />

— `marTvis~ dazusteba. farTo gagebiT marTva niSnavs mar-<br />

Tvis subieqtis mizanmimarTul zemoqmedebas marTvis obieqtze<br />

meTodebisa da saSualebebis gansazRvruli sistemis<br />

damxarebiT. ramdenadac marTvis obieqti TviT marketingia,<br />

kerZod, firmis saqmianoba bazarze Siga da gare garemos faqtorebis<br />

gaTvaliswinebiT, marTvis subieqtad gamodis firmis<br />

konkretuli mflobeli an misi davalebiT <strong>marketingis</strong> menejeri.<br />

amitom klasikuri warmodgeniT <strong>marketingis</strong> marTva<br />

aris mizanmimarTuli moqmedeba, romelic iTvaliswinebs<br />

marTvis subieqtis zemoqmedebas marTvis obieqtze meTodebis<br />

sistemis gamoyenebiT dasaxuli miznebis miRwevisTvis.<br />

amrigad, <strong>marketingis</strong> marTva firmis bazarze qcevis warmar-<br />

Tvis mizanmimarTuli saqmianobaa sabazro sivrcis, konkurentuli<br />

garemos ganviTarebis kanonzomierebaTa gavlenis<br />

gaTvaliswinebiT bazarze subieqtis saqmianobis efeqtianobis<br />

misaRwevad. nebismieri marTvis procesSi mTavaria gadawyvetilebebis<br />

miReba.<br />

aRsaniSnavia, rom <strong>marketingis</strong> (marketinguli) marTvis<br />

Sesaxeb codnaTa sfero yoveldRiur marketingul saqmianobaSi<br />

uSualod dakavSirebulia ekonomikur urTierTobaTa<br />

marTvis (menejmentis) sakiTxebTan. firmis ekonomikur saqmianobaSi<br />

(biznesSi) Zalze rTulia sakuTriv mmarTvelobiTi<br />

gadawyvetilebis gamocalkaveba marketinguli xasiaTis gadawyvetilebisagan.<br />

Teoriuli TvalTaxedviT mocemuli<br />

sxvaoba aSkaraa, magram praqtikaSi TiToeuli gadawyvetileba<br />

xels uwyobs sabazro urTierTobaTa regulirebis meqanizmis<br />

realizebas.<br />

<strong>marketingis</strong> marTvas ukavia gansazRvruli adgili <strong>marketingis</strong><br />

saerTo sistemaSi da igi moicavs Sesabamis RonisZiebaTa<br />

analizs, dagegmvas, kontrols, romlebic gamiznulia<br />

firmis gansazRvruli amocanebis (gayidvebis moculobaTa<br />

zrda, bazris wilis gadideba, mogebis miReba da a. S.) gadasawyvetad.<br />

menejmentis xaziT wydeba iseTi mravalferovani sakiTxebi<br />

rogoricaa sameurneo (ekonomikuri) gadawyvetile-<br />

47


aTa Sefaseba, strategiuli dagegmva, marTvis struqtura,<br />

personalis, marTva, motivacia, imitaciuri modelireba da<br />

sxv. romlebsac uSualo damokidebuleba aqvT <strong>marketingis</strong><br />

marTvasTan. rogorc aRniSnulia <strong>marketingis</strong> arsTan dakav-<br />

SirebiT menejmenti, moicavs <strong>marketingis</strong> marTvasac da migvaCnia<br />

usafuZvlod zogierTi avtoris mosazreba, `<strong>marketingis</strong><br />

marTvis” damoukidebel disciplinad gamoyofis Taobaze.<br />

1 aqve unda iTqvas isic, rom zogierT umaRles saswavlebelSi<br />

ikiTxeba damoukidebeli disciplina (kursi) `<strong>marketingis</strong><br />

menejmenti~, romelic aRiarebulia XXI saukunis marketingad.<br />

2<br />

maSasadame, <strong>marketingis</strong> marTvaSi igulisxmeba sawarmos<br />

(firmis) miznebis gaTvaliswinebiT marketinguli saqmianobis<br />

analizi, dagegmva, dasaxul RonisZiebaTa (gegmis) realizacia<br />

da kontroli konkretul momxmarebelTa (myidvelTa)<br />

moTxovnis gamovlenisa da dakmayofilebisTvis. <strong>marketingis</strong><br />

marTvisas Tanmimdevrulad xorcieldeba misi marketinguli<br />

analizi. <strong>marketingis</strong> dagegmva <strong>marketingis</strong> gegmis realizacia<br />

da kontroli marketingul RonisZiebaTa (gegmis) Sesrulebisadmi.<br />

<strong>marketingis</strong> marTva emyareba saTanado infromaciul<br />

uzrunvelyofas momxmareblebis, konkurentebis, Suamavlebis<br />

da sabazro saqmianobis sxva subieqtebis Sesaxeb. aseT informacias<br />

agroveben, aanalizeben da Semdeg mizanmimarTulad<br />

iyeneben.<br />

<strong>marketingis</strong> marTvis procesSi konkretulad ganisaz-<br />

Rvreba marketinguli saqmianobis miznebi da meTodebi, agreTve<br />

firmis Sesabamisi qvedanayofebis (<strong>marketingis</strong> samsaxuris)<br />

moqmedebaTa Tanmimdevroba dasaxuli miznebis misaRwevad.<br />

<strong>marketingis</strong> marTvis procesis ZiriTadi etapebia firmis<br />

sabazro SesaZleblobaTa analizi, miznobrivi bazrebis<br />

arCeva, <strong>marketingis</strong> kompleqsis damuSaveba da marketingul<br />

RonisZiebaTa marTva. amrigad, <strong>marketingis</strong> marTva moicavs<br />

sakiTxTa farTo wres.<br />

1 T. p. danko. <strong>marketingis</strong> marTva, damxm. saxelmZRvanelo. moskovi,<br />

1997, gv. 66-68 (rusul enaze).<br />

2 ix. g. SublaZe, b. mRebriSvili, l. dolikaSvili. <strong>marketingis</strong> menej-<br />

menti. damxm. saxelmZRvanelo, Tb., 2009.<br />

48


<strong>marketingis</strong> marTvis sistemaSi mniSvnelovani adgili<br />

ukavia analizs. am SemTxvevaSi marketinguli analizis daniSnulebaa<br />

bazrebisa da marketinguli garemos gamokvleva<br />

firmis saqmianobis (biznesis) problemebis, perspeqtivebis<br />

gamovlenis mizniT. aseTi analizi <strong>marketingis</strong> gegmebis damu-<br />

Savebis, maTi realizaciisa da kontrolis aucilebeli pirobaa.<br />

marketinguli analizisTvis saWiro informacias moipoveben<br />

marketingul kvlevaTa procesSi.<br />

marketinguli kvlevis dros xdeba saWiro monacemebis<br />

Segroveba, sistematizacia da analizi marketinguli saqmianobis<br />

sxvadasxva aspeqtebis mixedviT. am procesSi sawarmos<br />

(firmis) <strong>marketingis</strong> samsaxuri informaciis saSualebiT aanalizeben<br />

miznobriv bazrebze arsebul mdgomareobas, momxmarebelTa<br />

qcevas, konkurentebis moqmedebas da marketinguli garemos<br />

sxva elementebs.<br />

maSasadame, marketingul kvlevisas mTavaria firmis sabazro<br />

SesaZleblobaTa gamovlena. kerZod miznobrivi bazrebis<br />

arCeva. momxmarebelTa survilebSi garkveva da Sesabamisad<br />

<strong>marketingis</strong> strategiis SemuSaveba. marketinguli<br />

kvlevis procesi moicavs oTx etaps:<br />

� kvlevis problemebisa da miznebis gansazRvra;<br />

� kvlevis gegmebis Sedgena;<br />

� gegmebis realizacia;<br />

� miRebuli Sedegebis interpretacia da maTi gadacema<br />

firmis xelmZRvanelobisaTvis Sesabamisi gadawyvetilebebis<br />

misaRebad.<br />

edinburgis universitetis (didi britaneTi) <strong>marketingis</strong><br />

profesoris j. hemiltonis azriT, marketinguli kvleva<br />

niSnavs momxmareblisTvis yuris dagdebas, misi azrisTvis<br />

yuradRebis miqcevas (kerZod ra undaT adamianebs da ratom?),<br />

vinaidan sabolood yvelafers gansazRvravs momxmarebeli.<br />

Tanamedrove etapze sawarmos (firmis) menejmentis saerTo<br />

sistemaSi gadamwyveti adgili ukavia <strong>marketingis</strong> mar-<br />

Tvas, vinaidan sabazro ekonomikis pirobebSi gamwvavebulia<br />

konkurencia da gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba bazar-<br />

Tan mWidro urTierTkavSiris aucileblobas. amitom firmis<br />

menejmentis umniSvnelovanesi elementia marketingi. igi organul<br />

kavSirSia firmis sawarmoo, momarageba-gasaRebis (logistikis),<br />

safinanso-saaRricxvo da sxva funqciebTan.<br />

49


sawarmoo funqcia gulisxmobs Sromis organizacias da<br />

mowyobilobis gamoyenebas, rom uzrunvelyofil iqnes konkretuli<br />

saqonlis warmoeba gansazRvruli raodenobiT, sa-<br />

Wiro samomxmareblo maxasiaTeblebiT da Sesabamis vadebSi.<br />

amasTan mwarmoeblebi dainteresebulni arian mudmivi produqciis<br />

masobrivi warmoebiT, misi TviTRirebulebis SemcirebiT,<br />

rac xSirad miiRweva saqonlis samomxmareblo Tvisebebis<br />

gauaresebis xarjze. magram efeqtianobis TvalsazrisiT<br />

azri ara aqvs iseTi saqonlis gamoSvebas, romelic mdare<br />

xarisxis gamo ar gaiyideba an Znelad gaiyideba.<br />

mTlianad firmis (sawarmos) saqmianobaSi logistikis<br />

roli uaRresad mniSvnelovania rom Tavidan iqnes acilebuli<br />

iseTi arasasurveli momentebi, rogoricaa saqonlis Cawola,<br />

metismeti maragis warmoqmna, arasaWiro nedleulis<br />

Sesyidva da sxv.<br />

sameurneo saqmianoba (biznesi) emyareba mkacr finansur<br />

disciplinas da am saqmianobis mTavari kriteriumi mogebis<br />

miRebaa. magram mogebis miReba SeiZleba mxolod maSin, Tu<br />

firma orientirebulia bazris moTxovnebze. safinanso qvedanayofis<br />

muSakebi miiswrafvian standartizebuli operaciebisa<br />

da TiToeuli operaciidan mogebis miRebisaken, maSin<br />

roca zogjer firmas uxdeba damatebiTi xarjebis gaweva<br />

imisTvis, rom moizidon momxmareblebi. buRalteria ki dainteresebulia<br />

imaSi, rom sxvadasxva operaciebze ar iqnes gaweuli<br />

maRali danaxarjebi. am mizezebis gamo sxvadasxva qvedanayofis<br />

TanamSromlebi winaaRmdegobas uweven <strong>marketingis</strong><br />

koncefcias im motiviT, rom axali produqciis aTviseba<br />

da sxva marketinguli RonisZiebebi iwveven xarjebis zrdas,<br />

warmoSoben damatebiT finansur proble,ebs da misT.<br />

marketings da mis sworad warmarTvas SeuZlia mTlianad<br />

firmis interesebis mis qvedanayofTa interesebze maRla<br />

dayeneba. swored bazris moTxovnebTan Segueba uzrunvelyofs<br />

firmis efeqtian funqcionirebas ara marto awmyoSi,<br />

aramed momavalSic (perspeqtivaSic). marketingul marTvazea<br />

damokidebuli yvela sakiTxi, rac dakavSirebulia bazris regulirebasTan,<br />

saqonlis realizaciasa da gasaRebis stimulirebasTan,<br />

agreTve savaWro da sareklamo programebis SesrulebasTan.<br />

<strong>marketingis</strong> marTva, ganapirobebs mTlianad sawarmos<br />

menejmentis yvela rgolSi saqmianobis gardaqmnas princi-<br />

50


piT: warmoebis (biznesis) saWiroebebidan momxmarebelTa sa-<br />

Wiroebebisaken. bazarze orientacia sawarmos saqmianobaSi<br />

gacilebiT ufro mniSvnelovania, roca igi emyareba ra mowinave<br />

teqnologias, ar izRudeba mxolod warmoebis moTxovnebiT,<br />

aramed saboloo miznad isaxavs myidvelTa moTxovnis<br />

dakmayofilebas. bazarze orientaciisTvis mudmivi mzadyofna<br />

sawarmos marketinguli marTvis mTavari maxasiaTebeblia.<br />

sawarmo xdeba Taviseburi Ria sistema, sadac Siga procesebi<br />

mniSvnelovanwilad damokidebuli da dakavSirebulia<br />

imaze, rac xdeba sawarmos gareT (bazris koniunqturis cvlileba,<br />

konkurentebis moqmedeba da a. S.). es ganapirobebs arsebiTad<br />

gansxvavebul midgomas bevri mmarTvelobiTi gadawyvetilebis<br />

miRebaSi. magaliTad, gansakuTrebuli yuradReba<br />

eqceva gamosaSvebi produqciis ara marto teqnilogiur, aramed<br />

samomxmareblo parametrebis srulyofas, asortimentis<br />

ganaxlebas (diverisifikacias). fasebis dawesebisas gaiTvaliswineba<br />

ara marto warmoebis xarjebi, aramed sabazro fasebis<br />

donec. saqonlis SefuTva sul ufro ganixileba rogorc<br />

gasaRebis stimulirebisa da reklamis saSualeba. saboloo<br />

angariSSi firmis imiji bazarze formirdeba ara imdenad<br />

rogorc miRwevebi warmoebis teqnologiis sferoSi, aramed<br />

rogorc warmateba sabazro moTxovnilebaTa dakmayofilebaSi.<br />

sawarmos (firmis) <strong>marketingis</strong> marTvisas ufro efeqtianad<br />

xorcieldeba Semdegi amocanebi:<br />

1) firmis warmoeba-gasaRebis saqmianobis koordinireba,<br />

SemuSavebuli rekomendaciebi saqonlis warmoebasa<br />

da gasaRebis Sesaxeb savaldebuloa yvela<br />

qvedanayofisTvis;<br />

2) <strong>marketingis</strong> CatarebasTan erTad firmis strategiisa<br />

da taqtikis damuSavebaSi sxva qvedanayofebis<br />

monawileoba;<br />

3) sabazro perspeqtivebis kompleqsurad Seswavla da<br />

<strong>marketingis</strong> grZelvadiani programebis damuSaveba;<br />

4) firmis sameurneo saqmianobis (biznesis) situaciuri<br />

analizisa da operatiuli informaciuli uzrunvelyofis<br />

organziacia;<br />

5) firmis sameurneo-safinanso saqmianobis sistemuri<br />

analizi da Sefaseba, winadadebis SemuSaveba gamosaSvebi<br />

produqtis asortimentis cvlilebebis,<br />

51


warmoeba-gasaRebis saqmianobis, marTvis struqturis<br />

gardaqmnis da sxvaTa Sesaxeb.<br />

marketinguli saqmianoba unda ganxorcieldes garkveuli<br />

koncefciebis safuZvelze. koncefciebi emyareba warmoebisa<br />

da gasaRebis myidvelTa moTxovnas da maT mier saqonlis<br />

asortimentisa da xarisxis realur SefasebasTan SesabamisobaSi<br />

moyvanas. <strong>marketingis</strong> koncefciis Camoyalibeba ganapiroba<br />

saqonlis realizaciis problemis gamwvavebam, ramac<br />

moiTxova bazris kompleqsuri gamokvleva da bazris<br />

moTxovnebisadmi warmoebis (biznesis) daqvemdebarebis aucfilebloba.<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcia 1 emyareba xuT ZiriTad midgomas.<br />

isini ganixileba rogorc damoukidebeli koncefciebi,<br />

romlebic asaxaven <strong>marketingis</strong> warmoSobisa da evoluciis<br />

sxvadasxva periods. es koncefciebia:<br />

1. warmoebis srulyofis koncefcia.<br />

2. saqonlis srulyofis koncefcia.<br />

3. komerciuli Zalisxmevis intensifikaciis koncefcia.<br />

4. sakuTriv <strong>marketingis</strong> koncefcia.<br />

5. socialur-eTikuri <strong>marketingis</strong> koncefcia.<br />

warmoebis srulyofis koncefciis Sesabamisad sawarmoTa<br />

xelmZRvanelobam (menejerebma) mTeli Zalisxmeva unda<br />

moaxmaron warmoebis srulyofas da gasaRebis sistemis efeqtianobis<br />

amaRlebas, vinaidan momxmarebelze dadebiTad moqmedebs<br />

xelmisawvdom fasebSi bazarze sakmarisi raodenobis<br />

saqonlis arseboba.<br />

warmoebis srulyofis koncefcia gamoiyeneba or Sem-<br />

TxvevaSi: pirveli — moTxovna aRemateba miwodebas; meore —<br />

Zalian maRalia saqonlis TviTRirebuleba. pirvel SemTxvevaSi<br />

firmebi TavianT Zalisxmevas axmaren warmoebis Semdgom<br />

gafarToebas, meore SemTxvevaSi ki saqonlis TviTRirebulebis<br />

Semcirebas Sromis mwarmoeblurobis amaRlebis gziT.<br />

warmoebis srulyofis koncefcia Seesabameba amerikis ekonomikis<br />

ganviTarebis im etaps, roca saqoneli Tavisuflad iyideboda<br />

umniSvnelo marketinguli zemoqmedebiT.<br />

erT-erTi ZiriTadi midgoma, romliTac xelmZRvaneloben<br />

gamyidvelebi, gamoixateba saqonlis srulyofis koncef-<br />

1 SexedulebaTa sistema.<br />

52


ciaSi. amjobineben im saqonels, romelic xasiaTdeba ukeTesi<br />

samomxmareblo TvisebebiT. amitom saWiroa saqonlis mudmivi<br />

srulyofa. magram Tumca wamgebiania saqonlis srulyofiT<br />

gataceba im donemde, roca daviwyebuli iqneba momxmarebelTa<br />

moTxovna.<br />

saqonlis srulyofis koncefcia Seesabameba iseT bazars,<br />

sadac miwodeba aRemateba moTxovnas. am SemTxvevaSi<br />

myidveli iZens im saqonels, romelic ukeTesi xarisxisaa.<br />

aseT pirobebSi mwarmoebeli firma iZulebulia mudmivad<br />

zrunavdes saqonlis srulyofaze momxmarebelTa moTxovnis<br />

gaTvaliswinebiT.<br />

komerciuli Zalisxmevis intesifikaciis koncefciisas<br />

yuradRebas amaxvileben saqonlis gasaRebisa da misi stimulirebis<br />

sistemis srulyofaze. momxmareblebi maTTvis saWiro<br />

saqonels yiduloben sakmarisi odenobiT mxolod im Sem-<br />

TxvevaSi, roca saqonlis gasaRebisa da stimulirebis saqmianoba<br />

mowesrigebulia.<br />

komerciuli Zalisxmevis intesifikaciis koncefcia<br />

gansakuTrebiT gamoiyeneba pasiuri moTxovnis saqonlis realizaciisas.<br />

imis gamo, rom am saqonlis SeZenaze momxmarebeli<br />

ar fiqrobs, an iSviaTad fiqrobs, firmebi iZulebulni<br />

arian meti Zalisxmeva moaxmaron potenciuri myidvelebis gamovlinebas<br />

da maTTvis saqonlis miyidvas. es koncefcia gamoiyeneba<br />

arakomerciuli saqmianobis sferoebSic, magali-<br />

Tad, arCevnebis dros, roca pirovneba ZalRones ar iSurebs,<br />

rom arCeuli iqnes amomrCevlebis mier deputatad an ama Tu<br />

im Tanamdebobaze.<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcia SedarebiT axali midgomaa biznesis<br />

ganviTarebaSi. am koncefciis mixedviT sawarmos miznebis<br />

miRwevis sawindaria miznrobiv momxmarebelTa moTxovnis<br />

gansazRvra da dakmayofileba konkurentebTan SedarebiT<br />

ufro efeqtiani meTodebiT.<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcia gamoiyeneba maSin, roca miwodeba<br />

gacilebiT aRemateba moTxovnas. aseT pirobebSi saqonlis<br />

realizaciisTvis aucilebelia bazris yovelmxrivi Seswavla;<br />

momxmarebelTa moTxovnis maqsimalurad gaTvaliswineba.<br />

am SemTxvevaSi aqcenti saqonlis nacvlad keTdeba momxmarebelTa<br />

moTxovnaze. komerciuli Zalisxmevis intesifikaciisa<br />

da <strong>marketingis</strong> koncefciebSi xSirad aigiveben erTmaneTTan.<br />

es araswori midgomaa. komerciuli Zalisxmevis intensifika-<br />

53


ciis koncefciis yuradRebis obieqtia saqoneli, romlis<br />

efeqtianad gasaReba moiTxovs ZalRonis daZabvas da stimulirebis<br />

RonisZiebebis gaZlierebas. <strong>marketingis</strong> koncefciis<br />

yuradRebis centrSia miznobrivi klientura Tavisi moTxovniT,<br />

romelTa dakmayofilebasac unda daeqvemdebaros sawarmos<br />

mTeli Tavisi saqmianoba mogebis miRebis mizniT.<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcia gulisxmobs firmis erTgulebas<br />

momxmareblis suverenitetis Teoriisadmi. firmebi awarmoeben<br />

im saqonels, romelic aucilebelia momxmareblebis-<br />

Tvis da iReben mogebas maTi moTxovnis maqsimaluri dakmayofilebis<br />

xarjze. <strong>marketingis</strong> koncefcias praqtikul saqmianobaSi<br />

farTod iyeneben iseTi cnobili korporaciebi, rogoricaa<br />

`makdonaldsi~, `eivon~, `proqter end gembl~ da sxvebi.<br />

cnobilia isic, rom mas ufro xSirad mimarTaven samomxmareblo<br />

saqonlis mwarmoebeli da gamsaRebeli sawarmoebi sawarmoo<br />

daniSnulebis saqonlis mwarmoebel da gamsaRebel<br />

sawarmoebTan SedarebiT. bevri sawarmo sityviT aRiarebs<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcias, praqtikaSi ki ar iyenebs mas. isini<br />

Semoifarglebian xolme <strong>marketingis</strong> formaluri elementebiT.<br />

socialur-eTikuri <strong>marketingis</strong> koncefcia bolodroindeli<br />

mimarTulebaa <strong>marketingis</strong> ganviTarebaSi. igi gulisxmobs<br />

biznesis axal filosofias, romelic orientirebulia<br />

myidvelTa gonivruli, jansaRi moTxovnilebebis dakmayofilebaze.<br />

am koncefciis Sesabamisad sawarmoTa ZiriTadi amocana<br />

miznobriv momxmarebelTa moTxovnilebis dadgena da ma-<br />

Ti dakmayofileba konkurentebTan SedarebiT ufro efeqtiani<br />

meTodebiT momxmarebelTa da saerTod mTeli sazogadoebis<br />

keTildReobis SenarCunebisa da ganmtkicebis pirobeb-<br />

Si.<br />

garkveuli dro dasWirda sazogadoebas, mis calkeul<br />

wevrebs imis gasacnobiereblad, rom mecnierul-teqnikuri<br />

progresi mxolod gansazRvrul donemde emsaxureba sazogadoebis<br />

interesebs, Semdeg ki zogjer moqmedebs mis sawinaaRmdegod,<br />

Tumca kvlav xels uwyobs ekonomikur zrdas. mecnierebi<br />

mividnen im daskvnamde, rom mecnierul-teqnikuri progresis<br />

miRwevebi unda moxmardes sazogadoebis jansaRi moTxovnilebebis<br />

dakmayofilebas da momaval Taobebs ar unda<br />

Seumcirdes normaluri cxovrebis Sansi. saqme exeba saqonlis<br />

xarisxis ekologiuri sisufTavis TvalsazrisiT. aman<br />

54


asaxva hpova <strong>marketingis</strong> koncefciaSi. ekologiuri gaWuWyianebisagan<br />

garemos dacvis RonisZiebebi Tavidan sawarmoebis<br />

mier aRiqmeboda rogorc arasasurveli, radgan isini dakav-<br />

Sirebuli iyo did xarjebTan da SeeZloT konkurentunarianobis<br />

gauareseba. ase fiqrobs sawarmoTa xelmZRvanelobis<br />

nawili dResac. ufro perspeqtiulad moazrovne menejerebi<br />

dganan ekologiuri problemebis gadawyvetis poziciaze.<br />

<strong>marketingis</strong> koncefciaSi TandaTanobiT iqna CarTuli socialuri<br />

xasiaTis sxva problemebic: Sromis pirobebis humanizacia,<br />

muSakTa momzadeba-gadamzadeba da sxv.<br />

amrigad, socialur-eTikuri <strong>marketingis</strong> koncefciam<br />

moxmarebelTa moTxovnis dakmayofileba uSualod daukavSira<br />

sazogadoebis interesebs. am koncefciis Sesabamisad sawarmoebma<br />

erTmaneTTan mWidro kavSirSi unda gadawyviton<br />

sawarmos, momxmareblebis da mTeli sazogadoebis interesebi.<br />

aRsaniSnavia, rom zogierT e. w. saxelmZRvaneloSi <strong>marketingis</strong><br />

cnobili 5 koncefcia damaxinjebulia da Secvlilia<br />

4 kategoriiT: saqonlis koncefcia, gasaRebis koncefcia,<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcia, socialur-eTikuri <strong>marketingis</strong><br />

koncefcia. 1<br />

<strong>marketingis</strong> marTvis sistema moicavs sawarmos (firmis)<br />

organizaciul-kvleviT da programul-sakontrolo elementebs.<br />

sawarmoSi sistemis organizaciuli elementia <strong>marketingis</strong><br />

organizaciis samsaxuri. misi ZiriTadi amocanaa Sesabamisi<br />

qvedanayofebis uzrunvelyofa aucilebeli informaciiT<br />

bazris Sesaxeb da bazris moTxovnebze orientaciiT ma-<br />

Ti muSaobis koordinacia. kvleviTi elementi moicavs sawarmos<br />

marketinguli kvlevis meTodur da sainformacio wesebs<br />

misi saqmianobis sabazro, saasortimento, faswarmoqmnis, sareklamo<br />

da sxva sferoebis CaTvliT. programul-sakontrolo<br />

elementi warmoadgens sawarmoSi <strong>marketingis</strong> miznobriv<br />

programebsa da kontrols, romelTa mizania strategiis,<br />

taqtikis da operaciuli sabazro saqmianobis formireba<br />

drois sxvadasxva periodisaTvis realur sotuaciebsa da sawarmos<br />

potenciur SesaZleblobebze orientaciiT.<br />

1<br />

bisznesi. saxelmZRvanelo yvelasaTvis. samecniero xelmZRvaneli<br />

v. kakabaZe. gamomc.: `jeoprinti~, Tb., 2007, gv. 55.<br />

55


<strong>marketingis</strong> marTva moiTxovs gansazRvrul saSualebebs,<br />

instrumentebs, romlebic cnobilia <strong>marketingis</strong> kompleqsis<br />

1 saxelwodebiT (nax. 3.1). <strong>marketingis</strong> kompleqsi<br />

warmoadgens firmis marketinguli saqmianobis samarTavi<br />

elementebis, erTobliobas, romelTa manipulirebiT miiRweva<br />

miznobrivi bazrebis (myidvelTa) moTxovnis rac SeiZleba<br />

ukeT dakmayofileba. mas agreTve uwodeben `marketingmiqss~.<br />

farTod gavrcelebulia koncefcia `4p~, romlis mixedviT<br />

<strong>marketingis</strong> kompleqsi Sedgeba oTxi ZiriTadi elementisagan<br />

(TiToeuli inglisur enaze iwyeba aso ` p~-Ti): product,<br />

price, place, promotion. amrigad, <strong>marketingis</strong> marTva unda ganxorcieldes<br />

Sesabamisi kompleqsuri politikis ganxorcielebiT.<br />

sasaqonlo politikaSi da saerTod <strong>marketingis</strong> sistemaSi<br />

mTavari elementia saqoneli (produqti). sawarmom unda<br />

icodes da naTlad unda warmoidginos, rogori produqtia<br />

aucilebeli momxmareblisTvis, rogor moTxovnebs uyeneben<br />

mas potenciuri momxmareblebi. momxmarebelTa qcevisa da<br />

motivaciis Sesaswavlad iyeneben specialur gamokvlevebs<br />

(anketireba, eqspertiza da sxv.).<br />

56<br />

nax. 3.1. <strong>marketingis</strong> kompleqsi.<br />

firmebis politikaSi ZiriTadia faswarmoqmna. firmam<br />

unda daawesos iseTi gasayidi fasi, romelic aanazRaurebs<br />

yvela mis danaxarjebs da moutans mogebas. garda amisa, konkurenciis<br />

pirobebSi erTi firmis saqonlis fasi ar SeiZleba<br />

arsebiTad gansxvavdebodes sxva firmebis analogiuri saqonlis<br />

fasebisagan. fasis gansazRvrisas aranaklebi mniSvnelo-<br />

1 ix. Tavi 5.2.


a aqvs moTxovnasa da miwodebas Soris Tanafardobas konkretul<br />

saqonelze.<br />

rac Seexeba gasaRebis politikas, masSi gadamwyveti mniSvneloba<br />

akisria pozicias, anu saqonlis gayidvis adgilsa da<br />

pirobebs. produqti rom gaxdes sasargeblo momxmareblisTvis,<br />

igi unda iqnes miwodebuli im adgilze da swored maSin, sadac<br />

da roca aucilebelia igi momxmareblisTvis. am mizniT gamoiyeneba<br />

saqonlis bazarze miwodebis sxvadasxva arxebi, iqmneba<br />

xelsayreli pirobebi saqonlis myidvelebTan rac SeiZleba<br />

swrafi mitanisTvis.<br />

saqonlis win waweva (saqonelmoZraobis organizacia)<br />

<strong>marketingis</strong> kompleqsis sakvanZo elementia, ramdenadac igi<br />

warmoadgens mwarmoeblisa da momxmareblis kavSirurTier-<br />

Tobis saSualebas. win wawevis erT-erTi amocanaa mudmivi da<br />

mzardi moTxovnis SenarCuneba. win wawevis (saqonlis gavrcelebis)<br />

procesSi aqtiurad gamoiyeneba reklama, piradi kontaqtebi,<br />

gasaRebis stimulireba, firmis dadebiTi imijis<br />

formireba.<br />

<strong>marketingis</strong> kompleqsi mimarTulia bazarze sawarmos<br />

(firmis) miznebis miRwevebze, rac moiTxovs rigi specialuri<br />

gamokvlevebis Catarebas. am mxriv SeiZleba iTqvas, rom marketingi,<br />

rogorc sawarmos saqmianobis erTiani sistema, orientirebulia<br />

bazris moTxovnilebaTa dakmayofilebaze da moicavs<br />

kvleviT qvesistemas, sasaqonlo qvesistemas, saqonelmoZraobis<br />

qvesistemas, komunikaciur qvesistemas da sxv. <strong>marketingis</strong><br />

kompleqsis calkeuli elementebis realizaciis koordinirebuli<br />

RonisZiebebi marketinguli miznebis Sesabamisad<br />

CairTveba <strong>marketingis</strong> gegmaSi. ganasxvaveben <strong>marketingis</strong><br />

individualizebul da standartizebul kompleqsebs, romlebic<br />

umTavresad gamoiyeneba saerTaSoriso marketingSi.<br />

aRniSnulidan gamomdinare SeiZleba gakeTdes Semdegi<br />

daskvna: <strong>marketingis</strong> marTva gulisxmobs kompleqsur midgomas<br />

da igi ar unda SeizRudos bazris erT-erTi ZiriTadi<br />

elementis — moTxovnis gamokvleviT. amitom aramarTlzomieria<br />

gavrcelebuli mosazreba, romelic ekuTvnis prof. f.<br />

kotlers, imis Taobaze, rom <strong>marketingis</strong> marTva — es aris<br />

moTxovnis marTva. 1 jer — erTi, <strong>marketingis</strong> marTvis problema<br />

ar SeiZleba Semoifarglos, SeizRudos bazris mxolod<br />

1 f. kotleri, dasax. wigni, gv. 57.<br />

57


erT-erTi ZiriTadi elementiT — moTxovniT. <strong>marketingis</strong> arsidan<br />

gamomdinare, misi pirveli da ZiriTadi funqciaa: bazris<br />

kompleqsuri (yvela elementis) gamokvleva; meore, moTxovnis<br />

marTva nonsensiaa, radgan moTxovna bazris yvelaze<br />

dinamikuri elementia; moTxovnis dagegmva da marTva SeuZlebelia,<br />

vinaidan masze moqmedeben mravalferovani faqtorebi,<br />

maT Soris subieqturi da SemTxveviTi faqtorebi; moTxovna<br />

SeiZleba Seswavlil (gamokvleul) iqnes da gakeTdes<br />

misi prognozi.<br />

58<br />

3.2. <strong>marketingis</strong> organizacia sawarmoSi<br />

(firmaSi)<br />

<strong>marketingis</strong> organizacia (organizeba) sawarmoSi (firmaSi)<br />

niSnavs marketinguli saqmianobis organizaciuli sakiTxebis<br />

gadawyvetis process. am SemTxvevaSi organizebis<br />

cnebaSi Sedis: <strong>marketingis</strong> marTvis organizaciuli struqturis<br />

ageba-srulyofa; <strong>marketingis</strong> samsaxuris TanamSromelTa<br />

(marketerebis) SerCeva da swavleba, agreTve maTi kvalifikaciis<br />

amaRleba; TanamSromlebs Soris amocanebis, uflebebis<br />

da pasuxismgeblobis ganawileba; muSaobis saTanado<br />

pirobebis Seqmna; TanamSromelTa efeqtiani muSaobisTvis<br />

firmis sxva qvedanayofebTan efeqtiani kavSirurTierTobebis<br />

damyareba. <strong>marketingis</strong> organizaciis erT-erTi ZiriTadi<br />

pirobaa TanamSromelTa uzrunvelyofa yvela aucilebliT,<br />

rac saWiroa <strong>marketingis</strong> gegmis Sedgena-SesrulebisTvis.<br />

firmaSi marketinguli saqmianobis organizaciuli<br />

struqtura warmoadgens <strong>marketingis</strong> samsaxurs organizaciis<br />

konstruqcias, romlis safuZvelze xorcieldeba marketinguli<br />

seqtoris marTva; sxvanairad es aris qvedanayofebis<br />

(ganyofilebebis) erToblioba, romelTa SemadgenlobaSi<br />

Sedian muSakebi, romlebic ewevian ama Tu im marketingul<br />

saqmianobas. mocemul struqturas akisria gadamwyveti roli<br />

<strong>marketingis</strong> koncefciebis warmatebiTi realizaciisTvis.<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuris saTaveSi, rogorc wesi, sawarmos<br />

xelmZRvanelobis meore piria — <strong>marketingis</strong> direqtori anu<br />

firmis vice-prezidenti <strong>marketingis</strong> sakiTxebSi.<br />

<strong>marketingis</strong> organizaciisTvis ar arsebobs erTiani<br />

universaluri sqema. <strong>marketingis</strong> samsaxurSi SeiZleba Seiqmnas<br />

sxvadasxva safuZvelze. isini, rogorc wesi, warmoadge-


nen umniSvnelovanes funqciur rgols mTlianad sawarmos<br />

(firmis) marTvis sistemaSi. TiToeuli firma qmnis <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurs imisTvis, rom man maqsimalurad xeli Seuwyos<br />

<strong>marketingis</strong> miznebis (potenciur momxmarebelTa segmentebis<br />

moZieba, mogebis gadideba da a. S.) miRwevas. amasTan <strong>marketingis</strong><br />

organizaciuli struqtura bevrad damokidebulia<br />

firmis sidideze, gamosaSvebi produqciis (saqmianobis) Taviseburebebsa<br />

da im bazrebze. sadac unda moxdes, saqonlis realizacia,<br />

agreTve TviT firmis marTvis arsebul struqturaze.<br />

variantebis mravalferovnebis miuxedavad, marketinguli<br />

saqmianobis struqtura firmebSi yvelaze metad yalibdeba<br />

funqciebis an saqonlis asrotimentis mixedviT. <strong>marketingis</strong><br />

marTvis organizaciuli struqtura SeiZleba iyos orientirebuli<br />

funqciebze, saqonelze, bazrebsa da momxmareblebze; regionebze;<br />

funqciebsa da saqonelze; funqciebsa da regionebze.<br />

funqciuri struqtura ufro mizanSewonilia im firmebisTvis,<br />

romlebic uSveben saqonels mcire raodenobiT.<br />

struqturis am tipis pirobebSi warmoebuli saqoneli da bazari<br />

ganixileba rogorc erTgvarovani, rac ganapirobebs<br />

specializebuli ganyofilebebis Seqmnas. 3.2. naxazze warmodgenilia<br />

<strong>marketingis</strong> organizaciuli struqtura funqciebis<br />

mixedviT.<br />

<strong>marketingis</strong> funqciuri organizaciuli struqturis<br />

sqemaSi mocemul qvedanayofebis garda, SeiZleba Seiqmnas<br />

<strong>marketingis</strong> dagegmvis, marketinguli arxebis marTvis, axali<br />

saqonlis ganyofilebebi.<br />

nax. 3.2. <strong>marketingis</strong> funqciuri organizaciuli struqtura.<br />

<strong>marketingis</strong> funqciuri organizacia emyareba funqciebis<br />

mixedviT Sromis danawilebasa da muSakTa specializacias.<br />

gamosaSvebi produqciis mcire nomeklaturis dros mar-<br />

59


ketingis organizacia gamoirCeva maRali manevrirebiT simartivis<br />

gamo. amasTan funqciuri struqtura naklebad moqnilia<br />

garemo pirobebis cvlilebebTan mimarTebaSi; kerZod<br />

siaxleebis danergvasTan dakavSirebiT saerTod funqciuri<br />

struqtura aRiarebulia danarCeni struqturebis bazad.<br />

im firmebisTvis, romlebic awarmoeben mravalferovani<br />

produqciis did raodenobas, rac moiTxovs warmoebisa da<br />

gasaRebis specifikur pirobebs, mizanSewonilad CaTvlilia<br />

<strong>marketingis</strong> organizacia sasaqonlo midgomiT (nax. 3.3). ase-<br />

Ti struqtura xasiaTdeba rigi dadebiTi momentebiT: gansazRvruli<br />

saqonlis ganyofilebis menejeri koordinacias<br />

uwevs <strong>marketingis</strong> mTel kompleqss mocemul saqonelze da<br />

swrafad reagirebs bazarze warmoSobil problemebze, magram<br />

sasaqonlo struqtura funqciurTan SedarebiT Zviria<br />

marketerTa da menejerTa raodenobis gazrdis gamo.<br />

nax. 3.3. <strong>marketingis</strong> struqtura calkeuli saqonlis<br />

mixedviT.<br />

amitom aseTi struqtura gavrcelebulia mxolod<br />

msxvil firmebSi, sadac TiToeuli saqonlis gayidvebis (realizaciis)<br />

moculoba sakmarisia imisTvis, rom gamarTleba<br />

mieces muSaobaSi dublirebas.<br />

sasaqonlo struqturas iyeneben decentralizebuli<br />

firmebis marketingul saqmianobaSi, romlebSic TiToeuli<br />

Svilobili kompania (filiali) specializebulia konkretuli<br />

saqonlis warmoebaze. konkretuli saqonlis marketingi<br />

met mniSvnelobas iZens imasTan dakavSirebiT, rom ekonomikurad<br />

ganviTarebul qveynebSi saqonlis diferenciacia (diversifikacia)<br />

konkurenciaSi gamarjvebis erT-erTi mTavari<br />

faqtoria. amgvarad Tanamedrove pirobebSi friad mniSvne-<br />

60


lovania calkeuli saqonlis <strong>marketingis</strong> saqmianoba. sxvadasxva<br />

firmaSi am menejerTa movaleobebi gansxvavebulia, magram SeiZleba<br />

gamoiyos Semdegi ZiriTadi funqciebi:<br />

� sasaqonlo jgufis <strong>marketingis</strong> gegmisa da biujetis<br />

Sedgena;<br />

� saqonlis bazarze SesaZlo cvlilebebis prognozireba;<br />

� informaciis Segroveba da konkurentebis moqmedebaTa<br />

Seswavla;<br />

� konkretuli saqonlis marketingTan dakavSirebuli<br />

firmis yvela qvedanayofis saqmianobis koordinacia;<br />

� axali saqonlis danergva da moZvelebuli saqonlis<br />

warmoebidan moxsna.<br />

firmebSi, romlebic TavianT saqonels yidian sxvadasxva<br />

bazarze, saqoneli saWiroebs specifikur momsaxurebas<br />

da amitom mizanSewonilia <strong>marketingis</strong> organizacia bazrebis<br />

(segmentebis) mixedviT (nax. 3.4).<br />

nax. 3.4. <strong>marketingis</strong> marTvis struqtura bazris segmentebze<br />

(momxmareblebze) orientaciiT.<br />

firmis xelmZRvanelobis yurdaRebis centrSi dgeba<br />

erTgvarovan momxmarebelTa jgufebi (segmentebi) da organizaciul<br />

struqturebSi ZiriTadi bazrebis mixedviT SemoaqvT<br />

<strong>marketingis</strong> menejeris Tanamdebobebi. aseTi menejerebi<br />

TanamSromloben funqciuri qvedanayofebis specialisteb-<br />

Tan TiToeuli bazrisTvis (momxmarebelTa jgufisTvis) <strong>marketingis</strong><br />

specialistebTan strategiis SemuSavebisTvis.<br />

firmebi, romlebic awarmoeben produqcias mravali regionisTvis,<br />

mizanSewonilad miiCneven mocemuli produqciis<br />

61


ealizaciis Taviseburebebis gaTvaliswinebiT marketinguli<br />

struqturis organizacias regionebis mixedviT (nax. 3.5).<br />

nax. 3.5. <strong>marketingis</strong> marTvis struqtura regionebis<br />

mixedviT.<br />

<strong>marketingis</strong> regionuli principiT organizebisas Sesabamis<br />

specialistebs (savaWro agentebs da sxv.) SeuZliaT icxovron<br />

mimagrebuli regionis (teritoriis) farglebSi da<br />

imuSaon droisa da saSualebebis minimaluri danaxarjebis<br />

pirobebSi. xSirad aseTi marketinguli struqtura yalibdeba<br />

msxvil centralizebul, gansakuTrebiT saerTaSoriso<br />

firmebSi, romlebsac gaaCniaT bazrebis farTo qseli da<br />

zogjer gamijnuli arian calkeuli zonebisa da raionebis<br />

mixedviT. aRniSnuli marketinguli struqturis, iseve rogorc<br />

saqonelsa da bazrebze orientirebuli struqturebis<br />

naklovanebad iTvleba samuSaoTa dublireba, agreTve saqmianobis<br />

koordinirebis problemebi.<br />

saerTod marketinguli struqturis organizebisas<br />

firmebma unda daicvan misi agebis Semdegi principebi:<br />

� miznebis erTianoba;<br />

� marketinguli struqturis simartive da erTiani<br />

daqvemdebarebis principi;<br />

� kavSirebis efeqtiani sistema qvedanayofebs Soris,<br />

romlebic uzrunvelyofen informaciis zust gadacemas;<br />

marketingul struqturebis mcirergolianoba.<br />

miznebis erTianobis principi moiTxovs imas, rom sabazro<br />

miznebad ganisazRvros:L<br />

� gayidvebis moculoba, mogeba, mogebis Sefardeba gayidvebis<br />

moculobasTan, Semosavali erT aqciaze<br />

(RonisZiebebze), sawarmos (firmis) wili bazarze, kapitalis<br />

struqtura (subsidirebuli kapitalis wi-<br />

62


li). amasTan miznebma ar unda gamoricxnon erTmane-<br />

Ti.<br />

<strong>marketingis</strong> organizaciuli struqturis simartive da<br />

sizuste xels uwyobs masTan firmis personalis ufro iolad<br />

Seguebas da maT aqtiur monawileobas miznebis miRwevaSi.<br />

amasTan muSaki unda Rebulobdes brZanebebs mxolod erTi<br />

ufrosisagan (menejerisagan). erTi da igive mizniT Sesasrulebeli<br />

funqciebis erTobliobisaTvis unda iyos erTi menejeri.<br />

infromaciis efeqtiani cirkulacia ukukavSiriT da<br />

mciregolianoba struqturaSi ufro operatiulobas ani-<br />

Webs informaciis gadacemas zevidan qveviT da piriqiT.<br />

mTlianad marketinguli saqmianobis koordinacia unda ganaxorcielos<br />

umaRlesma xelmZRvanelobam.<br />

mecnierul-teqnikuri progresis maRali tempebis, momxmarebelTa<br />

moTxovnis swrafi cvlilebebis, warmoebis mas-<br />

Stabebisa da sirTuleebis, agreTve sxva faqtorebis zegavleniT<br />

icvleba sawarmos (firmis) miznebis xasiaTi, maTi miRwevis<br />

saSualebebi. amitom marketinguli struqturebi unda<br />

iyos moqnili, rom saTanadod Seeguon cxovrebiseul dinamikas.<br />

marketinguli struqturebi CaiTvleba moqnilad Tu SeZleben<br />

TavianTi organizaciuli formebis Secvlas firmis<br />

strategiis cvlilebebis mixedviT. organizaciuli gardaqmna<br />

SeiZleba swrafad ganxorcieldes firmis saqmianobis<br />

efeqtianobis Semcirebis gareSe, Tu Cadebulia TviT strategiaSi<br />

Seguebis unari. marketinguli struqturebis moqnilobisTvis<br />

didi mniSvneloba aqvs sinqronuli informaciis<br />

flobas Siga da gare marketinguli garemos Sesaxeb, rac ganpirobebulia<br />

ekonomikuri, demografiuli, bunebrivi, teqnologiuri,<br />

politikuri da kulturuli faqtorebiT.<br />

ganasxvaveben `magar~ (`myar~) da `rbil~ marketingul<br />

struqturebs. `myari~ (meqanisturi) struqturisTvis damaxasiaTebelia<br />

Semdegi Taviseburebebi: muSakebis movaleobebi<br />

zustad gansazRvrulia; saq mianobis centralizacia da specializacia<br />

gaZlierebulia; moqmedebs mravali instruqcia;<br />

muSaki ar aris valdebuli Seasrulos samuSao, romelic ar<br />

aris gaTvaliswinebuli Tanamdebobrivi instruqciiT. aseTi<br />

struqturebi efeqtiania stabiluri marketinguli garemos<br />

pirobebSi. cvalebad marketingul garemoSi ki ufro mizanSewonilia<br />

`rbili~ (moqnili, adapturi) struqturebi. aseTi<br />

63


struqturebi ukeT eguebian siaxleTa danergvas da xels uwyoben<br />

axali ideebis, proeqtebis wamoyenebas. samuSaoTa Sinaarsi<br />

mudmivad icvleba, amitom ar dominirebs formaluri<br />

isntruqciebi, romlebSic mkacrad gansazRvrulia muSakTa<br />

uflebamosilebani. Tanamedrove pirobebSi marketinguli<br />

struqturebi unda iyos imdenad moqnili, rom ara marto<br />

eguebodes bazarze cvalebad situacias, aramed xdebodes<br />

drouli adaptacia garemosTan. aSS-sa da inglisSi marketinguli<br />

struqturebi ufro myaria, xolo iaponiaSi ufro adapturia.<br />

amJamad, <strong>marketingis</strong> samsaxurebis sistemis gareSe,<br />

romlebic uzrunvelyofen marketinguli kvlevebis Catarebas<br />

momxmarbelTa moTxovnis perspeqtivebis, saqonlis Tvisebebisa<br />

da xarisxis mimarT maTi moTxovnebis, agreTve am<br />

moTxovnaTa cxovrebis pirobebze zegavlenis Seswavlis sferoSi,<br />

mwarmoeblebs Znelad Tu SeeZlebaT gadarCnen konkurentul<br />

brZolaSi. <strong>marketingis</strong> samsaxurebis saboloo mizania<br />

firmis mTeli sameurneo saqmianobis (biznesis) daqvemdebareba<br />

bazris arsebobisa da ganviTarebis kanonebisadmi. ama-<br />

Si dainteresebulni arian rogorc saqonlis mwarmoeblebi,<br />

aseve momxmareblebic.<br />

xazgasmiT unda aRiniSnos, rom <strong>marketingis</strong> organizacia<br />

sawarmoSi (firmaSi) — es ar aris specialuri qvedanayofebis<br />

formaluri gamoyofa (Seqmna), maTTvis calkeuli funqciebis<br />

dakisrebiT, romlebic adre ar sruldeboda an<br />

sruldeboda nawilobriv (reklama, moTxovnis Seswavla da<br />

misT.). <strong>marketingis</strong> samsaxuri iqmneba, upirveles yovlisa,<br />

firmis sawarmoo, safinanso, savaWro-gasaRebis saqmianobis<br />

cvalebad ekonomikur situaciasTan (fasebi, bazris koniunqtura<br />

da sxv.), bazarze momxmarebelTa moTxovnilebebTan<br />

moqnili Seguebis uzrunvelsayofad.<br />

64<br />

3.3. <strong>marketingis</strong> samsaxurebis amocanebi<br />

da funqciebi<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuri sabazro urTierTobaTa pirobebSi<br />

yvelaze umniSvnelovanesi rgolia mTlianad firmis<br />

saqmianobaSi, romelic sawarmos safinanso, savaWro, gasaRebis,<br />

teqnologiuri, sakadro da sxva saqmianobis saxeobebTan<br />

erTad qmnis erTian integrirebul process, romelic mimar-


Tulia sabazro moTxovnilebaTa dakmayofilebasa da mogebis<br />

miRebaze.<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuris optimaluri struqturis Ser-<br />

Ceva mizanSewonilia moxdes sxva faqtorebTan erTad, sawarmos<br />

(firmis) sididisagan damokidebulebiT (nax. 3.6). <strong>marketingis</strong><br />

samsaxuris qvedanayofebi (ganyofileba, biuro) mWidro<br />

kavSirSia erTmaneTTan. TiToeuli maTgani wyvets Tavis<br />

amocanebs, romelTa mizania momxmarebelTa moTxovnis gansazRvra<br />

da misi dakmayofileba.<br />

nax. 3.6. <strong>marketingis</strong> samsaxuris marTvis organizaciuli<br />

struqtura msxvil firmebSi<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuris qvedanayofebi asruleben Semdeg<br />

amocanebs da funqciebs: 1) bazris koniunqturis, moTxovnisa<br />

da sasaqonlo reklamis ganyofilebis amocanebia:<br />

� <strong>marketingis</strong> mokle, saSualo da grZelvadiani strategiis<br />

damuSaveba;<br />

� sawarmos saqonlis moTxovnaze, bazris koniunqturaze<br />

moqmedi faqtorebis gamokvleva;<br />

65


� sawarmos produqciaze moTxovnis Seswavla da gamosaSveb<br />

produqciaze moTxovnis saTanado programebis<br />

damuSaveba;<br />

� gamosaSvebi produqciis samomxmareblo Tvisebebisa<br />

da momxmarebelTa mxriv misadmi wayenebuli moTxovnebis<br />

gamokvleva;<br />

� gamosaSvebi produqciis mimarT momxmarebelTa<br />

moTxovnebze dammuSavebelTa da mwarmoebelTa orientacia;<br />

� saqonlis gasaRebis, reklamisa da stimulirebis organizacia.<br />

CamoTvlili amocanebis Sesasruleblad xorcieldeba<br />

Semdegi funqciebi:<br />

� sawarmos produqciis gasaRebis potenciuri bazrebis<br />

ZiriTadi koniunqturSemqmneli faqtorebis analizi<br />

da prognozireba;<br />

� socialur-ekonomikuri faqtorebis analizi, romlebic<br />

moqmedeben gamosaSvebi produqciis moTxovna-mowodebis<br />

Tanafardobaze;<br />

� konkurentebis produqciis miwodebis moculobebis,<br />

teqnikuri donisa da xarisxis, mocemuli sawarmos<br />

produqciasTan misi upiratesobebisa da naklovanebebis<br />

Seswavla, axali bazrebisa da axali momxmareblebis<br />

gamovlena;<br />

� produqciis msoflio warmoebaSi tendenciebis gavlena<br />

sawarmos profilze; saqonlis samomxmareblo<br />

Tvisebebis gamokvleva da am produqciiT momxmarebelTa<br />

dakmayofilebis moTxovnis Sesaxeb infromaciis<br />

Segroveba;<br />

� produqtis konkurentunarianobis analizi, misi Sejereba<br />

sxva sawarmoebis mier gamoSvebuli analogiuri<br />

produqtis (saqonlis) samomxmareblo Tvisebeb-<br />

Tan, fasTan, warmoebis xarjebTan;<br />

� konkretuli saqonlisTvis bazris tevadobis gaangariSeba;<br />

bazris koniunqturisa da tevadobis Seswavlis<br />

safuZvelze moTxovnis prognozebis damuSaveba<br />

masobrivad, seriulad gamosaSveb axal produqciaze;<br />

66


� saqonlis gasaRebis potenciuri bazrebis Sesaxeb<br />

yvela ekonomikuri informaciis Segroveba, sistematizacia<br />

da analizi (geografiuli ganlagebis gaTvaliswinebiT);<br />

� monacemTa sainformacio-statistikuri bankis Seqmna;<br />

� yvela funqciuri qvedanayofis moqmedebaTa koordinacia<br />

da SeTanxmeba erTiani marketinguli politikis<br />

SemuSavebaSi;<br />

� momxmareblebTan ukukavSiris organizacia, maTi Sexedulebis<br />

(azris) Seswavla gamoSvebul produqciaze<br />

da amis safuZvelze produqciis samomxmareblo<br />

Tvisebebis gaumjobesebis winadadebebis SemuSaveba;<br />

� reklamis organizacia sxvadasxva formebiTa da sa-<br />

SualebebiT (gazeTi, televizia da a. S.);<br />

� sawarmos gamofenebze, bazrobebze, gamofena-gayidvebze<br />

monawileobis organizacia;<br />

� saqonelmoZraobis formebis efeqtianobis Seswavla<br />

da analizi;<br />

� winadadebaTa momzadeba principulad axali produqciis<br />

Seqmnis Sesaxeb;<br />

� rekomendaciebis damuSaveba produqciis warmoebis<br />

gegmis (nomenklaturisa da raodenobis mixedviT) mimarT<br />

konkretul saqonelze moTxovnisa da bazris<br />

Seswavlis Sedegebis safuZvelze da sxv.<br />

gasaRebis ganyofilebis amocanebia:<br />

� saqonlis miwodebis Sesaxeb xelSekrulebebis droulad<br />

momzadeba da dadeba;<br />

� saqonlis miwodebis uzrunvelyofa xelSekrulebiT<br />

nakisri nomenklaturisa da vadebis mixedviT saqonlis<br />

gadatvirTvis (gagzavnis) swori aRricxvisa da<br />

angariSgebis uzrunvelyofa (organizacia).<br />

aRniSnuli amocanebis Sesabamisad gasaRebis ganyofileba<br />

asrulebs Semdeg funqciebs:<br />

� sawarmos produqciis gasaRebis warmatebuli uzrunvelyofa;<br />

� gamosaSvebi produqciis gamyidvelebTan miwodebis<br />

xelSekrulebis momzadeba da gaformeba;<br />

67


� sawarmos Sesabamisi samsaxurebTan erTad monawileoba<br />

warmoebis gegmebis formirebisa da mza produqciis<br />

CabarebaSi dadgenil vadebsa da nomenklaturiT<br />

miwodebebis uzrunvelyofisaTvis;<br />

� xelSekrulebebis Sesabamisad saqonlis miwodebis<br />

wliuri, kvartaluri da Tviuri gegmis Sedgena da<br />

miwodebis gegmebis Sesrulebis analizi;<br />

� produqciaze moTxovnis Seswavlisa da sxva marketingul<br />

RonisZiebebSi monawileoba;<br />

� mza produqciis swori Senaxvis, misi daxarisxebis,<br />

kompleqtaciis, SefuTvisa da myidvelisTvis gagzavnis<br />

organizacia; myidvelebTan urTeirTdamokidebulebis<br />

regulireba da maTi miReba saqonlis miwodebisa<br />

da angariSworebis sakiTxebze;<br />

� sabiTumo vaWrobis organizacia da sxv.<br />

<strong>marketingis</strong> prognozirebisa da dagegmvis ganyofilebis<br />

amocanebia:<br />

� bazris koniunqturis, moTxovnis, sawarmos produqciis<br />

warmoebis ganviTarebis perspeqtivebisa da fasebis<br />

prognozireba;<br />

� <strong>marketingis</strong> strategiis damuSaveba;<br />

� sawarmoo simZlavreebisa da warmoebis gegmis formirebis<br />

rekomendaciebis SemuSaveba.<br />

am ganyofilebis funqciebs Seadgens:<br />

� myidvelTa moTxovnis Seswavla;<br />

� droulad gansazRvra imisa, ramdenad gaTvaliswinebulia<br />

produqciis warmoebaSi momxmarebelTa moTxovnebi,<br />

misi saimedobisa da xarisxis, fasebis donis,<br />

miwodebis pirobebis, gayidvis Semdeg teqnikuri<br />

momsaxurebis organizaciis mimarT, sxva survilebi,<br />

maragis, agreTve produqciaze SekveTebis portfelis<br />

Sesaxeb monacemebis Segroveba, warmoebis (teqnikuri<br />

donis, teqnologiis, damzadebis ciklis xangrZlivobis,<br />

warmoebis xarjebis struqturis da<br />

sxv.) ganviTarebis ZiriTad tendenciebis gamovlena<br />

da moTxovnis analizi saSinao moxmarebisa da eqsport-importis<br />

Seswavlis safuZvelze;<br />

� produqciis sxvadasxva saxeebze fasebis monacemebis<br />

Seswavla;<br />

68


� moTxovnisa da miwodebis Soris Tanafardobis prognozireba<br />

da am safuZvelze mocemul produqciaze<br />

fasebis gansazRvra;<br />

� moTxovna-miwodebis balansebis Sedgena momavali periodisaTvis;<br />

� bazris koniunqturis formirebis faqtorebis sistemis<br />

analizis safuZvelze bazris koniunqturisa<br />

da tevadobis, moTxovnis, warmoebis, produqciis eqsprot-importis<br />

prognozebis damuSaveba;<br />

� bazrisadmi sistematuri dakvirveba da prognozebis<br />

koreqtireba mimdinare cvlilebebis Sesabamisad;<br />

� winadadebis damuSaveba da sawarmos xelmZRvanelobisTvis<br />

wardgena principulad axali produqciis<br />

Seqmnis Taobaze, romelic gankuTvnilia bazris axali<br />

segmentis moTxovnilebaTa dasakmayofileblad;<br />

� <strong>marketingis</strong> strategiis damuSaveba bazris moTxovnilebaTa<br />

dasakmayofileblad;<br />

� <strong>marketingis</strong> strategiis damuSaveba bazris moTxovnis,<br />

tevadobis da koniunqturis analizis, produqciis<br />

teqnikuri donis, xarisxisa da misi saSinao da<br />

sagareo bazrebze konkurentunarianobis prognosis<br />

safuZvelze;<br />

� produqciis warmoebisa da realizaciis moculobebis,<br />

gasaRebis, reklamis da safirmo momsaxurebis<br />

organizaciis analizi analogiur sawarmoebSi qveynis<br />

SigniT da sazRvargareT da winadadebaTa SemuSaveba<br />

gamocdilebis gamoyenebis Taobaze da sxv.<br />

bazrisa da moTxovnis ganyofielbis amocanebia:<br />

� bazris koniunqturis gamokvleva;<br />

� sawarmos produqciaze moTxovnis Seswavla da gamosaSveb<br />

produqciaze misi prognozis damuSaveba;<br />

� produqciis konkurentunarianobis gansazRvra;<br />

� produqciis samomxmareblo Tvisebebisa da maTdami<br />

momxmarebelTa moTxovnis gamokvleva;<br />

� gamosaSvebi produqciis mimarT momxmarebelTa<br />

moTxovnis Sesrulebaze dammuSavebulTa da mwarmoebelTa<br />

orientacia.<br />

aRniSnuli amocanebidan gamomdinare biuro asrulebs<br />

Semdeg funqciebs:<br />

69


70<br />

� bazris koniunqturis, gamosaSveb produqciaze moTxovnis<br />

gamokvlevis gegmebis damuSaveba;<br />

� potenciuri bazrebis ZiriTadi koniunqturwarmomqmneli<br />

faqtorebis analizi da prognozireba;<br />

� informaciis Segroveba da sistematizacia konkurenti<br />

produqciis upiratesobebisa da naklovanebebis<br />

Sesaxeb mocemul sawarmos produqciasTan SedarebiT;<br />

� gamosaSvebi produqciis axali bazrebis da axali<br />

momxmareblebis Seswavla;<br />

� ekonomikuri faqtorebis mniSvnelobaTa dinamikis<br />

gansazRvra, romlebic moqmedeben moTxovnis potencialze<br />

(mocemul bazarze);<br />

� gamokvlevisTvis bazris segmentebis SerCeva, aucilebeli<br />

sainformacio bazis, gamokvlevaTa meTodebis<br />

(literaturuli wyaroebis, statistikuri monacemebis<br />

Seswavla, anketebis dagzavna, interviu, gamokiTxva<br />

telefoniT) gansazRvra;<br />

� bazris koniunqturisa da tevadobis Seswavlis safuZvelze<br />

prognozis damuSaveba axal produqciaze<br />

moTxovnis ganviTarebis Sesaxeb, agreTve misi warmoebis<br />

winadadebebis xangrZlivi periodisTvis;<br />

� teqnikuri (sagarantio) momsaxurebis organizaciis<br />

da produqciis gasaRebaze misi zegavlenis analizi;<br />

� momsaxurebis xarisxis amaRlebis rekomendaciebis<br />

SemuSaveba, momxmareblebTan ukukavSiris organizacia,<br />

produqciis warmoebis gegmisTvis winadadebebis<br />

momzadeba nomenklaturisa da xarisxis mixedviT<br />

konkretul produqciaze bazris koniunqturisa da<br />

moTxovnis Seswavlis Sedegebis safuZvelze;<br />

� reklamis efeqtianobis amaRlebis RonisZiebebSi monawileoba<br />

da sxv.<br />

reklamis biuros amocanebia:<br />

� reklamis Catarebis yvelaze efeqtian mimarTuleba-<br />

Ta gansazRvra gamosaSvebi produqciis da bazris<br />

koniunqturis TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT;<br />

� produqciis yvela aucilebeli saxis reklamis organizacia<br />

da sawarmo-damamzadeblis mimarT ndobisa<br />

da pativiscemis atmosferos (imijis) Camoyalibeba.


amocanebis Sesabamisad reklamis biuro asrulebs Semdeg<br />

funqciebs:<br />

� sareklamo RonisZiebaTa Catarebis gegmebis Sedgena<br />

da sawarmos xelmZRvanelobisTvis dasamtkiceblad<br />

wardgena;<br />

� reklamis Catareba, yvelaze efeqtiani meTodebis<br />

SerCeva da gamoyeneba produqciis, agreTve bazris<br />

Taviseburebebis gaTvaliswinebiT, rac xorcieldeba<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurebis specialistebTan er-<br />

Tad;<br />

� reklamis organizacia masobrivi infromaciis da<br />

sxva saSualebebis gamoyenebiT;<br />

� winadadebaTa damuSaveba safirmo stilis formirebis<br />

Sesaxeb, safirmo nawarmis (plakatebis, bukletebis,<br />

afiSebis, eqspert-informaciis) daxmarebiT reklamis<br />

organizacia;<br />

� reklamis qmediTobis, produqciis gasaRebaze misi<br />

gavlenis, saqonlis Sesaxeb momxmareblis informirebulobis<br />

analizi, reklamis efeqtianobis gansaz-<br />

Rvra da sxva.<br />

<strong>marketingis</strong> marTvis organizaciuli struqturisa da<br />

samsaxurebis motanili sqemebi, amocanebi da funqciebi sanimuSoa.<br />

amitom konkretul situaciaSi da konkretul sawarmoSi<br />

(firmaSi) isini SeiZleba dazustdes (SeiZleba gafar-<br />

Tovdes srulyofisa da dakonkretebis mizniT). didi mniSvneloba<br />

aqvs <strong>marketingis</strong> qvedanayofebis (samsaxurebis) swor<br />

koordinacias.<br />

jerjerobiT saqarTveloSi saTanado yuradReba ar eqceva<br />

marketingul saqmianobas. sawarmoebSi (firmebSi) metwilad<br />

Seqmnilia mcirericxovani <strong>marketingis</strong> struqturuli<br />

qvedanayofebi, marketingul saqmianobas ar gaaCnia sistemuri<br />

xasiaTi da igi Semoifargleba kompleqsuri marketinguli<br />

RonisZiebebis nacvlad umTavresad sareklamo da gasaRebis<br />

stimulirebis RonisZiebebiT. koniunqturisa da moTxovnis<br />

sakavSiro samecniero-kvleviTi institutis (`vniiks~-is) saqarTvelos<br />

filialis bazaze 1991 wels Seqmnili <strong>marketingis</strong><br />

samecniero-kvleviTi instituti da sxva ekonomikuri profilis<br />

kvleviT instutebTan erTad, akademiis sistemis ekonomikis<br />

institutis garda, yvela gauqmebul iqna. ganviTarebu-<br />

71


li sabazro ekonomikis qveynebSi Camoyalibda samrewvelo,<br />

savaWro da servisuli firmebis marketingSi investiciebis<br />

zrdis tendencia. magaliTad, germaniis <strong>marketingis</strong> institutis<br />

SefasebiT, individualuri sargeblobis tradiciuli<br />

saqonlis warmoebis xarjebis marketingze modis daaxloebiT<br />

25%, xolo axal produqciaSi 70%-mde~. 1<br />

qveyanaSi ekonomikis aRorZineba, upirveles yovlisa,<br />

damokidebulia samrewvelo sawarmoTa, agreTve sxva sferoebis<br />

(dargebis) firmebis warmoeba-gasaRebis saqmianobis, saerTod<br />

biznesis <strong>marketingis</strong> principebiT organizaciaze.<br />

1 o. d. andreeva, a. v. andreevi, dasax. wigni, gv. 11.<br />

72


Tavi 4. dagegmva da kontroli <strong>marketingis</strong><br />

marTvis sistemaSi<br />

4.1. strategiuli da taqtikuri dagegmva marketingSi<br />

dagegmva <strong>marketingis</strong> marTvis efeqtianad ganxorcielebis<br />

erT-erTi aucilebeli pirobaa. is marTvis wamyvani<br />

funqciaa. dagegmva xels uwyobs sawarmoSi marketinguli saqmianobiT<br />

dakavebuli muSakebis perspeqtiulad da mizanmimarTulad<br />

azrovnebas, riTac SesaZlebeli xdeba swori da<br />

Sedegebze orientirebuli gadawyvetilebebis miReba, maTi<br />

koordinacia da informaciis droulad miwodeba sawarmos<br />

xelmZRvanelobisTvis. dagegmviT iqmneba muSaobis Sedegebis<br />

Sefasebisa da kontrolisTvis saWiro winapirobebi.<br />

dagegmva ori saxisaa:<br />

1) strategiuli dagegmva;<br />

2) taqtikuri dagegmva.<br />

strategiul dagegmvaSi igulisxmeba sawarmos (firmis)<br />

miznebsa da maTi miRwevis potenciur SesaZleblobebs Soris<br />

Sesabamisobis Seqmnisa da SenarCunebis mmarTvelobiTi procesi.<br />

taqtikuri dagegmva gulisxmobs konkretuli qmedebebis<br />

ganxorcielebas <strong>marketingis</strong> strategiuli gegmiT gansazRvruli<br />

amocanebis misaRwevad.<br />

taqtikuri dagegmvis dros akonkreteben Tu vin, ra,<br />

rodis, sad da rogor unda gaakeTos dasaxuli miznebis misaRwevad.<br />

e.i. taqtikuri dagegmvis procesSi Camoyalibdeba<br />

uaxloes periodSi gansaxorcielebeli konkretuli davalebebi,<br />

romelTa SesrulebiTac miiRweva strategiuli miznebi.<br />

maSasadame, <strong>marketingis</strong> strategiuli gegma marketinguli<br />

saqmianobis miznebis, strategiebis, agreTve, drois<br />

gansazRvrul intervalSi maTi miRwevis RonisZiebebis er-<br />

Tobliobaa. taqtikur gegmaSi dakonkretebulia strategiuli<br />

gegmiT gansazRvruli amocanebi moklevadiani periodis-<br />

Tvis.<br />

<strong>marketingis</strong> gegmebis efeqtianad ganxorcielebisa da<br />

dasaxuli miznebis misaRwevad aucilebelia:<br />

73


a) gegmebis daamuSavebaSi monawileoba miiRon im TanamSromlebma,<br />

romlebic SemdgomSi imuSeveben maT<br />

ganxorcielebaze;<br />

b) dagegmvis procesi iyos moqnili, rom saWiroebis<br />

SemTxvevaSi operatiulad iqnes Setanili cvlilebebi<br />

gegmebSi;<br />

g) dagegmva iyos adapturi, e.i. miRebuli gegmebi unda<br />

iTvaliswinebdes moTxovnis cvalebad xasiaTs.<br />

strategiuli dagegmva xorcieldeba etapobrivad.<br />

strategiuli dagegmvis etapebs miekuTvneba (ix. nax. 4.1.).<br />

1) sawarmos misiis formulireba;<br />

2) miznebisa da amocanebis gansazRvra;<br />

3) biznes-portfelis Sedgena;<br />

4) zrdis strategiebis SerCeva.<br />

strategiuli dagegmvis procesis yovel etapze strategiuli<br />

gegmis Sesabamisi nawili muSavdeba. strategiuli<br />

gegmis nawilebs miekuTvneba: misia, strategiuli miznebi da<br />

amocanebi, SWOT-analizi da portfeluri analizi, zrdis<br />

strategia.<br />

sawarmos misiaSi igulisxmeba is ZiriTadi mizani, ris-<br />

Tvisac Seiqmna sawarmo.<br />

misia sawarmosTvis warmoadgens logikuri aTvlis wertils,<br />

romelsac is uqvemdebarebs mTel Tavis saqmianobas.<br />

rogorc wesi, misiis avtori aris sawarmos damfuZnebeli. misiis<br />

sworad gansazRvra, menejerebisa da specialistebis informireba<br />

ZiriTadi miznis Sinaarsze uzrunvelyofs sawarmos<br />

efeqtianad muSaobas, radgan misiis arsSi saTanadod<br />

garkveva maT saerTo saqmis Tanamonawiled aqcevs. droTa<br />

ganmavlobaSi axali saqonlis Seqmnis, axal bazrebze gasvlis,<br />

warmoebis moculobis gazrdis, samoqmedo garemos Secvlis<br />

pirobebSi misiam SeiZleba dakargos aqtualoba da saWiro<br />

gaxdes misi gadasinjva. magram es ar niSnavs imas, rom misia<br />

unda Seicvalos yoveli ramdenime wlis Semdeg.<br />

misiis gadasinjvis dros pasuxi unda gaeces Semdeg<br />

kiTxvebs: raSi mdgomareobs firmis saqmianobis arsi? vin arian<br />

misi momxmareblebi da ris miReba surT maT firmisgan? ra<br />

aris marketinguli saqmianobis mizani? da sxv. am kiTxvebze<br />

swori pasuxebis gacema ar aris advili. magram, Tu am kiTxvebs<br />

swori pasuxebi gaecema, e. i. Tu sworad Camoyalibdeba<br />

74


sawarmos misia Secvlil sabazro pirobebSi, sawarmos efeqtianad<br />

funqcionirebis realoba mkveTrad gaizrdeba.<br />

sawarmos misiis Camoyalibeba, amerikeli mecnieris Teodor<br />

levitis azriT, ukeTesia bazarze orientaciiT. am Sem-<br />

TxvevaSi sawarmos saqmianoba xasiaTdeba momxmarebelTa<br />

moTxovnisa da moTxovnilebebis dakmayofilebis TvalsazrisiT,<br />

biznesis warmatebis safuZveli ki momxmarebelTa<br />

moTxovnilebebis srulyofilad gaTvaliswinebaa. Tumca<br />

praqtikaSi xSirad sawarmoebi TavianTi saqmianobis sferos<br />

saqonlis xasiaTis an gamoyenebuli teqnologiebis mixedviT<br />

axasiaTeben. ase, magaliTad, zogierTi amerikuli sawarmo<br />

Tavis misias gamoxatavda Semdegi lozungebiT: `Cven vawarmoebT<br />

sabeWd manqanebs~, ~Cven qimiuri kompania varT~. aseTi<br />

midgoma saqmianobis sferos daxasiaTebisas rom arazusti da<br />

arasworia, maTi saqmianobis araxelsayreli SedegebiT dadasturda.<br />

cxadia, droTa ganmavlobaSi saqoneli da teqnologiebi<br />

Zveldeba, ZiriTadi moTxovnilebebi ki ucvleli<br />

rCeba. amitom saqonelsa da teqnologiebze orientacias sawarmoebisTvis<br />

ar moaqvs sasurveli Sedegebi.<br />

sawarmos misiis<br />

formulireba<br />

miznebisa da<br />

amocanebis<br />

gansazRvra<br />

biznes-portfelis<br />

Sedgena<br />

zrdis strategiis<br />

SerCeva<br />

nax. 4.1. strategiuli dagegmvis procesi<br />

75


misiis formulirebis dros sawarmoebma unda ixelmZRvanelon<br />

gansazRvruli rekomendaciebiT:<br />

1) dasaxuli mizani (an miznebi) ar unda iyos Zalian<br />

farTo an Zalian viwro. ar iqneba swori, Tu velosipedebis<br />

mwarmoebeli sawarmo Tavis programas daaxasiaTebs<br />

rogorc satransporto saSualebebis warmoebas.<br />

am SemTxvevaSi misia Zalian farTod aris warmodgenili;<br />

2) misia unda iyos mkafiod gansazRvruli da realuri.<br />

ararealuri iqneba saqarTvelos aviaxazebis mier<br />

Tavisi misiis, rogorc umsxviles msoflio aviakompaniad<br />

gardaqmnisken miswrafebis, gansazRvra;<br />

3) misias ar unda hqondes mxolod sareklamo xasiaTi. sawarmom<br />

Tavisi ZiriTadi miznis gansazRvras safuZvlad unda<br />

daudos konkretuli moTxovnebi;<br />

4) Tavisi SinaarsiT misiam unda ubiZgos sawarmoSi dasaqmebul<br />

adamianebs ukeTesad muSaobisken. maT unda<br />

igrZnon, rom sasargeblo saqmianobiT arian dakavebulni<br />

da sawarmos mogeba maTi Sromis Sedegebis-<br />

Tvis miRebuli jildoa. nebismieri maRaziis misia<br />

unda iyos ama Tu im saqonliT momxmarebelTa moTxovnis<br />

konkurentebze ukeTesad dakmayofileba da<br />

ara realizaciis moculobis gazrda da mogebis mi-<br />

Reba.<br />

praqtikaSi xSirad sawarmoebs TavianT misiad miaCniaT<br />

mogebis miReba, rac arasworia. momgebianad muSaoba, ra Tqma<br />

unda, sawarmoTa erT-erTi mizania, magram is ar aris misia.<br />

Tumca, nebismier SemTxvevaSi, roca misia sworad aris Camoyalibebuli,<br />

sawarmo momgebiania. henri fordma, romelic, cxadia,<br />

Zalian kargad erkveoda mogebis mniSvnelobaSi, Tavisi<br />

kompaniis misiad xalxis iafi transportiT uzrunvelyofa<br />

gansazRvra. misiis aseTi saxiT formulirebam mas didZali<br />

mogeba moutana.<br />

sawarmoebi misiidan gamomdinare ayalibeben mis misaRwevad<br />

saWiro damxmare miznebsa da amocanebs marTvis sxvadasxva<br />

donisTvis. efeqtianad muSaobis uzrunvelsayofad<br />

aucilebelia miznebi da amocanebi iyos konkretuli, gazomvadi,<br />

Sesrulebadi da drois gansazRvrul periodze gaTvlili.<br />

76


miznebisa da amocanebis gansazRvris Semdeg sawarmos<br />

xelmZRvaneloba ayalibebs maT misaRwevad saWiro marketingul<br />

strategiebs.<br />

marketingul strategiebSi igulisxmeba principuli<br />

xasiaTis saSualo da grZelvadiani gadawyvetilebebi, romel-<br />

Ta ganxorcielebiTac saqmianoba warimarTeba dasaxuli miznebis<br />

misaRwevad.<br />

amis Semdeg mimdinareobs SWOT-analizi da portfeluri<br />

analizi.<br />

SWOT-analizis procesSi dagegmvis specialistebi er-<br />

TmaneTs udareben organizaciis Sinagan Zlier da sust mxareebs<br />

da mosalodnel SesaZleblobebs da saSiSroebebs. ase-<br />

Ti SedarebiT SesaZlebeli xdeba sawarmos saqmianobaze moqmedi<br />

faqtorebis kritikuli Sefaseba da misiis Sesrulebis<br />

optimaluri gzebis gamoZebna.<br />

sawarmos Zlieri mxareebi gansazRvravs mosalodnel<br />

SesaZleblobebs, susti mxareebi ki mosalodnel saSiSroebebs.<br />

cxadia, Tu sawarmos aqvs mcire xarjebi, uzrunvelyofilia<br />

finansuri resursebiT da aRWurvilia Tanamedrove<br />

manqana-danadgarebiT, momavalSi mas asortimentis gafarToebis,<br />

axal bazrebze gasvlis, axali teqnologiebis Seqmnis an<br />

SeZenis didi SesaZleblobebi eZleva. magram, Tu sawarmos sasaqonlo<br />

asortimenti aris viwro, xarjebis done maRali, menejmenti<br />

araefeqtiani, imijis done ki dabali didia albaToba<br />

imisa, rom momavalSi mas problemebi Seeqmneba bazarze,<br />

rac, pirvel rigSi, gamovlindeba mocemuli sawarmos mimarT<br />

momxmarebelTa damokidebulebis Secvlasa da axali konkurentebis<br />

gamoCenaSi.<br />

SWOT-analizis Semdeg iwyeba mimdinare biznes-portfelis<br />

analizi.<br />

biznes-portfelSi igulismeba sawarmos profilis ganmsazRvreli<br />

saqmianobisa da saqonlis saxeebi. kargia iseTi<br />

biznes-portfeli, romelsac sawarmos Zlieri da susti mxareebi<br />

SesabamisobaSi mohyavs bazris SesaZleblobebTan. kargi<br />

biznes-portfelis Sesadgenad aucilebelia mimdinare<br />

biznes-portfelis safuZvliani analizi. analizis procesSi<br />

afaseben sawarmos saqmianobis yvela saxes, yvela saqonels.<br />

amiT gamovlindeba ufro rentabeluri da wamgebiani biznesis<br />

saxeebi da saqoneli. analizis Sedegebis mixedviT iReben<br />

77


gadawyvetilebas sawarmos ganviTarebis perspeqtivebze, e. i.<br />

gadawyveen Tu biznesis romel sferoSi daabandon resursebi,<br />

romeli Sekvecon an saerTod uari Tqvan masze.<br />

dReisTvis gegmiuri biznes-portfelis Sedgenis yvelaze<br />

aRiarebuli meTodia bostonis sakonsultacio jgufis<br />

mier damuSavebuli bazris zrdisa da bazris wilis matrica.<br />

am matricaSi bazris zrda gamoisaxeba koeficientebSi, romlebic<br />

asaxaven bazris mimzidvelobas. rac Seexeba bazris<br />

wils, is gansazRvravs sawarmos siZlieres mocemul konkretul<br />

bazarze. bazris zrdisa da bazris wilis matricis gamoyenebiT<br />

SesaZlebelia oTxi saxis strategiuli biznes-erTeulis<br />

gamoyofa. biznes-erTeulSi igulisxmeba sawarmos danayofi,<br />

romelsac aqvs sakuTari misia da miznebi da romlis<br />

saqmianobac SeiZleba sxva danayofebisgan damoukideblad<br />

daigegmos da ganxorcieldes. biznes-erTeuli SeiZleba iyos<br />

calke sawarmo, produqtebis jgufi an calke produqti. bostonis<br />

sakonsultacio jgufis bazris zrdisa da wilis matricaSi<br />

sxvadasxva saxis biznes-erTeulebs xatovnad uwodeben<br />

varskvlavebs, mewvel Zroxebs, kiTxvis niSnebs da ZaRlebs.<br />

varskvlavebSi Sedian is biznes-erTeulebi, romlebsac<br />

aqvT zrdis maRali tempi da maRali wili bazarze. maT, xSirad,<br />

didi moculobis investicia sWirdebaT zrdis tempis<br />

dasaCqareblad. sawarmos mcdelobis miuxedavad, bolos<br />

zrda mainc Cerdeba da varskvlavebi mewveli Zroxebis kategoriaSi<br />

gadadis.<br />

mewvel Zroxebs uwodeben iseT biznes-erTeulebs, romelTac<br />

aqvT mcire zrdis tempi da didi wili bazarze. isini<br />

momxmareblebisTvis cnobili sawarmoebi an produqtebia,<br />

romelTa sabazro wilis SesanarCuneblad mcire moculobis<br />

investiciac sakmarisia. es sawarmoebi an produqtebi sakmaod<br />

did Semosavals iZlevian, ris gamoc maT mewveli Zroxebi<br />

uwodes.<br />

kiTxvis niSnebis kategoriaSi gaerTianebul biznes-er-<br />

Teulebs aqvT mcire wili swrafad mzard bazrebze. bazris<br />

wilis SesanarCuneblad maT didi moculobis investicia esa-<br />

WiroebaT.<br />

ZaRlebi mcire zrdis tempisa da mcire sabazro wilis<br />

mqone biznes-erTeulebia. ar aris gamoricxuli, rom am kategoriis<br />

biznes-erTeulidan sawarmom didi Semosavalic mii-<br />

78


Ros, magram saerTod ZaRlebis kategoriaSi gaerTianebuli<br />

biznes-erTeulebi mcireSemosavliani sawarmoebia.<br />

biznes-erTeulebis gamoyofis Semdeg sawarmoebi gadawyveten<br />

maT momaval beds, e. i. iReben gadawyvetilebas<br />

biznes-erTeulSi kapitalis dabandebis moculobis gazrdis,<br />

Sekvecis an Sewyvetis Sesaxeb. amis Sesabamisad, biznes-erTeulebi<br />

erTi kategoriidan meoreSi gadadian an saerTod<br />

swyveten arsebobas.<br />

bostonis sakonsultacio jgufis mier damuSavebulma<br />

bazris zrdis da bazris wilis matricam mniSvnelovani roli<br />

iTamaSa <strong>marketingis</strong> strategiul dagegmvaSi. magram im problemebis<br />

gamo, romlebic matriculi midgomis gamoyenebasTan<br />

aris dakavSirebuli, bevrma sawarmom uari Tqva masze. aseTi<br />

problemebis ricxvs miekuTvneba: danergvisTvis saWiro didi<br />

dro da xarjebi; strategiuli biznes-erTeulebis gansaz-<br />

Rvris siZnele; bazris wilisa da zrdis tempebis Sefasebis<br />

siZnele; aqcentis gakeTeba mimdinare biznesis klasifikaciaze<br />

da sxv. aRniSnuli problemebis gamo sawarmoebma daiwyes<br />

strategiul dagegmvaSi matriculi midgomis saxeSecvlili,<br />

praqtikaze ufro morgebuli formebis gamoyeneba.<br />

gegmiuri biznes-portfelis Sedgena da sawarmos<br />

zrdis SesaZleblobebis gansazRvra erTdroulad xdeba.<br />

zrdis alternatiuli strategiebis gansazRvris erT-erTi<br />

gzaa produqt/bazris eqspansiis matricis gamoyeneba. am matricis<br />

Sesabamisad zrda SeiZleba ganxorcieldes Semdegi<br />

oTxi strategiis gamoyenebiT: bazarze SeRweva; bazris ganvi-<br />

Tareba; produqtis ganviTareba; diversifikacia.<br />

bazarze SeRwevis strategia iTvaliswinebs bazris wilis<br />

gazrdas produqtis Seucvlelad. amis miRweva SesaZlebelia<br />

axali maRaziebis gaxsniT, sareklamo saqmianobis gaumjobesebiT<br />

da gaaqtiurebiT, momsaxurebis gaumjobesebiT da<br />

sxva RonisZiebebis gatarebiT.<br />

bazris ganviTarebis strategia gulisxmobs arsebuli<br />

produqtebiT axal bazrebze gasvlas, rac SeiZleba ganxorcieldes<br />

bazrebis geografiuli gafarToebisa da axali miznobrivi<br />

segmentebis aTvisebis gziT.<br />

produqtis ganviTarebis strategiis gamoyeneba gamoixateba<br />

arsebuli bazrisTvis srulyofili an axali produqtis<br />

SeTavazebiT.<br />

79


yvelaze rTuli da sarisko diversifikaciis strategiis<br />

gamoyenebaa. es strategia iTvaliswinebs axal bazarze Sesvlas<br />

axali produqtiT, romelic sagrZnoblad gansxvavdeba<br />

tradiciul bazrebze gatanili produqtisgan.<br />

f. kotleri sawarmos zrdis SesaZleblobebs intensiur,<br />

integraciul da diversifikaciul doneebze ganixilavs<br />

(ix. cxrili 4.1).<br />

cxrili 4.1.<br />

zrdis SesaZleblobebis ZiriTadi mimarTulebebi<br />

intensiuri integraciuli diversifikaciuli<br />

zrda<br />

zrda<br />

zrda<br />

Rrmad SeRweva regresiuli koncentruli<br />

bazarze integracia<br />

diversifikacia<br />

bazris<br />

sazRvrebis<br />

gafarToeba<br />

saqonlis<br />

srulyofa<br />

80<br />

progresuli<br />

integracia<br />

horizontaluri<br />

integracia<br />

horizontaluri<br />

diversifikacia<br />

konglomeratuli<br />

diversifikacia<br />

intensiuri zrda maSinaa SesaZlebeli da gamarTlebuli,<br />

roca arsebuli bazrebis SesaZleblobebi mTlianad ar<br />

aris amoqmedebuli. am doneze sawarmos xelmZRvaneloba<br />

cdilobs Rrmad SeaRwios bazarze, gaafarToos bazris saz-<br />

Rvrebi, srulyos saqoneli.<br />

bazarze Rrmad SeRwevaSi igulisxmeba sasaqonlo bazrebze<br />

saqonlis realizaciis zrdis SesaZleblobebis gamovlena<br />

ufro agresiuli <strong>marketingis</strong> daxmarebiT.<br />

bazris sazRvrebis gafarToeba gamoixateba sawarmos<br />

mcdelobaSi gaadidos gayidvis moculoba warmoebasa da realizaciaSi<br />

arsebuli saqonlis axali bazrebze SeRwevis gziT.<br />

saqonlis srulyofaSi igulisxmeba sawarmos mcdeloba<br />

gazardos gaydvis moculoba axali saqonlis SeqmniTa da arsebul<br />

bazrebze danergviT.<br />

im SemTxvevaSi, roca saqmianobis calkeul saxes myari<br />

pozicia aqvs da SesaZlebelia damatebiTi Semosavlis miReba<br />

dargis SigniT manevrirebis gziT, mimarTaven integraciul


zrdas, romelic, Tavis mxriv, sami saxisaa: regresiuli,<br />

progresuli da horizontaluri.<br />

regresiuli integracia gamoixateba sawarmos mcdelobaSi<br />

Seisyidos mimwodeblis sawarmoebi an ufro mkacri kontroli<br />

daawesos maTze.<br />

progresuli integracia gulisxmobs sawarmos mcdelobas<br />

Seisyidos saqonelmoZraobis sferoSi moqmedi sawarmoebi<br />

an maTze daawesos mkacri kontroli.<br />

horizontaluri integraciis dros sawarmoebi Seisyidian<br />

rig konkurent sawarmoebs an aZliereben kontrols<br />

maTze.<br />

diversifikaciuli zrdis SesaZleblobebis gamoyenebas<br />

sawarmoebi mimarTaven maSin, roca dargi ar iZleva Semdgomi<br />

zrdis saSualebas an dargis gareT ufro mimzidvelad<br />

eCvenebaT saqmianobis gagrZeleba. kapitalis dabandebis axali<br />

sferoebis gamoZebnisas sawarmo, rogorc wesi, cdilobs<br />

gamoiyenos dagrovebuli gamocdileba an gamoZebnos naklovanebebis<br />

gamosworebis gzebi.<br />

diversifikaciuli zrdac SeiZleba iyos sami saxis: koncentruli,<br />

horizontaluri da konglomeratuli.<br />

koncentruli diversifikaciis dros sawarmoebi TavianT<br />

sasaqonlo nomenklaturas avseben saqonliT, romelic<br />

maT saqonels hgavs teqnikuri da marketinguli TvalsazrisiT.<br />

am saqonliT sawarmos saSualeba eZleva moizidos axali<br />

momxmareblebi.<br />

horizontaluri diversifikaciis dros sasaqonlo nomenklatura<br />

ivseba saqonliT, romelic arafriT ar hgavs arsebul<br />

saqonels, magram mosalodnelia am saqonliT sawarmos<br />

momxmareblebis daintereseba.<br />

konglomeratuli diversifikacia iTvaliswinebs iseTi<br />

saqonlis warmoebas an realizacias, romelic arc teqnologiiT<br />

da arc momxmarebelTa bazrebiT ar hgavs sawarmos saqonels.<br />

konglomeratuli diversifikacia Zalian sariskoa. advilad<br />

SesaZlebelia sawarmom sworad ver airCios saqoneli<br />

an saqmianobis axali saxe, ramac, bunebrivia, mas SeiZleba didi<br />

zarali moutanos da gaakotros kidec.<br />

81


82<br />

4.2. biznes-gegma da misi kavSiri marketingTan<br />

sawarmos ganviTarebis perspeqtivebs kompleqsurad<br />

afaseben biznes-gegmaSi, romelsac adgenen drois garkveuli<br />

periodisTvis dasaxuli miznis (an miznebis) misaRwevad. sawarmo<br />

biznes-gegmaSi ayalibebs mTel rig amocanebs, romel-<br />

Ta SesrulebiTac miiRweva dasaxuli mizani. Tu sawarmo biznes-gegmas<br />

daamuSavebs saTanado doneze, is SeZlebs investiciebis<br />

da sakredito resursebis mozidvas, rac gauadvilebs<br />

dasaxuli miznis miRwevas. biznes-gegmas amuSaveben TviTon<br />

sawarmoebi an maTi SekveTiT saTanado anazRaurebis safuZvelze<br />

konsaltinguri organizaciebi.<br />

biznes-gegmis oficialuri savaldebulo struqtura ar arsebobs,<br />

magram specialistebi praqtikosebs amasTan dakavSirebiT<br />

gansazRvrul rekomendaciebs aZleven (ix. nax. 4.2). yvelaze<br />

ufro xSirad biznes-gegmis sarekomendacio struqturaSi<br />

Sedis Semdeg qvedanayofebi: satitulo furceli; Sesavali<br />

nawili; dargSi Seqmnili mdgomareobis analizi; proeqtis<br />

arsi; <strong>marketingis</strong> gegma; sawarmoo gegma; saorganizacio<br />

gegma; riskebis Sefaseba; safinanso gegma; danarTebi. Tumca<br />

aRniSnul qvedanayofebs sxvadasxva sawarmos biznes-gegmaSi<br />

SesaZlebelia gansxvavebuli saxelwodeba hqondeT.<br />

satitulo furcelSi mocemulia sawarmos sruli dasaxeleba,<br />

misi misamarTi, proeqtis arsi da Rirebuleba, proeqtis<br />

gansaxorcieleblad saWiro saxsrebis moculoba da maTi<br />

miRebis wyaroebi.<br />

Sesaval nawilSi satitulo furcelTan SedarebiT ufro<br />

dawvrilebiT aris daxasiaTebuli sawarmos saqmianobis<br />

mimarTulebebi, produqti an momsaxureba, moTxovnis arsebuli<br />

mdgomareoba da mosalodneli cvlilebebi, proeqtis<br />

perspeqtiuloba, proeqtis gansaxorcieleblad saWiro investiciebis<br />

moculoba da maTi gamoyenebis sferoebi, proeqtis<br />

momzadebis vada.<br />

qvedanayofSi — dargSi Seqmnili mdgomareobis analizidaxasiaTebulia<br />

gayidvis dinamika, faswarmoqmnis tendenciebi,<br />

konkurentebi, momxmareblebi, produqtis axali saxeebi,<br />

cvlilebebi teqnologiaSi, ekologiuri sakiTxebi, momxmarebelTa<br />

uflebebis dacvis mdgomareoba, sabazro SesaZleblobebi.


a<br />

m<br />

geg<br />

-<br />

s<br />

e<br />

n<br />

z<br />

i<br />

b<br />

satitulo furceli<br />

Sesavali nawili<br />

dargSi Seqmnili<br />

mdgomareobis analizi<br />

proeqtis arsi<br />

<strong>marketingis</strong> gegma<br />

sawarmoo gegma<br />

saorganizacio gegma<br />

riskebis gegma<br />

safinanso gegma<br />

danarTebi<br />

nax. 4.2. biznes-gegmis sarekomendacio struqtura<br />

proeqtis ZiriTadi idea mocemulia qvedanayofSi- proeqtis<br />

arsi. konkretulad am nawilSi gadmocemulia sawarmos<br />

ZiriTadi miznebi da maTi miRwevisTvis saWiro pirobebi,<br />

produqtis daxasiaTeba teqnikuri TvalsazrisiT, proeqtis<br />

sarealizaciod mzadyofnis mdgomareoba, sawarmos adgilmdebareoba,<br />

proeqtis saerTo Rirebuleba.<br />

sawarmoo gegmaSi mocemuli unda iyos sawarmoo sim-<br />

Zlavreebze saerTo moTxovnileba da struqtura, maTi modernizaciis<br />

aucilebloba, axali simZlavreebis amoqmedebis<br />

vadebi, kapitaldabandebaTa moculoba, teqnologiuri procesi,<br />

konkretuli partniorebi da maTTan TanamSromlobis<br />

83


pirobebi; mowyobilobebi da maTi SesaZlo mimwodeblebi, Se-<br />

Zenis xarjebi, sawarmoo farTobi da misi gazrdis SesaZleblobebi,<br />

nedleulze moTxovnileba da misi SesaZlo mimwodeblebi,<br />

maTTan kontraqtis arseboba, mimwodeblebis saboloo<br />

SerCevis dasabuTeba, produqtis TviTRirebuleba.<br />

saorganizacio ganyofilebaSi unda daxasiaTdes sawarmos<br />

organizaciul-samarTlebrivi forma (SezRuduli pasuxismgeblobis<br />

sazogadoeba, saaqcio sazogadoeba), sakuTrebis<br />

forma (sawarmo sazRvargareTuli kapitalis monawileobiT),<br />

marTvis organizaciuli struqtura, menejerebis biografia,<br />

gamocdileba, movaleobebi, sakadro politika, Sromis<br />

anazRaurebis mdgomareoba da a. S.<br />

riskebis Sefasebis qvedanayofSi Camoyalibdeba is SesaZlo<br />

problemebi, romelTac SeiZleba Seejaxos sawarmo mocemuli<br />

konkretuli proeqtis realizaciis procesSi, agreTve,<br />

sawarmos susti mxareebi, romelTa gamoc SeiZleba aRmoCndes<br />

is problemebis winaSe. problemebis mizezi konkurentebTan<br />

urTierTobaSi SeiZleba iyos samarTlebrivi normebis cvlileba,<br />

fors-maJoruli movlenebi, politikuri eqscesebi da a.<br />

S. biznes-gegmis am nawilSi unda ganisazRvros araxelsayreli<br />

faqtorebis arsebobis SemTxvevisTvis gasatarebeli RonisZiebebi,<br />

axali teqnologiebis danergvis perspeqtivebi, arsebuli<br />

strategiebis alternatiuli strategiebi.<br />

safinanso qvedanayofi Semosavlebisa da gasavlebis<br />

krebsiTi balansia, romlis safuZvlzec ganisazRvreba sawarmos<br />

momgebianoba. biznes-gegmis am nawilSi unda ganisaz-<br />

Rvros, agreTve, sawarmosTvis saWiro investiciebis moculoba,<br />

dafinansebis wyaroebi da valuta, saxsrebis mozidvis<br />

pirobebi.<br />

biznes-gegmis erT-erTi mniSvnelovani qvedanayofia<br />

<strong>marketingis</strong> gegma, romelSic bazris kompleqsuri gamokvlevis,<br />

faswarmoqmnis, saqonelmoZraobis, gasaRebis stimulirebisa<br />

da reklamirebis sferoebSi Casatarebuli samuSaoebia<br />

daxasiaTebuli. mniSvnelovani adgili aqvs daTmobili sazogadoebasTan<br />

urTierTobis mimarTulebiT gasatarebel<br />

RonisZiebebsac. nebismier SemTxvevaSi marketinguli politika<br />

saTanadod unda dasabuTdes. kargi iqneba Tu sawarmos<br />

politikis dasabuTebas konkurenti firmebis saqmianobis SedegebTan<br />

Sedarebis Sedegebi daedeba safuZvlad. magaliTad,<br />

fasis SemTxvevaSi, biznes-gegmaSi naCvenebi unda iyos Tu<br />

84


produqtis romelma parametrebma ganapiroba SedarebiT ma-<br />

Rali an dabali fasis daweseba.<br />

<strong>marketingis</strong> wamyvani sazRvargareTeli specialistebis<br />

SexedulebiT <strong>marketingis</strong> gegmas unda hqondes Semdegi saxe:<br />

<strong>marketingis</strong> gegma 1<br />

cxrili 4.2.<br />

ganyofileba daxasiaTeba<br />

reziume gegmis Sinaarsis mokle mimoxilva<br />

mis arsSi xelmZRvanelobis swrafad<br />

bazris mimdinare<br />

mdgomareoba<br />

garkvevisTvis<br />

monacemebi bazarze, saqonelze,<br />

konkurentebze da ganawilebis<br />

arxebze (marketingauditis<br />

monacemebis mixedviT)<br />

Swot-analizi konkurentebis Zlieri da susti<br />

mxareebis, agreTve, im ZiriTadi<br />

SesaZleblobebisa da saSiSroebebis<br />

daxasiaTeba, romlebTanac kompanias<br />

eqneba Sexeba<br />

amocanebi da problemebi firmis amocanebi gayidvis, bazris<br />

wilis da mogebis gazrdis<br />

sferoebSi, agreTve, problemebze,<br />

romelTac SeuZliaT gavlena<br />

moaxdinon maTi gegmebis Sesrulebaze<br />

<strong>marketingis</strong> strategia saerTo marketinguli midgoma,<br />

romlis safuZvelzec varaudoben<br />

dasaxuli amocanebis Sesrulebas<br />

moqmedebaTa programa monacemebi imis Sesaxeb Tu rogori<br />

nabijebi unda gadaidgas, vis mier,<br />

rodis da rogori iqneba maTi<br />

Rirebuleba<br />

biujeti Semosavlebis da gasavlebis<br />

orientirebuli analizi, romlis<br />

safuZvelzec ganisazRvreba<br />

finansuri maCveneblebi<br />

kontroli gegmebis Sesrulebis<br />

gamakontrolebeli RonisZiebebi<br />

1<br />

wyaro: wignidan: Армстронг Г., Вонг В., Котлер Ф., Сондерс Дж. Основы<br />

маркетинга. Dasax. Wigni. Gv. 118.<br />

85


<strong>marketingis</strong> gegma unda daiwyos sakvanZo sakiTxebis<br />

mokle mimoxilviT, rac reziumes saxiT Camoyalibdeba. gegmis<br />

am nawilis daniSnulebaa umaRlesi donis menejerebis<br />

operatiulad garkveva ZiriTad marketingul miznebsa da rekomendaciebSi.<br />

ganyofilebaSi- bazris mimdinare mdgomareoba- unda<br />

daxasiaTdes miznobrivi bazari da sawarmos pozicia am bazarze.<br />

konkretulad, gegmis am nawilSi mocemulia informacia<br />

bazarze, saqonelze, konkurentebze, saqonelmoZraobis<br />

arxebze. es informacia miiReba sawarmos Siga da gare garemos,<br />

misi miznebisa da strategiebis, misi funqcionirebis meqanizmis<br />

Seswavlis gziT. biznes-gegmis Semdgenlebma bazaris<br />

tevadoba unda daaxasiaTon rogorc mTlianad, ise Ziri-<br />

Tadi segmentebis mixedviT. amasTan erTad maT unda ganixilon<br />

momxmarebelTa moTxovnilebebi da is ZiriTadi faqtorebi,<br />

romlebmac sagegmo periodSi SesaZlebelia imoqmedon<br />

maTze da amis Sesabamisad yidvis procesze. saqoneli unda<br />

daaxasiaTon asortimentul WrilSi gayidvis donis, fasebisa<br />

da momgebianobis mixedviT. am ganyofilebaSi mocemuli unda<br />

iyos konkurentebis CamonaTvali, maT mier saqonlis xarisxis<br />

uzrunvelyofis, faswarmoqmnis, saqonelmoZraobisa da pozicionirebis<br />

procesSi gamoyenebuli strategiebi. saqonelmoZraobis<br />

arxebis daxasiaTebisas yuradReba unda gaamaxvilon<br />

ZiriTad tendenciebsa da ukanasknel periodSi momxdar<br />

mniSvnelovan cvlilebebze.<br />

ganyofileba — Swot — analizi — emyareba bazris mimdinare<br />

mdgomareobis Seswavlis Sedegebs. maTze dayrdnobiT<br />

mokled axasiaTeben sawarmos Zlier da sust mxareebs konkurentebTan<br />

SedarebiT da gansazRvraven warmatebis misaRwevad<br />

saWiro ZiriTad Zalebs. am ganyofilebaSive ganixilaven<br />

da afaseben im ZiriTad safrTxeebsa da SesaZleblobebs, romelTa<br />

winaSec sawarmo SesaZlebelia aRmoCndes sagegmo periodSi.<br />

gegmis Semdegi ganyofileba- amocanebi da problemebi-<br />

muSavdeba sawarmos Zlieri da susti mxareebis, mosalodneli<br />

safrTxeebisa da SesaZleblobebis gansazRvris safuZvelze.<br />

rogorc wesi, jer adgenen mizans, Semdeg mis misaRwevad<br />

saWiro amocanebs da im problemebs, romelTac SeuZliaT<br />

miznis realobad gadaqcevis procesis Seferxeba.<br />

86


ganyofilebaSi-marketinguli strategia—mocemuli<br />

iyos miznis misaRwevad saWiro marketinguli RonisZiebebis<br />

CamonaTvali. am ganyofilebaSi naCvenebi unda iyos, Tu rogor<br />

gamoiyenebs sawarmo Tavis upiratesobebs miznobriv bazarze<br />

saqonlis gayidvis uzrunvelsayofad. aucilebelia<br />

bazris miznobrivi segmentebis dawvrilebiTi aRwera da yoveli<br />

miznobrivi segmentisTvis marketinguli strategiis<br />

damuSaveba.<br />

ganyofilebaSi — moqmedebaTa programa- marketinguli<br />

strategia iRebs konkretuli samoqmedo gegmis saxes. marketinguli<br />

gegmis am nawilma pasuxi unda gasces Semdeg kiTxvebs:<br />

ra unda gakeTdes? rodis unda gakeTdes? vin unda gaakeTos?<br />

ra daujdeba amis gakeTeba sawarmos?<br />

biujetis saSemosavlo nawilSi mocemulia gayidvis moculobis<br />

prognozuli maCvenebeli da saSualo fasebi saqonelze,<br />

sagasavlo nawilSi ki danaxarjebi produqtis warmoebaze,<br />

ganawilebasa da marketingze. sxvaoba aris mogebis<br />

prognozuli maCvenebeli. biujeti unda daamtkicos umaRlesma<br />

xelmZRvanelobam. damtkicebuli biujetis safuZvelze<br />

sawarmom unda Seadginos nedleulisa da masalebis Sesyidvis,<br />

marketinguli RonisZiebebis Catarebis gegmebi, unda<br />

gansazRvros saStato erTeulebi.<br />

gegmis Sesrulebis uzrunvelyofaSi didi roli kontrolis<br />

ganyofilebas akisria. sawarmom unda gaakontrolos<br />

dasaxuli mizani (an miznebi) da misgan gamomdinare amocanebi<br />

da biujetis aTvisebis mdgomareoba yovelTviurad an yovelkvartalurad.<br />

es SesaZleblobas miscems xelmZRvanelobas<br />

mudmivad flobdes informacias sawarmoSi Seqmnil mdgomareobaze,<br />

rac problemebs droulad aacilebs Tavidan.<br />

biznes-gegma aucilebelad unda iyos qvedanayofebis<br />

organuli erTianoba da ara maTi meqanikuri nakrebi. mxolod<br />

aseTi midgomiT gaxdeba SesaZlebeli dasaxuli miznis (an<br />

miznebis) droulad miRweva.<br />

4.3. <strong>marketingis</strong> kontroli da misi saxeebi<br />

<strong>marketingis</strong> kontrolis aucileblobas ganapirobebs<br />

is moulodnelobebi, romelTac SeiZleba Seejaxos sawarmo<br />

marketinguli gegmis Sesrulebis procesSi.<br />

87


<strong>marketingis</strong> kontrolSi igulisxmeba <strong>marketingis</strong><br />

strategiisa da gegmis Sesrulebis mdgomareobis perioduli<br />

Sefaseba da koreqtirebis RonisZiebebis ganxorcieleba sa-<br />

Wiroebis SemTxvevaSi.<br />

<strong>marketingis</strong> kontrolis aucileblobas ganapirobebs<br />

rigi mizezebi. jer erTi, cvalebadi sabazro situaciebisa da<br />

katastrofebis gamo, SeuZlebelia Seiqmnas iseTi marketinguli<br />

gegma, romelSic yvela mosalodneli cvlileba iqneba<br />

gaTvaliswinebuli. amis gamo, cxadia, saWiro xdeba gegmebis<br />

periodulad gadamowmeba da dazusteba. meore, mxolod daSvebuli<br />

Secdomis droulad gamovlenis SemTxvevaSia SesaZlebeli<br />

araxelsayreli Sedegebis Tavidan acileba, rac, Tavis<br />

mxriv, miiRweva strategiisa da gegmebis Sesrulebis Sedegebis<br />

Semowmebis gziT.<br />

kontrolis mizani saerTod, da maT Soris <strong>marketingis</strong><br />

kontrolis mizanic, ar unda iqnes dayvanili strategiebidan<br />

da gegmebidan gadaxris dafiqsirebaze. <strong>marketingis</strong> kontrolis<br />

mizania krizisuli situaciebis Tavidan acileba da dasaxuli<br />

miznis (an miznebis) miRweva.<br />

<strong>marketingis</strong> kontroli xorcieldeba ramdenime etapad.<br />

Tavdapirvelad ganisazRvreba marketinguli kontrolis mizani,<br />

e. i. adgenen, Tu ris miRweva surT kontrolis gziT. Semdeg<br />

raodenobrivad afaseben winaswar dadgenili da faqtobrivi<br />

maCveneblebis Sedarebis gziT strategiebisa da gegmebis<br />

Sesrulebis mdgomareobas. momdevno etapze arkveven, Tu<br />

ra aris Seqmnili mdgomareobis mizezi. bolos iReben gadawyvetilebas<br />

strategebisa da gegmebis koreqtirebis Sesaxeb,<br />

Tu es saWiro iqneba.<br />

kontrolis sistemis efeqtianobisa da dasaxuli miznebis<br />

miRwevis uzrunvelsayofad saWiroa, rom is akmayofilebdes<br />

Semdeg ZiriTad moTxovnebs: hqondes strategiuli mimarTuleba,<br />

Catardes droulad, iyos martivi da ekonomiuri.<br />

<strong>marketingis</strong> kontrolis strategiuli mimarTuleba<br />

gulisxmobs ara yvela, aramed mxolod strategiuli mniSvnelobis<br />

mqone, maCveneblebis Semowmebas. cxadia, Tu sawarmos<br />

saqmianobis yvela maCvenebeli da mis winaSe mdgomi yvela<br />

amocana Semowmdeba, Tanac xSirad, kontroli xels ki ar Seuwyobs<br />

sawarmos muSaobaSi, piriqiT, Seaferxebs mis saqmianobas.<br />

88


daSvebuli Secdomebis droulad gamovlena da swrafi<br />

reagireba maTze krizixuli situaciebis Tavidan acilebis<br />

aucilebeli pirobaa.<br />

kontrolis sistemis simartive uadvilebs kontroliT<br />

dakavebul adamianebs mis arsSi safuZvlianad garkvevas, Sesabamisad<br />

advildeba Semowmeba da gamovlenili gadaxrebis<br />

aRmofxvrisTvis RonisZiebebis SemuSaveba.<br />

<strong>marketingis</strong> kontrolis sistemis ekonomiurioba ganisazRvreba<br />

kontrolze gaweuli danaxarjebis SedarebiT saqonlis<br />

gayidvis moculobisa da miRebuli mogebis sidideeb-<br />

Tan. cxadia, danaxarjebis zrdis maCveneblebi unda CamorCebodes<br />

realizaciis moculobisa da mogebis zrdis maCveneblebs.<br />

praqtikaSi <strong>marketingis</strong> kontrols aqvs operatiuli da<br />

strategiuli xasiaTi.<br />

operatiuli kontroli moicavs wliuri gegmebis Sesrulebis<br />

kontrols da momgebianobis kontrols. wliuri<br />

gegmebis Sesrulebis kontrolis dros mimdinare saqmianobis<br />

Sedegebs udareben wliuri gegmebis maCveneblebs da saWiroebis<br />

SemTxvevaSi axdenen gegmebis koreqtirebas. momgebianobis<br />

kontroli xorcieldeba mTlianad sawarmos, agreTve,<br />

calkeuli saqonlis, regionis, bazris, gasaRebis arxis mixedviT.<br />

strategiuli kontroli iTvaliswinebs ZiriTadi marketinguli<br />

strategiebis Sedarebas maTi Sesrulebis SesaZleblobebTan.<br />

strategiuli kontroli xorcieldeba marketing-auditis<br />

gziT, romelic iTvaliswinebs <strong>marketingis</strong> yvela<br />

ZiriTadi sferos da ara mxolod problemuris Semowmebas.wliuri<br />

gegmebis Sesrulebis kontroli ganxiluli unda<br />

iqnes rogorc procesi (ix. nax. 4.3.), romelic Sedgeba erTmaneTTan<br />

logikurad<br />

dakavSirebuli oTxi etapisgan: gasakontrolebeli maCveneblebis<br />

gansazRvra, mimdinare saqmianobis Sedegebis gazomva,<br />

mimdinare saqmianobis Sedegebis analizi, gegmebis koreqtireba<br />

saWiroebis SemTxvevaSi.<br />

wliuri gegmebis Sesrulebis kontrolis mizania umaRlesi<br />

da saSualo donis xelmZRvanelobis darwmuneba dasaxuli<br />

gegmebis miRwevis SesaZleblobaSi. am dros ikvleven saqonlis<br />

realizaciis SesaZleblobebs, bazris wils, marketingze<br />

danaxarjebsa da gasaRebis moculobas Soris Tana-<br />

89


fardobas, momxmareblebTan urTierTobis mdgomareobas. gamokvlevis<br />

Sedegebis mixedviT xorcieldeba gegmebis koreqtireba.<br />

bazris SesaZleblobebis analizis dros adgenen faqtiuri<br />

realizaciis maCveneblebs da aanalizeben maT dagegmil-<br />

Tan mimarTebaSi. imavdroulad analizi tardeba calkeuli<br />

saqonlis, regionis, gasaRebis arxebis mixedviT. mxolod realizaciis<br />

amsaxveli maCveneblebiT ar SeiZleba sawarmos<br />

saqminobis srulyofilad daxasiaTeba konkurentebTan SedarebiT,<br />

radgan realizaciis moculoba SeiZleba gaizardos<br />

saerTo- ekonomiuri pirobebis gaumjobesebiTac. saWiroa<br />

bazris wilis sistematurad Semowmeba.<br />

bazris wilis zrda maCvenebelia imisa, rom misi mdgomareoba<br />

bazarze konkurentebTan SedarebiT myaria, Semcireba<br />

ki sapirispiro mdgomareobaze miuTiTebs da moiTxovs sawarmos<br />

mier saswrafo RonisZiebebis gatarebas.<br />

90<br />

gasakontrolebeli<br />

maCveneblis dadgena<br />

mimdinare saqmianobis<br />

Sedegebis gazomva<br />

mimdinare saqmianobis<br />

Sedegebis analizi<br />

gegmebisa da dasaxurli<br />

RonisZiebebis koreqtireba<br />

nax. 4.3. wliuri gegmebis Sesrulebis<br />

kontrolis procesi


wliuri gegmebis kontrolis procesSi aucileblad unda<br />

Seudardes erTmaneTs marketingze danaxarjebi da saqonlis<br />

gasaRebis moculobis maCvenebelebi. ar unda iqnes daSvebuli<br />

gasaRebis dasaxuli moculobis misaRwevad Zalian<br />

didi marketinguli xarjebis gaweva. aman SeiZleba sawarmo<br />

gakotrebamdec miiyvanos.<br />

wliuri gegmebis Sesrulebis kontrolis dros metad<br />

mniSvnelovania momxmareblebTan urTierTobis mdgomareobis<br />

Semowmeba, radgan kmayofili momxmarebeli sawarmos<br />

efeqtianad muSaobis aucilebeli pirobaa. momxmareblebTan<br />

urTierTobas swavloben maTi saCivrebisa da winadadebebis<br />

ganxilviT, anketuri da paneluri gamokiTxvis CatarebiT.<br />

momgebianobis kontroli xorcieldeba wliuri gegmebis<br />

kontrolTan erTad. xSirad, sawarmos saqmianobis specifikidan<br />

gamomdinare, momdgbianobis kontroli mimdinareobs<br />

calkeuli saqonlis, regionis, bazris segmentis, saqonelmoZraobis<br />

arxis mixedviT. aseTi midgomiT sawarmos sa-<br />

Sualeba eZleva ama Tu im regionSi, segmentze, saqonelze, saqonelmoZraobis<br />

arxSi gazardos, Sekvecos an igive doneze<br />

datovos saqonlis gasaRebis moculoba.<br />

momgebianobis kontrolis dros, pirvel rigSi, adgenen<br />

xarjebs saqmianobis saxeebis mixedviT, Semdeg gansazRvraven<br />

sarjebis mTlian sidides, bolos ki Semosavlebis da xarjebis<br />

Sedarebis gziT rogorc mTlianad sawarmos, ise saqmianobis<br />

calkeuli sferos mixedviT angariSoben mogebas.<br />

sawarmos marketinguli garemos, misi miznebisa da amocanebis,<br />

strategiebisa da mimdinare saqmianobis yovlismomcvel,<br />

sistematur da miukerZoebel Semowmebas, moulodneli<br />

problemebis da SesaZleblobebis droulad gamosavlenad da<br />

rekomendaciebis SesamuSaveblad maTi Tavidan acilebis an<br />

gamoyenebs mizniT, uwodeben marketing-audits.<br />

marketing-auditi an <strong>marketingis</strong> revizia xorcieldeba<br />

an sawarmos sakuTari sarevizio samsaxuris an specializebuli<br />

organizaciebis mier saTanado anazRaurebis safuZvelze.<br />

marketing-auditis orive gza axasiaTebs rogorc dadebiTi,<br />

ise uaryofiTi mxareebi. sawarmos sarevizio samsaxuris mier<br />

Catarebuli revizia iafi ujdeba, magram muSakTa mcire ricxovnebis<br />

gamo ar xerxdeba kompleqsuri reviziis Catareba.<br />

amasTan, garemos SeCveul revizorebs uWirT miukerZoebeli<br />

Sefaseba, radgan maTTvis Znelia SeCveul garemoSi naklova-<br />

91


nebaTa danaxva. specializebuli samsaxuris mier Catarebuli<br />

revizia sawarmos Zviri ujdeba, samagierod, `ucxo Tvali~<br />

ukeTesad xedavs naklovan mxareebs, rac saqmianobis ukeTesad<br />

warmarTvis SesaZleblobebs mkveTrad afarToebs.<br />

<strong>marketingis</strong> revizia, f. kotleris azriT, unda Catardes<br />

Semdegi gegmiT:<br />

92<br />

4.4. <strong>marketingis</strong> sarevizio gegma<br />

nawili I. marketinguli garemos revizia<br />

makrogaremo<br />

a) demografiuli faqtorebi<br />

1) romeli ZiriTadi demografiuli movlenebi da<br />

tendenciebi warmoadgenen firmisTvis mosalodnel<br />

saSiSroebebs an SesaZleblobebs?<br />

2) ra RonisZiebebi dasaxa firmam am movlenebis da<br />

tendenciebis sapasuxod?<br />

b) ekonomikuri faqtorebi<br />

1) Semosavlebis, fasebis, saSualebebis ekonomiis<br />

da dakreditebis sferoebSi romeli ZiriTadi<br />

movlenebi zemoqmedebs firmis saqmianobaze?<br />

2) ra RonisZiebebs dasaxavs firma am movlenebisa<br />

da RonisZiebebis sapasuxod?<br />

g) bunebrivi faqtorebi<br />

1) rogoria prognozebi firmisTvis aucilebeli<br />

bunebrivi resursebisa da energiis Rirebulebasa<br />

da xelmisawvdomobasTan damokidebulebiT?<br />

2) rogori mRelvare mosazrebebi gamoiTqmis garemos<br />

daWuWyianebis Tavidan acilebis saqmeSi<br />

firmis rolze da rogor zomebs iRebs is amas-<br />

Tan dakavSirebiT?<br />

d) samecniero-teqnikuri faqtorebi<br />

1) romel ZiriTad cvlilebebs ganicdis saqonlis<br />

warmoebis teqnologia mocemul dargSi? rogori<br />

mdgomareobaa firmaSi am teqnologiebis<br />

TvalsazrisiT?<br />

2) romeli ZiriTadi msgavsi saqoneli SeuZlia Secvalos<br />

am saqonelma?<br />

e) politikuri faqtorebi


1) SemoTavazebuli kanonebidan romlebs SeuZliaT<br />

gavlenis moxdena firmis marketingul strategiaze<br />

da taqtikur qmedebebze?<br />

2) saerTo saxelmwifoebrivi masStabiT, Statis<br />

doneze an adgilobriv doneze romel saqmanobas<br />

unda vadevnoT Tvalyuri guldasmiT? garemos<br />

daWuWyianebasTan brZolis, samuSaoze daqiravebisas<br />

Tanasworobis uzrunvelyofis, saqonelis<br />

usafrTxoebis uzrunvelyofis, reklamis, fasebis<br />

kontrolis da a.S. sferoebSi mimdinare movlenebidan<br />

ram SeiZleba imoqmedos firmis marketingul<br />

strategiaze?<br />

v) kulturuli faqtorebi<br />

1) rogoria sazogadoebis damokidebuleba mewarmeobisa<br />

da firmis mier gamoSvebuli saqonlisadmi?<br />

2) momxmarebelTa cxovrebis wesSi da warmodgenebSi,<br />

agreTve mewarmeobis sferoSi romeli<br />

cvlilebebi exeba firmis saqmianobas?<br />

mikrogaremo<br />

a) bazrebi<br />

1) ra xdeba bazrebis sididesTan, maT zrdasTan, geografiul<br />

ganawilebasTan da SemosavlianobasTan<br />

dakavSirebiT?<br />

2) ras warmoadgens bazris ZiriTadi segmentebi?<br />

b) klientura<br />

1) rogoria arsebuli da potenciuri SemkveTebis Sexedulebebi<br />

firmis da misi konkurentebis reputaciaze,<br />

SeTavazebul saqonelze da momsaxurebaze,<br />

savaWro aparatze da fasebze?<br />

2) rogor iReben yidvaze gadawyvetilebas sxvadasxva<br />

segmentis SemkveTebi?<br />

g) konkurentebi<br />

1) vin arian ZiriTadi konkurentebi? rogoria maTi<br />

amocanebi da strategiebi, Zlieri da susti mxareebi,<br />

maTi bazris wilis maCveneblebi?<br />

93


2) rogori tendenciebi imoqmedebs momavalSi konkurenciaze<br />

da saqonlis Semcvlelebis gavrcelebaze?<br />

Dd) saqonlis gavrcelebis sistema da dilerebi<br />

1) ras warmoadgens ZiriTadi savaWro arxebi, romel-<br />

Ta meSveobiTac saqoneli dayavT momxmareblamde?<br />

2) rogoria sxvadasxva savaWro arxis efeqtianobis<br />

done da zrdis potenciali?<br />

e) mimwodeblebi<br />

1) rogoria warmoebis saWiroebisTvis ZiriTadi resursebis<br />

uwyveti momaragebis perspeqtivebi?<br />

2) rogori tendenciebia mimwodeblebs Soris gayidvis<br />

organizaciis sqemebTan mimarTebaSi?<br />

v) damxmare da marketinguli organizaciebi<br />

1) rogoria prognozebi satransporto momsaxurebis<br />

xelmisawvdomobisa da fasebisgan damokidebulebiT?<br />

2) rogoria prognozebi sasawyobo momsarurebis<br />

xelmisawvdomobisa da fasebisgan damokidebulebiT?<br />

3) rogoria prognozebi dafinansebis xelmisawvdomobisa<br />

da fasebisgan damokidebulebiT?<br />

4) ramdenad efeqtianad muSaobs sareklamo saagento?<br />

z) sakontaqto auditoriebi<br />

1) romeli sakontaqto auditoria uqmnis firmas ama<br />

Tu im SesaZleblobebs an problemebs?<br />

2) ra zomebs iRebs firma efeqtiani muSaobis uzrunvelsayofad<br />

yovel calke aRebul sakontaqto<br />

jgufTan?<br />

nawili II. <strong>marketingis</strong> strategiis revizia<br />

a) firmis saqminobis programa<br />

1) mkafiod aris firmis programa orientirebuli<br />

sabazro saqmianobaze? realuria is?<br />

b) <strong>marketingis</strong> amocanebi da miznebi<br />

1) gadmocemulia Tu ara firmis da misi <strong>marketingis</strong><br />

amocanebi mkafiod Camoyalibebuli miznebis sa-<br />

94


xiT, rac daexmareba xelmZRvanelobas <strong>marketingis</strong><br />

dagegmvaSi da miRweuli Sedegebis gazomvaSi?<br />

2) Seesabameba Tu ara marketinguli amocanebi firmis<br />

realur konkurentul mdgomareobas, mis resursebs<br />

da SesaZleblobebs?<br />

g)strategia<br />

1) ras warmoadgens <strong>marketingis</strong> fuZemdebluri<br />

strategia, romelic mowodebulia uzrunvelyos<br />

dasaxuli amocanebis miRweva? dasabuTebulia Tu<br />

ara is?<br />

2) sakmarisia Tu ara (an Zalian bevria) gamoyofili<br />

saSualebebi dasaxuli marketinguli amocanebis<br />

gadasawyvetad?<br />

3) optimalurad aris Tu ara ganawilebuli marketinguli<br />

resursebi bazris segmentebis, gasaRebis<br />

teritoriebis da saqonlis mixedviT?<br />

4) optimalurad aris Tu ara marketinguli resursebi<br />

ganawilebuli <strong>marketingis</strong> kompleqsis iseTi ZiriTadi<br />

Semadgenlebis mixedviT, rogoricaa saqonlis<br />

xarisxi, servisi, savaWro aparati, reklama,<br />

stimulireba, ganawilebis sistema?<br />

nawili III. <strong>marketingis</strong> samsaxurebis organizaciis revizia<br />

a) formaluri struqtura<br />

1) aqvs Tu ara <strong>marketingis</strong> samsaxuris xelmZRvanels<br />

sakmarisi Zalaufleba firmis saqmianobis saz-<br />

RvrebSi imisTvis, rom gavlena moaxdinos klientebis<br />

moTxovnilebebis dakmayofilebaze.<br />

2) optimaluria Tu ara marketinguli saqmianobis<br />

struqturuli organizacia funqciebis, saqonlis,<br />

saboloo momxmareblis da teritoriebis mixedviT<br />

danawilebis TvalsazrisiT?<br />

b) funqciuri efeqtianoba<br />

1) kargad aris Tu ara kavSiri damyarebuli da yoveldRiuri<br />

samuSao urTierTobebi <strong>marketingis</strong><br />

da gasaRebis samsaxurebs Soris?<br />

2) efeqtianad muSaobs Tu ara sistema saqonlis<br />

mmarTvelebis meSveobiT? SeuZliaT Tu ara saqon-<br />

95


96<br />

lis mmarTvelebs dagegmon ara marto gayidvis moculoba,<br />

aramed mogebac?<br />

3) aris Tua ara <strong>marketingis</strong> samsaxurSi specialistebis<br />

jgufi, romelic saWiroebs damatebiT swavlebas,<br />

damatebiT motivacias, damatebiT kontrols<br />

an maTi saqmianobis damatebiT Sefasebas?<br />

4) arsebobs Tu ara marketingsa da sawarmoo, samecniero-kvleviT,<br />

Sesyidvis an safinanso sferoebs<br />

Soris urTierTobaSi iseTi problemebi, romlebic<br />

moiTxoven gansakuTrebul yuradRebas.<br />

nawili IV. <strong>marketingis</strong> sistemebis revizia<br />

a) marketinguli informaciis sistema<br />

1) uzrunvelyofs Tu ara marketinguli informaciis<br />

Sekrebis sistema zusti, sakmaod sruli da aqtualuri<br />

monacemebis miRebas bazarze mimdinare<br />

movlenebze?<br />

2) firmis xelmZRvanelebi sakmarisi zomiT iyeneben<br />

Tu ara marketinguli gamokvlevebis Sedegebs?<br />

b) marketingos dagegmvis sistema<br />

1) kargad aris mofiqrebuli da sakmaod efeqtiania<br />

Tu ara <strong>marketingis</strong> dagegmvis sistema?<br />

2) xarisxianad tardeba Tu ara gasaRebis prognozirebis<br />

da bazris potencialis gazomvis samuSaoebi?<br />

g) <strong>marketingis</strong> kontrolis sistema<br />

1) saTanado donezea Tu ara Cafiqrebuli <strong>marketingis</strong><br />

kontrolis sistema imisTvis, rom misi daxmarebiT<br />

SesaZlebeli gaxdes wliuri gegmiT gansaz-<br />

Rvruli amocanebis Sesrulebis maCveneblebis utyuarad<br />

dadgena?<br />

2) periodulad atarebs Tu ara xelmZRvaneloba saqonlis,<br />

bazrebis, gasaRebis teritoriebis dasaqonelmoZraobis<br />

arxebis analizs?<br />

3) regularulad tardeba Tu ara marketinguli xarjebis<br />

analizi?<br />

d) axali saqonlis damuSavebis sistema


1) sakmaod kargad aris Tu ara firma organizebuli<br />

axali saqonlis Sesaxeb ideebis Sekrebis,<br />

generirebis da SerCevis TvalsazrisiT?<br />

2) atarebs Tu ara firma axali saqonlis Canafiqris<br />

sakmaod srul gamokvlevas, warmoebis da<br />

gasaRebis SesaZleblobebis sakmaod srul analizs<br />

axali ideebis gansaxorcieleblad kapitaldabandebaTa<br />

gamoyofamde?<br />

3) atarebs Tu ara firma sabazro pirobebSi saqonlis<br />

sakmaod srul gamokvlevas da Semowmebas<br />

siaxlis gayidvaSi gaSvebamde?<br />

nawili V. <strong>marketingis</strong> Sedegianobis revizia<br />

a) momgebianobis analizi<br />

1) rogoria firmis sxvadasxva saqonlis, misi bazrebis,<br />

gasaRebis teritoriebis da ganawilebis arxebis<br />

momgebianoba?<br />

2) unda mokidos Tu ara xeli firmam romelime axal<br />

segments, unda gaafarTovos Tu unda Sekvecos<br />

romeliRac segmenti an datovos romelime segmenti<br />

da rogor aisaxeba es gadawyvetileba mogebaze<br />

moklevadian da grZelvadian gegmaSi?<br />

b) danaxarjebis efeqtianobis analizi<br />

1) dakavSirebulia Tu ara marketinguli saqmianobis<br />

calkeuli saxeebi gadametebul danaxarjebTan?<br />

SeiZleba Tu ara miRebuli iqnes zomebi<br />

maT Sesamcireblad?<br />

nawili VI. <strong>marketingis</strong> funqciuri Sedgenlebis revizia<br />

a) saqoneli<br />

1) rogori amocanebi dgas saqonlis konkretuli<br />

asortimentuli jgufis winaSe? dasabuTebulia<br />

Tu ara amocanebi? pasuxobs Tu ara arsebuli<br />

asortimenti maT winaSe mdgom amocanebs?<br />

2) moixsnas Tu ara saqoneli warmoebidan TandaTanobiT?<br />

3) aris Tu ara axali saqoneli, romliTac Rirs<br />

asortimentis Sevseba?<br />

97


98<br />

4) mogvcems Tu ara dadebiT Sedegebs romelime saqonlis<br />

xarisxis, Tvisebebis an garegani gaformebis<br />

Secvla?<br />

b) fasi<br />

1) rogoria faswarmoqmnis amocanebi, politika,<br />

strategia da meTodika? ra zomiT gamomdinareobs<br />

fasebi TviTRirebulebis, moTxovnis parametrebidan<br />

da konkurentuli situaciebis Taviseburebebidan?<br />

2) Seesabameba Tu ara klientebis azriT, firmis fasebi<br />

misi miwodebis Rirebulebas?<br />

3) efeqtianad iyenebs Tu ara firma safaso stimulirebas?<br />

g)saqonelmoZraoba<br />

1) ras warmoadgens saqonelmoZraobis amocanebi da<br />

strategia?<br />

2) sakmarisad aris Tu ara bazari dakavebuli da sakmarisi<br />

aris Tu ara SeTavazebuli servisi?<br />

3) Rirs Tu ara dafiqrdes firma distributorebis,<br />

savaWro agentebis da personaluri gayidvis meTodebis<br />

gamoyenebis masStabebis Secvlaze romelimes<br />

sasargeblod?<br />

d) reklama, gasaRebis stimulireba, sazogadoebasTan ur-<br />

TierToba<br />

1) rogoria firmis reklamis amocanebi? dasabuTebulia<br />

Tu ara isini?<br />

2) optimaluria Tu ara reklamis xarjebi? rogor<br />

muSavdeba reklamis biujeti?<br />

3) efeqtiania Tu ara sareklamo gancxadebebis Tematika<br />

da teqsti?<br />

4) sakmaod mofiqrebulad irCeven Tu ara sareklamo<br />

saSualebebs?<br />

5) efeqtianad sargeblobs Tu ara firma gasaRebis<br />

stimulirebis RonisZiebebiT?<br />

6) aqvs Tu ara firmas sazogadoebrivi azris formirebis<br />

kargad mofiqrebuli programa?<br />

e) gasaRebis samsaxuri<br />

1) rogori amocanebi dgas firmis gasaRebis samsaxuris<br />

winaSe?


2) sakmarisia Tu ara am samsaxurSi dasaqmebulTa<br />

raodenoba firmis winaSe mdgomi amocanebis gadasawyvetad?<br />

3) sworia Tu ara firmaSi gasaRebis samsaxuris<br />

specializacia (gasaRebis teritoriebis, bazrebis,<br />

saqonlis mixedviT)?<br />

4) flobs Tu ara gasaRebis samsaxuri maRal moralur<br />

suliskveTebas, unars da gulmodginebas?<br />

5) saTanadod aris Tu ara mofiqrebuli normebis<br />

dadgenis da miRweuli Sedegebis Sefasebis me-<br />

Todika?<br />

6) rogor unda Sefasdes firmis gasaRebis samsaxuri<br />

konkurentebis Sesabamis samsaxurebTan SedarebiT?<br />

99


100<br />

Tavi 5. marketinguli garemo<br />

5.1 marketinguli garemo da misi mniSvneloba<br />

marketinguli procesis umniSvnelovanesi aspeqtia —<br />

sabazro samyaro, romelSic firmas uwevs Tavisi saqmianobis<br />

ganxorcieleba. es gare Zalebis (faqtorebis) zemoqmedebis<br />

gamo gamomdinare Zalian cvalebadia. marketinguli samyaro<br />

moicavs faqtorebs, romlebic gavlenas axdenen <strong>marketingis</strong><br />

marTvis unarze, daamyaros da SeinarCunos warmatebuli<br />

urTierTobebi gare samyaro (garemos ZalebTan): esenia:<br />

momxmareblebi (myidvelebi), mimwodeblebi, marketinguli Suamavlebi,<br />

konkurentebi, sakontaqto auditoria, demografiuli,<br />

ekonomikuri, bunebriv-klimaturi, mecnierul-teqnikuri,<br />

politikuri da kulturuli faqtorebi. imisaTvis, rom firmam<br />

(sawarmom) efeqtiani urTierTobebi daamyaros myidvelebTan,<br />

sawarmos sxva partniorebTan saWiroa ZiriTadi gare<br />

faqtorebis Seswavla. maT Sesaxeb informaciis mosapoveblad<br />

gamoiyeneba marketinguli dazvervisa da marketinguli kvlevis<br />

meTodebi. aseTi saxis kvlevebSi saubaria ar yvela faqtorze,<br />

romlebic gavlenas axdenen sawarmos saqmianobaze, aramed<br />

mxolod im faqtorebze romlebic uSualod dakavSirebulia<br />

marketingTan, romlebsac f. kotleri marketingul faqtorebs<br />

uwodebs. es faqtorebi iyofa or did jgufad — gare da<br />

Siga fatorebad. maTi klasifikacia SeiZleba warmodgenili<br />

iqnes Semdegi sqemiT (nax. 5.1).<br />

faqtorebis TiToeuli jgufi, rogorc es naxazidan<br />

Cans iyofa orqvejgufad, Tavis mxriv iyofian konkretul<br />

faqtorebad.<br />

gare marketinguli faqtorebis struqturaSi f. kotleri<br />

gamoyofs mikro da makro garemo faqtorebs, romlebic warmoadgenen<br />

firmis mier kontrolirebad faqtorebs da Sesabamisad<br />

midgomebi maT mimarT unda iyos erTnairi. diax es asea, magram<br />

ara savsebiT, ramdenadac Sinaarsobrivad isini sruliad<br />

gansxvavdebian, rac imas miSnavs, rom maT Sesaxeb monacemebis<br />

Segrovebisa da damuSavebisadmi midgomebi SesaZlebelia arsebiTad<br />

gansxvavdebodnen da gansxvavdebian kidec. raSi mdgomareobs<br />

es gansxvavebebi? makrogaremos faqtorebi warmoiSveba


nax. 5.1 <strong>marketingis</strong> faqtorebis klasifikacia<br />

101


unebisa da sazogadoebis wiaRSi. maT, raTqma unda gaaCniaT damokidebuleba<br />

biznesTan, magram mniSvnelovan wilad es damokidebuleba<br />

ar atarebs pirdapir xasiaTs (gamonakliss warmoadgens<br />

iseTi faqtorebi, romlebic dakavSirebulia gadasaxadeb-<br />

Tan, biznes-saqmianobis mareglamentebel kanonebTan). mikro<br />

garemos faqtorebi miuxedavad imisa, rom isinic warmoadgenen<br />

gare marketingul da arakontrolirebad faqtorebs, pirdapir<br />

ar arian dakavSirebuli biznesTan. rogorc biznesis praqtika<br />

aCvenebs mikro garemos faqtorebze nebismier firmas<br />

SeuZla moaxdinos gansazRvruli zemoqmedeba, makro garemos<br />

faqtorebze ki — ara. firmas SeuZlia makro garemos faqtorebis<br />

mxolod Secnoba da gaTvaliswineba Tavis saqmianobaSi.<br />

gamomdinare aqedan makro da mikro garemos faqtorebi<br />

— es faqtorebis sruliad gansxvavebuli jgufebia romelTa<br />

Sesaswavlad gansxvavebuli midgomebi unda iyos gamoyenebuli.<br />

maSasadame, sawarmos (firmis) marketinguli garemo<br />

iyofa mikro da makro marketingul garemod.<br />

102<br />

5.2. firmis mikro marketinguli garemo<br />

firmis Siga marketinguli faqtorebi: saqoneli. fasi,<br />

gayidvis adgili, gasaRebis stimulireba — warmoadgenen<br />

firmis kontrolirebad faqtorebs da gaaCniaT pirdapiri da<br />

uSualo damokidebuleba marketingTan. literaturaSi faqtorTa<br />

aRniSnuli jgufi iwodeba sxvadasxvagvarad. neil<br />

bordenma, harvardis universitetis profesorma, am oTx faqtors<br />

<strong>marketingis</strong> miqsi uwoda (marketing mix). misi azriT,<br />

sxvadasxva situaciebSi, romlebic warmoiSveba konkurentul<br />

garemoSi, firmis moqmedebebi (finansuri, SromiTi da<br />

sxva resursebi) mimarTuli unda iyos <strong>marketingis</strong> miqsis<br />

erT, or, an met Semadgenelze, maTi proporciuli Serwyma unda<br />

moxdes, rogorc erTiani mTelis, konkretuli situaciisagan<br />

damokidebulebiT. mogvianebiT <strong>marketingis</strong> faqtorTa<br />

am jgufs uwodes ,,4P”, (produckt — produqti, price — fasi, plece -<br />

gayidvis adgili, promoution — gasaRebis stimulireba). rogorc<br />

aRiniSna (Tavi 3.1.), agreTve mas <strong>marketingis</strong> kompleqssac<br />

uwodeben.


yvela saxelwodeba, romlebic exeba <strong>marketingis</strong> oTx<br />

Siga faqtors, kargad asaxaven cnebis TviT Sinaarss. yvela<br />

erTnairad zustad axasiaTebs saqmis arss.<br />

farTod gavrcelebul ,,4P” koncefcias zogjer umateben<br />

sxva Siga faqtorebsac, romlebic aseve inglisur enaze<br />

iwyebian aso ,,P”-Ti. (personnel — personali, process — procesi,<br />

physical environment — fizikuri garemo). aRniSnuli faqtorebi<br />

ar arian ise pirdapir dakavSirebuli marketingTan, rogorc<br />

,,4P”-is faqtorebi, amitomac isini mikuTvnebulia menejmentis<br />

Siga faqtorebs. <strong>marketingis</strong> faqtorebs isini warmoadgenen<br />

mxolod momsaxurebis gawevaze orientirebuli sawarmoebisaTvis,<br />

(magaliTad, turistuli biznesi) radganac momsaxurebebi<br />

moixmareba warmoebis procesSi, ar SeiZleba maTi<br />

Senaxva, dagroveba da a.S. gansxvavebiT saqonlisagan, romelsac<br />

gaaCnia nivTobrivi forma.<br />

<strong>marketingis</strong> mikro garemos faqtorebis struqturaSi<br />

f. kotleri aerTianebs sabazro urTierTobis Semdeg monawileebs:<br />

• momxmareblebi (myidvelebi);<br />

• mimwodeblebi;<br />

• marketinguli Suamavlebi;<br />

• konkurentebi;<br />

• sakontaqto auditoria.<br />

marketinguli saqmianobis warmatebiT ganxorcielebisaTvis<br />

saWiroa urTierTobebis Camoyalibeba firmis funqciur<br />

qvadanayofebsa da mis partniorebs Soris: momxmarebleb-<br />

Tan, mimwodeblebTan, <strong>marketingis</strong> SuamavlebTan, mravalferovan<br />

sazogadoebasTan, konkurentebTan, romlebic erTobliobaSi<br />

qmnian firmis mikro marketingul garemos.<br />

firmis funqciuri qvedanayofebis movaleobaa marketinguli<br />

programis Sedgenisas firmaSi moqmed yvela saxis<br />

samsaxurTan (safinanso, kvlevisa da ganviTarebis, Sesyidvebis,<br />

warmoebis, buRalteriis, kadrebis) umaRlesi donis xelmZRvanelobis<br />

CaTvliT TanamSromloba. menejmentis umaRlesi<br />

rgoli gansazRvravs firmis misias, mis miznebs, strategiebsa<br />

da firmis politikas. <strong>marketingis</strong> menejerebi gadawyvetilebebs<br />

iReben im strategiebisa da gegmebis farglebSi,<br />

romlebsac umaRlesi xelmZRvaneloba adgens, aseve isini<br />

mWidrod muSaoben firmis funqciur qvedanayofebTan. finan-<br />

103


sebis ganyofileba asrulebs fondebis mozidvasa da gamoyenebas<br />

marketinguli gegmis gansaxorcieleblad; kvlevisa da<br />

ganviTarebis ganyofileba usafrTxo da mimzidveli produqtebis<br />

Seqmnaze amaxvilebs yuradRebas; Sesyidvebis samsaxuri<br />

momarages da im nedleulze Tu masalebze agebs pasuxs, romelic<br />

sasurveli xarisxisa da saWiro raodenobis produqtis<br />

misaRebad aris saWiro; buRalteriam ki Semosavali da xarjebi<br />

unda aRricxos. firmis yvela funqciuri qvedanayofi, er-<br />

Toblivad, did zegavlenas axdens marketingul gegmebsa da<br />

qmedebebze. marketinguli koncefciis Tanaxmad maT, yvelam<br />

erTad harmoniulad unda imuSaon raTa uzrunvelyon momxmarebelTa<br />

moTxovnis maqsimaluri dakmayofileba.<br />

104<br />

nax. 5.2. firmis marketinguli garemo<br />

momxmareblebi (myidvelebi) firmis Siga marketingul<br />

garemoze moqmedi ZiriTadi faqtoria. momxmareblebi yvelaze<br />

mniSvnelovani subieqtia, swored isini wyveten Tu romeli<br />

saqoneli inda awarmoos sawarmom, ra raodenobiT da ra fas-<br />

Si. marketinguli kvlevebis ganxorcielebisas pirvel rigSi<br />

swored momxmareblebze unda iqnes yuradReba gamaxvilebuli.<br />

Tu SeTavazebuli saqonlisadmi momxmarebeli aRmoCndeba<br />

gulgrili, maSin mimwodeblebi, Suamavlebi da sxvebi SeiZ-


leba aRmoCndnen zedmetni marketingil RonisZiebaTa sistemaSi<br />

da sawarmosTan urTierTdamokidebulebaSi.<br />

momxmareblebs ganasxvaveben bazris tipebidan gamomdinare:<br />

• samomxmareblo bazari (individualuri pirebi da<br />

ojaxebi, romlebic produqts (momsaxurebas) piradi<br />

moxmarebisaTvis iZenen);<br />

• biznes bazrebi (saqonlis warmoebis procesSi gamoyenebis<br />

mizniT Semsyidveli organizaciebi);<br />

• SuamavalTa (gadamyidvelTa) bazari (produqtsa da<br />

momsaxurebas yidulobs Semdgomi gayidvis mizniT,<br />

mogebis misaRebad);<br />

• samTavrobo bazari (saxelmwifo organizaciebi,<br />

romlebic saqonels yiduloben komunaluri momsaxurebis<br />

sferoSi gamosayeneblad da qvelmoqmedebisaTvis);<br />

• saerTaSoriso bazari (misi subieqtebia: sxva qveyneb-<br />

Si arsebuli myidvelebi, biznesmenebi, Suamavlebi da<br />

mTavrobebi).<br />

marketingulma samsaxurma Tavisi interesebidan gamomdinare<br />

unda gamoikvlios sxvadasxva tipis momxmareblis<br />

moTxovnebi da Seusabamos maT saqmianobis Sedegebi. sawarmos<br />

saqmianoba mxolod im SemTxvevaSi iqneba momgebiani, Tu daeqvemdebara<br />

momxmarebelTa interesebs.<br />

mimwodeblebs miekuTvnebian fizikuri da iuridiuli<br />

pirebi, romlebic mocemul firmas amarageben materialuri,<br />

finansuri da adamianiseuli resursebiT, e.i. firmas saqonlis<br />

(momsaxurebis) warmoebisaTvis saWiro resursebiT uzrunvelyofen.<br />

<strong>marketingis</strong> menejerma sistematiurad Tvalyuri<br />

unda adevnos mimwodeblebis SesaZleblobebs. resursebis<br />

miwodebis simcirem, araperiodulobam, an sxva movlenebma<br />

SesaZloa gamoiwvios Seferxebebi produqtis (momsaxurebis)<br />

warmoebasa da realizaciaSi. aseve, yuradReba unda gamaxvildes<br />

warmoebis procesSi gamoyenebuli nedleulisa Tu<br />

nawarmis faswarmoqmnis tendenciebze, raTa momaragebis<br />

mzrdma xarjebma SesaZloa gamoiwvios warmoebuli produqciis<br />

fasis zrda, rac Tavis mxriv, uaryofiTad imoqmedebs<br />

firmis gayidvebze. amitom mimwodeblebTan kargi partnio-<br />

105


uli TanamSromloba utyuari garantiaa firmis warmatebuli<br />

funqcionirebisaTvis.<br />

marketingul Suamavlebs miekuTvnebian sawarmoebi da<br />

fizikuri pirebi, romlebic exmarebian mocemul firmas bazarze<br />

saqonlis win wawevasa, gasaRebasa da saboloo momxmareblebs<br />

Soris saqonlis gavrcelebaSi. maT miekuTvnebaT: vaWari-<br />

Suamavlebi, marketinguli momsaxurebis saagentoebi da finansuri<br />

Suamavlebi (safinanso-sakredito dawesebulebebi).<br />

vaWari-Suamavlebi (gadamyidvelebi) warmoadgenen saqonelmoZraobis<br />

procesis mniSvnelovan rgols, romlebic firmas<br />

myidvelebis moZiebaSi an maTTvis produqtis miyidvaSi<br />

exmarebian. maT miekuTvneba: biTumad da calobiT movaWreebi,<br />

agentebi, brokerebi, komivoiaJorebi, konsignantebi, distributorebi.<br />

maTi klasifikacia xdeba Semdegi niSniT:<br />

• visi saxeliT yidian saqonels Suamavlebi;<br />

• vis xarjze yidis saqonels Suamavali.<br />

Tu firma-Suamavali vaWrobas eweva Tavisi saxeliTa da<br />

sakuTari xarjiT da gayidul saqonelze mTlianad iRebs pasuxismgeblobas,<br />

aseT firmebs savaWro saxlebs (savaWro<br />

firmebs) uwodeben.<br />

Tu firma—Suamavali vaWrobas eweva Tavis saxeliT da<br />

saqonels yidis mesakuTris xarjze, mas uwodeben komisioners.<br />

saqonlis mesakuTre, abarebs firma komisioners saqonels<br />

gasayidad, risTvisac komisioneri iRebs sakomisio gasamrjelos.<br />

iaponiaSi sakomisio gasamrjelo saqonlis Rirebulebis<br />

0,5—1,5%-ia, aSS-Si — 1,5-dan 2,5%-mde, evropaSi garigebis<br />

Rirebulebidan saSualod 2,5-dan — 4%-mde.<br />

Tu firma-Suamavali vaWrobas eweva saqonlis mesakuTris<br />

saxeliTa da xarjebiT, maSin aseTi firma-Suamavali iwodeba<br />

agentad an dilerad. aseT SemTxvevaSi garigebis mxareebs<br />

warmoadgens principali (saqonlis mepatrone) da agenti<br />

(Suamavali). agenti, rogorc wesi, principalisaTvis asrulebs<br />

zogierT marketingul proceduras. kerZod igi Seiswavlis<br />

bazars da droulad axdens principalis informirebas<br />

(moTxovnis, fasebis da a.S) dinamikis Sesaxeb, reklamirebas<br />

ukeTebs saqonels, xels uwyobs mis gasaRebas. agentis gasamrjelo<br />

meryeobs garigebis Rirebulebis 7-dan 13%-mde.<br />

saagento vaWrobis mravali saxe arsebobs, maTgan yvelaze<br />

gavrcelebulia konsignacia. konsignacia aris saqon-<br />

106


lis wardgena agentisaTvis gansazRvruli vadiT. konsignatori<br />

iRebs saqonels sawyobSi da inaxavs mas. sasurveli fasiT<br />

realizaciis yvelaze saukeTeso momentisaTvis konsignatori<br />

sTavazobs saqonels gasayidad. sakonsignacio SeTanxmebaSi<br />

saagento gasamrjelos odenobis garda SeTanxmeba<br />

xdeba saqonlis realizaciis vadaze, sasawyobo xarjebis<br />

anazRaurebis Sesaxeb, dazRvevis da sxva.<br />

SuamavalTa gansakuTrebul saxes warmoadgens brokerebi,<br />

isini Suamavlis rols asruleben gamyidvelsa da myidvels<br />

Soris garigebis gansaxorcieleblad. sabrokero gasamrjelo<br />

meryeobs garigebis Rirebulebis 0,25-dan 3%-mde.<br />

sabrokero gasamrjelos, rogorc wesi, ixdis is, vinc pirvelma<br />

mimarTa brokers. amrigad, garigebaSi brokeri warmoadgens<br />

mxolod garigebis erTi mxaris interesebs. mis mier<br />

gasmrjelos miReba garigebis meore mxarisaganac araeTikuria.<br />

keTilsindisieri brokerebi klientis SekveTiT misTvis<br />

agroveben marketingul informacias, atareben bazris gamokvlevas,<br />

axdenen Tavisi SemkveTis saqonlis reklamirebas da a.<br />

S.<br />

saSuamavlo organizaciebs miekuTvnebian auqcionebic,<br />

sadac umetes SemTxvevaSi realizdeba warsulSi moxmarebuli<br />

saqoneli (mowyobiloba, antikvariati da a.S.), aseve sasaqonlo<br />

birJebi.<br />

konkurencia warmoadgens rTul socio-ekonomikur<br />

movlenas. igi obieqturad damaxasiaTebelia sabazro ekonomikisaTvis<br />

da mis fundamentur princips warmoadgens. sabazro<br />

ekonomikis pirobebSi sawarmoebi saqmianobas anxorcieleben<br />

konkurentul garemoSi. konkurentebia is pirebi da<br />

organizaciebi, romlebic bazarze upirispirdebian mocemul<br />

konkretul sawarmos. dapirispirebis obieqti SeiZleba iyos<br />

momxmarebelTa survilebi, saqonlis saxeebi da saxesxvaobebi,<br />

sasaqonlo markebi. firmis warmatebebi uSualod ganisaz-<br />

Rvreba misi unariT — daupirispirdes konkurentebs da moipovos<br />

upiratesoba konkurenciul brZolaSi. yovelma formam<br />

unda icodes, vin arian misi konkurentebi bazarze, rogoria<br />

maTi saqonlis asortimenti, xarisxi, fasebi, gasaRebis<br />

meTodebi. maT unda moipovon strategiuli upiratesobani<br />

momxmareblebze SeTavazebebis pozicirebaSi konkurenteb-<br />

Tan SedarebiT.<br />

107


firmebma <strong>marketingis</strong> strategia unda gansazRvron<br />

konkurentuli garemos mixedviT, romelic yalibdeba konkurenciis<br />

saxidan gamomdinare bazris tipi Sesabamisad (wminda<br />

konkurenciis bazari, monopolisturi konkurenciis bazari,<br />

oligopolisturi konkurenciis bazari, wminda monopoliis<br />

bazari). konkurentuli garemos Seswavla xorcieldeba konkurentebis<br />

saqmianobaze sistematuri dakvirvebiT, romelic<br />

exmareba firmas konkurenciuli brZolis meTodebis SerCevasa<br />

da praqtikul ganxorcielebaSi.<br />

sakontaqto auditorias f.kotleris ganmartebiT SeiZleba<br />

warmoadgendes sxva firmebis adamianTa nebismieri<br />

jgufi, romlebsac gaaCniaT realuri an potenciuri interesi<br />

mocemuli firmisadmi da (an) misi saqonlisadmi da gavlenas<br />

axdenen mis pozitiur an negatiur unarze — miaRwios dasaxul<br />

miznebs.<br />

gamoyofen sakontaqto auditoriis Semdeg tipebs:<br />

• safinanso sazogadoeba (bankebi, sainvesticio kompaniebi<br />

da auqcionerebi);<br />

• mediasazogadoeba (gazeTebi, Jurnalebi, radio da<br />

televizia);<br />

• samTavrobo sazogadeba (mTavrobis gadawyvetilebebi<br />

produqtis usafrTxoebasTan, reklamis sandoobasa<br />

da sxva sakiTxebTan dakavSirebiT);<br />

• aqtiur moqalaqeTa sazogadoeba (momxmarebelTa sazogadoebebi,<br />

garemos dacvis organizaciebi erovnul<br />

umciresobaTa jgufebi da sxva);<br />

• adgilobrivi sazogadoeba (mezoblad mcxovrebi<br />

momxmareblebi, mezobeli organizaciebi);<br />

• sazogadoebis farTo fenebi;<br />

• kompaniis Siga sazogadoeba (sxvadasxva kategoriis<br />

TanamSromlebi, menejerebi, moxaliseebi, direqtor-<br />

Ta sabWo).<br />

maSasadame, imisaTvis, rom mikro marketingulma garemom<br />

pozitiuri zegavlena moaxdinos firmis unarze moemsaxuros<br />

Tavis myidvelebs maTi moTxovnis srulad dakmayofilebsaTvis<br />

saWiroa momxmareblebTan, mimwodeblebTan, SuamavlebTan,<br />

sakontaqto auditoriasTan urTierTobebis Camoyalibeba,<br />

romlebzec aris damokidebuli firmis marketinguli<br />

saqmianobis efeqtianad warmarTva.<br />

108


5.3. firmis makro marketinguli garemo<br />

makro marketingul garemoSi moqmed faqtorebs miekuTvneba:<br />

• demografiuli;<br />

• ekonomikuri;<br />

• bunebriv-klimaturi;<br />

• mecnierul-teqnikuri;<br />

• politikuri;<br />

• kulturuli.<br />

makro garemos faqtorebis gaTvaliwinebac mikro garemos<br />

faqtorebTan erTad aucilebelia <strong>marketingis</strong> strategiaSi.<br />

firmis saqmianobaze maTi zemoqmedeba ise naTlad ar<br />

aris gamoxatuli, rogorc pirdapir moqmedi (mikro garemos)<br />

faqtorebis, magram friad mniSvnelovania, vinaidan nebismieri<br />

firma funqcionirebs gansazRvrul socio-ekonomikur<br />

pirobebSi da ganicdis samarTlebrivi normebis, teqnologiuri<br />

faqtorebis, kulturuli tradiciebis, bunebriv-klimaturi<br />

pirobebis gavlenas.<br />

demografiuli procesebi aisaxeba iseT maCveneblebSi,<br />

rogoricaa: qveynis, regionis, qalaqis da a.S. mosaxleobis<br />

ricxovnoba, am mosaxleobis struqtura sqesis, asakis, ganaTlebis<br />

donis, Semosavlebis da a.S. demografiuli maCvneblebis<br />

simravlis gamo, SeuZlebelia maTi yvelas CamoTvla.<br />

demografiuli maCvneblebi, gansakuTrebiT maTi cvlilebis<br />

tendenciebi <strong>marketingis</strong> mTavar interess warmoadgens, radgan<br />

demografiuli garemo Sedgeba adamianebisagan, romlebic<br />

Tavis mxriv momxmarebelTa fokusirebul jgufebs qmnan<br />

e.i. bazris miznobriv segmentebs. erT-erT wamyvan demografiul<br />

tendencias warmoadgens mosaxleobis asakobrivi<br />

struqturis cvlileba, romelic gamoixateba xandazmuli<br />

adamianebis xvedriTi wilis zrdasa da axalgazrdobis wilis<br />

SemcirebaSi. es tendencia gamaxasiaTebelia evropis yvela<br />

qveynisaTvis, aziis mravali qveynisa da amerikisaTvis. igi damaxasiaTebelia<br />

Cveni qveynisTvisac. demografebi gvamcnoben,<br />

rom aseTi tendencia SenarCunebuli iqneba uaxloesi 50<br />

wlis manZilze.<br />

demografiul tendenciad SeiZleba aseve dasaxelebuli<br />

iqnes mniSvnelovani cvlilebebi uSvilo ojaxebisa da<br />

109


qorwinebaSi armyofi ojaxuri wyvilebis zrdis TvalsazrisiT.<br />

demografiuli faqtorebidan firmebis saqmianobaze<br />

did gavlenas axdens Sobadoba, sikvdilianoba, ojaxebis raodenoba,<br />

mosaxleobis geografiuli gadanacvleba (migracia),<br />

ganaTlebis done, dasaqmebulTa aRricxvisa da mravalferovnebis<br />

zrda. aRniSnuli faqtorebis gamosakvlevad firmas<br />

SeuZlia isargeblos saxelmwifo statistikis, aRweris,<br />

paneluri gamokiTxvis da specialuri marketinguli kvlevebis<br />

masalebiT.<br />

ekonomikuri faqtorebi momxmareblis myidvelobiT<br />

unarsa da xarjviT tendenciebze axdenen zegavlenas. ekonomikuri<br />

faqtorebis struqturaSi, romlebic gansazRvraven<br />

biznesis ganviTarebas, SeiZleba gamoiyos Semdegi faqtorebi:<br />

• ekonomikis saerTo mdgomareoba—zrda, stagnacia an<br />

dacema;<br />

• fasebi energiaze da energo Semcvelebze;<br />

• sakredito saprocento ganakveTebi;<br />

• valutis gasacvleli kursi;<br />

• inflaciis done;<br />

• sagadasaxado politika;<br />

• ekonomikis globalizacia.<br />

cvlilebebi iseT mniSvnelovan ekonomikur cvladebSi,<br />

rogoricaa Semosavlebi, xarjebi, sakredito saprocento ganakveTebi,<br />

danazogebi mniSvnelovan gavlenas axdenen momxmareblebze<br />

da Sesabamisad bazarze. sxvadsaxva doneze momxmareblebs<br />

sxvadsaxva xarjviTi struqtura gaaCniaT. saukunis<br />

win ernst engelis mier aRmoCenili iqna kanonzomiereba,<br />

romlis Tanaxmad adamianis mier gaweuli danaxarjebi kvebaze,<br />

transportze, sacxovrebelze, janmrTelobaze da a.S. icvleba<br />

Semosavlebis zrdasTan erTad. man aRmoaCina, rom Semosavlis<br />

zrdasTan erTad kvebaze daxarjuli Semosavlis<br />

procenti mcirdeboda, sayofacxovrebo saqonelze danaxarjis<br />

procenti mudmivi rCeboda (garda iseT produqtebze<br />

rogorebicaa, gazi, eleqtroenergia da sazogadoebrivi momsaxureba).<br />

sxva kategoriebsa da danazogze procentuli maCvenebeli<br />

ki izrdeboda. engelis kanonebs mogvianebiT sxva<br />

mkvlevarebmac dauWires mxari.<br />

110


maSasadame, ekonomikuri aqtivobis vardnis an aRmavlobis<br />

SemTxvevaSi firmebma adekvaturi sifrTxile unda gamoi-<br />

Cinon da maT ekonomikur garemoSi mimdinare cvlilebebi Tavis<br />

sasikeTod umda gamoiyenon.<br />

bunebriv-klimaturi faqtori anu garemomcveli buneba<br />

makro marketinguli garemos mniSvnelovani Semadgeneli<br />

nawilia. bunebriv garemos warmoadgens bunebrivi resursebi,<br />

romelTac firma iyenebs Tavisi produqciis warmoebisaTvis<br />

an zegavlenas axdens maTze Tavisi biznes saqmianobiT.<br />

bunebrivi garemosaTvis damaxasiaTebeli tendenciebia:<br />

— resursebis SezRuduloba;<br />

— garemos mzardi dabinZureba;<br />

— mTavrobis Careva bunebrivi resursebis marTvaSi.<br />

bunebrivi garemos dacvisa da SenarCunebisaTvis brZolam<br />

warmoSva e.w. mwvaneTa moZraoba. civilizebulad moqmedi<br />

firmebi garemosaTvis xelSewyobis strategiebs anviTareben.<br />

isini reagirebas axdenen momxmarebelTa iseT moTxovnebze<br />

rogoricaa ekologiurad usafrTxo produqtebi, gameorebiT<br />

gamoyenebadi da biologiurad SesafuTi saSualebebi, gadasamuSavebeli<br />

masalebi da komponentebi, dabinZurebis uke-<br />

Tesi kontroli da energiis ufro efeqtiani dazogvis sakiTxebi.<br />

bunebis dacvis aucileblobam safuZveli Cauyara socialur-eTikuri<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcias, romelmac xeli<br />

Seuwyo sawarmos, momxmareblis da mTeli sazogadoebis interesebis<br />

dabalansebas.<br />

faqtorebi, romlebic xels uwyoben axal teqnologiebs,<br />

produqtebsa da sabazro SesaZleblobebs ganekuTvneba<br />

teqnologiur garemos. axali teqnologiebi arsebiTad<br />

cvlis da amaRlebs adamianebis cxovrebis dones. marketologebma<br />

gansakuTrebuli yuradReba unda gaamaxvilon teqnologiuri<br />

ganviTarebis iseT tendenciebze rogoricaa:<br />

— teqnologiuri cvlilebis swrafi tempi;<br />

— samecniero-kvleviTi samuSaoebis maRali biujeti;<br />

— aramasobrivi produqtebis gaumjobeseba;<br />

— mTavrobis mxridan regulireba.<br />

axali teqnologibi saqonlis axali modelebis Seqmnis<br />

SesaZlkeblobas iZleva, romlebsac SeswevT unari adamianTa<br />

obieqturi moTxovnilebebi daakmayofilon maRal samomxma-<br />

111


eblo doneze. igi erT-erT umniSvnelovanes faqtors warmoadgens,<br />

romelic gansazRvravs firmebis ganviTarebas maT-<br />

Si axali teqnologiebis danergvis safuZvelze, rac arsebi-<br />

Tad cvlis adamianebis cxovrebas. firmebma mudmivad Tvalyuri<br />

unda adevnon samecniero-teqnikuri garemos dinamikas,<br />

raTa mxedvelobidan ar gamorCeT axali produqtis Seqmnis<br />

SesaZleblobebi. teqnologiuri cvlilebis swrafi tempi ganapirobebs<br />

axali Taobis ama Tu im nakeTobis xanmokle sasicocxlo<br />

cikls (moraluri cveTis gamo), e.i swrafad icvleba<br />

igi ufro srulyofili modeliT. f. kotlerma SeniSna, rom<br />

meqanikuri sabeWdi manqanebi dominirebdnen bazarze 25 weli,<br />

maTi momavali Taoba — eleqtromeqanikuri modelebi — 15 weli,<br />

eleqtronuli — mxolod — 7 weli, Semdeg isini Secvala<br />

mikroprocesorulma teqnikam, magaliTad printerebsac gaaCniaT<br />

Semcirebis tendencia.<br />

firmebis saqmianobaSi axali teqnologiebis gamoyeneba<br />

praqtikulad yovelTvis dakavSirebulia investiciebTan:<br />

axali teqnologiebis gamoyenebidan sargebelis miRebamde,<br />

aucilebelia mniSvnelovani danaxarjebis gaweva. f. kotleris<br />

cnobiT, evropuli farmacevtuli kompaniebi axali medikamentebis<br />

(preparatebis) damuSavebaze xarjaven 150-200<br />

mln. funt sterlings. aSS-Si General motors-ma 1993 wels samecniero-kvleviT<br />

samuSaoebze daxarja 4 mlrd dolaramde. 1<br />

magram yvela firmas ar SeuZlia aseTi danaxarjebis gaweva<br />

warmoebis ganviTarebisa da teqnologiis ganaxlebisaTvis,<br />

ris gamoc firmebis umravlesoba irCevs saqonlis umniSvnelo<br />

srulyofisa da ukve moqmedi markis asortimentis gafar-<br />

Toebis strategias.<br />

firmis marketinguli saqmianobis efeqtianoba mniSvnelovanwilad<br />

damokidebulia qveynis politikur stabilurobaze<br />

da im kanonebze, samarTlebriv aqtebsa da normativebze,<br />

romlebic aregulireben firmis urTierTobas momxmareblebTan,<br />

mimwodeblebTan, SuamavlebTan, partniorebTan<br />

da a. S. biznesis sferoSi moqmedi firmebisaTvis gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania maregulirebeli kanonmdeblobis codna<br />

da gamoyeneba. firmebi amasTan kargad unda erkveodnen ma-<br />

1 f. kotleri, g. armstrongi, j. sondersi, v. vongi. <strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>,<br />

moskovi, 1998, gv. 195 (rus. enaze).<br />

112


kontrolebeli organoebis funqciebSi da safuZvlianad unda<br />

icnobdnen momxmarebelTa interesebis damcveli organizaciebis<br />

saqmianobasac.<br />

kultura (laTinuli warmoSobisaa culfura — damuSaveba,<br />

aRzrda, ganaTleba) farTo cnebaa. masSi igulisxmeba sazogadoebis<br />

ganviTarebis istoriulad gansazRvruli done, calkeuli<br />

adamianis qcevis manerebi, soflis meurneobis Sromis<br />

produqtebi (magaliTad, marcvlovani kulturebi), xalxis<br />

sulieri faseulobebi da mravali sxva. kulturuli faqtorebi<br />

vlindeba sazogadoebis socialur garemoSi, rac mniSvnelovanwilad<br />

gansazRvravs mosaxleobis samomxmareblo<br />

qcevas da Sesabamisad biznesis ganviTarebis formebsa da mimarTulebebs.<br />

kulturuli faqtorebia: religia, wesCveulebebi,<br />

ritualebi, moralur-eTikuri normebi da faseulobebi,<br />

ganaTleba da wignierebis done, sazogadoebis politikuri<br />

mowyoba da misi esTetikuri aura (folklori, musika, xelovneba,<br />

literatura), ena da sxv. es aris arasruli CamonaTvali<br />

kulturuli faqtorebisa, romlebic zemoqmedebas axdenen<br />

bazarze adamianebis (myidvelebis) moqmedebebze da<br />

romlebic aucilebelia mxedvelobaSi iqnes miRebuli marketinguli<br />

gadawyvetilebebis miRebisas. biznesis istoriaSi<br />

cnobilia SemTxvevebi, rodesac marketingul analizSi kulturuli<br />

komponentebis ignorirebam firmis sasaqonlo da<br />

gasaRebis politikis formirebisas gamoiwvia didi danakargebi.<br />

sainteresoa is, rom am TvalsazrisiT Secdomebs uSveben<br />

ara marto axalbedebi biznesSi, aramed soliduri organizaciebic,<br />

romlebsac gaaCniaT bazarze muSaobis mravalwliani<br />

gamocdileba. rogorc wesi, amgvari Secdomebi exeba<br />

kulturis iseT aspeqtebs, romlebic dakavSirebulia adamianebis<br />

zne-CveulebebTan da wess-CveulebebTan, miTebTan, legendebTan<br />

da romlebic damaxasiaTebelia rogorc ama Tu im<br />

qveynis calkeuli regionebisaTvis, ise calkeuli qveynebisa<br />

da xalxebisaTvis.<br />

f. kotleri kulturul faqtorebs yofs pirvel da meore<br />

xarisxovan faqtorebad. faqtorTa pirvel jgufs mikuTvnebulia<br />

is faqtorebi, romelTa Secvlac rTulia (TiTqmis<br />

SeuZlebelia). isini gadaecema aRzrdis procesSi mSoblebidan<br />

Svilebs, mkvidrdeba skolebSi, eklesiaSi. maT SeiZleba<br />

pirobiTad ewodos sabazo faqtorebi, romlebic gansazRvraven<br />

sazogadeobis im faseulobebs, romlebic dakav-<br />

113


Sirebulia wesierebasTan, keTilsindisierebasTan, patiosnebasTan,<br />

borotisa da keTilis gansxvavebasTan, sazogadoeba-<br />

Si qcevis wesebTan da a.S. faqtorTa meore jgufs miekuTvneba<br />

adamianTa urTierTobebi erTmaneTs Soris, sxva adamianeb-<br />

Tan, sazogadoebriv institutebTan, sazogadoebasTan. aRniSnuli<br />

faqtorebis Secvla SesaZlebelia, Tumca amas sWirdeba<br />

didi dro da resursebi.<br />

didia kulturuli faqtorebis gavlena firmis saqmianobaze<br />

da isini xSirad gadamwyvet rolsac asruleben marketinguli<br />

strategiis SerCevaSi.<br />

114


Tavi 6. marketinguli kvlevis<br />

meTodologiur-informaciuli da<br />

organizaciuli <strong>safuZvlebi</strong><br />

1.1. marketinguli kvleva, misi mizani da<br />

ZiriTadi obieqtebi<br />

marketing, rogorc wesi niSnavs bazarze mimdinare<br />

procesebis Seswavlas anu kvlevas. marketinguli kvlevis arsi<br />

gamoixateba specifikuri marketinguli situaciebis Sesaxeb<br />

monacemebis sistemur SegrovebaSi, am situaciaTa warmomqmnel<br />

faqtorTa gamovlenaSi, maT Sefasebasa da regulirebis<br />

RonisZiebaTa SemuSavebaSi. kvlevis es procesi metad<br />

rTuli da mravalmxrivia, rac arsebiTad ganpirobebulia<br />

<strong>marketingis</strong> sistemis elementebis mravalferovnebiT. <strong>marketingis</strong><br />

sistemis es elementebia: bazari, saqoneli (momsaxureba),<br />

mwarmoebeli, Suamavali, gamsaRebeli, konkurenti,<br />

momxmarebeli, sazogadoeba, samTavrobo da sakanonmdeblo<br />

organoebi, masobrivi infromaciis saSualebebi da sxv. swored<br />

am elementebis urTierTobis procesSi yalibdeba sabazro<br />

situaciebi da bazrisaTvis damaxasiaTebeli kanonzomierebebi.<br />

marketinguli kvlevis mizania bazarze mimdinare movlenebisa<br />

da procesebis ganviTarebisaTvis damaxasiaTebel<br />

kanonzomierebebis gamovlena, Sefaseba da regulirebis RonisZiebebis<br />

SemuSaveba.<br />

aRniSnuli miznidan gamomdinare marketinguli kvlevis<br />

winaSe isaxeba Semdegi ZiriTadi amocanebi:<br />

� marketinguli garemos Seswavla;<br />

� marketinguli kvlevis informaciuli uzrunvelyofa;<br />

� marketinguli kvlevis strategiuli mimarTulebebis<br />

dadgena;<br />

� sawarmoTa saqmianobis analizi;<br />

� moTxovna-miwodebis ganviTarebis kanonzomierebebis<br />

dadgena;<br />

� momxmareblis produqtis sarisxisadmi damokidebulebis<br />

dadgena;<br />

� saqonlis (momsaxurebis) fasebis analizi;<br />

115


� <strong>marketingis</strong> ganviTarebis strategiisa da taqtikis<br />

gansazRvra;<br />

� konkurentTa saqmianobis Seswavla;<br />

� sawarmos saqmianobis safinanso Sedegebis (xarjebi,<br />

mogeba, zarali) analizi;<br />

� <strong>marketingis</strong> gare samyarosTan (sazogadoeba, samTavrobo,<br />

safinanso organoebi, konkurentebi da sxva)<br />

kavSiris Sedegebis analizi da a. S.<br />

marketinguli kvlevis amocanebis mravalferovneba<br />

ganpirobebulia sakvlevi problemebis anu obieqtebis simravliT.<br />

marketinguli kvlevis ZiriTadi obieqtebi erTgvarovani<br />

niSnis mixedviT erTiandebian Semdeg jgufebSi:<br />

� bazris funqciuri elementebis sistema. igi aerTianebs<br />

samomxmareblo da sawarmoo daniSnulebis saqonelze<br />

moTxovnasa da miwodebas, mza nawarmze, resursebze<br />

da momsaxurebaze arsebul fasebs;<br />

� bazris nivTobriv-sagnobrivi elementebi. aq igulisxmeba<br />

samomxmareblo da sawarmoo daniSnulebis<br />

saqoneli, maTi nairsaxeoba da momsaxurebis saxeebi;<br />

� bazris subieqtebi — momxmarebeli da myidveli (individi,<br />

ojaxi, sawarmo, sazogadoeba), mwarmoebeli,<br />

mimwodebeli, Suamavali, gamyidveli da sxva;<br />

� warmoebis sferos ganviTarebis maCveneblebi — produqciis<br />

warmoebis moculoba, struqtura, dinamika,<br />

xarisxi da a. S.;<br />

� mimoqcevis sferos ganviTarebis maCveneblebi — saqonlis<br />

Semosuloba, saqonelbrunva, saqonlis maragi,<br />

maTi dinamika da struqtura;<br />

� momsaxurebis sferos ganviTarebis maCveneblebi —<br />

momsaxurebis saxeebi, maTi moculoba da dinamika,<br />

momsaxurebis xarisxi, momsaxurebis meTodebi da<br />

sxva;<br />

� produqciis warmoebis, mimoqcevis da momsaxurebis<br />

sferos teqno-ekonomikuri da organizaciuli maCveneblebi<br />

— sawarmoo simZlavreebi, resursebis<br />

mdgomareoba, saqonelmoZraobis formebi, saqonlis<br />

win wawevis, Senaxvisa da gayidvis saSualebebi da a.<br />

S.;<br />

� bazris ganviTarebis regionuli Taviseburebani;<br />

116


� konkurentTa saqmianobis Sefaseba — konkurentTa<br />

raodenoba, saqmianobis masStabebi, konkurenciis<br />

formebi, maTi Zlieri da susti poziciebi da a. S.;<br />

� saqonlis warmoebisa da gasaRebis stimulireba —<br />

mwarmoebelTa, gamyidvelTa da momxmarebelTa stimulirebis<br />

meTodebi, stimulirebis mizani da Sedegebi;<br />

� sawarmoTa safinanso Sedegebis amsaxveli maCveneblebi<br />

— Semosavali, xarjebi, mogeba, rentabeloba,<br />

gadasaxadebi, jarimebi, sanqciebi da sxv.<br />

6.2. marketinguli kvlevis meTodologiuri<br />

<strong>safuZvlebi</strong><br />

marketingi, rogorc bazarze saqmianobis kompleqsuri<br />

sistema, emyareba garkveul meTodologiur safuZvlebs.<br />

marketinguli kvlevis meTodologia warmoadgens im meTodebisa<br />

da meTodikis erTianobas, romlis safuZvelzec xorcieldeba<br />

bazarze mimdinare procesebis Seswavla, analizi,<br />

Sefaseba da ganviTarebis prognozi. amrigad, meTodologiis<br />

Semadgeneli nawilebia meTodebi da meTodika. meTodi warmodgenilia<br />

konkretuli xerxebisa da wesebis saxiT, romel-<br />

Ta safuZvelze xorcieldeba gamokvleva, gadawyvetilebis<br />

miReba, regulireba da a. S. meTodika meTodologiis logikuri<br />

nawilia. igi gulisxmobs gamokvlevis midgomebis, principebis,<br />

meTodebis da a. S. gamoyenebis wesebis sistematicias.<br />

marketinguli kvlevis meTodebi mravalferovania. pirobiTad<br />

igi SeiZleba dajgufdes zogad da konkretul me-<br />

Todebad. amis Sesabamisad marketingul kvlevas gaaCnia zogadi<br />

da konkretuli meToduri <strong>safuZvlebi</strong>.<br />

zogad-meToduri <strong>safuZvlebi</strong>dan gansakuTrebiT aRsaniSnavia<br />

dialeqtikuri meTodi, deduqcia da induqcia, analizi<br />

da sinTezi, agreTve iseTi zogad-mecnieruli midgomebi<br />

rogoricaa programul-miznobrioba, sistemuroba, kompleqsuroba<br />

da a. S.<br />

dialeqtikuri meTodi logikuri azrovnebis uzogadesi<br />

meTodia. igi saSualebas iZleva movlenebisa da procesebis<br />

ganviTareba ganxilul iqnes mudmiv urTierTkavSirSi da<br />

moZraobaSi. dialeqtikaSi aisaxeba memkvidreobiToba anu<br />

warsulis, awmyos da momavlis urTierTkavSiri. swored es<br />

117


urTierTkavSiri da memkvidreobiToba JRers didi moazrovnis<br />

cnobil sityvebSi: `awmyo, Sobili warsulisagan, aris<br />

mSobeli momavlisa~. Semecnebis dialeqtikuri meTodis gare-<br />

Se SeuZlebelia sinamdvilis swori asaxva, nebismieri movlenis<br />

Sesaxeb realuri warmodgenis Camoyalibeba. firmis <strong>marketingis</strong><br />

samsaxuri mier marketinguli kvlevis sferos Teoriuli<br />

da praqtikuli sakiTxebis sworad aRqma SesaZlebelia<br />

mxolod dialeqtikuri azrovnebis gziT.<br />

dialeqtika saSualebas iZleva gamovlindes bazris ganviTarebis<br />

etapebi, maTTvis damaxasiaTebeli tendenciebi da<br />

daisaxos momavlis amocanebi. bazris gamokvlevis nebismieri<br />

meTodi da xerxi mxolod maSin iZleva realur Sedegs Tu ma-<br />

Ti gamoyenebis meTodika dialeqtikur kanonzomierebebzea dafuZnebuli.<br />

deduqcia gulisxmobs zogadi debulebebidan kerZo<br />

(konkretuli) daskvnebis gamotanas. <strong>marketingis</strong> sistemaSi<br />

misi gamoyeneba gulisxmobs bazrisaTvis damaxasiaTebeli<br />

zogadi kanonzomierebebis safuZvelze misi calkeuli segmentis<br />

ganviTarebis Sesaxeb konkretuli daskvnebis gamotanas.<br />

magaliTad, zogadi daskvna imis Sesaxeb, rom bazarze arsebobs<br />

mecxoveleobis produqtebis deficiti saSualebas<br />

iZleva gakeTdes kerZo daskvna, rom Seferxebebia xorciT,<br />

rZiT da a. S. mosaxleobis uzrunvelyofaSi.<br />

induqcia niSnavs erTeuli, kerZo faqtebidan zogadi<br />

daskvnebis gamotanas. saxeldobr, Tu bazarze SeimCneva xorcis,<br />

rZis da sxva produqtebis siuxve, amis safuZvelze SeiZleba<br />

gakeTdes zogadi daskvna, rom uzrunvelyofilia mecxoveleobis<br />

produqtebiT mosaxleobis Seuferxebeli momarageba.<br />

marketinguli kvlevis procesSi farTod gamoiyeneba<br />

analizis da sinTezis meTodi. farTo gagebiT analizi niSnavs<br />

daSlas, xolo sinTezi SeerTebas. amis gaTvaliswinebiT,<br />

analizuri meTodi gulisxmobs sakvlevi obieqtis daSlas Semadgenel<br />

nawilebad da am safuZvelze movlenis ganviTarebis<br />

konkretuli kanonzomierebis dadgenas. amis naTeli magaliTia<br />

bazris segmentacia, momxmarebelTa tipologia da a. S.<br />

kvlevis sinTezuri meTodi gulisxmobs sakvlevi obieqtisaTvis<br />

damaxasiaTebel calkeul nawilebis Seswavlas da maT<br />

safuZvelze zogadi daskvnebis gakeTeba.<br />

118


marketingul saqmianobaSi programul-miznobrivi midgoma<br />

gulisxmobs movlenebis kvlevas winaswar SemuSavebuli<br />

programis mixedviT, romelic mimarTulia garkveuli miznis<br />

(strategiul an taqtikuri) misaRwevad. marketinguli saqmianobis<br />

marTvis doneebis gaTvaliswinebiT amgvari midgomebi<br />

farTod gamoiyeneba sawarmos, firmis, kompaniis da a. S. sawarmoo-gasaRebis<br />

saqmianobis programebis SemuSavebis procesSi.<br />

bazris regulirebis Sesaxeb gadawyvetilebebis SemuSaveba<br />

da dasabuTeba moiTxovs sistemur da konmpleqsur analizs.<br />

sistemuri analizi gulisxmobs kvlevis meTodebisa da<br />

xerxebis erTobliobas, romelic gamoiyeneba bazris moqmedebis<br />

sazRvrebis, miznebis, amocanebis, ganviTarebis alternatiuli<br />

variantebis SerCevisa da funqcionirebis TaviseburebaTa<br />

dasadgenad. kompleqsuri analizi moicavs bazris<br />

ganviTarebisaTvis damaxasiaTebel movlenebisa da procesebis<br />

ganxilvas urTierTkavSirSi. magaliTad, bazarze konkretuli<br />

saqonlis gasaRebis SesaZleblobis gansazRvra SeuZlebelia<br />

analogiuri, Semcvleli saqonlis bazris analizis<br />

gareSe an kidev bazris analizi SeuZlebelia misi romelime<br />

elementis (moTxovna, miwodeba, fasi) da maTi ganmsazRvreli<br />

faqtorebis urTierTgavlenis gamokvlevis gareSe.<br />

marketingul saqmianobaSi gamoiyeneba ekonomikur-ma-<br />

Tematikuri modelirebis meTodebi da xerxebi. maT Soris<br />

gansakuTrebiT aRsaniSnavia mravlobiTi regresiis gantolebebi,<br />

korelacia da sxva. modelirebas emyareba kvlevis<br />

procesebis kompiuterizacia.<br />

zogad meTodebTan erTad <strong>marketingis</strong> praqtikaSi gamoiyeneba<br />

maCvenebelTa gaangariSebis, informaciis SegrovebadamuSavebis<br />

da prognozirebis wminda ekonomikuri meTodebi<br />

da konkretuli xerxebi.<br />

marketinguli kvlevis ekonomikuri meTodebidan erTerTi<br />

ZiriTadi meTodia sabalanso meTodi. igi gansakuTrebiT<br />

xSirad gamoiyeneba saqonlis Semosulobis da gayidvis,<br />

moTxovna-miwodebis Tanafardobis, fuladi Semosavlisa da<br />

xarjebis da sxva maCvenebelTa gaangariSebis procesSi. sabalanso<br />

meTodis gamoyenebiT moTxovnis gaangariSeba emyareba<br />

sasaqonlo balansis cnobil sqemas, romelsac aqvs Semdegi<br />

saxe: m 1 + S = r + d + m 2 . sadac:<br />

119


m 1 aRniSnavs saqonlis maragis mdgomareobas saangariSgebo<br />

periodis dasawyisSi;<br />

m 2 — saqonlis marags periodis dasasruls;<br />

S — saqonlis Semosulobas mocemul periodSi;<br />

r — saqonlis realizacias mocemul periodSi;<br />

d — saqonlis danakargebs.<br />

aRniSnuli sabalanso gaangariSebis Sesabamisad saangariSgebo<br />

periodis dasawyisSi arsebuli saqonlis maragis moculobas<br />

damatebuli amave periodSi Semosuli sasaqonlo<br />

resursebi tolia, mTel periodSi realizebuli (gayiduli)<br />

saqonlis da periodis bolosaTvis darCenili saqonlis marags<br />

damatebuli saqonlis danakargebis jami. aRniSnuli<br />

formulis gamoyenebiT SeiZleba realizebuli moTxovnis<br />

moculobis gaangariSeba. amisaTvis saWiroa gantolebas mieces<br />

Semdegi saxe: r = m 1 + S — (d + m 2 ).<br />

sabalanso meTodis gamoyenebiT gaiangariSeba realizebuli<br />

moTxovna. magaliTad, mimdinare wlis pirveli ianvrisaTvis<br />

maRaziaSi arasebuli Saqris maragi Seadgenda 9<br />

aTas lars, xolo pirveli TebervlisTvis 8 aTas lars. ianvris<br />

TveSi maRaziaSi Semotanili Saqris Rirebulebam Seadgina<br />

19 aTasi lari, xolo danakargebis Tanxa 0,3 aTasi lari.<br />

aRniSnulidan gamomdinare ianvris TveSi Saqris gayidvis moculobam<br />

anu realizebulma moTxovnam 19,7 aTasi lari<br />

[9+19—(0.3+8)] Seadgina.<br />

marketingul kvlevaSi farTod gamoiyeneba e. w. moTxovna-miwodebis<br />

balansi. calkeuli saxis saqonlis gamoyenebisa<br />

da daniSnulebis gaTvaliswinebiT balanss gaaCnia konkretuli<br />

forma, xolo zogadi saxiT igi SeiZleba warmovidginoT<br />

Semdegi formiT. balansi dgeba garkveuli periodis<br />

miTiTebiT (Tve, kvartali, weli). igi warmodgenilia or nawilad.<br />

pirvel nawilSi naCvenebia ama Tu im saqonelze moTxovnis<br />

sidide naturalur an fulad maCveneblebSi, meoreSi ki<br />

resursebis miwodebis savaraudo mdgomareoba. balansSi<br />

moTxovnis sidide warmodgenilia iseTi komponentebiT, rogoricaa:<br />

moTxovnis sidide, saWiroeba eqsportze da aucilebeli<br />

maragi periodis bolosaTvis. resursebis miwodebis<br />

nawilSi naCvenebia maTi warmoqmnis wyaroebi, romlis ZiriTadi<br />

komponentebia: maragi periodis dasawyisSi, qveynis SigniT<br />

warmoebuli resursebi, importi da miwodebis sxva wyaroebi.<br />

saWiroebisda mixedviT pirvel da meore nawils Soris SeiZ-<br />

120


leba gamoiTvalos Tanafardoba, romelic aCvenebs ra donezea<br />

miRweuli moTxovnisa da miwodebas Soris balansireba.<br />

marketinguli kvlevis procesSi gamoiyeneba specialuri<br />

meTodebi, romelTa meSveobiTac xdeba infromaciis mopoveba,<br />

damuSaveba, analizi da prognozi (ix. 6.3 da 8.4).<br />

6.3. marketinguli saqmianobis informaciuli<br />

uzrunvelyofa<br />

marketinguli kvlevis aucilebeli pirobaa saTanado<br />

informaciis mopoveba, dajgufeba, analizi, Sefaseba da miznobrivi<br />

gamoyeneba. marketinguli informacia warmoadgens<br />

monacemebis erTobliobas, romelic saSualebas iZleva daxasiaTdes<br />

bazris mdgomareoba, gamovlindes sabazro situaciebze<br />

moqmedi faqtorebi da ganisazRvros maTi ganviTarebis<br />

perspeqtivebi. praqtikaSi bazris gamokvlevisTvis saWiro<br />

informaciis erTobliobas monacemTa bazas uwodeben.<br />

marketinguli informacia sxvadasxva saxisaa. igi SeiZleba<br />

dajgufdes Tematuri xasiaTis, gamokvlevis obieqtis,<br />

gamoyenebis jeradobis, warmoqmnis wyaroebis, mopovebis periodulobis<br />

da sxva TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT.<br />

Tematuri xasiaTis mixedviT informacia SeiZleba iyos<br />

politikuri, ekonomikuri, socialuri, demografiuli da<br />

sxva. TiToeul maTgans gaCnia gamoyenebis Tavisi sfero. amas-<br />

Tan, maT Soris arsebuli kavSiris gamo isini xSirad urTier-<br />

TSevsebisa da dazustebis mizniTac gamoiyeneba.<br />

gamokvlevis obieqtis mixedviT arsebuli informacia<br />

saSualebas iZleva daxasiaTdes bazris ganviTarebis romelime<br />

konkretuli maCvenebeli, magaliTad, moTxovnis moculoba<br />

da struqtura, saqonlis konkrentunarianoba, saqonlis<br />

gasaRebis siZneleebi, fasebis mdgomareoba da a. S.<br />

gamoyenebis jeradobis mixedviT ganasxvaveben pirvelad<br />

da meorad informacias. pirveladia informacia, romelic<br />

mopovebulia specialurad raime konkretuli gadawyvetilebis<br />

SemuSavebisa da dasabuTebis mizniT. pirveladi informaciis<br />

miRebis ZiriTad meTods warmoadgens specialurad<br />

Catarebuli dakvirvebebi, eqsperimentebi, gamokiTxvebi<br />

da sxva RonisZiebebi. meorads miekuTvneba informacia, romelic<br />

mopovebulia warsulSi, raime sxva gadawyvetilebis<br />

misaRebad da saWiroebis SemTxvevaSi gamoiyeneba xelaxla.<br />

121


imisda mixedviT Tu saidan iqna miRebuli informacia,<br />

ganasxvaveben Sinagan da garegan informacias. Sinagania informacia,<br />

romelic gamokvleviT dainteresebuli firmis Siga<br />

angariSgebis masalebidan miiReba. garegani ewodeba infromacias,<br />

romelic dainteresebuli firmis mier sxva organizaciebidan<br />

(firmebidan) miiReba.<br />

warmoqmnis da mopovebis periodulobis gaTvalsiwinebiT<br />

ganasxvaveben wyvetil (periodul) da uwyvet (permanentul)<br />

informacias. wyvetili ewodeba informacias Tu igi periodulad,<br />

drois garkveul intervalSi (dekada, Tve, kvartali,<br />

weli) muSavdeba da moipoveba. mas miekuTvneba statistikis<br />

saxelmwifo departamentisa da misi adgilobrivi samsaxurebis<br />

mier damuSavebuli yoveldRiuri, kvartaluri da<br />

wliuri angariSgebis masalebi, uwyveti anu permanentulia<br />

informacia, romlis damuSaveba da mopoveba sistematuri xasiaTisaa.<br />

magaliTad, firmis Sinagania informacia saqonlis<br />

moZraobis (warmoeba, gasaReba) Sesaxeb da sxva.<br />

informaciis miRebis sxvadasxva wyaro arsebobs, mas miekuTvneba<br />

statistikis saxelmwifo departamentis monacemebi,<br />

saministroebis, sawarmoebis (firmebis) angariSgebis masalebi,<br />

masobrivi informaciis saSualebebi da sxva informaciis<br />

garkveuli nawili, romelic miiReba moTxovnis Seswavlis<br />

mizniT Catarebuli specialuri RonisZiebebis (anketuri gamokiTxva,<br />

eqspertiza, gamofena-gayidva da sxva) Catarebis<br />

gziT.<br />

statistikis saxelmwifo departamentis samsaxurebis<br />

mier damuSavebuli masalebi warmoadgens saqonlis moZraobis,<br />

moTxovnis, saqonlisa da momsaxurebis fasebis (tarifebis)<br />

da sxva maCvenebelTa Sesaxeb krebsiTi informaciis miRebis<br />

ZiriTad wyaros. misTvis damaxasiaTebelia informaciis<br />

unificireba, damuSavebis erTiani meTodologia, momzadebis<br />

mkveTrad gansazRvruli perioduloba da Sesadarisoba. es<br />

masalebi ramdenadme agregirebuli saxiT gamoicema statistukuri<br />

krebulebis saxiT, xolo SedarebiT detalizebuli<br />

poziciis mixedviT Tavmoyrilia statistikis saxelmwifo<br />

departamentSi da mis regionul ganyofilebebSi.<br />

uwyebrivi statistikuri angariSgeba moicavs calkeuli<br />

uwyebebis masalebs. es masalebi garkveulad avseben statistikis<br />

saxelmwifo departamentisa da misi samsaxurebis<br />

mier Tavmoyril informacias. es saSualebas iZleva gamok-<br />

122


vleva warmarTos meti sizustiT, sistemurobis gaTvaliswinebiT<br />

da detalurad.<br />

sawarmoTa operatiuli da sabuRaltro angariSgebis<br />

masalebi saSualebas iZleva miRebul iqnes detaluri informacia<br />

calkeuli saqonlis moZraobis Sesaxeb nebismier drosa<br />

da sivrceSi. es informacia aisaxeba sasaqonlo zednadebebSi<br />

da aRricxva-angariSgebis sxva formebSi.<br />

am masalebis safuZvelze sawarmo (firma) qmnis Siga monacemTa<br />

bazas, anu Siga wyaroebidan miRebuli informaciis<br />

eleqtronul sacavs. es masalebi miiReba firmis funqciuri<br />

samsaxuridan. magaliTad, sawarmoo ganyofileba iZleva informacias<br />

prodqciis warmoebis moculobisa da struqturis,<br />

saqonlis maragis da damzadebis Sesaxeb. buRalteria awvdis<br />

monacemTa bazas finansur angariSebs, gayidvis maCveneblebs<br />

da sxv. <strong>marketingis</strong> samsaxuri iZleva informacias miznobrivi<br />

Sesyidvebis, demografiis da myidvelTa qcevis Sesaxeb.<br />

myidvelTa momsaxurebis samsaxuri amuSavebs monacemebs<br />

myidvelTa moTxovnis dakmayofilebisa da momsaxurebis donis<br />

Sesaxeb da a. S.<br />

marketingul saqmianobaSi saWiro informaciis mopovebis<br />

meTodebidan gansakuTrebiT aRsaniSnavia:<br />

� anketuri gamokiTxva;<br />

� gamofena-gayidva;<br />

� eqspertuli Sefaseba;<br />

� momxmarebelTa konferenciebi;<br />

� paneluri gamokiTxva da sxva.<br />

aRniSnuli meTodebi gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

moTxovnis Seswavlis procesSi saWiro infromaciis miRebis<br />

TvalsazrisiT. am gziT miRebuli masalebis gamoyenebiT sawarmoTa<br />

marketingul samsaxurebs SeuZliaT gadawyviton<br />

Semdegi amocanebi:<br />

� moTxovnis moculobisa da asortimentuli struqturis<br />

Sefaseba;<br />

� saqonlis asortimentis da xarisxis momxmarebelTa<br />

moTxovnasTan Sesabamisobis donis dadgena da maTi<br />

ganviTarebis sasurveli mimarTulebis gansazRvra;<br />

� axali saqonlis realizaciis mosalodneli moculobis<br />

gaangariSeba;<br />

123


� calkeuli saqonelze moTxovnis dakmayofilebis<br />

donis gaangariSeba;<br />

� saqonlis fasebisadmi momxmarebelTa (myidvelTa)<br />

damokidebulebis Sefaseba;<br />

� saqonlis warmoebisa da realizaciis realuri moculobis<br />

gansazRvra da a. S.<br />

aRniSnuli meTodebis mniSvneloba gansakuTrebiT izrdeba<br />

sabazro ekonomikis pirobebSi. kerZo, komerciuli<br />

struqturebis gafarToeba da Tavisufali konkurenciis pirobebis<br />

Seqmna moiTxovs informaciis ganaxlebasa da pirveladi<br />

wyaroebidan miRebas. swored amis saSualebas iZleva<br />

zemoaRniSnuli meTodebi.<br />

marketinguli kvlevis procesSi mniSvnelovani adgili<br />

ukavia informaciis damuSavebis da analizis meTodebs. maT<br />

Soris gansakuTrebiT aRsaniSnavia: dajgufebis, Sedarebis,<br />

saindeqso, dinamikuri mwkrivebis gamoTanabrebis, grafikuli<br />

gamosaxvis da sxva meTodebi.<br />

dajgufebis meTodi gulisxmobs bazris ganviTarebis<br />

amsaxvel maCvenebelTa gaerTianebas erTgvarovani niSnis mixedviT.<br />

igi saSualebas iZleva bazris ganviTarebisaTvis damaxasiaTebel<br />

romelime maCveneblis, kerZod moTxovnis Sesaxeb<br />

arsebuli informaciis dajgufebis gziT moTxovnis er-<br />

Tobliobidan gamoiyos erTgvarovani tipebi. magaliTad,<br />

qveynis erToblivi moTxovnidan gamocalkevdes erTi mxriv<br />

qalaqis, xolo meore mxriv soflis mosaxleobis moTxovna an<br />

kidev, moTxovnis erTobliobidan gamoiyos moTxovna momxmarebelTa<br />

sqesobriv-asakobrivi jgufebis mixedviT da a. S.<br />

dajgufebis meTodis gamoyenebiT SeiZleba moTxovnaze moqmedebis<br />

xasiaTis gaTvaliswinebiT dajgufdes misi moculobisa<br />

da struqturis ganmsazRvreli faqtorebi da sxva.<br />

Sedarebis meTodis gamoyenebiT xdeba erTgvarovan an<br />

dapirispirebul maCvenebelTa urTierTSedareba. bazris<br />

ganviTarebisaTvis damaxasiaTebel maCvenebelTa sistemaSi<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania:<br />

� saqonelze moTxovna-miwodebis Tanafardobis Sedareba<br />

da gansazRvra;<br />

� moTxovnis dakmayofilebis donis Sedareba qveynis<br />

sxvadasxva regionis mixedviT;<br />

124


� moxmarebis faqtiuri donis Sedareba rekomendebul<br />

normebTan da normativebTan;<br />

� Semosavlebisa da xarjebis donis Sedareba da sxv.<br />

es meTodi saSualebas iZleva gairkves bazrisTvis damaxasiaTebel<br />

maCvenebelTa Soris arsebuli kavSiri da daisaxos<br />

RonisZiebebi maT Soris racionaluri Tanafardobis uzrunvelsayofad.<br />

saindeqso meTodi gamoiyeneba saqonelbrunvis, sasaqonlo<br />

resursebis, moTxovnis da sxva maCvenebelTa ganviTarebis<br />

dinamikis daxasiaTebis procesSi. amis Sesabamisad vaWrobaSi<br />

farTod gamoiyeneba saqonlis gayidvis, saqonlis maragis,<br />

sasaqonlo resursebis, fasebis indeqsi. saindeqso me-<br />

Todis gamoyeneba mWirdod ukavSirdeba Sedarebis meTods,<br />

vinaidan igi gulisxmobs ori absoluturi maCveneblis Sedarebas.<br />

Sesadari periodidan gamomdinare indeqsi SeiZleba<br />

iyos sabaziso an mimdinare. Sesadari peirodi, romlis mimar-<br />

Tac xdeba maCvenebelTa Sedareba warmoadgens sabaziso periods.<br />

magaliTad, Tu 2008 wlis maCvenebels vadarebT 2007<br />

wlis monacemebs, es ukanaskneli iqneba sabaziso maCvenebeli.<br />

indeqsebi iangariSeba rogorc sabaziso, aseve jaWvuri indeqsebis<br />

saxiT. sabaziso indeqsis gaangariSebisas bazad aRebulia<br />

erTi konkretuli sabaziso periodis maCvenebeli, xolo<br />

jaWvuri indeqsi gaiangariSeba yovel wina periodTan<br />

momdevno periodis maCvenebelTan SedarebiT.<br />

dinamikuri mwkirvebis gamoTanabrebis meTodi gulisxmobs<br />

bazrisaTvis damaxasiaTebel maCvenebelTa (moTxovna,<br />

miwodeba, fasi, gayidvebis moculoba da sxva) ganviTarebis<br />

amsaxveli sidideebis mixedviT dinamikuri cxrilebis (cifrobrivi)<br />

monacemebis, rac TvalsaCinos xdis movlenebisa da<br />

procesebis ganviTarebisaTvis damaxasiaTebel kanonzomierebebs.<br />

mosaxleobis moTxovnis Seswavlis procesSi gansakuTrebiT<br />

xSirad gamoiyeneba sacalo gayidvebis ganviTarebis<br />

dinamikuri mwkrivebi. igi axasiaTeben realizebuli moTxovnis<br />

moculobasa da struqturas, sasaqonlo miwodebisa<br />

da gamoyenebis dinamikur mwkrivebs. igi aCvenebs sacalo saqonelbrunvis<br />

da moTxovnis sasaqonlo resursebiT uzrunvelyofis<br />

dones. aseve SeiZleba Sedgenil iqnes fuladi Semosavlebis<br />

da xarjebis da sxva maCvenebelTa dinamikuri<br />

mwkrivebi. dinamikuri mwkrivebis Sedgena emyareba dajgufebis,<br />

Sedarebis da saindeqso meTodebis gamoyenebas.<br />

125


grafikuli gamosaxvis meTodis daniSnulebaa bazrisTvis<br />

damaxasiaTebel maCvenebelTa TvalsaCinoebis uzrunvelyofa.<br />

rogorc wesi, grafikuli gamosaxvis meTodi gulisxmobs koordinatTa<br />

sistemis meSveobiT movlenebisa da procesebis ganvi-<br />

TarebisaTvis damaxasiaTebeli raodenobrivi maCveneblebis Sedegebis<br />

asaxvas grafikebis gamoyenebiT. grafikuli gamosaxulebas<br />

SeiZleba mieces wrfivi (xazebi, mrudebi) an svetovani<br />

forma.<br />

6.4. marketinguli kvlevis organizacia<br />

marketinguli kvlevis procesSi Sesaswavli obieqtebis<br />

gamokvleva oTx ZiriTad safexurs moicavs:<br />

� marketinguli problemebisa da kvlevis miznebis<br />

gansazRvra;<br />

� kvlevis gegmis Sedgena;<br />

� kvlevis gegmis ganxorcieleba;<br />

� kvlevis Sedegebis gansazRvra da angariSis Sedgena.<br />

marketingul kvlevas msxvili firma axorcielebs marketinguli<br />

samsaxuris (ganyofilebis) meSveobiT, zogjer ki<br />

xelSekrulebas aformebs specializebul kvlevaTa centreb-<br />

Tan. kvlevaSi monawileoben <strong>marketingis</strong> specialistebi (marketerebi)<br />

da <strong>marketingis</strong> menejerebi. <strong>marketingis</strong> menejerebma<br />

kargad ician arsebuli problemebi da maTTan dakavSirebuli<br />

informacia, xolo specialistebi (marketerebi) kargad<br />

erkvevian marketinguli kvlevis meTodologiaSi, anu infromaciis<br />

mopovebis, damuSavebis da analizis meTodebsa da wesebSi.<br />

kvlevis problemebisa da miznebis gansazRvra arc ise<br />

iolia. ZiriTadi sirTule aq dakavSirebulia problemis warmoSobis<br />

mizezebis garkvevasTan. magaliTad, arc Tu ise iSviaTad<br />

menejerebi kbilis pastis gayidvis Semcirebis mizezad<br />

sust reklamas miiCneven da cdiloben uzrunvelyon misi Semdgomi<br />

gaZliereba. kvlevis Sedegebi ki aCvenebs, rom problemis<br />

mizezia ara sareklamo kampaniis dros daSvebuli uzustoba,<br />

aramed is, rom maRaziaSi kbilis pastis gayidvis arsebuli<br />

mdgomareoba jer uzrunvelyofs reklamiT gansaz-<br />

Rvrul pirobebs — pasta ar iZleva Sepirebul samkurnalo<br />

Sedegs, ver uzrunvelyofs kbilebis siTeTres, fasebi Zviria<br />

Sepirebulze, ar aris mdidari arCevani da sxva. problemis<br />

126


siRrmiseulma Seswavlam aCvena, Seferxebis mizezebia ara sareklamo<br />

saSualebaTa dabali efeqtianoba, aramed xarvezebi<br />

sareklamo pirobebis SesrulebaSi. amis gamovlena ki problemis<br />

zustad Camoyalibebas uwyobs xels.<br />

problemebis gamomwvevi mizezebis dazustebis Semdeg<br />

saqmianobis simZime gadadis kvlevis miznebis Camoyalibebaze<br />

da kvlevis konkretuli saxis SerCevaze. marketinguli kvlevis<br />

proeqts SesaZloa sami mizani hqondes — problemis gamovlena,<br />

problemis aRwera da problemis mizezsa da Sedges Soris<br />

kavSiris dadgena. amis Sesabamisad arsebobs marketinguli<br />

kvlevis Semdegi saxeebi: gamovleniTi (aRmoCeniTi) kvleva,<br />

aRwerilobiTi kvleva da mizez-Sedegobrivi kvleva.<br />

aRmoCeniTi kvleva ewodeba marketingul kvlevas,<br />

romlis mizania iseTi informaciis Segroveba da analizi,<br />

romelic problemis gansazRvrisa da ganviTarebis axali hipoTezis<br />

damuSavebis saSualebas iZleva.<br />

aRwerilobiTi kvleva ewodeba marketingul kvlevas,<br />

romlis mizania srulad aRweros marketinguli problemis<br />

Sinaarsi, ganviTarebis situaciebi da tendenciebi. mizez-Sedegobrivi<br />

ewodeba marketingul kvlevas, romlis<br />

mizania movlenisaTvis damaxasiaTebel mizezsa da Sedegs Soris<br />

arsebuli urTierTkavSiris hipoTezebis Semowmeba. magaliTad,<br />

gamoiwvevs Tu ara xorblis fqvilze fasis 10% Semcireba<br />

gamomcxvari puris fasis proporciul cvlilebas.<br />

problemis Sinaarsi da kvlevis mizani warmarTavs<br />

kvlevis mTel process. ganacxadi problemisa da kvlevis<br />

miznis Sesaxeb saWiroa gaformdes werilobiT, rac maT Soris<br />

SeTanxmebulobas unda asaxavdes.<br />

marketinguli kvlevis momdevno safexuri iTvaliswinebs<br />

kvlevis gegmis Sedgenas igi gamomdinareobs marketinguli<br />

problemebidan, kvlevis miznebidan da iTvaliswinebs sa-<br />

Wiro informaciis Segrovebas, efeqtiani gegmis proeqtis<br />

Sedgenas da firmis xelmZRvanelobis mier damtkicebas. marketinguli<br />

kvlevis gegma gansazRvravs iseT momentebs. rogoricaa:<br />

� kvlevisaTvis saWiro informaciis saxeebis gansaz-<br />

Rvra;<br />

� informaciis mopovebis wyaroebis dadgena;<br />

127


� im midgomebis, meTodebis, SerCevis gegmebis da saSualebebis<br />

dadgena, romelic <strong>marketingis</strong> samsaxurma<br />

unda gamoiyenos monacemTa Segrovebis procesSi.<br />

informacia, rogorc aRiniSna, SeiZleba iyos pirveladi,<br />

meoradi, Sinagani da garegani. umetes SemTxvevaSi kvleva<br />

iwyeba meoradi da Siga informaciiT, romelic firmam SeiZleba<br />

mza saxiT miiRos Siga monacemTa bazidan an firmis gareT<br />

arsebuli informaciuli wyaroebidan. informaciis garkveuli<br />

nawilis miReba SesaZlebelia onlain — informaciis<br />

monacemTa bazis gamoyenebiT. es ukanaskneli aris informaciis<br />

kompiuteruli wyaroebi, romelic farTod xelmisawvdomia<br />

komerciuli pirveladi saSualebebiT an internetiT,<br />

rac sul ufro da ufro mzardi xasiaTisaa.<br />

meoradi informaciis mopoveba kvlevis dawyebis aucilebeli<br />

pirobaa. amasTan, igi nakleb droiT da materialur<br />

xarjebTanaa dakavSirebuli, magram xSirad siRrmiseuli<br />

kvlevisaTvis arasakmarisia. amis gamo didi mniSvneloba eni-<br />

Weba pirveladi informaciis mopovebas. am mizniT mkvlevarebi<br />

iyeneben iseT meTodebs, rogoricaa, dakvirveba, gamokiTxva<br />

da eqsperimenti.<br />

dakvirveba kvlevis iseTi meTodia, rodesac pirveladi<br />

informaciis mopoveba uSualod momxmarebelTa jgufebze<br />

dakvirvebiT xdeba. dakvirvebis gavrcelebuli formaa myidvelis<br />

qmedebis procesSi warmoqnili qceva da situaciebi.<br />

magaliTad, samomxmareblo saqonlis marketeri SeiZleba supermarketSi<br />

daakvirdes myidvelTa qcevas — Tu rogor aRmoaCenen<br />

isini saWiro saqonels, rogor aTvaliereben saqonlis<br />

garegan saxes, amowmeben SefuTvas da rogor iReben gadawyvetilebas<br />

saqonlis SeZenis Sesaxeb. dakvirvebis aSkara magali-<br />

Tia agreTve sabanko marketerebis qmedeba axali filialis an<br />

momsaxurebis centris gaxsnis winaperiodSi — swavloben Ser-<br />

Ceul raions, ikvleven dasaxlebis simWidroves, azusteben<br />

transportis moZraobis marSruts, aanalizeben konkurentTa<br />

qselis ganlagebas da a. S. dakvirveba aRmoCeniTi kvlevis<br />

yvelaze gavrcelebuli meTodia.<br />

gamokiTxva marketinguli kvlevis iseTi meTodia, romlis<br />

mixedviT pirveladi monacemebis mopoveba xdeba uSualod<br />

mosaxleobidan maTi codnis, gamocdilebis, saqmisadmi<br />

damokidebulebis da saqonlis Sesyidvis procesSi qcevis gamovlenis<br />

safuZvelze.<br />

128


gamokiTxvis meTodis realizaciis farTod gavrcelebuli<br />

saSualebaa dakavSirebis iseTi meTodebi, rogoricaa:<br />

fosta, telefoni, pirdapiri gamokiTxva da eleqtronuli<br />

saSualebebi (interneti). TiToeul meTods gaaCnia Tavisi<br />

Zlieri da susti mxareebi. safosto gamokiTxva umjobesia Catardes<br />

panelis meSveobiT. misi dadebiTi mxare is aris, rom<br />

igi didi moculobis informaciis mcire xarjebiT Segrovebis<br />

saSualebas iZleva, maRalia monacemTa kontrolis efeqti<br />

da a. S. misi nakli is aris, rom nelia monacemTa Segrovebis<br />

siCqare. es ukanaskneli Zalze swrafia telefonis gamoyenebis<br />

SemTxvevaSi, magram SezRudulia monacemTa raodenoba da<br />

didia maTi mopovebis xarjebi. monacemTa didi raodenobiT<br />

Segorvebis da mcire danaxarjebis TvalsazrisiT karg Sedegs<br />

iZleva pirdapiri gamokiTxva, Tumca aseT SemTxvevaSi sustia<br />

monacemTa efeqtis kontroli. monacemebis Segrovebis siswrafis<br />

da mcire xarjebis poziciidan saukeTeso Sedegis matarebelia<br />

monacemTa mopovebis eleqtronuli saSualebebi,<br />

Tumca aq ramdenadme sustia monacemTa kontrolis saSualebebi.<br />

gamokiTxvis meTodi aRwerilobiT kvlevis saukeTeso<br />

saSualebaa.<br />

eqsperimentuli marketinguli kvleva iseTi meTodia,<br />

romelic gulisxmobs kvlevis miznis Sesatyvisi saeqsperto<br />

jgufis formirebas, maTdami davalebis Sesabamisi kiTxvaris<br />

darigebas da jgufebis sapasuxo reaqciis Sefasebas. es meTodi<br />

emyareba e. w. eqspertul Sefasebas. eqsperimenti saSualebas<br />

iZleva dadgindes kavSiri movlenis gamomwvev mizezebsa<br />

da Sedegebs Soris, ris gamoc igi mizez-Sedegobrivi kvlevis<br />

safuZvelia.<br />

marketinguli kvlevis momdevno sakiTxebi gulisxmobs<br />

kvlevis gegmis realur ganxorcielebas. gegmis Sesruleba<br />

iwyeba monacemTa SegrovebiT, damuSavebiT, analiziTa da<br />

ganzogadebiT. monacemTa Segrovebas ZiriTadad axdenen<br />

firmis marketinguli samsaxuris TanamSromlebi. saWiroebis<br />

SemTxvevaSi isini iyeneben sxva organizaciebis momsaxurebasac.<br />

informaciis saimedoba metad mniSvnelovania swori suraTis<br />

misaRebad, amitom igi yovelmxriv unda Semowmdes. sa-<br />

Wiro xdeba monacemTa logikuri kontroli, calkeuli problemis<br />

monitoringi, miRebuli pasuxebis identifikacia, respodentisa<br />

da interviueris mier daSvebuli gadacdomebis<br />

aRmofxvra da sxva. monacemebis dazustebis Semdeg xdeba ma-<br />

129


Ti erTgvarovani niSnis mixedviT dajgufeba, samuSao cxrilebis<br />

Sedgena, statistikuri maCveneblebis gamoTvla, analizisaTvis<br />

momzadeba da ganzogadeba.<br />

marketinguli kvlevis daskvniT safexurze xdeba kvlevis<br />

Sedegebis dazusteba da angariSis Sedgena. marketinguli<br />

kvlevis specialistebma (marketerebma) Sedegebi unda ganmarton,<br />

gamoitanon saTanado daskvnebi, SeaTanxmon igi <strong>marketingis</strong><br />

menejerTan da gaiTvalsiwinos misi saqmiani winadadebebi.<br />

<strong>marketingis</strong> specialistsa da menejers Soris diskusiam<br />

saboloo jamSi SeiZleba kvlevis Sedegebi saukeTeso variantamde<br />

miiyvanos. amitom maTi muSaoba saqmiani kontaqtebisa<br />

da urTierTndobis safuZvelze unda warimarTos. koreqtirebuli<br />

angariSis saboloo varianti unda waredginos<br />

firmis xelmZRvanelobas. angariSi ar unda gadaitvirTos<br />

zedmeti cifrebiT da statistikuri gaangariSebiT. aq unda<br />

aisaxos mxolod mniSvnelovani aRmoCenebi da Sedegebi, rac<br />

safuZvlad daedeba marketinguli gadawyvetilebebis dasabuTebas.<br />

130


Tavi 7. momxmarebelTa Seswavla<br />

7.1. momxmarebelTa tipologia da misi<br />

ganmsazRvreli faqtorebi<br />

momxmarebelTa cnebaSi igulisxmeba adamianTa erToblioba,<br />

romlebic TavianTi moTxovnilebis dakmayofilebis<br />

mizniT moixmaren maT xelT arsebul materialur da sulier<br />

sikeTes. moxmarebis procesis miznisa da daniSnulebis gaTvaliswinebiT<br />

ganasxvaveben pirad (saboloo) moxmarebas da<br />

sawarmom moxmarebas. marketinguli saqmianobis praqtikaSi<br />

moxmarebis am or saxeobis TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT<br />

ganasxvaveben samomxmareblo saqonlis bazars da sawarmoo<br />

daniSnulebis saqonlis bazars.<br />

samomxmareblo saqonlis bazarze mosaxleoba SeiZens<br />

mravalferovan sasursaTo da arasasursaTo saqonels. momxmareblebi<br />

bazarze gansxvavebul moTxovnebs avlenen da<br />

sxvadasxvagvar qcevebs amJRavneben. amis gamo <strong>marketingis</strong><br />

samsaxuri orientacias iRebs ara `zogad momxmarebelze~,<br />

aramed momxmarebelTa calkeul jgufze, romelic Tavisi<br />

qceviT da moTxovnebiT axlos daganan erTmaneTTan.<br />

erTgvarovani niSnis mixedviT momxmarebelTa gaerTianebiT<br />

miReba momxmarebelTa jgufi anu tipi. garkveuli niSnis<br />

mixedviT momxmarebelTa erTobliobidan erTgvarovani<br />

tipebis gamocalkavebas momxmarebelTa tipologia ewodeba.<br />

tipologia warmoadgens momxmarebelTa Seswavlis erT-erTi<br />

mniSvnelovan meTods.<br />

momxmarebelTa tipologia xdeba garkveuli niSnis mixedviT.<br />

maT Soris ZiriTadia:<br />

� ekonomikuri (qonebrivi uzrunvelyofa, Semosavlis<br />

wyaro, Semosavlis done da dinamika) niSani;<br />

� socialuri (socialuri mdgomareoba, Tanamdebobrivi<br />

statusi, profesia) niSani;<br />

� demografiuli (sqesi, asaki, ojaxis Semadgenloba,<br />

sacxovrebeli adgili) niSani.<br />

momxmarebelTa tipologiis aRniSnuli niSnebi yalibdeba<br />

garkveul faqtorTa gavleniT. es faqtorebi erTiandeba<br />

ramdenime ZiriTad jgufSi.<br />

131


<strong>marketingis</strong> Tanamedrove saxelmZRvaneloebSi es faqtorebi<br />

gaerTianebulia oTx (kulturul, socialur, pirovnul,<br />

fsiqologiur) jgufad. sakiTxis ufro siRrmiseuli<br />

ganxilvis mizniT maT saWiroa daematos ramdenime faqtori,<br />

ris Sedegadac faqtorTa jgufi warmodgenilia Semdegi saxiT:<br />

� ekonomikuri faqtorebi;<br />

� socialuri faqtorebi;<br />

� kulturuli faqtorebi;<br />

� pirovnuli faqtorebi;<br />

� profesiuli faqtorebi;<br />

� fsiqologiuri faqtorebi.<br />

aRniSnuli jgufis faqtorTa gavlena momxmarebelTa<br />

qcevis procesze gansxvavebulia:<br />

1. ekonomikuri xasiaTis faqtorTa moqmedeba ZiriTadad<br />

qonebrivi uzrunvelyofiTa da Semosavlebis<br />

doniT ganisazRvreba. maTi gavleniT yalibdeba<br />

momxmarebelTa tipebi uRaribesidan umdidresamde.<br />

amerikeli sociologebi sazogadoebis Svid Ziri-<br />

Tad jgufs yofen: 1. zeda — umaRlesi. 2. qveda —<br />

umaRlesi. 3. zeda — saSualo. 4. qveda — saSualo. 5.<br />

muSaTa klasi. 6. zeda — dabali. 7. qveda — dabali.<br />

mosaxleobis ukiduresi jgufebis Semosavlebis<br />

doneebs Soris mniSvnelovania mdidrebis saxiT. Ama-<br />

Ti wili qveynis mTlian mosaxleobaSi 3 procents<br />

ar aRemateba. mesame da meoTxe jgufi warmodgenilia<br />

saSualo feniT, romelTa wilad modis qveynis<br />

mosaxleobis — 44%, xolo SedarebiT dabalSemosavliani<br />

fena warmodgenilia mexuTe — meSvide kategoriiT<br />

da maT wilad modis qveynis mosaxleobis —<br />

53%, sxvadasxva jgufis mosaxleobis Semosavlebis<br />

doneSi arsebuli mniSvnelovani gansxvavebis gamo<br />

bazarze ukiduresi jgufebis interesebi kardinalurad<br />

gansxvavebulia. mosaxleobis mdidari fena<br />

bazarze SeiZens maRali kvebiTi Rirebulebis produqtebs,<br />

Zvirfas tansacmels, antikvarul nivTebs,<br />

Zvirad Rirebul samkaulebs, avtomobilebs da a. S.<br />

dabali Semosavlebis mqone jgufebi moklebulia am<br />

sikeTes da maTi orientacia iaffasian kvebis pro-<br />

132


duqtebs, tansacmels da sayofacxovrebo nivTebs<br />

ar scildeba.<br />

2. socialur faqtorTa moiazreba referentuli jgufebi,<br />

ojaxi, pirovnebis adgili da statusi sazogadoebaSi.<br />

socialuri klasi aerTianebs sazogadoebis<br />

erTgvarovan jgufs, romlis wevrebsac erTiani<br />

mdgomareoba, faseulobebi da qcevis wesebi gaaCniaT.<br />

referentul jgufebSi erTiandeba megobrebi,<br />

kolegebi, mezoblebi, koleqtivi da sxva, romelTa<br />

pirdapiri da arapirdapiri gavleniT yalibdeba<br />

momxmarebelTa midrekileba da Cvevebi arsebiTia<br />

ojaxis wevrTa urTierTgavlena. misi meSveobiT yalibdeba<br />

ojaxis wevrTa saerTo warmodgenebi, gemovneba,<br />

miswrafeba, Cvevebi. tradiciuli an ZviradRirebuli<br />

nivTebis SeZena ojaxis wevrTa urTierTSeTanxmebiT<br />

xdeba. agreTve mniSvnelovan gavlenas<br />

axdens momxmarebelTa qcevaze pirovnebis<br />

socialuri adgili da statusi. maTi cvlileba iwvevs<br />

moqalaqis da misi ojaxis wevrebis moqmedebis<br />

koreqtirebas garesamyarosTan.<br />

3. kulturuli faqtorebi arsebiT gavlenas axdens<br />

adamianTa samomxmareblo Cvevebis Camoyalibebaze.<br />

sociologebi miiCneven, rom adamianTa kulturis<br />

done sazogadoebasTan xangrZlivi urTierTobis<br />

Sedegad yalibdeba. kultura aris faseulobaTa aRqmis,<br />

survilebisa da qcevebis erToblioba, romelsac<br />

pirovneba ojaxisa da sxva mniSvnelovani institutebTan<br />

urTierTobaSi eufleba. maRali kulturis<br />

mqone adamianebi gadawyvetilebebs cxovrebis<br />

pirobebis Secnobis kvalobaze Rebuloben. dabali<br />

kulturis momxmareblisaTvis damaxasiaTebelia gadawyvetilebis<br />

miReba instiqtisa da mimbaZvelobis<br />

safuZvelze. kulturuli faqtoris gvalena xSirad<br />

konkretdeba viwro kulturuli anu subkulturuli<br />

CvevebiT. subkultura adamianTa kulturis Semadgeneli<br />

nawilia. igi damaxasiaTebelia admianTa<br />

konkretuli jgufisaTvis, romelsac cxovrebiseuli<br />

gamocdilebis da msgavs situaciebze dafuZnebuli<br />

erTian faseulobaTa sistema gaaCniaT. subkultura<br />

dakavSirebulia mraval faqtorTan. maga-<br />

133


134<br />

liTad, religiur (qristianoba, islami, budizmi da<br />

sxva) erTobasTan, partiul (respublikelebi, demokratebi,<br />

leiboristebi, socialistebi da a. S.) SexedulebebTan,<br />

regionul (qarTli, kaxeTi, imereTi<br />

da sxv.) da sxva TaviseburebasTan.<br />

4. pirovnuli faqtorebi yalibdeba asakis, cxovrebis<br />

xangrZlivobis etapebis, saqmianobis xasiaTis,<br />

cxovrebis stilis, pirovnuli Tvisebebis da sxva<br />

niSnebis gavleniT. momxmareblebi saqonlis SeZenis<br />

Sesaxeb gadawyvetilebas cvlian asakis cvlilebas-<br />

Tan dakavSirebiT. sxvadasxva asakSi icvleba adamianis<br />

kvebis racioni, drois biujetis gamoyenebis<br />

reglamenti, Cacmulobis stili da sxva. cxovrebis<br />

xangrZlivobis sxvadasxva etapze adamianebi cvlian<br />

garemosadmi damokidebulebas. ase magaliTad, martoxela<br />

axalgazrdebi umetesad garTobas, avtomanqanebs,<br />

stereoaparaturas, sasporto tansacmels<br />

da inventars etanebian; col-qmari, romelTac mcirewlovani<br />

(6 wlamde) asakis bavSvebi yavT umetesad<br />

bavSvTa kvebis produqtebs, sarecx saSualebebs,<br />

bavSvis tansacmels da saTamaSoebs SeiZens. mSoblebi,<br />

romlebsac ufrosi asakis bavSvebi yavs, met interess<br />

amJRavneben saskolo nivTebis, saxelmZRvaneloebis,<br />

musikaluri instrumentebis, tansacmlis<br />

da sxva sagnebis mimarT; xandazmuli mSoblebi (romelTa<br />

Svilebi damoukideblad cxovroben) mets<br />

fiqroben dasvenebaze, maTi sazrunavia dieturi<br />

kveba, medikamentebi, samedicino momsaxureba da a.<br />

S. pirovnuli faqtorebidan momxmarebelTa qcevaze<br />

arsebiT gavlenas axdens cxovrebis stili anu pirovnebis<br />

cxovrebis wesi, romelic aisaxeba mis saqmianobaSi,<br />

SexedulebebSi, interesebSi da qcevaSi.<br />

5. saqmianobis saxe anu profesia xSirad gansazRvravs<br />

momxmarebelTa damokidebulebas sagnebisadmi. magaliTad,<br />

muSas specialuri tansacmeli sWirdeba,<br />

mecnier-TanamSormels Jurnal-gazeTebi, wignebi<br />

da a. S.<br />

6. fsiqologiuri xasiaTis faqtorebSi erTiandeba<br />

adamianTa grZnobadi Semecnebis iseTi formebi, rogoricaa<br />

SegrZneba, aRqma da warmodgena. isini mWid-


o urTierTkavSirSi imyofebian, aRZraven saWiroebas<br />

da qmnian safuZvels saboloo gadawyvetilebis<br />

misaRebad.<br />

SegrZnebis procesSi adamianebi Rebuloben Tavdapirvelad<br />

informacias sagnebisa da movlenebis obieqtur Tvisebebze.<br />

amis safuZvelze isini aRiqvamen Sesabamis sagnebs da<br />

movlenebs da eqmnebaT warmodgena maTze. adamianTa grZnobadi<br />

Semecnebis es formebi azrovnebis procesSi (cneba, msjeloba,<br />

daskvna) gardaiqmneba realur (racionalur) Semecnebad.<br />

adamianebs eqmnebaT Sexedulebebi da mosazrebebi saganze,<br />

movlenaze, procesze, riTac isini xelmZRvaneloben gadawyvetilebis<br />

miRebis proceSi.<br />

martivi magaliTis safuZvelze SeiZleba gadmoices<br />

momxmareblis mier saqonlis SeZenis Sesaxeb gadawyvetilebis<br />

miRebis sqema. kerZod, Tu rogor Rebulobs igi gadawyvetilebas<br />

SeiZinos Tbili palto, qurqi an qurTuki. Tavdapirvelad<br />

zamTris susxs pirovneba realurad klimatis cvlilebasTan<br />

dakavSirebiT SeigrZnobs da amis safuZvelze aRiqvams<br />

mas, rogorc movlenis garegan mxares. SegrZnebisa da aRqmis<br />

es procesi permanentulia da saboloo jamSi saWiro ar aris<br />

zamTris susxi, raTa pirovnebas Seeqmnas warmodgena, rom<br />

zamTris dadgoma Tbil tansacmelze saWiroebas iwvevs. azrovnebis<br />

procesSi adamians aseT saWiroebaze eqmneba warmodgena,<br />

iwyebs masze msjelobas da akeTebs garkveul daskvnas.<br />

vinaodan damdegi zamTris sezonisTvis mas ar gaaCnia<br />

Tbili tansacmeli. saWiroa SeiZinos igi. bunebrivi azrovnebis<br />

procesi aq ar wydeba. momxmarebelma marTalia gaakeTa<br />

zogadi daskvna Tbili tansacmlis SeZenis Sesaxeb, magram<br />

Semdeg igi iwyebs am daskvnis konkretizacias. ubrundeba<br />

msjelobis process:<br />

� romeli maTgani — palti, qurqi, Tu qurTuki SeiZinos?<br />

rogori modelis an feris SeiZinos?<br />

� ra fasiani SeiZinos?<br />

� xom ar sjobs palto da qurTuki, an palto da qurqi<br />

SeiZinos? da a. S.<br />

gadawyvetilebis miRebis es procesebi dakavSirebulia<br />

momxmarebelTa mier bazarze qcevis motivebis gansazRvras-<br />

Tan anu motivaciasTan.<br />

motivacia aris mamoZravebeli Zala, romelic aiZulebs<br />

pirovnebas, eZebos moTxovnis dakmayofilebis gzebi. motiva-<br />

135


cia moicavs gamovlenis aqtiuri formas, romelic momxmareblis<br />

gacnobierebuli moTxovnidan gamomdinareobs da mimarTulia<br />

mis dakmayofilebis gzebis Ziebisaken. marketinguli<br />

saqmianobis erT-erTi amocanaa momxmarebelTa gadawyvetilebis<br />

motivaciis problemebis analizi.<br />

sociologebisa da fsiqologebis mier damuSavebulia<br />

momxmarebelTa qcevis motivaciis Teoriebi (modelebi). maT<br />

Soris ZiriTadia z. froidis, a maslous, f. herbergis da sxvaTa<br />

Teoriebi.<br />

z. froidis fsiqoanalizuri Teoriis mixedviT adamianis<br />

qceva or umTavres sawyiss — emociur da racionalur gadawyvetilebas<br />

Soris meryeobs. adamians mravali ocneba, miswrafeba,<br />

Cveva gaaCnia da misTvis advili ar aris maTi realuri<br />

samyaros kanonebTan SeTanawyoba. amitom mizanSewonilia<br />

maTi qcevis formirebaSi miznobrivi Careva. kerZod, momxmarebels<br />

SeiZleba gaegzavnos mimarTva, romliTac eZleva rCeva<br />

Tu rogor moiqces konkretuli gadawyvetilebis miRebis<br />

(romeli saqoneli, visgan, ramdeni da a. S. SeiZinos) procesSi.<br />

es ar gamoricxavs adamianis pirad samyaroSi SeWras da maTi<br />

ocnebis, miswrafebis, ideebis qcevis normebis xelovnur<br />

formirebas. magram aRniSnuli Teoria mas adamianTa keTildReobas<br />

ukavSirebs da amdenad dasaSvebad miiCnevs.<br />

a. maslous Teoria cdilobs pasuxi gasces problemas —<br />

ratomaa, rom adamianebs sxvadasxva droSi gansxvavebuli<br />

moTxovnileba gaaCnia? problemis axsnis mizniT igi adamian-<br />

Ta moTxovnilebis xuT safexurian sistemas gvTavazobs:<br />

1. fiziologiuri moTxovnileba (SimSili, wyurvili,<br />

sicive);<br />

2. TviTgadarCena (janmrTeloba, usafrTxoeba);<br />

3. socialuri moTxovnilebebi (siyvaruli, sulieri<br />

siaxlove, grZnoba);<br />

4. pativmoyvareoba (TavisTavisadmi pativiscema, aRiareba,<br />

statusi);<br />

5. TviTdamkvidreba (TviTganviTareba, damoukidebeli<br />

moqmedeba).<br />

am sistemis mixedviT adamiani miiswrafis moTxovnilebaTa<br />

erTobliobidan yvelaze mniSvnelovanis dakmayofilebisaken.<br />

es procesi garkveuli etapebis mixedviT xorcieldeba.<br />

magaliTad, mSier adamians (moTxovnileba 1) ar ainteresebs,<br />

Tu rogor afaseben mas garSemo myofni (moTxovnileba<br />

136


3) da arc politikuri aRiareba da dafaseba (moTxovnileba<br />

4). ufro metic, igi mniSvnelobas ar aniWebs janmrTelobasac<br />

ki (moTxovnileba 2). marketerma alRo unda auRos momxmarebelTa<br />

qcevis motivaciis am Taviseburebas.<br />

f. herbergis Teoriis mixedviT momxmarebelTa qcevis motivacia<br />

emyareba or faqtors — moTxovnilebis daukmayofileblobasa<br />

da dakmayofilebas. momxmarebeli meryeobs am or<br />

faqtors Soris. magaliTad, momxmarebels, romelsac gaaCnia<br />

1000 dolari SeuZlia SeiZinos sawoli garnituri an daisvenos<br />

zRvaze. erT-erTis dakmayofileba niSnavs meoreze, uaris<br />

Tqmas. Tu igi SeiZens sawol garniturs uari unda Tqvas<br />

zRvaze dasvenebis siamovnebaze. igi meryeobs am or faqtoris<br />

Soris. marketerma momxmareblis aseTi tipi unda ganawyos<br />

Tavis firmis sasargeblod.<br />

saqonlis SeZenisadmi myidvelTa qcevis motivebs yofen<br />

racionalur da emociur motivebad. racionalur motivebidan<br />

gansakuTrebiT aRniSnaven: saxsrebis momWirneobas; saqonlis<br />

xarisxsa da sargeblianobas; gamoyenebis aucileblobasa<br />

da Sedegebs da a. S. emociur motivebs miakuTvneben:<br />

sxvasTan SedarebiT upiratesobis grZnobas; sxvisgan gansxvavebis<br />

survils; komfortis grZnobas, aRfrTovanebas da SiSs;<br />

garTobas da a. S. yovelive es <strong>marketingis</strong> samsaxurma unda gaiTvaliswinos<br />

bazarze saqmianobis kompleqsuri programis<br />

Sedgebisa da ganxorcielebis procesSi.<br />

7.2. samomxmareblo saqonlis SeZenis procesi<br />

samomxmareblo saqonlis bazarze gamyidvelsa da myidvels<br />

Soris uSualo kontaqti myardeba. gamyidvels gadawyvetili<br />

aqvs gayidos saqoneli garkveul fasSi da elodeba<br />

myidvelis mier saqonlis SeZenis Sesaxeb gadawyvetilebis mi-<br />

Rebas. es procesi miuxedavad imisa, rom erTi SexedviT martivad<br />

gamoiyureba, sakmaod rTuli da etapobrivia.<br />

saqonlis SeZenis Sesaxeb myidvelTa gadawyvetilebis<br />

miRebis procesis ZiriTadi etapebia: problemis gacnobiereba;<br />

informaciis mokvleva; variantis Sefaseba; gadawyvetilebis<br />

miReba da nayidobis sisworis Sefaseba.<br />

1. problemis gacnobiereba (Secnoba) iwyeba momxmareblis<br />

mier saqonlis SeZenis aucileblobis da SesaZleblobis<br />

SegrZnebis, aRqmis, warmodgeniT da<br />

137


138<br />

gaazrebiT. saqonlis SeZenis survili aRiqmeba gare<br />

samyaros (saqonlis naxva, mibaZva da a. S.) an Sinagani<br />

faqtorebis (saWiroeba, aucilebloba da a. S.) gavleniT.<br />

marketeri unda gaerkves ra survili uCndeba<br />

myidvels? ram warmoSva survili? ra saxiT zemoqmedebs<br />

momxmarebelze calkeuli faqtori da a.<br />

S.<br />

2. informaciis mokvleva (mopoveba) miznad isaxavs saqonlis<br />

niSan-TvisebebSi momxmarebelTa gacnobierebas.<br />

miRebulma informaciam SeiZleba gaaZlieros<br />

saqonlis SeZenis survili an piriqiT Seasustos igi.<br />

marketeri unda ecados saTanado saSualebebiT<br />

(reklama, saqonlis Tvisebebis TvalsaCinoeba da a.<br />

S.) xeli Seuwyos informaciis dadebiTi Sedegebis<br />

amaRlebas.<br />

3. variantis anu alternativis Sefaseba gulisxmobs<br />

erTgvarovani saqonlidan xelsayreli modelis ar-<br />

Cevas. farTo diapazonis asortimentis saqonlis<br />

pirobebSi momxmarebeli cdilobs SearCios sauke-<br />

Teso (modeli, xarisxi, feri, fasi da a. S.). magali-<br />

Tad, kostiumis SeZenis dros momxmarebeli gansakuTrebul<br />

yuradRebas iCens modelis, qsovilis saxis,<br />

feris, Sekervis xarisxis, fasis da sxva niSnebis<br />

mimarT. amasTan sxvadasxva kategoriis momxmarebeli<br />

upiratesobas aniWebs ama Tu im niSans. mdidari<br />

angariSs ar uwevs saqonlis fass, xolo Raribi arsebiTad<br />

swored masze amaxvilebs yuradRebas.<br />

4. saqonlis SeZenis Sesaxeb gadawyvetilebis miReba<br />

yidva-gayidvis procesis yvelaze sapasuxismgeblo<br />

etapia. saqonlis SerCeva jer kidev ar niSnavs, rom<br />

myidveli aucileblad SeiZens mas. aq SeiZleba Tavi<br />

iCinos sawinaaRdmego faqtorebma. magaliTad, megobris<br />

rCevam, ojaxuri mdgomareobis cvlilebam,<br />

jamrTelobis gauaresebam, cnobam samuSaodan gan-<br />

Tavisuflebis Sesaxeb da a. S. es faqtorebi gansakuTrebiT<br />

iCens Tavs xangrZlivi moxmarebisa da Zvirad<br />

Rirebuli saqonlis SeZenis Sesaxeb gadawyvetilebis<br />

miRebis dros.<br />

5. gayidobis sisworis Sefaseba warmoadgens myidvelis<br />

mier saqonlis SeZenis Semdgom qcevas. am etapze


irkveva myidvelis damokidebuleba SeZenili saqonlis<br />

mimarT. saqonlis SeZeniT igi SeiZleba iyos kmayofili,<br />

Zalian kmayofili, ukmayofilo an Zalian<br />

ukmayofilo. es Sefaseba warmoadgens safuZvels.<br />

romlis mixedviTac myidveli aregulirebs Tavis<br />

Semdgom qcevebs. kmayofili myidveli siamovnebiT<br />

moixmars nayid saqonles, kvlav SeiZens mas, keTilad<br />

ganawyobs axloblebs mis SesaZenad da a. S. sawinaaRmdego<br />

qmedeba axasiaTebs ukmayofilo myidvels.<br />

yovelive amas arsebiTi mniSvneloba aqvs gamyidvelTaTvisac.<br />

gamyidvelis saukeTeso reklama —<br />

es kmayofili myidvelia.<br />

saqonlis SeZenis Semdeg myidvels arc Tu iSviaTad<br />

warmoeqmneba aRfrTovanebis an imedgacruebis grZnoba. aRfrTovaneba<br />

warmoiqmneba maSin, roca nayidi saqoneli Tavisi<br />

TvisebebiT aWarbebs mosalodnel efeqts. magaliTad, nayidi<br />

avtomanqanis eqsploatacia iZleva sawvavis ufro met danazogs,<br />

vidre es saeqsploatacio pirobebSia miTiTebuli. momxmarebelTa<br />

praqtikaSi arc Tu iSviaTia imedgacruebiT gamowveuli<br />

diskomforti. aseT SemTxvevaSi SenaZeni iZleva e.<br />

w. SemecnebiT disonanss, rac uaryofiTad moqmedebs myidvelis<br />

momavali saqmianobis Sedegze. SemecnebiTi disonansi es<br />

aris myidvelis diskomfortiT gamowveuli yidvis Semdgomi<br />

ukmayofileba. rodesac myidveli aseT mdgomareobaSi aRmoCndeba,<br />

igi aRniSnulis Sesaxeb avrcelebs informacias Tavis<br />

garemocvaSi, riTac Tavis gavlenis qveS aqcevs maT. Sedegi<br />

ki is aris, rom ukmayofilo myidveli iqceva SeunarCunebel<br />

myidvelad da amave dros aferxebs myidvelTa mizidvas,<br />

vinaidan es ukanasknelni ukmayofilo myidvelis gavleniT<br />

arakeTolganwyobili rCebian mocemuli saqonlis mimarT.<br />

firmebis mesveurebis, pirvel rigSi <strong>marketingis</strong> samsaxuris,<br />

Zalisxmeva mimarTuli unda iyos analogiuri SemTxvevebis<br />

ganmtkicebisaken. maT yovelmxriv unda ecadon (gamoasworon<br />

defeqti, Seucvalon nayidi saqoneli da a. S.) daibrunon ukmayofilo<br />

myidveli, aqcion igi SenarCunebul myidvelad da<br />

amiT uzrunvelyon axali myidvelis momxrobac.<br />

139


7.3. sawarmoo daniSnulebis saqonlis SeZenis procesis<br />

Taviseburebebi<br />

sawarmoo daniSnulebis saqoneli anu warmoebis saSualebebi<br />

moicavs manqanebs, mowyobilobebs, naxevarfabrikatebs,<br />

nedleuls, masalebs da sxva saxis saqonels. am saqonlis<br />

myidvelebi arian biznesmenebi da firmebi (kerZo pirebi,<br />

sawarmoebi, organizaciebi da a. S.). sawarmoo daniSnulebis<br />

saqonlis bazari ekonomikur literaturaSi formulirdeba,<br />

rogorc biznes (saqmiani) bazari. saqarTveloSi moqmedi kanonmdeblobis<br />

Sesabamisad funqcionirebs biznesis Semdegi<br />

saxis organizaciul-samarTlebrivi formebi: individualuri<br />

sawarmo; solidaruli pasuxismgeblobis sazogadoeba; komandituri<br />

sazogadoeba; SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoeba;<br />

saaqcio sazogadoeba; kooperativi.<br />

aRniSnuli organizaciuli firmebi warmoadgenen biznes<br />

bazris subieqtebs. bazrisadmi maTi damokidebuleba ormxrivia.<br />

erTi mxriv, bazarze yiduloben sawarmoo daniSnulebis<br />

saqonels da gvevlinebian, rogorc myidvelebi. meore<br />

mxriv, yidian sakuTar produqcias da bazarze gamodian, rogorc<br />

gamyidvelebi.<br />

sawarmoo daniSnulebis saqonlis myidvelTa saqmianoba<br />

garkveulad gansxvavdeba samomxmareblo saqonlis myidvel-<br />

Ta saqmianobisagan. maT Soris arsebuli gansxvaveba ZiriTadad<br />

asaxulia qvemoT motanil cxrilSi 7.1.<br />

sawarmoo daniSnulebis saqonlis SeZenis procesi Semdegi<br />

etapebisagan Sedgeba: problemis gacnobiereba (Secnoba);<br />

moTxovnis ganzogadeba; saqonlis niSan-Tvisebis Sefaseba;<br />

mimwodeblis SerCeva; SekveTis Sedgena; mimwodeblis saqmianobis<br />

Sefaseba; saqonlis SeZenis Sesaxeb gadawyvetilebis<br />

miReba. saqonlis SeZena da yidvis Semdgomi Sefaseba.<br />

1. saqonlis SeZenis calkeuli etapi ganicdis iseTi<br />

kompleqsuri faqtorebis gavlenas, rogoricaa: garemomcveli<br />

faqtorebi; organizaciuli faqtorebi;<br />

pirovnebaTSorisi urTierTobebis ganmsazRvreli<br />

faqtorebi; individualuri (pirovnuli) faqtorebi.<br />

2. garemomcveli viTareba (garemo) gulisxmobs, rom<br />

myidveli ganicdis iseTi faqtorebis gavlenas rogoricaa:<br />

mimdinare moTxovna; biznesis ganviTarebis<br />

140


done; ekonomikis mimdinare mdgomareoba da pespeqtivebi;<br />

mecnierul-teqnikuri progresis tempebi;<br />

konkurentTa mdgomareoba; politikuri situaciebi<br />

da sxv.<br />

cxrili 7.1.<br />

sawarmoo da samomxmareblo daniSnulebis<br />

saqonlis Sesyidvis Taviseburebebi<br />

maCveneblebi sawarmoo<br />

daniSnulebis<br />

saqoneli<br />

myidveli subieqti sawarmoebi da<br />

organizaciebi<br />

SeZenis daniSnuleba gadamuSavebagamoyeneba<br />

an gayidva<br />

samomxmareblo (piradi<br />

moxmarebis) saqoneli<br />

individi, ojaxi<br />

piradi an saojaxo<br />

moxmareba<br />

myidvelTa raodenoba mcirericxovani mravalricxovani<br />

SeZenis masStabi did partiebad,<br />

biTumad<br />

mcire partiebad,<br />

calobiT,<br />

kilogramobiT da a. S.<br />

SeZenis bazari produqciis gamoSveba piradi moxmareba<br />

gadawyvetileba<br />

ZiriTadi koleqtiuri ZiriTadad<br />

SeZenis Sesaxeb<br />

individualuri<br />

SeTanxmebis miRweva molaparakebis<br />

safuZvelze<br />

molaparakebis gareSe<br />

SeZenis dokumenturi specifikacia,<br />

aRweriloba, moda,<br />

safuZveli<br />

teqnikuri<br />

dokumentaciebi<br />

sertifikati<br />

fasTan<br />

saqonlis fasis da arsebuli fasis<br />

damokidebuleba mimwodeblis<br />

gamokvleva<br />

gaTvaliswineba<br />

moTxovnis xasiaTi mwarmoebluri aramwamoebluri<br />

moTxovnis cikluroba maRali cikluri iSviaTi cikluri<br />

cvalebadoba<br />

cvalebadoba<br />

moTxovnis<br />

elastikuroba<br />

araelastikuri elastikuri<br />

saqonelgamtari<br />

arxebi<br />

mcire gacilebiT meti<br />

3. pirovnebaTaSoris urTierTobis faqtorebi warmoadgens<br />

firmis funqciuri samsaxurebis (m. S. <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurebis), menejerebisa da specialistebis<br />

saqmiani Tvisebebis kompleqss. es urTierTobebi<br />

141


moicavs: urTierTinteresebs; urTierTSoris uflebamosilebaTa<br />

ganawilebas; urTierTgagebas; Tanam-<br />

SromelTa funqciis swor gagebas; sakuTari Tavis<br />

wardgenis da sxvis darwmunebis unars. firmis wevrebs<br />

kargad aqvT ganviTarebuli unarTa es kompleqsi<br />

biznes bazris problemebi warmatebiT gadaiWreba<br />

da miiRweva sasurveli Sedegebi, SesaZlebeli gaxdeba<br />

saqmianobis warmarTva efeqtianad.<br />

4. organizaciuli faqtori moicavs: marTvis organizebis<br />

dones; samTavrobo miTiTebebs; saqmianobis<br />

meTodebs; organizaciul struqturas; gasaRebis<br />

meqanizms da sxva.<br />

pirovnul-individualuri urTierTobebi aerTianebs<br />

faqtorebis erTobliobas, romelic dakavSirebulia biznesmenTa<br />

(mewarmeTa) subieqtur TvisebebTan. am jgufSi Tavs iyris<br />

Semdeg konkretuli faqtorebi: uflebamosileba; statusi;<br />

Tanamdebobrivi mdgomareoba; piradi avtoriteti; gardasaxvis<br />

SesaZlebloba; darwmunebis unari, riski da sxva.<br />

sasurvelia, rom biznes bazarze dacul iqnes asakobrivi<br />

da genderuli harmonia. gadawyvetilebis miRebis proces-<br />

Si muSakebi SerCeul unda iqnes saqmiani TvisebebiT da ara<br />

asakobrivi an sqesobrivi niSniT. gaTvaliswinebul unda iqnes,<br />

rom axalgazrdebSi momatebulia riskis faqtori, xandazmulebi<br />

ki umeteswilad TavSekavebulebi arian, magram<br />

didi gamocdileba gaacniaT. qalbatonebi ufro saTuTi damokidebulebiT<br />

gamoirCevian, vidre mamakacebi da a. S.<br />

firmis momarageba-gasaRebis (logistikis), <strong>marketingis</strong><br />

sxva samsaxurebi iTvaliswineben aRniSnul faqtorebis<br />

moqmedebis Taviseburebebs da amis safuZvelze Rebuloben<br />

komerciul gadawyvetilebas, romelic unda emyarebodes<br />

momxmarebelTa yovelmxriv Seswavlas.<br />

142


Tavi 8. bazrebis gamokvleva da<br />

segmentacia<br />

8.1. bazris gamokvleva da misi obieqtebi<br />

bazris erTian sistemaSi mniSvnelovani adgili ukavia<br />

sasaqonlo bazars. igi warmoadgens bazris iseT saxeobas, sadac<br />

koncentrirebulia saqonelze moTxovna-miwodebisaTvis damaxasiaTebel<br />

urTierTobaTa erToblioba.<br />

sasaqonlo bazrebi warmodgenilia sxvadasxva saxis saqonlis<br />

bazris saxiT. calkeuli saxis saqonlis bazris gamoyofas<br />

safuZvlad udevs saqonlis niSan-Tviseba (daniSnuleba,<br />

xarisxi, samomxmareblo Tvisebebi da gamoyenebis Taviseburebani).<br />

sasaqonlo bazris klasifikaciis procesSi erTmaneTisagan<br />

ganasxvaveben bazris or ZiriTad saxeobas:<br />

1) sawarmoo daniSnulebis saqonlis (warmoebis saSualebebis)<br />

bazars, romelic moicavs manqanebis, mowyobilobis,<br />

nedleulis, masalebis, naxevarfabrikatebis<br />

da sxva saxis saqonlis bazars;<br />

2) samomxmareblo (piradi moxmarebis) saqonlis bazars,<br />

romelic Tavdapirvelad iyofa sasursaTo da<br />

arasasursaTo saqonlis bazrebad. sasursaTo saqonlis<br />

bazridan gamoiyofa purproduqtebis, Saqris,<br />

xorcis, rZis, xil-bostneulis da kvebis sxva<br />

produqtebis bazari. arasasursaTo saqonlis bazari<br />

iyofa qsovilebis, Sekerili nawarmis, fexsacmlis,<br />

avejis, rkina-kaveulis da mravali sxva saxis<br />

saqonlis bazrad.<br />

sasaqonlo bazarze mimdinare procesebi sxvadasxva pirobebisa<br />

da faqtorebis gavleniT yalibdeba. maT Soris gansakuTrebiT<br />

aRsaniSnavia mosaxleobis Semosavlebis done,<br />

saqonlis miwodebis moculoba da struqtura, produqtis<br />

xarisxi, fasi da sxva, romlebic saboloo jamSi gansazRvravs<br />

bazarze moTxovna-miwodebis Tanafardobas. swored am faqtorebis<br />

moqmedebis gavlenis SeswavliT iwyeba sasaqonlo<br />

bazris gamokvleva.<br />

sasaqonlo bazrebis kompleqsuri gamokvleva firmis<br />

marketinguli saqmianobis organuli nawilia. sasaqonlo<br />

bazris gamokvlevis mizania bazarze mimdinare movlenebisa<br />

143


da procesebisaTvis damaxasiaTebeli kanonzomierebebis gamovlena,<br />

Sefaseba da maTi ganviTarebis konkretuli mimar-<br />

Tulebis gansazRvra. zogadad kvleva da maT Soris bazrisa<br />

ori ZiriTadi mimarTulebiT xdeba — igi gulisxmobs pozitiur<br />

da normalur kvlevas. pozitiuri kvleva gulisxmobs bazarze<br />

arsebul mdgomareobis gamokvlevas. misgan gansxvavebiT<br />

normatiuli kvleva scildeba arsebuli mdgomareobis<br />

Seswavlis farglebs da cdilobs pasuxi gasces kiTxvas:<br />

� rogori unda iyos sakvlevi problemis idealuri<br />

mdgomareoba?<br />

� rogor unda ganviTardes misTvis damaxasiaTebeli<br />

movlenebi?<br />

normatiuli kvlevis ganxorcieleba bazris gamokvlevis<br />

winaSe ayenebs Semdeg amocanebs:<br />

� sasaqonlo bazris ganviTarebis Sesaxeb informaciis<br />

mopoveba, damuSaveba da analizi;<br />

� sasaqonlo bazris ganviTarebaze moqmedi faqtorebis<br />

gamovlena da maTi gavlenis donis Sefaseba;<br />

� bazris ganviTarebis miRweuli donis gansazRvra;<br />

� bazris ganviTarebis ZiriTadi mimarTulebebis<br />

prognozireba da misi srulyofis rekomendaciebis SemuSaveba;<br />

� prognozirebis realizaciisa da bazarze moqmedebis<br />

programis Sedgena.<br />

sasaqonlo bazris kompleqsuri gamokvlevis ZiriTadi<br />

obieqtebi anu problemebi: moTxovna, miwodeba, fasi, konkurencia<br />

da sxva maCveneblebi. isini rTuli da mravalmxrivi<br />

kategoriebia da xSirad sapirispiro mimarTulebiTac moqmedeben.<br />

amitom bazris gamokvlevis procesSi saWiroa ganisaz-<br />

Rvros TiToeuli maTganis adgili bazarze Seqmnili situaciebis<br />

formirebaSi, dadgindes maTi urTierTzemoqmedebis<br />

xarisxi da ganxorcieldes sabazro situaciebis Sefaseba.<br />

sasaqonlo bazris gamokvlevis procesSi am maCveneblebis<br />

analizi gulisxmobs garkveuli principebisa da meTodebis<br />

gamoyenebas. maT unda uzrunvelyon kvlevis obieqtisadmi<br />

programul-miznobrivi, sistemuri, kompleqsuri da diferenciuli<br />

midgoma.<br />

sawarmoTa <strong>marketingis</strong> samsaxurebi sasaqonlo bazris<br />

gamokvlevis process anxorcieleben Tanmimdevrulad da<br />

144


etapobrivad. gamokvlevis procesSi gansakuTrebuli yurad-<br />

Reba eqceva moTxovnas, miwodebas, konkurencias, saqonlis<br />

gayidvis mdgomareobas, bazris koniunqturas da sawarmos<br />

saqmianobis sxva maCveneblebs. amis gaTvaliswinebiT bazris<br />

gamokvlevis procesSi gamoyofen Semdeg ZiriTad etapebs:<br />

� bazarze arsebuli moTxovnis gamokvleva;<br />

� sasaqonlo miwodebis mdgomareobis gamokvleva;<br />

� bazarze mimdinare konkurenciis gamokvleva;<br />

� dargobrivi bazris koniunqturis gamokvleva;<br />

� bazarze saqmianobis mizanSewonilobis gamokvleva.<br />

mokled ganvixiloT aRniSnuli etapebis Taviseburebani.<br />

1. moTxovnis gamokvleva gulisxmobs bazarze arsebuli<br />

da potenciuri (faruli) moTxovnis gamovlenas<br />

da gaangariSebas. bazris gamokvlevis es etapi moicavs<br />

iseT stadiebs rogoricaa: bazris segmentacia;<br />

momxmarebelTa moTxovnis motivacia da daukmayofilebeli<br />

moTxovnis gansazRvra.<br />

sasaqonlo bazris segmentacia niSnavs bazarze momxmarebelTa<br />

dayofas geografiuli, qonebrivi, sqesobriv-asakobrivi<br />

da sxva niSnis mixedviT. am safuZvelze <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurebi gansazRvraven sasurvel segments da TavianT<br />

saqmianobaSi ZiriTad orientacias iReben masze.<br />

momxmarebelTa moTxovnis warmomqmneli motivebi ganisazRvreba<br />

sxvadasxva faqtoris (fuladi Semosavlebis done,<br />

sasaqonlo miwodebis moculoba da struqtura, fasebis done<br />

da sxva) gavleniT. momxmarebelTa moTxovnis motivaciaze<br />

moqmedi faqtorebi erTmaneTTan mWidro kavSirSi imyofebian.<br />

erTi maTganis cvlileba gavlenas axdens sxva faqtoris<br />

moqmedebis xasiaTze da a. S. magaliTad, sxva Tanabar pirobeb-<br />

Si fasebis Semcireba iwvevs moTxovnis sididis zrdas; es ki<br />

arsebiT gavlenas axdens sabazro wonasworobaze da moiTxovs<br />

sasaqonlo miwodebis gadidebas da a. S.<br />

daukmayofilebeli moTxovnis gamovlena saSualebas<br />

iZleva ganisazRvros saqonlis raodenoba, romelic saWiroa<br />

damatebiT miewodos bazars. daukmayofilebeli moTxovnis<br />

gamovlenis mizniT <strong>marketingis</strong> samsaxurebi iyeneben sxvadasxva<br />

meTods, romelTa Soris gansakuTrebiT aRsaniSnavia ga-<br />

145


mokiTxvebi, gamofena-gayidvebi, eqspertuli Sefasebebi,<br />

moTxovnis registraciis Jurnalebi da sxva.<br />

2. sasaqonlo bazris srulfasovani Seswavla moiTxovs<br />

sasaqonlo miwodebis mdgomareobis da SesaZleblobebis<br />

gamokvlevas. am etapze <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurebi axdenen saqonlis miwodebisaTvis damaxasiaTebeli<br />

Semdegi maCveneblebis Seswavlas: saqonlis<br />

miwodebis wyaroebis dadgena; mimwodebel<br />

sawarmoTa SesaZleblobebis Seswavla; miwodebuli<br />

saqonlis xarisxis, samomxmareblo Tvisebebis da<br />

fasis analizi; miwodebis pirobebis Sesrulebis xarisxis<br />

da sxva parametrebis Seswavla da a. S.<br />

analizis dros mimwodebelTa erToblioba SeiZleba<br />

daiyos gansxvavebul jgufebad. maT Soris ZiriTadia: avangardi<br />

sawarmoebi; perspeqtiuli sawarmoebi; CamorCenili sawarmoebi;<br />

uperspeqtivo sawarmoebi da sxva. avangard sawarmoebisaTvis<br />

damaxasiaTebelia axali da moduri saqonlis miwodebis<br />

wilis zrda, miwodebis struqturis swrafi ganaxleba,<br />

saqonlis kargi xarisxi, miwodebis vadebis maqsimaluri<br />

dacva da a. S. perspeqtiuli sawarmoebi xasiaTdebian samomavlo<br />

SesaZleblobebis (saqonlis warmoebis zrdisa da asortimentis<br />

ganaxlebis SesaZleblobebi, xarisxis gaumjobeseba,<br />

zomieri fasebi da a. S) farTo speqtriT. aseT sawarmoebTan<br />

urTierToba gamyidvelTaTvis yovelmxriv xelsayreli da<br />

sasurvelia, rasac moklebulia CamorCenili da uperspeqtivo<br />

sawarmoebi.<br />

sasaqonlo miwodebis gamokvleva saSualebas iZleva ganisazRvros<br />

samomavlo kavSirebi mimwodebel da savaWro sawarmoebs<br />

Soris. gamokvlevis procesSi gamoiyeneba eqspertuli<br />

Sefasebis, gamofena-gayidvis, gamofena-daTvalierebis<br />

da sxva meTodebi.<br />

3. gamokvlevis momdevno etapze xorcieldeba bazarze<br />

arsebuli konkurenciis analizi. es procesi warimarTeba<br />

Semdegi mimarTulebiT: aSkara da potenciuri<br />

konkurentebis gamovlena; konkurentTa saqmianobis<br />

miznisa da strategiis analizi; konkurentTa<br />

saqmianobis Zlieri da susti mxareebis gamovlena.<br />

aSkara da potenciur konkurentTa gamovlena xorcieldeba<br />

ama Tu im sasaqonlo bazarze konkurentTa wilis<br />

146


dadgenis gziT. am TvalsazrisiT mizanSewonilia konkurentTa<br />

dajgufeba Semdegi niSnebis mixedviT: sawarmoebi, romlebsac<br />

analogiuri saqoneli gamoqvT mocemul bazarze; sawarmoebi,<br />

romlebsac analogiuri saqoneli gamoaqvT sxva regionebis<br />

bazarze; sawarmoebi, romlebic awarmoeben Semcvlel<br />

saqonelsa da SeiZleba gamoitanon igi firmisTvis saintereso<br />

bazarze. konkurentTa SesaZleblobebis gamovlenis<br />

mizniT iyeneben anketuri gamokiTxvis, eqspertuli Sefasebis,<br />

analogiisa da sxva meTodebs.<br />

konkurentTa saqmianobis miznisa da strategiis analizis<br />

procesSi mxedvelobaSi Rebuloben iseT maCveneblebs<br />

rogoricaa: konkurentTa mier gamoSvebuli (an realizebuli)<br />

saqonlis moculobis zrdis tempi; warmoeba-gasaRebis<br />

politikis mizani; gasaRebis strategia da taqtika; warmoebis<br />

(an mimoqcevis) xarjebis done da struqtura; konkurentsawarmoTa<br />

rentabelobis maCvenebeli da sxva.<br />

konkurentTa saqmianobis Zlieri da susti mxareebis<br />

gamovlena warmoadgens sabazro konkurenciis gamokvlevis<br />

damamTavrebel stadias. am stadiaze vlindeba konkurentTa<br />

upiratesobani da susti mxareebi. savaWro-gasaRebis saqmianobaSi<br />

konkurentTa upiratesobas miekuTvneba: produqciis<br />

farTo asortimenti da kargi xarisxi; keTilmowyobili savaWro<br />

obieqtebi; momsaxurebis kultura; saqmiani reklama<br />

da sxva. aRniSnul maCvenebelTa mxiedviT arsebuli naklovanebebi<br />

ki konkurentTa sisustis dasturia.<br />

4. bazris gamokvlevis mniSvnelovani etapia dargobrivi<br />

koniunqturis gamokvleva. misi mizania dadgindes<br />

dargis ganviTarebis ZiriTadi perspeqtivebi<br />

mocemuli saxis produqciis warmoebis, gasaRebis,<br />

momgebianobis da sxva TvalsazrisiT. es etapi moicavs<br />

Semdeg stadiebs: dargis nomenklaturis produqciaze<br />

moTxovnis cvlilebis analizi; dargobrivi<br />

struqturis analizi; dargis ganviTarebis<br />

tendenciebis gansazRvra.<br />

dargis nomenklaturis produqciaze moTxovnis cvlilebis<br />

analizi xorcieldeba saqonelbrunvisa da moTxovnis<br />

Sesabamisobis dadgenis safuZvelze. amis Sedegad vlindeba<br />

bazarze arsebuli pozitiuri da negatiuri movlenebi. ase<br />

magaliTad, xarvezebi produqciis warmoebis sferoSi gamoixateba<br />

produqciis deficitSi, SezRudul asortimentSi,<br />

147


mdare xarisxSi da a. S. produqciis gasaRebis sferoSi arsebuli<br />

xarvezebia mouqneli komerciuli aparati, savaWro qselis<br />

araracionaluri gamoyeneba, aradamakmayofilebeli<br />

reklama da a. S.<br />

dargobrivi struqturis analizi gulisxmobs iseTi sawarmoebis<br />

saqmianobis analizs, rogoricaa: analogiuri produqciis<br />

mwarmoeblebi; urTierTSemcvleli saqonlis mwarmoeblebi;<br />

konkurentebi; mimwodeblebi; momxmareblebi da<br />

sxva. maTi saqmianobisa da varaudebis Seswavla saSualebas<br />

iZleva gamovlindes dargobrivi struqturis sasurveli da<br />

arasasurveli variantebi.<br />

sasaqonlo bazris dargobrivi tendenciebis analizis<br />

stadiaze ganisazRvreba bazris ganviTarebis persperqtivebi.<br />

am stadiaze muSavdeba gadawyvetilebebi produqciis warmoebis<br />

Semdgomi ganviTarebis Sesaxeb. mis centralur problemas<br />

warmoadgens saqonlis sasicocxlo ciklis xangrZlivobis<br />

dadgena.<br />

bazris gamokvlevis aRniSnuli etapebi da stadiebi ZiriTadad<br />

amowuravs sasaqonlo-regionuli bazris gamokvlevisadmi<br />

wamoyenebul moTxovnebs. magram vinaidan igi Semoifargleba<br />

mxolod im bazris CarCoebiT, romelzec konkretuli<br />

sawarmo yidis Tavis saqonels, ver iZleva srul warmodgenas<br />

bazris saerTo problemebis Sesaxeb. saqme is aris,<br />

rom swori gadawyvetilebis miReba SeuZlebelia saerTo<br />

erovnuli da msoflio bazrebis pirobebis saTanado gamokvlevis<br />

gareSe. am pirobebidan gansakuTrebiT aRsaniSnavia:<br />

ekonomikis ganviTarebis miRweuli done erovnul da msoflio<br />

ekonomikis masStabiT; teqnologiuri miRwevebi, romlebic<br />

aqtiurad zemoqmedeben gasaRebis bazarze; saxelmwifo<br />

politikis da saerTaSoriso mdgomareobis gavlena bazris<br />

mdgomareobaze; fasebis done erovnul da msoflio bazarze;<br />

valutis kursi; sagadasaxado politika; demografiuli faqtorebi;<br />

kulturul-eTikuri aspeqtebi; eTnikuri konfliqtebi<br />

da sxva.<br />

5. bazris gamokvlevis sistemaSi daskvniT etaps warmoadgens<br />

im SesaZleblobebisa da siZneleebis analizi,<br />

romelic dakavSirebulia warmoeba-gasaRebis<br />

operaciebis gafarToebasa da maT warmatebiT ganxorcielebasTan.<br />

am etapze gamokvlevis obieqti<br />

xdeba Semdegi maCveneblebi: warmoeba-gasaRebis<br />

148


programis ganaxleba; cvlileba asortimentul<br />

koncefciaSi; gasaRebis axali bazris Zieba; fasebis<br />

politikis gadasinjva; konkurentebTan urTierTobis<br />

mogvareba da sxva. aRniSnuli sakiTxebis Sesaxeb<br />

gadawyvetilebis SemuSavebis procesSi mxedveloba-<br />

Si miiReba, rogorc konkrentul sasaqonlo-regionul,<br />

ise erovnul da msoflio bazarze arsebul<br />

mdgomareoba.<br />

sasaqonlo bazris gamokvlevis Sedegebi gamoiyeneba sawarmoebis<br />

(firmebis) <strong>marketingis</strong> strategiisa da taqtikis<br />

gansazRvris procesSi. gamokvlevis Sedegebis safuZvelze<br />

xdeba gadawyvetilebebis dasabuTeba iseT sakiTxebze rogoricaa:<br />

bazris koniunqturis Sefaseba; bazris tevadobis gansazRvra;<br />

sawarmoo programis Sedgena; asortimentuli koncefciis<br />

SemuSaveba; fasebis politikis gansazRvra; bazris<br />

segmentacia da sxva.<br />

8.2. bazris tevadoba. prognozireba<br />

bazari, rogorc mTlianad, ise calkeuli sasaqonlo<br />

jgufisa da regionis mixedviT xasiaTdeba garkveuli tevadobiT.<br />

bazris tevadobis cnebaSi igulisxmeba bazarze saqonlis<br />

realizaciis SesaZlo moculoba. es debuleba Tavis-<br />

Tavad sworia, magram saWiroebs garkveul dazustebas. saqme<br />

is aris, rom saqonlis realizaciis SesaZlo moculoba ar unda<br />

gaigivebuli myidvelobiTi moTxovnis sididesTan. bazarze<br />

saqonlis (momsaxurebis) realizaciis SesaZlo moculoba<br />

anu bazris tevadoba unda ganisazRvros, erTi mxriv, moTxovnis,<br />

xolo meore mxriv, sasaqonlo miwodebis TanafardobiT.<br />

am TanafardobaSi moTxovna gansazRvravs saqonlis Se-<br />

Zenis SesaZleblobas, xolo miwodeba am SesaZleblobis realuri<br />

dakmayofilebis dones. sxva Tanabar pirobebSi, rodesac<br />

moTxovna metia miwodebaze saqonlis gayidvis SesaZlo<br />

moculobas gansazRvravs miwodeba, xolo rodesac miwodeba<br />

sWarbobs moTxovnas, saqonlis SeZenis SesaZleblobas gansazRvravs<br />

moTxovna. moTxovnasa da miwodebas Soris Tanafardoba<br />

ar aris ucvleli sidide. fasebis moZraoba (sxva<br />

faqtorebTan erTad) iwvevs am Tanafardobis cvlilebas da<br />

sabazro wonasworobis damyarebas.<br />

149


aRniSnulidan gamomdinare bazris tevadoba unda iqnes<br />

gagebuli, rogorc saqonlis yidva-gayidvis realuri Tanafardoba.<br />

amis gaTvaliswinebiT bazris tevadoba ganisaz-<br />

Rvreba miwodebuli saqonlis fasebis jamisa da misi Sesabamisi<br />

myidvelobiTi moTxovnis moculobiT.<br />

bazris ganviTarebis, misi tevadobis gansazRvris dros<br />

amosaval moments warmoadgens moTxovna, miwodeba da fasi.<br />

amasTan unda vicodeT, rom bazris tevadoba, misi cvlileba<br />

damokidebulia mraval pirobaze da faqtorze. isini SeiZleba<br />

iyvnen socialuri, ekonomikuri, demografiuli da bunebriv-klimaturi<br />

xasiaTis matareblebi. bazris tevadobis ganmsazRvreli<br />

pirobebisa da faqtorebis mTeli sistema SeiZleba<br />

dajgufdes Semdegi Taviseburebis gaTvaliswinebiT:<br />

� bazris tevadobis ganviTarebis ganmsazRvreli pirobebi;<br />

� bazris tevadobis ganviTarebis ganmsazRvreli wyaroebi;<br />

� bazris tevadobis ganviTarebis ganmsazRvreli faqtorebi.<br />

bazris arsebobis, misi tevadobis cvlilebis pirobas<br />

warmoadgens moTxovna da miwodeba. isini evlinebian, rogorc<br />

bazris elementebi, misi ori mxare, romelTa gareSe ar<br />

arsebobs bazari. bazris subieqtebia myidveli da gamyidveli.<br />

myidveli bazarze gamodis Tavisi moTxovniT, rac fulad<br />

maCvenebelSia gamosaxuli, xolo gamyidvels gamoaqvs saqoneli<br />

(momsaxureba), rac agreTve fasis meSveobiT fulad Sefasebas<br />

Rebulobs.<br />

bazris arsebobis wyaros warmoadgens sasaqonlo warmoeba<br />

da myidvelTa fuladi Semosavali. isini gvevlinebian<br />

ra miwodebisa da moTxovnis formirebis wyaroebad saboloo<br />

jamSi ganapirobeben bazris arsebobas.<br />

bazris ganviTarebis ganmsazRvrel faqtorebs warmoadgenen:<br />

miwodebuli saqonlis fasebis done; fasiani momsaxurebis<br />

tarifebis done; mosaxleobis calkeuli saqonliT<br />

uzrunvelyofis done; myidvelTa raodenoba, maTi gemovneba<br />

da midrekileba; samomxmareblo molodini; fasebi SeuRlebul<br />

da urTierTSemcvlel saqonelze; gamyidvelTa ricxvi; gadasaxadebis<br />

sidide; mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi Semadgenloba,<br />

ganaTleba, profesia da sxva; urbanizaciis procesi;<br />

bunebriv-klimaturi Taviseburebebi da a. S.<br />

150


marketinguli saqmianobis mniSvnelovani etapia bazris<br />

ganviTrebis maCvenebelTa prognozireba. praqtikaSi miRebulia<br />

prognozebis klasifikacia iseTi niSnebis gaTvaliswinebiT<br />

rogoricaa: prognozirebis obieqti; prognozirebis gavrcelebis<br />

teritoriuli masStabi; prognozirebis xangrZlivoba;<br />

prognozirebis procesSi gamoyenebuli meTodebis raodenoba<br />

da a. S.<br />

prognozirebis obieqtis mixedviT marketingul saqmianobaSi<br />

arsebuli prognozirebis ZiriTadi saxeebia: moTxovnis<br />

moculobisa da struqturis prognozi; saqonlis warmoebis<br />

moculobisa da struqturis prognozi; saqonelbrunvis<br />

prognozi da a. S.<br />

prognozebis gavrcelebis teritoriuli masStabebis<br />

gaTvaliswinebiT ganasxvaveben mTeli qveynis an misi calkeuli<br />

regionis (avtonomia, mxare, qalaqi, raioni) mixedviT Sesrulebul<br />

prognozs.<br />

prognozebis gamoyenebis xangrZlivobis gaTvaliswinebiT<br />

ganasxvaveben moklevadian, saSualovadian da grZelvadian<br />

prognozebs.<br />

prognozirebis procesSi gamoyenebuli meTodebis raodenobis<br />

gaTvaliswinebiT gamoyofen simpleqsur, dupleqsur<br />

da kompleqsur prognozebs. simpleqsuri prognozebi<br />

Sesrulebulia erT romelime meTodis gamoyenebiT. dupleqsuri<br />

— ori meTodis, xolo kompleqsuri — sami da meti meTodis<br />

gamoyenebiT.<br />

bazris ganviTarebis maCvenebelTa prognozirebis mizniT<br />

ZiriTadad gamoiyeneba Semdegi meTodebi:<br />

� eqstrapolaciis meTodi;<br />

� normatiuli meTodi;<br />

� eqspertuli Sefasebis meTodi;<br />

� elastikurobis koeficienti;<br />

� ekonomikur-maTematikuri modelireba.<br />

eqsploataciis meTodi gulisxmobs ukve Camoyalibebuli<br />

kanonzomierebebis, tendenciebis, tempebisa da proporciebis<br />

gavrcelebas momaval (saprognozo) periodze. eqstrapolacia<br />

karg Sedges iZleva maSin, rodesac saprognozo<br />

maCveneblis ganviTarebis ganmsazRvreli faqtorebi arsebi-<br />

Tad ar icvleba saprognozo periodSi.<br />

151


eqstrapolaciis meTodis gamoyenebiT saqonelbrunvis<br />

prognozirebis martivi magaliTia: savaWro sawarmoSi ukanaskneli<br />

xuTi wlis manZilze, noembris TveTa mixedviT saqonelbrunvis<br />

moculobis jamma Seadgina 250 aTasi lari. dekembris<br />

TveTa mixedviT analogiuri maCvenebeli Seadgens<br />

399 aTas lars. am monacemebis mixedviT dekembris TveTa saqonelbrunvis<br />

koeficienti noembris TveTa saqonelbrunvis mimarT<br />

Seadgens 114% (399 : 350 ⋅ 100). Tu mimdinare wlis noembris<br />

Tvis saqonelbrunvam Seadgina 75 aTasi lari, maSin dekembris<br />

Tvis mosalodneli saqonelbrunvis prognozi ganisaz-<br />

Rvreba 85,5 aTasi lariT (75:114:100).<br />

normatiuli meTodi gulisxmobs perspeqtiuli normebisa<br />

da normativebis gamoyenebiT ama Tu im maCveneblis ganviTarebis<br />

prognozirebas. normebi da normativebi sxvadasxva<br />

saxisaa. samrewvelo sawarmoebisTvis gansakuTrebiT saWiroa<br />

nedleulis, masalebis, saTbobisa da eleqtroenergiis<br />

xarjvis normebi. vaWrobaSi saqonlis maragis normativebi,<br />

kvebis produqtebisa da msubuqi mrewvelobis saqonlis moxmarebis<br />

normebi, xangrZlivi moxmarebis saqonlis moxmarebis<br />

normativebi da sxva.<br />

moxmarebis rekomendebuli normebi da normativebi gamoiyeneba<br />

samomxmareblo saqonlis moTxovnis prognozirebis<br />

mizniT. es normebi SeiZleba warmatebiT gamoiyenos savaWro<br />

sawarmom komerciuli gadawyvetilebis dasabuTebis procesSi.<br />

magaliTad, msxvil specializebul savaWro sawarmos<br />

(firmas), romelic qalaqis fexsacmlis bazris 30% flobs,<br />

normatiuli meTodis gamoyenebiT SeuZlia gansazRvros fexsacmlis<br />

gayidvis mosalodneli moculoba. kerZod, fexsacmlis<br />

wliuri moxmarebis norma Seadgens — 4,3 wyvils, xolo<br />

qalaqis mosaxleoba — 250 aTas suls. am monacemebidan gamomdinare<br />

sawarmos wliuri moTxovnileba fexsacmlis resursebze<br />

Seadgens 354,3 aTas wyvils (250000 ⋅ 4,3 : 30).<br />

eqsperimentuli Sefasebis meTodi anu eqspertiza emyareba<br />

eqspertebis (specialistTa jgufi) gamocdilebasa da<br />

intuicias. am meTodis gamoyenebis aucilebloba ganpirobebulia<br />

saTanado informaciis uqonlobiT. maRalkvalificiuri<br />

specialistebisagan Sedgenil eqspertTa jgufs eZlevaT<br />

kiTxvebi (zogjer maTgan iReben intervius), romelzec maT<br />

unda gascen pasuxi. miRebuli pasuxebi logikuri koreqtire-<br />

152


is Semdeg safuZvlad edeba komerciuli gadawyvetilebis<br />

miRebas.<br />

prognozirebis procesSi elastikurobis koeficientis<br />

gamoyeneba saSualebas iZleva ganisazRvros saprognozo<br />

sididis ganviTarebis ZiriTadi mimarTulebebi. es meTodi<br />

gansakuTrebiT farTod gamoiyeneba moTxovnis prognozirebis<br />

procesSi. misi gamoyeneba SesaZleblobas iZleva ganisaz-<br />

Rvros Tu rogor elsatikuria moTxovna fuladi Semosavlis,<br />

fasis an sxva maCveneblebis mimarT.<br />

moTxovnis elsatikuroba fuladi Semosavlebis mimarT<br />

SeiZleba ganisazRvros Semdegi martivi gantolebiT:<br />

moTxovnis sididis<br />

procentuli cvlileba<br />

moTxovnis elastikuroba<br />

Semosavlebis<br />

mimarT =<br />

Semosavlebis<br />

sididis<br />

procentuli cvlileba<br />

Tu moTxovnis sididis zrda Seadgens 30%, xolo fuladi<br />

Semosavlebis zrda 20%, aseT SemTxvevaSi moTxovna elastikuria<br />

fuladi Semosavlebis mimarT, xolo elsatikuriobis<br />

koeficienti Seadgens 1,5-s (30 : 20). im SemTxvevaSi Tu<br />

moTxovnis zrdis tempi Seadgens 20%, xolo fuladi Semosavlebisa<br />

— 30%, maSin moTxovnis elastikurobis koeficienti<br />

ganisazRvreba 0,67 punqtiT, rac imas niSnavs, rom moTxovna<br />

ar aris elastikuri fuladi Semosavlebis mimarT. Amrigad,<br />

moTxovna elsatikuria maSin, roca elsatikurobis koeficienti<br />

aRemateba erTs, xolo araelastikuria maSin, roca er-<br />

Tze naklebia.<br />

moTxovnis elsatikuroba fasis mimarT SeiZleba ganisazRvros<br />

Semdegi gantolebiT:<br />

moTxovnis sididis<br />

procentuli cvlileba<br />

moTxovnis elastikuroba<br />

fasis mimarT =<br />

fasis procentuli cvlileba<br />

prognozirebis procesSi farTod gamoiyeneba ekonomikur-maTematikuri<br />

meTodebi da modelebi. am meTodebs (modelebs)<br />

ekonomikur-maTematikuri ewodeba imitom, rom ekonomikuri<br />

maCveneblebis prognozireba xdeba maTematikuri<br />

xerxebis gamoyenebiT. Ekonomikur-maTematikuri modelireba sa-<br />

Sualebas iZleva saprognozo sididis ganviTarebis mosalodneli<br />

mimarTulebebi ganisazRvros (gaizomos) masze moqmedi<br />

faqtorebis gaTvaliswinebiT. magaliTad, moTxovnis ganviTa-<br />

153


ebis perspeqtivebi ganisazRvros fuladi Semosavlebis, fasebis,<br />

sasaqonlo resursebis, mosaxleobis ricxovnobis da sxva<br />

faqtorebis gaTvaliswinebiT.<br />

prognozirebis procesSi xSirad iyeneben mravlobiTi<br />

regresis gantolebebs, romlebic warmogvidgeba wrfivi, xarisxobrivi<br />

da logariTmuli gantolebebis saxiT. TiToeuls<br />

aqvs Semdegi zogadi saxe:<br />

wrfivs — 0 1 1 2 2 ... n n;<br />

x x x y α α α α + + + =<br />

α1<br />

α2<br />

αn<br />

xarisxobrivs — y = α 0 ⋅ x1<br />

⋅ x2<br />

... xn<br />

;<br />

logariTmuls —<br />

lg y = α 0 + α1<br />

lg x1<br />

+ α 2 lg x2<br />

+ ... + α n lg xn;<br />

sadac: y — aris saprognozo maCvenebeli;<br />

x — sarpognozo sidideze moqmedi faqtori;<br />

α — gantolebis parametriT<br />

marketinguli kvlevis obieqtis mixedviT saprognozo<br />

maCvenebeli gansxvavebulia. igi erT SemTxvevaSi SeiZleba gamovlindes<br />

produqciis warmoebis, xolo sxva SemTxvevaSi saqonel-brunvis,<br />

sasaqonlo miwodeba-moTxovnis an sxva maCveneblis<br />

saxiT.<br />

sacalo saqonelbrunvis an moTxovnis ganviTarebis<br />

prognozirebis mizniT mravlobiTi regresis mravalfaqtoriani<br />

modelis agebisaTvis saWiroa sxvadasxva samuSaoebis<br />

Catareba. maT Soris ZiriTadia: saqonelbrunvis an moTxovnis<br />

cvlilebis gamomwvevi ZiriTadi faqtorebis gamovlena;<br />

calkeuli faqtoris gavlenis donis gansazRvra; modelis<br />

maTematikuri formis SerCeva; gantolebis parametrebis gansazRvra;<br />

saprognozo maCveneblis gaangariSeba da sxva.<br />

154<br />

8.3. bazris segmentacia rogorc bazris<br />

gamokvlevis meTodi<br />

Tanamedrove <strong>marketingis</strong> koncefciis Sesabamisad sawarmom<br />

yovelmxriv unda gaiTvaliswinos bazarze myidvelTa<br />

mier warmodgenili mravalferovani moTxovnebi. momxmarebelTa<br />

suverenitetis AaRiarebis gaTvaliswinebiT <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurma unda uzrunvelyos bazarze warmodgenil mxareTa<br />

(myidveli an gamyidveli) interesebis urTierTSexameba.<br />

swored aseT pirobebSi miiRweva erTi mxriv momxmarebelTa


gonivruli moTxovnis maqsimaluri dakmayofileba, xolo meore<br />

mxriv, saqonlis (momsaxurebis) Seuferxebeli realizacia<br />

da mogebis zrda.<br />

momxmarebelTa interesebis maqsimaluri gaTvaliswineba<br />

moiTxovs moqnili sabazro meqanizmis Camoyalibebas, ra-<br />

Sic mniSvnelovan rols asrulebs marketinguli kvlevis<br />

gaRrmaveba. am mimarTulebiT mniSvnelovani RonisZiebaa bazris<br />

segmentacia, anu misi dayofa garkveul nawilebad (segmentebad).<br />

segmentacia, upirveles yovlisa, bazris marketinguli<br />

kvlevis meTodia. misTvis damaxasiaTebelia drosa da sivrceSi<br />

saqonelze (momsaxurebaze) arsebuli moTxvnisa da miwodebis<br />

dayofa garkveuli segmentis, anu niSnebis mixedviT.<br />

bazris ZiriTadi segmentia momxmarebeli, anu momxmarebelTa<br />

is erToblioba, romelic erTgvarovnad reagirebs bazarze<br />

marketinguli samsaxuris mier organizebul stimulirebis<br />

saSualebebze.<br />

amis gaTvalsiwinebiT, bazris segmentacia es aris bazris<br />

dayofa momxmarebelTa iseT jgufebad, romlebic er-<br />

Tgvarovnad reagireben gamyidvelTa mier organizebul sxva<br />

stimulze. ganasxvaveben miznobrivi marketinguli kvlevis<br />

sam safexurs: bazris segmentacia, miznobrivi bazris Sefaseba<br />

da SerCeva da bazrebze saqonlis (momsaxurebis) pozicireba.<br />

segmentaciis mizania bazris funqcinirebis konkretuli<br />

pirobebis gamovlena da maTi maqsimaluri gaTvaliswinebis<br />

gziT mogebis (Semosavlis) gadideba. am aspeqtSi <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurma pasuxi unda gasces kiTxvebze:<br />

� visTvisaa gankuTvnili konkretuli saqoneli (momsaxureba)?<br />

� sad imyofeba misi konkretuli momxmarebeli?<br />

� ra gziT umjobesia calkeuli momxmareblisaTvis saqonlis<br />

(momsaxurebis) miwodeba?<br />

aRniSnulidan gamomdinare, sawarmos <strong>marketingis</strong> samsaxuris<br />

winaSe dgas Semdegi amocanebi:<br />

� momxmarebelTa realuri (aSkara da potenciuri)<br />

moTxovnis gamovlena, rogorc mTeli qveynis, ise<br />

calkeuli regionis mixedviT;<br />

155


� momxmarebelTa erTgvarovani jgufebis dadgena, Semosavlis<br />

sqesis, asakisa da sxva niSnis gaTvaliswinebiT;<br />

� momxmarebelTa damokidebuleba saqonlis (momsaxurebis)<br />

xarisxis da fasis mimarT;<br />

� savaWro momsaxurebis (servisis) gansazRvra;<br />

� xarjebisa da Semosavlebis Tanafardobis dadgena<br />

da sxva.<br />

bazris segmentaciis procesSi mxedvelobaSi miiReba<br />

segmentebis SerCevis kriteriumebi. igi warmoadgens sawarmos<br />

mier bazris segmentaciis procesSi arCevanis gakeTebis<br />

dasabuTebis safuZvels. kriteriumis raodenoba damokidebulia<br />

bazris tipze da misi tevadobis ganmsazRvrel faqtorebze.<br />

segmentaciis ZiriTad kriteriumad miCneulia: segmentis<br />

sidide, perspeqtiuloba, xelmisawvdomoba, konkurentunarianoba,<br />

momgebianoba (rentabeloba) da sxva.<br />

1. segmentis sidide warmoadgens im sazRvars, romlis<br />

farglebSic navaraudevia SerCeuli segmentis funqcionireba.<br />

igi safuZvlad edeba sawarmos asortimentul<br />

politikis SemuSavebas, produqciis (momsaxurebis)<br />

warmoebis masStabebis gansazRvras da gasaRebis<br />

saqmianobis organizacias. amis gamo segmentis sididis<br />

gansazRvris dros mxedvelobaSi miiReba: momxmarebelTa<br />

realuri moTxovnis masStabi; misi dakmayofilebisaTvis<br />

saWiro saqonlis (momsaxurebis) warmoebis<br />

SesaZleblobebi; saqonelgamtari arxebis mdgomareoba;<br />

segmentaciis xarjebisa da Sedegebis Tanafardoba<br />

da sxva.<br />

2. segmentaciis perspeqtiuloba gulisxmobs erTi<br />

mxriv, drois im monakveTis dadgenas, romelSic garantirebulia<br />

mocemuli segmentis stabiluri funqconireba,<br />

xolo meore mxriv, segmentaciis efeqtianobis<br />

donis SenarCunebis SesaZleblobis gansaz-<br />

Rvra. amrigad, rac ufro metia mocemuli segmentis<br />

funqcionirebis xangrZlivoba da rac ufro momgebiania,<br />

miT ufro misaRebi da perspeqtiulia igi sawarmosTvis.<br />

3. bazris calkeuli segmenti realurad xelmisawvdomi<br />

unda iyos rogorc sawarmosTvis, ise momxmareblisTvis.<br />

mimwodebelma unda SesZlos SerCeuli seg-<br />

156


mentis mixedviT saqonlis (momsaxurebis) drouli<br />

warmoeba da momxmareblisaTvis miwodeba. mas unda<br />

gaaCndes amisaTvis saWiro teqnika, teqnologia, nedleuli,<br />

gasaRebis arxebi, stimulirebis saSualebebi<br />

da sxva komponentebi. igi yovelmxriv unda iRvwodes,<br />

raTa saqoneli momxmareblisaTvis xelmisawvdomi<br />

gaxdes.<br />

4. segmentaciis konkurentunarianoba dakavSirebulia<br />

erTi mxriv, bazarze, xolo meore mxriv, sawarmos SesaZleblobebze<br />

warmatebiT ibrZolos segmentis dauflebisa<br />

da SenarCunebisaTvis. am saqmeSi mTavar<br />

rols asrulebs saqonlis (momsaxurebis) konkurentunarianoba,<br />

gasaRebis stimulireba (reklama, fasi, momsaxurebis<br />

servisi da a. S.), warmoebisa da realizaciis<br />

xarjebi da sxva faqtorebi.<br />

5. segmentaciis erT-erT mniSvnelovan kriteriums<br />

warmoadgens saqmianobis momgebianobis uzrunvelyofa.<br />

sawarmos mier SerCeuli segmenti racionalurad<br />

CaiTvleba maSin, Tu igi momgebiania. amis dadgenis<br />

mizniT saWiroa sawarmom detalurad gaanalizos<br />

segmentis funqcionirebis ganmsazRvreli iseTi faqtorebi,<br />

rogoricaa: moTxovna, danaxarjebi, saqonlis<br />

sargeblianoba, bazris tevadoba da a. S.<br />

bazris segmentacia ramdenadme gansxvavebul principebs<br />

(niSnebs, faqtorebs) emyareba samomxmareblo saqonlisa<br />

da sawarmoo daniSnulebis saqonlis bazrebze.<br />

samomxmareblo saqonlis bazarze moqmedi ZiriTadi<br />

faqtorebia (principebia):<br />

� demografiuli faqtori;<br />

� geografiuli faqtori;<br />

� socialur-ekonomikuri faqtori;<br />

� fsiqologiuri faqtori.<br />

segmentaciis es principebi kompleqsuri xasiaTisaa da<br />

mWidrod arian erTmaneTTan dakavSirebuli.<br />

1. demografiuli faqtori anu segmenti, moicavs mosaxleobis<br />

raodenobas, ojaxis Semadgenlobas, maT<br />

sqesobriv-asakobriv, erovnul, sarwmunoebriv da<br />

sxva niSnebs. am niSnebis mixedviT gamoiyofa momxmarebelTa<br />

jgufebi — axalgazrdebi, xandazmulebi,<br />

qalebi, mamakacebi, soflad da qalaqad mcxovrebni,<br />

157


158<br />

liderebi da autsaiderebi da a. S. TiToeuli jgufi<br />

xasiaTdeba momxmarebisadmi gansxvavebuli midrekilebiT,<br />

rac segmentaciis dros miiReba mxedveloba-<br />

Si.<br />

2. bazris segmentaciis geografiuli anu teritoriuli<br />

principi gulisxmobs qveynis erTiani bazridan<br />

calkeuli regionis bazris gamoyofas. am niSnis mixedviT<br />

SeiZleba gamoiyos mWidrod da naklebad dasaxlebuli,<br />

ganviTarebuli da CamorCenili, mwarmoebeli<br />

da momxmarebeli, mSrali da teniani regionebi<br />

da a. S. TiToeuli maTganisaTvis damaxasiaTebelia<br />

saqonlis SeZenisa da moxmarebisadmi Taviseburi damokidebuleba,<br />

rac sawarmom unda gaiTvaliswinos<br />

Sesabamisi segmentis SerCevis procesSi.<br />

3. bazris segmentacia socialuri-ekonomikuri pricipis<br />

mixedviT gulisxmobs — segmentTa farTo speqtris<br />

gaTvalsiwinebas. am SemTxvevaSi gansakuTrebuli<br />

yuradReba unda mieqces moTxovnis ganmsazRvreli<br />

faqtorebis (Semosavali, fasi, mosaxleobis socialur-profesiuli<br />

Semadgenloba, saqonlis samomxmareblo<br />

Sefaseba, momsaxurebis servisi da<br />

sxva) analizs. am faqtorebis gaTvaliswinebiT sawarmom<br />

SeiZleba gamoyos sasaqonlo, samomxmareblo<br />

da savaWro segmentebi:<br />

� sasaqonlo segmenti gulisxmobs saqonlis erTobliobidan<br />

calkeuli maTganis gamocalkavebas misi daniSnulebis,<br />

xarisxis, prestiJulobis, fasis da sxva<br />

niSnebis mixedviT;<br />

� samomxmareblo segmenti orientirebulia momxmarebelTa<br />

qcevaze, myidvelTa moTxovnaze, myidvelis<br />

tipze, maT qcevaze da a. S.;<br />

� savaWro segmenti gulisxmobs sawarmos orientacias<br />

komerciuli saqmianobis srulyofaze. es miiRweva<br />

gasaRebis stimulirebis, gasaRebis, arxebis gafar-<br />

Toebis, saqonlis gayidvis formebis srulyofis da<br />

sxva RonisZiebebiT.<br />

4. segmentacia fsiqologiuri principis mixedviT gulismxobs<br />

momxmarebelTa cxovrebis stilSi, individualur<br />

qcevaSi, urTierTdamokidebulebebSi arsebuli<br />

Taviseburebebis gaTvaliswinebiT mosaxleo-


is dajgufebas erTgvarovan tipebad. momxmarebel-<br />

Ta fsiqologiaze arsebiT gavlenas axdens sazogadoebaSi<br />

kuTvnili adgili, cxovrebis wesi, individualuri<br />

Cvevebi, molodini da sxva. amis gaTvalsiwinebiT<br />

momxmareblebs eqnebaT garkveuli kompleqsi<br />

calkeuli saqonlis, savaWro oboieqtis, momsaxurebis<br />

kulturis da sxva maCveneblebis mimarT. es damokidebuleba<br />

SeiZleba iyos susti, saSualo an Zlieri.<br />

momxmarebelTa fsiqikaze did gavlenas axdens<br />

saqonlis xarisxi, prestiJuloba, fasi, momsaxurebis<br />

kultura da sxva faqtorebi. maTi gamovlena sakmaod<br />

rTulia. amisaTvis sawarmos marketingulma<br />

samsaxurma unda moaxdinos SerCeviTi sociologiuri<br />

dakvirvebebi, gamoavlinos momxmarebelTa pirovnuli<br />

Tvisebebi da ganazogados igi.<br />

sawarmoo daniSnulebis saqonlis bazris segmentaciis<br />

ZiriTadi principebia: geografiuli, qceviTi, organizaciuli<br />

da Sesyidvis praqtika.<br />

1. geografiuli faqtoris gaTvalsiwinebiT firma axdens<br />

myidveli organziaciebis dajufebas maTi adgilmdebareobis<br />

gaTvaliswinebiT. am niSnis mixedviT<br />

gamoiyofa ZiriTadi da araZiriTadi momxmarebeli,<br />

intensiuri da araintensiuri regioni da sxva.<br />

2. qcevis faqtori aeerTianebs iseT maCveneblebs, rogoric<br />

aris: myidvelis saorientacio sargebeli; Se-<br />

Zenili saqonlis daniSnuleba da moxmarebis intensivoba;<br />

myidveli firmis statusi; firmis saqonlisadmi<br />

myidvelTa erTgulebis xarisxi; myidvelis<br />

mzadyofna saqonlis Sesyidvisadmi da a. S.<br />

saorientacio sargebeli aris myidvelis gaTvlebi Se-<br />

Zenili biznes-saqonlis saeqsploatacio Tvisebebis Sesaxeb<br />

da dakavSirebulia gamoyenebis xangrZlivobasTan, simZlavresTan,<br />

sargeblianobasTan; ekonomiuroba, transportirebis<br />

unari da a. S.<br />

saqonlis daniSnuleba unda ganisazRvros misi adgiliT<br />

gamoyenebis procesSi. igi SeiZleba iyos ZiriTadi an<br />

damxmare nedleuli da masala, rac saqonels gansxvavebul<br />

mniSvnelobas aniWebs. moxmarebis intensivobis gaTvaliswinebiT<br />

ganasxvaveben aqtiuri, zomieri da pasiuri moxmarebis<br />

produqts.<br />

159


myidveli firmis statusi ganisazrvreba Sesyidvebis<br />

xasiaTis gaTvalsiwinebiT. myidveli, romelic sistematurad<br />

axorcielebs ucvlel gameorebiT Sesyidvas sargeblobs gamyidvelis<br />

SeRavaTebiT, maSin axali Sesyidvebi da modificirebuli<br />

Sesyidvebi moklebulia aseT SeRavaTebs.<br />

saqonlisadmi damokidebulebisa da erTgulebis mixedviT<br />

mimwodeblebi ganasxvaveben dadebiTad, loialurad da<br />

uaryofiTad ganwyobil klientebs. TiToul maTganTan ur-<br />

TierToba myardeba gansxvavebuli sabazro segmentebiT.<br />

Biznes-saqonlis bazris segmentaciis organizaciul<br />

faqtorSi erTiandeba myidvel organziaciaTa adgilmdebareoba,<br />

maTi sakuTari kapitalis moculoba, momuSaveTa raodenoba,<br />

dargis specifika da sxva.<br />

Sesyidvis praqtikis faqtori iTvalsiwinebs sawarmoo<br />

daniSnulebis bazris segmentaciis iseT aspeqtebs rogoricaa:<br />

momaragebis organizacia, myidveli firmebis specializacia;<br />

myidvelebTan arsebuli urTierTobis praqtika; miwodebis<br />

pirobebi; angariSsworebis wesi da sxva. TiToeul CamoTvlil<br />

SemTxvevaSi mimwodebeli myidvelTan amyarebs Sesabamis<br />

urTierTobas. magaliTad, mxsvil myidvelebTan<br />

axorcielebs centralizebul miwodebas, sxva SemTxvevaSi<br />

decentralizebul miwodebas, xolo zogjer maTTan urTierTobas<br />

dilerebis meSveobiT axorcielebs. aseTi garemoeba<br />

bunebrivad dakavSirebulia myidveli organizaciis (firmis)<br />

masStabebTan, rac zogjer segmentaciis calke faqtorad ganixileba.<br />

8.4. bazris miznobrivi segmenti,<br />

misi Sefaseba da SerCeva<br />

bazars mravali segmenti gaaCnia. konkretuli pirobebis<br />

mixedviT TiToeuli segmentis mniSvneloba da gamoyenebis<br />

SesaZleblobebi gansxvavebulia. amitom sawarmos (firmis)<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuri unda ecados SearCios maTgan arsebiTi<br />

(mTavari) da Tavisi ZiriTadi Zalisxmeva masze gadaitanos.<br />

amasTan dakavSirebiT sawarmos <strong>marketingis</strong> samsaxuris<br />

winaSe daismis ori ZiriTadi kiTxva:<br />

� bazris romeli segmenti SearCios?<br />

� rogor gansazRvros misTvis ufro xelsayreli (anu<br />

miznobrivi) segmenti?<br />

160


segments, romelsac marketingul saqmianobaSi sawarmo<br />

upiratesobas aniWebs, miznobrivi segmenti ewodeba. sawarmo<br />

Tavis saqmianobaSi marketingul orientacias swored miznobriv<br />

segmentze iRebs. sawarmos mier marketinguli saqmianobis<br />

orientirebad garkveuli segmentis (segmentebis) Sefasebas<br />

da aRiarebs miznobrivi segmentis SerCevis procesi<br />

ewodeba.<br />

miznobrivi segmentis swori arCeva xels uwyobs bazarze<br />

SeRwevis strategiis warmatebul realizacias. am procesze<br />

moqmedi ZiriTadi faqtorebia: saqonlis miwodebis pirobebi;<br />

saqonlis erTgvarovnobis xarisxi; saqonlis sasicocxlo<br />

cikli; bazris erTgvarovnebis xarisxi; konkurentTa<br />

marketinguli strategia da sxva.<br />

miwodebis faqtori aerTianebs saqonlis, resursebis<br />

da warmoebis danaxarjebis erTobliobas. miznobrivi segmentis<br />

arCevis dros sawarmom, upirveles yovlisa, unda gansaz-<br />

Rvros miznobriv bazarze gasatani saqonlis saxeoba, raodenoba,<br />

xarisxi da sxva parametrebi. amis Semdeg ganisazRvreba<br />

resursebis raodenoba (nedleulis saxeoba, masalebi, sim-<br />

Zlavreebi, teqnologia, energetikuli resursebi da sxva),<br />

romelic saWiroa miznobrivi segmentis Sesabamisad bazarze<br />

gasatani saqonlis dasamzadeblad. paralelurad ganisaz-<br />

Rvreba is danaxarjebic, romlebic saWiroa saqonlis warmoebisa<br />

da gasaRebisaTvis.<br />

saqonlis erTgvarovnobis xarisxi ganapirobebs momxmarebelTa<br />

konkretul damokidebulebas calkeuli saqonlisadmi,<br />

rac gaTvaliswinebul unda iqnes gamyidvelTa saqmianobaSi.<br />

saqonlis erTgvarovneba, erT SemTxvevaSi mis unikalobasa<br />

da erTsaxeobaze mianiSnebs. magaliTad, forToxali,<br />

kartofili, Saqari, spilenZi, alumini da sxva arsebiTad er-<br />

Tsaxovani saqonelia. maT mimarT momxmarebelTa damokidebuleba<br />

calsaxad gamoixateba — SeiZens an ar SeiZens maT. amitom<br />

am SemTxvevaSi ar aris saWiro stimulirebis diferenciuli<br />

meTodebis gamoyeneba da sawarmoebi aradiferenciul<br />

marketings iyeneben. meore SemTxvevaSi erTgvarovneba sasaqonlo<br />

nomenklaturis farglebSi vrceldeba. aq Seitaneba<br />

saqoneli, romelic gamoirCeva Tavisi mravalferovnebiT da<br />

gansxvavebulia teqnologiis, konstruqciis da sxva niSnebis<br />

mixedviT. magaliTad, tansacmeli, aveji, mtversasruti, fotoaparati<br />

da sxva, xasiaTdeba calkeuli jgufis momxmare-<br />

161


elTa gansxvavebuli moTxovniT. momxmarebeli am saqonlis<br />

nairsaxeobis mimarT gansxvavebul reaqcias amJRavnebs. amitom<br />

saWiroa diferenciuli marketinguli RonisZibebis gatareba.<br />

saqonlis sasicocxlo cikli warmoadgens faqtors,<br />

romelic gansazRvravs miznobriv bazarze saqonlis yofnis<br />

xangrZlivobas. sawarmom Tavdapirvelad sasurvelia bazarze<br />

gaitanos axali saqonlis ara mTeli mravalsaxeoba, aramed<br />

mxolod misi erTi varianti da moaxdinos masze momxmarebelTa<br />

yuradRebis koncentracia. amis Semdeg, sawarmom TandaTan<br />

unda miawodos bazars am saqonlis sxva nairsaxeobebi.<br />

sawarmom unda uzrunvelyos konkretuli saxeobis saqonlis<br />

sasicocxlo ciklis xangrZlivobis dadgena da miznobriv<br />

segmentze misi gavlenis Taviseburebis gansazrvra. arsebuli<br />

Taviseburebebis Sesabamisad unda SearCios sawarmom miznobriv<br />

bazarze momxmarebelTa moTxovnis stabilurobis<br />

formebi.<br />

bazris erTgvarovneba mniSvnelovan gavlenas axdens<br />

miznobrivi bazris SerCevis procesze. bazarze momxmarebel-<br />

Ta gemovneba gansxvavebulad vlindeba. Tu momxmarebelTa<br />

gemovneba erTgvarovania, maSin isini bazarze arsebuli saqonlisadmi<br />

erTgvarovan damokidebulebas avlenen. aseT pirobebSi<br />

sawarmos ar sWirdeba marketinguli stimulirebis<br />

diferencireba. Tu momxmarebelTa gemovneba gansxvavebulia,<br />

maSin saWiroa TiToeuli jgufisadmi diferenciuli<br />

midgoma da Sesabamisi marketinguli stimulebi.<br />

miznobrivi bazris SerCevis procesSi saWiroa gaTvaliswinebul<br />

iqnes konkurentTa <strong>marketingis</strong> strategia. igi<br />

kompleqsuri faqtoria da gulisxmobs bazris segmentis Ser-<br />

Cevis procesSi konkurentTa saqmianobis ZiriTadi mimarTulebisa<br />

da mosalodneli Sedegebis gaTvaliswinebas. aq gansakuTrebuli<br />

yuradReba unda mieqces bazarze konkurentis<br />

wils, misi saqonlis xarisxs, fass, momsaxurebis serviss da<br />

sxva maCveneblebs. sawarmo unda Seecados gamoavlinos konkurentis<br />

mier momxmarebelTa stimulirebis mizniT gamoyenebuli<br />

meTodebi da daupirispiros mas sakuTari RonisZiebebi.<br />

miznobrivi bazris SerCevis procesi or konkretul nawilad<br />

SeiZleba daiyos. es aris bazris segmentis Sefaseba da<br />

miznobrivi segmentis SerCeva.<br />

162


azris segmentis Sefaseba sam faqtors iTvaliswinebs.<br />

es aris segmentis sidide da zrdis tempi; segmentis struqturuli<br />

mimzidveloba; firmis miznebi da resursebi:<br />

1. segmentis sidide da zrdis tempi is faqtoria, romliTac<br />

iwyeba segmentis Sefaseba. firmam unda Seagrovos<br />

monacemebi sxvadasxva segmentis sidideze<br />

anu myidveloibiTunarianobaze; gamoTvalos am segmentis<br />

zrdis SesaZlebloba da SearCios maTgan TavisTvis<br />

yvelaze misaRebi. calkeuli segmentis sidide<br />

da zrdis tempi gansxvavebulia, amitom firma<br />

unda SeeWidos segments, romelic misTvis daZlevadia.<br />

2. segmentis struqturli mimzidveloba gulisxmobs,<br />

rom firmam yovelmxriv unda gaanalizos miwodebis<br />

faqtori, gamoavlinos is produqti, romelic xangrZliv<br />

SesabamisobaSi iqneba momxmarebelTa ama Tu<br />

im jgufis moTxovnasTan. segmenti miT ufro naklebad<br />

mimzidvelia, rac ufro Zlieri da agresiuli<br />

konkurentia mocemul bazarze. xSirad segmentis<br />

mimzidvelobaze uaryofiTad moqmedebs Semcvleli<br />

produqtebis simravle, ramac SeiZleba gamoiwvios<br />

mogebis Semcireba. kompaniisaTvis segmentis<br />

struqturuli mimzidveloba ganpirobebulia imiT,<br />

rom igi kargad unda flobdes SerCeul bazars da<br />

Tavs grZnobdes konkurentebze ufro myarad.<br />

3. firmis mizani da resursebi miznobrivi segmentis<br />

Sefasebis is faqtoria, romelic yovelmxriv pasuxobs<br />

firmis miswrafebebs da SesaZleblobebs. segmentis<br />

Sefasebis kriteriumad firmam unda airCios<br />

iseTi midgoma, romelic pasuxobs mis grZelvadian<br />

interesebs da swrafad iZleva Sedegs. Sefasebis<br />

procesSi gasaTvalsiwinebelia firmis resursebi,<br />

specialistTa kvalifikacia da sxva SesaZleblobebi,<br />

rac mas gaaCnia konkurentTan mimarTebaSi. firmam<br />

mxolod is segmenti unda airCios, sadac mas<br />

umaRlesi faseulobebis Seqmna da konkurentTan<br />

upiratesobis mopoveba SeuZlia.<br />

miznobriv segmentze aRniSnuli faqtorebis gavlenis<br />

gaTvaliswineba SesaZleblobas iZleva SemuSavdes miznobrivi<br />

bazris dauflebis strategia. marketinguli saqmianobis<br />

163


msoflio praqtikaSi cnobilia miznobrivi bazris dauflebis<br />

strategiis oTxi varianti: masobrivi (aradiferenciuli)<br />

marketingi; diferenciuli marketingi, kombinirebuli marketingi<br />

da mikromarketingi. ganvixiloT es variantebi:<br />

1. masobrivi (aradiferenciuli) <strong>marketingis</strong> strategia<br />

gulisxmobs bazris yoveli segmentisaTvis er-<br />

Tiani (unificirebuli) programis SemuSavebas. amas-<br />

Tan, orientacia aRebulia iseTi saqonlis warmoebasa<br />

da realizaciaze, romelic metnaklebad akmayofilebs<br />

bazris yoveli segmentis moTxovnebs.<br />

<strong>marketingis</strong>admi aseTi damokidebuleba gansakuTrebiT<br />

farTod iyo gavrcelebuli gasuli saukunis<br />

60-ian wlebamde. ukanasknel periodSi igi SedarebiT<br />

iSviaTad gamoiyeneba. masobrivi <strong>marketingis</strong><br />

strategiis gamoyenebas sawarmoebi mimarTaven im<br />

SemTxvevaSi Tu darwmunebuli arian, rom bazari er-<br />

Tgvarovania, xangrZlivia saqonlis sasicoxlo cikli,<br />

bazarze ar aris konkurencia da sxva.<br />

2. diferenciuli <strong>marketingis</strong> strategia gulisxmobs<br />

bazris ramdenime segmentze orientacias da TiToeuli<br />

segmentisaTvis specialuri programis SemuSavebas.<br />

es garemoeba mniSvnelovnad zrdis saqonlis<br />

realizacias, anazRaurebs damatebiT danaxarjebs<br />

da iZleva mogebas. igi gansakuTrebiT gamarTlebulia<br />

im SemTxvevaSi, rodesac bazarze saqoneli er-<br />

Tgvarovania, momxmarebelTa qceva diferenciulia,<br />

Zlieria konkurencia da sxva.<br />

3. koncentrirebuli <strong>marketingis</strong> (niSis marketingi)<br />

strategia orientirebulia bazris erT an ramdenime<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovan segmentze. miznobrivi<br />

segmentis sworad SerCevis da saTanado marketinguli<br />

programis pirobebSi igi iZleva saqonelbrunvis<br />

zrdis, danaxarjebis Semcirebis da mogebis<br />

gadidebis SesaZleblobas. <strong>marketingis</strong> amgvari<br />

strategia gansakuTrebiT xelsayrelia iseT pirobebSi,<br />

rodesac resursebi SezRudulia, moTxovna<br />

ver kmayofileba, bazarze ar aris konkurencia da a.<br />

S.<br />

4. koncentrirebuli <strong>marketingis</strong> strategiis realizaciis<br />

naTeli magaliTia iaponuri kompaniebis mier<br />

164


mcire zomis Sav-TeTri gamosaxulebiani televizorebis<br />

warmoebis ganaxleba maSin, roca sxva qveynebma<br />

masze didi xniT adre Tqves uari: iaponelma mwarmoeblebma<br />

SeamCnies bazris am segmentis mixedviT<br />

arsebuli `sicariele~, aiTvises es segmenti da didi<br />

mogeba miiRes.<br />

5. mirkomarketingi marketinguli strategiis SedarebiT<br />

axali mimarTulebaa. diferenciuli da koncentrirebuli<br />

<strong>marketingis</strong>agan ganxsxvavebiT igi ufro<br />

metad aris individualur momxmarebelze orientirebuli<br />

da TiToeul momxmarebelSi individualur<br />

pirs xedavs. mikro marektingi iyofa adgilobriv<br />

da individualur marketingad.<br />

adgilobrivi marketingi gulisxmobs brendebisa da gayidvebis<br />

stimulirebis morgebas momxmarebelTa konkretuli<br />

jgufebis (qalaqebis, raionebis, ubnebis, samezobloebis)<br />

moTxovnasTan.<br />

individualuri marketingi warmoadgens mikro<strong>marketingis</strong><br />

ukiduresad diferenciul formas, rodesac xdeba<br />

produqciis calkeul momxmarebelTa moTxovnasTan misadageba.<br />

am konkretulobis gamo individualur marketings xSirad<br />

erTi momxmareblis marketings, erT momxmarebelze misadagebul<br />

marketings an kidev erTi-erTze marketings uwodeben.<br />

8.5. pozicirebis marketinguli strategiebi<br />

nebismieri firma SearCevs ra bazris miznobriv segments,<br />

man unda gadawyvitos, rogori pozicia airCios mocemul<br />

segmentSi. am gadawyvetilebnis miReba firmas SeuZlia<br />

momxmarebelTa mier saqonlis poziciis Sefasebis anu saqonlisadmi<br />

momxmarebelTa damokidebulebis mixedviT. aris pozicia,<br />

romelic mocemul saqonels ukavia myidvelis aRqmaSi.<br />

saqonlisadmi momxmareblis pozicia gulisxmobs momxmarebelTa<br />

gonebaSi saqonlis unikaluri sargeblis ganmasxvavebeli<br />

niSnebis aRbeWdvas.<br />

pozicirebis strategiis gansazRvrisas <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurebi Sesabamis rukebs qmnian. pozicirebis ruka saSualebas<br />

iZleva momxmarebels daanaxos saqonlis brendis mdgomareoba<br />

konkurentis saqonelTan mimarTebaSi. pozicirebis<br />

165


ukaze maCvenebelTa aRniSvna xdeba ori ganzomilebiT — saqonlis<br />

fasi da saqonlis funqcionireba. pirveli (fasis meSveobiT)<br />

miuTiTebs fufunebis maCveneblis dones, xolo meore<br />

— saqonlis nairsaxoebis pizicirebis maCvenebels. ruka<br />

SeiZleba aigos kordinatTa sistemaze, sadac fufunebis maCvenebeli<br />

aRiniSneba vertikalur, xolo funqcionirebis maCvenebeli<br />

— horizontalur RerZze. rac ufro didia saqonlis<br />

fasi da misgan ganpirobebuli fufunebis done, miT ufro<br />

maRla miiwevs brendis pizicirebis maCvenebeli, xolo<br />

rac ufro metia funqcionirebis done, miT ufro didia brendis<br />

gamosaxuleba.<br />

saqonlis pozicirebis ZiriTadi problemaa pizicirebis<br />

strategiis SerCeva. strategiuli pozicirebis amocana<br />

sami ZiriTadi safexurisagan Sedgeba:<br />

� SesaZlo konkurentul upiratesobaTa CamonaTvalis<br />

dadgena;<br />

� arsebuli alternativebidan swori konkurentuli<br />

upirateosbis SerCeva;<br />

� saerTo pizicirebis strategiis SerCeva.<br />

1. SesaZlo konkurentul upiratesobaTa CamonaTvalis<br />

dadgena pozicirebis strategiis sawyisi safexuria.<br />

igi gulisxmobs firmis mier konkurentTan SedarebiT<br />

myidvelis moTxovnis ukeT Seswavlas da misTvis<br />

ufro ukeTesi faseulobebis (Rirebulebebis) SeTavazebas,<br />

rac miiRweva firmis saqmianobis diferencirebis<br />

gziT. diferencirebis ZiriTadi maCveneblebia:<br />

saqoneli, momsaxureba, fasi, personali, firmis<br />

imiji.<br />

firmis saukeTeso asortimentisa da xarisxis saqonlis<br />

pozicirebiT SeiZleba mkveTrad gaizardos momxmarebelTa<br />

moTxovna. produqtis warmoebis standartebis srulyofiT,<br />

misi xarisxis gaumjobesebiT, saeqsploatacio maCveneblebis<br />

zrdiT, saqonlis stilisa da dizainis, SefuTvisa da dafasoebis<br />

maRali doniT firma uzrunvelyofs pozicirebis gaumjobesebas,<br />

riTac xels uwyobs saqonelze moTxovnis zrdas.<br />

konkurentebTan upiratesobis mopovebis problema<br />

ukavSirdeba diferenciul momsaxurebas. firmam momxmarebels<br />

konkurentisagan gansxvavebiT SeiZleba SesTavazos: nayidi<br />

saqonlis adgilze damontaJeba; momxibvleli siaxle<br />

momsaxurebaSi; momsaxurebis siswrafe; rTuli teqnikiT mom-<br />

166


saxureba; damatebiTi garantiebi; momxmarebelTa treiningis<br />

organizeba da sxva.<br />

firmis konkurentTan upiratesobis miRweva SesaZlebelia<br />

fasis zomieri manevrebiT. fasdaklebis sistemis danergva,<br />

zogjer ki momsaxurebis gafarToebis mizniT, myidvelisadmi<br />

Sesabamisi fasnamatis SeTavazeba myidvelTa mizidvis<br />

kargi safuZvelia. magaliTad, Tu firma avejis gadazidvis<br />

da binaze mitanis xarjebis sanacvlod myidvels Sesabamis<br />

fasnamats SesTavazebs, igi warmatebas miaRwevs.<br />

personalis anu adamianTa resursebis mixedviT diferencireba<br />

gulisxmobs firmis mier konkurentTan SedarebiT<br />

ukeTesi personalis daqiravebas, maT saTanado momzadebas,<br />

TanamSromelTa Soris megobruli atmosferos Seqmnas da<br />

sxva. es principi sayovelTaod karg Sedegs iZleva, magram<br />

gansakuTrebuli miRwevebi gaaCnia momsaxurebis sferoSi.<br />

kargad gawvrTnili, SeTanxmebulad momuSave da maRalkvalificirebuli<br />

specialistTa jgufi momsaxurebis karg garemos<br />

qmnis. igi klientTa mizidvis efeqtian saSualebas warmoadgens.<br />

saqonlis pozicirebaze dadebiT gavlenas axdens firmis<br />

diferenciuli imiji. firmisa da misi brendis imiji saqonlis<br />

gansakuTrebuli sargeblianobisa da warmatebuli<br />

pozicirebis identuria. es ki momxmarebelTa moTxovnis<br />

zrdas iwvevs.<br />

2. swori konkurentuli upiratesobis SerCeva niSnavs<br />

firmis mier SemuSavebul upiratesobebidan sauke-<br />

Teso alternativis arCevas. muSaobis procesSi<br />

firmam unda gadawyvitos pozicirebis ramden da<br />

romel ganmasxvavebel upiratesobas gamoiyenebs.<br />

sakiTxi imis Sesaxeb Tu ra upiratesobis pozicireba<br />

moaxdinos firmam arc Tu ise martivad gadasawyvetia. zogi<br />

specialisti miiCnevs, rom saWiroa TiToeuli brendis mxolod<br />

erTi mTavari upiratesobis pozicireba, romelsac<br />

firma bolomde miyveba. magaliTad, kbilis pastis `qolgeiT<br />

12~-is mwarmoeblebi da distributorebi savaWro SeTavazebebs<br />

akeTeben pastis unikalur samkurnalo Tvisebebze. sxva<br />

SemTxvevaSi specialistebi orientacias ramdenime poziciaze<br />

akeTeben da myidvels Tavazoben ori, sami da meti niSniT<br />

pozicirebas. magaliTad, xelis sapnis mwarmoebeli firmebi<br />

myidvels Tavazobs produqts, romelic erTdroulad pozi-<br />

167


cirebulia, rogorc gamwmendi, sunis gamqrobi da damarbilebeli<br />

saSualeba. ra Tqma unda pozicirebis aseTi midgoma<br />

dasaSvebia. magram aseT SemTxvevaSi firmam Tavi unda daiz-<br />

Rvios sul cota sami iseTi Secdomidan, rogoricaa: arasrulfasovani,<br />

viwro da damabneveli pozicireba.<br />

pozicirebis Tu romel gansxvavebul formas unda mimarTos<br />

firmam, wydeba imis gaTvaliswinebiT Tu brendis romeli<br />

niSania misTvis arsebiTi. gansxvavebuli niSnis gamoyeneba<br />

rekomedebulia im SemTxvevaSi, Tu igi akmayofilebs Semdeg<br />

kriteriumebs: mniSvnelovania anu faseuli; gansxvavebulia<br />

anu SeTavazebulia saukeTeso formiT; saukeTesoa anu<br />

aris didi sargeblis momtani; SesamCnevia anu myidvelisaTvis<br />

advilad asaxsneli; daculia anu konkurentisagan xelSeuxebeli;<br />

xelmisawvdomia anu zomieri fasiT SeTavazebuli;<br />

momgebiani anu firmis gansxvavebuli niSani uzrunvelyofs<br />

momgebianobas.<br />

3. saerTo pozicirebis strategiis SerCeva gulisxmobs<br />

pozicirebis arsebuli variantebidan momxmareblisaTvis<br />

yvelaze kargi faseulobis SeTavazebas.<br />

konkurentisagan gansxvavebul sasaqonlo brendis<br />

srulad pozicirebas brendis faseulobiT ganacxadi<br />

ewodeba. igi aris sargeblis sruli kompleqsi,<br />

romliTac pozicirebulia brendi.<br />

brendis faseulobaTa ganacxadi iZleva pasuxs myidvelis<br />

kiTxvaze: `ratom unda SeviZinoT Tqveni brendi?~ magaliTisTvis<br />

gamodgeba Sveduri avtomanqana `volvo~-s faseulobaTa<br />

ganacxadi. igi moicavs Semdeg niSnebs: usafrTxoeba,<br />

saimedoba, tevadoba, dizaini, siswrafe da sxva. yovelive es<br />

iZleva sargeblianobis kompleqss, romelic momxmarebelTa<br />

garkveul kategoriasTan mimarTebaSi kompensacias ukeTebs<br />

masze arsebul sakmaod Zvir fass da ganawyobs myidvels mis<br />

SesaZenad.<br />

ganasxvaveben momgebian faseulobaTa ganacxadis xuT<br />

strategiul variants: meti — metiT, meti — igiveTi, igive —<br />

naklebiT, naklebi — bevrad naklebiT da meti — naklebiT.<br />

1. meti — metiT pozicireba gulisxmobs umaRlesi<br />

klasis saqonlis an momsaxurebis SeTavazebas yvelaze<br />

Zvir fasebSi, riTac miiRweva didi danaxarjebis<br />

anazRaureba. magaliTad, `mersedes-bencis~ avtomanqanebi<br />

marTalia ZviradRirebulia, magram<br />

168


kargi faseulobis matarebeli da mimzidvelia (gam-<br />

Zleoba, gamoyenebis xangrZlivoba, saukeTeso xarisxi,<br />

mdidruli saloni, prestiJi, kargi statusi)<br />

myidvelTa maRalSemosavliani kategoriisaTvis.<br />

2. meti — igiveTi pozicirebis iseTi variantia, romliTac<br />

firma Sesabamisi kargi brendiT, magram SedarebiT<br />

mcire xarisxiT aqtiurad ewinaaRmdegeba<br />

konkurentebs, romlebsac meti — metiT pozicireben.<br />

aseT SemTxvevaSi firma mimarTavs fasebis politikas<br />

da acxadebs, rom 80 aTas dolarad Rirebuli<br />

avtomanqana myidvels SeuZloa SeiZinos 60, 50 an<br />

sulac 40 aTas dolarad.<br />

3. igiv — naklebis varianti xSirad sakmaod did faseulobaTa<br />

ganacxads akeTebs. magaliTad, kompania<br />

`del kompiuteri~ kargi xarisxis kompiuterebs<br />

myidvelebs sTavazobs xelsayrel fasebSi. pozicirebis<br />

es meTodi xSirad gamoiyeneba Camofasebuli<br />

saqonlis maRaziebSi.<br />

4. naklebi — bevrad naklebis pozicirebis strategia<br />

iseTi strategiaa, rodesac firmebi myidvelebs<br />

sTavazoben mdare xarisxis saqonelsa da momsaxurebas.<br />

magaliTad, Camofasebuli saqonlis maRaziebi<br />

moxmarebisaTvis savsebiT vargis tansacmels yidian<br />

mcire fasebSi. an kidev dabali klasis sastumroebi<br />

klientebs emsaxurebian gacilebiT iafad, vidre ma-<br />

Rali klasis sastumroebi. yvelaze momgebiani aviakompaniebic<br />

ki iyeneben `naklebi — bevrad naklebi~<br />

pozicirebis strategias, rodesac awyoben iaffasian<br />

reisebs, sadac sajdomi adgilebi daunomravia,<br />

ar yavT turistuli agentebi, ar xdeba kvebiT gamaspinZleba<br />

da sxva.<br />

5. meti — naklebiT pozicirebis strategia droebiTi<br />

RonisZiebaa. igi gulisxmobs didi faseulobis ganacxads<br />

mcire fasebiT. magaliTad, kompania `proqter<br />

end gembel~ mudmivad Tavis klientebs kargi<br />

xarisxis sarecx saSualebebs mcire fasebSi sTavazobs.<br />

zogi firma aseT meTods bazarze Sesvlis pirvel<br />

etapze mimarTavs, xolo SemdgomSi aweul fasebs<br />

ubrundeba.<br />

169


miznobriv bazarze saqonlisa da momsaxurebis pozicirebis<br />

strategiis daskvniTi saqmianoba dakavSirebulia pozicirebis<br />

ganacxadiT CamoyalibebasTan. pozicirebis ganacxadi<br />

aris firmis an brendis pozicirebis Semajamebeli maCvenebeli.<br />

igi aerTianebs informacias: miznobrivi segmentis,<br />

pozicirebis, brendis, koncefciis da ganmasxvavebeli niSnebis<br />

Sesaxeb.<br />

170


Tavi 9. saqoneli da sasaqonlo politika<br />

9.1. saqonlis cneba da klasifikacia<br />

saqoneli <strong>marketingis</strong> kompleqsis ZiriTadi elementia.<br />

kompania `nataxtaris” limonaTi, avtomobili Honda, dasveneba<br />

antaliaSi, eqimis konsultacia interklinikaSi, pro kredit<br />

bankis momsaxureba, sxvadasxva firmis kompiuteri, televizori-<br />

yvelaferi es saqonelia. f.kotleris ganmartebiT:<br />

`saqonelia yvelaferi, ramac SeiZleba daakmayofilos<br />

saWiroeba an moTxovnileba da miewodeba bazars yuradRebis<br />

misapyrobad, SesaZenad, gamosayeneblad an mosaxmarad~.<br />

1<br />

saqoneli arsebobs rogorc fizikuri obieqtis, ise<br />

momsaxurebis, ideis, organizaciis, adgilis, informaciis,<br />

adamianis samuSao Zalis saxiT.<br />

dReisTvis fizikuri saxiT arsebul saqonelTan erTad<br />

momxmarebelTa moTxovnilebebis dakmayofilebaSi didi<br />

mniSvneloba aqvs momsaxurebas. Zalian xSirad sawarmoTa<br />

marketinguli SeTavazeba erTdroulad moicavs orive komponents-rogorc<br />

fizikuri saxiT arsebul saqonels, ise momsaxurebas.<br />

<strong>marketingis</strong> specialistebi saqonelSi an momsaxurebaSi<br />

gamoyofen sam dones (ix. nax. 9.1):<br />

1) saqonlis Canafiqri;<br />

2) realuri saqoneli;<br />

3) saqoneli gamagrebiT.<br />

saqonlis Canafqiri misi ZiriTadi donea. is gulisxmobs<br />

saqonlisgan misaReb ZiriTad sargebels, romelic<br />

mwarmoeblebma saqonlis Seqmnis procesSi aucileblad unda<br />

gansazRvron. saqonels momxmareblebi, pirvel rigSi, maT-<br />

Tvis saWiro sargeblis misaRebad yiduloben. televizoris<br />

yidviT momxmareblebi iZenen garTobisa da informaciis mi-<br />

Rebis saSualebas da ara ubralod aparaturas, romliTac SeuZliaT<br />

sxvadasxva saxis gadacema naxon.<br />

1 f. kotleri, dasax. wigni, gv. 284.<br />

171


saqonlis Canafiqris Sesabamisad iqmneba gansazRvruli<br />

saxis da xarisxis saqoneli, romelsac aqvs Tavisi saxelwodeba,<br />

garkveuli Tvisebebi, aris saTanadod SefuTuli. magaliTad,<br />

kompania `yazbegis” limonaTi realuri saqonelia<br />

Tavisi saxelwodebiT, NniSan-TvisebebiT, tariTa da gaformebiT.<br />

172<br />

nax. 9.1. saqonlis sami done<br />

saqonlis mesame doneze mwarmoeblebi saqonels amagreben<br />

damatebiTi momsaxurebis da sargeblis SeTavazebiT.. damatebiTi<br />

momsaxurebiT gamagreba, upiratesad, kulturulsayofacxovrebo<br />

saqonels sWirdeba. ase, magaliTad, avtomaturi<br />

sarecxi manqanis mwarmoebelma da gamyidvelma kompaniam<br />

SeiZleba momxmareblebs SesTavazos misi Sin mitana, dadgma-damontaJeba,<br />

sxvadasxva saxis garantia. bevri kompania<br />

myidvelebs gayidvis Semdgom momsaxurebas sTavazobs. gonieri<br />

menejerebi sistematurad zrunaven TavianTi saqonlis ga-


samagreblad efeqtiani saSualebebis Seqmnaze, rac maT konkurentul<br />

brZolaSi exmareba.<br />

saqonlis arsSi safuZvlianad garkvevazea damokidebuli<br />

<strong>marketingis</strong> strategiis sworad SerCeva, saqonlis arsSi<br />

garkveva ki SesaZlebelia misi swori klasifikaciiT.<br />

saqonels, upiratesad, or jgufad yofen: samomxmareblo<br />

(individualuri moxmarebis) da sawarmoo daniSnulebis,<br />

anu biznessaqoneli. saqonlis am ori ZiriTadi jgufis moxmarebis<br />

xasiaTi, yidvis sababi da pirobebi, gasaRebis marketinguli<br />

strategia gansxvavebulia da moiTxovs specifikur<br />

midgomas.<br />

rogorc samomxmareblo, ise sawarmoo daniSnulebis saqoneli<br />

gamoyenebis xangrZlivobis mixedviT iyofa sam qvejgufad:<br />

1) xangrZlivi moxmarebis saqoneli;<br />

2) moklevadiani moxmarebis saqoneli;<br />

3) momsaxureba.<br />

xangrZlivi moxmarebisaa mravaljeradi gamoyenebis saqoneli,<br />

romelic xangrZlivi periodis manZilze akmayofilebs<br />

momxmarebelTa moTxovnilebas. saqonlis am qvejgufSi<br />

erTiandeba fexsacmeli, msubuqi avtomanqanebi, macivari,<br />

dazga, Senoba-nagebobebi da a. S.<br />

moklevadiani moxmarebis saqoneli mTlianad ixarjeba<br />

gamoyenebis erTi ciklis ganmavlobaSi an gamoiyeneba ramdenjerme.<br />

aseT saqonels miekuTvneba ualkoholo sasmelebi,<br />

sarecxi saSualebebi, sawvavi, nedleuli da a.S.<br />

momsaxureba moicavs adamianis moqmedebis sxvadasxva<br />

saxes, romelsac erTi mxare yidis meore mxareze da romelic<br />

ganapirobebs meore mxaris moTxovnilebebis dakmayofilebas.<br />

momsaxurebaSi Sedis Tmis SeWra, SeRebva, saremonto samuSaoebi,<br />

advokatis konsultacia da sxv.<br />

samomxmareblo daniSnulebis saqoneli momxmarebelTa<br />

qcevis mixedviT praqtikul marketingSi SeiZleba daiyos<br />

oTx qvejgufad (nax. 9.2):<br />

1) yoveldRiuri moTxovnis saqoneli;<br />

2) winaswari SerCevis saqoneli;<br />

3) gansakuTrebuli moTxovnis saqoneli;<br />

4) pasiuri moTxovnis saqoneli<br />

173


nax. 9.2. samomxmareblo saqonlis klasifikacia momxmarebelTa<br />

qcevis mixedviT.<br />

yoveldRiuri moTxovnis saqonels momxmarebeli Cveulebriv<br />

xSirad, minimaluri ZalisxmeviT SeiZens, yovelgvari<br />

mofiqrebis da sxva saqonelTan Sedarebis gareSe. am qvejgufSi,<br />

Tavis mxriv, SeiZleba gamoiyos yoveldRiuri moTxovnis<br />

ZiriTadi saqoneli, impulsuri moTxovnis saqoneli da<br />

saqoneli, romelsac momxmarebeli yidulobs eqstremalur,<br />

winaswar gauTvaliswinebel situaciebSi. rogorc wesi, yoveldRiuri<br />

moTxovnis saqonelze xelsayrelia dabalia. es<br />

saqoneli iyideba masobrivad, rom momxmarebelma Tavisuflad<br />

SeZlos misi yidva. yoveldRiuri moTxovnis ZiriTadi<br />

saqonelia puri, saponi, asanTi da sxva, romelTac momxmarebeli<br />

yidulobs regularulad. impulsuri moTxovnis saqonels<br />

Cveulebriv momxmarebeli SeiZens danaxvis Semdeg, wina-<br />

174


wari mofiqrebis gareSe. aseTi saqoneli iyideba bevr adgilze,<br />

amitom momxmarebels misi Zebna TiTqmis arasodes ar<br />

uwevs. dReisTvis<br />

saqonlis impulsuri yidvis wasaxaliseblad internetis<br />

gamoyenebasac ki cdiloben. Gift bastets.com saitis damfuZnebelma<br />

gadawyvita Seqmnas saswrafod SesaZeni saCuqrebis<br />

centri Gift Emergancy Center, romelic SesaZleblobas<br />

miscems momxmareblebs kalaTa, yvavilebi da sxva saqoneli im<br />

dResve miiRon TviTon an gadaugzavnon daniSnulebis obieqts.<br />

moulodnelad warmoSobili moTxovnilebebis dasakmayofileblad<br />

SeiZlebagamoiyenon sxvadasxva saxis saqoneli,<br />

magaliTad, qolga SeiZleba iyidon moulodneli Tavsxma wvimis<br />

dros, Ceqma pirveli Tovlis dros.<br />

gansakuTrebuli moTxovnis saqoneli xasiaTdeba unikaluri<br />

TvisebebiT. am saqonels hyavs Tavisi myidvelebi, romlebic<br />

mas sxva saqonels ar adareben da uars amboben Semcvlelebis<br />

yidvaze. aseT saqonels miekuTvneba moduri tansacmlis<br />

sxvadasxva saxeoba, calkeuli markis avtomanqanebi,<br />

samarTlis specialistebis momsaxureba da sxv. gansakuTrebuli<br />

moTxovnis saqonelia, magaliTad, lamborgini, romlis SesaZenad<br />

myidvelebi ar eridebian damatebiT danaxarjebs. rogorc<br />

wesi, gansakuTrebuli moTxovnis saqoneli iyideba Sez-<br />

Ruduli raodenobis savaWro obieqtebSi, romlebic didi qalaqebis<br />

feSeneblur kvartalebSia ganlagebuli.<br />

winaswari SerCevisaa saqoneli, romelsac momxmarebeli<br />

yidulobs sxva saqonelTan Sedarebisa da winaswar mofiqrebis<br />

safuZvelze. mas miekuTvneba eleqtrosaqoneli, saojaxo<br />

saqoneli, tansacmeli, aveji, zogierTi saxis momsaxureba.<br />

konkurent produqtebs momxmareblebi erTmaneTs udareben,<br />

ZiriTadad, fasis, xarisxis, garegnuli gaformebis mixedviT.<br />

saqonelze informaciis moZieba da analizi sakmaod did<br />

dros da energias moiTxovs. yidvaze gadawyvetilebis miReba<br />

damokidebulia ara mxolod mis maxasiaTeblebze, aramed misi<br />

mwarmoeblobisa da gamyidvelebis reputaciazec.<br />

pasiuri moTxovnisaa saqoneli, romelsac momxmarebeli<br />

an ar icnobs, an icnobs, magram ar fiqrobs mis SeZena. pasiuri<br />

moTxovnis saqonels miekuTvneba axali saqoneli, romelzec<br />

moTxovna Camoyalibebis procesSia, agreTve saflavis qva,<br />

saflavis adgili, donoris mier sisxlis Cabareba, sicocxlis<br />

175


dazRveva. pasiuri moTxovnis saqonlis gasayidad saWiro<br />

xdeba marketinguli Zalisxmevis gaZliereba, rac momxmareblisTvis<br />

meti da damajerebeli informaciis miwodebaSi gamovlindeba.<br />

samomxmareblo saqonlis klasifikacia moTxovnis xasiaTis<br />

mixedviT marketologebs strategiis damuSevebaSi exmareba.<br />

rogorc wesi, yoveldRiuri moTxovnis, winaswar Sesar-<br />

Cevi, gansakuTrebuli da pasiuri moTxovnis saqonlis myidvelebi<br />

gansxvavebulad iqcevian yidvis dros. gansxvavebulia,<br />

agreTve, maTi fasebi, saqonelmoZraobis arxebi da myidvelebze<br />

zemoqmedebis meTodebi (ix. cxrili 9.1).<br />

176<br />

cxrili 9.1.<br />

marketingi samomxmareblo saqonlis saxeebis<br />

mixedviT<br />

# myidvelis<br />

qcevaze moqmedi<br />

faqtorebi<br />

1 yidvaze<br />

gadawyvetilebi<br />

s miRebis dro<br />

yoveldRiuri<br />

moTxovnis<br />

saqoneli<br />

winaswar<br />

SesarCevi<br />

saqoneli<br />

mcire mniSvnelov<br />

ani<br />

gansakuTre<br />

buli<br />

moTxovnis<br />

saqoneli<br />

pasiuri<br />

moTxovnis<br />

saqoneli<br />

xangrZlivi xan mcire<br />

xan<br />

xangrZlivi<br />

2 yidvis sixSire xSirad saSualo iSviaTad xan xSirad<br />

xan<br />

iSviaTad<br />

3 maRaziis<br />

adgilmdebareo<br />

ba<br />

4 fasis da<br />

xarisxis<br />

Sedareba<br />

5 fasis<br />

mniSvneloba<br />

6 mwarmoebeli<br />

sawarmos<br />

reputacia<br />

7 gayidvis<br />

obieqtebis<br />

raodenoba<br />

8 saqonlis<br />

bazarze win<br />

wawevis<br />

RonisZiebebi<br />

Zalian<br />

mniSvnelovani<br />

iSviaTad<br />

adareben<br />

Zalian<br />

mniSvnelovani<br />

Zalian<br />

mniSvnelovani<br />

mravalricxovan<br />

i<br />

mniSvnelov<br />

ani<br />

yovelTvis<br />

adareben<br />

mniSvnelov<br />

ani<br />

mniSvnelov<br />

ani<br />

mcire Zalian<br />

didi<br />

naklebad<br />

mniSvnelov<br />

ani<br />

iSviaTad<br />

adareben<br />

mniSvnelov<br />

ani<br />

iSviaTad<br />

adareben<br />

umniSvnelo xan<br />

mniSvnelov<br />

ani xan<br />

umniSvnelo<br />

Zalian<br />

mniSvnelov<br />

ani<br />

SezRuduli Zalian<br />

Sezruduli<br />

ZiriTadad<br />

umniSvnelo<br />

SezRuduli<br />

didi Zalian<br />

mcire


sawarmoo daniSnulebisaa saqoneli, romelsac sawarmoebi<br />

Semdgomi gadamuSavebis an biznesSi gamoyenebis mizniT<br />

yiduloben. SesaZlebelia, erTi da igive saqoneli, yidvis<br />

miznis Sesabamisad, iyos erT SemTxvevaSi samomxmareblo, meore<br />

SemTxvevaSi ki sawarmoo daniSnulebis. ase, magaliTad,<br />

Tu WurWlis sarecx manqanas momxmarebeli ojaxSi gamosayeneblad<br />

iyidis, is, cxadia, iqneba samomxmareblo, magram Tu<br />

sarestorno biznesSi gamosayeneblad SeiZens sawarmoo daniSnulebis.<br />

saqonels profesionalebi yiduloben. maTi movaleobaa<br />

saqonlis yidvaze gadawyvetilebis miReba mxolod<br />

saTanado dasabuTebis safuZvelze da saxsrebis ekonomiurad<br />

xarjvis pirobebSi.<br />

warmoebis procesSi monawileobis mixedviT sawarmoo<br />

daniSnulebis saqoneli SeiZleba daiyos sam jgufad (ix. nax.<br />

9.3).<br />

1) masalebi da detalebi;<br />

2) kapitaluri qoneba;<br />

3) damxmare masalebi da momsaxureba.<br />

nax. 9.3. biznesproduqtebis klasifikacia warmoebis<br />

procesSi monawileobis mixedviT<br />

177


masalebi da detalebi mTlianad gamoiyeneba produqtis<br />

warmoebisTvis erTi ciklis ganmavlobaSi. masSi erTiandeba<br />

nedleuli, naxevarfabrikatebi da detalebi. nedleul-<br />

Si Sedis xorbali, bamba, xil-bostneuli, navTobi, sxvadasxva<br />

saxis madani da a.S. nedleuli mTlianad gamoiyeneba warmoebis<br />

erTi ciklis ganmavlobaSi da xdeba mza produqtis nawili<br />

mxolod gadamuSavebuli(Secvleli) saxiT. naxevarfabrikatebi<br />

da detalebi SeiZleba iyos an materialuri komponenti<br />

an kompleqturi mowyobiloba. warmoebis procesSi materialuri<br />

komponentebis damuSaveba grZeldeba, magaliTad,<br />

narTis qsovilis warmoebaSi. rac Seexeba kompleqtur mowyobilobebs,<br />

isini yovelgvari gadamuSavebis gareSe gamoiyeneba<br />

produqciis Sesaqmnelad. magaliTad, Zrava manqanaSi CamontaJdeba<br />

cvlilebis gareSe. saburavi manqanas aseve cvlilebis<br />

gareSe ukeTdeba.<br />

kapitalur qonebaSi Sedis sawarmoo simZlavreebi da<br />

damxmare danadgarebi (mowyobilobebi). sawarmoo simZlavreebi<br />

moicavs stacionalur Senoba-nagebobebs da stacionalur<br />

danadgarebs. stacionalur danadgarebs miekuTvneba<br />

dazga, amwe, burRi, kompiuteruli sistema da sxv. damxmare<br />

danadgarebia samuSao iaraRebi da saofise mowyobilobebi.<br />

stacionaluri Senoba-nagebobebisa da danadgarebisgan gansxvavebiT<br />

damxmare danadgarebi mxolod xels uwyoben warmoebis<br />

process da stacionalur danadgarebTan SedarebiT<br />

mokle drois ganmavlobaSi emsaxurebian mas.<br />

damxmare masalebisa da momsaxurebis Rirebulebac ar<br />

Sedis mza nawarmSi. damxmare masalebi ori saxisaa: samuSao<br />

masalebi da teqnikuri momsaxurebis da remontis dros gamoyenebuli<br />

masalebi. samuSao masalebs miekuTvneba: qvanaxSiri,<br />

saweri qaRaldi, pasta, fanqrebi da a.S. teqnikuri momsaxurebis<br />

da remontis dros gamoyenebul masalebSi Sedis saRebavebi,<br />

jagrisebi, lursmnebi da a.S. damxmare masalebis yidvaze<br />

gadawyvetilebis miReba ar moiTxovs did Zalisxmevas. ma-<br />

Ti yidva xorcieldeba cvlilebebis gareSe ganmeorebiTi<br />

Sesyidvebis meTodiT. damxmare masalebs Suamavlebis gamoyenebiT<br />

yiduloben da yidian. am saxis saqonlis warmoeba da<br />

moxmareba ganfenilia did teritoriaze, fasebi SedarebiT<br />

dabalia, momxmareblis erTgulebis xarisxi naklebad aris<br />

gamoxatuli.<br />

178


iznesmomsaxureba SeiZleba iyos teqnikuri da saremonto,<br />

agreTve, sakonsultacio. teqnikur momsaxurebasa da<br />

remontSi Sedis fanjrebis gawmenda, saweri magidebis SekeTeba,<br />

kompiuterebis remonti. sakonsultacio momsaxureba sawarmoebs<br />

sWirdebaT, rogorc wesi, axali amocanebis gadasawyvetad.<br />

sakonsultacio momsaxurebas SeiZleba hqondes samarTlebrivi<br />

xasiaTi. SesaZlebelia am saxis momsaxureba<br />

dasWirdeT xelmZRvanel muSakebs marTvis procesSi warmo-<br />

Sobili problemebis mosagvareblad.<br />

sawarmoo daniSnulebis saqoneli samomxmareblo saqonelTan<br />

SedarebiT xasiaTdeba specifikuri niSan-TvisebebiT,<br />

rac ganapirobebs gansxvavebul marketingul midgomas misi<br />

warmoebisa da gasaRebis procesSi (ix. cxrili 9.2).<br />

cxrili 9.2.<br />

marketinguli saqmianoba sawarmoo daniSnulebis<br />

saqonlis ZiriTadi saxeebis mixedviT<br />

# myidvelis qcevaze<br />

moqmedi<br />

faqtorebi<br />

1 yidvaze<br />

gadawyvetilebis<br />

miRebis dro<br />

masalebi da<br />

detalebi<br />

kapitalu<br />

ri qoneba<br />

xangrZlivi mniSvnelo<br />

vani<br />

damxmare<br />

masalebi da<br />

momsaxureba<br />

mcire<br />

2 yidvis sixSire xSirad iSviaTad saSualo<br />

3 savaWro obieqtis Zalian naklebad mniSvnelovani<br />

adgilmdebareoba mniSvnelova mniSvnelo<br />

ni<br />

vani<br />

4 fasis da<br />

Zalian xSirad iSviaTad<br />

xarisxis Sedareba xSirad<br />

5 fasis<br />

mniSvneloba<br />

Zalian didi didi naklebi<br />

6 mwarmoebeli<br />

sawarmos<br />

reputacia<br />

7 savaWro<br />

obieqtebis<br />

raodenoba<br />

8 saqonlis bazarze<br />

win wawevis<br />

RonisZiebebi<br />

Zalian<br />

mniSvnelova<br />

ni<br />

mniSvnelo<br />

vani<br />

SezRuduli Zalian<br />

SezRudu<br />

li<br />

umniSvnelo umniSvnel<br />

o<br />

naklebad<br />

mniSvnelovani<br />

mravalricxovan<br />

i<br />

Zalian<br />

umniSvnelo<br />

179


180<br />

9.2. sasaqonlo politikis arsi da<br />

misi SemuSaveba<br />

sasaqonlo politikaSi igulisxmeba sawarmos mier<br />

gatarebuli gansazRvruli kursi, romelmac unda uzrunvelyos<br />

bazris moTxovnebis Sesabamisad sasaqonlo asortimentis<br />

formireba da marTva, saqonlis SefuTva da markireba<br />

da misi konkurentunarianoba bazarze.<br />

sasaqonlo politikas unda gaiTvaliswinos sawarmos<br />

interesebi grZelvadian perspeqtivaSi da gamoricxos saTanado<br />

analizis Catarebis gareSe gadawyvetilebebis miReba.<br />

sasaqonlo politika sawarmoo da marketinguli politikis<br />

Semadgeneli nawilia. misi damuSavebis da praqtikaSi gatarebisTvisaTvis<br />

aucilebelia garkveuli pirobebis dacva, ker-<br />

Zod, saWiroa sawarmos ZiriTadi miznisa da misgan gamomdinare<br />

amocanebis arsSi safuZvlianad garkveva, sawarmoo-gasa-<br />

RebiTi strategiis damuSaveba, bazris ZiriTadi moTxovnebis<br />

Seswavla, mimdinare da potenciuri SesaZleblobebis gamovlena.<br />

sworad SemuSavebuli da gatarebuli sasaqonlo politikis<br />

pirobebSi SesaZlebelia Semdegi amocanebis gadawyveta:<br />

1) optimaluri sasaqonlo asortimentis Seqmna;<br />

2) saqonlis asortimentis periodulad ganaxleba saqonlis<br />

sasicocxlo ciklis etapebze dakvirvebis<br />

Sedegebis Sesabamisad;<br />

3) swori Tanafardoba damyareba axali da tradiciuli<br />

saqonlis warmoebis moculobebs Soris;<br />

4) axali saqonlis bazarze droulad da xelsayrel<br />

segmentze gatana;<br />

5) saqonlis droulad moxsna warmoebidan;<br />

sasaqonlo politikis amosavali cnebaa sasaqonlo<br />

asortimenti, romelsac xSirad aigiveben sasaqonlo nomenklaturis<br />

cnebasTan da gulisxmoben konkretuli mewarmis<br />

mier bazrisTvis SeTavazebuli yvela saxis saqonlis erTobliobas.<br />

sasaqonlo asortimenti Sedgeba saqonlis sxvadasxva<br />

saxisgan. saqonlis calkeul saxeSi gamoyofen asortimen-


tul jgufebs, asortimentul jgufebSi ki asortimentul<br />

poziciebs.<br />

optimaluri sasaqonlo asortimentis Seqmna SesaZlebelia<br />

mxolod misi dagegmvisa da marTvis mecnierulad dasabuTebuli<br />

sistemis safuZvelze. sasaqonlo asortimentis<br />

dagegmva da marTva rTuli procesia, radgan sawarmos interesebidan<br />

gamomdinare sasaqonlo asortimentis ganaxleba<br />

mudmivad unda ganxorcieldes. aseTi midgomis gareSe sawarmos<br />

gauWirdeba konkurentebTan dapirispireba.<br />

sasaqonlo asortimentis marTva gansxvavebuli xasia-<br />

Tisaa calkeul sawarmoebSi ara mxolod sxvadasxva, aramed<br />

erTi da igive saxis saqonelzec. magram yvela SemTxvevaSi sasaqonlo<br />

asortimentis dagegmvisa da marTvis procesSi adgenen<br />

saqonlis saxeebsa da saxesxvaobebs, iReben gadawyvetilebebs<br />

ararentabeluri saqonlis warmoebis Sewyvetis da<br />

axali da gaumjobesebuli saqonlis Seqmnis mizniT mecnieruli<br />

kvlevis gansaxorcieleblad, amtkiceben saqonlis warmoebis<br />

da amisTvis saWiro finansuri resursebis gamoyofis<br />

gegmebs, gansazRvraven Tanafardobas saqonlis masobrivi da<br />

individualuri SekveTebiT warmoebis moculobebs Soris.<br />

rogorc praqtikam uCvena, sawarmoTa umetesoba saqmianobas<br />

iwyebs saqonlis viwro asortimentiT, romelic Tanda-<br />

TanobiT farTovdeba momxmarebelTa moTxovnisa da sawarmos<br />

strategiuli miznebis urTierTdakavSirebis safuZvelze.<br />

sasaqonlo politikis damuSavebisas saTanado yurad-<br />

Reba unda mieqces saqonlis SefuTvisa da markirebis sakiTxs.<br />

saqonlis SefuTviT mwarmoebeli da gamsaRebeli sawarmoebi<br />

moxerxebul pirobebs uqmnian myidvelebs saqonlis SesaZenad,<br />

rac aCqarebs realizacias. am TvalsazrisiT SefuTva<br />

ganixileba rogorc saqonlis gasaRebis stimulirebis sa-<br />

Sualeba.<br />

bazarze gasayidad gamotanili bevri saqonlis SefuTva<br />

aucilebelia, radgan amis gareSe misi momxmareblisTvis miwodeba<br />

ver moxerxdeba. amasTan, saqonelTa erTi nawilis gasaRebis<br />

procesSi SefuTva arsebiT rols ar asrulebs. ase,<br />

magaliTad, kosmetikuri nawarmisaTvis SefuTva metad mniSvnelovania,<br />

iafasiani saojaxo saqonlisTvis ki is umniSvnelo<br />

rols asrulebs. SefuTva Zalian mniSvnelovania higienu-<br />

181


i TvalsazrisiTac. es, pirvel rigSi, exeba kvebis produqtebs,<br />

romlebic garecxvis gareSe moixmareba (pur-funTuSeuli,<br />

makaronis nawarmi da sxv.).<br />

SefuTvaSi igulisxmeba saqonlis saTavsi an garsi,<br />

romlis ZiriTadi daniSnuleba gafuWebisa da dazianebisgan<br />

saqonlis dacvaa, magram SefuTvis daniSnulebis mxolod<br />

maTze dayvana araviTar SemTxevaSi ar SeiZleba.<br />

amasTan, SefuTva mowodebulia:<br />

1) uzrunvelyos saqonlis racionaluri partiis<br />

Seqmna transportirebis, datvirTvisa da gadmotvirTvis<br />

procesis gaiolebisTvis;<br />

2) misces SesaZlebloba Sesabamisi profilis sawarmoebs<br />

saqonlis racionaluri odenobiT SenaxvisTvis;<br />

3) iyos reklamis mniSvnelovani wyaro.<br />

ukanasknel periodSi SefuTvas ganixilaven rogorc<br />

<strong>marketingis</strong> erT-erT mniSvnelovan saSualebas. kargad Sefu-<br />

Tuli saqoneli xelsayrelia aramarto momxmareblisTvis,<br />

aramed mwarmoeblisTvisac, radgan is saqonlis gasaRebis<br />

stimulirebis damatebiTi saSualebaa.<br />

SefuTvas mravalsaukunovani istoria aqvs. jer kidev<br />

pirvelyofili adamianebi iyenebdnen veluri xil-kenkris<br />

tyidan gamoqvabulebSi gadasatanad cxovelTa tyavebsa da<br />

mcenareebisagan dawnul kalaTebs. arqeologiuri gaTxrebis<br />

Sedegad mecnierebis mier aRmoCenilia Tixis sxvadasxva moculobis<br />

WurWeli, romelSic uZvelesi adamianebi sxvadasxva<br />

saxis siTxesa da marcvleuls inaxavdnen. Zvelma egviptelebma<br />

siTxis Sesanaxad pirvelad gamoiyenes Tixis WurWeli. Sua<br />

saukuneebSi SesafuT masalad gamoiyeneboda tyavi, qsovili,<br />

xis masala, qva, keramika, mina. mravali saukunis ganmavlobaSi<br />

safuTavis daniSnuleba iyo saqonlis Senaxva da transportireba.<br />

praqtikul marketingSi SefuTva uzrunvelyofs Semdegi<br />

amocanebis gadawyvetas: is produqts dazianebis, gafuWebisa<br />

da datacebisgan icavs. safuTavi, masze gakeTebuli warwerebiT,<br />

momxmareblisTvis megzuria saqonlis gacnobisa da<br />

SeZenis gzaze. SefuTva icavs ra produqts garegani faqtorebis<br />

araxelsayreli zemoqmedebisgan da amis Sesabamisad gafuWebisgan,<br />

uzrunvelyofs saqmianobis ufro efeqtianad<br />

ganxorcielebas.<br />

182


zogjer produqtis SemadgenlobaSi raimes Secvla Zalian<br />

saSiSia janmrTelobisTvis, rac bevr sawarmos safuTavis<br />

gaumjobesebisken ubiZgebs. ase, magaliTad, zogierTi<br />

wamlis SemadgenlobaSi araxelsayrelma Carevam SeiZleba pacientis<br />

sikvdilic ki gamoiwvios. amis Tavidan acileba SesaZlebelia<br />

Wamlebis saTanadod SefuTvis gziT.<br />

dReisTvis ganviTarebul qveynebSi saqonlis SefuTvis<br />

sazRvrebi mkveTrad gafarTovda. amis mizezi uamravia, magram<br />

maT Soris unda gamoiyos Semdegi: TviTmomsaxurebis me-<br />

TodiT saqonlis gayidvis gafarToeba, momxmarebelTa ekonomiuri<br />

SesaZleblobebis zrda, firmis da sasaqonlo markis<br />

imiji.<br />

TviTmomsaxurebis meTodiT saqonlis gayidvis dros<br />

produqtis Sesaxeb informacias myidvels safuTavze gakeTebuli<br />

warwerebi awvdis. warweris Sinaarsi iseTi unda iyos,<br />

rom myidveli darwmundes saqonlis dadebiT TvisebebSi da<br />

gadawyvitos misi yidva.<br />

cxovrebis donis amaRlebasTan erTad izrdeba momxmarebelTa<br />

moTxovnebi saqonlis SefuTvis xarisxze. ekonomikuri<br />

SesaZlebloba saSualebas aZlevs momxmareblebs meti<br />

yuradReba dauTmon safuTavis garegnul saxes, saimedoobasa<br />

da prestiJulobas. SefuTvis procesis srulyofasa da gafarToebas<br />

xels uwyobs is faqtoric, rom bevri firma Tavisi<br />

da saqonlis imijis Seqmnisa da popularizaciis erT-erT<br />

mniSvnelovan saSualebad SefuTvas miiCnevs. SefuTvam xeli<br />

unda Seuwyos saqonlis imijis ganmtkicebas.. kargia, roca<br />

momxmareblebi SefuTvis mixedviT uceb cnoben ama Tu im<br />

firmis saqonels. ase, magaliTad, firmis myidvelebisTvis<br />

kargadaa cnobili firma Kodak-is yviTeli feris yuTebi. zogierTi<br />

firma SefuTvis dapatentebasac ki axdens, riTac mas<br />

icavs konkurenti firmebisgan. amas gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

eniWeba maSin, roca SefuTvis dizaini arsebiT rols asrulebs<br />

saqonelze momxmareblTa Sexedulebebis CamoyalibebaSi.<br />

SefuTvas gaaCnia siaxlis danergvis didi SesaZleblobebi.<br />

siaxle uzrunvelyofs saqonlis Senaxvis vadis gadidebas<br />

da amis Sesabamisad mwarmoebelTa reputaciis amaRlebas.<br />

saqonlis SefuTvasTan uSualod aris dakavSirebuli<br />

markireba, romelic xorcieldeba etiketis, iarliyis saSualebiT.<br />

ganviTarebul qveynebSi farTod gamoiyeneba agreTve<br />

183


markireba Strixuli kodebis meSveobiT. etikets SeiZleba<br />

hqondes saqonelze mimagrebuli ubralo saWdis saxe an warmoadgendes<br />

erTian grafikul kompozicias, romelic SefuTvis<br />

ganuyofeli nawilia. etiketze zogjer mocemulia mxolod<br />

samarko saxelwodeba, zogjer ki vrceli informacia saqonelze.<br />

aris SemTxvevebi, roca saqonlis gamyidveli arCevs<br />

mokle, martiv etikets, magram kanoni moiTxovs damatebiTi<br />

informaciis ganTavsebas masze.<br />

etiketma unda Seasrulos ramdenime funqcia, romel-<br />

Tac SearCevs TviTon saqonlis gamyidveli. etiketis meSveobiT<br />

SesaZlebelia saqonlis an markis identifikacia, xarisxis<br />

miTiTeba, saqonlis mokle daxasiaTeba warmoebis adgilis<br />

da drois, gamoyenebis wesis da teqnikuri usafrTxoebis<br />

pirobebis miTiTebiT, saqonlis propaganda mimzidveli grafikuli<br />

Sesrulebis meSveobiT.<br />

etikets waeyeneba mTeli rigi moTxovnebi, romelTa<br />

dacva bevr qveyanaSi samarTlebrivad regulirdeba. es moTxovnebia:<br />

sazogadoebisaTvis saqonelze swori informaciis<br />

miwodeba, saqonlis Semadgeneli komponentebis srulad mi-<br />

TiTeba, saqonlis gamoyenebis procesSi teqnikuri usafrTxoebis<br />

wesebis srulyofilad CamoTvla da sxva.<br />

saqonlis SefuTva da markireba SeiZleba ganvixiloT<br />

rogorc bazarze mwarmoeblis da gamyidvelis “savizito baraTi”,<br />

romlis meSveobiTac myidveli amyarebs kontaqts saqonelTan.<br />

isini imavdroulad warmoadgenen reklamis<br />

mZlavr instruments, romelic uzrunvelyofs moTxovnis Camoyalibebas<br />

da gasaRebis stimulirebas. aRniSnulidan gamomdinare<br />

aucilebelia maTi sistematuri srulyofa, rac,<br />

jer erTi, daaCqarebs saqonlis realizaciis process da, meore,<br />

Tavidan aacilebs sawarmos mza produqciis danakargebs.<br />

saqonlis konkurentunarianobis uzrunvelyofac sasaqonlo<br />

politikis mniSvnelovani Semadgeneli nawilia. konkurentunarianobaa.<br />

bazarze saqonlis warmatebis mTavari<br />

faqtori. uCvenebs konkurentebTan SedarebiT saqonlis Sesabamisobis<br />

maRal dones bazris moTxovnebTan xarisxobrivi,<br />

teqnikuri, ekonomikuri da sxva maCveneblebis mixedviT.<br />

konkurentunarianoba gulisxmobs saqonlis im ni-<br />

San-Tvisebebis erTobliobas, romlebic gansazRvraven ba-<br />

184


zarze mis warmatebas da upiratesobas masTan konkurenciaSi<br />

myof analogiur saqonelTan SedarebiT.<br />

saqonlis konkurentunarianobis ZiriTadi maCvenebelia<br />

xarisxi. masSi igulisxmeba im niSan-Tvisebebis erToblioba,<br />

romlebic gansazRvraven saqonlis mier momxmareblebis<br />

moTxovnilebebis dakmayofilebis unars. rogorc wesi, momxmareblebs<br />

ainteresebT saqonlis is niSan-Tvisebebi, romlebic<br />

daakmayofileben maT moTxovnilebebs. swored sasargeblo<br />

niSan-Tvisebebis erToblioba gadaaqcevs produqts moxmarebis<br />

sagnad.<br />

xarisxs da konkurentunarianobas xSirad erTmaneTTan<br />

aigiveben, rac arasworia. maTi SedarebiTi daxasiaTebidan<br />

(ix. cxrili 9.3) Cans, rom:L<br />

1) konkurentunarianoba xarisxisgan gansxvavebiT mxolod<br />

sabazro ekonomikisTvis damaxasiaTebeli kategoriaa;<br />

2) konkurentunarianoba xarisxTan SedarebiT ufro<br />

dinamikuri da cvalebadi bunebisaa. erTi da igive<br />

xarisxis saqoneli erTsa da imave bazarze sxvadasxva<br />

dros gansxvavebuli konkurentunarianobiT xasiaTdeba.<br />

amasTan, erTi da imave xarisxis saqoneli sxvadasxva<br />

bazarze zogjer gansxvavebul konkurentunarianobas<br />

avlens. arsebobs gamonaklisebic. zogierT<br />

bazarze dabalxarisxiani saqoneli maRalxarisxian<br />

saqonelTan SedarebiT ufro kargad iyideba;<br />

3) gansxvavebulia xarisxisa da konkurentunarianobis<br />

gansazRvris meqanizmi. xarisxi dgindeba erTgvarovani<br />

produqtebis niSan-Tvisebebis specialuri organizaciebis<br />

mier winaswar dadgenil standarteb-<br />

Tan Sedarebis gziT. rac Seexeba konkurentunarianobas,<br />

misi gansazRvris mizniT konkurenti produqtebis<br />

niSan-Tvisebebi Seudardeba momxmarebelTa<br />

moTxovnilebebs, Semdeg ki erTmaneTs. zogjer er-<br />

TmaneTs araerTgvarovan saqonelsac upirispireben,<br />

Tu isini erTi da igive moTxovnilebebs akmayofileben.<br />

4) gansxvavebulia xarisxisa da konkurentunarianobis<br />

fasze damokidebulebac. fasi xarisxzea damokidebuli,<br />

konkurentunarianoba ki fasze. cxadia, rac<br />

185


186<br />

ufro xarisxiania saqoneli, miT Zviria misi fasi.<br />

amasTan, rac ufro mcirea fasi, umetes SemTxvevaSi,<br />

is ufro konkurentunariania bazarze.<br />

cxrili 9.3.<br />

saqonlis xarisxisa da konkurentunarianobis<br />

SedarebiTi daxasiaTeba<br />

xarisxi konkurentunarianoba<br />

mudmivi kategoriaa axasiaTebs upiratesad sabazro<br />

ekonomikas<br />

saqonlis naklebad dinamikuri<br />

da cvalebadi maCvenebelia<br />

xarisxTan SedarebiT ufro<br />

dinamikuri da cvalebadia<br />

gansazRvreba specialuri<br />

dgindeba bazarze<br />

organizaciebis mier dadgenil<br />

standartebTan saqonlis niSan-<br />

Tvisebebis Sedarebis gziT<br />

fasis sididis ganmsazRvrelia damokidebulia fasze<br />

dgindeba saqonlis ZiriTadi<br />

niSan-Tvisebebis safuZvelze<br />

ganisazRvreba saqonlis im niSan-<br />

TvisebebiT, romlebic mocemul<br />

momentSi yvelaze mniSvnelovania<br />

momxmareblisTvis<br />

xarisxi ganisazRvreba saqonlis im niSan-TvisebebiT,<br />

romelTac eyrdnoba misi ZiriTadi sargeblianoba. rac Seexeba<br />

konkurentunarianobas, misi safuZvelia saqonlis is ni-<br />

San-Tvisebebi, romlebic mocemul bazrebze drois mocemul<br />

monakveTSia mniSvnelovani momxmareblisTvis. ekonomiuri<br />

gaWirvebis dros momxmarebeli arsebiT mniSvnelobas aniWebs<br />

fass, sagarantio vadas, saqonlis Secvlis uflebas da gamoyenebis<br />

xangrZlivobas. saqonlis xarisxi, prestiJuloba, moduroba,<br />

unikaluroba, siaxlis done, SefuTva da zogierTi<br />

sxva maCvenebeli misTvis naklebad mniSvnelovania an SeiZleba<br />

isini momxmareblebma saerTodac ar miiRon mxedvelobaSi.<br />

mosaxleobis gaRatakebuli fenebisTvis mTavari gadarCenaa,<br />

rasac ar sWirdeba moduri da prestiJuli saqoneli.<br />

saqonlis konkurentunarianobis maCveneblebs miekuTvneba,<br />

agreTve, teqnikuri, ergonomikuri, esTetikuri da<br />

normatiuli maCveneblebi.


saqonlis konkurentunarianobis teqnikuri maCveneblebi<br />

asaxaven mis funqciur daniSnulebas. es maCveneblebi gansxvavebulia<br />

saqonlis saxeebis mixedviT. ase, magaliTad, satvirTo<br />

transportis funqciuri daniSnuleba erTi gadazidvis<br />

dros gadatanili tvirTis moculobiT ganisazRvreba, xolo<br />

Carxisa drois garkveul periodSi warmoebuli produqciis<br />

raodenobiT.<br />

ergonomikuri maCveneblebi uCveneben produqciis Sesabamisobas<br />

adamianis organizmis moTxovnilebebTan. bazarze<br />

gamotanili kvebis produqtebi unda Seicavdes adamianis organizmisTvis<br />

saWiro cilebs, cximebs, naxSirwylebs da vitaminebs.<br />

mwarmoeblebma unda daicvan kvebis produqtebis Senaxvis<br />

vadebi. isini unda iyos ekologiurad sufTa. mxolod<br />

aseT SemTxvevaSi iyidis mas momxmarebeli.<br />

esTetikuri maCveneblebi produqtis garegnul saxes<br />

axasiaTeben. isini xels uwyoben momxmareblis mier saqonlis<br />

dadebiTad aRqmis process. esTetikuri maCveneblebia: forma,<br />

gamomxatveloba ferebiT, damuSavebis xarisxi. formis<br />

aRqma damokidebulia momxmareblis individualur gemovnebaze,<br />

tradiciebsa da arsebul garemoze. feric did gavlenas<br />

axdens saqonlis aRqmis procesze adamianis fsiqikaze zemoqmedebis<br />

gziT. ferebis unars daawynaros an aRagznos adamiani<br />

kargad iyeneben biznesmenebi saqonlis realizaciis procesSi.<br />

normatiuli maCveneblebi asaxaven produqciis im ni-<br />

San-Tvisebebs, romelebic daculia mocemul bazarze savaldebulo<br />

normebiT, standartebiT, kanonmdeblobiT. sxvadasxva<br />

qveyanaSi saqonlis niSan-Tvisebebis mimarTgansxvavebuli<br />

moTxovnebia, rac aucileblad unda gaiTvaliswinon firmebma<br />

saerTaSoriso doneze gasvlisas.<br />

saqonlis konkurentunarianobis ekonomikuri maCveneblebi<br />

axasiaTeben momxmareblis mier saqonlis yidvasa da gamoyenebaze<br />

gaweul xarjebs, romlebic saqonlis yidvis da<br />

moxmarebis fasiT gamoixateba. saqonlis fasi xarisxTan<br />

erTd xSirad gadamwyvet rols asrulebs konkurentunarianobis<br />

Sefasebisas. moxmarebis fass gansakuTrebiT didi mniSvneloba<br />

eniWeba teqnikurad rTul saqonelze, romlis gamoyenebis<br />

o xarjebi xSirad aRemateba yidvis xarjebs. mosaxleobis<br />

farTo fenebi yiduloben upiratesad im saqonels, romlis<br />

moxmarebis fasic minimaluria.<br />

187


xarisxisa da konkurentunarianobis sakiTxs gadamwyveti<br />

mniSvneloba eniWeba <strong>marketingis</strong> strategiaSi. amis mizezi<br />

saqmianobis momxmarebelTa interesebis Sesabamisad warmar-<br />

Tvaa, rac, pirvel rigSi, xarisxiani da konkurentunariani saqonlis<br />

warmoebas gulisxmobsd.<br />

konkurentunariani saqonlis warmoeba mWidroukavSirdeba<br />

saqonlis ganaxlebis process. konkurentuli upiratesobis<br />

momtani axali saqoneli warmoSobs axal moTxovnilebebas<br />

da warmoebis gafarToebis safuZveli xdeba.<br />

188<br />

9.3. sasaqonlo niSani da misi mniSvneloba<br />

marketingSi<br />

saqonlis marketingul strategiaSi did mniSvnelobas<br />

aniWeben sasaqonlo niSans, romelTanac dakavSirebulia sasaqonlo<br />

markis, samarko(safirmo) saxelwodebis, samarko<br />

niSnis cnebebi.<br />

sasaqonlo marka an ubralod marka (brendi) arsebobs<br />

saxelis, terminis, niSnis, simbolos, naxatis, asoebis,<br />

ricxvebis an maTi sxvadasxva kombinaciis saxiT.<br />

sasaqonlo marka saqonels eniWeba sxva sawarmos analogiuri<br />

saqonlisgan gansxvavebis mizniT.<br />

sasaqonlo markis is nawili, romelsac sityvebiT gamoTqvamen,<br />

samarko saxelwodebaa.<br />

samarko saxelwodebebia, .magaliTad, “Colgate” , “Sony”,<br />

“Toyota”, “Honda”, “Nike”.<br />

sasaqonlo markis nawili, romelic arsebobs simboloebis,<br />

Seferilobebis, gamosaxulebis, asoebis, an sxva<br />

saxis aRniSvnebis saxiT, samarko niSania.<br />

samarko niSani sityvebiT ar gamoiTqmeba. is SeiZleba<br />

amoicnon.<br />

sasaqonlo niSani mTlianad marka an misi nawilia,<br />

romelic samarTlebrivad daculia.<br />

sasaqonlo niSani icavs saqonlis gamyidvelis gansakuTrebul<br />

uflebebs samarko saxelwodebis an samarko niSnis<br />

kuTvnilebaze. sasaqonlo niSani praqtikaSi ganixileba rogorc<br />

savaWro marka an safirmo niSani.<br />

sasaqonlo marka, samarko saxelwodeba an samarko niSani<br />

marketinguli aRniSvnebia, romlebic iuridiulad ver


icaven saqonels konkurentebisgan. amitom sawarmoebi maT<br />

registraciaSi atareben. registraciis aRsaniSnavad gamoiyeneba<br />

wreSi Casmuli aso R. saerTod, bazarze ufrokargad<br />

iyideba sasaqonlo niSnis mqone saqoneli, vidre sasaqonlo<br />

niSnis armqone, saqonelTan SedarebiT.<br />

marketinguli TvalsazrisiT sasaqonlo niSani saqonelze<br />

pasuxismgeblobis gansakuTrebuli simboloa. is miu-<br />

TiTebs imaze, Tu vis ekuTvnis mocemuli saqonlis warmoebisa<br />

da realizaciis ufleba da vinaa pasuxismgebeli saqonlis<br />

xarisxze. maSasadame, sasaqonlo niSani myidvelisTvis saTanado<br />

xarisxis saqonlis SeZenis mamoZravebeli motivi da Taviseburi<br />

saxis garantiaa, rac aCqarebs realizaciis process.<br />

saqonlisTvis samarko saxelwodebis miniWebis praqtikam<br />

ganvlo ganviTarebis garkveuli gza. adre saqonlis masis<br />

umetesoba iyideboda samarko saxelwodebis gareSe, II msoflio<br />

omis Semdgom ki imdenad gafarTovda samarko saxelwodebebis<br />

miniWebis kampania, rom dReisTvis ganviTarebul<br />

qveynebSi TiTqmis arc erTi saqoneli ar aris bazarze samarko<br />

saxelwodebis gareSe. amasTan, bolo wlebSi SeiniSneba sapirispiro<br />

tendencia. izrdeba samarko saxelwodebis gareSe<br />

warmoebuli da realizebuli saqonlis raodenoba, radgan am<br />

SemTxvevaSi fasebi dabalia. fasebis Semcirebis SesaZleblobas<br />

iZleva dabali xarjebi reklamasa da SefuTvaze.<br />

samarko saxelwodebam unda daakmayofilos garkveuli<br />

moTxovnebi. sasurvelia samarko saxelwodebiT xazi gaesvas<br />

saqonlis ZiriTad Rirebulebebs. markis saxelwodeba advilad<br />

unda warmoiTqvas da azris dakargvis gareSe gadaiTargmnos<br />

sxva enaze, rasac gansakuTrebiT didi mniSvneloba aqvs<br />

saerTaSoriso kompaniebisTvis. ar unda gamoiyenon sxva kompaniebis<br />

mier adre registrirebuli saxelwodebebi.<br />

markebis saxelwodebis SerCevis procesSi sawarmoebi<br />

iTvaliswineben rogorc menejerebis, ise momxmareblebis mosazrebebs.<br />

yvela SemTxvevaSi SerCeulma samarko saxelwodebam<br />

unda miizidos momxmarebeli. msoflioSi dReisTvis didi<br />

popularobiT sargeblobs Semdegi dasaxelebis markebi: Sony,<br />

Adidas, Panasonic, Mercedes-benz, Toyota, Coca-Cola da a. S.<br />

Tu sawarmom sworad SearCia markis saxelwodeba da saqonelic<br />

Tavisi TvisebebiT daakmayofilebs momxmarebelTa<br />

189


moTxovnilebebs, momxmarebeli saxelwodebas gaaigivebs warmatebul<br />

saqonelTan da mudmivi myidvelebis wrec advilad<br />

yalibdeba. aseT dros markebs Suamavlebis mxardaWeris mopovebac<br />

uadvildebaT. ase, magaliTad, kompania Reebok-s Tavidan<br />

Zalian gauWirda distributorebis mxardaWeris mopoveba,<br />

dRes ki es marka SuamavlebSi kargi avtoritetiT sargeblobs.<br />

markis kargi avtoriteti dadebiTad moqmedebs<br />

mwarmoebeli an gamsaRebeli kompaniis sxva saqonelzec. kompania<br />

Procter&Gamble-ma markis saxelwodeba 90 dasaxelebis<br />

saqonelze daaxloebiT 20 Tvis ganmavlobaSi gaavrcela.<br />

samarko saxelwodebis miniWeba SeiZleba gadawydes<br />

sxvadasxva gziT:<br />

1) individualuri samarko saxelwodebebi. maT saqonels<br />

mwarmoeblebi aniWeben maSin, roca ar surT TavianTi<br />

imijis momxmareblis mier saqonlis aRqmis<br />

procesTan dakavSireba. aseT pirobebSi, Tu saqoneli<br />

damarcxdax bazarze, mwarmoebeli ar dazaraldeba.<br />

am strategias mxars uWers korporacia Procter&Gamble.<br />

2) erTiani samarko saelwodeba yvela saqonlisTvis.<br />

am strategias mwarmoeblebi mimarTaven xarjebis<br />

Semcirebis mizniT. saqonlisTvis erTiani samarko<br />

saxelwodebis miniWebis SemTxvevaSi misi bazarze gatana<br />

iafi jdeba, radgan ar aris aucilebeli reklamaze<br />

didi odenobiT xarjebis gaweva. aseTi strategiiT<br />

muSaobs aSS-s kompania General Elektric.<br />

3) erTi jgufis saqonlisTvis koleqtiuri (erTiani)<br />

samarko saxelwodeba. am politikas sawarmo iyenebs<br />

maSin, roca awarmoebs an yidis sruliad gansxvavebuli<br />

saxis sxvadasxva saqonels. am strategias mxars<br />

uWers Sears.<br />

4) firmis savaWro saxelwodebis da saqonlis individualuri<br />

markis Serwyma. firmis savaWro sxelwodeba<br />

axal saqonels aZlevs kanonier saxes, individualuri<br />

samarko saxelwodeba ki miuTiTebs mis ganumeoreblobaze.<br />

aseT midgomas mxars uWers firma<br />

Kellog.<br />

sasaqonlo niSani ssafirmo stilis Semadgeneli nawilia.<br />

190


safirmo stilSi igulisxmeba im grafikuli, enobrivi<br />

da sxva saxis xerxebis erToblioba, romelic uzrunvelyofs<br />

mwarmoeblisa da gamyidvelis mTeli produqciis<br />

garkveul mTlianobaSi aRqmas. is imavdroulad erTmaneTs<br />

upirispirebs mwarmoeblebsa da konkurentebs da maT saqonels.<br />

safirmo stilis Semadgeneli ZiriTadi elementebia:<br />

1) sasaqonlo niSani;<br />

2) logotipi.is firmis sruli an Sekvecili saxelwodebis<br />

(an misi sasaqonlo jgufebis) specialurad<br />

Seqmnili, originaluri anabeWdia;<br />

3) safirmo bloki. is kompoziciaSi aerTianebs sasaqonlo<br />

niSans da logotips, agreTve, sxvadasxva tipis<br />

ganmartebiT warwerebs (qveyana, misamarTi, telefoni,<br />

teleqsi) da arc Tu iSviaTad “safirmo lozungs”,<br />

rogorc firmis komerciuli da teqnikuri<br />

kredos gamoxatulebas;<br />

4) safirmo feri (ferTa Sexameba);<br />

5) Sriftebis safirmo kompleqti;<br />

6) safirmo konstantebi (formati, teqstis dakabadonebis<br />

da ilustraciebis sistema da sxva).<br />

garkveuli zomiT safirmo stili firmis muSaobis, misi<br />

sasaqonlo, teqnikuri, savaWro politikis, zogjer Sinagani<br />

organizaciis gamoxatulebaa. safirmo stilis nakeTobebi<br />

firmas exmareba aRiarebis mopovebaSi. amisTvis, pirvel rig-<br />

Si, aucilebelia saqoneli iyos pirveli klasis. saqoneli,<br />

romelic ar gaamarTlebs momxmareblis molodins, iwyebs<br />

moqmedebas safirmo stilis sapirispirod. is TiTqos gamafrTxilebeli<br />

signalia, romelsac SeuZlia saerTod CaSalos<br />

vaWroba. amitom saWiroa jer myidvelis ndobis mopoveba saukeTeso<br />

muSaobiT da mxolod amis Semdeg fiqri sasaqonlo ni-<br />

Sanze an safirmo stilze.<br />

9.4. brendingi<br />

brends anu savaWro markas kompaniebi produqcias ani-<br />

Weben konkurenti kompaniebis produqciisgan gansxvavebis<br />

mizniT. momxmareblebisTvis brendi produqtis mniSvnelovani<br />

atributia, romelic, marTalia, zrdis produqtis Rirebulebas,<br />

magram aris kargi xarisxis da saimedobis garanti.<br />

191


momxmareblebi brendebis erT nawils sistematurad yiduloben,<br />

meore nawilis mimarT ki mxolod loialurni arian.<br />

arsebobs brendebi, romlebic momxmarebelTa konkretul<br />

kategorias arasodes ar uyidia. realur cxovrebaSi xSiria<br />

SemTxvevebi, roca momxmareblebi gasinjvis Semdeg uars amboben<br />

ama Tu im konkretul brendze.<br />

brendebis mimarT momxmareblebis gansxvavebuli damokidebulebis<br />

safuZveli produqtebis momxmareblebze gavlenis<br />

gansxvavebuli donea, rac, Tavis mxriv, gansazRvravs<br />

brendebis cnobadobas.<br />

process, romlis drosac produqti momxmareblis-<br />

Tvis xdeba cnobadi Semdeg ki mimdinareobs muSaoba cnobadobis<br />

SesanarCuneblad da gasaRrmaveblad, uwodeben<br />

brendings.<br />

brendis cnobadobis miRweva pirvel rigSi gadasawyveti<br />

amocanaa nebismieri kompaniisTvis axali saqonlis bazarze<br />

gatanis dros. cnobadobis misaRwevad gamoiyeneba bevri sa-<br />

Sualeba, romelTa Soris unda gamoiyos reklama. kompaniebi<br />

axal saqonels masobriv momxmarebels, Tavdapirvelad, swored<br />

reklamiT acnoben. reklama did rols TamaSobs miRweuli<br />

cnobadobis donis SenarCunebaSic. misi meSveobiT sawarmoebi<br />

momxmareblebs axseneben produqtis bazarze arsebobas.<br />

brendebis yidvis da gamoyenebis Semdeg momxmareblebs<br />

uyalibdebaT ama Tu im brendis mimarT upiratesobis miniWebis<br />

grZnoba. praqtikaSi arsebobs brendebi, romelTac upiratesobas<br />

momxmarebelTa didi nawili aniWebs da araviTar<br />

SemTxvevaSi maT sxva brendebze ar gacvlis. am movlenas specialistebi<br />

brendis eqskluziurobas uwodeben. eqskluziurobis<br />

dros produqti Tavis momxmareblebSi monopoliur<br />

mdgomareobas ikavebs. ra Tqma unda, nebismieri kompaniis<br />

survilia momxmareblebSi Tavisi produqtis eqskluziurobis<br />

miRweva, magram brendis eqskluziurobas realurad kompaniaTa<br />

mxolod mcire nawili aRwevs.<br />

ganasxvaveben brendebis Semdeg saxeebs:<br />

1) mwarmoeblis brendi;<br />

2) kerZo brendi;<br />

3) brendebis jgufi;<br />

4) individualuri brendi.<br />

192


amasTan, arseboben kompaniebi, romlebic produqtebs<br />

yovelgvari dasaxelebis gareSe yidian da ar atareben raime<br />

gansakuTrebul RonisZiebebs maTi cnobadobis misaRwevad.<br />

aseT produqtebs `arasafirmos” uwodeben. arasafirmo produqtebSi,<br />

rogorc wesi, Sedis kvebis produqtebi da saojaxo<br />

saqoneli. arasafirmo saqoneli analogiur brend-dasaxelebis<br />

mqone saqonelTan SedarebiT iafia. aSS-Si am kategoriis<br />

saqoneli meoTxedi saukunis win iyideboda. arasafirmo saqonlis<br />

realizaciis moculoba ekonomikuri krizisis dros<br />

izrdeba, ekonomikis aRmavlobis periodSi ki mcirdeba. Tumca<br />

arseboben momxmareblebi, romlebic upiratesobas fasis<br />

gamo arasafirmo saqonels aniWeben.<br />

brends, romelic mwarmoeblis kuTvnilebaa, mwarmoeblis<br />

brends uwodeben. mwarmoeblis brendebia, magaliTad,<br />

Kodak,Tide. brends, romelic ekuTvnis msxvil sabiTumo, an<br />

sacalo savaWro sawarmos, e.i iyideba maTi saxeliT, uwodeben<br />

kerZo brendebs, an kerZo markebs. aseTia, magaliTad, Sears da<br />

Wal-Mart.<br />

brend-ojaxi urTierTdakavSirebuli produqtebis saerTo<br />

brend-saxelwodebaa. brend-ojaxia Jonson&Jonson, romelic<br />

erT jgufSi aerTianebs losionebs, saRebavebs, bav-<br />

Svis Sampunebs.<br />

zogjer mwarmoeblebi momxmareblebs sTavazoben produqtebs<br />

damoukidebeli brendebis saxiT da ara kompaniis saxelwodebiT,<br />

an kidev brend-ojaxis SemadgenlobaSi. aseT<br />

brendebs individualurs uwodeben. maTi bazarze win waweva<br />

dakavSirebulia did danaxarjebTan, radgan kompaniebi bazarze<br />

win wasawevad yoveli maTganisTvis individualur marketingul<br />

programebs amuSaveben.<br />

rogorc bizens-praqtika uCvenebs, kompaniaTa mTavari<br />

kapitali maTi reputaciaa. kargi reputacia, upirvelesad,<br />

produqtis xarisxzea damokidebuli. produqtis maRali xarisxi<br />

aCqarebs brendis cnobadobis miRwevas da saSualebas<br />

aZlevs kompaniebs konkurentebTan SedarebiT Zlier upiratesobas<br />

miaRwion. ase yalibdeba brendis kapitali.<br />

brendis kapitalSi igulisxmeba is Rirebuleba, romelsac<br />

brend-dasaxeleba umatebs bazarze produqts.<br />

cxadia, rac ufro maRalia brendis kapitalis sidide,<br />

miT kargad iyideba produqti da myari da Zlieria kompaniis<br />

193


finansuri mdgomareoba. didi kapitalis mqone brendebi advilad<br />

iyideba. dReisTvis msoflioSi yvelaze aRiarebuli<br />

brendia Coca-Cola. msoflioSi aRiarebul brendebSi Sedis,<br />

agreTve, Microsoft, Disney, Mcdonalds, Sony, Mersedes da a. S.<br />

Tu ra didi mniSvneloba aqvs brendis kapitals gayidvis<br />

dros kargad Cans Semdegi magaliTidan:<br />

avtomobili Skoda did britaneTSi ar sargeblobda reputaciiT.<br />

mas sazogadoeba mdarexarisxian avtomanqanad miiCnevda.<br />

kompaniam, miznad isaxavda ra did britaneTSi avtomanqanis<br />

axali modelis Setanas, 1955 wels axal modelze<br />

momxmarebelTa damokidebulebis gasarkvevad faruli da Ria<br />

testireba Caatara. testirebis procesSi momxmarebelTa er-<br />

Ti nawilisTvis cnobili iyo avtomanqanis axali modelis<br />

mwarmoebeli sawarmo, meore nawilisTvis ki ara. momxmareblebma,<br />

romelTaTvisac mwarmoebeli sawarmo cnobili ar iyo,<br />

Skoda-s axal models gacilebiT ufro maRali Sefaseba misces<br />

im momxmareblebTan SedarebiT, romlebisTvisac mwarmoebeli<br />

sawarmo iyo cnobili.<br />

194<br />

9.5. axali saqoneli da misi Seqmnis procesi<br />

momxmarebelTa gemovnebis da warmoebis teqnologiis<br />

swrafi cvlileba da konkurencia bazarze aiZulebs sawarmoebs<br />

mudmivad izrunon saqonlis asortimentis ganaxlebasa<br />

da axali saqonlis bazrisTvis miwodebaze<br />

axali saqonlis Seqmna rTuli da sariskoa, magram Tu am<br />

procesma warmatebiT Caiara, sawarmoebs axali bazrebis aTvisebisa<br />

da konkurentul brZolaSi upiratesobis mopovebis<br />

didi Sansi eZlevaT. aSS-Si Catarebulma erT-erTma gamokvlevam<br />

aCvena, rom samomxmareblo saqonlis bazarze gamotanili<br />

axali nimuSebis 40% ver aRwevs warmatebas. sawarmoo<br />

daniSnulebis saqonlis bazarze es maCvenebeli bevrad ufro<br />

naklebia da Seadgens 20%-s, xolo momsaxurebis bazarze ki<br />

18%-is tolia.<br />

bazarze axali saqonlis marcxis ZiriTadi mizezi marketinguli<br />

kvlevebis rolis Seufaseblobaa. zogjer marcxis<br />

mizezi xdeba bazris tevadobis gadaWarbebuli Sefaseba,<br />

araswori sareklamo mimarTva, arasworad Catarebuli sarek-


lamo kampania, Zviri fasi, konkurentebis Zlieri sapasuxo nabiji<br />

da sxva.<br />

axali saqonlis warmoeba gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

bazris saqonliT gajerebisa da konkurenciuli brZolis<br />

gamwvavebis pirobebSi.<br />

axali saqonlis cnebis Sinaarsis gageba dReisTvis, rogorc<br />

mecnierTa wreSi, ise praqtikaSi gansxvavebulia. erTerTi<br />

mosazrebis mixedviT, yoveli axlad warmoebuli nawarmi<br />

axali saqonelia. sxva mosazrebis Tanaxmad,, axal saqonlad<br />

iTvleba nawarmi, romelic principulad axal moTxovnilebebs<br />

akmayofilebs. zogjer saqonlis siaxlis safuZvlad<br />

warmoebis teqnologia miaCniaT, zogjer ki misi gamoyenebis<br />

sfero. f. kotleris SexedulebiT axali saqoneli aris originaluri<br />

nakeToba, romelic arsebuli saqonlis gaumjobesebuli<br />

varianti an modifikacia, agreTve, sruliad axali<br />

markaa.<br />

axali saqonlis warmoeba SeiZleba ganxorcieldes ori<br />

gziT: mocemuli sawarmos mier sxva sawarmos, patentis an licenziis<br />

SesyidviT da saqonlis sruliad axali markis an arsebuli<br />

saqonlis gaumjobesebuli variantis damoukideblad<br />

SeqmniT.<br />

axali saqonlis Seqmna sawarmoebisTvis xelsayrelia<br />

Semdegi ekonomikuri mizezebis gamo:<br />

1) axali saqonlis Seqmna dakavSirebulia warmoebis<br />

procesis srulyofasTan, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs<br />

nedleulisa da adamianiseuli resursebis<br />

ufro racionalur gamoyenebas;<br />

2) axali da momxmareblisTvis misaRebi saqonlis warmoebiT<br />

myardeba bazarze sawarmos pozicia, maRldeba<br />

misi wili, amis Sesabamisad ki izrdeba Semosavlebi;<br />

3) axali saqonlis warmoebiT SesaZlebeli xdeba sawarmos<br />

gamouyenebeli simZlavreebis amoqmedeba;<br />

4) axali saqonlis warmoeba xels uwyobs sawarmoSi arsebuli<br />

samuSao adgilebis SenarCunebas an maTi raodenobis<br />

gazrdas.<br />

axali saqoneli nebismieri saxis biznesis safuZvelia.<br />

amitom saWiroa sawarmoebma saTanado yuradReba dauTmon<br />

axali saqonlis Seqmnis strategiebis gansazRvras.<br />

195


axali saqonlis Seqmnis strategiis damuSavebis dros<br />

sawarmoebi mraval faqtors iTvaliswineben, magram, pirvel<br />

rigSi, mxedvelobaSi iReben saqonlis pozicias bazarze da<br />

arsebuli bazris gafarToebis SesaZleblobebs. specialistebi<br />

gamoyofen axali produqtis damuSavebis Semdeg alternatiul<br />

strategiebs:<br />

1) bazarze Rrmad SeRwevis strategia;<br />

2) bazris gafarToebis strategia;<br />

3) produqtis ganviTarebis strategia;<br />

4) produqtis diversifikaciis strategia.<br />

bazarze Rrmad SeRwevis strategiis mizania arsebuli<br />

bazrebis mTlianad aTviseba, rac, Tavis mxriv, emyareba produqciis<br />

garkveulwilad Secvlas, misi xarisxis gaumjobesebas,<br />

bazarze win wawevis axali gzebisa da saSualebebis gamo-<br />

Zebnas da gamoyenebas. am strategiis realizaciaSi did rols<br />

momxmarebelTa ufro ukeTesad informireba asrulebs.<br />

bazris gafarToebis strategia gulisxmobs arsebuli<br />

saqonlis sarealizaciod axali bazrebis gamoZebnas.<br />

produqciis ganviTarebis strategia uSualod ukav-<br />

Sirdeba sawarmoSi dasaqmebuli adamianebis SemoqmedebiT<br />

unars ganaviTaron saqoneli momxmarebelTa moTxovnilebebze<br />

dayrdnobiT da miawodon axali saqoneli arsebul an sruliad<br />

axal bazrebs. axali saqonlis tradiciul bazrebze gatana<br />

miznad isaxavs sawarmos poziciis Semdgom ganmtkicebas,<br />

rasac Sedegad moyveba bazris wilis da, amis Sesabamisad, mi-<br />

Rebuli mogebis moculobis gadideba. ase, magaliTad, firma<br />

`yazbegma” Tavisi poziciebi bazarze kidev ufro gaimyara<br />

limonaTis SeqmniT da momxmareblisaTvis miwodebiT.<br />

produqciis diversifikaciis strategia gulisxmobs<br />

axali saqonlis axal bazrebze gatanas. es strategia danar-<br />

Cen strategiebTan SedarebiT, cxadia, ufro metad sariskoa.<br />

axali saqonlis Seqmnas da bazarze gamotanas xSirad<br />

Tan axlavs e. w “kanibalizmi”-sawarmos axali saqonlis bazarze<br />

gamotaniT analogiuri saqonlis gayidvis moculobis Semcireba.<br />

magram konkurenciuli brZola bazarze aiZulebs sawarmoebs<br />

am danakargs Seeguon.<br />

axali saqonlis Seqmnas ganixilaven rogorc process,<br />

romelic Sedgeba Semdegi etapebisgan (ix. nax. 9.4):<br />

1) ideaTa Sekreba;<br />

196


2) ideaTa gadarCeva (skriningi da biznes-analizi);<br />

3) SerCeuli ideis damuSaveba da Semowmeba;<br />

4) <strong>marketingis</strong> strategiis gansazRvra;<br />

5) warmoebisa da gasaRebis SesaZleblobebis analizi;<br />

6) saqonlis Seqmna;<br />

7) saqonlis aprobacia bazarze (sacdeli marketingi<br />

an test marketingi);<br />

8) komercializacia.<br />

axali saqonlis Sesaqmnelad ideaTa ZiriTadi wyaro<br />

aris momxmarebeli, Tavisi saWiroebebiT da moTxovnilebebiT.<br />

ideaTa gamovlenis mizniT sawarmTa <strong>marketingis</strong> specialistebi<br />

iyeneben zepir da anketur gamokiTxvebs, aanalizeben<br />

momxmarebelTa werilebsa da saCivrebs. axali saqonlis<br />

Seqmnas biZgi SeiZleba miscen konkurentebma, rac SesaZlebeli<br />

xdeba gamofenebsa da bazrobebze, sacalo savaWro qselSi<br />

maT saqonelze dakvirvebiT.<br />

axali saqonlis Sesaxeb ideaTa CamoyalibebaSi mniSvnelovani<br />

wyaro TviTon sawarmoa, konkretulad ki misi marketinguli<br />

kvlevis qvedanayofis TanamSromlebi.. momxmareblebTan<br />

uSualo kontaqtSi myof muSakebs, erkvevian ra saqonlisadmi<br />

wayenebul moTxovnebSi, uyalibdebaT saqonlis<br />

asortimentis ganaxlebis problemis gadawyvetis ideebi.<br />

axali saqonlis Sesaxeb ideebi SeiZleba moiZion, agreTve,<br />

mimwodeblebs da investorebs Soris.<br />

rogorc wesi, axali saqonlis Seqmnis procesis Tvdapirvel<br />

etapze ideebi mravalricxovania. mizani arsebuli<br />

ideebidan erTi an ramdenime yvelaze optimaluri, e.i mocemul<br />

momentSi sawarmosaTvis yvelaze xelmisawvdomi da momgebiani,<br />

ideis SerCevaa, rac SeiZleba mokle droSi. zogjer<br />

wamoyenebuli idea kargia, magram ar SeuZlia sargeblobis<br />

motana mocemuli sawarmosTvis dasaxuli miznis an miznebis<br />

miRwevad ganxorcielebul saqmianobaSi. zogjer idea uvargisia.<br />

axali saqonlis Seqmnis procesSi warmatebis miRweva<br />

SeuZliaT mxolod im sawarmoebs, romlebic negatiurad ar<br />

afaseben wamoyenebul ideebs maTi Sinaarsis miuxedavad, yuradRebis<br />

gareSe ar toveben arc erT ideas, cdiloben maT<br />

erTmaneTTan dakavSirebas da moyavT wamoyenebuli ideebi<br />

sistemaSi perspeqtivaSi efeqtianad gamoyenebis uzrunvelyofis<br />

mizniT.<br />

197


198<br />

nax. 9.4. axali saqonlis Seqmnis procesi


ideaTa sistematizaciis Semdeg saWiroa maTi gadarCeva.<br />

am dros sasurvelia sawarmoebi iTvaliswinebdnen Semdeg<br />

kriteriumebs: uaryon ideebi, romlebic, Tavidanve naTelia,<br />

rom ver ganxorcieldeba; Seafason ideebi produqciis warmoebis<br />

teqnikuri SesaZleblobebis da bazris SesaZlo potencialis<br />

TvalsazrisiT; Seafason ideebi mTeli sazogadoebis<br />

interesebis gaTvaliswinebiT da uaryon is ideebi, romlebic<br />

grZelvadian perspeqtivaSi momxmarebelTa interesebs<br />

ewinaaRmdegebian.<br />

axali saxis saqonlis Seqmnis Semdgom etapze SerCeuli<br />

ideebi dawvrilebiT gaanalizdeba. am mizniT ukeTesia ideis<br />

werilobiTi formiT Camoyalibeba. am etapze unda gairkves,<br />

agreTve, momxmareblis damokidebuleba axali saqonlis Canafiqris<br />

mimarT Semdegi kiTxvebis gamoyenebiT: gasagebia Tu<br />

ara axali saqonlis Canafiqri? SeZlebs Tu ara axali saqoneli<br />

maTi moTxovnilebebis dakmayofilebas? vin gamoiyenebs<br />

axal saqonels? rogori unda iyos axali saqonlis fasi da a.<br />

S.<br />

sawarmos mier axali saqonlis realobad gadaqcevamde<br />

muSavdeba <strong>marketingis</strong> strategia, romelic, Tavis mxriv, sami<br />

nawilisagan Sedgeba.<br />

<strong>marketingis</strong> strategiis pirveli nawili iTvaliswinebs<br />

miznobrivi bazris aRweras sididisa da struqturis mixedviT.<br />

am etapze gansazRvraven axali saqonlis gayidvis savaraudo<br />

sidides, bazris wils da mogebis mosalodnel sidides.<br />

<strong>marketingis</strong> strategiis meore nawilSi gansazRvraven<br />

savaraudo saqonlis gasayid fass da warmoebis amoqmedebis<br />

pirvel wels marketingul saqmianobaze gasawevi xarjebis<br />

mosalodnel moculobas.<br />

<strong>marketingis</strong> strategiis mesame nawilSi adgenen axali<br />

saqonlis gasaRebis da mogebis miRebis strategiebs, rac iTvaliswinebs<br />

saqonlis realizaciisaTvis saWiro marketinguli<br />

RonisZiebebis damuSavebasac.<br />

axali saqonlis Canafiqri, Tavdapirvelad, realobad<br />

iqceva laboratoriaSi samecniero-teqnikuri damuSavebis<br />

gziT. iqmneba saqonlis sacdeli modeli, romelic formiT<br />

da niSan-TvisebebiT Seesabameba Canafiqrs. laboratoriaSive<br />

tardeba axali saqonlis winaswari gamocda, romlis Sedegebis<br />

mixedviTac miiReba gadawyvetileba sacdeli partiis<br />

damzadeba/daumzadeblobis Taobaze.<br />

199


amis Semdeg axali saqonlis sacdeli partia gamoicdeba<br />

bazris SerCeul segmentebze. am etaps sacdel marketings,<br />

zogjer ki test marketings uwodeben. am dros mowmdeba<br />

myidvelTa reaqcia axal saqonelze, zustdeba axali saqonlis<br />

Zlieri da susti mxareebi, myidvelTa kategoriebi da<br />

maT mier saqonlis yidvis miznebi, gayidvis formebisa da me-<br />

Todebis efeqtianoba, reklamis momgebianoba, mowmdeba fasebis<br />

politika, zustdeba saqonlis asortimenti.<br />

Tu axali saqonlis sacdeli partiis gayidvis Sedegebi<br />

aRmoCnda damakmayofilebeli, sawarmos SeuZlia miiRos gadawyvetileba<br />

misi mxolod SezRuduli odenobiT warmoebis<br />

Sesaxeb. Tu axali saqonlis bazarze gamotanis cda aRmoCnda<br />

warumatebeli, sawarmos SeuZlia bazris moTxovnebis Sesabamisad<br />

saqonlis daxvewa da misi Secvlili saxiT gatana bazarze<br />

an kidev am ideis saerTod uaryofa.<br />

axali saqonlis bazarze gataniT iwyeba komercializaciis<br />

procesi, romlis Sedegebis mixedviTac sabolood azusteben<br />

axali saqonlis beds-gaafarToon, Sekvecon, Tu saer-<br />

Tod Sewyviton axali saqonlis warmoeba.<br />

axali saqonlis Seqmnisa da gasaRebis procesSi wamyvani<br />

roli unda Seasrulos sawarmos <strong>marketingis</strong> samsaxurma. misi<br />

uSualo monawileobiT unda moiZion axali ideebi da airCion<br />

am ideebidan yvelaze ufro momgebiani. mowinave firmebSi<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurebi monawileoben saqonlis Canafiqris<br />

Sesaxeb nimuSebis damzadebasa da saqonlis bazarze gamocda-<br />

Sic. <strong>marketingis</strong> samsaxurebzea damokidebuli garkveulwilad<br />

axali saqonlis bazarze danergva da misi sasicocxlo<br />

ciklis xangrZlivobac.<br />

9.6. saqonlis sasicocxlo cikli<br />

bazarze gasayidad gamotanil saqonels SezRudli aqvs<br />

`sicocxlis xangrZlivoba”. saqoneli cocxali izrdeba<br />

msgavsad ibadeba, arsebobs, berdeba da kvdeba. es procesi<br />

Tavis gamoxatulebas poulobs saqonlis sasicocxlo ciklSi.<br />

sawarmos menejerebisTvis ucnobia, Tu ramden xans gagrZeldeba<br />

saqonlis sasicocxlo cikli.<br />

saqonlis sasicocxlo ciklSi igulisxmeba misi bazarze<br />

arsebobis, realizaciis da mogebis miRebis periodis<br />

xangrZlivoba.<br />

200


sasicocxlo ciklis etapebTan dakavSirebiT <strong>marketingis</strong><br />

specialistebs Soris ar aris erTiani mosazrebeba. erTerTi<br />

mosazrebis mixedviT sasicocxlo cikli Sedgeba Semdegi<br />

etapebisgan:<br />

1. saqonlis ganviTarebis etapi;<br />

2. bazarze danergvis an saqonlis bazarze wardgenis<br />

etapi;<br />

3. zrdis etapi;<br />

4. simwifis etapi;<br />

5. dacemis an vardnis etapi.<br />

saqonlis tipur sasicocxlo cikls specialistebi ganixilaven<br />

oTxi etapisgan Semdgar procesad (ix. nax. 9.5).<br />

saqonlis sasicocxlo ciklis pirvel etapze sawarmoebi<br />

moiZieben da anviTareben axali saqonlis Seqmnis ideas.<br />

danergvis etapi<br />

zrdis etapi<br />

simwifis etapi<br />

dacemis etapi<br />

nax. 9.5. saqonlis sasicocxlo ciklis tradiciuli mrudi<br />

bazarze saqonlis danergvis etapze gasaRebis moculoba<br />

mcirea da Tanac neli tempiT izrdeba imis gamo, rom momxmarebeli<br />

saTanadod ar icnobs saqonels, ver erkveva mis<br />

Taviseburebebsa da gamoyenebis SesaZleblobebSi. gasaRebis<br />

201


Senelebuli tempis mizezi SeiZleba iyos sawarmoo simZlavreebis<br />

arasakmarisi done, Seferxebebi saqonlis transportirebisas,<br />

saqonlis niSan-Tvisebebis momxmarebelTa moTxovnilebebTan<br />

Sesabamisobis dabali done da a.S. zogjer<br />

isec xdeba, rom saqoneli saerTod ar iyideba an kidev Tavidanve<br />

didi moTxovnilebaa masze. saqonlis bazarze danergvis<br />

etapze gayidvis, distribuciis da stimulirebis xarjebis<br />

gazrdis gamo mogeba mcirea da arcTu iSviaTad vaWroba<br />

wamgebiania. am etapze iwarmoeba da bazars miewodeba saqonlis<br />

mxolod ZiriTadi variantebi, radgan bazari mzad ar<br />

aris saqonlis modifikaciis misaRebad, fasebi Zviria.<br />

Tu bazarze gamotanili saqoneli daakmayofilebs momxmarebelTa<br />

moTxovnilebebs, matulobs gayidvis moculobis<br />

zrdis tempi. interesi axali saqonlis mimarT zrdis moTxovnas,<br />

rac, Tavis mxriv, ganapirobebs mwarmoebelTa da gamyidvelTa<br />

raodenobis matebas. farTovdeba sareklamo saqmianoba.<br />

fasebi rCeba imave doneze an odnav mcirdeba moTxovnis<br />

zrdis Sesabamisad. gasaRebis stimulirebis xarjebic ar icvleba<br />

an odnav maRldeba konkurenciis gaZlierebis gamo. am<br />

etapze mogeba izrdeba. saqonlis realizaciis tempebis SenarCunebis<br />

mizniT sawarmoebi iyeneben sxvadasxva marketingul<br />

strategiebs: saqonlis xarisxis gaumjobeseba, axali modelebis<br />

gamoSveba, axal bazrebze SeRweva, axali segmentebis<br />

aTviseba, gasaRebis axali arxebis gamoZebna, fasebis droulad<br />

Semcireba.<br />

saqonlis gayidvis moculobis zrdis romeliRac monakveTSi<br />

tempebi neldeba, rac Zneli SesamCnevia bazris saqonliT<br />

gajerebis pirobebSi. saqonlis gayidvis tempebis Seneleba<br />

simwifis etapis dawyebis maCvenebelia. realizaciis<br />

moculobis tempebis Seneleba gamowveulia garkveuli periodis<br />

Semdeg axali saqonlis gadaqceviT tradiciul saqonlad,<br />

romelic ukve iyida da gamoiyena potenciuri momxmareblebis<br />

absoluturma umetesobam. amis gamo sawarmoo sim-<br />

Zlavreebma gadaaWarba gasaRebis SesaZleblobebs. saqonlis<br />

miwodeba izrdeba. mwvavdeba konkurenciuli brZola. Sesabamisad<br />

maRldeba xarjebi reklamaze. konkurentebi sul ufro<br />

xSirad yidian saqonels Semcirebul fasad. amasTan isini<br />

cdiloben saqonlis asortimentis ganaxlebas. mogeba iwyebs<br />

stabilizacias an Semcirebas. is, vinc ver uZlebs konkurenciul<br />

brZolas, tovebs asparezs. maSasadame, saqonlis sasi-<br />

202


cocxlo ciklis simwifis etapze sawarmoebi iZulebuli xdebian<br />

gaafarTovon marketinguli saqmianoba, kerZod, gamo-<br />

Zebnon axali bazrebi, ganaxorcielon mastimulirebeli RonisZiebebi<br />

saqonlis intensiuri moxmarebisaTvis, gaafarTovon<br />

saqonlis asortimenti da gaaumjobeson misi xarisxi.<br />

saqonlis axali bazrebis da bazris axali segmentebis<br />

gamoZebniT momxmarebelTa ricxvi izrdeba. imavdroulad sawarmoebi<br />

cdiloben arsebul momxmareblebSi saqonlis gamoyenebis<br />

axali gzebisa da saSualebebis gamoZebnas. am mizniT<br />

sawarmoTa xelmZRvanelebi xSirad saqonlis modifikaciasac<br />

axorcieleben, rac misi xarisxis da garegani gaformebis gaumjobesebiT<br />

gamoixateba. saqonlis modifikacia zrdis misi<br />

gamoyenebis xangrZlivobas. modifikaciiT sawarmoebi cdiloben<br />

saqoneli ufro moxerxebuli gaxadon gamoyenebis da<br />

ufro mimzidveli yidvis procesSi.<br />

sawarmoTa mier gatarebuli RonisZiebebis miuxedavad,<br />

momxmarebeli kargavs interess saqonlis mimarT. Sedegad<br />

moTxovna mcirdeba imdenad, rom iwyeba realizaciis moculobis<br />

Semcireba myari tempebiT, rac iwvevs mogebis Semcirebas.<br />

SeiZleba momxmareblis damokidebuleba saqonlis mimarT<br />

Seicvalos ise, rom saqoneli saerTod ar gaiyidos da<br />

gamoidevnos bazridan. aseT pirobebSi sawarmoebis erTi nawili<br />

wyvets saqonlis warmoebas da iwyebs kapitalis momgebianad<br />

dabandebis axali gzebis Ziebas. zogierTi sawarmo, piriqiT,<br />

cdilobs Tavisi saqonlisTvis sasicocxlo ciklis<br />

gaxangrZlivebas. am dros is eyrdnoba momxmarebelTa im jgufebs,<br />

romlebic axal produqtebs cnobil produqtebs amjobineben.<br />

praqtikaSi aris SemTxvevebi, roca dacemis etaps<br />

kvlav aRmavlobis etapi moyveba xolme, e. i. xelmeored iwyeba<br />

saqonlis sasicocxlo cikli. amis Sesabamisad praqtikaSi<br />

gvxvdeba ganmeorebiTi da savarcxlisebri sasicocxlo<br />

ciklebi (ix. nax. 9.6. da nax. 9.7.).<br />

saqonlis sasicocxlo ciklis etapebze dakvirveba da<br />

marketinguli RonisZiebebis gatareba unda moxdes gare faqtorebis<br />

gaTvaliswinebiT. cvlilebebi gasaRebis moculoba-<br />

Si zogjer am faqtorebis moqmedebis Sedegia da aranairad<br />

ar ukavSirdeba saqonlis sasicocxlo cikls. magaliTad,<br />

unaleqo amindma SeiZleba Seamciros moTxovna qolgaze, magram<br />

es ar niSnavs imas, rom qolga araaqtualuri saqoneli<br />

gaxda.<br />

203


nax. 9.6. ganmeorebadi sasicocxlo cikli<br />

saqonlis calkeuli saxis specifikuri niSan-Tvisebebis<br />

da maTze moTxovnis gamovlenis specifikuri Taviseburebebis<br />

gamo sasicocxlo cikli rogorc xangrZlivobis, ise<br />

gamovlenis formebis mixedviT gansxvavebulia. zogierT saqonelze<br />

is didxans grZeldeba, magram Semdeg uceb wydeba,<br />

zogze meordeba garkveuli periodulobiT, calkeul Sem-<br />

TxvevebSi saqonlis realizaciis procesi hgavs sensacias,<br />

zogjer ki saqoneli ar iyideba saerTod.<br />

saqonlis sasicocxlo ciklis Aamsaxvel tradiciul<br />

mrudSi mkafiod Cans saqonlis bazarze danergvis, misi gayidvis<br />

moculobis zrdis, simwifisa da dacemis etapebi. bunebrivia,<br />

saqonlis sasicocxlo ciklis amsaxveli mrudi gansxvavebulia<br />

saqonlis calkeuli saxeebis mixedviT.<br />

204


nax. 9. 7. savarcxlisebri sasicocxlo cikli<br />

saqonlis sasicocxlo ciklis erTi fazidan meoreze<br />

gadasvla praqtikaSi Tavdapirvelad Zneli SesamCnevia. <strong>marketingis</strong><br />

samsaxuris movaleobaa droulad gamoavlinos es<br />

momentebi da Seitanos saWiro cvlilebebi <strong>marketingis</strong><br />

programaSi. sawarmoebisTvis gansakuTrebiT mniSvnelovani<br />

dacemis etapis dawyebis momentis daWera da Sesabamisi RonisZiebebis<br />

gatarebaa. Tu es ase ar moxda da bazars didxans<br />

SemorCa saqoneli, romelic momxmarebelTa umetesobis mier<br />

faqtiurad uaryofilia, sawarmom SeiZleba Zalian izaralos<br />

(ix. cxrili 9.4).<br />

sawarmoebi sasicocxlo ciklze dakvirvebis Sedegebis<br />

mixedviT mudmivad unda aumjobesebdnen saqonels piradi,<br />

momxmareblis da mTeli sazogadoebis interesebis gaTvaliswinebiT.<br />

205


cxrili 9.4.<br />

saqonlis sasicocxlo cikli: ZiriTadi<br />

maCveneblebi da mwarmoebelTa sapasuxo reaqciebi 1<br />

#<br />

maCveneblebi<br />

bazarze<br />

danergvis<br />

etapi<br />

1. gasaReba<br />

1.<br />

206<br />

zrdis<br />

etapi<br />

simwifis<br />

etapi<br />

dacemis<br />

etapi<br />

susti swrafad nela<br />

klebadi<br />

mzardi<br />

mzardi<br />

2. mogeba umniSvnelo maqsimaluri klebadi dabali an<br />

nulis<br />

toli<br />

3. momxmareblebi siaxlis masobrivi masobrivi konservato<br />

moyvarulni bazari<br />

bazari rebi<br />

4. konkurentebis mcire mudmivad didi klebadi<br />

raodenoba<br />

mwarmoebelTa<br />

ukureaqcia<br />

mzardi<br />

ZiriTadi<br />

strategiuli<br />

Zalisxmeva<br />

2. danaxarjebi<br />

marketingze<br />

3. ZiriTadi<br />

marketinguli<br />

Zalisxmeva<br />

bazris<br />

gafarToeba<br />

1 f. kotleri, dasax. wigni, gv. 286.<br />

Rrmad<br />

SeRweva<br />

bazarze<br />

bazarze<br />

wilis<br />

SenarCuneba<br />

didi saSualo saSualoze<br />

naklebi<br />

saqonelze markisadmi markisadmi<br />

warmodge upirateso erTgulebi<br />

nis Seqmna bis miniWebis s grZnobis<br />

grZnobis Camoyalibeb<br />

Camoyalibeba a<br />

warmoebis<br />

rentabelo<br />

bis<br />

amaRleba<br />

mcire<br />

SerCeviTi<br />

zemoqmedeba


Tavi 10. fasi da faswarmoqmna<br />

10.1. fasis arsi da faswarmoqmnis sistema<br />

fasi umniSvnelovanesi ekonomikuri kategoriaa. misi<br />

daniSnuleba ganuxrelad izrdeba sabazro urTierTobaTa<br />

ganviTarebis kvalobaze. faswarmoqmna, fasebis politika<br />

gvevlineba, rogorc sabazro ekonomikis aucilebeli komponenti.<br />

amasTan dakavSirebiT sul ufro met mniSvnelobas<br />

iZens fasis arsSi garkveva da faswarmoqmnis meqanizmis Seswavla.<br />

fasis, rogorc ekonomikuri kategoriis, arsis Sesaxeb<br />

arsebobs alternatiuli Sexedulebebi. ekonomistebis erTi<br />

jgufi fasis arsis ganmartebis dros gamodis saqonlis Rirebulebidan.<br />

meoreni fasis safuZvlad myidvelTa subieqtur<br />

gadawyvetilebebs miiCneven. sxvani myidvelisa da gamyidvelis<br />

urTierTSeTanxmebas aRiareben da a. S.<br />

pirvel SemTxvevaSi saqme gvaqvs fasis arsis klasikur<br />

ganmartebasTan, romelic dafuZnebulia Rirebulebasa da<br />

fass Soris arsebul urTierTkavSirze, sadac Rirebuleba<br />

gvevlineba rogorc safuZveli, xolo fasi misi gamovlenis<br />

fuladi forma. am aspeqtSi fasi warmoadgens saqonlis Rirebulebis<br />

fulad gamosaxulebas.<br />

Tanamedrove ekonomikur literaturaSi fasis arsis<br />

formulirebis gansxvavebul variantebs vxdebiT. isini fasis<br />

safuZvlad miiCneven ara Rirebulebas, aramed faseulobas.<br />

es ukanaskneli ki dayvanilia subieqtur an obieqtur faseulobamde.<br />

<strong>marketingis</strong> problemebis cnobili amerikeli mkvlevari<br />

f. kotleri miiCnevs, rom `fasi warmoadgens konkretul<br />

saqonelSi gadaxdil fulad Tanxas~. 1 am Tanxis sidide ki ganisazRvreba<br />

individualurad, myidvelisa da gamyidvelis<br />

urTierTSeTanxmebis safuZvelze. amasTan, fasis minimalurma<br />

donem ar SeiZleba TviTRirebulebaze dabla daiwios, vinaidan<br />

mwarmoebeli finansurad dazaraldeba. analogiuri<br />

Sinaarsis ganmartebas iZleva igi g. amstrongTan erTad gamocemul<br />

saxelmZRvaneloSi, sadac aRniSnulia, rom `fasi aris<br />

1 T. kotleri, dasax. wigni, gv. 375.<br />

207


fulis raodenoba, romliTac Sefasebulia produqti an momsaxureba~.<br />

1<br />

amerikeli ekonomistebis k. makonelis da s. brius azriT,<br />

`fasi warmoadgens saqonlis erTeulSi, an momsaxureba-<br />

Si gadaxdili da miRebuli fulis raodenobas. 2 amasTan isini<br />

fasis safuZvlad miiCneven saqonlis resursebis da momsaxurebis<br />

sazogadoebriv Sefasebas. zogierTi avtori ar uaryofs<br />

fasis arsis klasikur ganmartebas, magram aRniSnavs,<br />

rom praqtikulad bazarze fasi gadaixreba Rirebulebidan,<br />

rac SeiZleba gamoiwvios ara danaxarjebis cvlilebam, aramed<br />

sxva faqtorebma. amis gaTvaliswinebiT miCneulia, rom<br />

fasi aris fuladi masis saxiT warmodgenili ekonomikuri kategoria,<br />

romlis mixedviTac gamyidvels surs gayidos, xolo<br />

myidveli mzadaa iyidos mocemuli saqoneli.<br />

fasis arsis am alternatiul ganmartebebs safuZvlad<br />

udevs faswarmoqmnis gansxvavebuli Teoriebi, romelTa Soris<br />

ZiriTadia: SromiTi Rirebulebis, warmoebis danaxarjebis,<br />

warmoebis fasis, warmoebis faqtorebis, moTxovna-miwodebis,<br />

sargeblianobis, zRvruli sargeblianobis da sxva Teoriebi..<br />

isini fasis <strong>safuZvlebi</strong>s Sesaxeb principulad gansxvavebul<br />

mosazrebebs emyarebian, zogjer ki calkeuli Teoriis<br />

modifikacias gvTavazoben. SeiniSneba agreTve zemoaRniSnuli<br />

Teoriebis urTierTSerwyma da garkveuli mimdinareobebis<br />

Camoyalibeba. am TvalsazrisiT gamoikveTa sami ZiriTadi<br />

mimarTuleba: danaxarjebze orientirebuli, subieqtur-marJinaluri<br />

da neoklasikuri sinTezis (obieqturi<br />

marJinalizmi) mimdinareobebi. am mimdinareobebs Soris arsebuli<br />

gansxvaveba aisaxeba faswarmoqmnis funqcionirebs meqanizmSi.<br />

danaxarjebze orientirebul mimdinareobaSi ZiriTadi<br />

adgili SromiTi Rirebulebis Teorias ukavia. igi dafuZnebulia<br />

a. smitis, d. rikardos, k. marqsis da maTi mimdevrebis<br />

ekonomikur debulebebze. am Teoriis mixedviT saqonlis fasis<br />

safuZvels Rirebuleba warmoadgens. Rirebuleba gvevlineba,<br />

rogorc saqonelSi ganivTebuli sazogadoebrivi<br />

1<br />

g. amstrongi, f. kotleri. <strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>. Tb., 2005. gv.<br />

356.<br />

2<br />

k. makonli, s. briu. ekonomiksi, moskovi, 1992, gv. 399 (rusul enaze).<br />

208


Sromis danaxarjebi. misi sidide ganisazRvreba sazogadoebrivad<br />

aucilebeli samuSao droiT.<br />

SromiTi Rirebulebis TeoriisaTvis damaxasiaTebelia<br />

miwodebis faqtorebis absolutizacia. igi miiCnevs, rom Rirebulebis<br />

da fasis sididis formireba materialuri warmoebis<br />

procesSi mimdinareobs. Rirebuleba gaaCnia mxolod im<br />

nivTs, romelic adamianis SromiT aris Seqmnili. SromiTi Rirebulebis<br />

Teoriis mixedviT fasi Rirebulebis gamovlenis<br />

fuladi formaa. am Teoriis momxreebi ar gamoricxaven moTxovna-miwodebis<br />

Tanafardobis da sxva faqtorebis gavleniT<br />

bazarze Rirebulebidan fasis gadaxris SesaZleblobas, magram<br />

miiCneven, rom es gadaxra droebiTia da Rirebulebis<br />

RerZis garSemo xorcieldeba. amasTan, rogorc ar unda gadaixaros<br />

fasi Rirebulebidan, misi minimaluri done ar SeiZleba<br />

warmoebis xarjebze dabla daeces.<br />

faswarmoqmnis subieqtur-marJinaluri (zRvruli) mimdinareoba<br />

ZiriTadad dafuZnebulia e. w. zRvruli sargeblianobis<br />

Teoriis debulebebze. es Teoria Camoyalibda XIX saukunis<br />

70-ian wlebSi u. Jevansis, k. mengeris, l. valrasis, bembaverkis<br />

da maTi XX saukuneli mimdevrebis v. firates, e.<br />

sluckis, p. samuelsonis da sxvaTa SromebSi. SromiTi Rirebulebis<br />

Teoriisagan gansxvavebiT subiqtur-marJinalur<br />

mimdinareobas faswarmoqmnis kvleva warmoebis sferodan mimoqcevis<br />

sferoSi gadaaqvs, e. i. orientirebulia moTxovnis<br />

faqtorze. es niSnavs, rom fasis sidides isini momxmarebel-<br />

Ta subieqturi SefasebiT gansazrvraven. momxmareblisaTvis<br />

nivTi Rirs imdeni, ramdenadac mas TviT Seafasebs. am Sefasebis<br />

sidide ki zRvruli sargeblianobiT ganisazRvreba. amrigad,<br />

ugulebelyofilia danaxarjebis roli da fasis erTaderT<br />

safuZvlad zRvruli sargeblianobaa miCneuli.<br />

zRvruli sargeblianoba ganisazRvreba myidvelis mier saqonlis<br />

im erTeulis sargeblianobis subieqturi SefasebiT,<br />

romelic arsebuli maragis pirobebSi individis yvelaze naklebad<br />

mniSvnelovan moTxovnilebas akmayofilebs. am debulebis<br />

mixedviT gamodis, rom rac ufro meti saqoneli gaaCnia<br />

subieqts, miT ufro naklebi uRirs igi, vinaidan yoveli<br />

momdevno erTeuli SedarebiT naklebad mniSvnelovan moTxovnilebas<br />

akmayofilebs.<br />

neoklasikur-sinTezuri mimdinareoba dakavSirebulia<br />

XIX saukunis 90-ian wlebSi ingliseli ekonomistis a. marSa-<br />

209


lis da misi mimdevrebis (j. robinsoni, e. Cemberleni, a. pigu<br />

da sxva) mier fasis obieqtur-marJinaluri (zRvruli) Teoriis<br />

neoklasikuri variantis SeqmnasTan. am mimdinareobis<br />

mixedviT faswarmoqmnis procesSi saWiroa miwodebisa da<br />

moTxovnis faqtorebis sinTezuri kvleva. amrigad, faswarmoqmnis<br />

kvlevis obieqti vrceldeba rogorc warmoebis, ise<br />

mimoqcevis sferoze. amiT igi cdilobs danaxarjebisa da subieqtur-marJinaluri<br />

(zRvruli) mimdinareobebis Serwymas.<br />

faswarmoqmnis klasikur-sinTezuri mimdinareobis ZiriTad<br />

principebs warmoadgens: faswarmoqmnis procesSi<br />

moTxovnisa da miwodebis TanabarmniSvnelovan faqtorebad<br />

aRiareba; sabazro wonasworobis miRwevis aucilebloba;<br />

moTxovna-miwodebis Tanafardobis aRricxva da analizi.<br />

aRniSnuli mimdinareoba faswarmoqmnas ixilavs ara<br />

statikaSi, aramed dinamikaSi. moTxovna da miwodeba aq ganixileba,<br />

rogorc rTuli, mravalfaqtoriani funqcia, sadac<br />

koncentirebulia fasebis ganmsazRvreli iseTi faqtorebi,<br />

rogoricaa: sabazro situaciis tipebi; konkurenciuli ur-<br />

TierTobis xasiaTi; saqonlis miwodebis done da struqtura;<br />

miwodebis xarjebis done; myidvelTa Semadgenloba, Semosavlebis<br />

done da xarjebi; fasis arsebuli done; sawarmoTa finansuri<br />

mdgomareoba da sxva.<br />

obieqtur-marJinalur Teoriis ideebze dayrdnobiT<br />

neoklasikur-sinTezurma mimdinareobam praqtikul-gamoyenebiTi<br />

mniSvneloba SeiZina. am TvalsazrisiT gansakuTrebiT<br />

unda aRiniSnos e. w. zRvruli midgomis koncefcia. igi gulisxmobs,<br />

rom nebismier sawarmos (firmas) SeiZleba daudges<br />

iseTi periodi, rodesac produqciis warmoebis zrda ar aris<br />

mizanSewonili. es periodi SeiZleba winaswar ganisazRvros,<br />

Tu firma sistematurad axdens miwodebisa da moTxovnis gansazRvrul<br />

faqtorebze dakvirvebas.<br />

aRniSnul TaviseburebaTa gamo neoklasikur-sinTezuri<br />

mimdinareoba sabazro faswarmoqmnasTan SedarebiT gawonasworebul<br />

mimarTulebadaa miCneuli. igi xSirad gamoiyeneba<br />

sawarmoTa faswarmoqmnis praqtikaSi.<br />

fasi, rogorc ekonomikuri kategoria, asrulebs garkveul<br />

funqciebs. gamoyofen fasis ramdenime funqcias, romelTa<br />

Soris gansakuTrebiT aRiarebulia: aRricxvis, stimulirebis,<br />

gadanawilebis da moTxovna-miwodebis dabalansebis<br />

funqciebi. es funqciebi erTmaneTTan mWidro kavSirSi arian;<br />

210


amasTan, xasiaTdebian garkveuli specifikiT da TavisTavadobiT.<br />

1. aRricxvis funqcia fasis ZiriTadi funqciaa. igi<br />

fasis arsidan momdinareobs da gulisxmobs saqonlis<br />

Rirebulebis aRricxvas. am funqciis SesrulebiT<br />

fasi aRricxvis, angariSgebis, analizis, prognozirebisa<br />

da regulirebis umniSvnelovanesi instrumentia.<br />

aRricxvis funqciis SesrulebiT fasi<br />

angariSgebis moxerxebul garemos qmnis ekonimikisa<br />

da biznesis nebismier sferoSi. mikroekonomikur<br />

doneze warmoudgenelia ZiriTadi fondebis, produqciis<br />

warmoebisa da realizaciis, danaxarjebis,<br />

Sromis anazRaurebis, mogebis, finansuri Sedegebis<br />

da sxva maCveneblebis Sefaseba. makroekonomikur<br />

doneze fasebis gareSe SeuZlebelia erToblivi<br />

moTxovnisa da erToblivi miwodebis, mTliani<br />

erovnuli produqtis, Siga erovnuli produqtis<br />

da sxva maCvenebelTa aRricxva, analizi, gaangariSeba,<br />

prognozi da a. S.<br />

2. stimulirebis funqcia gulisxmobs fasis meSveobiT<br />

mwarmoeblis, gamyidvelis, momxmareblis da<br />

sxva subieqtebis stimulirebas an SezRudvas. stimulirebis<br />

obieqti SeiZleba iyos produqciis warmoebis<br />

zrda da xarisxis gaumjobeseba, Sromis mwarmoeblurobis<br />

amaRleba, saqonlis moxmarebis gadideba<br />

da a. S.<br />

fasis Semcireba firmis stimuls ukargavs gaagrZelos<br />

warmoeba, vinaidan ecema mogebis done. es<br />

procesi kargad Cans saqonlis sasicocxlo ciklis<br />

etapebis magaliTze. saqonlis warmoebisa da gasa-<br />

Rebis zrdis etapze sul ufro izrdeba mogeba da<br />

amitom firmebi dainteresebuli arian gazardon bazarze<br />

saqonlis miwodeba, xolo dacemis etapze<br />

mcirdeba ra igi, firma kargavs dainteresebas. fasis<br />

Semcireba myidvelTa dainteresebas iwvevs, gadideba<br />

ki, piriqiT, amcirebs mas.<br />

3. fasis meSveobiT xorcieldeba Semosavlebis gadanawileba<br />

saxelmwifo, sazogadoebriv da kerZo seqtorebs<br />

Soris, meurneobis dargebsa da qvedargebs,<br />

biznesmenebsa da mosaxleobis sxva fenebs, myidvel-<br />

211


sa da gamyidvels Soris da a. S. Semosavlis ganawilebisa<br />

da gadanawilebis procesSi fasi gvevlineba,<br />

rogorc umniSvnelovanesi instrumenti. magali-<br />

Tad, gamomcxvar purze dabali fasebis SenarCunebiT<br />

saxelmwifo biujetidan mosaxleobis sasargeblod<br />

saxsrebis gadanawilebis, gazisa da eleqtroenergiis<br />

tarifebis zrdiT ki, piriqiT, iwvevs mosaxleobis<br />

realuri Semosavlis Semcirebas da sxv.<br />

4. fasis erT-erTi mniSvnelovani funqciaa moTxovnamiwodebis<br />

dabalanseba anu maT Soris wonasworobis<br />

uzrunvelyofa. am funqciis meSveobiT fasi aqtiurad<br />

zemoqmedebs bazarze, moTxovnasa da miwodebas<br />

Soris Tanafardobis Camoyalibebaze. am TvalsazrisiT<br />

fasi gvevlineba, rogorc bazarze arsebuli<br />

Seusabamobis regulirebis mniSvnelovani instrumenti.<br />

fasis cvlileba gansxvavebuli mimarTulebiT moqmedebs<br />

moTxovnaze da miwodebaze. sxva Tanabar pirobebSi fasis<br />

gadideba moTxovnis sididis Semcirebas, xolo fasis Semcireba<br />

moTxovnis sididis gadidebas iwvevs. es gamowveulia<br />

imiT, rom fassa da moTxovnas Soris Sebrunebuli (sapirispiro)<br />

damokidebulebaa. am TvalsazrisiT fass da miwodebas<br />

Soris pirdapiri damokidebuleba arsebobs. fasis gadideba<br />

miwodebis sididis zrdas, xolo fasis Semcireba misi sididis<br />

Semcirebas iwvevs. fasis es gansxvavebuli damokidebuleba<br />

moTxovnisa da miwodebis mimarT iZleva swored, sxva<br />

Tanabar pirobebSi, moTxovna-miwodebis dabalansebis SesaZleblobas.<br />

moTxovna-miwodebis dabalansebis funqcias asrulebs,<br />

rogorc sabazro, ise regulirebadi fasi. amasTan unda aRiniSnos,<br />

rom sabazro wonasworobis aRdgenisadmi swrafi reagireba<br />

sabazro fasis Sinagani bunebiTaa ganpirobebuli. igi<br />

gacilebiT manevrirebadia, vidre regulirebadi fasi. rac<br />

Seexeba socialur garantiebis uzrunvelyofas, sabazro fasi<br />

am pronlemebisadmi naklebad mgrZnobiarea maSin, roca<br />

regulirebadi fasi xSirad aqtiurad monawileobs am garantiebis<br />

funqcionirebaSi.<br />

aRniSnuli funqciebis SesrulebiT fasi ekonomikis regulirebis<br />

umniSvnelovanes instrumentad gvevlineba. faswarmoqmnis<br />

qmediTi poilitikis SemuSaveba, sabazro faswar-<br />

212


moqmnis garantiebis uzrunvelyofa, fasebis sistemis swori<br />

formireba da sxva RonisZiebebi fasis funqciebis moqmedebis<br />

dadebiTi Sedegebis miRwevis aucilebeli pirobaa.<br />

fasebis sistema warmogvidgeba fasis saxeebis, maTi ur-<br />

TierTkavSirisa da Tanafardobis erTobliobis saxiT.<br />

fasebis sistema da misi formirebis pirobebi gansxvavebulia<br />

faswarmoqmnis tipebis mixedviT. arsebobs faswarmoqmnis<br />

ori ZiriTadi tipi: sabazro faswarmoqmna da centralizebuli<br />

— saxelmwifo faswarmoqmna.<br />

sabazro faswarmoqmna gulismxobs saqonelze fasebis<br />

gansazRvras bazarze, Tavisufal garigebaSi monawile mxare-<br />

Ta (ganmyidveli da myidveli) interesebis Sexamebisa da ur-<br />

TierTsargebliani SeTanxmebis safuZvelze.<br />

centralizebuli saxelmwifo faswarmoqmnisaTvis ni-<br />

Sandoblivia fasebis dadgena administraciuli wesiT, saxelmwifo<br />

organobeis mier. fasebis ekonomikuri dasabuTeba<br />

am SemTxvevaSi saxelmwifo-ekonomikuri politikis Sesabamisad<br />

xdeba da naklebad iTvaliswinebs bazris moTxovnebs.<br />

saqonelze da momsaxurebaze sxvadasxva saxis fasi da<br />

tarifi arsebobs. amis safuZvelia Semdegi pirobebi: ekonomikur<br />

brunvaSi monawileobis Tavisebureba, regulirebis wesi,<br />

drosa da sivrceSi moqmedebis Taviseburebani da a. S.<br />

ekonomikuri brunvis anu vaWrobis Taviseburebis gaTvaliswinebiT<br />

gamoiyofa: sabiTumo, sacalo da Sesyidvis fasebi,<br />

agreTve momsaxurebis tarifebi.<br />

sabiTumo fasi es iseTi fasia, romlis mixedviTac xorcieldeba<br />

saqonlis didpartiebad yidva-gayidva, e. w. sabiTumo<br />

vaWrobis meSveobiT. sabiTumo fasebSi xdeba, rogorc sawarmoo<br />

daniSnulebis saqonlis, ise piradi moxmarebis sagnebis<br />

realizacia. sabiTumo fasebSi saqonlis gayidva xdeba sawarmoebsa<br />

da firmebSi, sasaqonlo birJebze, sabiTumo bazeb-<br />

Si an msxvil specializebul maRaziebSi. aseT SemTxvevaSi<br />

gamyidvelis rolSi gamodis uSualo mwarmoebeli, Suamavali,<br />

gamsaRebeli da a. S. isini sabiTumo fasebSi gascemen saqonels<br />

myidvelebze. amitom mas sabiTumo gasacem fassac<br />

uwodeben. sabiTumo (gasacemi) fasi ewodeba sabiTumo sawarmos<br />

(firmis) fass, romlis saqoneli saboloo momxmareblis-<br />

Tvis ar aris gankuTvnili. sabiTumo fasis struqturuli<br />

elementebia: sawarmos danaxarjebi, mogeba da kanonmdeblobiT<br />

dawesebuli sagadasaxado ganakveTebi.<br />

213


sacalo fasi is fasia, romlis mixedviTac saqoneli sacalo<br />

vaWrobis pirobebSi mieyideba uSualod saboloo momxmarebels.<br />

sacalo fasSi, rogorc wesi, piradi moxmarebis<br />

saqoneli iyideba da mas ZiriTadad mosaxleoba SeiZens, xolo<br />

gamonaklisis saxiT yiduloben sawarmoebi, dawesebulebebi,<br />

organizaciebi an sxva. sacalo fasis elementebia: sawarmos<br />

sabiTumo gasacemi fasi (warmoebis xarjebi, mogeba,<br />

gadasaxadebi) da savaWro saSuamavlo fasnamati.<br />

sacalo fasis, rogorc saqonlis saboloo fasis<br />

struqtura warmodgenilia qvemoT motanil 10.1 cxrilSi.<br />

214<br />

cxrili 10.1<br />

sacalo fasebis struqtura faswarmoqmnis<br />

stadiebis gaTvaliswinebiT<br />

produqciis<br />

warmoebis<br />

xarjebi<br />

(TviTRirebuleb<br />

a)<br />

mogeb<br />

a<br />

gadasaxadeb<br />

i<br />

sawarmos sabiTumo (gasacemi) fasi<br />

sacalo fasi<br />

savaWro saSualo<br />

fasnamati<br />

mimoqcevi savaWr<br />

s o<br />

xarjebi mogeba<br />

Sesyidvis fasi Tavisi bunebiT sabiTumo fasis erTgvarovania.<br />

igi gankuTvnilia sasoflo-sameurneo produqtebis<br />

Sesyidvis procesis momsaxurebisaTvis. am fasSi mwarmoebelebi<br />

TavianTi produqcias mihyidian damamzadebel organizaciebs<br />

an calkeul pirebs (komersantebs).<br />

momsaxurebis tarifi — es aris momsaxurebis sferoSi<br />

moqmedi fasi. igi wesddeba satransporto, sayofacxovrebo,<br />

kavSirgabmulobis, komunaluri meurneobisa da sxva dargebis<br />

mier gaweul momsaxurebaze.


fasebi maTi dadgenisa da regulirebis Taviseburebis<br />

gaTvaliswinebiT aris Tavisufali (sabazro) fasi da regulirebadi<br />

fasi.<br />

sabazro ekonomikis pirobebSi fasebisa da tarifebis<br />

umetesi nawili bazarze moTxovna-miwodebis TanafardobiT<br />

yalibdeba. saqarTveloSi 1992 wlidan gatarda fasebis liberalizaciis<br />

RonisZiebebi, ramac faswarmoqmnaSi saxelmwifos<br />

uSualo monawileoba mniSvnelovnad Seamcira. amis Sedegad<br />

fasebis sistemaSi Tavisufal (sabazro) fass ZiriTadi<br />

adgili ukavia.<br />

Tavisufali (sabazro) fasi ewodeba fass, romelic yalibdeba<br />

bazarze moTxovna-miwodebis gavleniT Tavisufali<br />

konkurenciis, moqmedi sagadasaxado sistemis da faswarmoqmnis<br />

arsebuli wesebis dacvis pirobebSi yidva-gayidvis aqtis<br />

monawile mxareTa interesebis Tavisufali Sexamebis safuZvelze.<br />

regulirebadi ewodeba fass, romelsac ZiriTadad aregulirebs<br />

saxelmwifo. regulirebadi fasis nairsaxeobas<br />

warmoadgens: saxelmwifo regulirebadi fasi, saxelmwifo<br />

fiqsirebuli fasi da zRvruli fasi.<br />

saxelmwifo regulirebadi ewodeba fass, romlis dadgenis<br />

an cvlilebis konkretuli meqanizmi ganisazRvreba saxelmwifo<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis an misi adgilobrivi<br />

organoebis mier.<br />

saxelmwifo fiqsirebuli fasi ewodeba myarad dadgenili<br />

sididis saxelmwifo regulirebad fass. igi ZiriTadad<br />

sapreiskuranto fasis saxiT wesddeba.<br />

zRvruli fasi regulirebadi fasis nairsaxeobaa da gulisxmobs<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis organoebis mier<br />

fasis zeda da qveda zRvris, an romelime maTganis dawesebas.<br />

saxelSekrulebo fasi warmoadgens myidvelisa da gamyidvelis<br />

Soris dadebul kontraqtebSi fiqsirebul fass.<br />

Tavisi bunebiT igi miekuTvneba, rogorc sabazro fass, ise<br />

fiqsirebul an zRvrul fass. saqme is aris, rom saxelSekrulebi<br />

fasebis done mxareTa Tavisufali urTierTSeTanxmebis<br />

safuZvelze ganisazRvreba, rac fasis dadgenis sabazro<br />

princips Seesabameba. amasTan, fasi winaswaraa fiqsirebuli<br />

da xSirad xangrZlivi periodis manZilze gamoiyeneba. aris<br />

SemTxvevebi, rodesac mxareebi garkveuli mizeziT (kanon-<br />

215


mdeblobis cvlileba, inflaciis molodini an sxva) fasis<br />

zRvrul doneze Tanxmdebian.<br />

rogorc sabiTumo, ise sacalo fasi ganicdis diferencirebas<br />

drosa da sivrceSi. amis gaTvaliswinebiT praqtikaSi<br />

gvxvdeba fasis iseTi nairsaxeobebi rogoricaa: mudmivi,<br />

droebiTi, sezonuri, erTiani, adgilobrivi, zonaluri da<br />

sxva.<br />

mudmivia fasi, Tu misi dadgenis dros ar aris miTiTebuli<br />

misi moqmedebis xangrZvlivoba da moqmedebs xangrZlivi periodis<br />

ganmavlobaSi. droebiTi fasi wesddeba garkveuli vadiT<br />

an xasiaTdeba xSiri cvlilebiT. sabazro fasebi ZiriTadad<br />

droebiTi fasebis saxiTaa warmodgenili da icvleba bazarze<br />

moTxovna-miwodebis Tanafardobis cvlilebis Sedegad. droebiTi<br />

fasis nairsaxeobaa sezonuri fasi. igi icvleba saqonlis<br />

warmoebisa da moxmarebis sezonuri cvlilebis Sesabamisad. magaliTad,<br />

masobrivi warmoebis sezonSi xil-bostneuli iafia,<br />

zamTar-gazafxulis sezonSi ki Zviri; an kidev, zamTris sezonSi<br />

sazafxulo tansacmlis fasi mcirdeba, Tbili tansacmlisa ki<br />

izrdeba da a. S.<br />

sivrceSi fasebis klasifikacia niSnavs fasis dadgenas<br />

qveynis teritoriuli erTeulebis TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT.<br />

amis Sesabamisad erTian fasebTan erTad zonaluri<br />

(zolobrivi) da adgilobrivi fasebi. faswarmoqmnisadmi<br />

aseTi midgoma gulisxmobs geografiuli principebis gaTvaliswinebas<br />

fasebis dadgenis da gamoyenebis procesSi.<br />

erTiani ewodeba fass, romliTac konkretuli saqoneli<br />

qveynis yvela raionSi (regionSi) da dasaxelebul punqtSi<br />

Tanabar fasebSi iyideba. aseTia, magaliTad, amJamad saqar-<br />

Tvelos teritoriaze qarxnuli wesiT gamomcxvari puris fasi,<br />

eleqtroenergiis tarifi, metropoliteniT mgzavrobis<br />

tarifi da sxva. zonalur (zolobrivi) fasis arseboba dakav-<br />

Sirebulia produqciis warmoebis xarjebis, mwarmoebeli raionebidan<br />

moxmarebis raionSi saqonlis Sezidvis da sxva saxis<br />

xarjebis gansxvavebul donesTan.<br />

faswarmoqmnis praqtikaSi gvxvdeba agreTve faqtiuri,<br />

mosalodneli, perspeqtiuli, mcocavi, SefardebiTi, cvalebadi,<br />

ucvleli, saangariSsworebo, sabirJo, auqcionis, sakomisio<br />

da sxva saxis fasebi.<br />

216


10.2. faswarmoqmnis politika da faswarmoqmnis procesis<br />

etapebi da meTodebi<br />

sabazro ekonomikis pirobebSi faswarmoqmnis process<br />

gansakuTrebuli roli eniWeba. es ganpirobebulia im garemoebiT,<br />

rom fasebisa da faswarmoqmnis moqnili politikis gatareba<br />

xels uwyobs iseTi RonisZiebebis ganxorcielebas,<br />

rogoricaa:<br />

� bazarze sawarmos (firmis) damkvidreba;<br />

� gasaRebis sferos maqsimaluri gafarToeba;<br />

� mogebis gadideba da sxva.<br />

firmebis faswarmoqmnis politikaSi adgili ar unda<br />

hqondes iseT xarvezebs, rogoricaa:<br />

� faswarmoqmnis zomaze metad orientireba danaxarjebze;<br />

� fasis arasakmao orientireba sasaqonlo nomenklaturaze<br />

da bazris segmentze;<br />

� fasis gamoyeneba <strong>marketingis</strong> sxva elementebisagan<br />

izolirebulad;<br />

� faswarmoqmnis procesSi sabazro situaciebis arasrulyofilad<br />

gaTvaliswineba da a. S.<br />

faswarmoqmnis politikas firmebi warmarTaven ramdenadme<br />

gansxvavebul aspeqtSi. magaliTad, produqciis xarisxis<br />

gaumjobesebis faqtors, rogorc wesi, isini iyeneben mogebis<br />

gadidebis mizniT. amasTan, amas aRweven intensiuri an<br />

eqstensiuri meTodebis gamoyenebis gziT. kerZod, firmebi<br />

erT SemTxvevaSi produqciaze Zviri fasis dadgenis gziT aRweven<br />

mogebis normis (erTeuli produqciis fasSi mogebis wili)<br />

gadidebas. anu mimarTaven e. w. `naRebis moxsnis~ politikas;<br />

sxva SemTxvevaSi ki iyeneben Semcirebul fasebs, riTac<br />

aRweven saqonlis gayidvis moculobis gadidebas, ris Sedegadac<br />

izrdeba mogebis masa.<br />

firmebis (sawarmoebis) faswarmoqmnis politikis Ziri-<br />

Tad mimarTulebas sabazro struqturis tipi gansazRvravs.<br />

isini iZulebuli arian faswarmoqmnis politikis SemuSavebis<br />

dros yovelmxriv gaiTvaliswinon sabazro konkurenciis tipebi.<br />

cnobilia sabazro struqturis oTxi ZiriTadi tipi<br />

(wminda konkurencia, monopolisturi konkurencia, oligipolia<br />

da wminda monopolia), romlebic xasiaTdebian garkve-<br />

217


uli TaviseburebiT, rac arsebiT gavlenas axdens sawarmoTa<br />

faswarmoqmnis politikaze.<br />

wminda konkurenciis bazari warmodgenilia erTgvarovani<br />

saqonlis mravali mwarmoeblisagan. aseve mravalricxovania<br />

myidvelTa raodenoba. aseTia, magaliTad, pirveladi<br />

moxmarebis saqonlis (puri, Saqari, kartofili, bostneuli,<br />

tansacmeli da sxva) bazari. roca am sasaqonlo jgufis bazari<br />

gajerebulia, verc erTi gamyidveli fasebze arsebiT gavlenas<br />

ver axdens. mimwodebels ar SeuZlia sabazro fasTan<br />

SedarebiT aswios an daswios fasi. es misTvis saziano iqneba.<br />

pirvel SemTxvevaSi ver gaasaRebs saqonels. meore SemTxveva-<br />

Si ki dahkargavs normaluri mogebis miRebis SesaZleblobas.<br />

am tipis bazarze saqoneli ZiriTadad wonasworul fasebSi<br />

iyideba; sawarmoebi faswarmoqmnis martiv politikas aZleven<br />

upiratesobas da cdiloben SeinarCunon TavianTi fasebi sabazro<br />

fasebis doneze.<br />

faswarmoqmnis politika garkveulad icvleba monolisturi<br />

konkurenciis bazarze, romelic marTalia mravali<br />

gamyidvelisa da myidvelisagan Sedgeba, magram saqoneli iyideba<br />

ara erTian sabazro fasebSi, aramed farTo diapazonis<br />

(gansxvavebuli) fasebis mixedviT. amgvari fasebis gamoyenebis<br />

SesaZlebloba ganpirobebulia imiT, rom mimwodebels SeuZlia<br />

myidvels SesTavazos saqonlis sxvadasxva varianti.<br />

miwodebeli saqoneli erTmaneTisagan gansxvavdeba xarisxiT,<br />

modeliT, gaformebiT da sxva niSnis mixedviT. garda amisa,<br />

mwarmoeblebi axdenen momxmarebelTa tipologias da sxvadasxva<br />

jgufis momxmarebels awvdian gansxvavebul saqonels.<br />

magaliTad, didi Semosavlis mqone myidvelebs uzrunvelyofen<br />

Zvirfasi qsovilebisagan damazadebuli tansacmliT, xolo<br />

gansakuTrebuli stilis tansacmels sTavazoben xandazmulebs,<br />

axalgazrdebs da a. S. yovelive amis gamo monopoliuri<br />

konkurenciis bazarze fasebi konkurenciis insturmentad<br />

iqceva. amasTan didi yudarReba eqceva reklamis, gasaRebis<br />

bazris SerCevas, momsaxurebis kulturas da gasaRebis<br />

sxva mastimulebel saSualebebs.<br />

oligopolisturi bazari warmodgenilia momxmarebel-<br />

Ta SezRuduli raodenobiT, rac imiT aixsneba, rom rTulia<br />

warmoebis teqnologia, Zviri jdeba produqciis warmoebis<br />

aTviseba da Znelia bazarze SeRweva. garkveulad mcirdeba<br />

myidvelTa ricxvic, vinaidan saqoneli specifikuria da mas<br />

218


momxmarebelTa mxolod garkveuli kategoria SeiZens. oligopolistur<br />

bazarze saqoneli SeiZleba iyos rogorc er-<br />

Tgvarovani (spilenZi, alumini, foladi, an Rvino, arayi, koniaki<br />

da a. S.). aseT bazarze gamyidvelebi metad mgrZnobiareni<br />

arian konkurentis faswarmoqmnis politikisa da marketinguli<br />

strategiis mimarT. Tu romelime konkurenti Seamcirebs<br />

fass, myidveli swrafad gadaerTveba aseTi saqonlis<br />

SeZenaze. rodesac mimwodebeli zrdis fass, konkurentebma<br />

SeiZleba ar mibaZon mas. aseT SemTxvevaSi igi iZulebuli xdeba<br />

daubrundes Zvel fasebs, winaaRmdeg SemTxvevaSi dakargavs<br />

myidvelTa garkveul raodenobas.<br />

wminda monopoliis bazarze gamyidvelis rolSi gamodis<br />

mxolod erTi mwarmoebeli. igi SeiZleba iyos saxelmwifo organizacia<br />

(magaliTad, metalurgiuli kombinati, metropoliteni,<br />

safosto uwyeba da a. S.), an kerZo firma. yoveli maTgani<br />

faswarmoqmnis gansxvavebul politikas iyenebs. am politikis<br />

mizani saxelmwifo monopoliis pirobebSi SeiZleba iyos mosaxleobis<br />

socialuri garantiebis uzrunvelyofa an biznesmenTa<br />

stimulireba. aseT SemTxvevaSi saxelmwifo iyenebs xelsayrel<br />

fasebs. zogjer man SeiZleba miznad daisaxos saxelmwifo biujetis<br />

Semosavlebis gadideba. am SemTxvevaSi igi saqonelze (magaliTad,<br />

alkoholiani sasmelebi, Tambaqos nawarmi da sxva)<br />

awesebs did sagadasaxado ganakveTs (mogebidan gadasaxadi, damatebuli<br />

Rirebulebis gadasaxadi, aqcizi da sxva) da amiT xelovnurad<br />

zrdis fasebs.<br />

Tavisebureba romelic damaxasiaTebelia sabazro konkurenciis<br />

calkeuli tipisaTvis, aisaxeba TiToeuli maTganisaTvis<br />

damaxasiaTebel konkretul niSnebSi (ix. cxrili 10.2).<br />

amrigad, faswarmoqmnis politika sawarmoebSi damokidebulia<br />

mis mier SemuSavebul marketingul strategiaze,<br />

xolo am politikis praqtikuli realizaciis SesaZleblobas<br />

gansazRvravs sabazro konkurenciis tipi.<br />

faswarmoqmnis procesi — es aris fasebis dasabuTebis,<br />

dadgenisa da gamoyenebis procesis erToblioba.<br />

faswarmoqmnis procesi firmebSi xorcieldeba garkveuli<br />

TanmimdevrobiT anu etapobrivad. fasebis dadgenisas<br />

gamoyofen Semdeg ZiriTasd etapebs:<br />

� faswarmoqmnis amocanis dasaxva;<br />

� moTxovnis moculobisa da struqturis gansazRvra;<br />

219


� produqciis warmoebisa da realizaciis danaxarjebis<br />

Sefaseba;<br />

� konkurentebis saqonlisa da fasis Sefaseba;<br />

� fasis dadgenis meTodebis SerCeva;<br />

� saboloo fasis dadgena.<br />

faswarmoqnis amocanebis dasaxvis procesSi firma gansazRvravs<br />

im amocanebs, romelTa miRwevasac igi isaxavs miznad<br />

fasis meSveobiT. aseTi mizani SeiZleba iyos: bazridan<br />

konkurentis gamodevna; mogebis maqsimizacia; bazarze liderobis<br />

miRweva da sxva.<br />

220<br />

cxrili 10.2<br />

sabazro konkurenciis tipebisaTvis<br />

damaxasiaTebeli ZiriTadi niSnebi1 damaxasiaTeb<br />

eli niSnebi wminda<br />

konkurenci<br />

a<br />

monopolist<br />

uri<br />

konkurencia<br />

bazris tipebi<br />

oligopolia wminda<br />

monopolia<br />

1 2 3 4 5<br />

sawarmoTa Zalian bevri ramdenime erTi<br />

raodenoba bevri<br />

produqciis standartu diferencil standartuli an unikaluri,<br />

tipi<br />

li<br />

i<br />

diferenciuli<br />

Semcvlelis<br />

gareSe<br />

fasebis ar aris zog<br />

urTierTdamokidebu mniSvnelovan<br />

kontrolis<br />

SemTxvevaSi lebiT SezRuduli i<br />

done<br />

viwro<br />

mniSvnelovani<br />

farglebSi faruli SeTanxmebis<br />

dros<br />

dargSi ioli, SedarebiT arsebiTi Seferxeba blokirebul<br />

Sesvlis Seuferxebe ioli<br />

ar aris<br />

i<br />

pirobebi li<br />

arafasismier ar<br />

aris<br />

Zalian tipuri, rac umTavresad<br />

i<br />

arsebobs reklamaze, gansakuTrebiT<br />

sazogadoebr<br />

konkurencia<br />

savaWro SesamCnevi<br />

iv<br />

niSnebze da produqtTa<br />

organizacieb<br />

a. S.<br />

diferencirebisas Tan firmis<br />

kavSiris<br />

reklama<br />

magaliTebi soflis sacalo foladis,<br />

sazogadoebr<br />

meurneoba vaWroba, avtomanqanebis,<br />

ivi<br />

Sekerili sasoflo-sameurneo sargeblobis<br />

nawarmis, inventaris,<br />

adgilobrivi<br />

fexsacmlis sayofacxovrebo sawarmoebi<br />

warmoeba eleqtrosaqonlis<br />

warmoeba<br />

1 k. makoneli, s. briu, dasax. wigni. gv. 66.


azarze konkurentis gamodevnis mizniT firma mimar-<br />

Tavs analogiur saqonelze SedarebiT naklebi (mcire) fasebis<br />

dadgenis politikas. aseT SemTxvevaSi igi konkurentis<br />

damarcxebas, mogebis miRebaze met mniSvnelobas aniWebs da<br />

miiCnevs, rom bazris axali wilis mopoveba momavalSi mas sa-<br />

Sualebas miscems ainazRauros danakargebi. es miiRweva momavalSi<br />

saqonlis gayidvis gadidebis da fasebis garkveuli<br />

zrdis Sedegad.<br />

firma xSirad faswarmoqmnis ZiriTad amocanad miiCnevs<br />

mogebis maqsimizacias. aseT SemTxvevaSi igi cdilobs mcire<br />

danaxarjebisa da Zviri fasebis meSveobiT uzrunvelyos e. w.<br />

`naRebis moxsnis~ politikis gatareba.<br />

bazarze liderobis mopovebis mizniT firma mimarTavs<br />

fasebis minimizaciis politikas. es xerxi mWidro kavSirSia bazarze<br />

arsebul konkuentebis winaarmdeg mimarTul RonisZiebebTan.<br />

faswarmoqmnis meore etapze sawarmoebi gansazRvraven<br />

moTxovnis moculobasa da struqturas. ramdenad mWidrodaa<br />

moTxovnasa da fasebs Soris arsebuli urTierTdamokidebuleba,<br />

amis garkveva xdeba moTxovnis elastikurobis koeficientis<br />

meSveobiT (ix. Tavi 8.2.). elastikurobis donis gaTvaliswinebiT<br />

<strong>marketingis</strong> specialists SeuZlia aagos elastikuri<br />

an araelastikuri moTxovnis mrudi, rac TvalsaCinos<br />

xdis moTxovnisa da fasis urTierTdamokidebulebis konkretul<br />

SemTxvevebs.<br />

mesame etapi gulisxmobs danaxarjebis Sefasebas. sxva<br />

Tanabar pirobebSi Tu moTxovnis sididis zrda saqonlis maqsimalur<br />

fass gansazRvravs, minimaluri fasi produqciis<br />

warmoebisa da realizaciis xarjebiT ganisazRvreba. danaxarjebis<br />

gaangariSebis dros sasurvelia mTliani xarjebidan<br />

gamovacalkevoT pirobiTad mudmivi (fiqsirebuli) da<br />

cvalebadi xarjebi da ganvixiloT isini struqturul Wril-<br />

Si (ix. 10.4.).<br />

mudmivi (fiqsirebuli) da cvalebadi xarjebis erToblioba<br />

iZleva mTlian xarjebs.<br />

faswarmoqmnis meoTxe etapze firmebi axdenen konkurentis<br />

saqonlis da fasis Sefasebas. am mizniT sawarmos marketinguli<br />

samsaxuri swavlobs bazarze konkurentis mier gamotanili<br />

saqonlis fass, xarisxs da sxva niSan-Tvisebas da<br />

221


adarebs mas sakuTar saqonelTan. Sedarebis procesSi SeiZleba<br />

aRiniSnos sami ZiriTadi situacia:<br />

� sawarmos da misi konkurentis saqonlis xarisxobrivi<br />

maCveneblebi analogiuria;<br />

� sawarmos saqonlis xarisxi aRemateba konkurentisas;<br />

� konkurentis saqoneli Tavisi xarisxiT sjobs sawarmos<br />

produqcias.<br />

aseT SemTxvevaSi gadawyvetilebis miRebis martivi gzaa<br />

fasis dadgena saqonlis xarisxobrivi parametrebis Tanafardobis<br />

gaTvaliswinebiT. magram zogjer, komerciuli mosazrebiT,<br />

miuxedavad imisa, rom sawarmos saqonlis xarisxi aRemateba<br />

konkurentisas, igi ar iyenebs (an srulad ar iyenebs)<br />

am upiratesobas da awesebs SesaZloze mcire fass. amiT igi<br />

izidavs myidvelebs da zrdis saqonlis gayidvis SesaZleblobas.<br />

faswarmoqmnis mexuTe etapze xdeba fasebis dadgenis<br />

meTodebis SerCeva. sawarmoebi saqonlis warmoebis xarjebis,<br />

konkurentTa saqonlis fasebisa da sxva maCveneblebis analizis<br />

Semdeg irCeven fasis dadgenis ama Tu im meTods. imisda<br />

mixedviT Tu ra mizans isaxavs sawarmo faswarmoqmnis procesSi,<br />

es meTodebi gansxvavebulia. man SeiZleba airCios danaxarjebze,<br />

miznobriv mogebaze, konkurentTa fasebze, momxmarebelTa<br />

qcevaze an sxva maCvenebelze orientirebuli me-<br />

Todi.<br />

meeqvse etapze xorcieldeba saboloo fasis dadgena. am<br />

etapze sawarmoebi iTvaliswineben, rogorc wina etapebis<br />

ganzogadebiT miRebul informacias, aseve iseT sakiTxebs,<br />

rogoricaa: myidvelTa fsiqologia; fasebis politikisadmi<br />

savaWro personalis damokidebuleba; mimwodebelTa pozicia;<br />

saxelmwifo xelisuflebis, sakanonmdeblo, finansuri da sxva<br />

organoebis moTxovnebi da a. S.<br />

fasebis dadgenis dros aucilebelia imis gaTvaliswineba,<br />

rom myidvels, gamyidvels, konkurents da bazris sxva<br />

subieqtebs gansxvavebuli reaqcia gaaCnia fasis cvlilebisadmi.<br />

fasis Semcirebas myidveli yovelTvis ar aRiqvams dadebiTad.<br />

myidveli miesalmeba e. w. `kvimat fasebs~. magali-<br />

Tad, nacvlad 200 larisa ufro efeqtiania 199 lari, radgan<br />

myidveli miiCnevs, rom saqoneli 100 lari da kidev ramdenime<br />

222


erTeuli Rirs. myidveli dadebiTad reagirebs agreTve kent<br />

ricxvSi (3, 5, 7 lari da a. S.) gamosaxul fasebis mimarT da a. S.<br />

faswarmoqmnis erT-erTi etapia saqonelze (momsaxurebaze)<br />

fasebis dadgenis meTodebis SerCeva. praqtikaSi firmebi<br />

fasebis dadgenis Semdeg meTodebs iyeneben:<br />

� saSualo danaxarjebs damatebuli mogeba;<br />

� fasebis gansazRvra wamgebianobis likvidaciisa da<br />

miznobrivi mogebis uzrunvelyofis safuZvelze;<br />

� fasis dadgena saqonlisa da momsaxurebis Rirebulebis<br />

SegrZnebis gaTvaliswinebiT;<br />

� fasis dadgena mimdinare fasebis safuZvelze;<br />

� fasis dadgena daxuruli vaWrobis safuZvelze.<br />

saSualo danaxarjebs damatebuli mogeba — fasis dadgenis<br />

sakmaod gavrcelebuli meTodia. mwarmoebeli produqcias<br />

gamyidvelze gascems sabiTumo fasSi. fasma unda aanaz-<br />

Rauros TviTRirebuleba (10 lari) da misces mwarmoebels<br />

mogeba. Tu mogeba Seadgens 2 lars, maSin sabiTumo gasacemi<br />

fasi Seadgens 12 lars (10+2), romlis mixedviTac (saqonelmoZraobis<br />

erT rgoliani sistemis pirobebSi) mas SeiZens sacalod<br />

movaWre. am Tanxaze garkveuli Semosavlis (savaWro<br />

fasnamati) daricxviT miiReba sacalo fasi. Tu savaWro fasnamati<br />

Seadgens 3 lars, maSin Cvens magaliTze saqonlis sacalo<br />

fasi ganisazRvreba 15 laris (12+3) odenobiT. savaWro<br />

fasnamatidan nawili gankuTvnilia gamyidveli sawarmos mimoqcevis<br />

xarjebis anazRaurebisaTvis, xolo meore nawili<br />

Seadgens gamyidvelis mogebas.<br />

am meTodiT fasis gaangariSebis dros praqtikaSi miRebulia<br />

danaricxebis ganakveTis diferencireba saqonlis saxeebis<br />

mixedviT. igi SedarebiT mcirea yoveldRiuri moTxovnis<br />

saqonelze, xolo maqsimaluria rTuli asortimentis,<br />

unikalur da fufunebis sagnebze. danaricxebis sidide damokidebulia<br />

produqciis warmoebisa da gasaRebis adgilis ur-<br />

TierTdaSorebaze, saqonlis win wawevis (saqonelmoZraobis)<br />

rgoladobaze, gadazidvisa da Senaxvis xangrZlivobaze da a.<br />

S.<br />

fasis dadgenis meore meTodi iTvaliswinebs zaralianobis<br />

likvidacias da miznobriv mogebaze orientacias. es<br />

gulisxmobs, rom firmebi axdenen danaxarjebis analizs, avlenen<br />

maTi Semcirebis gzebs, gansazRvraven mogebis miRebis<br />

223


SesaZlo variantebs da miznad isaxaven garkveuli mogebis<br />

uciloblad miRebas. miznobrivi mogebis sidide SeiZleba ganisazRvros,<br />

rogorc absolutur, ise SefardebiT maCveneblebSi.<br />

miznobrivi mogebis absoluturi meTodi gulisxmobs<br />

produqciis erTeulze mogebis sididis gansazRvras absolutur<br />

TanxaSi (larebSi, dolarebSi da a. S.). aseT SemTxveva-<br />

Si firma miznad isaxavs produqciis erTeulze miiRos miznobrivi<br />

mogeba 1, 2, 3 laris an sxva Tanxis moculobiT. SefardebiTi<br />

meTodi gulisxmobs miznobrivi mogebis gaangari-<br />

Sebas mogebis normis meSveobiT. mogebis norma es aris mogebis<br />

Tanxis procentuli Sefardeba sawarmos saqmianobis damaxasaiaTebel<br />

iseT ZiriTad maCveneblebTan, rogoricaa<br />

TviTRirebuleba, sawarmoo fondebis Rirebuleba, avansebuli<br />

kapitali, misi calkeuli nawili (ZiriTadi kapitali, sabrunavi<br />

kapiti da sxva), xelfasi an sxva. kerZod, TviTRirebulebis<br />

mimarT miznobrivi mogebis gaangariSeba SefardebiTi<br />

meTodis gamoyenebiT gulisxmobs, rom sawarmo adgens mogebis<br />

saorientacio normativs, romelic uzrunvelyofs sasurveli<br />

mogebis miRebas. davuSvaT, rom puris qarxana miznad<br />

isaxavs TviTRirebulebis mimarT miznobrivma mogebam<br />

Seadginos 10%. aseT SemTxvevaSi Tu 100 cali gamomcxvari<br />

puris TviTRirebuleba Seadgens 40 lars, xolo misi sabiTumo<br />

fasi — 44 lars, aqedan 4 lari anu TviTRirebulebis 10% (4<br />

: 40 = 100) Seadgens miznoibriv mogebas.<br />

gaswarmoqmnis mesame meTodi fulisxmobs saqonelze<br />

fasis dadebas momxmarebelTa subieqturi SegrZnebis gaTvaliswinebiT.<br />

aseT SemTxvevaSi fasis dadebis dros mxedvelobaSi<br />

miiReba ara danaxarjebi, aramed produqciis xarisxi,<br />

prestiJuloba, momsaxurebis done, moxmarebis specifika (dro,<br />

garemo) da sxva. amis gaTvaliswinebiT erTi boTli (0,5 litri)<br />

ludi momxmarebelma sasursaTo maRaziaSi SeiZleba SeiZinos 50<br />

TeTrad, sasauzmeSi — 70 TeTrad, saojaxo restoranSi — erT<br />

larad, sastumros nomerSi — 1,5 larad, xolo umaRlesi klasis<br />

restoranSi — 2 larad.<br />

faswarmoqmnis Semdegi meTodia saqonelze fasebis<br />

dadgena mimdinare fasebis doneze anu bazrze arsebuli fasis<br />

analogis mixedviT. aseT SemTxvevaSi firma fasis dadgenis<br />

procesSi mxedvelobis gareSe stovebs moTxovnisa da<br />

warmoebis danaxarjebis faqtors. am dros misi mizania bazarze<br />

kuTvnili wilis SenarCuneba. msxvili savaWro sawar-<br />

224


moebi mizanSewonilad miiCneven saqoneli gayidon bazarze<br />

arsebul saSualo (zogjer ki saSualoze dabal) fasebSi,<br />

wvrili firmebi ki cdiloben ar dauSvan saqonlis gayidva sa-<br />

Sualoze dabal fasebSi. amitom xSirad mcire savaWro sawarmoebSi<br />

saqonelze fasi gacielbiT maRalia, vidre msxvil savaWro<br />

obieqtebSi. qalaqis ganapira raionebSi analogiuri<br />

saqonlis fasi gacilebiT dabalia, vidre centralur adgilebSi<br />

da a. S.<br />

faswarmoqmnis mexuTe meTodi gulisxmobs fasis dadgenas<br />

e. w. daxuruli vaWrobis safuZvelze. es meTodi Ziri-<br />

Tadad gamoiyeneba xangrZlivi saxelSekurlebo urTierTobis<br />

pirobebSi, sakontraqto fasebis dadgenis dros. es fasebi<br />

ramdenadme mcirea analogiuri produqciis sabazro fasebTan<br />

SedarebiT.<br />

faswarmoqmnis aRniSnuli meTodebis gamoyeneba kompleqsurad<br />

xorcieldeba. sawarmoebis (firmebis) mier TiToeuli<br />

maTganisaTvis prioritetis miniWeba dakavSirebulia<br />

gasaRebis bazris TaviseburebasTan, momxmarebelTa kontingentis<br />

SemadgenlobasTan, sawarmos marketinguli strategiis<br />

SinaarsTan (kerZod, Tu ra mizans — `bazarze SeRwevis Tu<br />

`naRebis moxsnis~ politikas airCevs igi) da a. S.<br />

10.3. fasebis dawesebaze moqmedi faqtorebi<br />

faswarmoqmnis gadawyvetilebebze firmebSi mravali<br />

faqtori axdens gavlenas. es faqtorebi erTiandeba or<br />

jgufSi da warmogvidgeba, rogorc Siga da gare faqtorebis<br />

erToblioba:<br />

faswarmoqmnaze moqmed Siga faqtorebs miekuTvneba:<br />

� firmis marketinguli miznebi;<br />

� marketinguli kompleqsis strategia;<br />

� saqonlis warmoebisa da mimoqcevis xarjebis struqtura;<br />

� firmis organizaciuli Sexedulebebi.<br />

1. bazarze firmis ramdenime ZiriTadi an specifikuri<br />

mizani SeiZleba aRmoCndes. ZiriTadi mizani SeiZleba<br />

iyos bazarze damkvidreba, mogebis maqsimizacia,<br />

bazris wiliT an produqciis xarisxiT lideroba da<br />

sxva. specifikuri niSnebidan aRsaniSnavia bazarze<br />

axali konkurentis Semosavlisagan Tavis dazRveva,<br />

225


myidvelTa axali nakadis mozidva, sayovelTaod<br />

aRiarebul ramdenime produqtze xelsayreli fasis<br />

dawesebiT myidvelTa daintereseba da sxva.<br />

bazarze damkvidrebis, bazris wilis dauflebis da sxva<br />

mizniT firma bazarze gadis sakuTari saqonlis brendiT da<br />

axdens amis pozicirebas. am procesSi igi aqtiurad iyenebs<br />

fasis faqtors. cnobili firmebi aseT SemTxvevaSi saqonelze<br />

aweseben, rogorc mcire (iaf), ise Zvir fasebs. iafi fasiT<br />

bazarze damkvidreba bazris dauflebis martivi meTodia. igi<br />

gulisxmobs konkurentis mier ukve gamotanili saqonlis<br />

(momsaxurebis) analogis danergvas SedarebiT iaf fasebSi da<br />

am gziT klientTa mozidvas. magaliTad, xSiria SemTxveva,<br />

rodesac agrarul bazarze kg xorblis sacalo fasi 8 lars<br />

aRwevs. calkeuli gamyidveli ki cdilobs Tavis produqciaze<br />

fasi Seamciros erTi lariT, rac dabalSemosavlian myidvelisTvis<br />

garkveul stimuls warmoadgens; an kidev sastumroebis<br />

qselSi oTaxebis iaf fasebSi gaqiraveba SezRuduli<br />

saxsrebis mqone mogzaurTa mozidvis sayovelTaod aRiarebuli<br />

formaa. SedarebiT rTul miznebs emsaxureba sayovel-<br />

Taod aRiarebuli firmebis mcdeloba SeaRwion ZviradRirebul<br />

bazrebze arsebul maRalSemosavlian miznobriv segmentSi.<br />

amis naTeli magaliTia iaponuri firmebis `toiotas~ da<br />

`hondas~ mcdeloba SeeRwiaT amerikisa da evropis saavtomobilo<br />

bazrebis sivrceSi, rac warmatebiT gadaWres kidec<br />

brendis maRali xarisxis, ekonomiurobis, saimedobisa da<br />

sxva upiratesobis gamoyenebiT.<br />

2. faswarmoqmnis procesSi firmis miznebTan erTad<br />

gaiTvaliswineba marketinguli kompleqsis strategiis<br />

faqtori. es gulisxmobs, rom fasis donis Sesaxeb<br />

gadawyvetilebebi unda koordinirdebodes saqonlis<br />

saxeobebidan, mis teqnologiur maCveneblebTan,<br />

dizainTan, distribuciasTan, gasaRebis<br />

stimulirebasTan, pozicirebasTan da sxva maCveneblebTan.<br />

am strategiis TiToeuli elementis saTanado<br />

donis warmodgena dakavSirebulia garkveul<br />

fasnamatTan, rac fasebis saerTo donis cvlilebas<br />

iwvevs.<br />

zogjer firmebi mimarTaven e. w. miznobriv faswarmoqmnas.<br />

igi gulisxmobs faswarmoqmnis sawyis etapze sasurveli<br />

226


gasayidi fasebis dawesebas da Semdgom mis Sedarebas da koreqtirebas<br />

xarjebTan.<br />

3. xarjebis moculoba da struqtura faswarmoqmnis<br />

CamoTvlil faqtorTa Soris wminda fasismier faqtors<br />

miekuTvneba. xarjebi warmoadgens im minimalur<br />

zRvars, romlis qveviTac firmas fasis daweseba<br />

ar SeuZlia. mwarmoebeli dainteresebulia daawesos<br />

fasi, romelic aanazRaurebs produqciis<br />

warmoebis xarjebs (TviTRirebuleba) da miscems mas<br />

mogebas. aseve gamyidveli dainteresebulia saqoneli<br />

gayidos fasnamatiT, romelic iTvaliswinebs mimoqcevis<br />

xarjebs da savaWro mogebas, rasac igi Rebulobs<br />

saqonlis gayidvis, gasaRebis riskisa da Zalisxmevis<br />

safasurad.<br />

xarjebi, rogorc aRiniSna (ix. 10.3) ori saxisaa: pirobi-<br />

Tad mudmivi (fiqsirebuli) da cvalebadi.<br />

pirobiTad mudmivia xarjebi, romelic ar icvleba produqciis<br />

warmoebisa da realizaciis moculobis zrdis an<br />

Semcirebis pirobebSi. aseT xarjebs miekuTvneba Senoba-nagebobebis<br />

ijara, administraciuli personalis xelfasi, bankis<br />

kreditis procenti da sxva.<br />

cvalebadia is xarjebi, romelic produqciis warmoebisa<br />

da realizaciis cvlilebis pirobebSi icvleba imave mimar-<br />

TulebiT. mas miekuTvneba nedleulisa da masalebis xarjebi,<br />

teqnologiuri daniSnulebis saTbobisa da eleqtroenergiis<br />

xarjebi, mwarmoebelTa da gamyidvelTa xelfasi, kompiuteris<br />

xarjebi, SefuTvis xarjebi da sxva.<br />

mudmivi da cvalebadi xarjebis erToblioba iZleva<br />

produqciis warmoebisa da realizaciis mTlian xarjebs.<br />

garda aRniSnulisa, xSirad saWiroa warmoebisa da mimoqcevis<br />

xarjebis ganxilva struqturul WrilSi. warmoebis<br />

xarjebidan gansakuTrebuli yuradReba eqceva nedleulis,<br />

ZiriTadi masalebis, amortizaciis, xelfasis da zogierTi<br />

sxva xarjebis analizs. aseTi midgomiT SesaZlebeli xdeba<br />

produqciis dajgufeba masalatevad, fondtevad, Sromatevad<br />

dargebad, raTa gamovavlinoT resursebis racionaluri<br />

gamoyenebis gzebi. mimoqcevis xarjebidan sasurvelia gavaanalizoT<br />

Sromis anazRaurebis, transportirebis, saqonlis<br />

Senaxvisa da gayidvis, reklamis xarjebi da sxva.<br />

227


saqonelze fasebis dasabuTebis procesSi mimwodeblebma<br />

gansakuTrebuli yuradReba unda miaqcion saqonlis<br />

gavrcelebis (saqonelmoZraobis) rgoladobis gavlenas danaxarjebze<br />

da fasebze. rac ufro metia saqonelgamtari<br />

rgolebis raodenoba (rgoladoba), miT ufro maRalia faseb-<br />

Si mimoqcevis xarjebis wili. saqonelmoZraobis erTrgoliani<br />

sistemidan or da samrgolian sistemaze gadasvla Sesabamisad<br />

iwvevs saqonelmimoqcevis xarjebis zrdas. dakvirvebiT<br />

dasturdeba, rom mwarmoeblisa da momxmareblis pirdapiri<br />

kavSiris dros kartofilis, bostneulisa da xilis fasebi<br />

20-25% ufro naklebia, vidre maT Soris Suamavlis arsebobis<br />

pirobebSi, xolo am produqtebis gayidvis rgoladobis<br />

zrdis yovel momdevno etapze fasi daaxloebiT izrdeba10%-iT.<br />

analogiuri tendenciebi SeimCneva yoveldRiuri<br />

moxmarebis sxva saqonlis mimarTac.<br />

4. fasis dawesebis dros firmebi iTvaliswineben organizaciul<br />

Sexedulebebs. organizaciuli faqtori<br />

gulisxmobs firmis miznebze, strategiebze, xarjebze<br />

da sxva maCveneblebze arsebul SexedulebebaTa<br />

sinTezur gaTvaliswinebas faswarmoqmnis procesSi.<br />

fasebis daweseba organizaciulad xorcieldeba<br />

Semdegi wesiT. mcire firmebSi da sawarmoebSi<br />

fasebis dawesebas axdenen <strong>marketingis</strong> samsaxuris<br />

warmomadgenlebi. isini, rogorc gamyidveli mxare<br />

fasebTan dakavSirebiT molaparakebas marTaven<br />

myidvelebTan.<br />

msxvil firmebSi faswarmoqmna ufro mowesrigebulia.<br />

aq xSirad faswarmoqmnis process ganagebs specialuri qvedanayofebi<br />

(fasebis). faswarmoqmnaSi monawileobs agreTve<br />

firmis iseTi funqciuri samsaxurebi, rogoricaa: warmoebis,<br />

gayidvis da sxva samsaxurebi, romlebic angariSvaldebuli<br />

arian <strong>marketingis</strong> samsaxurisa da umaRlesi xelmZRvanelobis<br />

winaSe.<br />

faswarmoqmnis gare faqtorebs miekuTvneba:<br />

� bazari da moTxovna;<br />

� konkurencia da konkurentuli garemo;<br />

� gadamyidvelebi (Suamavlebi);<br />

� mTavroba da samTavrobo struqturebi;<br />

� socialuri interesebi.<br />

228


1. maSin, roca xarjebi da misi struqtura gansaz-<br />

Rvravs fasis qveda zRvars, bazari da moTxovna —<br />

fasis zeda zRvars.<br />

bazris zegavlena faswarmoqmnaze gansxvavebulia sabazro<br />

konkurenciis tipebis mixedviT. rogorc zemoT aRiniSna<br />

(ix. 10.2) sabazro konkurenciis iseTi tipi, rogoricaa<br />

wminda konkurenciis bazari qmnis iseT garemos, roca erTi<br />

da igive saqoneli da momsaxureba wonasworobis fasebSi iyideba.<br />

aq yvela gamyidveli Tanabar fasebSi yidis Tavis produqts.<br />

faswarmoqmnis politika garkveulad icvleba monopolisturi<br />

konkurenciis pirobebSi. aq saqoneli iyideba ara<br />

erTian, aramed farTo diapazonis fasebSi. amis mizezi ki is<br />

aris, rom monopoliebi myidvelebs sTavazoben erTi da igive<br />

saqonlis gansxvavebul variantebs (xarisxi, modeli, dizaini,<br />

SefuTva da sxva). monopoliebi aseve axerxeben momxmarebel-<br />

Ta dajgufebas Semosavlebis mixedviT da didSemosavlian<br />

segments awvdian ZviradRirebul saqonels da piriqiT.<br />

oligopolistur bazarze gamyidvelTa pozicia metad<br />

frTxilia. isini imdenad adevneben Tvals erTmaneTi fasebs,<br />

marketingul strategiebs, rom TiTqmis analogiur reaqciebs<br />

amJRavneben.<br />

wminda monopoliis bazarze warmodgenilia mxolod<br />

erTi gamyidveli. igi SeiZleba iyos saxelmwifo (regulirebadi)<br />

an kerZo (regulirebadi an araregulirebadi) monopolia.<br />

fasebis dadgena saxelmwifo monopoliaSi xdeba samTavrobo<br />

politikis Sesabamisad. araregulirebadi monopolia<br />

ki fasebis dawesebis dros xelmZRvanelobs principiT: ar miizidos<br />

konkurentebi, SeaRwios bazarze ufro swrafad iafi<br />

fasebis gamoyenebiT, Tavi aaridos saxelmwifos mier zedmet<br />

regulirebas da sxv.<br />

fasis doneze moqmed faqtorTa Soris moTxovna erTerTi<br />

umTavresTagania. es gansakuTrebiT mkveTrad vlindeba<br />

saqonlis deficitis an Warbi miwodebis pirobebSi. moTxovnasa<br />

da fass Soris specifikuri damokidebulebaa. sxva Tanabar<br />

pirobebSi moTxovnis zrda fasis gadadebis, xolo misi<br />

Semcireba fasis Semcirebis safuZvelia. e. i. moTxovnis<br />

cvlileba fasis imave mimarTulebiT cvlilebas iwvevs. gansxvavebulia<br />

fasis cvlilebis gavlenis Sedegi moTxovnis sidideze.<br />

fasis zrda, sxva Tanabar pirobebSi, moTxovnis sidi-<br />

229


dis Semcirebas, xolo fasis Semcireba moTxovnis sididis<br />

zrdas iwvevs. e. i. fasis cvlilebasa da moTxonis sididis<br />

cvlilebas Soris Sebrunebuli damokidebulebaa. fassa da<br />

moTxovnis sidides Soris arsebul am ukudamokidebulebas<br />

moTxovnis kanoni ewodeba.<br />

moTxovna metad dinamikuri sididea. konkretul saqonelze<br />

misi cvlileba ganisazRvreba iseTi faqtorebis gavleniT,<br />

rogoricaa: momxmarebelTa fuladi Semosavali; momxmarebelTa<br />

raodenoba da sqesobriv-asakobrivi Semadgenloba;<br />

momxmarebelTa gemovneba da midrekileba; fasebi ur-<br />

TierTSemcvlel saqonelze; momxmarebelTa molodini da<br />

sxva. amis gaTvalsiwinebiT moTxovnis zemoqmedeba fasze<br />

kompleqsuri xasiaTis matarebelia.<br />

moTxovnas da fass Soris kavSiris dadgenis mizniT gaiangariSeba<br />

fasis mimarT moTxovnis elastikuroba. Tu elastikurobis<br />

koeficienti erTze metia, maSin moTxovna elastikuria<br />

fasis mimarT da moTxovnis cvlileba fasis cvlilebas<br />

gamoiwvevs da piriqiT.<br />

2. moTxovnasTan erTad fasebis doneze mniSvnelovan<br />

gavlenas axdens miwodebis faqtori. sxva Tanabar<br />

pirobebSi miwodebis zrda iwvevs fasis Semcirebas<br />

da, piriqiT, miwodebis Semcirebas Tan sdevs fasis<br />

zrda. gansxvavebulia fasis cvlilebis gavlena miwodebis<br />

sidideze. fasis zrda an Semcireba sxva Tanabar<br />

pirobebSi iwvevs miwodebis sididis imave mimarTulebiT<br />

cvlilebas. e. i. fasis gadidebiT izrdeba<br />

miwodebis sidide da piriqiT. fassa da miwodebis<br />

sidides Soris arsebul am specifikur kav-<br />

Sirs miwodebis kanoni ewodeba.<br />

miwodebis cvlileba ganisazRvreba iseTi faqtorebis<br />

gavleniT rogoricaa: warmoebis moculoba; teqnologiuri<br />

procesebis cvlileba; warmoebis danaxarjebi; fasebi sxva saqonelze;<br />

gamyidvelTa ricxvi; gadasaxadebis sidide; dotaciebi<br />

da sxva.<br />

miwodebis damokidebuleba fasis mimarT SeiZleba gaizomos<br />

Sesabamisi elastikurobis koeficientiT. igi aCvenebs<br />

elsatikuria Tu ara miwodeba fasis mimarT.<br />

3. fasis doneze arsebiT gavlenas axdens bazarze konkurentTa<br />

saqmianoba, maTi poziciebi da gatarebuli<br />

RonisZiebebi. konkurentTa zegavlebiT gamyid-<br />

230


velebi SezRuduli arian fasebis cvlilebis sferoSi.<br />

am TvalsazrisiT gamoikveTeba ori ZiriTadi<br />

situacia. pirveli — rodesac sawarmo gamodis fasis<br />

cvlilebis iniciatorad, meore ki, roca fasis<br />

cvlilebis iniciatoria konkurenti. pirvel Sem-<br />

TxvevaSi mosalodnelia, rom bazris sxva subieqtebi<br />

ar mimarTaven analogiur RonisZiebas, ris gamoc<br />

igi iZulebulia daubrundes Zvel fasebs. meore<br />

SemTxvevaSi Tu konkurenti Seamcirebs fass sawarmo<br />

iZulebulia mibaZos mas, winaaRmdeg SemTxvevaSi<br />

dakargavs klienturas. amasTan unda aRiniSnos, rom<br />

mimwodeblebi konkurenciis procesSi garda fasebisa<br />

iyeneben arafasismier faqtorebs (reklama, xarisxi,<br />

gasaRebis politika da sxva.).<br />

4. samTavrobo gadawyvetilebebi fasebis doneze vertikalurad<br />

moqmed gare faqtors miekuTvneba. igi<br />

gvevlineba, rogorc qveynis ekonomikuri politikis<br />

meSveobiT sabazro meqanizmis regulirebis sa-<br />

Sualeba. aq gansakuTrebiT mniSvnelovania normatiuli<br />

kanonebi, kodeqsebi da sxva maregulirebeli<br />

aqtebi. faswarmoqmnis procesebis regulirebis<br />

TvalsazrisiT gansakuTrebiT aRsaniSnavia: sagadasaxado<br />

kodeqsi, sabaJo saqmianobis maregulirebeli<br />

dokumentebi, finansTa saministros normatiuli<br />

aqtebi, saprocento ganakveTebi da sxva.<br />

5. fasebis dawesebis procesze gavlenas axdens sxva<br />

garemoebebic. ekonomikuri bumi an depresia, inflacia,<br />

umuSevroba da sxva faqtorebi gavlenas axdenen<br />

firmis faswarmoqmnis gadawyvetilebebze,<br />

radgan yovelive es garkveulad moqmedebs warmoebis<br />

da mimoqcevis xarjebze, agreTve produqtis<br />

fasze da misi faseulobis aRqmaze. gadamyidvelma<br />

unda gaiTvaliswinos vaWrobaSi monawile sxva mxareTa<br />

reaqcia fasebis cvlilebaze. magaliTad, rogor<br />

cvlian fasebs gadamyidvelebi (Suamavlebi).<br />

metad mniSvnelovania fasebis meSveobiT socialuri aspeqtebis<br />

gaTvaliswineba. socialurad orientirebul sabazro<br />

ekonomikis qveynebSi fasebi Semcirebulia sabavSvo asortimentze,<br />

medikamentebze da bevr sxva saqonelze. SeRavaTe-<br />

231


i wesddeba gazsa da eleqtroenergiaze, mniSvnelovani fasdaTmobebia.<br />

wina sadResaswaulo dReebSi da a. S.<br />

aRniSnuli da sxva faqtorebis gavleniT yalibdeba bazarze<br />

saqonlisa da momsaxurebis fasebis done. faqtorebi<br />

da pirobebi, romlebic ganapirobeben bazarze fasebis dones,<br />

metad cvalebadia. amitom sawarmoTa marketinguli samsaxuris<br />

amocanaa yovelmxriv Seiswavlos sabazro situaciebi<br />

da SemoqmedebiTad gamoiyenos miRebuli informacia faswarmoqmnis<br />

praqtikaSi.<br />

10.4. sabazro fasebis formirebis meqanizmi<br />

saqonelze da momsaxurebaze fasebis dasabuTebis Semdeg<br />

firmebi (sawarmoebi) axdenen fasebis sawyisi donis dadgenas,<br />

rac bazarze koreqtirebas eqvemdebareba. sabazro fasebis<br />

formirebis sistema da misi uzrunvelyofis meqanizmi<br />

gulisxmobs iseTi problemuri sakiTxebis ganxilvas, rogoricaa:<br />

� fasebis dadgena axal saqonelze;<br />

� fasebis dadgena sasaqonlo nomenklaturis farglebSi;<br />

� fasebis dadgena geografiuli principiT;<br />

� fasebis diskriminacia;<br />

� fasebis dadgena gasaRebis stimulirebisaTvis;<br />

� fasebis dadgena daTmobebiTa da CaTvlebiT;<br />

� fasebis cvlileba da masze bazris subieqtebis reaqcia.<br />

fasebis dadgena axal saqonelze sawarmoTa faswarmoqmnis<br />

strategiuli problemaa da gulisxmobs axali saqonlis<br />

erTobliobis dayofas principulad axal saqonlad da saqonel-imitatorad.<br />

principulad axali saqoneli — es aris sawarmos mier<br />

axlad aTvisebuli produqcia, romelic arsebiTad gansxvavdeba<br />

arsebulisagan da patentiT aris daculi. aseT saqonelze<br />

fasis dadgenis dros sawarmos faswarmoqmnis strategia<br />

warimarTeba ori mimarTulebiT. pirvel SemTxvevaSi, sawarmo<br />

upiratesobas aniWebs e. w. `naRebis moxsnis~ strategias, xolo<br />

meore SemTxvevaSi — `garRvevis~, anu bazarze myarad damkvidrebis<br />

strategias. `naRebis moxsnis~ strategia gulisxmobs<br />

saqonelze maqsimaluri fasis dadgenas da axali saqon-<br />

232


lisadmi myidvelTa dadebiTi reaqciis maqsimalur gamoyenebas.<br />

`naRebis moxsnis~ strategia mizanSewonilia Semdeg Sem-<br />

TxvevaSi: roca didia moTxovna; ar arsebobs konkurencia;<br />

mcirea danaxarjebi; saqonlis xarisxi kargia da sxv. `garRvevis~,<br />

anu bazarze myarad damkvidrebis mizniT sawarmoebi<br />

ugulebelyofen `naRebis miznis~ strategias da saqonelze<br />

SedarebiT Semcirebul fasebs aweseben. es xels uwyobs bazarze<br />

sawarmos wilis gadidebas, danaxarjebis Semcirebas,<br />

potenciuri konkurentebis CamoSorebas da a. S.<br />

saqonel-imitatorze fasebis dadgenis dros sawarmoebi<br />

aqcents akeTeben saqonlis xarisxsa (an sxva niSan-Tvisebis)<br />

da fasebis dones Soris. saqonlis kargi xarisxis pirobebSi<br />

firmam SeiZleba mimarTos fasebis gadidebis strategias<br />

da miiRos Sesabamisi mogeba. faswarmoqmnis strategia<br />

gansxvavebulia. sawarmoTa sxvadasxva miznidan gamodmdinare,<br />

es naTlad Cans qvemoT motanili 10.4 cxrilidan.<br />

cxrili 10.4<br />

<strong>marketingis</strong> strategiis variantebi saqonlis fasis<br />

da xarisxis urTierTdamokidebulebaSi 1<br />

saqonlis<br />

saqonlis fasi<br />

xarisxi Zviri saSualo mcire<br />

saukeTeso premialuri bazarze Rmad amaRlebuli<br />

danaricxebis SeRwevis<br />

fasismieri<br />

strategia strategia mniSvnelobis<br />

strategia<br />

kargi amaRlebuli saSualo donis keTilxarisxovnobis<br />

fasis<br />

strategia<br />

strategia strategia<br />

mdare gaZarcvis moCvenebiTi mcire fasismieri<br />

strategia brwyinvalebis mniSvnelobis<br />

strategia strategia<br />

fasebis dadgena xdeba sasaqonlo nomenklaturis farglebSi.<br />

sasaqonlo nomenklatura moicavs erTgvarovani saqonlis<br />

nairsaxeobas. roca saqoneli sasaqonlo nomenklaturis<br />

nawils warmoadgens, firmebi cdiloben diferenciulad<br />

miudgnen calkeul saqonelze fasebis dadgenis process da<br />

igi warmarTon imgvarad, rom miiRon maqsimaluri mogeba<br />

1 f. kotleri, dasax. wigni, gv. 379.<br />

233


mTlian nomenklaturaze gaangariSebiT. es amocana sakmaod<br />

rTulia, vinaidan calkeuli saqoneli moTxovnis, danaxarjebis<br />

da konkurenciis mixedviT gansxvavebuli doniT xasiaTdeba.<br />

sasaqonlo nomeklaturis farglebSi fasebis dadgenis<br />

praqtikaSi sawarmoebs SeiZleba SeeqmnaT Semdegi ZiriTadi<br />

situaciebi:<br />

1. fasebis dadgena sasaqonlo asortimentis fargleb-<br />

Si. xSirad sawarmo amzadebs erTi da igive asortimentis<br />

saqonlis nairsaxeobas. magaliTad, fexsacmlis<br />

fabrika amzadebs da momxmarebels erTdroulad<br />

sTavazobs ramdenime saxis erTi da igive zomis<br />

fexsacmels. yoveli maTgani erTmaneTisagan gansxvavdeba<br />

Tavisi xarisxobrivi parametrebiT. amis<br />

gamo fasi diferenciulia. fasis diferencirebis<br />

safuZveli aseT SemTxvevaSi SeiZleba iyos saqonlis<br />

samomxmareblo Tvisebebi, danaxarjebi, konkurentTa<br />

fasebi da a. S.<br />

2. fasis dadgena damatebiT nakeTobebze. sawarmoebi<br />

ZiriTad nawarmTan erTad amzadeben da momxmarebels<br />

sTavazoben sxvadasxva damatebiT nakeTobebs.<br />

magaliTad, avtoqarxnebi avtomanqanebTan erTad<br />

myidvelTa SekveTiT amzadeben avtomanqanisaTvis<br />

televizors, minis amwev eleqtromowyobilobas,<br />

kondicioners da sxva damatebiT nakeTobebs. aseT<br />

SemTxvevaSi sawarmos winaSe ismis sakiTxi — Seitanos<br />

Tu ara damatebiTi nakeTobebis Rirebuleba ZiriTadi<br />

produqciis TviTRirebulebaSi da Sesabamisad<br />

sabiTumo fasebSi.<br />

3. fasis dadgena savaldebulo kuTvnilebis saqonelze.<br />

savaldebuli kuTvnilebis saqoneli — es iseTi<br />

nawarmia, romlis gareSe SeuZlebelia ZiriTadi<br />

produqciis gamoyeneba. magaliTad, fotoaparati<br />

warmoadgens ZiriTad saqonels, fotofiri ki savaldebuli<br />

kuTvnilebis saqonels. am gardualobas<br />

iTvalsiwinebs sawarmo fasebis dadgenis procesSi<br />

da iyenebs Tavis interesebis misaRwevad. igi fotoaparatze<br />

awesebs SedarebiT Semcirebul fasebs,<br />

fotofirze ki gazrdil fasebs. amiT sawarmo aRwevs<br />

orive maTganis gayidvis moculobis gadidebas.<br />

234


4. fasis dadgena Tanamde produqtze. magaliTad, xorckombinatSi<br />

pirutyvis dakvlisa da xorcis damuSavebis<br />

Sedegad rCeba Tanamde produqtebi (tyavi, Cliqebi,<br />

subproduqtebi da sxv.). sawarmo axdens am produqtebis<br />

gasaRebas da amiT amcirebs produqciis TviTRirebulebas<br />

da fass. es xels uwyobs produqciis konkurentunarianobis<br />

amaRlebas.<br />

fasebis dadgena geografiuli principis gaTvalsiwinebiT<br />

gulisxmobs sawarmos mier gadawyvetilebis miRebas iseT<br />

problemaze, rogoricaa: fasebis dadgena erTidaigive saqonelze<br />

sxvadasxva regionSi mcxovreb myidvelTaTvis. warmoebis<br />

adgilidan Sors mcxovreb momxmareblebisaTvis miwodeba<br />

sakmaod Zviri jdeba. ismis kiTxva: mizanSewonilia Tu ara didi<br />

satransporto xarjebis dafarvis mizniT, saqonlis fasis<br />

gadideba da amiT klienturis dakargvis riskis gaweva? Tu<br />

umjobesia, yvela momxmareblisaTvis erTi da igive fasis<br />

dadgena?<br />

aseT SemTxvevaSi gamyidvelebi mimarTaven sxvadasxva<br />

variants, romelTa Soris ZiriTadia:<br />

1. fasebis dadgena warmoebis adgilidan myidvelamde saqonlis<br />

mitanis xarjebis gaTvalswinebiT. aseT Sem-<br />

TxvevaSi saqonelze arsebul fass emateba moxmarebis<br />

adgilamde mitanis xarjebi. vTqvaT, warmoebis adgilze<br />

(anu a-punqtSi) saqonlis fasi Seadgens 100 lars. bpunqtSi<br />

mitanis xarjebi Seadgens 110 lars, g-punqtSi<br />

— 120 lars. amis gaTvalsiwinebiT daniSnulebis adgilze<br />

saqonlis fasi ganisazRvreba 100, 110 da 120 lariT.<br />

2. erTiani saSualo fasebis dadgena miwodebis xarjebis<br />

gaTvaliswinebiT. zemoaRniSnul magaliTze erTiani<br />

saSualo fasi udros 110 lars [(100+110+120):3]. amas-<br />

Tan unda aRiniSnos, rom saSualo fasis amgvari gaangariSeba<br />

mxolod maSin asaxavs realur suraTs, roca<br />

calkeul punqtSi saqoneli Tanabari raodenobiT Seizideba.<br />

im SemTxvevaSi, roca calkeul punqtSi saqonlis<br />

Sezidvis wili mkveTrad gansxvavebulia, saSualo<br />

fasi unda gaangariSdes Sewonili saSualo fasis<br />

saxiT. amisaTvis saWiroa TiToeul punqtSi Sesazidi<br />

saqonlis raodenoba gavamravloT Sesabamisi punqtis<br />

fasze (e. i. fasze, romelSic Seitaneba am punqtamde<br />

235


236<br />

saqonlis Sezidvis xarjebi). aseTi wesiT miRebuli sidideebi<br />

Seikribeba da gaiyofa mTlianad sarealizaciod<br />

gankuTvnili saqonlis raodenobaze. saSualo<br />

fasis gaangariSeba SeiZleba Semdegi formuliT:<br />

f1sr1<br />

+ f2sr2<br />

+ ... + fnsrn<br />

f =<br />

∑Σsr<br />

sadac f — aris saSualo fasi, f1, f2 — saqonlis fasi<br />

konkretul punqtebSi, sr1, sr2 — konkretul punqtSi<br />

Sesazidi saqonlis raodenoba; Σ sr — sarealizaciod<br />

gankuTvnili saqonlis mTliani jami.<br />

davuSvaT, individualuri fasi a punqtSi Sedagens<br />

100 lars, b punqtSi — 110 lars, g punqtSi — 120<br />

lars.a punqtebSi Sesazidad gankuTvnili saqonlis<br />

raodenoba Sesabamisad ganisazRvreba 20, 10 da 5,8<br />

aTasi caliT. saSualo Sewonili fasi Seadgens 106<br />

lars.<br />

20000 ⋅100<br />

+ 10000 ⋅110<br />

+ 5800 ⋅120<br />

37960<br />

f =<br />

= = 106.<br />

∑35800<br />

35800<br />

3. sawarmoebi geografiuli principis gaTvaliswinebiT<br />

adgenen zonalur fasebs. igi gulisxmobs qveynis<br />

dayofas samomxmareblo zonebad da TiToeuli<br />

maTganisaTvis saSualo zonaluri fasis dawesebas.<br />

4. fasis dadgena sabaziso punqtis mimarT. aseT Sem-<br />

TxvevaSi qveynis romelime qalaqi miCneulia sabaziso<br />

punqtad. sxva qalaqebSi da raionebSi saqonlis<br />

Sezidvis dros danaxarjebi gaiangariSeba sabaziso<br />

punqtis fasze daniSnulebis adgilamde saqonlis<br />

Sezidvis xarjebis damatebiT. magaliTad, Tu sabaziso<br />

punqtad miCneulia q. foTi, maSin rac ufro<br />

daSorebulia misgan sxva punqtebi, miT ufro izrdeba<br />

maTTvis fasebi. fasebis zrda aseT SemTxveva-<br />

Si ganisazRvreba sami gansxvavebuli principiT: 1)<br />

fasi izrdeba gadazidvis manZilis zrdis proporciulad;<br />

2) fasi izrdeba progresulad gadasazidi<br />

manZilis mimarT, e. i. rac ufro izrdeba gadazidvis<br />

manZili miT ufro metad izrdeba sabaziso punqtis<br />

fasisadmi wanamati; 3) fasi izrdeba regresulad, e.<br />

i. gadazidvis manZilis yovel zrdas Seesabameba fa-


sisadmi wanamatis regresiuli (Semcirebuli) ganakveTi.<br />

5. calkeul SemTxvevaSi mimwodebeli Tavis Tavze<br />

iRebs saqonlis transportirebis xarjebs. am me-<br />

Tods mimarTaven im SemTxvevaSi, rodesac mimwodebeli<br />

cdilobs miizidos myidvelebi, miaRwios upiratesobas<br />

konkurentebTan brZolaSi, SeaRwios<br />

axal bazarze da sxva.<br />

zog SemTxvevaSi sawarmoebi mimarTaven fasebis diskriminacias.<br />

igi niSnavs sxvadasxva momxmareblisaTvis erTgvarovan<br />

produqciaze gansxvavebuli donis fasebis dawesebas maSin,<br />

roca maT warmoebis xarjebSi ar aris gansxvaveba.<br />

fasebis diskriminacia SesaZlebelia mxolod Semdeg pirobebSi:<br />

� gamyidveli monopolistia da SeuZlia bazars ukarnaxos<br />

misTvis xelsayreli fasi;<br />

� gamyidvels SeuZlia myidvelebi daajgufos gadaxdisunarianobis<br />

(e. i. moTxovnis, Semosavlebis donis da sxva)<br />

mixedviT;<br />

� rodesac Tavdapirvelad myidvels ara aqvs SesaZlebloba<br />

xelaxla gayidos nayidi saqoneli;<br />

� bazris segmentaciis (danawevrebis, dayofis) xarjebi<br />

ar aRemateba fasis diskriminaciiT miRebul Semosavals.<br />

diskriminaciuli fasebi wesddeba sxvadasxva formiT.<br />

fasebis diskriminacis ZiriTadi formebia:<br />

1. fasebis diskriminacia myidvelTa tipebis gaTvaliswinebiT.<br />

igi gulisxmobs, rom sxvadasxva myidveli<br />

erTi da igive saqonelSi an momsaxurebaSi ixdis<br />

gansxvavebul Tanxas. magaliTad, bavSvTa ganyofilebaSi<br />

24-25 zomis fexsacmlis fasi gacilebiT naklebia,<br />

vidre mozrdilebis ganyofilebaSi, an kidev moswavleebi<br />

da studentebi matarebliT mgzavrobis<br />

dros 50%-iT naklebs ixdian, vidre sxva mgzavrebi da<br />

a. S.<br />

2. fasebis diskriminacia adgilmdebareobis gaTvaliswinebiT.<br />

saqonelze da momsaxurebaze gansxvavebul<br />

adgilebSi sxvadasxva fasi wesddeba miuxedavad<br />

imisa, rom maT warmoebis xarjebSi ar aris sxva-<br />

237


oba. magaliTad, kinoTeatrSi parterisa da loJis<br />

bileTis fasi ufro metia vidre amfiTeatrisa.<br />

3. fasebis diskriminacia drois gaTvalsiwinebiT. fasi<br />

saqonelze da momsaxurebaze icvleba sezonis,<br />

kviris dReebisa da zogjer saaTebis mixedviTac. magaliTad,<br />

restoranSi kerZebis fasi saRamos saa-<br />

TebSi 50%-iT matulobs da a. S.<br />

4. fasebis diskriminacia saqonlis variantebis gaTvaliswinebiT.<br />

igi gulisxmobs, rom saqonlis aTvisebaSi<br />

an mis gaformebaSi umniSvnelo gansxvavebis gamo saqoneli<br />

iyideba diferenciul fasebSi; magaliTad,<br />

uTo, romelsac gaaCnia sakontrolo naTura, iyideba<br />

5-6 lariT met fasebSi maSin, roca am naTuris Rirebuleba<br />

da damontaJeba ar aRemateba erT lars.<br />

xSirad sawarmoebi fasebs iyeneben gasaRebis stimulirebisaTvis.<br />

igi miznad isaxavs myidvelTa dainteresebis amaRlebas.<br />

dainteresebis erT-erT saSualebas warmoadgens Semcirebuli<br />

fasebi. sawarmoebi garkveuli mizniT zogjer amcireben fasebs<br />

TviTRirebulebaze dablac ki. amiT isini aRweven saqonlis realizaciis<br />

daCqarebas, saqonlis Warbi maragis Semcirebas, sabrunavi<br />

kapitalis brunvadobis daCqarebas da sxva. gasaRebis stimulirebis<br />

mizniT fasebis Semcireba xorcieldeba Semdegi formiT:<br />

1) msxvili savaWro sawarmoebi (univermaRi, universami)<br />

myidvelTa nakadis mizidvis mizniT zogierT saqonelze<br />

aweseben e. w. `wamgebiani lideris~ fass im<br />

orientaciiT, rom maRaziaSi mosuli myidveli sxva<br />

Zvirfasian saqonelsac SeiZens;<br />

2) savaWro sawarmoebi, wlis drois mixedviT, saqonlis<br />

sezonuri fasdaklebiT vaWrobas awyoben;<br />

3) sawarmoebi saqonlis modidan gamosvlis safrTxis<br />

Tavidan acilebis mizniT masobriv fasdaklebas mimarTaven;<br />

4) zogjer mwarmoeblebi momxmareblebs, myidvelebs<br />

da liderebs droebiT fasdaklebiT sTavazoben saqonels<br />

da amiT xels uwyoben, drois garkveul monakveTSi,<br />

saqonelbrunvis daCqarebas;<br />

5) gamyidvelebi myidvelebs sTavazoben ZviradRirebiuli<br />

saqonlis romelime egzemplars mniSvnelovan<br />

fasdaklebiT (50-70%) SeZenis albaTobas. rek-<br />

238


lamis meSveobiT momxmareblebs awvdian informacias,<br />

rom konkretul maRaziaSi mocemuli saqonlis<br />

erTi egzemplari, romlis namdvili fasi 4 dolaria,<br />

iyideba 40%-is fasdaklebiT. aRniSnuli meTodi<br />

karg Sedges iZleva da myidvelTa nakadi, CveulebrivTan<br />

SedarebiT, mniSvnelovnad matulobs,<br />

rasac Tan sdevs saqonlis realizaciis zrda.<br />

praqtikaSi gamoiyeneba agreTve fasebis dadgena daTmobebiT<br />

(fasdaklebiT) da CaTvlebiT. is iTvaliswinebs mimwodeblis<br />

mier myidvelTa waxalisebas naRdi an, vadamde angariSsworebis,<br />

did partiebad saqonlis SeZenis, sezonur saqonlis<br />

vadamde Sesyidvis da sxva qmedebisaTvis.<br />

saqarTvelos pirobebSi fasebisa da faswarmoqmnis <strong>safuZvlebi</strong>s<br />

Sesaxeb moqmedi kanonis Sesabamisad daTmobebis<br />

sistema warmodgenilia ori ZiriTadi formiT: savaWro-saSuamavlo<br />

fasnamati da savaWro fasdaTmoba.<br />

savaWro-saSuamavlo fasnamati aris savaWro an savaWro-saSuamavlo<br />

organziaciebis mier saqonlis gasayid da Sesasyid<br />

fasebs Soris sxvaobis Tanxa, romliTac ifareba am<br />

organizaciis xarjebi da warmoiqmneba maTi mogeba.<br />

savaWro fasdaTmoba aris saqonlis uSualod saboloo<br />

momxmareblisaTvis misayidi fasis nawili, romlis xarjzec<br />

ifareba savaWro organizaciebis xarjebi da warmoiqmneba ma-<br />

Ti mogeba.<br />

faswarmoqmnis praqtikaSi miRebulia savaWro-saSuamavlo<br />

fasnamatis da savaWro fasdaTmobis donis (ganakveTis)<br />

gaangariSeba absolutur da SefardebiT (procentul) maCveneblebSi.<br />

absolutur maCveneblebSi, rogorc fasnamati, ise<br />

fasdaTmoba mocemulia absolutur TanxaSi, e. i. larebSi.<br />

martivia maTi SefardebiTi maCveneblis donis gaangariSebis<br />

meqanizmic. praqtikaSi rogorc savaWro-saSuamavlo fasnamatis,<br />

ise savaWro fasdaTmobis gaangariSeba xdeba saqonlis<br />

fasis mimarT. gansxvaveba is aris, rom fasnamati gaiangariSeba<br />

sabiTumo fasis, xolo fasdaTmoba sacalo fasis mimarT.<br />

fasdaTmobis gaangariSebis zogadi wesi SemdegSi mdgomareobs:<br />

fasdaTmobis done (%) = fasdaTmobis Tanxa : sacalo fasi<br />

⋅ 100.<br />

aseT SemTxvevaSi Tu saqonlis sacalo fasi Seadgens 60<br />

lars, xolo fasdaTmobis Tanxa 15 lars, maSin savaWro fas-<br />

239


daTmobis done ganisazRvreba 25% (15 : 60 ⋅ 100).<br />

savaWro fasdaTmobis (aseve fasnamatis) donis gaangariSeba<br />

xdeba agreTve mTlianad realizebuli partiis an garkveul<br />

periodSi realizebuli saqonlis moculobis mimarT.<br />

gaangariSebisaTvis SeiZleba gamoyenebul igive formula,<br />

sadac mricxvelSi aisaxeba mTlianad realizebul saqonelze<br />

arsebuli fasdaTmobis jami, xolo mniSvnelSi mTlianad realizebuli<br />

saqonlis Tanxis moculoba anu saqonelbrunva.<br />

savaWro-saSuamavlo fasnamats da savaWro fasdaTmobas<br />

gaaCnia nairsaxeobebi. msoflio savaWro praqtikaSi maTi<br />

40-mde nairsaxeoba gamoiyeneba. maT Soris, ZiriTadia:<br />

� fasdaTmoba naRd an vadamde angariSworebisaTvis;<br />

� raodenobrivi fasdaTmoba;<br />

� funqciuri fasdaTmoba;<br />

� sezonuri fasdaTmoba;<br />

� specialuri fasdaTmoba;<br />

� daxuruli fasdaTmoba;<br />

� CaTvlebi da sxva.<br />

naRd an vadamde angariSsworebisaTvis fasdaTmoba<br />

msoflio savaWro praqtikaSi cnobilia fasdaTmoba `skontis~<br />

saxelwodebiT. mimwodebeli aseT fasdaTmobas aZlevs<br />

myidvels, romelic nayidi saqonlis Rirebulebas gadaixdis<br />

naRd angariSze an vadamde. am ukanasknelis tipuri magaliTia<br />

`2/10 neto 30~, `3/5 neto 30~ da a. S. es niSnavs, rom angariSsworebis<br />

periodi xelSekrulebis Sesabamisad ganisazRvreba<br />

30 dRiT. Tu myidveli nayidi saqonlis safasurs gadaixdis 10<br />

dReSi, miiRebs 2%, xolo 5 dReSi gadaxdis SemTxvevaSi 3%<br />

damatebiT daTmobas.<br />

raodenobrivi fasdaTmoba eZlevaT myidvelebs did<br />

partiebad saqonlis SeZenis SemTxvevaSi. amgvari fasdaTmobis<br />

tipur magaliTs warmoadgens saqonlis erTeulze myari<br />

fasis arseboba gayidvis zRvruli moculobis farglebSi. am<br />

farglebs zeviT ki fasi avtomaturad mcirdeba. magaliTad,<br />

erTeuli saqonlis fasi misi gayidvis zRvrul moculobamde<br />

(davuSvaT 1000 erTeuli) Seadgens 10 lars, am moculobis zeviT<br />

ki erTeuli saqonlis fasi mcirdeba 9 laramde da a. S.<br />

funqciur fasdaTmobas mwarmoeblebi aZleven vaWrobis<br />

samsaxurebs saqonlis gayidvis, Senaxvis, aRricxvis da<br />

sxva funqciis ganxorcielebisaTvis. amitom mas vaWrobis<br />

240


sferos samsaxurebis fasdaTmobasac uwodeben. es daTmobebi<br />

aris am momsaxurebis safasuri, romelsac saqonelmoZraobis<br />

calkeuli arxebi uweven mwarmoeblebs saqonlis gasaRebis<br />

xelsayreli pirobebis uzrunvelyofaSi.<br />

sezonuri fasdaTmoba eZleva im myidvelebs, romlebic<br />

saqonels SeiZenen maTi moxmarebisaTvis Seuferebel sezon-<br />

Si; magaliTad, zamTris saqonlis tansacmels gvian gazafxulze<br />

da a. S.<br />

specialuri fasdaTmoba eZleva myidvelebs, romlebsac<br />

mwarmoeblebTan xangrZlivi saqmiani kontaqti an gansakuTrebuli<br />

urTierTobebi akavSirebT.<br />

daxuruli fasdaTmoba gamoiyeneba Caketil samurneo<br />

erTeulebs (magaliTad, Siga sawarmo) Soris saqonlis miwodebis<br />

procesSi. igi gamoiyeneba agreTve saerTaSoriso ekonomikuri<br />

gaerTianebebis an samTavroboTaSoriso SeTanxmebis<br />

Sesabamisad saqonlis miwodebis pirobebSi.<br />

CaTvlebi gulisxmobs fasdaTmobebis gamoyenebas sapreiskurato<br />

fasebis pirobebSi. misi konkretuli magaliTia axlad<br />

nayid saqonelze fasis Semcireba Zvelis Cabarebis Sem-<br />

TxvevaSi. aseT SemTxvevaSi axali saqonlis fasi mcirdeba<br />

Zvelis Cabarebidan miRebuli Tanxis odenobiT. igi ZiriTadad<br />

xangrZlivi moxmarebis saqonlis realizaciis SemTxvevebSi<br />

gamoiyeneba. aseTi daTmobebi eZlevaT agreTve biTumad<br />

movaWreebs da Suamavlebs saqonelbrunvis daCqarebis, reklamis<br />

da sxva RonisZiebebSi monawileobisaTvis. misi amocanaa<br />

mwarmoeblebsa da vaWrobis samsaxurebs Soris kavSirur-<br />

TierTobis ganmtkiceba.<br />

sawarmoebi faswarmoqmnis faqtorebis gavleniT drogamoSvebiT<br />

axdenen saqonelze da momsaxurebaze fasebis cvlilebas.<br />

fasis cvlileba myidvelebis, konkurentebis da bazris sxva<br />

subieqtebis gansxvavebul reaqcias iwvevs. amasTan momxareblebi<br />

gansxvavebulad aRiqvamen fasis Semcirebas da gadidebas.<br />

fasis Semcirebis mimarT momxmarebelTa reaqcia Semdegi<br />

saxiT gamoixateba:<br />

1) fasi Semcirda imitom, rom saqoneli moZvelda. mosalodnelia<br />

bazarze axali, gaumjobesebuli xarisxisa<br />

da modelis saqonlis gamotana;<br />

2) fasi Semcirda imitom, rom es saqoneli Znelad saRdeboda;<br />

241


3) fasi Semcirda imitom, rom mwarmoebels (ganmsaRebels)<br />

aqvs finansuri problemebi da mosalodnelia<br />

bazridan misi wasvla;<br />

4) fasi am saqonelze momavalSic Semcirdeba da amJamad<br />

umjobesia Tavis Sekaveba mis SeZenaze;<br />

5) fasi Semcirda imitom, rom gauaresda saqonlis xarisxi<br />

da a. S.<br />

fasis gadidebis mimarT momxmarebelTa reaqcia Semdegi<br />

saxisaa:<br />

1) saqonelze didi moTxovnaa, swrafad iyideba da sasurvelia<br />

SeZena manam, vidre kidev ar gazrdian masze<br />

fass;<br />

2) saqoneli iqca gansakuTrebuli mniSvnelobis matarebel<br />

sagnad, mas mieca axali daniSnuleba;<br />

3) gamyidveli xarbia, eswrafvis maqsimalur mogebas<br />

da saqonelze awesebs gadidebul fass;<br />

4) mosalodnelia am saqonlis miwodebis mniSvnelovani<br />

Semcireba da a. S.<br />

konkurentebis reaqcia fasis cvlilebis mimarT mravalgvaria.<br />

maT Soris gansakuTrebiT aRsaniSnavia:<br />

1. ratom Secvala konkurentma fasi? surs gazardos<br />

bazarze Tavisi wili, ainazRauros danaxarjebi,<br />

aiTvisos dautvirTavi simZlavreebi Tu sxva?<br />

2. ra xangrZlivobiT apirebs konkurenti axali fasis<br />

SenarCunebas? daubrundeba igi Zvel fass, Tu kvlav<br />

Seecdeba mis gadidebas an Semcirebas?<br />

3. rogor Seicvleba bazarze misi mdgomareoba Tu<br />

konkurentis sapirispiro RonisZiebebs ar ganaxorcielebs?<br />

4. ra reagirebas axdenen cvlilebaze sxva sawarmoebi<br />

da apireben Tu ara isini Secvalon fasebi? da a. S.<br />

sawarmos warmateba faswarmoqmnis dargSi mWidrodaa<br />

dakavSirebuli moTxovnis SeswavlasTan, saqonlis miwodebis<br />

pirobebis gamokvlevasTan, bazris segmentaciasTan, momxmarebelTa<br />

tipologiasTan, saqonlis sasicocxlo ciklis etapobriv<br />

analizTan, saqonelgamtari sistemis racionalizaciasTan<br />

da sxva sakiTxebTan. am sakiTxebis yovelmxrivi analizis<br />

gareSe SeuZlebelia faswarmoqmnis swori politikis gatareba<br />

da faswarmoqmnis meqanizmis srulyofa.<br />

242


Tavi 11. marketinguli arxebi da logistika<br />

11.1 marketinguli arxebis arsi, saxeebi da doneebi<br />

marketingul arxebSi igulisxmeba erTmaneTTan dakav-<br />

Sirebuli sawarmoebi, romlebsac saqoneli da momsaxureba<br />

dahyavT saboloo an biznes-momxmareblebamde. amrigad, maSasadame,<br />

marketingul arxebSi Sedian Suamavlebi, romlebic<br />

exmarebian momxmareblebs maTTvis saWiro saqonlis an momsaxurebis<br />

operatiulad moZiebasa da SeZenaSi.<br />

marketinguli arxebis arsi vlindeba maT mier Sesrulebul<br />

funqciebSi. dReisTvis specialistebi marketinguli<br />

arxebis funqciebs sxvadasxvagvarad ayalibeben. maT mosazrebebze<br />

dayrdnobiT marketinguli arxebis funqciebi (ix.<br />

nax. 11.1) SeiZleba Camoyalibdes ase:<br />

1) marketinguli kvlevebis Catareba saqonlis gayidvisTvis<br />

saWiro informaciis misaRebad;<br />

2) gasaRebis stimulireba bazrisTvis SeTavazebuli<br />

saqonlis Sesaxeb informaciis gavrcelebis gziT;<br />

3) kontaqtis damyareba potenciur myidvelebTan;<br />

4) produqtis momxmareblis moTxovnilebebTan SesabamisobaSi<br />

moyvana, rac materialuri saxiT arsebul<br />

produqtTan mimarTebaSi gamoixateba dafasoebis,<br />

daxarisxebis da SefuTvis momxmarebelTa moTxovnebis<br />

Sesabamisad ganxorcielebaSi;<br />

5) saqonelsa da momsaxurebaze sakuTrebis uflebis<br />

gadacemisTvis molaparakebebi marketinguli arxebis<br />

warmomadgenlebTan;<br />

6) saqonlis transportireba da sasawyobo damuSaveba;<br />

7) produqtis momxmareblamde gadaadgilebis operaciebis<br />

ganxorcielebis xarjebis dafinanseba.<br />

marketinguli kvlevebi, SeTavazebuli produqtis Sesaxeb<br />

informaciis miwodeba momxmareblisTvis, produqtis momxmarebelTa<br />

moTxovnilebebTan SesabamisobaSi moyvana, kavSiris<br />

damyareba potenciur myidvelebTan da molaparakebebi<br />

maTTan emsaxureba garigebebis dadebas. rac Seexeba produqtis<br />

transportirebas, sasawyobo damuSavebas, agreTve, momxmareblisken<br />

gadaadgilebis operaciebis dafinansebas, isini<br />

uzrunvelyofen dadebuli garigebebis Sesrulebas.<br />

243


244<br />

nax. 11.1. marketinguli arxebis funqciebi<br />

marketinguli arxebs axasiaTeben saxeebisa da doneebis<br />

mixedviT.<br />

praqtikaSi ganasxvaveben pirdapir, arapirdapir da Sereuli<br />

saxis marketingul arxebs.<br />

yvelaze martivi da mokle marketinguli arxia pirdapiri<br />

gasaReba, anu pirdapiri marketingi.<br />

pirdapiri gasaReba gulisxmobs saqonlis momxmareblamde<br />

gadaadgilebas Suamavlebis gareSe, Tavad mwarmoeblis<br />

mier. arapirdapiri arxebi iTvaliswinebs saqonlis<br />

momxmareblamde dayvanas erTi an ramdenime Suamavlis<br />

gamoyenebiT.


Suamavlebia sabiTumo vaWroba, sacalo vaWroba, brokerebi,<br />

agentebi.<br />

pirdapiri gasaReba did rols asrulebs sawarmoo daniSnulebis<br />

saqonlis biznesmomxmareblamde dayvanaSi. dazga-danadgarebis,<br />

nedleulisa da masalebis gasaRebas sawarmoebi<br />

amjobineben pirdapiri kontaqtebis gziT, rac gasaRebis<br />

qvedanayofebis meSveobiT xorcieldeba. am dros xSirad<br />

mwarmoebeli Tavisi ZalebiT umontaJebs myidvels dazga-danadgarebs<br />

da uwevs konsultacias maTi gamoyenebis Taobaze.<br />

pirdapiri gasaReba mniSvnelovan rols asrulebs samomxmareblo<br />

saqonlis bazarzec, gansakuTrebiT, rTuli asortimentis<br />

saqonlis gayidvisas. pirdapiri <strong>marketingis</strong> gamoyenebiT<br />

dahyavT, upiratesad, momxmareblamde msxvilgabaritiani<br />

saqonelic.<br />

pirdapiri <strong>marketingis</strong> gamoyeneba SesaZleblobas aZlevs<br />

mwarmoeblebs operatiulad gaakontrolon saqonlis<br />

gasaRebis procesi da miiRon adekvaturi gadawyvetilebebi<br />

gamovlenili darRvevebis aRmosafxvrelad. uSualo kontaqti<br />

momxmareblebTan maTi interesebis ufro metad gaTvaliswinebis<br />

SesaZleblobas iZleva.<br />

pirdapiri <strong>marketingis</strong> dadebiTi mxareebis miuxedavad<br />

mwarmoebeli sawarmoebi xSirad gverds ver uvlian Suamavlebis<br />

gamoyenebas da sargebloben maTi momsaxurebiT. es gansakuTrebiT<br />

maSin xdeba, roca mwarmoeblebi emsaxurebian teritoriuli<br />

TvalsazrisiT did bazrebs, agreTve, didi raodenobiT<br />

momxmareblebs.<br />

marketinguli arxis doneSi igulisxmeba nebismieri<br />

Suamavali, romelic garkveul rols asrulebs saqonlis<br />

warmoebidan momxmareblisken gadaadgilebisa da misTvis<br />

sakuTrebis uflebis gadacemis procesSi.<br />

nebismieri marketinguli arxi iwyeba mwarmoebliT da<br />

mTavrdeba momxmarebliT. Suamavlebis raodenobis mixedviT<br />

ganasxvaveben nulovan, erTdonian, ordonian da samdonian<br />

arxebs.<br />

erTdoniani arxi moicavs mxolod erT Suamavals. samomxmarelo<br />

saqonlis bazarze Suamavalia sacalod movaWre,<br />

sawarmoo daniSnulebis saqonlis bazarze ki gasaRebis agenti<br />

an brokeri da biTumad movaWre. momsaxurebasac individualur<br />

biznes-momxmareblebze erTdoniani marketinguli<br />

245


arxiT yidian. am SemTxvevaSi Suamavlebia brokerebi an agentebi.<br />

ordoniani marketinguli arxis SemadgenlobaSi ori Suamavali<br />

Sedis. samomxmareblo saqonlis bazarze Suamavlebis<br />

rolSi gamodis sabiTumo da sacalo vaWroba, sawarmoo daniSnulebis<br />

saqonlis bazarze ki brokeri an agenti da biTumad<br />

movaWre.<br />

samdoniani marketinguli arxi gamoiyeneba samomxmareblo<br />

saqonlis realizaciis procesSi. am SemTxvevaSi saqonlis<br />

momxmareblamde gadaadgilebaSi CaerTveba wvrilbiTumi vaWrobac.<br />

iSviaTad, magram mainc arsebobs marketinguli arxebi<br />

ufro meti Suamavlebis monawileobiT. marketinguli arxebis<br />

struqturuli Semadgenloba gansxvavebulia samomxmareblo<br />

da sawarmoo daniSnulebis saqonlisa da momsaxurebisaTvis<br />

(ix. nax. 11.2).<br />

246


nax. 11.2. marketinguli arxebis struqtura<br />

11.2. vertikaluri, horizontaluri da<br />

kombinirebuli marketinguli sistemebi<br />

saqonlis momxmareblamde gadaadgilebis (win wawevis)<br />

marketingul arxebSi SeiZleba Sediodes erTi an ramdenime<br />

piri, romlebic erTad qmnian sxvadasxva tipis marketingul<br />

sistemebs. ganasxvaveben tradiciul (moZraobis) arxebs, vertikalur,<br />

horizontalur da kombinirebul marketingul (saqonel)<br />

sistemebs.<br />

istoriulad saqoneli pirvelad tradiciuli saqonelmoZraobis<br />

arxebis meSveobiT iyideboda. tipuri tradiciuli<br />

arxi Sedgeba damoukidebeli mwarmoeblebis da erTi an ramdenime<br />

biTumad da sacalod movaWre sawarmosgan (ix. nax. 11.3).<br />

nax. 11.3. tradiciuli marketinguli arxi<br />

tradiciuli marketinguli arxis yoveli wevri damoukideblad<br />

muSaobs bazarze da iswrafvis rac SeiZleba meti<br />

mogebis miRebisken, Tundac arxis sxva wevrebisTvis zianis<br />

miyenebiT. maSasadame, tradiciuli marketinguli arxis gamoyenebisas<br />

Zlierdeba konkurenciuli brZola da mwvavdeba<br />

konfliqtebi arxis wevrebs Soris. konfliqti SeiZleba war-<br />

247


moiSvas rogorc arxis erT donis, ise erTi da imave arxis<br />

sxvadasxva donis sawarmoebs Soris. pirvel SemTxvevaSi horizontaluri<br />

konfliqti aRiniSneba, meore SemTxvevaSi ki<br />

vertikaluri.<br />

saqonelmoZraobis arxis wevrebs konfliqtis Tavidan<br />

asacileblad Seqmnes vertikaluri marketinguli sistema<br />

(ix. nax. 11.4), romelic, Tavis mxriv, sami saxisaa: korporaciuli,<br />

saxelSekrulebo da marTuli.<br />

nax. 11.4. vertikaluri marketinguli arxebis struqtura<br />

vertikalur marketinguli sistemaSi Semavali mwarmoebeli,<br />

biTumad da sacalod movaWre sawarmoebi bazarze gamodian<br />

erTiani sistemis saxiT. arxis erTi monawile an danarCeni<br />

monawileebis mflobelia an maTTan muSaobs xelSekrulebis<br />

safuZvelze an kidev lideria arxSi, rac uzrunvelyofs<br />

arxis koordinirebul muSaobas.<br />

vertikalur marketingul sistemaSi wamyvani poziciis<br />

dakaveba SeuZlia rogorc mwarmoebel, ise biTumad da sacalod<br />

movaWre sawarmoebs.<br />

korporaciul vertikalur marketingul sistemaSi arxis<br />

monawileTa Zalisxmevis koordinirebis da konfliqturi<br />

situaciebis marTvis SesaZleblobas iZleva maTi erT-erTi<br />

wevris mflobelobaSi yofna. ase, magaliTad, aSS-is kompania<br />

Sears-is qselSi gayiduli saqonlis 50%-ze meti iwarmoeba<br />

248<br />

korporaciuli<br />

vertikaluri<br />

marketinguli<br />

sistema<br />

vertikaluri<br />

marketinguli<br />

sistemis saxeebi<br />

saxelSekrulebo<br />

vertikaluri<br />

marketinguli<br />

sistema<br />

marTuli<br />

vertikaluri<br />

marketinguli<br />

sistema


iseT sawarmoebSi, romlebic nawilobriv an mTlianad misi<br />

kuTvnilebaa. espanuri sacalo savaWro qseli Zara qsovilis<br />

40%-s da tansacmlis naxevarze mets Tavad awarmoebs. misi sakuTrebaa<br />

tansacmlis dizainze momuSave sawarmoebic, romelTa<br />

damsaxurebaa Tanamedrove moTxovnis Sesabamisi produqciis<br />

Seqmna. am produqciiT Zara 30 qveyanaSi ganlagebul<br />

600 maRazias amaragebs. efeqtiani vertikaluri marketinguli<br />

sistemis damsaxurebaa Gap-Tan da Benetton-Tan SedarebiT<br />

Zara-s siswrafe da moqniloba momxmarebelTa momsaxurebaSi.<br />

maSasadame, korporaciul marketingul sistemaSi Semaval sawarmoebs<br />

marTavs maTi erTaderTi mflobeli.<br />

saxelSekrulebo vertikaluri marketinguli sistema<br />

Sedgeba erTmaneTTan xelSekrulebiT dakavSirebuli sawarmoebisgan.<br />

aseT sistemaSi gaerTianebulia sabiTumo sawarmoebis<br />

mier dafinansebuli sacalod movaWreTa nebayoflobi-<br />

Ti gaerTianeba, sacalod movaWreTa kooperativi da frenSaizinguli<br />

organizaciebi (ix. nax. 11.5).<br />

sabiTumo sawarmoebis mier dafinansebuli sacalod movaWreTa<br />

nebayoflobiTi gaerTianeba damoukidebeli sacalo<br />

savaWro sawarmoebis- maRaziebis qselia. am SemTxvevaSi sabi-<br />

Tumo sawarmo cdilobs bazris SenarCunebas masTan kontaqtSi<br />

myofi sacalo savaWro sawarmoebis gaZlierebiT. biTumad<br />

movaWre maTTan debs xelSekrulebas, romelic maRaziebs<br />

uflebas aZlevs isargeblon erTiani saxelwodebiT da SeiZinon<br />

saqoneli misgan biTumad. aseT pirobebSi sacalo savaWro<br />

sawarmoebs muSaobisa da brZolaSi gamarjvebis didi Sansi<br />

aqvT.<br />

sacalod movaWreTa kooperativi sacalod movaWre sawarmoebis<br />

damoukidebeli gaerTianebaa. is saqonels biTumad<br />

Seisyidis da SeuZlia saqonlis warmoebac. am gaerTianebis<br />

wevrebi TavianTi saqonlis did nawils yiduloben kooperativis<br />

meSveobiT. isini erToblivad axorcieleben sareklamo<br />

saqmianobasac. kooperativis mier miRebuli mogeba mis wevrebs<br />

Soris nawildeba Sesyidvis moculobis Sesabamisad.<br />

frenSaizingi saxelSekrulebo marketinguli sistemis<br />

iseTi formaa, romlis monawilenic (frenSizebi) asruleben<br />

privilegiebis mflobeli sawarmos (frenSaizeris) moTxovnebs.<br />

frenSaizingi biznesis veberTela da mzardi sferoa.<br />

ase, magaliTad, McDonald’s-is sistemaSi 20 wlis win 5749<br />

249


frenSaizinguli organizacia iTvleboda, dReisaTvis ki ma-<br />

Ti raodenoba msoflioSi 30 000-s aRemateba. 3 000ze meti<br />

amerikuli kompania Tavis saqonels an momsaxurebas yidis<br />

swored frenSaizinguli liderebis daxmarebiT. ganasxvaveben<br />

frenSaizingis sam ZiriTad formas: sacalo frenSizebis<br />

sistema mwarmoeblis egidis qveS; sabiTumo frenSizebis sistema<br />

mwarmoeblis egidis qveS; sacalo frenSizebis sistema<br />

momsaxurebis sferos kompaniis egidis qveS.<br />

sacalod<br />

movaWreTa<br />

nebayoflobiTi<br />

gaerTianeba<br />

nax. 11.5. saxelSekrulebo vertikaluri marketinguli<br />

sistema<br />

250<br />

saxelSekrulebo<br />

vertikaluri<br />

marketinguli<br />

sistema<br />

sacalod<br />

movaWreTa<br />

kooperativi<br />

sacalo<br />

frenSizebis<br />

sistema<br />

mwarmoeblis<br />

egidis qveS<br />

frenSaizingul<br />

i<br />

organizaciebi<br />

sabiTumo<br />

frenSizebis<br />

sistema<br />

mwarmoeblis<br />

egidis qveS<br />

sacalo<br />

frenSizebis<br />

sistema<br />

momsaxurebis<br />

sferos<br />

kompaniis<br />

egidis qveS


sacalo frenSizebis sistema mwarmoeblis egidis qveS<br />

gavrcelebulia saavtomobilo mrewvelobaSi. ase, magali-<br />

Tad, kompania Ford avtomobilebiT vaWrobaze licenziebs aZlevs<br />

Tavis dilerebs. dilerebi damoukidebeli firmebia,<br />

romlebic Tanaxmani arian Seasrulon privilegiebis mflobeli<br />

kompaniis gansazRvruli moTxovnebi avtomanqanebis gasaRebisa<br />

da myidvelTa momsaxurebis procesSi.<br />

sabiTumo frenSizebis sistema mwarmoeblis egidis qveS<br />

gamoiyeneba ualkoholo sasmelebis warmoebaSi. mas iyenebs<br />

kompania Coca-Cola, romelic licenziebs aZlevs qarxnebs misi<br />

koncentratebiT sasmelebis Camosxmaze. qarxnebi am sasmelebs<br />

biTumad yidian, ZiriTadad, adgilobriv sacalod movaWreebze.<br />

sacalo frenSizebis sistema momsaxurebis sferos kompaniis<br />

egidis qveS gamoiyeneba momsaxurebis sferos sawarmoebSi.<br />

es sawarmoebi qmnian licenzirebuli savaWro sawarmoebis<br />

qsels TavianTi momsaxurebis momxmareblamde dasayvanad.<br />

aRniSnuli sistema gamoiyeneba avtomobilebis gamqiravebel<br />

firmebSi, swrafi momsaxurebis masobrivi kvebis sawarmoebSi,<br />

sastumroebis qselSi. sacalo frenSizebis sistema<br />

momsaxurebis sferos kompaniis egidis qveS kargad funqcionirebs,<br />

magaliTad, kompania McDonald’s-Si.<br />

marTuli vertikaluri sistemis pirobebSi xelmZRvaneloba<br />

xorcieldeba sistemis erTi an SesaZlebelia ramdenime<br />

wevris mier maTi sididisa da wamyvani sabazro wilis safuZvelze.<br />

arxSi Zalauflebis mopovebis baza SeiZleba gaxdes<br />

saukeTeso brendis warmoeba. am sistemas iyeneben General<br />

Electric da Procter&Gamble. am kompaniebs wamyvani pozicia ukaviaT<br />

TavianTi produqtis gasaRebis sistemaSi da mWidrod<br />

TanamSromloben maTi saqonlis gamyidvelebTan fasebis dawesebis,<br />

gasaRebis stimulirebis meTodebis SerCevis da sxva<br />

sakiTxebis gadawyvetisas. cxadia, Tu saqonlis gasaRebis<br />

sistemaSiZlieri pozicia sacalod movaWre sawrmos ukavia,<br />

masSeuZlia zegavlenis moxdena momwodebel sawarmoze.<br />

axali marketinguli SesaZleblobebis aTvisebaSi did<br />

rols asrulebs horizontaluri marketinguli sistema. am<br />

sistemaSi erTi donis sawarmoebi erTiandebian maSin, roca<br />

axali marketinguli SesaZleblobebis asaTviseblad ar<br />

hyofniT kapitali, codna, sawarmoo simZlavreebi. Tanam-<br />

251


Sromloba SeiZleba iyos droebiTi an mudmivi, SeiZleba er-<br />

Toblivi sawarmos Seqmnac. horizontaluri marketinguli<br />

sistema kargad muSaobs saerTaSoriso doneze. ase, magali-<br />

Tad, Coca-Cola da Nestle erTmaneTTan kavSirSi yidian mza civ<br />

yavas da Cais saerTaSoriso bazrebze. am sistemis magaliTia<br />

saaqcio sazogadoeba saqarTvelos bankis da Tbilisis metropolitenis<br />

TanamSromloba. saqarTvelos bankma Tbilisis<br />

metroSi ganaTavsa serviscentrebi da bankomatebi, riTac<br />

Tavisi bazari kidev ufro gaafarTova da Tanac mokle dro-<br />

Si, Tbilisis metropolitenma ki sabanko momsaxurebis SeTavazebiT<br />

Tavis klientebs mniSvnelovnad dauzoga dro, ramac<br />

aseve dadebiTad imoqmeda maTi raodenobis gazrdaze.<br />

bazrebis aTvisebis procesSi sawarmoTa nawili iyenebs<br />

mravalarxian marketingul sistemebs, romelTac xSiradhibridul<br />

marketingul arxebs, agreTve, kombinirebul sistemebsac<br />

uwodeben (ix. nax. 11.6).<br />

252<br />

katalogebi, telefoni<br />

mwarmoebeli agenti,<br />

brokeri<br />

mwarmoeblis gasaRebis ganyofileba<br />

sacalod<br />

movaWre<br />

biTumad<br />

movaWre<br />

samomxmareblo<br />

saqonlis<br />

momxmarebeli<br />

samomxmareblo<br />

saqonlis<br />

momxmarebebeli<br />

biznesmomxmarebeli <br />

biznesmomxmarebeli<br />

nax. 11.6. kombinirebuli marketinguli sistema


es sistemebi gamoiyeneba maSin, roca sawarmoebis saqonels<br />

iyeneben rogorc individualuri momxmareblebi, ise<br />

biznesmomxmareblebi. individualur momxmareblebze sawarmoebs<br />

SeuZliaT saqoneli gayidon katalogebiT, telefonebiT,<br />

internetiT, damoukidebeli sacalo savaWro sawarmoebis<br />

gamoyenebiT. biznesmomxmareblebze saqoneli SeiZleba<br />

gaiyidos rogorc mwarmoebeli sawarmos gasaRebis qvedanayofis<br />

TanamSromlebis mier, ise marketinguli Suamavlebis<br />

(biTumad movaWre, brokeri, agenti) gamoyenebiT.<br />

kombinirebul marketingul sistemas efeqtianad iyenebs<br />

amerikuli kompania IBM. is Tavis kompiuterebs momxmareblebze<br />

yidis rogorc damoukideblad, Tavisi gasaRebis<br />

qvedanayofis meSveobiT, ise Suamavlebis gamoyenebiT. kompiuterebis<br />

gayidvisas IBM iyenebs katalogebs, telemarketings,<br />

damoukidebel dilerebs, msxvil sacalo savaWro sawarmoebs,<br />

biTumad movaWreebs. marTalia, kombinirebuli<br />

marketinguli sistema xels uwyobs bazris gafarToebas sxvadasxva<br />

segmentis aTvisebis gziT, misi gamoyeneba mainc gaZnelebulia<br />

masSi xSiri konfliqtebis gamo.<br />

11.3. marketinguli arxebis SerCeva<br />

produqtis gasaRebis sistemis efeqtianoba, pirvel<br />

rigSi, marketingul arxebzea damokidebuli. amitom mwarmoebeli<br />

sawarmoebi did yuradRebas uTmoben maT SerCevas. arxebis<br />

SerCevis process win uswrebs maTze moqmedi faqtorebis<br />

analizi. am faqtorebs Soris gamoyofen sabazro, sasaqonlo,<br />

konkurentul da organizaciul faqtorebs. mowinave sawarmoebSi<br />

mxolod am faqtorebis Sefasebis safuZvelze miiReba<br />

gadawyvetileba gamosayenebeli marketinguli arxis tipze.<br />

arxis struqtura, pirvel rigSi, damokidebulia mocemuli<br />

sawarmos produqtis myidvelze. amitom mwarmoeblebi<br />

unda flobdnen informacias momxmarebelTa raodenobis, ma-<br />

Ti koncentraciis, nayidobis saSualo sididis, moTxovnilebebis<br />

Sesaxeb. biznes-momxmareblebs mwarmoeblebi, Cveulebriv,<br />

uSualod, anu nulovani donis arxiT ukavSirdebian. rac<br />

Seexeba individualur momxmareblebs, isini saqonels upiratesad<br />

sacalo savaWro qselSi yiduloben. saqoneli maRazi-<br />

253


ebSi mwarmoebels Seaqvs TviTon an sabiTumo rgolis daxmarebiT.<br />

marketinguli arxis SerCevis procesze moqmed saproduqto<br />

faqtorebSi Sedis produqtis moxmarebis xangrZlivoba,<br />

asortimentis sirTule, faseuloba, Senaxvis xangrZlivoba<br />

da a.S. bunebrivia, malfuWebadi saqoneli momxmarebels<br />

miewodeba nulovani an erTdoniani arxiT. rTuli asortimentis<br />

saqoneli mwarmoebelma momxmareblamde unda daiyvanos<br />

Suamavlebis gamoyenebiT, magram mokle marketinguli arxiT.<br />

xangrZlivi moxmarebis saqoneli, ZiriTadad, grZeli marketinguli<br />

arxiT dadis momxmareblamde. moklevadiani gamoyenebis<br />

saqoneli, magaliTad, purproduqtebi, momxmareblamde<br />

gadaadgildeba mokle arxiT.<br />

marketinguli arxis SerCevis dros mwarmoeblebi er-<br />

TmaneTs udareben sxvadasxva variants da ise iReben gadawyvetilebas<br />

gamosayenebeli arxis tipze. ukanasknel period-<br />

Si sul ufro didi popularobiT sargeblobs saqonlis momxmareblisTvis<br />

miwodeba nulovani arxis gamoyenebiT.<br />

marketinguli arxebis SerCevis dros sawarmoebma unda<br />

gaiTvaliswinon, agreTve, TavianTi resursebi saqonlis gasaRebis<br />

procesSi gamosayeneblad, servisze moTxovnilebis<br />

mdgomareoba da sakuTari SesaZleblobebi am mimarTulebiT.<br />

arxebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis dros sawarmoebi<br />

gansazRvraven, agreTve, arxis yovel doneze gamosayenebeli<br />

Suamavlebis raodenobas. arxSi wevrebis gansazRvra xorcieldeba<br />

intensiuri, eqskluziuri da seleqtiuri (SerCeviTi)<br />

distribuciis strategiebis gamoyenebiT.<br />

saqonlis intensiuri gavrcelebis anu intensiuri distribuciis<br />

strategia iTvaliswinebs saqonlis mocemuli<br />

konkretuli sawarmosTvis yvela xelmisawvdom arxSi gayidvas.<br />

praqtikaSi realurad arsebobs iseTi sawarmoebi, romlebic<br />

TavianTi saqonlis gasayidad iyeneben qveyanaSi arsebul<br />

TiTqmis yvela tipis savaWro sawarmos. intensiuri midgomiT<br />

SeirCeva marketinguli arxebi yoveldRiuri moTxovnis<br />

saqonlis momxmareblamde misatanad. amiT mwarmoeblebi<br />

momxmareblebs SesaZleblobas aZleven Zalisxmevis minimaluri<br />

daxarjviT SeiZinon aseTi produqtebi.<br />

im SemTxvevaSi, Tu mwarmoeblebi dainteresebuli arian<br />

axali saqonlis bazarze danergviT da saqonlis gasaRebis<br />

procesze kontrolis dawesebiT, isini mkveTrad amcireben<br />

254


Suamavlebis raodenobas da saqonlis gayidvis eqskluziuri<br />

ufleba konkretul geografiul regionSi SeiZleba miscen<br />

mxolod gansazRvrul Suamavlebs. saqonlis momxmareblamde<br />

mitanis aseTi wesiT iyideba avtomobilebi, sayofacxovrebo<br />

teqnikisa da tansacmlis zogierTi brendi. eqskluziuri<br />

distribuciis strategiis gamoyenebisas produqtis imijis<br />

gazrdisa da maRali mogebis miRebis SesaZleblobebi iqmneba.<br />

eqskluziuri distribuciis gamoyenebis pirobebSi sawarmos<br />

marketinguli xarjebi mcirdeba, vinaidan mwarmoebeli<br />

SezRuduli raodenobis SuamavlebTan TanamSromlobs da<br />

maTTan erTad iRebs gadawyvetilebas reklamasa da fasebze,<br />

agreTve, rig sxva sakiTxebze.<br />

ganviTarebuli qveynebis kompaniebi eqskluziuri distribuciis<br />

gamoyenebis dros Suamavlebisgan moiTxoven gansazRvruli<br />

pirobebis dacvas, rasac isini xSirad ewinaaRmdegebian.<br />

ase, magaliTad, Daimler Chrysler-ma Suamavlebs SesTavaza<br />

programa Five Star. am programis Sesabamisad firmam daajildova<br />

is Suamavalebi, romlebmac daakmayofiles misi<br />

moTxovnebi gamyidvelebis momzadebis, momxmarebelTa momsaxurebis,<br />

urTierTdamokidebulebis marTvis amocanebis<br />

miRwevis procesSi, rac gamoixata, pirvel rigSi, maTi marketinguli<br />

xarjebis anazRaurebiT. miuxedavad Suamavlebis mier<br />

dasawyisSi gaweuli winaaRmdegobisa, dReisTvis maTi umetesoba<br />

am programis monawilea.<br />

produqtis momxmareblamde mitanis seleqtiuri distribuciis<br />

strategias Sualeduri adgili ukavia intensiuri<br />

da eqskluziuri distribuciis strategiebs Soris, e. i. am<br />

SemTxvevaSi Suamavlebis raodenoba erTze metia, magram naklebia<br />

mocemuli sawarmos saqonlis gayidviT dainteresebuli<br />

Suamavlebis raodenobaze. am wesiT yidian, magaliTad, saqonels<br />

televizorebisa da avejis mwarmoebeli sawarmoebi.<br />

seleqtiuri distribucia mwarmoebels bazris gafarToebisa<br />

da intensiur midgomasTan SedarebiT ufro naklebi danaxarjebiT<br />

saqonlis gayidvis saSualebas aZlevs.<br />

11.4. marketinguli logistika<br />

marketingul logistikaSi an saqonelmoZraobaSi igulisxmeba<br />

saqonlis warmoebis adgilidan moxmarebis adgilamde<br />

fizikuri gadaadgilebisTvis (win wawevis) saWiro Ro-<br />

255


nisZiebebis dagegmva, cxovrebaSi gatareba da kontroli momxmarebelTa<br />

moTxovnilebebis dakmayofilebisa da mogebis<br />

miRebis mizniT. marketinguli logistikis mizania momxmareblisTvis<br />

saWiro produqtis misTvis misaReb adgilze da<br />

sasurvel dros mitana.<br />

saqonelmoZraoba urTierTkavSirSi myofi elementebis<br />

sistemaa. am elementebs miekuTvneba:<br />

1) momxmarebelTa momsaxureba;<br />

2) SekveTebis damuSaveba;<br />

3) sasaqonlo maragis marTva;<br />

4) saqonlis Senaxva;<br />

5) saqonlis dacva dazianebisgan;<br />

6) saqonlis transportireba.<br />

marketinguli logistikis efeqtianobisTvis saWiroa<br />

misi miznebisa da amocanebis Camoyalibeba. maTi SesrulebiT<br />

sawarmo SeZlebs dasaxuli miznis miRwevas. rogorc praqtikuli<br />

gamocdileba aCvenebs, marketinguli logistikis mizani<br />

unda iyos momxmareblebis momsaxurebis gansazRvruli<br />

donis miRweva rac SeiZleba mcire danaxarjebiT. xSiria Sem-<br />

Txveva, roca sawarmoebs logistikis miznad miaCniaT umciresi<br />

danaxarjebiT momsaxurebis maqsimaluri donis miRweva.<br />

es ar aris swori midgoma. momsaxurebis maqsimaluri done<br />

moiTxovs saqonlis miwodebis procesis daCqarebas, saqonlis<br />

farTo asortiments, saqonlis SesarCevad moqnili sistemis<br />

Seqmnas da sxva RonisZiebebis gatarebas, rac xarjebs<br />

zrdis. amitom sawarmoebma miznobrivi momxmareblebis Seswavlis<br />

safuZvelze unda gansazRvron SesaTavazebeli sadistribucio<br />

momsaxurebis done da mxolod amis Semdeg unda<br />

ifiqron xarjebis Semcirebaze.<br />

saqonlis momxmareblamde gadaadgilebis dros marketingul<br />

arxebs uwevT gansazRvruli funqciebis Sesruleba.<br />

maT Soris, pirvel rigSi, unda gamoiyos saqonlis maragis<br />

sawyobebSi ganTavseba, misi marTva, saqonlis transportireba,<br />

saqonelmoZraobasTan dakavSirebuli informaciis mar-<br />

Tva. aRniSnuli funqciebis Sesruleba moiTxovs xarjebs,<br />

romlebSic yvelaze didi xvedriTi woniT aris warmodgenili<br />

satransporto da Senaxvis xarjebi. gacilebiT mcirea Sekve-<br />

Tebis damuSavebis, saqonlis datvirTva-gadmotvirTvis da<br />

administraciuli xarjebi. xarjebis racionaluri Semcireba<br />

256


saqonelmoZraobis efeqtianobis amaRlebis aucilebeli pirobaa.<br />

magram xarjebis Semcirebis mizniT ar unda dauSvan<br />

momsaxurebis kulturis Semcireba.<br />

saqonelmoZraoba iwyeba klientebidan SekveTebis miRebiT<br />

da maTi damuSavebiT. ganviTarebul qveynebSi sawarmoebis<br />

mier SekveTebi miiReba, damuSavdeba, saqonli gadaitvirTeba da<br />

angariSi formdeba kompiuterebis gamoyenebiT, rac aCqarebs<br />

saqonelmoZraobis process, es ki momgebiania rogorc mwarmoeblebis,<br />

ise momxmareblebisTvis.<br />

SekveTebis damuSaveba iTvaliswinebs SemkveTis qmedi-<br />

Tunarianobis Semowmebas, gayidvis aRricxvas da Sesabamis<br />

buRaltrul gatarebas, SekveTis Sesrulebis adgilis dadgenas<br />

da saWiroebis SemTxvevaSi (Tu srulad ver Sesrulda<br />

SemkveTis moTxovnileba) dokumentaciis koreqtirebas.<br />

sasaqonlo maragis Seqmna, pirvel rigSi, saWiroa im mizeziT,<br />

rom saqonlis warmoeba da moxmareba drosa da sivrceSi ar<br />

emTxveva erTmaneTs, rac mkafiodaa gamoxatuli sezonuri warmoebisa<br />

da moxmarebis saqonelze. saqonlis maragis arseboba<br />

sawyobebSi uzrunvelyofs saqonelbrunvis Seuferxebel ganvi-<br />

Tarebas da myidvelTa momsaxurebis saTanado dones. saqonelmoZraobis<br />

arxebSi maragi unda Seiqmnas im odenobiT, rom SesaZlebeli<br />

gaxdes yvela momxmareblis moTxovnilebis dauyovnebliv<br />

dakmayofileba. amasTan, saqonlis maragis sidide SesabamisobaSi<br />

unda moiyvanon gasaRebis moculobis da Semosavlebis<br />

zrdis maCveneblebTan.<br />

sawarmoTa erTi nawili saqonlis marags inaxavs uSualod<br />

sawarmoSi, nawili ki qveynis sxvadasxva regionSi arsebul<br />

sawyobebSi. sawyobebi SeiZleba iyos sakuTari an ijariT<br />

aRebuli. sakuTari sasawyobo meurneoba zogjer aferxebs<br />

sasaqonlo maragis manevrirebis process. amasTan, sakuTari<br />

sawyobebis Senaxva moiTxovs xarjebs. magram am SemTxvevaSi<br />

sawarmos aqvs sasaqonlo maragis gakontrolebis meti SesaZlebloba.<br />

saerTo sargeblobis sawyobebi iReben gadasaxads.<br />

isini saqonlis SenaxvasTan erTad sawarmoebs uweven sxvadasxva<br />

saxis fasian momsaxurebas, kerZod, asruleben saqonlis<br />

gasinjvis, SefuTvis, gadatvirTvis operaciebs. saerTo sargeblobis<br />

sawyobebis gamoyenebis dros metia saqonlis maragis<br />

efeqtiani gadaadgilebis SesaZleblobebi. dRes sawarmoebi<br />

farTod sargebloben egreTwodebuli sadistribucio<br />

centrebis momsaxurebiT. isini, SeiZleba iTqvas, Seqmnilia uf-<br />

257


o saqonlis gadaadgilebis procesis dasaregulireblad, vidre<br />

maragis gansaTavseblad. Wal-Mart-s aSS-Si aqvs 78, xolo<br />

sazRvargareT 37 sadistribucio centri, romelTa meSveobiT<br />

is akontrolebs saqonlis maragis moZraobas.<br />

saqonlis sawyobebSi Senaxva moiTxovs sasawyobo Senobebsa<br />

da nagebobebSi gamoyenebuli mowyobilobebis Sesyidvisa<br />

da amortizaciis, sawyobebSi dasaqmebuli muSakebis<br />

Sromis anazRaurebis, saqonlis danakargebis dafarvis, kreditis<br />

procentis anazRaurebis da sxva saxis xajebs.<br />

saqonelmoZraobaSi saqonlis SenaxvasTan erTad did<br />

rols asrulebs transportireba, romlis xarjebic aRemateba<br />

Senaxvis xarjebs. saqonlis gadazidvis organizaciazea damokidebuli<br />

fasebis done, saqonlis droulad mitana daniSnulebis<br />

adgilamde da gadaziduli produqciis sasaqonlo<br />

saxe momxmareblisTvis miwodebis momentSi. es faqtorebi<br />

uSualod moqmedeben momxmareblis moTxovnilebebis dakmayofilebis<br />

doneze.<br />

gadasazidi saqonlisgan damokidebulebiT sawarmoebma<br />

SeiZleba isargeblon rkinigzis, wylis, saavtomobilo, milsadeni<br />

da sahaero transportiT. informaciis saxiT arsebuli<br />

saqonlis gadasacemad iyeneben internets. transportis saxis<br />

SerCeva damokidebulia tvirTis erTeulis gadazidvis fasze,<br />

gagzavnis sixSireze, gadazidvis usafrTxoebaze, drosa da<br />

adgilze, transportis saimedobaze, qveynis misadgomi regionebis<br />

raodenobaze.<br />

rkinigza Sor manZilze saqonlis gadasazidad gamoyenebuli<br />

transportis erT-erTi yvelaze efeqtiani saxea. is gansakuTrebiT<br />

did rols asrulebs iseTi saqonlis transportirebaSi,<br />

romelsac ar afasoeben (xe-tye, qvanaxSiri, sxvadasxva<br />

saxis madani). didi moculobis tvirTis erTdroulad<br />

gadazidvaSi iyeneben wylis transports, romelic momxmareblisken<br />

saqonlis moZraobis yvelaze neli saSualebaa da<br />

Tanac amindze damokidebuli. saavtomobilo transporti<br />

sxva saxeebisgan gansxvavebiT moqnilia. misi gamoyeneba gansakuTrebiT<br />

karg Sedegs iZleva tvirTis mokle manZilze gadazidvis<br />

dros. milsaden transports iyeneben specifikuri saqonlis,<br />

kerZod, navTobis, bunebrivi airis, gadasaadgileblad.<br />

transportis sxva saxeebTan SedarebiT sahaero transporti<br />

ZviradRirebulia. miuxedavad aRniSnulisa, mas aqtiurad<br />

iyeneben malfuWebadi da Zvirfasi produqtebis gada-<br />

258


tanaSi. transportis am saxes iyeneben, agreTve, tvirTis saswrafod<br />

gadazidvis aucileblobis SemTxvevaSi.<br />

marketinguli logistikis erT-erTi mniSvnelovani<br />

amocanaa tvirTis dauzianeblad mitana momxmareblamde. am<br />

amocanis gadawyvetas uzrunvelyofs SefuTva da tvirTis<br />

damuSaveba imgvarad, rom Tavidan aicilon garemo pirobebis<br />

zemoqmedeba da dataceba.<br />

tvirTis momxmareblamde dauzianeblad mitanas emsaxureba<br />

iunitizaciis da konteinerizaciis koncefciebic. iunitizacia<br />

gulisxmobs tvirTis yovel partiaSi rac SeiZleba<br />

meti sasaqonlo erTeulis Setanas, rac gadazidvis xarjebs<br />

amcirebas. saqonlis dauzianeblad transportirebisTvis<br />

Cveulebriv iyeneben xis yuTebs. konteinerizacia, SeiZleba<br />

iTqvas, aris iunitizacia ufro farTo masStabiT, e.i ramdenime<br />

iunitizebuli sasaqonlo partiis gaerTianeba.<br />

259


260<br />

Tavi 12. sacalo da sabiTumo vaWroba<br />

<strong>marketingis</strong> sistemaSi<br />

12.1. sacalo vaWroba<br />

sacalo vaWroba aris saqonelmoZraobis (win wawevis)<br />

damamaTavrebeli stadia, romlis meSveobiTac saqoneli<br />

mis uSualo momxmarebels mieyideba individualuri da<br />

koleqtiuri moTxovnilebebis dasakmayofileblad. sacalo<br />

vaWrobis rgolis gavliT saqoneli wyvets moZraobas<br />

mimoqcevis sferoSi da gadadis moxmarebis sferoSi.<br />

sacalo vaWroba SeiZleba ganxorcieldes maRaziaSi,<br />

quCaSi, momxmareblis binaze. saqonlis sacalod gayidvis aqti<br />

imis maCvenebelia, rom Seqmnili produqti sazogadoebam<br />

aRiara, e.i. misi samomxmareblo Tvisebebi Seafasa dadebiTad.<br />

saqoneli uSualo momxmarebelze SeiZleba gaiyidos<br />

mwarmoebel, sabiTumo da sacalo savaWro sawarmoebidan.<br />

magram saqonlis sacalod gayidva umeteswilad sacalo savaWro<br />

sawarmoebidan xorcieldeba. isini arian Suamavali sawarmoebi,<br />

romelTa ZiriTadi funqcia saqonlis mwarmoeblidan<br />

uSualo momxmareblamde dayvanaa yidva-gayidvis gziT.<br />

sacalo vaWrobaSi ZiriTadi rgolia savaWro sawarmo,<br />

romelic arsebobs maRaziis saxiT, aris iuridiuli piri,<br />

sargeblobs gansazRvruli uflebebiT da asrulebs garkveul<br />

movaleobebs.<br />

maRaziebs ajgufeben momxmareblebisTvis SeTavazebuli<br />

sasaqonlo asortimentis, fasze damokidebulebis, savaWro<br />

momsaxurebis moculobisa da sakuTrebis mixedviT.<br />

momxmareblebisTvis SeTavazebuli sasaqonlo asortimentis<br />

Sesabamisad ganviTarebul qveynebSi gamoiyofa maRaziaTa<br />

mravali tipi, romelTa Soris ZiriTadia: specializebuli<br />

maRazia, univermaRi, supermarketi, yoveldRiuri moTxovnis<br />

saqonlis maRazia, supermaRazia.<br />

specializebuli maRaziebi momxmareblebs sTavazoben<br />

viwro asortimentis saqonels. aseTia tansacmlis, fexsacmlis,<br />

wignebis, yvavilebis, avejis, da a.S. maRaziebi. arsebobs<br />

viwrospecializebuli maRaziebic. magaliTad, mamakacis an<br />

qalis tansacmlis maRaziebi miekuTvneba maRaziebs SezRuduli<br />

asortimentiT, xolo mamakacis perangebiT, an qalis ka-


ebiT movaWre maRaziebi viwrospecializebul maRaziebs.<br />

amerikeli specilistebis erTi nawilis azriT, momavalSi<br />

qveyanaSi gaizrdeba viwrospecializebuli maRaziebis raodenoba.<br />

aseT maRaziebs bazris segmentaciis upiratesobebis<br />

gamoyenebis didi SesaZleblobebi aqvT. specializebuli ma-<br />

Raziebi SeiZleba ekuTvnodeT damoukidebel movaWreebs, an<br />

kidev Sediodnen specializebul maRaziaTa qselSi.<br />

univermaRebi momxmareblebs sTavazoben ramdenime arasasursaTo<br />

sasaqonlo jgufs: saqonels, tansacmels, fexsacmels,<br />

saojaxo saqonels, parfiumerias. sxvadasxva saxis saqoneli<br />

iyideba specializebul seqciebSi. istoriulad pirveli<br />

univermaRi iyo bon marSe, romelic parizSi 1852 wels<br />

daarsda.<br />

supermarketi sakmaod msxvili savaWro dawesebulebaa,<br />

romelSic moqmedebs SedarebiT mcire savaWro daricxva da<br />

romelic momxmarebels sTavazobs farTo asortimentis sasursaTo<br />

saqonels, kerZod, kvebis produqtebs, agreTve sarecx<br />

saSualebebs da saojaxo saqonels. supermarketebi, ZiriTadad,<br />

erTiandebian erTian qselSi, Tumca SeiZleba isini<br />

kerZo mflobelsac ekuTvnodes. supermarketSi saqoneli<br />

iyideba TviTmomsaxurebis meTodiT.<br />

yoveldRiuri moTxovnis saqonlis maRaziebi ganlagebulia<br />

sacxovrebel raionebSi. isini momxmareblebs sTavazoben<br />

saqonlis viwro asortiments da muSaoben gamosasvleli<br />

dRis gareSe. am tipis maRaziebSi iyideba garkveuli saxis, advilad<br />

realizebadi saqoneli umniSvnelod momatebul fasebSi.<br />

supermaRazia Zalian didi maRaziaa. misi mizania momxmarebelTa<br />

moTxovnilebebis dakmayofileba sasursaTo da<br />

arasasursaTo saqonlis gafarToebul asotimentze. aseTebia<br />

supercentrebi da hipermarketebi.<br />

fasze damokidebulebiT ganasxvaveben Semcirebuli fasebiT<br />

movaWre maRaziebs, maRazia-sawyobebs da katalogebiT<br />

movaWre maRaziebs.<br />

Semcirebuli fasebiT movaWre maRaziebi momxmarebels<br />

standartul saqonels sTavazoben xelsayrel fasSi. amis safuZveli<br />

savaWro daricxvis Semcireba da gayidvis moculobis<br />

gazrdaa. Semcirebuli fasebiT movaWre maRazia yovel-<br />

Tvis xelsayrel fasSi yidis saqonels samamulo warmoebis<br />

saqonlis xarjze da ara saqonlis mdare xarisxis gamo.<br />

261


maRazia-sawyobebis mizania didi moculobis saqonlis<br />

gayidva xelsayrel fasebSi. aseTi vaWrobis yvelaze gavrcelebuli<br />

saxea avejis maRazia-sawyobebi.<br />

ganviTarebul qveynebSi gavrcelelbulia katalogebiT<br />

movaWre maRaziebi-sademonstracio darbazebi. momxmareblebs<br />

katalogebis miReba SeuZliaT sademonstracio<br />

darbazebSi an fostiT. katalogSi mocemulia sapreiskuranto<br />

fasi yoveli nakeTobisaTvis da misi fasi fasdaklebis<br />

Semdeg. momxmarebels saqonelze SekveTis micema SeuZlia telefoniTac,<br />

Sin mitanis Tanxis gadaxdiT.<br />

savaWro momsaxurebis moculobis mixedviT gamoyofen<br />

TviTmomsaxurebis, SezRuduli momsaxurebis da sruli momsaxurebis<br />

maRaziebs.<br />

TviTmomsaxurebis maRaziebSi saqonels yidulobs momxmarebelTa<br />

is kategoria, romelsac surs fulis dazogva da<br />

romelic sakuTari surviliT asrulebs saqonlis yidvasTan<br />

dakavSirebul savaWro operaciebs. amis gamo am tipis maRaziebSi<br />

fasebi SedarebiT xelsayrelia. SezRuduli momsaxurebis<br />

maRaziebSi TviTmomsaxurebis maRaziebTan SedarebiT<br />

ufro farTo asortimentis saqonliT vaWroben. am saqonlis<br />

SesaZenad momxmareblis sWirdeba saTanado informaciis informaciis<br />

miwodeba, ris gamoc fasebi SedarebiT izrdeba.<br />

sruli momsaxurebis maRaziebSi momxmareblebs daxmarebas<br />

sTavazoben yidvis procesis yvela etapze. aseTebia specializebuli<br />

maRaziebi da pirveli klasis univermaRebi. am tipis<br />

maRaziebSi saqonlis gayidvasTan dakavSirebuli didi xarjebis<br />

gamo fasebic gazrdilia.<br />

savaWro momsaxurebis xasiaTis mixedviT gamoyofen<br />

stacionalur, moZrav da saamanaTo qsels.<br />

yvelaze farTod gavrcelebulia stacionaluri savaWro<br />

qseli, romelic moicavs maRaziebs, jixurebs, savaWro avtomatebs.<br />

moZrav savaWro qsels miekuTvneba avtofardulebi,<br />

romlebSic iyideba rogorc sasursaTo, ise arasasursaTo<br />

saqoneli.<br />

saamanaTo qseli momxmarebels saSualebas aZlevs mis-<br />

Tvis saWiro saqoneli SeiZinos SekveTis safuZvelze. Sekve-<br />

Tis micema SeiZleba fostiT, telefoniT, specializebuli<br />

organizaciebis meSveobiT. am wesiT iyideba wignebi, sakancelario<br />

da zogierTi sxva saqoneli.<br />

262


sabazro ekonomikis mqone qveynebSi sacalo savaWro<br />

qseli sakuTrebis formebis mixedviT ZiriTadad warmodgenilia<br />

Semdegi saxeebiT:<br />

1. damoukidebeli savaWro sawarmo;<br />

2. korporaciuli qseli;<br />

3. sacalod movaWre kooperativi;<br />

4. momxmarebelTa kooperativi;<br />

5. frenSaizinguli organizacia;<br />

6. sacalo konglomerati.<br />

sakuTrebis yvelaze ufro gavrcelebuli formaa damoukidebeli<br />

savaWro sawarmo. am SemTxvevaSi momxmareblebs<br />

emsaxureba erTi damoukidebeli maRazia, romlis mflobelic,<br />

ZiriTada, TviTon asrulebs savaWro operaciebs.<br />

korporaciuli qseli XX saukunis pirmSoa. am SemTxvevaSi<br />

erTiani kontrolis qveS imyofeba ori an meti savaWro<br />

dawesebuleba, romlebic yidian analogiuri asortimentis<br />

saqonels, aqvT saqonlis Sesyidvis da gasaRebis erTiani sistema.<br />

xSirad korporaciul qselSi Semaval maRaziebs aqvT<br />

erTnairi arqiteqturuli gaformeba. maRaziaTa savaWro<br />

asortimentis gansazRvra, msxvili SekveTebis wardgena, ma-<br />

Raziebs Soris saqonlis ganawileba, fasebis politika da<br />

sxva, yvela maRaziisTvis savaldebulo RonisZiebebi, wydeba<br />

Stab-binaSi.<br />

korporaciul savaWro qsels damoukidebel savaWro<br />

sawarmosTan SedarebiT meti SesaZleblobebi aqvs saqonelbrunvis<br />

moculobisa da Semosavlebis gasadideblad. amis sa-<br />

Sualebas mas aZlevs didi raodenobis saqonlis Sesyidvis,<br />

saqonelze maqsimaluri daTmobebis miRebis, satransporto<br />

xarjebis Semcirebis, maRalkvalificiuri menejerebis daqiravebis,<br />

marTvis mowinave meTodebis mecnieruli damuSavebis,<br />

Tanamedrove organizaciuli struqturebis Camoyalibebis,<br />

sacalo da sabiTumo vaWrobis funqciebis gaerTianebis<br />

da sxva SesaZleblobebi. korporaciuli qselis yoveli obieqti<br />

saerTo mflobelobisa da kontrolis pirobebSi sargeblobs<br />

garkveuli damoukideblobiT, rac mkveTrad afar-<br />

Toebs adgilobrivi bazris Taviseburebebis gaTvaliswinebis<br />

da konkurentunarianobis amaRlebis SesaZleblobebs.<br />

momxmarebelTa kooperativi iqmneba maSin, roca moqalaqeebi<br />

fiqroben, rom maT vaWrobis muSakebi saTanadod ar<br />

emsaxurebian an saqonelze Zalian maRali fasebia. momxmare-<br />

263


elTa kooperativi moqalaqeTa fuladi Senatanebis safuZvelze<br />

Seqmnili gaerTianebaa, romlis saqmianobis saerTo mimarTulebas<br />

gansazRvravs maT mier arCeuli gamgeoba.<br />

frenSaizinguli organizacia xelSekrulebis safuZvelze<br />

privilegiebis mflobeli da mimRebi organizaciebis<br />

gaerTianebaa. privilegiebis mflobelebi SeiZleba iyvnen<br />

mwarmoeblebi, biTumad movaWre an momsaxurebis sferos organizaciebi,<br />

mimRebni ki saSualo da wvrili biznesmenebi.<br />

xelSekrulebiT gaTvaliswinebulia privilegiebis mflobelTa<br />

da mimRebTa ufleba-movaleobebi. xelSekrulebis Sesabamisad<br />

wvrili da saSualo biznesmenebi kisruloben privilegiebis<br />

mflobeli organizaciis produqciis gasaRebas.<br />

sacalo konglomerati aris Tavisufali firmebis korporacia,<br />

romelic sacalo vaWrobis araerTgvarovan sawarmoebs<br />

aerTianebs erTian mflobelobaSi marTvis funqciebis<br />

nawilobrivi integraciiT.<br />

momxmarebelTa momsaxurebis meTodis mixedviT gamoyofen<br />

TviTmomsaxurebiT, avtomatebiT, nimuSebiT da katalogebiT,<br />

winaswari SekveTebiT, saqonlis binaze mitaniT, Ria<br />

gamolagebiT movaWre maRaziebs.<br />

sacalo vaWrobis muSaobis Sedegebi damokidebulia menejerebis<br />

mier miRebul marketingul gadawyvetilebebze.<br />

maT Soris ZiriTadia:<br />

1) miznobrivi bazrebis SerCeva;<br />

2) sasaqonlo asortimentis da momsaxurebis kompleqsis<br />

dadgena;<br />

3) fasebis daweseba;<br />

4) saqonlis bazarze win wawevis meTodebis gansaz-<br />

Rvra;<br />

5) sawarmos adgilmdebareobis dadgena.<br />

sacalo savaWro sawarmo Tavis saqmianobas iwyebs miznobrivi<br />

bazrebis SerCeviT. es aris yvelaze mniSvnelovani<br />

marketinguli gadawyvetileba, romelzec damokidebulia <strong>marketingis</strong><br />

mimarTulebiT sawarmos mier miRebuli yvela sxva<br />

gadawyvetileba. gadawyvetilebebi unda Seesabamebodes miznobrivi<br />

bazris moTxovnebs. sawarmos <strong>marketingis</strong> samsaxuri<br />

regularulad unda swavlobdes miznobriv bazars, rom yovelTvis<br />

iyos darwmunebuli miRebuli gadawyvetilebebis<br />

264


sisworeSi. bazris SerCeva uSualod ukavSirdeba am bazridan<br />

savaraudod misaRebi mogebis sidides.<br />

rogorc praqtika aCvenebs, warmatebuli maRaziebi TavianT<br />

miznobriv bazaars sworad gansazRvraven da saTanado<br />

informaciasac awvdian. maRaziebi, romlebic cdiloben nebismieri<br />

kategoriis momxmareblis moTxovnis dakmayofilebas,<br />

sabolood, ver axerxeben efeqtianad funqcionirebas.<br />

sawarmos moqmedebis regionSi miznobrivi bazris Ser-<br />

Cevaze did gavlenas axdens, agreTve, konkurenciis done.<br />

sasaqonlo asortimentis gansazRvra Sedis merCendaizingis<br />

strategiaSi. am dros miiReba gadawyvetileba sasaqonlo<br />

asortimentSi Semaval jgufebsa da qvejgufebze. sawarmos<br />

saqmianobis efeqtianobisTvis didi mniSvneloba aqvs<br />

miznobrivi bazris moTxovnis Sesabamisi asortimentis Ser-<br />

Cevas, radgan sawarmo konkurentebs, pirvel rigSi, sasaqonlo<br />

asortimentiT upirispirdeba.<br />

mniSvnelovania, agreTve, swori gadawyvetilebis miReba<br />

momxmareblisTvis SeTavazebuli momsaxurebis kompleqsze,<br />

kerZod, saqonlis SefuTvaze, dadgma-damontaJebaze, gadake-<br />

Tebaze, Sin mitanaze da a.S. saWiroa momxmareblisTvis iseTi<br />

momsaxurebis SeTavazeba, romelic mocemul maRazias gamoarCevs<br />

konkurentebisgan upiratesobas moutons momxmareblis<br />

TvalSi. momsaxurebis saxeebis SerCeva damokidebulia<br />

saqonlis xasiaTze. cxadia, saqonlis lamazad da moxerxebulad<br />

SefuTva, saqonlis ukan dabrunebis procesis gaadvileba,<br />

gamyidvelebis konsultaciebi saqonlis gamoyenebaze da<br />

a.S. xels uwyobs momxmarebelTa mozidvasa da SenarCunebas.<br />

sacalo savaWro sawarmom aucileblad unda miiRos gadawyvetileba<br />

maRaziaSi Seqmnil atmosferoze, romelic ma-<br />

Raziis personalma unda Seusabamos miznobrivi momxmareblis<br />

gemovnebas. saWiroa, ise ganlagdes maRaziaSi savaWro<br />

danadgarebi da gamoifinos saqoneli, rom momxmarebelma<br />

SeZlos Tavisuflad moZraoba da saqonlis daTvaliereba.<br />

maRaziis personalma momxmareblis mimarT gamovlenili damokidebulebiT<br />

xeli unda Seuwyos saqonlis gayidvis process<br />

da saerTod sazogadoebaSi sawarmos Sesaxeb dadebiTi<br />

azris Camoyalibebas.<br />

sacalo savaWro sawarmoebis muSaobis Sedegebi pirdapir<br />

ukavSirdeba fasebis sidides. Sesyidvaze pasuxismgebelma<br />

muSakebma sacalo vaWrobis sawarmoebSi unda SeZlon sa-<br />

265


qonlis yidva da gayidva maTTvis momgebian pirobebSi. zogierT<br />

saqonelze saWiro xdeba mcire, zogierTze ki ufro didi<br />

daricxvebis daweseba. amasTan dakavSirebiT Tu ramdenad<br />

swor gadawyvetilebas miiReben sawarmos (firmis) menejerebi,<br />

damokidebulia maT kvalifikaciaze. amasTan, sacalo savaWro<br />

sawarmos xelmZRvanelobam unda SeZlos Znelad sarealizacio<br />

saqonlis Camofasebis Sesaxeb gadawyvetilebis<br />

droulad miReba.<br />

konkurentul brZolaSi mniSvnelovan rols asrulebs<br />

bazarze saqonlis win wawevis RonisZiebebis sworad SerCeva.<br />

momxmarebelTa mozidvis da maRaziis imijis Sesaqmnelad sacalo<br />

vaWrobas SeuZlia bevri xerxis gamoyeneba. sareklamo<br />

saSualebebi, gayidvis meTodebi, gasaRebis stimulirebis saxeebi,<br />

sazogadoebasTan urTierTobis saSualebebi SeirCeva<br />

miznobrivi bazris Taviseburebebis gaTvaliswinebiT.<br />

klientebis mozidvasa da konkurentunarianobis uzrunvelyofaSi<br />

did rols maRaziis adgilmdebareobis sworad<br />

SerCeva asrulebs. xSirad swored maRaziis adgilmdebareobazea<br />

damokidebuli misi warmateba an warumatebloba.<br />

obieqtis adgilmdebareobaze swori gadawyvetilebis miReba<br />

damokidebulia iseT faqtorebze, rogorebicaa saqonlis saxe,<br />

miznobrivi bazris xasiaTi, sawarmos finansuri SesaZleblobebi,<br />

maRaziis misadgomoba.<br />

266<br />

12.2. sabiTumo vaWroba<br />

saqonlis momxmareblamde gadaadgilebaSi (win wawevaSi)<br />

aqtiur rolas asrulebs sabiTumo vaWroba. igi Suamavalia,<br />

upirveles yovlisa, mwarmoebel da sacalo savaWro sawarmoebs<br />

Soris. sabiTumo vaWrobis myidvelebia, agreTve masobrivi<br />

kvebis sawarmoebi, samrewvelo sawarmoebi, saxelmwifo dawesebulebebi,<br />

saimporto organizaciebi. sabiTumo sawarmoebi<br />

saqonels, ZiriTadad, yiduloben msxvili partiobiT Semdgomi<br />

gayidvis mizniT. misi meSveobiT xorcieldeba rogorc<br />

samomxmareblo, ise sawarmoo daniSnulebis saqonlis gadaadgileba<br />

qveynis teritoriaze, riTac sabiTumo vaWroba<br />

mniSvnelovan rols asrulebs regionuli bazrebis formirebaSi.<br />

sabiTumo vaWrobis aucileblobas ganapirobebs mTeli<br />

rigi mizezebi, kerZod:


1) mcire da saSualo biznesis sawarmoebs finansuri<br />

resursebis arasakmarisi odenobis gamo ar SeuZliaT<br />

pirdapiri kavSiris damyareba momxmareblebTan<br />

da saWiroeben sabiTumo vaWrobis momsaxurebas;<br />

2) finansuri resursebis sakmarisi odenobiT arsebobis<br />

pirobebSic ki mwarmoeblebisTvis xSir SermTxvevaSi<br />

ufro momgebiani warmoebis gafarToebaa<br />

da ara sabiTumo qselis organizacia;<br />

3) mravalricxovan mwarmoeblebTan kavSiris damyarebas<br />

sacalo savaWro sawarmoebs xSirad urCevniaT saqonlis<br />

erTi mebiTume vaWrisagan Sesyidva;<br />

4) saqonlis realizaciaSi daspecialebul sabiTumo<br />

sawarmoebs mwarmoeblebTan SedarebiT ufro mokle<br />

droSi da naklebi danaxarjebiT SeuZliaT saqonlis<br />

gadaadgileba momxmareblebisken;<br />

5) saqonlis mwarmoebeli sawarmoebi, ZiriTadad, ganlagebulia<br />

momxmareblebisagan moSorebiT, ris gamoc<br />

isini sabiTumo savaWro sawarmoebis momsaxurebas<br />

saWiroeben.<br />

sabiTumo vaWroba sacalo vaWrobisgan gansxvavebiT<br />

nakleb yuradRebas uTmobs momxmarebelTa stimulirebas,<br />

vinaidan maTi momxmareblebi arian profesionalebi da mosaxleobis<br />

farTo fenebisgan gansxvavebiT naklebad eqvemdebarebian<br />

fsiqologiur zewolas.<br />

sabiTumo savaWro sawarmoTa momsaxurebis areali<br />

bevrad ufro farToa sacalo savaWro sawarmoebis momsaxurebis<br />

arealze. sabiTumo garigebebis moculobac aRemateba<br />

sacalo garigebebis moculobas.<br />

sabiTumo vaWroba, rogorc wesi, orientirebulia saqonlis<br />

Sesyidvasa da gasaRebaze.<br />

saqonlis Sesyidvaze orientirebuli sabiTumo sawarmoebi<br />

mravalricxovani wvrili sawarmosagan, magaliTad, sasoflo-sameurneo<br />

produqtebis mwarmoeblebisgan (fermerebisagan)<br />

mcire partiobiT yiduloben saqonels, ZiriTadad,<br />

nedleuls. am SemTxvevaSi sabiTumo sawarmoebs ar uWirT<br />

produqciis gasaReba, vinaidan mWidro kontaqti aqvT gadamamuSaveblebTan,<br />

an kidev produqts gasasaReblad gadascemen<br />

saqonelmoZraobis sxva donis arxs. yvela SemTxvevaSi, roca<br />

ama Tu im saxis saqonels awarmoebs mravalricxovani wvrili<br />

267


mwarmoebeli, ufro efeqtiania saqonlis realizacia mebi-<br />

Tume-Semsyidvelis gamoyenebiT.<br />

gasaRebaze orientirebuli sabiTumo vaWroba ar ugulebelyofs<br />

saqonlis Sesyidvis problemebs, radgan maszea<br />

bevrad damokidebuli gayidvis efeqtianoba, Tumca misTvis<br />

mTavari saqonlis gasaRebaa. am miznis misaRwevad is sistematurad<br />

zrunavs gasaRebis arsebuli arxebis SenarCunebasa da<br />

axali arxebis gamoZebnaze.<br />

sabiTumo vaWrobis ZiriTadi funqcia gamomdinareobs<br />

vaWrobis ZiriTadi funqciebidan da gamoixateba saqonlis<br />

momxmareblamde dayvanaSi. am dros sabiTumo vaWroba aqtiur<br />

zemoqmedebas axdens warmoebasa da momxmarebelze, moTxovnis<br />

Camoyalibebaze.<br />

ZiriTadi funqciis Sesruleba uzrunvelyofilia Semdegi<br />

qvefunqciebis SesrulebiT:<br />

1) saqonlis Sesyidva da momxmareblisTvis aucilebeli<br />

savaWro asortimentis Seqmna. amiT klienti Tavisufldeba<br />

zedmeti wvalebisa da xarjebisgan;<br />

2) transportireba;<br />

3) saqonlis Senaxva. sabiTumo sawarmoebis sawyobebSi<br />

saqonlis SenaxviT xarjebisgan Tavisufldebian mimwodeblebi<br />

da myidvelebi;<br />

4) saqonlis msxvili partiebis danawileba mcire partiebad,<br />

rac uadvilebs klientebs mis yidvas;<br />

5) gasaReba;<br />

6) klientebisa da mimwodeblebis dafinanseba. sabiTumo<br />

sawarmoebi, erTi mxriv, klientebs aZleven kredits,<br />

meore mxriv ki mimwodeblebs saqonlis miwodebaze<br />

SekveTas, romelic droulad anazRaurdeba;<br />

7) bazarze mimdinare movlenebsa da procesebze informaciis<br />

Segroveba da gadacema klientebisa da<br />

mimwodeblebisTvis;<br />

8) sacalo savaWro sawarmoebis sakonsultacio momsaxureba.<br />

sabiTumo savaWro sawarmoebi erTdroulad SeiZleba<br />

asrulebdnen yvela, erT an ramdenime funqcias, rac gansaz-<br />

Rvravs maT tips.<br />

268


sabiTumo vaWrobas axorcielebs mravali subieqti,<br />

romlebic TavianTi ZiriTadi saqmianobis da saqonelze sakuTrebis<br />

uflebis mixedviT SeiZleba daiyos 3 jgufad:<br />

1) produqciis mwarmoeblebi;<br />

2) damoukidebeli sabiTumo sawarmoebi da organizaciebi;<br />

3) agentebi da brokerebi(anu biTumad kerZo movaWreebi).<br />

produqciis mwarmoeblebi sabiTumo funqciebs asruleben<br />

am mizniT specialurad Seqmnili gasaRebis sabiTumo<br />

ganyofilebebisa da kantorebis meSveobiT. calkeul Sem-<br />

TxvevaSi gamoiyeneba gasaRebis regionuli filialebi, zogjer<br />

ki mwarmoebeli sawarmoebi Tavisi produqciisaTvis sawyobebs<br />

qmnian momxmarebel sawarmoebsa da organizaciebTan.<br />

saqonlis realizacia Suamavlebis gamoyenebis gareSe dReisaTvis<br />

farTodaa gavrcelebuli rogorc sawarmoo daniSnulebis,<br />

ise samomxmareblo saqonlis mwarmoebel dargebSi.<br />

mwarmoeblebsa da momxmareblebs Soris SeiZleba damyardes<br />

rogorc moklevadiani (erT wlamde), ise grZelvadiani pirdapiri<br />

kavSiri. Tanamderove pirobebSi, roca swrafad icvleba<br />

saqonlis asortimenti, xelsayrelia moklevadiani kav-<br />

Sirebi mwarmoeblebsa da myidvelebs Soris, magram xSirad<br />

ufro mizanSewonilia grZelvadiani saxelSekrulebo kontaqtebi,<br />

gansakuTrebiT ki maSin, roca saqme exeba sawarmoo<br />

daniSnulebis saqonels. pirdapiri grZelvadiani kavSirebis<br />

pirobebSi mxareebi Tavisufldebian xelSekrulebis yovelwliurad<br />

Sedgenisa da gaformebisagan, magram uwevT saqonlis<br />

asortimentis da miwodebis vadebis periodulad dazusteba.<br />

damoukidebel sabiTumo savaWro sawarmoebsa da organizaciebs<br />

sxvadasxva qveyanaSi aqvT sxvadasxva saxeli: sabi-<br />

Tumo firmebi, sabiTumo bazebi, saSuamavlo kompaniebi, mebi-<br />

Tume distributorebi, joberebi, mommaragebeli saxlebi da<br />

sxva, magram maTi arsi erTia. isini Suamavlebia mwarmoebel<br />

sawarmoebsa da mravalricxovan momxmareblebs Soris. sabi-<br />

Tumo vaWrobis myidvelebi saqonels yiduloben Semdgomi gayidvis<br />

mizniT. amasTan, sabiTumo sawarmoebi da organizaciebi<br />

saqonels yidian, agreTve, mis uSualo momxmareblebze. am<br />

SemTxvevaSi saqme exeba sawarmoo daniSnulebis saqonels. Suamavlis<br />

rolis Sesrulebis SesaZleblobas sabiTumo sawar-<br />

269


moebsa da organizaciebs aZlevs sasawyobo Senoba-nagebobebi,<br />

maTSi gamoyenebuli teqnologiuri mowyobilobebi, amwesatransporto<br />

saSualebebi. isini SeiZleba iyos rogorc sakuTari,<br />

ise ijariT aRebuli.<br />

damoukidebeli sabiTumo sawarmoebi da organizaciebi<br />

momxmareblebisaTvis aRmoCenili momsaxurebis donis mixedviT<br />

aris ori saxis: sruli da arasruli, an SezRuduli sabi-<br />

Tumo momsaxurebis.<br />

sruli momsaxurebis sabiTumo sawarmoebi da organizaciebi<br />

srulad asruleben sabiTumo vaWrobis funqciebs, ker-<br />

Zod, uzrunvelyofen saqonlis momxmareblebisTvis miwodebas,<br />

qmnian da inaxaven gansazRvruli asortimentis saqonlis<br />

marags, aZleven klientebs kreditebs, awvdian maT sxvadasxva<br />

saxis informacias da uweven konsultaciebs, riTac exmarebian<br />

saqonlis realizaciis procesis marTvaSi. sruli momsaxurebis<br />

sabiTumo sawarmoebi arsebobs biTumad movaWre<br />

firmebis (sabiTumo firmebi) da sawarmoo daniSnulebis saqonlis<br />

distributorebis saxiT: sruli momsaxurebis sabi-<br />

Tumo sawarmoebs xSirad dargobriv distributorebsac uwodeben.<br />

isini vaWroben CarxebiT, teqnikuri momsaxurebisaTvis<br />

saWiro masalebiT, damxmare mowyobilobebiT. sabiTumo<br />

firmebi saqonels, ZiriTadad, yidian sacalo savaWro sawarmoebze,<br />

distributoruli firmebi ki upiratesad mwarmoeblebze.<br />

sruli momsaxurebis sabiTumo firmebi erTmaneTisgan,<br />

ZiriTadad, saqonlis asortimentiT gansxvavdeba. praqtikaSi<br />

gvxvdeba Sereuli da SezRuduli asortimentiT movaWre<br />

sabiTumo firmebi, Sereuli asortimentiT biTumad movaWre<br />

firmebi. Sereuli asortimentiT biTumad movaWre firmebi<br />

saqonliT amarageben Sereuli asortimentiT movaWre sacalo<br />

savaWro sawarmoebs, agreTve, viwrospecializebul sacalo<br />

vaWrobas. SezRuduli asortimentiT movaWre sabiTumo<br />

sawarmoebi, rogorc wesi, vaWroben erTi an ori asortimentuli<br />

jgufiT, romelSic siRrmiseulad aris warmodgenili<br />

masSi Semavali saqonlis saxeebi da saxesxvaobebi. aseTia,<br />

magaliTad, wamlebiT movaWre sabiTumo firmebi. arsebobs,<br />

agreTve, viwrospecializebuli sabiTumo firmebi, romlebic<br />

yidian mxolod ama Tu im saqonlis asortimentul jguf-<br />

Si Semavali saqonlis nawils. aseT firmebs miekuTvneba, magaliTad,<br />

samkurnalo kvebis produqtebiT movaWre mebiTumeebi.<br />

270


msoflioSi gavrcelebulia arasruli momsaxurebis bi-<br />

Tumad movaWre sawarmoebis Semdegi ZiriTadi saxeebi:<br />

1) naRdi angariSze saqonlis biTumad movaWre sawarmoebi<br />

`gadaixade da waiRe” tipis. isini asruleben bevr<br />

sabiTumo funqcias da emsaxurebian mcire zomis ma-<br />

Raziebs, romelTac TviTon miaqvT saqoneli savaWro<br />

qselSi. am tipis sabiTumo sawarmoebi ar afinanseben<br />

sacalo vaWrobas. isini gavrcelebulia, magaliTad,<br />

did britaneTSi;<br />

2) biTumad movaWre komivoiaJorebi, e.w. manqanis joberebi.<br />

isini yidian malfuWebad saqonels (puri, tkbileuli),<br />

romelic TviTon miaqvT savaWro qselSi,<br />

kerZod, supermarketSi, masobrivi kvebis obieqteb-<br />

Si, mcire zomis sasursaTo maRaziebSi;<br />

3) mebiTume organizatorebi. isini Suamavlis rolSi<br />

gamodian mwarmoebelsa da myidvels Soris dargebSi,<br />

romlebSic inergeba vaWroba taris gareSe. mebiTume<br />

organizatorebs ara aqvT saqonlis maragi. isini<br />

verc ki xedaven xSirad am saqonels. aseTi wesiT xdeba,<br />

magaliTad, xe-tyis, qvanaxSiris realizacia. mebiTume-organizatori<br />

myidvelebisgan SekveTebis<br />

miRebisTanave eZebs mwarmoeblebs, romlebic saqonels<br />

gaugzavnian uSualod myidvelebs miwodebis<br />

gansazRvruli pirobebiT. mTeli pasuxismgebloba<br />

SekveTis miRebis momentidan tvirTis miwodebamde<br />

ekisreba mebiTume-organizators;<br />

4) mebiTume-konsignantebi. am SemTxvevaSi kvebis produqtebiT<br />

movaWre sacalo-savaWro obieqtebi maragdeba<br />

arasasursaTo saqonliT, kerZod, wamlebiT, sa-<br />

TamaSoebiT, wignebiT da a.S mebiTume-konsignantebis<br />

mier. saqoneli gayidvamde mebiTume-konsignantis<br />

sakuTrebaa. maT sakuTari xarjebiT SeaqvT saqoneli<br />

savaWro qselSi, amontaJeben stelaJebs saqonlis<br />

dasawyobad, aweseben masze fasebs da gayidvis<br />

SemTxvevaSi awarmoeben angariSsworebas savaWro<br />

obieqtis xelmZRvanelobasTan: Tavisi saqonlis gayidvis<br />

interesebidan gamomdinare mebiTume konsignantebi<br />

afinanseben xolme savaWro obieqtebs;<br />

271


5) soflis meurneobis produqtebis mwarmoebeli da<br />

gamsaRebeli kooperativebi. isini produqtebs yidian<br />

adgilobriv bazrebze da miRebul Semosavals<br />

wlis bolos anawileben kooperativis wevrebs Soris.<br />

6) saqonlis fostis meSveobiT gamyidveli sawarmoebi<br />

anu amanaTebiT biTumad movaWreni. isini klientebs<br />

ugzavnian katalogebs, romlis safuZvelzec maTgan<br />

iReben SekveTebs fostiT an telefoniT. SekveTili<br />

saqoneli myidvelebs fostiT, satvirTo avtomobiliT<br />

da sxva saxis transportiT egzavnebaT. am wesiT<br />

iyideba saiuveliro saqoneli, kosmetikuri nawarmi,<br />

galanterea, sportuli saqoneli da sxva.<br />

brokerebi da agentebi damoukidebeli sabiTumo sawarmoebisa<br />

da organizaciebisagan gansxvavebiT ar arian saqonlis<br />

mesakuTreni. maTi mTavari funqcia Suamavlobaa myidvelebsa<br />

da gamyidvelebs Soris. brokerebi da agentebi muSaoben<br />

sakomisio gasamrjeloze. maTi daspecialeba xdeba saqonlis<br />

an klientebis saxis mixedviT.<br />

brokeris ZiriTadi amocana myidvelisa da gamyidvelis<br />

erTmaneTTan dakavSireba da molaparakebis organizacia..<br />

brokeri ar monawileobs garigebaTa dafinansebaSi da Tavis<br />

Tavze ar iRebs pasuxismgeblobas molaparakebis Sedegebze.<br />

brokers gasamrjelos uxdis is, vinc daiqirava. rogorc wesi,<br />

konkretul SemTxvevaSi brokeri gamoxatavs an myidvelis<br />

an gamyidvelis da araviTar SemTxvevaSi orive mxaris interesebs.<br />

brokerebs, romlebic erTmaneTTan akavSireben adgilobriv<br />

mewarmeebsa da sazRvargareTel myidvelebs, uwodeben<br />

saeqsporto brokerebs. brokerebi saqmianoben iseT sferoebSi,<br />

romlebSic myidvelebi da gamyidvelebi arian mravalricxovani.<br />

aseTi, sferoebia, magaliTad uZravi qonebiT<br />

vaWroba, dazRveva.<br />

brokerisagan gansxvavebiT agenti myidveli an gamyidvelia<br />

bazarze xangrZlivi drois manZilze. ganasxvaveben saqonlis<br />

mwarmoeblis agents, gasaRebis sruluflebian<br />

agents, saqonlis Semsyidvelis agents, sakomisio sawyisebze<br />

momuSave agents.<br />

yvelaze mravalricxovanni arian mwarmoeblis agentebi.<br />

isini erTdroulad urTierTSemavsebeli sasaqonlo jgufebis<br />

warmomadgenlebia bazarze da dadebuli xelSekrulebis<br />

272


safuZvelze asaReben maT produqcias. am tipis agentebi<br />

mwarmoeblebs uTanxmdebian fasze, saqmianobis teritoriebze,<br />

miwodebis procesSi gasawevi momsaxurebis saxeebze, SekveTebis<br />

marTvis proceduraze, sagarantio pirobebze, sakomisio<br />

gasamrjelos sidideze. mwarmoeblis agentebi, kargad<br />

icnoben ra maT sasaqonlo asortiments da urTierToba aqvT<br />

ra mravalricxovan myidvelebTan, swrafad yidian saqonels.<br />

mwarmoeblis agentebis didi nawili wvrili savaWro sawarmoebia.<br />

maT qiraoben rogorc wvrili mewarmeebi ise msxvili<br />

firmebi. wvril mewarmeebs SezRuduli finansuri resursebi<br />

ar aZlevs saSualebas StatSi hyavdeT sakuTari gamyidvelebi<br />

da iZulebulni arian isargeblon agentebis momsaxurebiT.<br />

msxvil firmebs agentebi sWirdebaT axali bazrebis asaTviseblad,<br />

agreTve, arsebul bazrebze ufro Rrmad SesaRwevad. mwarmoeblis<br />

agentebis daxmarebiT iyideba, magaliTad, tansacmeli,<br />

aveji, saojaxo saqoneli.<br />

gasaRebis sruluflebian agentebs iyeneben is mwarmoeblebi,<br />

romelTac ar surT saqonlis damoukideblad gasa-<br />

Reba, ZiriTadad, gamoucdelobis gamo. maTi saqmianoba ar<br />

izRudeba teritoriuli sazRvrebiT. gasaRebis srulyflebiani<br />

agentebi arsebiT gavlenas axdenen fasebis sidideze,<br />

gayidvis vadebsa da pirobebze. aseTi agentebi pasuxismgebelni<br />

arian mocemuli sawarmos marketingul saqmianobaze,<br />

sargebloben ra misi struqturuli qvedanayofis uflebiT..<br />

gasaRebis sruluflebian agentebs iyeneben, magaliTad, qvanaxSiris,<br />

Sxam-qimikatebis mwarmoebeli sawarmoebi.<br />

Sesyidvis agentebi aformeben grZelvadian xelSekrulebebs<br />

Tavis myidvelebTan da yiduloben maTTvis saWiro saqonels<br />

xelSekrulebebis Sesabamisad. Sesyidvis agentebs saqonlis<br />

yidvis procesSi uwevT misi xarisxis Semowmeba, sawyobebSi<br />

Senaxva da daniSnulebis adgilamde mitana, momxmareblis<br />

informaciiT uzrunvelyofa.<br />

sakomisio sawyisebze momuSave agenti muSaobs moklevadiani<br />

SeTanxmebis safuZvelze. is mwarmoeblisagan saqonels<br />

iRebs fizikurad da yidis misTvis misaReb fasSi. fasi, rogorc<br />

wesi, aRemateba mwarmoeblisTvis asanazRaurebeli fasis<br />

minimalur dones. fasebSi sxvaoba mebiTume komisioneris<br />

Semosavalia. am wesiT iyideba, ZiriTadad, sasoflo-sameurneo<br />

produqcia.<br />

273


sabiTumo vaWrobis organizaciul formebs miekuTvneba,<br />

agreTve, auqcionebi. saqoneli auqcionze iyideba rogorc<br />

msxvili partiobiT, ise calobiT. gamyidvelis rolSi<br />

gamodian an saqonlis mesakuTreni an Suamavlebi.<br />

sabirJo vaWrobac mniSvnelovan rols asrulebs sabi-<br />

Tumo vaWrobaSi. sasaqonlo birJebze garigebebs deben brokerebis<br />

daxmarebiT. saqoneli myidvels miewodeba dadebuli<br />

garigebebis Sesabamisad. bazris subieqtebs Soris sabiTumo<br />

vaWroba xorcieldeba bazrobebzec.<br />

biTumad movaWre sawarmoebi marketingul gadawyvetilebebs<br />

iReben miznobriv bazarTan, <strong>marketingis</strong> kompleqsis<br />

elementebTan da sawarmos adgilmdebareobasTan dakavSirebiT.<br />

sabiTumo savaWro sawarmoebma aucileblad unda gansazRvron<br />

TavianTi miznobrivi bazari, radgan, ZiriTadad,<br />

Znelia ramdenime biznesmomxmareblis erTdroulad momsaxureba.<br />

miznobrivi bazari SeiZleba SeirCes sxvadasxva niSnis,<br />

magaliTad, sididis mixedviT. saWiroebis SemTxvevaSi sabiTumo<br />

sawarmoebma uari unda Tqvan maTTvis naklebad momgebian<br />

biznesmomxmareblebze da maTi SenarCunebis mizniT<br />

unda daamyaron ufro mWidro kontaqti SedarebiT momgebian<br />

klientebTan.<br />

metad mniSvnelovania swori gadawyvetilebis miReba sasaqonlo<br />

asortimentze da biznesmomxmareblisaTvis SesaTavazebeli<br />

momsaxurebis saxeebze. mebiTumeebi unda Seecadon,<br />

rom sasaqonlo asortimenti maqsimalurad Seesabamebodes<br />

biznesmomxmareblis moTxovnebs. amasTan maT unda izrunon<br />

ufro momgebiani sasaqonlo asortimentis Sesaqmnelad. mebi-<br />

Tume vaWrebma biznesmomxmareblebs unda SesTavazon maT-<br />

Tvis maqsimalurad xelsayreli momsaxurebis saxeebi.<br />

mebiTumeTa efeqtianad muSaobis mniSvnelovani faqtori<br />

sworad ganxorcielebuli faswarmoqmnis procesia. Sesyidvisa<br />

da gayidvis fasebs Soris arsebulma sxvaobam aucileblad<br />

unda dafaros sabiTumo savaWro sawarmos xarjebi<br />

da moitanos mogeba. amisTvis saWiroa saqonlis mwarmoeblisgan<br />

SeRavaTian fasSi yidva, rac mas saqonlis aseve SeRavaTian<br />

fasSi gayidvis saSualebas miscems. amiT gaizrdeba gayiduli<br />

saqonlis odenoba da miRebuli mogebis sidide.<br />

mebiTume vaWarTa umetesoba nakleb yuradRebas uTmobs<br />

bazarze saqonlis win wawevis RonisZiebebis gamoyenebas. am mi-<br />

274


marTulebiT ganxorcielebuli RonisZiebebi, ZiriTadad, Sem-<br />

TxveviTi xasiaTisaa. aseTi midgoma arasworia. momxmareblebis-<br />

Tvis informaciis miwodeba da imijis Seqmna mebiTumeebs iseve<br />

sWirdebaT rogorc mwarmoeblebs.<br />

sabiTumo sawarmoebis efeqtianad funqcionirebisTvis<br />

aucilebelia adgilis sworad SerCeva da misi Tanamedrove mowyobilobebiT<br />

aRWurva. am mimarTulebiT miRebuli gadawyvetilebebiT<br />

unda Semcirdes saqonlis gadaadgilebis da Senaxvis<br />

xarjebi biznesmomxmareblebis momsaxurebis maRali xarisxis SenarCunebis<br />

pirobebSi.<br />

275


Tavi 13. marketingi sabanko da sadazRvevo<br />

saqmianobaSi da fasiani qaRaldebis<br />

bazarze<br />

276<br />

13.1. sabanko marketingi<br />

sabanko marketingi warmoadgens sabanko saqmis marTvis<br />

(menejmentis) mniSvnelovan Semadgenel nawils, romelic gulisxmobs<br />

saqmianobas rogorc mTlianad kapitalis bazarze,<br />

aseve mis calkeul seqtorebSi (segmentebSi): sabanko sfero-<br />

Si, sakredito sistemaSi, fasiani qaRaldebis bazarze mimdinare<br />

procesebis aRricxvasa da Seswavlas. sabanko <strong>marketingis</strong><br />

mTavari amocanaa kapitalis bazarze, e. i. uSualod sakredito-safinanso<br />

moqmedebis sferoSi, gansakuTrebiT sabanko<br />

seqtorSi da fasiani qaRaldebis bazarze (pirveladi bazris,<br />

meoradi — safondo birJis da arasabirJo e. w. quCis bazris<br />

CaTvliT) mimdinare procesebis analizi. es aucilebelia<br />

bankebis xelmZRvanelobisTvis, rom miRebul iqnes operatiuli<br />

gadawyvetilebebi, romlebic mimarTulia uwinares yovlisa<br />

sabanko saqmianobis gafarToebasa da Sesabamisad mogebis<br />

gadidebaze.<br />

maSasadame, sabanko <strong>marketingis</strong> mizania kapitalis bazris<br />

moTxovnebTan adaptaciis (Seguebis) aucilebeli pirobebis<br />

Seqmna, bazris Seswavlis RonisZiebaTa sistemis damuSaveba,<br />

konkurentunarianobisa da rentabelobis (mogebianobis)<br />

amaRleba.<br />

sabanko <strong>marketingis</strong> ZiriTadi funqciebia:<br />

� kapitalis bazarze da mis calkeul segmentebSi,<br />

romlebic sainteresoa bankebisTvis, moTxovnis Seswavla;<br />

� saprocento politikis analizi da Seswavla, reklama;<br />

� bankis pasivebisa da aqtivebis gafarToeba;<br />

� sabanko saaqmianobis dagegmvis sistemis damuSaveba;<br />

� klientis momsaxurebis organizacia.<br />

rogorc wesi, banki kapitalis bazris, misi moculobis<br />

cvlilebebis, momxmarebelTa qcevis Seswavlis, teritoriaze<br />

obieqtebis socialur-fsiqologiur TaviseburebaTa aRricxvis<br />

analizis safuZvelze adgens saxsrebis (anabrebis,


depozitebis) mozidvis da kreditebis (sesxebis) gacemis<br />

programas. am azriT banki valdebulia gansazRvros konkretuli<br />

marketinguli strategiis saerTo principebi da bazris<br />

dauflebis (dapyrobis) konkretuli wesebi. aseTi strategiiT<br />

unda ixelmZRvanelos bankis yvela qvedanayofma. am<br />

pirobebSi dgeba bankis saqmianobis intensifikaciis amocana<br />

damatebiTi momsaxurebis sistemis Seqmnis, klientebisTvis<br />

sxvadasxva SeRavaTebisa da premiebis SeTavazebis, reklamirebis<br />

(maT Soris prestiJuli reklamis warmarTvis, romelic<br />

xels uwyobs bankisa da misi saqmianobis Sesaxeb kargi imijis<br />

Seqmnas) gziT.<br />

<strong>marketingis</strong> farTo gamoyenebisa da kapitalis bazris<br />

analizis, agreTve Sesabamisi strategiis damuSavebis magaliTi<br />

iyo umsxvilesi amerikuli komerciuli bankis `benk of<br />

amerikas~ politika gasuli saukunis 50-60-ian wlebSi. bazarze<br />

misi strategiis Tavisebureba aris is, rom bankma mTavari<br />

yuradReba gaamaxvila wvrili anabrebis miRebasa da wvrili<br />

meanabreebis mozidvaze, razec uars ambobda bevri amerikuli<br />

komerciuli banki. amis Sedegad `benk of amerikam~ Tavisi<br />

finansuri siZlieriT im dros daikava wamyvani mdgomareoba<br />

aSS komerciul bankebs Soris, romelTa raodenoba aRwevda<br />

12 aTass. 1 motanili magaliTi mowmobs imas, rom bankebma unda<br />

gaiTvaliswinon anabrebis gadidebis nebismieri SesaZlebloba,<br />

vinaidan es Tavis mxriv afarToebs maT sakredito potencials.<br />

sabanko <strong>marketingis</strong> meore mniSvnelovani mxarea klientis<br />

(msesxeblis) finansuri mdgomareobis Sefaseba gasul periodSi,<br />

agreTve perspeqtivaSi, e. i. bankis mier gacemuli<br />

kreditis moqmedebis periodSi. es Tanabrad Seexeba rogorc<br />

iuridiul, aseve fizikur pirebs. swavlobs ra bazars, bankma<br />

winaswar unda ganWvritos msesxeblis momavali mdgomareoba<br />

(prognozi) da gaiTvaliswinos saerTo ekonomikuri viTareba<br />

qveyanaSi; agreTve mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli sxvadassxva<br />

SemTxveviTi garemoeba gacemuli kreditis dafarvis<br />

SesaZleblobis garkvevis mizniT. magram amasTanave yvelaferi<br />

ar SeiZleba daeqvemdebaros Sefasebas. magaliTad, dasavleTis<br />

wamyvani qveynebis sabanko seqtorma ver SeZlo gasuli<br />

1<br />

marketingi. saxelmZRvanelo a. n. romanovis red., moskovi, 1996, gv.<br />

486 (rusul enaze).<br />

277


saukunis 70-80-iani wlebis didi ekonomikuri depresiis gan-<br />

Wvreta (prognozi), kerZod saTbob-energetikuli, savaluto-safinanso<br />

krizisis, stagfliaciis miaxloeba da gamwvaveba.<br />

rogorc wesi, klientTa kreditunarianobis analizs<br />

akeTebs bankis sakredito ganyofileba, romelic axorcielebs<br />

klientebis Sesaxeb infromaciis Segrovebas, damuSavebas<br />

da analizs, mis ganzogadoebasa da Senaxvas, xolo saboloo<br />

gadawyvetilebas Rebulobs bankis xelmZRvaneloba (gamgeoba)<br />

an e. w. sasesxo komiteti.<br />

klientis kreditunarianobis analizisas banki xelmZRvanelobs<br />

Semdegi ZiriTadi faqtorebiT: msesxeblis unarianoba,<br />

reputaciia, kapitalis arseboba, uzrunvelyofis done, ekonomikuri<br />

koniunqturis mdgomareoba. klientis uunaroba<br />

vlindeba firmis (kompaniis) an sawarmos wesdebasTan, debulebebTan<br />

gacnobiT, romlebic gansazRvraven ama Tu im pirebis<br />

uflebamosilebas gamovidnen kompaniis an sawarmos saxeliT.<br />

am pricipis safuZvelze bankebi moiTxoven firmis direqtorTa<br />

sabWos wevrebis mier xelmowerili gadawyvetilebis<br />

warmodgenas, romelic adasturebs sesxis aRebis uflebas<br />

da miuTiTebs im pirs, romelic uflebamosilia awarmoos<br />

molaparakebebi sesxis miRebis Taobaze da xeli moaweros<br />

dokumentebs. reputaciis faqtori gulisxmobs patiosnebas,<br />

wesierebas, agreTve mocemuli valdebulebebis Sesrulebis<br />

survils da msesxeblis damokidebulebas adrindel valdebulebebTan<br />

bankis winaSe. kapitalis arseboba (qona) gulisxmobs<br />

kompaniis an sawarmos adgilmdebareobas, gamosaSvebi<br />

saqonlis xarisxs, reklamis efeqtianobas, dargSi konkurenciis<br />

simwvaves (konkurentul garemos), muSakTa kvalifikaciasa<br />

da moralur Tvisebebs, kompaniis efeqtian menejments,<br />

mogebis miRebas, bazris regulirebas da aqtivebis flobas.<br />

uzrunvelyofis arsebobis faqtori niSnavs imas, rom gacemuli<br />

krediti dafaruli iqneba klientsa da banks Soris Se-<br />

Tanxmebis Sesabamisad da ara aqtivebis ganawilebis gziT.<br />

ekonomikuri koniunqturis mdgomareobis cnebaSi gaigeba garemo,<br />

romelSic funqcionirebs kompania.<br />

kreditunarianobis Seswavlis sazRvrebi damokidebulia:<br />

sesxis sididesa da vadaze, kompaniis an sawarmos warsuli<br />

saqmianobis Sedegebze (rezultatebze), agreTve msesxebelTan<br />

bankis urTierTdamokidebulebaze.<br />

278


dasavleTis modelis mixedviT klientis konkurentunarianoba<br />

warmoadgens banksa da kompanias (firmas) Soris<br />

urTierTobaTa friad mniSvnelovan aspeqts, gansakuTrebiT<br />

Tu isini emyarebian bankebisa da kompaniebis Serwymas personaluri<br />

(piradi) unias gziT (igulisxmeba monawileobisa da<br />

grZelvadiani safinanso kavSirebis sistema). personaluri<br />

unia gulisxmobs gamgeobaSi kompaniis, bankis warmoamdgenlebis<br />

arsebobas, an piriqiT. monawileobis sistema varaudobs<br />

fasiani qaRaldebis ZiriTadad aqciebis Tanaziar flobas.<br />

grZelvadiani safinanso kavSirebi niSnavs kompaniis an<br />

sawarmos mier bankis mxridan kreditebis miRebas 15 da meti<br />

wlis vadiT. kavSirebis yvela es saxe arsebiTad xels uwyobs<br />

kreditunarianobis stabilizebas. garda amisa, banksa da kompanias<br />

Soris kavSiris erTi saxis damyareba iwvevs sxva saxeebis<br />

ganviTarebas. magaliTad, banksa da kompanias Soris personaluri<br />

unias warmoqmna, rogorc wesi, gulisxmobs Semdgom<br />

monawileobis sistemisa da grZelvadiani, xangrZlivi<br />

safinanso kavSirebis ganviTarebas, da piriqiT.<br />

amave dros sabanko marketingSi konkurentunarianobis<br />

analizi warmoadgens rTul da delikatur saqmes. bankebi<br />

amasTan dakavSirebiT iyeneben informaciis ramdenime wyaros:<br />

� gasaubreba klientTan;<br />

� bankis mier sakuTari kartoTekis warmoeba klientebis<br />

mixedviT;<br />

� klientis inspeqtireba adgilze;<br />

� safinanso angariSgebebis analizi;<br />

� informacia, romelsac warmoadgenen specializebuli<br />

firmebi<br />

yvelaze saintereso da mniSvnelovania informaciis<br />

wyaroebis ori ukanaskneli saxe. magaliTad, firmebisa (kompaniebisa)<br />

da sawarmoebis safinanso angariSgebebis analizi<br />

iTvalsiwinebs pasivisa da aqtivis Sefasebas, kompaniis Semosavlebis<br />

Sesaxeb angariSgebis, valdebulebebisa da sakuTari<br />

kapitalis analizs. informacia bankebis klientebis Sesaxeb,<br />

romelic dgeba specializebuli firmebis, safondo birJebis<br />

da sxva sakredito-safinanso dawesebulebebis mier, moicavs:<br />

firmis dasaxeleba, misamarTi, dargis, sawarmos kodi, warmoebis<br />

(biznesis) xasiaTi, warmoebis forma, kreditebis Tanxob-<br />

279


ivi Sefaseba (reitingi), angariSebis anazRaurebis (ganaRdebis)<br />

siswrafe, gayidvebis moculoba, monacemebi sakuTari kapitalis<br />

Sesaxeb, dasaqmebulTa ricxvi, kompaniis ganviTarebis<br />

saerTo mdgomareoba da tendenciebi.<br />

sabanko marketingSi agreTve igulisxmeba bazarze gansazRvruli<br />

moTxovna konkretul sabanko saqmianobaze rogorc<br />

fuladi danaxarjebisa da saSualebebis akumulaciis,<br />

aseve kreditebis gacemis mixedviTac. rogorc cnobilia, bankebi<br />

TavianT saqmianobas amyareben ZiriTadad mozidul saxsrebze<br />

(depozitebsa da anabrebze). amitom sabanko <strong>marketingis</strong><br />

mniSvnelovani aspeqtia fuladi saSualebebis rac SeiZleba<br />

meti raodenobis mozidva. amasTan unda iqnes gaTvaliswinebuli<br />

is, rom funqciurad bankebi iyofa komerciul, Semnaxvel,<br />

ipoTekur, sainvesticio, specializebul bankebad.<br />

Tanamedrove pirobebSi komerciuli bankebi dainteresebulia<br />

fuladi saSualebebis mozidviT rogorc iuridiuli,<br />

aseve fizikuri pirebidanac. Semnaxveli bankebi ZiriTadad<br />

axdenen mosaxleobis sxvadasxva fenis danazogebis akumulacias,<br />

vinaidan saxsrebis mozidvis bazari kanonmdeblobiT<br />

SezRudulia. amitom bankebSi iuridiuli da fizikuri pirebis<br />

mxriv danazogebis nakadi damokidebulia rig mizezebsa<br />

da faqtorebze. upirveles yovlisa bankebSi anabrebisa da<br />

depozitebis gadidebis doneze gavlenas axdens saerTo ekonomikuri<br />

koniunqtura, romelic yalibdeba ama Tu im qveyana-<br />

Si. ekonomikuri dacema, depresiuli mdgomareoba xels uwyobs<br />

anabrebis nakadis Senelebas an Semcirebas. piriqiT, ekonomikuri<br />

aRmavloba an gamococxleba ganapirobebs anabrebisa<br />

da depozitebis zrdas bankebSi. bankebis kapitalis dagrovebaze<br />

negatiur gavlenas axdens inflaciuri tendencia,<br />

romelic aufasurebs anabrebs, xels uwyobs anabrebis nakadis<br />

Senelebas.<br />

didi mniSvneloba aqvs Tanafardobas bankSi anabrebis<br />

mixedviT saprocento ganakveTebis dones, fasiani qaRaldebis<br />

sxvadasxva saxeebis mixedviT misaReb Semosavlis sididis,<br />

agreTve sadazRvevo polisebis mixedviT gadaxdebis sidideebs<br />

Soris. es Tanafardoba fuladi saSualebebis dagrovebis<br />

sxvadassxva formebs Soris aCvenebs, sad aris ufro mizanSewonili<br />

fulis Cadeba (dabandeba): bankSi anabris saxiT, fasian<br />

qaRaldebSi Tu sadazRvevo polisebSi.<br />

280


dasavluri modelis mixedviT, rogorc wesi, moqmedebs<br />

principi, romelic gansazRvravs fuladi saSualebebis mo-<br />

Tavsebas dagrovebis ama Tu im formaSi. misi realizacia dakavSirebulia<br />

rogorc iuridiuli, aseve fizikuri pirebis<br />

Semosavlis (mogebis) donis gavlenasTan. Tu Semosavlebi sakmaod<br />

maRalia, maSin dabandeba xorcieldeba sakmaod diferenciulad<br />

dagrovebis sxvadasxva formis mixedviT, e. i. er-<br />

Ti nawili midis anabrebSi, meore — fasian qaRaldebSi, mesame<br />

— sadazRvevo rezervebSi. SedarebiT SezRuduli Semosavlebis<br />

dros prioriteti eniWeba dagrovebis im formas, sadac<br />

yvelaze didia saprocento ganakveTi.<br />

amave dros dabandeba bankSi da sadazRvevo polisis<br />

Sesyidva iTvleba dagrovebis yvelaze stabilur formebad,<br />

vinaidan fasiani qaRaldebis yvela saxis Semosavlianoba ganicdis<br />

xSir ryevebs koniunqturis cvlilebebis gamo, xolo<br />

sadazRvevo anazRaurebis miReba saWiroebs drois xangrZliv<br />

periods. amasTan bankebi ewevian uaRresad aqtiur muSaobas<br />

iuridiuli da fizikuri pirebis anabrebis mosazidad. amrigad,<br />

sabanko marketingi SeiZleba daiyos or nawilad: bazris<br />

Seswavla da analizi anabrebisa da depozitebis mosazidad;<br />

bazris Sefaseba kreditis gacemisa da sxvadasxva fasian qa-<br />

RaldebSi dabandebaTa ganxorcielebis mizniT.<br />

sabanko <strong>marketingis</strong> meore nawili damokidebulia rig<br />

faqtorebze. upirveles yovlisa es aris kreditze moTxovna<br />

kapitalis bazarze ekonomikis da biznesis sxvadasxva sferoebis<br />

mxriv. rogorc wesi, komerciuli bankebi ZiriTadad specializdebian<br />

moklevadiani da saSualovadiani kreditebis<br />

gacemaze. amitom maTTvis mniSvnelovania moTxovnis Sefaseba<br />

samrewvelo, satransporto da savaWro firmebis (kompaniebis)<br />

kreditze, romelic ganisazRvreba ekonomikuri koniunqturis<br />

saerTo mdgomareobiT. garda amisa, kreditze moTxovnis<br />

Sefaseba warmoebs dargobriv WrilSi, vinaidan ekonomikis<br />

dargebis erT nawils SeiZleba dasWirdes meti krediti,<br />

vidre meore nawils. mniSvnelovania agreTve bankebis mier<br />

korporaciebSi, kompaniebSi da sawarmoebSi TviTdafinansebis<br />

mdgomareobis Sefaseba. dagrovebis sakuTari wyaroebis<br />

didi moculoba (sidide) amortizaciisa da mogebis angariSze,<br />

rogorc wesi, amcirebs kreditze moTxovnas, xolo sawarmoTa<br />

TviTdafinansebis Semcireba ama Tu im mizezebiT (eko-<br />

281


nomikuri dacemis, inflaciis CaTvliT) xels uwyobs am moTxovnis<br />

gafarToebas.<br />

sabanko <strong>marketingis</strong> formireba saqarTveloSi sawyis<br />

etapzea. rogorc cnobilia, Cvens qveyanaSi komerciuli bankebis<br />

Seqmna daiwyo gasuli saukunis 90-ian wlebSi. axali sabanko<br />

sistemis Tavisebureba aris is, rom igi warmodgenilia<br />

ZiriTadad komerciuli bankebiT, romelTa mniSvnelovani nawili<br />

ar ganekuTvneba msxvili bankebis kategorias. CvenTan<br />

sabanko <strong>marketingis</strong> Camoyalibeba ganapiroba komerciuli<br />

bankebis rogorc bazris elementis realurma Seqmnam. sabanko<br />

<strong>marketingis</strong> moTxovnebis gauTvaliswineblobis mizeziT<br />

bevri komerciuli banki gakotrda da saqarTvelos moqalaqeebma<br />

(meanabreebma) mniSvnelovani zarali naxa. ekonomikaSi<br />

sabazro elementebis warmoSobis Sesabamisad saWiro iyo am<br />

procesis sakanondmeblo uzrunvelyofa. es Seexeba komerciuli<br />

bankebis intensiur organizacias, sxva sakredito-safinanso<br />

insitutebis Seqmnas, sawarmoTa privatizaciasa da aqcionirebas,<br />

fasebis liberalizias da sxv.<br />

sabanko <strong>marketingis</strong> qarTuli modeli unda Camoyalibdes<br />

sazRvargareTuli gamocdilebis safuZvelze. jerjerobiT<br />

CvenTan sabanko marketingi dabal donezea, vinaidan igi<br />

ar aris dakavSirebuli bazris seriozul da Rrma Seswavlas-<br />

Tan. marketinguli saqmianobis mTavari elementi, romelsac<br />

mimarTaven komerciuli bankebi, ZiriTadad saprocento ganakveTebiT<br />

manipulirebaa. TiToeuli banki cdilobs daawesos<br />

rac SeiZleba didi sadepozito ganakveTi. rac Seexeba<br />

sesxis gacemas, am SemTxvevaSi sabanko marketingi ZiriTadad<br />

gamoiyeneba saSuamavlo operaciebSi dabandebebTan dakavSirebiT.<br />

sakredito dabandebebis mixedviT bazris analizis gamoyenebis<br />

erTaderTi Sedegia fulis swrafi dabruneba didi<br />

procentiT.<br />

bankebi jerjerobiT iSviaTad Tu ieyeneben msoflio praqtikaSi<br />

saerTod aRiarebul <strong>marketingis</strong> meTodebs, romlebic<br />

dakavSirebulia sawarmos ekonomikuri saqmianobis SefasebasTan,<br />

misi balansis analizTan, saqmian kavSirebTan, gadaxdisunarianobasTan,<br />

konkurenciis xarisxsis gaTvaliswinebasTan, sareklamo<br />

SesaZleblobebTan. amitom realuri sabanko marketingi saqarTveloSi<br />

ganviTardeba im SemTxvevaSi, Tu bankebi gaiTvaliswineben<br />

<strong>marketingis</strong> aRniSnul meTodebs da saqme eqnebaT<br />

mrewvelobaSi da erovnuli ekonomikis sxva sferoebSi sakre-<br />

282


dito dabandebebTan. es SeiZleba ganxorcieldes rogorc<br />

pirdapiri sabanko dakreditebis gziT, aseve fasiani qaRaldebis<br />

bazris meSveobiT. saWiroa sxvadasxva socialuri jgufebis<br />

Semosavlebis obieqturi Sefaseba, klientis kreditunarianobis<br />

gaTvaliswineba mTeli ekonomikuri saqmianobis<br />

analizis CaTvliT (Tu es sawarmoa). amitom saqarTveloSi sabanko<br />

<strong>marketingis</strong> mTavari amocanaa sazRvargareTuli sabanko<br />

<strong>marketingis</strong> gamocdilebisa da praqtikis Seswavla da misi<br />

danergva saqarTvelos specifikuri pirobebis gaTvaliswinebiT.<br />

13.2. sadazRvevo saqmianobis marketingi<br />

sadazRvevo marketingi arsebiTad gansxvavdeba sabanko<br />

<strong>marketingis</strong>agan imiT, rom dazRveva gulisxmobs kapitalis<br />

dagrovebis specifikur Taviseburebebs. pirvel rigSi es Seexeba<br />

sicocxlis dazRvevas, sadac kapitalis dagrovebis gaTvaliswineba<br />

xdeba mosaxleobis sikvdilianobis cxrilebis<br />

mixedviT gaangariSebaTa bazaze. swored am safuZvelze gaiangariSeba<br />

sadazRvevo premiebis (Senatanebis) sidide, romlebsac<br />

uxdis (unazRaurebs) dazRveuli mzRvevels (sadaz-<br />

Rvevo kompanias). amitom pasiuri operaciebis warmoqmnisas,<br />

romelTa 90% Seadgens sicocxlis dazRvevis xaziT kompaniis<br />

sadazRvevo Senatanebis rezervi, yvelaze mniSvnelovania<br />

demografiuli faqtori. mosaxleobis mateba (namati) da sikvdilianobis<br />

Semcireba iwveven Semosavlebis gadadebas, rac<br />

xels uwyobs sicocxlis dazRvevis operaciis gafarToebas.<br />

amitom sadazRvevo <strong>marketingis</strong> mTavari elementebia mosaxleobis<br />

zrdis, sicocxlis xangrZlivobisa da sikvdilianobis<br />

mizezebis obieqturi Sefaseba da dinamikis analizi. ase-<br />

Ti analizi keTdeba rogorc calkeuli asakobrivi, aseve socialuri<br />

jgufebis mixedviT.<br />

sadazRvevo marketingi iTvalsiwinebs mosaxleobis sxvadasxva<br />

socialuri jgufebis Semosavlebis dones, agreTve saxelmwifoebrivi<br />

dazRvevisa da socialuri uzrunvelyofis<br />

sistemis mdgomareobas. ukanaskneli warmoadgens mniSvnelovan<br />

faqtors, vinaidan saxelmwifoebrivi socialuri dazRvevis<br />

sistemis jerovani ganuviTarebloba uzrunvelyofs sicocxlis<br />

dazRvevis danazogebis mniSvnelovan nakads kompaniaSi.<br />

283


sicocxlis dazRvevaSi yalibdeba kompaniaTa sadazRvevo<br />

marketingi qonebisa da ubeduri SemTxvevebisagan dazRvevis<br />

pasiuri operaciebis mixedviT. am SemTxvevaSi mTavaria<br />

sadazRvevo tarifi, romelic gansazRvravs sadazRvevo premiis<br />

sidides gasuli wlebis dazRvevis Sedegebis safuZvelze.<br />

gemebis, TviTmfrinavebis, avtomobilebis dazRvevis ganakveTebi<br />

dgindeba fizikuri da moraluri cveTis gaTvalsiwinebiT.<br />

magaliTad, tankeris sadazRvevo ganakveTebis sidide<br />

udris 2%-s, gamomdonare misi walwyvisa da funqcionirebis<br />

vadidan 10 wlis ganmavlobaSi. Tu analogiuri tankeri<br />

ufro Zvelia, maSin sadazRvevo Senatanis ganakveTebi izrdeba.<br />

isini SeiZleba gadiddes kidev metad, Tu satransporto<br />

saSualeba (TviTmfrinavi an Tbomavali) axorcielebs navigacias<br />

saSiS geografiul raionSi (samxedro moqmedebani, qariSxlebi,<br />

taifuni da a. S.).<br />

amitom sadazRvevo marketingi misi analogiuri funqciebis<br />

Sesabamisad gulisxmobs sadazRvevo riskis geografiis<br />

analizisa da Sefasebis aucileblobas, agreTve politikuri<br />

da samxedro eqspertizis ganxorcielebas sawarmos<br />

sameurneo da safinanso saqmianobis Sefasebis doneze (Tanabrad).<br />

es Seexeba agreTve dazRvevis iseT saxeebs, rogoricaa<br />

dazRveva xanZrisagan, ubeduri SemTxvevebisagan da sxv.<br />

amave dros sadazRvevo kompaniis marketingi aqtiuri<br />

operaciebis mixedviT erwymis sabanko marketings, vinaidan<br />

saqme exeba sadazRvevo rezervebis gamoyenebas kapitalis bazarsa<br />

da fasiani qaRaldebis bazarze. sadazRvevo kompaniebis,<br />

gansakuTrebiT sicocxlis dazRvevis kompaniebis, Tavisebureba<br />

isaa, rom komerciuli bankebisagan gansxvavebiT<br />

isini grZelvadiani kapitalis matareblebia. amitom sadaz-<br />

Rvevo kompaniebis marketingi dasavluri modelis mixedviT<br />

bazris Sefasebisa da analizis TvalsazrisiT dakavSirebulia<br />

grZelvadian dabandebebTan, upirveles yovlisa fasian<br />

qaRaldebSi, agreTve saipoTeko da samomxmareblo kreditis,<br />

sesxis (polisisTvis) gacemasTan. amasTan dakavSirebiT unda<br />

Catardes fasiani qaRaldebis sxvadasxva saxeebis Semosavlianobis<br />

analizi aqciebis, obligaciebis CaTvliT (saxelmwifoebrivi<br />

fasiani qaRaldebisac).<br />

sadazRvevo marketingi aqtiuri operaciebis mixedviT<br />

yuradRebis koncentrirebas axdens konkurenciaze sxva sakredito<br />

institutebis mxriv, romlebic moqmedeben fasiani<br />

284


qaRaldebis bazarze, agreTve saipoTeko da samomxmareblo<br />

kreditis sferoSi. am SemTxvevaSi sadazRvevo kompaniebi<br />

iZulebulia gaanalizon sapensio da saqvelmoqmedo fondebis,<br />

sainivesticio kompaniebis, sasesxo Semnaxveli asociaciebis,<br />

agreTve komerciuli da Semnaxveli bankebis saqmianoba,<br />

vinaidan sadazRvevo kompaniebi maTTan arian erTian konkurentul<br />

garemoSi aqtiuri operaciebis mixedviT sxvadasxva<br />

saxelmwifoebrivi fasiani qaRaldebis Sesyidvis dros.<br />

sadazRvevo <strong>marketingis</strong> Tavisebureba saqarTveloSi<br />

aris is, rom damoukidebeli saaqcio (aqcioneruli) kompaniebi<br />

dazRvevis sxvadasxva dargebSi Seqmnilia ramdenime wlis<br />

winaT. amJamad saqarTveloSi funqcionirebs sadazRvevo<br />

kompaniebis garkveuli raodenoba, maT Soris yofili saxelmwifoebrivi<br />

sadazRvevo dawesebulebebi, romlebic gardaiqmnen<br />

damoukidebel aqcionerul kompaniebad. sadazRvevo<br />

kompaniebis marketingi ZiriTadad koncentrirebulia pasiuri<br />

operaciebis gafarToebaze, e. i. sadazRvevo rezervebis<br />

dagrovebasa da gazrdaze. es Seexeba rogorc sicocxlis<br />

dazRvevas, aseve qonebisa da ubeduri SemTxvevebisagan daz-<br />

Rvevasac. amitom sadazRvevo <strong>marketingis</strong> mTavari amocana<br />

daiyvaneba iuridiuli da fizikuri pirebis ricxvidan klientTa<br />

wris gafarToebamde SeRavaTiani sadazRvevo tarifebis<br />

SeTavazebisa da dazRvevis axali saxeebis danergvis gziT.<br />

magram qarTuli sadazRvevo marketingi jerjerobiT Camor-<br />

Ceba dasavlur models, ramdenadac sadazRvevo bizness Cven-<br />

Tan jerjerobiT ar gaaCnia saTanado praqtikuli gamocdileba.<br />

amJamad sadazRvevo bazris gafarToebas xels uSlis<br />

mravali ekonomikuri faqtori: warmoebis dacema (Semcireba),<br />

laris kursis dabali done dasavleTis valutebTan SedarebiT,<br />

sagadasaxado politika, dasazRvevis dabali kultura,<br />

xelmisawvdomi sadazRvevo reklamis ararseboba. rac Seexeba<br />

aqtiuri operaciebis mixedviT sadazRvevo kompaniebis marketings,<br />

misi jerovani efeqtianoba SesaZlebelia mxolod<br />

fasiani qaRaldebis ganviTarebuli bazris pirobebSi, agreTve<br />

msxvil grZelvadian dagrovebaTa (sadazRvevo rezervebis<br />

dagrovebaTa) arsebobis dros.<br />

285


13.3. fasiani qaRaldebis bazari, rogorc<br />

<strong>marketingis</strong> obieqti da marketinguli<br />

strategiebis Taviseburebebi am bazarze<br />

marketings fasiani qaRaldebis bazarze gaaCnia Taviseburebebi,<br />

romlebic warmoSobilia mocemuli bazris Semdegi<br />

specifikuri niSnebiT:<br />

� fasiani qaRaldebis bazari Zalian rTuli, moculobiTi,<br />

dinamikuri da maRalkonkurentuli bazaria,<br />

romelzec moqmedeba mkacrad regulirdeba saxelmwifos<br />

mier da es moqmedeba (saqmianoba) gansxvavdeba<br />

didi socialuri paxusismgeblobiT, raTa ar gamoiwvios<br />

finansuri krizisi;<br />

� igi mravalferovani bazaria, romelic emyareba ganviTarebul<br />

infrastruqturas, rTul sainformacio<br />

teqnologiebs, inteleqtualur samuSao Zalas da<br />

xarjtevad teqnikur saSualebebs;<br />

� rogorc Ria bazari xasiaTdeba mzardi transazRvro<br />

operaciebiT;<br />

� bazari gamoirCeva masobrivi momxmarebliT, klientebis<br />

safinanso saWiroebaTa maqsimaluri diferenciaciiTa<br />

da safinanso xelovnebiT.<br />

rac Seexeba samamulo praqtikas, aRniSnulTan erTad<br />

esaa aralikviduri, mcire moculobis bazari, romelic imyofeba<br />

ganviTarebis sawyis etapze da romelsac ar Seswevs unari<br />

uzrunvelyos masze moqmedi organizaciebis umravlesobis<br />

mogebiT (rentabeluri) muSaoba. safondo saqmes saqar-<br />

TveloSi jerjerobiT axasiaTebs didi riski, politikuri da<br />

makroekonomikuri arastabiluroba, saresurso bazisa da<br />

srulfasovani infrastruqturis ararseboba. dabolos, es<br />

bazari kidev ar sargeblobs sazogadoebrivi ndobiT, vinaidan<br />

mas ar gaaCnia aRiarebuli liderebi, mimwodeblebi (emitentebi),<br />

Suamavlebi (sainvesticio institutebi) da saWiro saqoneli<br />

(fasiani qaRaldebi).<br />

fasiani qaRaldebis bazris sxva Tavsieburebebidan,<br />

romlebic gavlenas axdenen <strong>marketingis</strong> organizaciaze, aRsaniSnavia<br />

socialur-kulturuli tradiciebi da demografiuli<br />

faqtorebi.<br />

pirveli Tavisebureba ganpirobebulia saqarTveloSi<br />

direqtiuli ekonomikis 70-wliani periodis arsebobiT, ra-<br />

286


mac bolo mouRo fasian qaRaldebTan operaciebis kulturul<br />

Cvevebs. yvela fasiani qaRaldis da maTi mixedviT valdebulebebis<br />

dekretirebulma gauqmebam 1917-11918 ww., maTi<br />

mimoqcevis xelmeored Sewyvetam gasuli saukunis 30-ian<br />

wlebSi, mosaxleobis saxsrebis saxelmwifoebriv obligaciebSi<br />

iZulebiTi investiciebis xangrZlivma praqtikam, dabolos,<br />

fasiani qaRaldebisadmi rogorc spekulantur da fiqtiur<br />

kapitalisadmi arsebulma damokidebulebam — yovelive<br />

aRniSnulma Camoayaliba mosaxleobis uaryofiTi reaqcia fasian<br />

qaRaldebze rogorc saqonelze.<br />

demografiuli faqtorebi gavlenas axdenen fasiani qa-<br />

Raldebis bazarsa da <strong>marketingis</strong> organizaciaze, rogorc<br />

pozitiuri, aseve negatiuri TvalsazrisiT. mosaxleobis dabereba<br />

da Sobadobis dacema perspeqtivaSi iwvevs konservatizms<br />

momxmarebelTa qcevaSi. amasTan mniSvnelovan rols<br />

saqarTveloSi fasiani qaRaldebis bazris damkvidrebaSi Seasrulebs:<br />

� mosaxleobis ganaTlebis maRali done;<br />

� sazogadoebis qonebrivi da Semosavlebis mixedviT<br />

ganSreveba (danawevreba);<br />

� industriuli qveynebidan samomxmareblo standartebis<br />

saqmis codniT (investirebaze orientaciis<br />

CaTvliT) swrafad danergva.<br />

amrigad, CvenTan fasiani qaRaldebis bazarze <strong>marketingis</strong><br />

Tavisebureba da mizania jerjerobiT ara mxolod da ara<br />

imdenad bazris wilis SenarCuneba an gafarToeba, ramdenadac<br />

mTlianad TviT bazris da am bazarze profesiulad moqmedi<br />

pirebis `gadarCena~.<br />

fasiani qaRaldebis bazarze saqonelia:<br />

� sakuTriv fasiani qaRaldebi;<br />

� fasiani qaRaldebis gamoSvebis da mimoqcevis momsaxureba;<br />

� informacia da sxva mecnierul-teqnikuri produqcia;<br />

� aramaterialuri aqtivebi, romlebic dakavSirebulia<br />

fasiani qaRaldebis gamoSvebasa da mimoqcevas-<br />

Tan;<br />

� bazris sasaqonlo-materialuri komponentebi.<br />

287


fasiani qaRaldebis, rogorc sxva saqonlis bazrisTvis<br />

damaxasaiaTebelia konkurencia, romelic zrdis agresiulobisa<br />

da riskianobis xarisxs.<br />

fasiani qaRaldebis bazarze saqonlisa da momsaxurebis<br />

mwarmoeblad gamodian:<br />

� emitentebi — bazarze fasiani qaRaldebis `mimwodeblebi~;<br />

� sainvesticio institutebi — fasiani qaRaldebis<br />

bazris profesiuli monawileebi, romlebic sTavazoben<br />

bazris momsaxurebis kompleqss, fasiani qa-<br />

Raldebis moZraobisa da mecnierul-teqnikur produqcias;<br />

� specializebuli organizaciebi — fasiani qa-<br />

Raldebis moZraobis aRricxvisa da SenaxvisaTvis;<br />

� fasiani qaRaldebis blankebis, specializebuli mowyobilobis,<br />

orgteqnikis da a. S. mwarmoeblebi;<br />

� bankebi da sadazRvevo organizaciebi, romlebic<br />

ewevian sakredito-sadazRvevo momsaxurebas<br />

fasiani qaRaldebis mimoqcevis uzrunvelsayofad.<br />

fasiani qaRaldebis bazarze pirvel rigSi momxmarebelTa<br />

rolSi gamodian investorebi (bazris ZiriTadi saqonlisa),<br />

Semdeg sainvesticio institutebi (sxvadasxva saxis<br />

damxmare momsaxurebis, specializebuli mowyobilobis, fasiani<br />

qaRaldebis blankebis da sxv.).<br />

momxmarebelTa Cveulebrivi klasifikaciis garda, rac<br />

miRebulia <strong>marketingis</strong> organizaciisas (geografiuli ganlageba,<br />

Semosavlianoba, socialur-kulturuli orientacia<br />

da a. S.), fasiani qaRaldebis bazarze gamoiyofa investor<br />

momxmaebelTa gansakuTrebuli jgufi, romelic gansxvavdeba<br />

didi moculobiTa da daniSnulebiT safondo operaciebSi.<br />

esenia e. w. instituciuri investorebi, e. i. organizaciebi,<br />

romlebsac gaaCniaT fuladi saSualebebis mudmivi da mniSvnelovani<br />

nameti da romlebsac mudmivad da profesiul safuZvelze<br />

abandebdnen fasian qaraldebSi. maT miekuTvneba:<br />

sadazRvevo kompaniebi, sapensio fondebi, sainvesticio kompaniebi,<br />

specializebuli sazogadoebrivi fondebi da a. S. instituciuri<br />

investiciebis daniSnulebaa bevri wvrili danazogis<br />

akumulireba da maTi gamsxvileba, Segrovili msxvili<br />

paketebis warmarTva fasiani qaRaldebis msxvili paketebis<br />

288


investiciaze. arsebiTad instituciuri investorebi msxvili<br />

(biTumi) myidvelebia fasiani qaRaldebis bazarze.<br />

saanalizo problemis farTo masStabis gamo ganixilaven<br />

mxolod fasiani qaRaldebis marektingis da maTi gamoSvebisa<br />

da meoradi mimoqcevis uzrunvelyofis momsaxurebis sakiTxebs.<br />

marketinguli strategiebis mimarT saerTo moTxovnebi<br />

ganisazRvreba fasiani qaRaldebis bazris Taviseburebebis,<br />

saqarTveloSi am bazarze arsebuli situaciis safuZvelze,<br />

agreTve safondo bazarze mimoqcevaSi arsebuli saqonlis<br />

maxasiaTeblebiT. ganixilaven Semdeg ZiriTad moTxovnebs:<br />

1. fasiani qaRaldebis bazris operaciebi unda iyvnen<br />

orientirebuli fasiani qaRaldis mTeli sasicocxlo<br />

ciklis momsaxurebaze, misi gamoSvebis momentidan<br />

dawyebuli da mimoqcevidan amoRebiT damTavrebuli.<br />

2. fasiani qaRaldebis rogorc saqonlis samomxmareblo<br />

Tvisebebi gamoixateba, upirveles yovlisa, Semosavlis<br />

(mogebis) motanis unarSi, agreTve warmoadgens<br />

realur aqtivebze sakuTrebis tituls (procenti,<br />

sakurso Rirebulebis amaRleba; gavlenis,<br />

Zalauflebrivi uflebamosilebis instrumenti).<br />

magram es samomxmareblo Tvisebebi mniSvnelovnad<br />

damokidebulia riskze, romelsac ganicdian fasiani<br />

qaRaldebi da qonebriv uflebamosili obieqtebi.<br />

Sesabamisad nebismierma marketingulma strategiam<br />

safondo bazarze unda Seqmnas Semosavlianobis, sakurso<br />

(savaluto) Rirebulebis dinamikis riskis<br />

garkveuli donis iseTi kombinaciebi, romlebic daakmayofileben<br />

investorebis ama Tu im konkretuli<br />

jgufis samomxmareblo molodins.<br />

3. fasiani qaRaldi mravali modifikaciis produqtia,<br />

romelTaganac TiToeuli maTgani SeiZleba akmayofilebdes<br />

konkretuli investorebis (myidvelebis)<br />

interesebs. amasTan erTad fasiani qaRaldis rogorc<br />

saqonlis individualoba, modificireba unda<br />

Seexamebodes mis standartulobas, fasiani qaRaldebis<br />

dadgenil saxeebs, maTi gamoSvebisa da mimoqcevis<br />

wesebs, rac gansazRvrulia qveynis kanonmdeb-<br />

289


lobiT. mxolod aseTi safinanso produqti SeiZleba<br />

CaiTvalos kargad regulirebulad da, maSasadame,<br />

sargeblobdes sazogadoebrivi ndobiTa da moTxovniT.<br />

amrigad, makretingulma strategiam unda<br />

uzrunvelyos standartulobis Sexameba fasiani qa-<br />

RaldebisTvis individualuri Tvisebebis miniWebasTan.<br />

4. saqonlis — fasiani qaRaldebis floba saqarTvelos<br />

ekonomikis pirobebSi dakavSirebulia Zalian<br />

did riskTan. amitom yvelaze warmatebuli iqneba is<br />

marketinguli strategiebi, romlebic iZlevian<br />

momxmareblisTvis riskis Semcirebis SesaZleblobas<br />

(danakargebis kompensaciis sistema, fasiani qa-<br />

Raldis likvidurobis uzrunvelyofis gansakuTrebuli<br />

RonisZiebebi, mkacri finansuri TviTregulireba,<br />

romelsac axorcieleben emitentebi da sainvesticio<br />

instutitebi).<br />

5. amJamad saqarTvelos praqtikaSi mogebis miRebis<br />

TvalsazrisiT yvelaze mizanSewonilia agresiuli<br />

marketinguli strategiebi. amasTan unda ganxorcieldes<br />

mkacri safinanso da saoperacio TviTregulireba,<br />

romelic amcirebs risks fasiani qaRaldebis<br />

bazris operatorebisa da investorebisaTvis<br />

(likvidurobis, aqtivebis xarisxis, mogebianobis<br />

marTva da sxv.).<br />

6. safondo bazarze marketinguli strategiebis mimarT<br />

mniSvnelovani moTxovnaa (aSkarad gamoxatuli<br />

sazRvargareTul praqtikaSi) universaloba fasiani<br />

qaRaldebis operaciebSi.<br />

ganixilaven ZiriTadad saproduqto, safaso (fasebis)<br />

sadistributoro da sareklamo strategiebis Taviseburebebs.<br />

nebismieri fasiani qaRaldi rogorc saqoneli, unikaluri<br />

safinanso produqtia Tavisi individualuri maxasia-<br />

TeblebiT, rac iZleva investorebis ama Tu im jgufis specifikur<br />

moTxovnilebaTa dakmayofilebis SesaZleblobas.<br />

Cvens pirobebSi sawyis etapzec SesaZlebelia saproduqto<br />

marketinguli strategiis yvela saxis gamoyeneba (saproduqto<br />

eqspansia, saproduqto repozicireba, saproduqto modifikacia).<br />

290


saproduqto eqspansiis SesaZleblobebis gansazRvrisas<br />

aucilebelia imis gaTvaliswineba, Tu sasicocxlo ciklis<br />

romel etapzea fasiani qaRaldis esa Tu is konkretuli<br />

saxe — Cekebi da Tamasuqebi, sadepozito da Senaxvis sertifikatebi<br />

(myari zrda), safinanso vauCerebi (sawyisi etapi, swrafi<br />

ganviTareba). kvalifikaciurma emitentebma ar unda dauSvan<br />

kanonmdeblobis gverdis avliT fasiani qaRaldebis surogatebis<br />

gamoyeneba, raTa SeinarCunon adgili standartul,<br />

kargad regulirebad fasiani qaRaldebis bazarze, romlebic<br />

aRiarebulia msoflio praqtikaSi.<br />

saproduqto repozicirebisas emitenti acxadebs, rom<br />

misi fasiani qaRaldis SeZena inflaciisagan daculobis saukeTeso<br />

saSualebaa an mxolod igi iZleva Sesyidvis uflebas,<br />

vTqvaT, navTobisa stabiluri fasebiT da amiT xorcieldeba<br />

misi repozicireba analogiuri fasiani qaRaldebisagan (aqciebisagan,<br />

obligaciebisagan da a. S.).<br />

saproduqto modifikacia saproduqto eqspansiasTan<br />

erTad iTvleba meore umniSvnelovanes stategiad fasiani qa-<br />

Raldebis bazris Tanamedrove mdgomareobis dros. inflacia<br />

da krizisi, politikuri arastabiluroba, riskis maRali<br />

xarisxi mikroekonomikur doneze (valis daubrunevlobis<br />

riski, saprocento riski da a. S.) — yvela es faqtori moiTxovs,<br />

rom emitentebma da sainvesticio institutebma gansakuTrebuli<br />

gulmodgineobiT Seqmnan fasiani qaRaldebis gamoSvebisa<br />

da mimoqcevis pirobebi, ipovon maTi iseTi modifikaciebi,<br />

romlebic Seesabameba investorebis interesebs mocemul<br />

periodSi.<br />

stabilur sabazro ekonomikaSi investirebis standartuli<br />

miznebia: procentis miReba; kapitalis SenarCuneba; kapitalis<br />

gadideba (fasiani qaRaldebis sakurso Rirebulebis<br />

zrdis safuZvelze). saqarTvelos pirobebSi (deficituri<br />

ekonomika warmoebis dacemiT) investoris miznebis sistema<br />

icvleba da gamoiyureba Semdegnairad:Lkapitalis SenarCuneba;<br />

fasiani qaRaldebis SeZena, romlebsac mimoqcevis pirobebis<br />

mixedviT SeuZliaT Secvalon maTi maxasiaTeblebiT; fasiani<br />

qaRaldebis SeZeniT deficituri produqciis, momsaxurebis<br />

da uflebebis mopovebis SesaZlebloba; gavlenis sferos<br />

gafarToeba da sakuTrebis gadanawileba; spekulaciuri<br />

TamaSi arastabiluri bazris pirobebSi; konkretuli miznebi<br />

(riskebis dazRveva da sxv.).<br />

291


safaso (fasebis) strategia gulisxmobs fasiani qaRaldebis<br />

bazarze fasebis dadgenis Semdeg Taviseburebebs:<br />

� moTxovna fasian qaRaldebze ar aris elastikuri<br />

maTze fasebis cvlilebebTan SedarebiT. saqme isaa,<br />

rom damkvidrebuli warmodgeniT fasiani qaRaldis<br />

kursis (fasis) dacema mowmobs emitentis arakeTilsasurvel<br />

mdgomareobas, fasiani qaRaldis mixedviT<br />

valdebulebaTa SesaZlo Seusruleblobas. Sesabamisad,<br />

roca ecema fasiani qaRaldebis kursi, Cveulebrivad<br />

iwyeba maTi masobrivi gayidva. da, piriqiT,<br />

roca kursi izrdeba, iwyeba maTi aqtiuri Sesyidva;<br />

� fasiani qaRaldebis kursi (Sefaseba) mudmivad fiqsirdeba<br />

bazarze da, aris ra qveynis ekonomikuri<br />

mdgomareobis indikatori, qveyndeba ZiriTad presa-<br />

Si (mediaSi) da specialur gamocemebSi; bazris monawileebs<br />

aqvT mocemuli infromacia drois realur<br />

masStabSi. fasebis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomoba<br />

iZleva damatebiT SesaZleblobebs saTanado<br />

analizisaTvis;<br />

� fasiani qaRaldebis kursis (e. i. masze fasebis) meryeobas<br />

(aramdgradoba) ramdenadme ufro didia, vidre<br />

sxva saqonlisa; amasTan fasis dawesebis meqanizmi<br />

ufro rTulia. magaliTad, fasiani qaRaldis kursis<br />

baza aris misi namdvili Rirebulebis Sefaseba, magram<br />

fasi meryeobs Zalian did farglebSi — gamomdinare<br />

riskis Sefasebidan, romelic Tan axlavs am fasian<br />

qaRalds. kursze gavlenas axdens mravali sxva<br />

faqtori Worebamdec ki;<br />

� arsebobs saqoneli — fasiani qaRaldebis pirdapiri<br />

Semcvlelebi, romlebic warmoadgenen investiciebis<br />

obieqts da romlebic aZleven SesaZleblobas investorebs<br />

miaRwion imave miznebs (kapitalis Senar-<br />

Cuneba da zrda). esenia sadazRvevo polisebi da pirdapiri<br />

Senatanebi bankebsa da sasesxo — Semnaxvel<br />

dawesebulebebSi. amgvari mWidro urTierTmonacvleoba<br />

qmnis Zlier konkurencias fasiani qaRaldebis<br />

dargs, sabanko da sadazRvevo industrias Soris,<br />

rac pirdapir aisaxeba fasebTan dakavSirebul gadawyvetilebebSi,<br />

romlebic miiReba safondo bazarze;<br />

292


� fasian qaRaldebs rogorc saqonels gaaCnia ormagi<br />

fasi: nominaluri da faqtiuri (sakurso Rirebuleba).<br />

am SemTxvevaSi safaso strategias aqvs Tavis obieqtad<br />

ori (nominaluri da faqtiuri) fasi da Sefardeba<br />

maT Soris. magaliTad, swored momxmareblis<br />

fsiqologiuri Tvisebebis gaTvaliswinebiT fasiani<br />

qaRaldebis mTeli klasi Seiqmna aSS-Si;<br />

� fasian qaRaldebze faswarmoqmnis mniSvnelovani<br />

elementia maTze fasebis piketireba sainvesticio<br />

institutebis momsaxurebaze.<br />

faswarmoqmnis sirTulis miuxedavad, arsebobs SesaZlebloba<br />

safondo bazarze safaso (fasebis) strategiebis ganxorcielebisTvis.<br />

safinanso institutebi gansakuTrebul mniSvnelobas<br />

aniWeben gayidvebis uzrunvelyofaSi reklamas. aSS msxvil<br />

bankebSi (aqtivi 1-dan 5 mlrd dol.) gasuli saukunis 80-ian<br />

wlebSi reklamaze danaxarjebma marketinguli biujetis saerTo<br />

struqturaSi Seadgina 70%, `fabliq rileiSenzma~ —<br />

13%, gayidvebis uzrunvelyofa (sxvadasxva saxis sajaro RonisZiebebi,<br />

seminarebi, SeRavaTebi msxvili klientebisaTvis<br />

da a. S.) — 10%, saswavlo programebi — 1%, marketinguli<br />

kvlevebi — 3%, danarCeni — 3%.<br />

fasiani qaRaldebis reklama Rebulobs daxvewil formebs,<br />

amasTan gansakuTrebuli moTxovnebi waeyeneba informaciis<br />

saimedobas. sando, obieqturi da marTali informacia<br />

warmoadgens fasiani qaRaldebis erT-erT fundamentur<br />

princips da mas gansakuTrebiT icavs kanoni, uzrunvelyofs<br />

ra investorebisa da safondo bazris sxva monawileebs monacemebiT<br />

SesaZlo riskis Sesaxeb investiciebSi.<br />

293


294<br />

Tavi 14. marketinguli komunikaciis<br />

sistema<br />

14.1. marketinguli komunikaciis kompleqsis Sesaxeb<br />

informaciuli teqnologiebis ganviTarebam arsebiTad<br />

Secvala komunikaciis garemo da sawarmoebi (firmebi) marketinguli<br />

komunikaciebis axali realobis winaSe daayena. marketingul<br />

komunikaciebze mniSvnelovani gavlena moaxdina<br />

masobrivi marketingidan miznobrivi <strong>marketingis</strong>aken gadanacvlebam.<br />

axali teqnologiebis daxmarebiT Seiqmna axali<br />

mkveTrad mizanmimarTuli sakomunikacio magistralebi momxmareblebTan<br />

(myidvelebTan) maqsimaluri daaxlovebisaTvis.<br />

masobrivi marketingidan miznobriv marketingze gadasvlam<br />

gamowvia ufro didi da mravalferovani sakomunikacio<br />

arxebisa da mastimulebel saSualebaTa kompleqsis gamoyeneba.<br />

yvela sakomunikacio saSualeba integrirebuli unda<br />

iyos marketinguli komunikaciis kompleqsSi, ris gamoc sawarmo<br />

(firma) aerTianebs da koordinirebs Tavis sakomunikacio<br />

arxebs da qmnis koordinirebul mastimulebel kompleqss<br />

(nax. 14.1).<br />

integrirebuli marketinguli komunikacia xels uwyobs<br />

ufro Tanmimdevruli komunikaciis Camoyalibebas da<br />

mniSvnelovan gavlenas axdens gayidvebze. igi gulisxmobs<br />

miznobrivi auditoriis identificirebasa da kargad koordinirebuli<br />

mastimulebel programis formirebas, romelic<br />

gamoiwvevs auditoriis sasurvel reaqcias.<br />

marketingul komunikaciebs miekuTvneba firmis yvela<br />

saxis kavSiri momxmareblebTan, mimwodeblebTan da a.S.<br />

bazris yvela monawilesTan, romlebic dainteresebuli arian<br />

firmis saqmianobiTa da masSi monawileobis miRebiT. marketinguli<br />

komunikaciebis damaxasiaTebeli Taviseburebebia:<br />

gavrcelebis mizanmimarTuleba, kompleqsuri xasiaTi,<br />

zemoqmedebis gameoreba, sistemuri marketinguli kvlevebisa<br />

da internetis aqtiuri gamoyeneba.


nax. 14.1 integrirebuli marketinguli komunikacia<br />

Tanamedrove marketingi moiTxovs, rom firmebma ganaxorcielon<br />

komunikaciuri politika, romelic gulisxmobs<br />

bazarze saqonlis win wawevis saSualebebis erTobliobas:<br />

• reklama;<br />

• gasaRebis stimulireba;<br />

• specializebuli gamofenebi;<br />

• personaluri gayidvebi;<br />

• sazogadoebasTan urTierToba (PR).<br />

komunikaciuri politikis miznebSi moiazreba:<br />

� saqonlis an momsaxurebis prestiJuli saxis Seqmna;<br />

� saqonlisa da misi parametrebis Sesaxeb informaciis<br />

� momxmareblamde mitana;<br />

� axali saqonliTa da momsaxurebiT potenciuri momxmareblebis<br />

daintereseba;<br />

� myidvelebisadmi daxmarebis gaweva saqonlis (momsaxurebis)<br />

� yidvis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebisas;<br />

� firmisTvis dadebiTi imiJis Seqmna.<br />

marketinguli komunikaciis mTavari amocanaa-bazarze<br />

saqonlis win waweva, romelic SeiZleba ganxorcieldes ro-<br />

295


gorc mwarmoeblis, aseve Suamavlis — dainteresebuli piris<br />

mier.<br />

saqonlis win wawevis kompleqsi warmodgenilia nax. 14.2.<br />

win wawevis saSualebebis SerCeva (PR, reklama, gasaRebis<br />

stimulireba, specializebuli gamofenebi, personaluri<br />

gayidvebi) nax. 14.2. maTi saqonlis efeqtianobis win wawevis gansazRvris kompleqsi gziT.<br />

komunikaciuri politikis zemoT CamoTvlili miznebi<br />

gansazRvraven saqonlis win wawevis meTodebs, romelTa daniSnulebaa<br />

samomxmareblo moTxovnis Seqmna an gazrda, myidvelTa<br />

informireba, maTi daintereseba (survilis aRZvra),<br />

ubiZgos myidvels yidvis Sesaxeb gadawyvetilebis misaRebad.<br />

es meTodebi SeiZleba iyos sruliad gansxvavebuli saqonlisagan,<br />

situaciisagan, gayidvis adgilisagan da a.S. damokidebulebiT.<br />

1. momxmarebelTa informireba bazarze arsebuli<br />

saqonlis Sesaxeb. aucilebelia sainformacio arealis<br />

uzrunvelyofa, rac warmoSobs pirvelad sacdel<br />

moTxovnas momxmarebelSi. mocemul etapze mTavari<br />

amocanaa saqonlis gacnoba misi SeZenis mizniT.<br />

mravaljeradi da ubralo mimarTvebi xels uwyoben<br />

saqonlis gacnobas.<br />

296<br />

saqonlis win wawevis mizani<br />

saqonlis win wawevis meTodebi<br />

win wawevis strategiis damuSaveba<br />

miznobrivi auditoria


2. saqonlis samomxmareblo niSan-Tvisebebis popularizacia.<br />

Tu saqonlis reklamirebam ar miipyro<br />

myidvelis yuradReba, maSin saWiroa vaiZulod myidveli<br />

yuradReba miapyros saqonels. mTavaria saqonlis<br />

Sesaxeb codnis formireba.<br />

3. momxmarebelTa darwmuneba maT gemovnebasTan saqonlis<br />

Sesabamisobaze. aq mTavari amocanaa momxmareblis<br />

darwmuneba ama Tu im saqonlis SeZenis (cxovrebiseul)<br />

aucileblobaSi. magaliTad, potenciurma<br />

momxmarebelma icis firmis da analogiuri saqonlis<br />

Sesaxeb, magram mTlianad ar aris darwmunebuli romel<br />

saqonels mianiWos upiratesoba, da saerTod,<br />

sWirdeba Tu ara igi. am SemTxvevaSi mydvelis moqmedeba<br />

damokidebuli iqneba misi darwmunebis zemoqmedebis<br />

intensivobaze. sasurveli damokidebuleba miiRweva<br />

uaryofiTi momentebis Seswavlisas, romlebic<br />

xels uSlian saqonlis gayidvas. saqonlis uaryofiTi<br />

niSan-Tvisebebis operatiuli gadawyveta<br />

xels Seuwyobs mis win wawevas.<br />

4. momxmarebelTa rCevis taqtika. misi arsia momxmareblis<br />

darwmuneba sxva saqonelTan SedarebiT firmis<br />

saqonlis upiratesobasa da misi SeZenis prioritetulobaSi.<br />

amasTan Sesadar maCveneblebad SeiZleba<br />

gamoyenebul iqnes fasi, xarisxi, maxasiaTeblebis<br />

nakrebi, dizaini.<br />

5. momxmareblis waqezeba saqonlis SesaZenad. am Sem-<br />

TxvevaSi aqcenti keTdeba droiT aspeqtze. magali-<br />

Tad, potenciuri myidveli ukve Cafiqrda mocemuli<br />

saqonlis yidvaze, magram gadado igi ganusazRvreli<br />

droiT. am SemTxvevaSi mTavaria myidvelis darwmuneba,<br />

rom yidva ganaxorcielos dauyovnebliv. am<br />

miznisaTvis gamoiyeneba fasdaklebebi, saqonelze<br />

ufaso danamatebi, gayidva ganvadebiT da a.S.<br />

saqonlis win wawevis gzebis gansazRvris Semdeg aucilebelia<br />

win wawevis strategiis damuSaveba.<br />

arsebobs saqonlis win wawevis ori strategia: Cabmis<br />

da daZalebis strategia.<br />

Cabmis strategia (pull) es aris saqonlis win waweva<br />

saboloo momxmareblamde. igi gaTvlilia imaze, rom momxmarebelTa<br />

moTxovna aRmoCndeba sakmaod intensiuri da win wa-<br />

297


wevs saqonels sabiTumo organizacia (distributori) SesyidvisaTvis<br />

(nax. 14.3).<br />

298<br />

mwarmoebeli<br />

nax. 14.3 Cabmis strategia<br />

saboloo<br />

momxmarebeli<br />

daZalebis strategia (push) aris myidvelebze da Suamavlebze<br />

(movaWreebze) saqonlis daZaleba (Tavze moxveva).<br />

mocemuli strategia iTvaliswinebs saqonlis gayidvas savaWro<br />

sistemis mier: biTumi gamyidveli — sacalo gamyidveli —<br />

saboloo momxmarebeli (nax. 14.4). daZalebis strategia ufro<br />

xangrZlivi da ZviradRirebulia, ramdenadac amisaTvis<br />

gamoiyeneba reklama, daTmobebi, kuponebi, saCuqrebi da stimulirebis<br />

sxva saSualebebi, raTa aiZulon myidveli ganaxorcielos<br />

yidvis procesi.<br />

nax. 14.4 daZalebis strategia<br />

strategiis SerCeva damokidebulia auditoriaze,<br />

romliskenac mimarTulia saqoneli. auditoriis SerCevis<br />

siswore gansazRvravs strategiis warmatebebs da mis efeqtainobas.<br />

miznobrivi auditoria aris momxmarebelTa jgufi,<br />

romliskenac aris mimarTuli win wawevis meTodebi (reklama,<br />

personaluri gayidva, propaganda, gasaRebis stimulireba).<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuris specialistma — komunikatorma<br />

saWiroa gamoavlinos miznobrivi auditoria, romelic SeiZleba<br />

imyofebodes myidvelobiTi mzadyofnis eqvsi mdgomareobidan<br />

nebismierSi:<br />

• Setyobinebis;<br />

• codnis;<br />

• keTilganwyobis;<br />

• rCevis;


• darwmunebis;<br />

• yidvis ganxorcielebis mzadyofnis.<br />

miznobrivi auditoriis gamoyofa SesaZlebelia momxmarebelTa<br />

segmentirebis gziT, sxvadasxva parametrebiT an<br />

bazris erTiani momxmareblis gansazRvriT.<br />

pirvel SemTxvevaSi saWiro iqneba momxmarebelTa calkeuli<br />

jgufisaTvis marketinguli komunikaciis specifikuri<br />

saSualebebis gamoyeneba da sareklamo kampaniis individualuri<br />

strategiis SemuSaveba. magram saWiroa gaTvaliswinebuli<br />

iqnes is, rom erT sareklamo kampaniaSi SeuZlebelia<br />

orientireba momxmarebelTa yvela segmentze.<br />

meore SemTxvevaSi miznobrivi auditoriis saxiT SeiZleba<br />

gamoiyos potenciuri momxmareblebis farTo seqtori,<br />

magaliTad, saSualo SesaZleblobebiT. am SemTxvevaSi SeiZleba<br />

bazarze saqonlis win wawevis erTiani kampaniiT gamosvla.<br />

saqonlis win wawevis kompleqsis mniSvnelovani elementia<br />

bazarze saqonlis win wawevis saSualebebis SerCeva,<br />

e.i. komunikaciis gansazRvruli formebi. amisaTvis saWiroa<br />

gamovlenili iqnes maTi dadebiTi da uaryofiTi mxareebi<br />

(cxrili 14.1).<br />

win wawevis TiToeuli saSualeba gamoyenebuli unda iqnes<br />

zusti daniSnulebiT win wawevis miznebisagan da firmis<br />

finansuri SesaZleblobebisagan damokidebulebiT. SesaZlebelia<br />

win wawevis saSualebebis kombinaciis variantebis gamoyeneba.<br />

win wawevis saSualebebis efeqtianobis pirobebi ganisazRvreba<br />

sabiujeto xarjebis gaTvaliswinebiT. saqonlis<br />

win wawevaze danaxarjebis gaangariSebisas gamoiyeneba Semdegi<br />

wesi: es danaxarjebi unda iyos Semosavlebze naklebi, romelic<br />

miiReba win wawevis Sesabamisi saSualebebis gamoyenebis<br />

Sedegad.<br />

win wawevis saSualebebis SerCevaze gavlenas axdens saqonlis<br />

sasicocxlo ciklic. saqonlis bazarze danergvisa<br />

da zrdis etapebze mTavar rols TamaSobs reklama da PR, simwifis<br />

etapze stimulirebis mniSvneloba izrdeba reklamas-<br />

Tan SedarebiT. dacemis etapze reklama gamoiyeneba Sexsenebis<br />

mizniT, PR utoldeba nuls, magram gasaRebis stimulireba<br />

rCeba aqtiuri.<br />

299


300<br />

cxrili 14.1<br />

bazarze saqonlis win wawevis saSualebebis<br />

daxasiaTeba<br />

win wawevis<br />

saSualeba<br />

dadebiTi mxareebi uaryofiTi mxareebi<br />

reklama farTo geografia,<br />

ar aris dialogi,<br />

kontrolirdeba sponsoris Zneli ar aris<br />

mier, awvdis informacias individualuri<br />

saqonlis Sesaxeb,<br />

midgomis moZebna,<br />

SedarebiTi efeqti sxva xdeba informireba<br />

saqonelTan da<br />

aradaintere-sebuli<br />

konkurentebTan, TvalSi myidvelebis, xarjebi<br />

sacemi warmodgena,<br />

cvlilebebisadmi<br />

moqniloba, mcire<br />

TviTRirebuleba.<br />

mniSvnelovania<br />

personaluri piradi kontaqti, dialogi, informaciuloba<br />

gayidva<br />

individualuri midgoma, SezRudulia,<br />

momxmarebelTa moTxovnebis mniSvnelovani xarjebi,<br />

gaTvaliswineba, zusti bazris geografia ar<br />

miznobrivi bazari,<br />

inarCunebs mudmiv<br />

myidvelebs, ubiZgebs<br />

yidvisaken.<br />

arsebobs.<br />

sazogadoebasTan sarwmuno informacia, mudmivi zemoqmedebis<br />

urTierTobebi zemoqmede-bis farTo aucilebloba, Zviri<br />

(PR)<br />

auditoria, ukukavSiris<br />

SesaZlebloba,<br />

zemoqmedebis meTodebis<br />

mravalsaxeoba<br />

Rirebuleba<br />

gasaRebis<br />

gayidvebis gazrda,<br />

xanmokle periodiT<br />

stimulireba informacia<br />

gayidvebis gazrda,<br />

yidvis survils aRZravs droebiTi gamoyeneba,<br />

momxmarebelSi, xels yuradReba<br />

uwyobs yidvas<br />

gamaxvilebulia<br />

daTmobebze da ara<br />

xarisxze<br />

saqonlis win wawevis saSualebebis SerCevaze gavlenas<br />

axdens misi saxec. ase magaliTad, samomxmareblo saqonlisaTvis<br />

win wawevis kompleqsis struqtura warmogvidgeba Semdegi<br />

saxiT: reklama, gasaRebis stimulireba, personaluri<br />

gayidvebi, specializebuli gamofenebi da bazrobebi, PR aqciebi.<br />

Tu saubaria sawarmoo daniSnulebis saqonelze, maSin sa-


qonlis win wawevis kompleqsis struqtura aseTia: personaluri<br />

gayidvebi, gasaRebis stimulireba, reklama, specializebuli<br />

gamofenebi da bazrobebi, PR aqciebi.<br />

14.2 reklama rogorc marketinguli<br />

komunikaciis forma da misi saxeebi<br />

reklama garkveuli pasuxismgebeli piris mier sawarmosa<br />

da saqonlis Sesaxeb informaciis gavrcelebis upirovno<br />

fasiani saSualebaa. arsebobs reklamis cnebis mravali<br />

gansazRvreba (definicia).<br />

f. kotleris ganmartebiT reklama aris komunikaciis<br />

forma, romelic ganxorcielebulia informaciis gavrcelebis<br />

fasiani saSualebebis meSveobiT, dafinansebis wyaros<br />

zusti miTiTebiT. 1<br />

reklama aris komunikaciis saSualeba, romelic firmas<br />

saSualebas aZlevs gadaces Setyobineba potenciur myidvelebs,<br />

romlebTanac pirdapiri kontaqti ar gaaCniaT. reklamis<br />

daxmarebiT, firma qmnis markis imijs da axdens cnobadobis<br />

kapitalis formirebas saboloo momxmarebelTan, aRwevs<br />

TanamSromlobas movaWreebis mxridan.<br />

reklama daZalebis (Tavze moxvevis) komunikaciuri<br />

strategiis ZiriTadi instrumentia, iseve rogorc Cabmis<br />

strategiisaTvis (J.J lambeni). 2<br />

reklama es aris dialogi gamyidvelsa da momxmarebels<br />

Soris, sadac gamyidveli gamoxatavs Tavis zraxvebs sareklamo<br />

saSualebebis meSveobiT, xolo momxmarebeli mocemuli<br />

saqonliT dainteresebas. Tu myidvelis interesi ar gamovlinda<br />

es niSnavs, rom dialogi ar Sedga, da reklamis gadamcemis<br />

mizani ver iqna miRweuli (l. germogenova). 3<br />

reklama, rogorc komunikaciis specialuri forma,<br />

miznad isaxavs, aRuZras adamianebs gansazRvruli saqonlis<br />

SeZenis survili, an Camouyalibos maT dadebiTi Sexeduleba<br />

sawarmoze (prof. g. SublaZe). 4<br />

1 f. kotleri, dasax. wigni, gv. 511.<br />

2 m.e. seifulaevi, marketingi, moskovi, 2005, gv.111 (rus enaze)<br />

3 m. e. seifulaevi, dasax. wigni, gv. 112.<br />

4 g. SublaZe, marketingi. dasax. wigni, gv. 242.<br />

301


eklama aris firmis Ria Setyobineba potenciuri myidvelebis,<br />

saqonlisa da momsaxurebis momxmareblebis maTi xarisxis,<br />

Rirsebebis, upiratesobebis da aseve TviT firmebis<br />

damsaxurebebis Sesaxeb (Tanamedrove ekonomikuri leqsikoni).<br />

reklama aris nebismieri formiT, nebismieri saSualebebis<br />

daxmarebiT gavrcelebuli informacia (sareklamo informacia)<br />

fizikuri da iuridiuli pirebis, saqonlis, ideebis<br />

da wamowyebebis Sesaxeb, romelic gankuTvnilia ganusaz-<br />

Rvreli wris pirTaTvis da mowodebulia xeli Seuwyos am fizikuri,<br />

iuridiuli pirebis, saqonliT, ideebiT, wamowyebebiT<br />

dainteresebis formirebas maTi realizaciisaTvis (menejeris<br />

leqsikoni-cnobari).<br />

marketinguli komunikaciis sistemaSi reklamas ukavia<br />

gansakuTrebuli adgili. reklamis ZiriTadi mizania moTxovnis<br />

formireba, saqonlis gayidvisa da gasaRebis stimulireba.<br />

reklama warmoadgens myidvelis qcevis regulirebis,<br />

saqonelze (momsaxurebaze) yuradRebis mipyrobisa da<br />

TviT firmis dadebiTi imijis Seqmnis aqtiur instruments.<br />

reklama iwyeba sareklamo gamokvleviT, romelic warmoadgens<br />

marketinguli kvlevebis erT-erT mniSvnelovan<br />

sistemur mimarTulebas. misi mizania gamoavlinos: rogor,<br />

rodis da romeli saSualebebis daxmarebiTaa ukeTesi gasa-<br />

Rebis stimulireba da sareklamo RonisZiebebis ganxorcieleba.<br />

amisaTvis atareben: reklamis saSualebebis winaswar gamocdas,<br />

sareklamo kampaniis faqtiuri da mosalodneli Sedegebis<br />

Sedarebas, momxmareblebze reklamis zemoqmedebis<br />

xangrZlivobis Sefasebas, momxmareblebze zemoqmedebisa da<br />

firmis produqciisadmi maTi interesis amaRlebis axali sa-<br />

Sualebebis moZiebas.<br />

marketingul saqmianobaSi reklama gamoiyeneba rogorc<br />

mwarmoeblebis, aseve savaWro Suamavlebis mier. mwarmoeblebi<br />

miznad isaxaven moTxovnis stimulirebas konkretul<br />

saqonelze, sacalo da sabiTumo movaWreebis moqmedebebis<br />

gaaqtiurebas. Suamavali iyenebs mas konkretul savaWro<br />

sawarmoebTan (firmebTan) da momsaxurebis meTodebTan dadebiTi<br />

damokidebulebis Sesaqmnelad.<br />

sareklamo saqmianobis programis ganxorcielebis procesSi<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuris menejerma aucilebelia miiRos<br />

xuTi principulad mniSvnelovani gadawyvetileba:<br />

302


1) reklamis miznebisa da amocanebis Sesaxeb;<br />

2) reklamis saSualebebis (gavrcelebis arxebis) Sesaxeb:<br />

3) sareklamo mimarTvis Sesaxeb;<br />

4) sareklamo biujetis SemuSavebis Sesaxeb;<br />

5) sareklamo programis Sefasebis Sesaxeb.<br />

pirveli gadawyvetiuleba exeba reklamis miznisa da<br />

amocanis gansazRvras, romlebic SeiZleba iyos:<br />

— sainformacio;<br />

— rCevis mimcemi;<br />

— Semxsenebeli.<br />

sainformacio reklamas iyeneben ZiriTadad saqonlis<br />

sasicocxlo ciklis pirvel etapze — bazarze saqonlis danergvis<br />

etapze, rodesac firmis winaSe dgas amocana saqonelze<br />

pirveladi moTxovnis formirebis Sesaxeb. misi mizania<br />

miawodos momxmarebels informacia axal saqonelze, fasebis<br />

cvlilebaze, auxsnas mas saqonlis gamoyenebis wesi, saqonelsa<br />

da sawarmoze momxmarebels Camouyalibos swori Sexeduleba.<br />

rCevis mimcemi reklama yvelaze ufro agresiulia. gamoiyeneba<br />

saqonlis sasicocxlo ciklis meore etapze — gayidvis<br />

moculobis zrdis etapze, rodesac firmis winaSe<br />

dgas SerCeviTi moTxovnis formirebis amocana. igi miznad<br />

isaxavs: Camouyalibos momxmarebels ama Tu im sasaqonlo<br />

markisadmi upiratesobis miniWebis grZnoba, daarwmunos momxmarebeli<br />

saqonlis yidvis aucileblobaSi.<br />

Semxsebebeli reklama gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

saqonlis sasicocxlo ciklis mesame etapze — simwifis etapze,<br />

roca saWiro xdeba momxmareblisaTvis bazarze maTi saqonlis<br />

arsebobis Sexseneba, momxmareblis cnobierebaSi saqonlis<br />

Sesaxeb informaciis SenarCuneba, mudmivad Sexseneba<br />

Tu sad SeiZleba saqonlis yidva.<br />

meore gadawyvetileba exeba reklamis saSualebebis<br />

SerCevas, e.i. misi gavrcelebis Sesabamisi arxis SerCevas.<br />

reklamis gavrcelebis ZiriTadi arxebia (ix. cxrili<br />

14.2):<br />

1) presa, radio, televizia, kino, gare da satransporto<br />

reklama (abovi - the - line). misi gavrcelebis wyaroebia:<br />

gazeTebi, Jurnalebi, cnobarebi, weliwdeule-<br />

303


i, radio da telegadacemebi, plakatebi, banerebi,<br />

eleqtrodafebi, yvela saxis transporti;<br />

2) specialuri sareklamo literatura (sareklamo<br />

furclebi, bukletebi katalogebi da sxv.), kalendari,<br />

sademonstracio stendebi da a.S.;<br />

3) pirdapiri safosto reklama (direct mail);<br />

4) reklama internetis meSveobiT (banerebi, e-mail, web -<br />

saitebi, sareklamo saqmianoba on-line).<br />

reklamis gavrcelebis arxebis SerCeva damokidebulia<br />

reklamis miznebsa da amocanebze, agreTve sareklamo saSualebebSi<br />

reklamis ganTavsebis Rirebulebasa da maTTvis damaxasiaTebel<br />

niSan-Tvisebebze.<br />

cxrili 14.2<br />

sareklamo informaciis gavrcelebis saSualebebi<br />

saSualebebi upiratesoba SezRudva<br />

gazeTebi moqniloba, Tavisdrouloba,<br />

adgilobrivi<br />

bazris kargi<br />

momcvelobis<br />

unari, farTo aRiareba,<br />

saimedoobis<br />

maRali done<br />

Jurnalebi geografiuli da<br />

demografiuli<br />

SerCeviTobis maRali done,<br />

saimedooba da prestiJuloba,<br />

gameorebis<br />

kargi xarisxi,<br />

xangrZlivi arseboba.<br />

televizia xalxis farTo masebis mocva,<br />

erTdroulad adamianis<br />

smenisa da<br />

mxedvelobis organoebze<br />

zemoqmedeba,<br />

gamosaxulebis, xmisa da<br />

moZraobis Serwyma, grZnobiTi<br />

zemoqmedeba,<br />

yuradRebis<br />

mizidvis<br />

maRali xarisxi<br />

304<br />

arsebobis xanmokle<br />

periodi, mdare<br />

xarisxi, asaxvis,<br />

gameorebiTi”,<br />

mkiTxvelebis<br />

umniSvnelo<br />

auditoria<br />

xangrZlivi dro<br />

(daSoreba) yidvis<br />

adgilsa da reklamis<br />

gamocxadebas Soris,<br />

gamousadegari<br />

tiraJis arseboba<br />

didi absoluturi<br />

Rirebuleba,<br />

gadatvirTva<br />

reklamiT, sareklamo<br />

kontaqti wuTieria,<br />

auditoriis SerCevis<br />

mcire SesaZlebloba.


adio gamoyenebis masobrioba,<br />

geografi-<br />

uli da demografiuli<br />

SerCeviTo-<br />

bis maRali done, mcire<br />

Rirebu-<br />

leba<br />

gare<br />

reklama<br />

pirdapiri<br />

safosto<br />

reklama<br />

(direct mail)<br />

moqniloba, gameorebiTi<br />

kontaqtebis mravaljeradoba,<br />

mcire Rirebuleba, susti<br />

konkurencia<br />

moqniloba, auditoriis<br />

SerCevis<br />

didi SesaZleblobebi,<br />

sareklamo<br />

konkurentebis ar arseboba,<br />

pirov-<br />

nuli xasiaTi<br />

warmodgenilia<br />

mxolod bgeriTi<br />

(xmovani)<br />

saSualebebiT,<br />

yuradRebis mizidvis<br />

xarisxi mdarea<br />

televiziasTan<br />

SedarebiT, sareklamo<br />

kontaqti wuTieria<br />

ar aris miznobrivi<br />

auditoriis SerCevis<br />

SesaZlebloba,<br />

SezRudulia<br />

SemoqmedebiTi<br />

midgoma reklamis<br />

Sedgenisa da<br />

gavrcelebis<br />

procesSi<br />

SedarebiT didi<br />

Rirebuleba,<br />

,,makulaturobis”<br />

saxe.<br />

sareklamo kampaniis procesSi auditoriasTan kavSiri<br />

myardeba sareklamo mimarTvis daxmarebiT. man unda uzrunvelyos<br />

saqonelTan dadebiTi damokidebulebis formireba<br />

da myidvelis darwmuneba misi SeZenis aucileblobaSi. mimar-<br />

Tvis Seqmnis procesSi gamoyofen sam etaps:<br />

1) mimarTvis ideis formireba;<br />

2) variantebis Sefaseba da SerCeva;<br />

3) mimarTvis Sesruleba.<br />

sareklamo mimarTvis Sedgenisas presisaTvis aucilebelia<br />

rigi mniSvnelovani faqtorebis gaTvaliswineba. upirveles<br />

yovlisa saWiroa ganisazRvros sareklamo mimarTvis<br />

gadacemis saSualeba da dadgindes bazris miznobrivi jgufi.<br />

sareklamo mimarTvis Sedgena literaturuli saqmianobis<br />

gansakuTrebuli saxea. mimarTva unda iyos yuradRebis mimpyrobi,<br />

mokle da gasagebi maTTvis, visi misamarTiTaa igi gamiznuli.<br />

sareklamo mimarTvis Sedgenisa da gadacemis saSualebis<br />

SerCevis Semdeg, mimRebi iwyebs miRebuli informaciis<br />

,,gaSifvras” (dekodirebas). yoveli aseTi mimRebi informaci-<br />

305


as iRebs Taviseburad, amitomac ar SeiZleba zustad ganisaz-<br />

Rvros aris Tu ara sworad gagebuli miRebuli mimarTva. auditoriaze<br />

zemoqmedeba damokidebulia imaze Tu es auditoria<br />

rogor aRiqvams mas. yvelaze damarwmunebels warmoadgens<br />

is mimarTvebi, romlebic gadaicema ndobiT aRWurvili<br />

wyaroebis mier. sareklamo mimarTvam saWiroa miipyros yuradReba,<br />

SeinarCunos interesi, aRuZras survili myidvels<br />

da aiZulos moqmedebis (yidvis) ganxorcielebisaTvis.<br />

sareklamo mimarTvis Seqmna iTvaliswinebs sami problemis<br />

gadawyvetas: ra iTqvas; rogor iTqvas; rogor gaformdes<br />

mimarTva.<br />

mimarTvis teqstis (Sinaarsis) Sesadgenad gamoiyeneba<br />

sami tipis motivi:<br />

• racionaluri motivebi;<br />

• emociuri motivebi;<br />

• zneobrivi motivebi.<br />

mimarTvis forma unda iyos qmediTi. beWvdiT reklamaSi<br />

saWiroa saTauris gamoyofa, ilustraciebis gamoyeneba da<br />

feradi gaformeba. Tu mimarTvis gadacema xdeba radioTi an<br />

televiziiT, guldasmiT xdeba formulirebis SerCeva, xmovani<br />

monacemebis (saubris tembri, toni, danawevrebuli metyveleba)<br />

da metyvelebis saSualebebis gamosaxatavad wamyvani<br />

yuradRebas unda aqcevdes saxis gamometyvelebas, Jests, pozas,<br />

da Tu informaciis matarebels warmoadgens TviT saqoneli,<br />

maSin saWiroa yuradRebis gamaxvileba saqonlis faqturaze,<br />

aromatze, ferze, zomebze, formaze da a.S.<br />

sareklamo mimarTva unda iyos mokle, saintereso, damajerebeli,<br />

gasagebi, dinamikuri, gameorebadi, xatovani, originaluri.<br />

sainformacio — sareklamo masalebis sabazo saxeebia:<br />

sainformacio werili, komerciuli winadadeba, sareklamo<br />

furceli, bukleti, prospeqti, katalogi.<br />

• rogori unda iyos firmis reaqcia dacemis periodSi;<br />

• gasaRebis arxebis romel monawiles unda mieces davaleba<br />

win wawevisaTvis;<br />

• rogoria sareklamo mimarTvis Seqmnis Rirebuleba.<br />

radganac reklama orientirebulia moTxovnaze, warmo-<br />

Sobs gasaRebas da firmam Zalian frTxilad unda Seamciros<br />

biujeti. Tu dasaxuli miznebi reklamis kampaniis msvlelo-<br />

306


aSi ver miiRweva, maSin aucilebelia mieces Sefaseba gamoyenebuli<br />

reklamis saSualebebs da moxdes maTi Secvla.<br />

sareklamo biujetis damuSavebisas SeiZleba gamoyenebul<br />

iqnes Semdegi meTodebi:<br />

1) gaangariSebis meTodi ,,arsebuli saSualebebidan”, e.<br />

i. imdeni, ris saSualebasac iZleva firmis biujeti;<br />

2) gaangariSebis meTodi ,,procentebSi gayidvebis Tanxidan<br />

an saqonlis gasayidi fasidan” (magaliTad, 2%<br />

gayidvebis Tanxis);<br />

3) konkurentuli paritetis meTodi, rodesac firma<br />

adgens Tavisi biujetis dones Tavisi konkurentebis<br />

biujetis doneze;<br />

4) gaangariSebis meTodi ,,miznisa da amocanebidan gamomdinare”,<br />

rodesac stimulirebisaTvis biujeti<br />

formirdeba konkretuli miznebis SemuSavebis, amocanebis<br />

gansazRvris safuZvelze, romlebic unda gadaiWras<br />

am miznebis misaRwevad.<br />

mexuTe meTodi exeba sareklamo programis Sefasebas.<br />

arsebobs reklamis efeqtianobis Sefasebis sxvadsxva xerxi:<br />

testi reklamis gagebasa da damaxsovrebaze; azrisa da damokidebulebis<br />

Sefasebis meTodi; SekveTebisa da gayidvebis Sefaseba.<br />

reklamis gamoyenebas Tan axlavs gansazRvruli sirTuleebi:<br />

televizia, radio da a.S. ZviradRirebulia da ar SeiZleba<br />

iyos erTnairad qmediTi yvela saxis saqonelisaTvis.<br />

efeqtiani reklamis ZiriTadi principebia:<br />

� reklamis safuZveli unda iyos kargi idea;<br />

� myidveli ar iyidis imas, rac ar icis;<br />

� simarTle saqonlis Sesaxeb saWiroa ecnobos lamazad<br />

da srulad;<br />

� emociebi reklamaSi unda iyos mxolod dadebiTi;<br />

� argumentebi — mxolod reklamis sasargeblod;<br />

� saqonlis Rirseba srulad unda iqnes gaxsnili da<br />

ara SemoklebiT;<br />

� saqonlis Rirebuleba unda Seesabamebodes reklamis<br />

Rirebulebas (ZviradRirebul saqonels Wirdeba<br />

ZviradRirebuli reklama);<br />

� aucilebelia Tavisi auditoriis gaTvaliswineba;<br />

307


� reklamis stili da saxe unda iyos eqskluziuri, sakuTari.<br />

reklamis klasifikacias axdenen sxvadasxva niSnis safuZvelze.<br />

reklama SeiZleba iyos:<br />

— arasaTanado;<br />

— kontrreklama;<br />

— socialuri reklama;<br />

— faruli reklama.<br />

obieqtis mixedviT reklama SeiZleba iyos:<br />

— sasaqonlo;<br />

— prestiJuli.<br />

gamoyenebuli sainformacio saSualebebis mixedviT<br />

gamoiyofa:<br />

— klasikuri reklama masobrivi informaciis saSualebebSi;<br />

— pirdapiri reklama;<br />

— reklama saqonlis gasaRebis adgilebSi;<br />

— reklama informaciis axali saSualebebiT.<br />

arasaTanado reklamas warmoadgens arakeTilsindisieri,<br />

arasarwmuno, araeTikuri, aSkara tyuili reklama, romelSic<br />

daSvebulia Secdomebi misi Sinaarsisadmi arsebuli<br />

moTxovnebidan gamomdinare.<br />

kontrreklama aris arasaTanado reklamis uaryofa,<br />

romlis gavrceleba aucilebelia arasaTanado reklamiT gamowveuli<br />

Sedegebis likvidaciisaTvis.<br />

socialuri reklama warmoadgens sazogadoebriv da<br />

saxelmwifo interesebs da mimarTulia saqvelmoqmedo miznebis<br />

misaRwevad.<br />

faruli reklama aris reklama, romelic axdens momxmareblis<br />

mier gaucnobierebel zemoqmedebas mis aRqmaze<br />

radio, tele, video, audio, kinoproduqciis da a.S.. informaciis<br />

gavrcelebis sxva saSualebebis gziT. aseTi reklamis gamoyeneba<br />

dauSvebelia.<br />

sasaqonlo reklama — reklama, romelic axorcielebs<br />

produqciis reklamirebas da miznad isaxavs momxmareblis<br />

dawmunebas SeiZinos saqoneli.<br />

prestiJuli reklama — reklama, romelic anxorcielebs<br />

mTlianad sawarmos reklamirebas. mas xSirad korporaciul,<br />

safirmo reklamasac uwodeben. misi mizania sawarmos<br />

308


dadebiTi saxis propaganda da xels uwyobs sawarmos (firmis)<br />

imijis Seqmnas.<br />

klasikuri reklama mimarTulia anonimuri momxmareblisadmi<br />

radios, televiziis, gazeTebisa da Jurnalebis gamoyenebiT.<br />

reklama saqonlis gasaRebis obieqtebSi emyareba<br />

sxvadasxva saxis maCveneblebis, plakatebis, vitrinebis da<br />

sxva saSualebebis gamoyenebas. igi orientirebulia momxmarebelTa<br />

konkretul jgufze da anonimuria.<br />

pirdapiri reklama moicavs yvela im sareklamo Ronis-<br />

Ziebas, romelTa meSveobiTac reklamis Semqmneli werilobiT<br />

an sxva formiT, uSualod mimarTavs SerCeul miznobriv<br />

jgufs. pirdapiri reklamisTvis gamoiyeneba sareklamo werili,<br />

amanaTvaWrobis katalogebi da sxva saSualebebi.<br />

personaluri reklama saqonlis gamyidvelebis mier<br />

misi zepiri wardgenaa momxmareblis winaSe. reklamis es saxe<br />

Zalian efeqtiania, radgan informaciis gamavrceleblebi gamoiyurebian<br />

gacilebiT ufro sarwmunod. personalur reklamas<br />

ewevian ufro avtoritetuli pirebi TavianT mimdevrebs<br />

Soris.<br />

reklamis informaciis axal saSualebebs miekuTvneba<br />

reklama telefaqsis, videotestebis, sakabelo televiziis<br />

da radios, kompiuteruli qselis meSveobiT.<br />

14.3 personaluri gayidvebi<br />

marketinguli komunikaciis kompleqsis mniSvnelovani<br />

elementia personaluri gayidvebi. isini ganekuTvnebian<br />

pirdapiri <strong>marketingis</strong> saxes. personaluri gayidva zepiri<br />

wardgenaa saqonlze saubrisas erT an ramdenime potenciuri<br />

momxmareblisaTvis gayidvis ganxorcielebis mizniT. personaluri<br />

(piradi) gayidva iTvaliswinebs uSualo kontaqts<br />

erT personalur myidvelTan (an jgufTan) saqonlis prezentaciis<br />

gziT SekveTis miRebis mizniT, zogierT SemTxvevaSi<br />

ki pirdapiri miyidvis mizniT. aseT situacias aqvs adgili,<br />

rodesac firmis (kompaniis) warmomadgeneli uTanxmdeba Sexvedraze<br />

personalur klients, midis mis ofisSi da personalurad<br />

warudgens mas Tavisi kompaniis produqts. personaluri<br />

gayidvebi produqtis realizaciis gazrdis yvelaze<br />

efeqtiani xerxia, ramdenadac profesiulad momzadebuli<br />

309


gamyidveli yvelaze karg warmodgenas uqmnis klients mwarmoeblisa<br />

da produqtis Sesaxeb, magram sakmaod ZviradRirebulia,<br />

ramdenadac moiTxovs gamyidvelebis SerCevas, maT<br />

momzadebas, gadaadgilebis xarjebis dafarvas. igi yvelaze<br />

efeqtiania yidvis procesis TiTqmis yvela stadiaze rogoricaa<br />

samomxmareblo rCevisa da darwmunebis formirebis<br />

stadia, uSualod yidva-gayidvis aqtis ganxorcielebis stadia<br />

da sxva.<br />

reklamasTan SedarebiT personaluri gayidvebis teqnikisaTvis<br />

niSandoblivia gansazRvruli, mxolod misTvis<br />

damaxasiaTebeli Tvisebebi. magaliTad, igi xels uwyobs sxvadasxva<br />

urTierTobebis damyarebas — formaluridan (gamyidveli<br />

da myidveli) mtkice megobrobamde. gamyidveli cdilobs<br />

klientTan daamyaros ndobis kontaqti, ris Semdegac<br />

myidvels uCndeba movaleobis grZnoba masTan warmoebuli<br />

saubris gamo, yuri daugdos, reagireba moaxdinos, Tundac<br />

es reaqciebi dakavSirebuli iyos Tavazian madlierebasTan.<br />

personaluri gayidva yvelaze ZviradRirebuli meTodia<br />

firmis mier gamoyenebuli zemoqmedebebidan. piradi gayidvebis<br />

efeqtianoba gansxvavebulia samomxmareblo da sawarmoo<br />

daniSnulebis saqonlis bazrebis mixedviT. samomxmareblo<br />

saqonlis mwarmoebeli firmebi, romlebic awarmoeben<br />

samomxmareblo saqonels, Cveulebriv xarjaven fulad saxsrebs<br />

reklamaze, da amis Semdeg piradi gayidvebis organizaciaze.<br />

sawarmoo daniSnulebis saqonlis mwarmoebeli firma,<br />

piriqiT, gamoyofs fuladi saxsrebis mniSvnelovan nawils<br />

piradi gayidvebis organizaciaze, xolo fuladi saSualebebis<br />

darCenil nawils xarjavs gasaRebis stimulirebaze, reklamaze<br />

da sazogadoebasTan urTierTobaze (PR).<br />

310<br />

14.4 sazogadoebasTan urTierTobebi<br />

,,pablik rileiSnz” (PR) niSnavs ,,sazogadoebasTan urTier-<br />

Tobas”. masSi igulisxmeba firmis saqmianoba sazogadoebas-<br />

Tan, aucilebel socialur garemosTan kavSiris dasamyareblad<br />

sazogadoebrivi azris formirebis mizniT, e.i. sazogadoebrivi<br />

azris organizacia sawarmos (firmis) ufro warmatebuli<br />

funqcionirebisa da misi reputaciis amaRlebis mizniT.<br />

es aris urTierTobis xelovneba sazogadoebriv struq-


turebsa da moqalaqeebs Soris mTeli sazogadoebis interesebidan<br />

gamomdinare.<br />

cneba ,,sazogadoebrioba” aerTianebs Semdeg jgufebs:<br />

• adgilobrivi mcxovreblebi;<br />

• potenciuri momxmareblebi;<br />

• firmis mosamsaxureebi;<br />

• mimwodeblebi;<br />

• safinanso bazris warmomadgenlebi;<br />

• distributorebi;<br />

• momxmareblebi da sargeblobis uflebis mqone pirebi;<br />

• sazogadoebrivi azris Semqmnelebi an liderebi.<br />

sazogadoebasTan urTierTobis (PR) amocanebia:<br />

� firmis imijis formireba;<br />

� firmis kavSiris uzrunvelyofa masobrivi informaciis<br />

saSualebebTan;<br />

� muSaoba mosaxleobasTan;<br />

� muSaoba sazogadoebriv organizaciebTan;<br />

� muSaoba partniorebTan da konkurentebTan;<br />

� sazogadoebriobis informireba;<br />

� sazogadoebrivi azris zondireba;<br />

� sazogadoebrivi azris monitoringi;<br />

� warmomadgenlobiTi saqmianoba;<br />

� konfliqtebis profilaqtika;<br />

� firmis ,,megobarTa wris” formireba;<br />

� firmis krizisis daZleva;<br />

� sponsoroba.<br />

menejmentsa da marketingSi sazogadoebasTan urTier-<br />

Tobis rolsa da adgils naTlad warmogvidgens Semdegi sqema<br />

(nax. 14.5).<br />

rogorc sqemidan Cans mWidro urTierTdamokidebuleba<br />

da urTierTkavSiri arsebobs sazogadoebasTan urTierTobas,<br />

marketingsa da menejments Soris. amasTan ar arsebobs<br />

maT Soris ierarqiuli daqvemdebarebis damokidebuleba.<br />

menejmenti sazogadoebasTan urTierTobis winaSe ayenebs<br />

saerTo da konkretul amocanebs, romlebic ukavSirdebian<br />

firmis saqmianobis gansazRvrul periodebs, uzrunvelyofen<br />

organizaciisa da marTvis procesis erTianobas.<br />

311


marketingi sazogadoebasTan urTierTobas aniWebs gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas firmis saqmianobis saboloo miznis<br />

misaRwevad — maqsimalurad SesaZlebeli mogebis miReba. PR-i<br />

marketingTan damokidebulebaSi TamaSobs dazvervis rols,<br />

romelic mowodebulia placdarmis mosamzadeblad, SemdgomSi<br />

marketinguli saqmianobis warmatebiT gasaSlelad.<br />

nax. 14.5 kavSirurTierToba sazogadoebasTan<br />

sazogadoebasTan urTierTobis rogorc saSualebebi,<br />

aseve meTodebi arsebiTad gansxvavdebian <strong>marketingis</strong> Sesabamisi<br />

instrumentebisagan. ase magaliTad, marketinguli reklamisagan<br />

gansxvavebiT sazogadoebasTan urTierTobis RonisZiebebi:<br />

� tardeba, rogorc wesi, Cumad da SeumCnevlad;<br />

� gaTvlilia ara pirdapir efeqtze, aramed xangrZliv<br />

moqmedebaze;<br />

� tardeba ara ,,aq da axlave”, aramed mniSvnelovani periodis<br />

ganmavlobaSi sxvadasxva adgilebSi;<br />

� ar ukavSirdeba, iSviaTi gamonaklisis garda, gansaz-<br />

Rvrul saqonels da misi bazarze gamotanis aucileblobas;<br />

312


� amitom isini ,,ikvebebian” sxvadasxva dafinansebis<br />

wyaroebidan: reklama — saqonlis <strong>marketingis</strong> xarjTaRricxviT,<br />

xolo PR — firmis ganviTarebis fondidan;<br />

� iyeneben tradiciul sareklamo xerxebs mxolod<br />

SezRudulad;<br />

� maTi dagegmva, organizacia da marTva xorcieldeba<br />

firmis xelmZRvanelobis da ara <strong>marketingis</strong> samsaxuris<br />

mier.<br />

sazogadoebasTan urTierTobis ZiriTadi obieqtebia:<br />

• mosaxleoba;<br />

• momxmareblebi;<br />

• sabazro garemo;<br />

• sazogadoebrivi organizaciebi;<br />

• marTvis saxelmwifo da adgilobrivi organoebi;<br />

• masobrivi informaciis saSualebebi;<br />

• personali da ,,firmis megobrebi”.<br />

sazogadoebasTan urTierTobis saSualebebi SeiZleba<br />

daiyos sam did jgufad:<br />

– verbaluri;<br />

— araverbaluri;<br />

— damxmare.<br />

verbaluri, e. i. metyvelebiTi saSualebebi ZiriTadia,<br />

romlebic uzrunvelyofen sazogadoebisaTvis misawodebeli<br />

ZiriTadi azris mokled, zustad da gasagebad gadmocemas.<br />

verbaluri saSualebebi unda pasuxobdnen Semdeg moTxovnebs:<br />

� Seicavdes aucilebel masalas;<br />

� misi saTanado saxiT gadmocema;<br />

� sworad unda iqnes adresirebuli;<br />

� zustad unda iqnes orientirebuli adgilisa da<br />

drois mixedviT.<br />

verbaluri saSualebebi SeiZleba iyos rogorc zepiri,<br />

aseve werilobiTi. sazogadoebis winaSe zepir gamosvlebs<br />

SeuZliaT Semdegi amocanebis gadaWra:<br />

� auditoriis informireba firmis saqmianobis Sesaxeb;<br />

� auditoriis kavSiris organizeba firmasTan;<br />

313


� saqonlis win wawevisaTvis xelis Sewyoba;<br />

� novaciis uzrunvelyofa.<br />

teqstobrivi masala SeiZleba gadacemuli iqnes Semdegi<br />

formiT:<br />

� prezentaciaze gamosasvlelad:<br />

� pres-relizi (an nius – relizi):<br />

� sareklamo teqsti;<br />

� saqonlis aRweriloba;<br />

� analitikuri masala;<br />

� werilebi masobrivi informaciis saSualebebisaTvis;<br />

� reportaJisaTvis;<br />

� narkvevisa da esses saxiT.<br />

araverbalur saSualebebSi igulisxmeba: Jestebi, gamomsvlelis<br />

sxeulis mdgomareobis cvlileba, misi garegnobis Taviseburebebi<br />

da a. S.<br />

araverbaluri saSualebis gamoyenebis mniSvneloba ganisazRvreba<br />

imiT, rom arametyvelebiTi gziT gadaecema gadasacemi<br />

informaciis naxevarze meti, maSin rodesac verbaluri<br />

gziT gadaecema — 10%-ze naklebi.<br />

sazogadoebasTan urTierTobis mTavari amocanaa firmis<br />

pablisitisa da imijis formireba.<br />

pablisiti aris firmis garegnuli saxe. es aris is, Tu<br />

rogor warsdgeba firma gare samyaros winaSe.<br />

termini ,,pablisiti” gamoiyeneba ori mniSvnelobiT.<br />

pirveli, es aris sajarooba, cnobadoba, popularoba. meore,<br />

Tu mxedvelobaSia misaRebi sawarmos (firmis) marketinguli<br />

sistema, es aris saqonelze (momsaxurebaze) moTxovnis upirovno<br />

stimulireba an saqmianoba gamoqveynebis (gazeTSi) sa-<br />

SualebiT an sasurveli prezentaciis miReba radioSi, televiziaSi,<br />

an scenaze, romlebic ar anazRaurdeba garkveuli<br />

sponsoris mier.<br />

pablisitis miznebi miiRweva upiratesad masobrivi informaciis<br />

saSualebebiT.<br />

firmis imiji aris firmis saxe, reputacia, sazogadoebis,<br />

momxmareblebisa da klientebis Sexeduleba firmis<br />

314


prestiJis, misi saqonlisa da momsaxurebis Sesaxeb (prof. g.<br />

SublaZe). 1<br />

kargi imijis Seqmna erT-erTi sakvanZo rgolia bazarze<br />

firmis saqonlis win wawevis, konkurenciul brZolaSi upiratesobis<br />

miRwevisaTvis. gamoyofen firmis imijs, markis<br />

imijs, saqonlis imijs.<br />

pablisiti da firmis imiji ganuyoflad arian dakavSirebuli<br />

erTmaneTTan da maTi uzrunvelyofa xdeba erTi da<br />

igive moqmedebebis ganxorcielebiT. es moqmedebebi pirobi-<br />

Tad SeiZleba daiyos damoukidebeli azris mqone RonisZiebebis<br />

or did jgufad:<br />

� RonisZiebebi, romlebic uzrunvelyofen firmis organizaciuli<br />

kulturisa da stilis formirebas;<br />

� specialuri (miznobrivi) RonisZiebebi;<br />

firmis organizaciuli kulturisa da stilis formirebis<br />

RonisZiebebi qmnian:<br />

• TanamSromelTa garegnul saxes;<br />

• sistemur dizains;<br />

• safirmo stils.<br />

sazogadoebasTan urTierTobis specialuri (miznobrivi)<br />

RonisZiebebis saxiT gamoiyeneba:<br />

• prezentaciebi;<br />

• ceremoniebi da aqciebi;<br />

• konferenciebi;<br />

• Sexvedrebi;<br />

• Ria karis dReebi;<br />

• mrgvali magidebi;<br />

• gamofenebi da bazrobebi;<br />

• RirsSesaniSnavi TariRebi;<br />

• miReba da sxva RonisZiebebi.<br />

pablisitis strategiis SerCva iwyeba moTxovnilebebisa<br />

da SesaZleblobebis realuri SefasebiT, rogorc emociuri,<br />

aseve praqtikuli TvalsazrisiT. PR — kampaniis momzadebisas<br />

yvelaze efeqtiani pablisitis misaRwevad aqtiurad<br />

iyeneben Sesabamis RonisZiebebs.<br />

1 marketingi, dasax. wigni, gv. 285<br />

315


firmis saqonlis pablisitis dasamuSaveblad saWiroa<br />

geografiuli Taviseburebebis gaTvaliswineba. TiToeul<br />

saqonels (momsaxurebas) gaaCnia gavrcelebis bunebrivi saz-<br />

Rvrebi. es sazRvrebi SeiZleba iyos adgilobrivi (regionuli),<br />

erovnuli an saerTaSoriso. sazRvrad SeiZleba miCneuli<br />

iqnes sawarmos (firmis) teritoriis da potenciuri momxmareblebis<br />

sacxovrebeli adgili. amasTan did mniSvneloba<br />

eniWeba klimatur pirobebs, saWiroa daculi iqnes pablisitis<br />

masStaburoba: Tu pablisiti tardeba erovnuli masStabiT,<br />

saWiro ar aris informaciis dublireba adgilobriv bazarze.<br />

magram amasTan aucilebelia imis mxedvelobaSi miReba,<br />

rom pablisitis formirebisaTvis gaweuli Zalisxmevis<br />

didi nawili saqmianobis sferos sazRvris miRma ixarjeba<br />

amaod. Tu saqmianobis masStabebi regionulia an erovnuli,<br />

maSin pablisitis kampania unda Seesabamebodes maT. am Sem-<br />

TxvevaSi ukeTesia konsultireba gayidvebis samsaxurTan dazustebis<br />

TvalsazrisiT, Tu romeli raionebi saWiroeben<br />

gansakuTrebul yuradRebas.<br />

TiToeul saqonels (momsaxurebas) yavs Tavisi momxmarebeli.<br />

pablisitis kampaniis dagegmvisa da sainformacio mimarTvebis<br />

Sedgenis dros saWiroa momxmarebelTa yvela jgufis<br />

interesebis gaTvaliswineba. arsebobs momxmarebelTa<br />

mravali jgufebi gansakuTrebuli interesebiT: mecnierebi,<br />

xelovnebis moRvaweebi, pensionerebi, mogzaurebi, damsveneblebi<br />

da a.S. amitom racionaluria bazarze saqonlis win waweva<br />

ara erTi, aramed potenciuri momxmareblebis ramdenime<br />

jgufisaTvis, rac Tavis mxriv moiTxovs. pablisitis gegmis<br />

damuSavebas Sesabamisi prioritetebis gamoyofiT.<br />

pablisitis kampaniis dawyebisas an programis momzadebisas<br />

saWiroa zustad ganisazRvros rogori informacia arsebobs:<br />

faqtebi, axali ambebi, firmis istoria, saqoneli. es<br />

SeiZleba iyos informacia adamianebis samaxsovro TariRebis,<br />

axali winadadebebis, vaWrobis organizaciis, originaluri<br />

Canafiqris, axali personalis mozidvis Sesaxeb. momxmarebelTa<br />

yuradRebis mipyroba SeiZleba cnobili pirovnebebis<br />

saqonliT dainteresebis demonstrirebiT. Tu saqoneli<br />

iwarmoeba istoriul adgilas, maSin es yvelaze xelsayrelia<br />

pablisitis aqciis Casatareblad.<br />

pablisitis kampaniis Catarebis win aucilebelia saqonlis<br />

profesiuli suraTebis gakeTeba, saintereso da cnobi-<br />

316


li adamianebis mier gansakuTrebul situaciebSi maTi gamoyenebis<br />

ukeTesad Cveneba. saqonlis aseTi specialuri fotoebi<br />

TvalsaCinos xdis mis Rirsebebs rogorc Cveulebriv momxmareblisaTvis,<br />

aseve profesionalebisaTvis.<br />

rogorc wesi, igegmeba saxeobrivi Cvenebebi (fotosuraTebi,<br />

produqciis nimuSebi, sademonstracio modelebi),<br />

romlebsac SeuZliaT interviu gaxadon ufro damajerebeli<br />

da saintereso. SeiZleba werilobiT mimarTva radio da televiziis<br />

interviuerebisaTvis, firmis warmomadgenlebTan<br />

Sexvedris SeTavazebis mizniT, rac bunebrivia gaafarTovebs<br />

sainformacio vels.<br />

pablisitis programa unda iyos kargad mofiqrebuli,<br />

gamarTuli eniT dawerili, logikuri, unda SeeZlos Zlieri<br />

STabeWdilebis moxdena, realuri, moqnili da a.S.<br />

pablisitis gegma gulisxmobs, upirveles yovlisa, miznis<br />

gansazRvras da Semdeg informaciuli saSualebis SerCevas,<br />

romelsac gaaCnia farTo auditoria da didi tiraJi. aucilebelia<br />

myidvelebis mozidva aqciebiT, konkursebiT, prezentaciebiT,<br />

romlebic tardeba masobrivi sainformacio sa-<br />

Sualebebis daxmarebiT an gayidvis adgilebze. SeiZleba aseve<br />

latariis gaTamaSeba. mizanSewonilia agreTve broSurebis gamoSveba<br />

saqonlis gamoyenebis Sesaxeb, televiziisa da radiosaTvis<br />

programis organizeba, pres-relizis gamoSveba, romlebic<br />

Seicaven informacias saqonlisa da misi gamoyenebis SefuTvis<br />

Sesaxeb da a. S.<br />

sazogadoebasTan urTierTobis umniSvnelovanesi amocanebia<br />

sazogadoebis informireba biznesis axali Sedegebisa<br />

da siaxleebis Sesaxeb, siaxleebis demonstracia saqmian<br />

Sexvedrebze, konferenciebze, lanCze komunikaciuri teqnikis<br />

gamoyenebiT. mizanSewonilia firmebSi Seiqmnas gansaz-<br />

Rvruli pres-centrebi, moewyos gamofenebi. gamofenebs Tan<br />

axlavs ormagi efeqti: produqciis demonstracia da personaluri<br />

kontaqtebi. amitom saWiroa gamofenebis gulmodginebiT<br />

dagegmva sareklamo kampaniisa da PR — aqciis miznebidan<br />

gamomdinare, Temis SerCeva, ganlageba da proeqtireba.<br />

miznis SerCevis dros ZiriTad amocanad dasaxuli unda<br />

iqnes arsebuli momxmareblis SenarCuneba da potenciuri<br />

momxmareblis mozidva (cxrili 14.3).<br />

317


318<br />

cxrili 14.3.<br />

miznebis klasifikacia momxmarebelTa SenarCunebisa<br />

da mozidvisaTvis<br />

momxmarebelTa<br />

kategoriebi<br />

arsebuli<br />

momxmareblebi<br />

potencuiri<br />

momxmareblebi<br />

gayidvis mizani sawarmos (firmis)<br />

mizani<br />

kavSiris SenarCuneba.<br />

informireba,<br />

Setyobinebis gadacema.<br />

damatebiTi gayidvebis<br />

stimulireba<br />

kontaqtebi prospeqtebis<br />

daxmarebiT. saWiroebebis<br />

gansazRvra. informaciis<br />

gadacema. kavSiri<br />

Semdgomi kontaqtisa an<br />

gayidvisaTvis<br />

imijis dacva,<br />

produqciis aprobacia<br />

(gamocda).<br />

kompetenturi<br />

adamianebis mozidva.<br />

saqonlis farTo<br />

eqspozicia<br />

imijis Seqmna.<br />

produqciis aprobacia<br />

(gamocda).<br />

kompetenturi<br />

adamianebis mozidva<br />

sazogadoebasTan urTierTobas Tan axlavs negatiuri<br />

momentebic, romlebic dakavSirebulia sazogadoebaSi miRebuli<br />

qcevis normebis darRvevasTan an magaliTad, presaSi<br />

gamoqveynebuli cnoba firmis saqmianobis Sedegad gare garemos<br />

dabinZurebis Sesaxeb. momxmareblis fsiqologiaSi xSirad<br />

firmis uaryofiTi pablisitis gadatana xdeba mis produqtze.<br />

es imas niSnavs, rom yovelTvis aucilebelia Sem-<br />

Txvevis gaTvaliswineba, romelsac gaaCnia negatiuri gavlena<br />

firmis imijze, amitom PR — is specialistma maqsimaluri<br />

Zalixmevis gamoyenebiT unda SesZlos uaryofiTi efeqtis minimumamde<br />

dayvana.<br />

maSasadame sazogadoebaTan urTierTobis samsaxurma<br />

unda uzrunvelyos:<br />

— presasTan urTierToba;<br />

— produqtis sajarooba;<br />

— sazogadoebasTan urTierToba;<br />

— lobireba (urTierTobebis Seqmna—SenarCuneba kanonmdeblebTan<br />

da samTavrobo warmomadgenlebTan);<br />

— investorebTan urTierToba;


— sazogadoebrivi urTierTobebi donorebsa da arakomerciuli<br />

organizaciis wevrebTan finansuri an nebayoflobiTi<br />

mxardaWeris mopovebis mizniT.<br />

sazogadoebasTan urTierTobebi (PR) Serwymuli unda<br />

iyos stimulirebis sxva formebTan firmis integrirebuli<br />

marketinguli komunikaciebis mTliani Zalisxmevis fargleb-<br />

Si.<br />

14.5 gasaRebis stimulireba<br />

gasaRebis stimulireba (sales promucion) marketinguli<br />

komunikaciis kompleqsis erT-erTi umniSvnelovanesi<br />

elementia. marketinguli komunikaciis kompleqss stimulirebis<br />

kompleqssac uwodeben, romelic moicavs firmis komunikaciebs<br />

SuamavlebTan, momxmareblebTan, sakontaqto auditoriasTan.<br />

stimulirebaSi igulisxmeba im saSualebebis erToblioba,<br />

romelTac sawarmo (firma) iyenebs saqonlis win wawevis<br />

mizniT misi samomxmareblo Tvisebebis Sesaxeb monacemebis<br />

gasavrceleblad da mis RirsebebSi miznobrivi momxmareblebis<br />

dasarwmuneblad.<br />

stimulirebis ZiriTadi saSualebebia: gasaRebis stimulireba,<br />

reklama, propaganda da personaluri gayidva.<br />

<strong>marketingis</strong> amocanebis gadawyveta mxolod klasikuri<br />

reklamis saSualebiT xSirad arasakmarisia. amitom aqtiurad<br />

gamoiyeneba saqonlis win wawevis iseTi instrumenti rogoricaa<br />

gasaRebis stimulireba.<br />

gasaRebis stimulireba aris waxalisebis RonisZieba-<br />

Ta sistema, romelic mimarTulia saqonlis realizaciis moculobebis<br />

gadidebaze. igi moicavs: momxmarebelTa stimulirebas,<br />

gayidvebis stimulirebas da sawarmos savaWro personalis<br />

stimulirebas.<br />

gasaRebis stimulireba saqmianobis specialuri saxea.<br />

stimulirebis mizania bazris damatebiTi wilis dapyroba da<br />

dakaveba, saqonlis yidvis an gayidvis waxalisebisaTvis biZgis<br />

mimcemi RonisZiebebis gamoyeneba, bazris mxridan Zlieri<br />

da operatiuli sapasuxo reaqciis gamosawvevad myidvelebis<br />

mozidvis mizniT.<br />

gasaRebis stimulirebis procesSi gamoyenebuli saSualebebi<br />

mravalferovania, romelTa saerTo niSan-Tvisebebia:<br />

319


— mimzidveloba da informaciuloba;<br />

— saqonlis yidvis survilis aRZvra;<br />

— miwveva saqonlis sayidlad.<br />

stimulirebis saSualebebis struqturis ganmsazRvreli<br />

faqtorebia: sasaqonlo bazris tipi, saqonlis gayidvis<br />

strategia, saqonlis SesaZenad myidvelTa mzadyofnis xarisxi,<br />

saqonlis sasicocxlo cikli.<br />

gasaRebis stimulirebis obieqtebia:<br />

� momxmareblebi (saboloo myidvelebi);<br />

� vaWrobis sferos muSakebi (sacalo da biTumad movaWreebi);<br />

� biznes myidvelebi (biznesis stimulireba);<br />

� sakuTari savaWro personali (gayidvebis personalis<br />

stimulireba).<br />

momxmarebelTa stimulirebisTvis gamoiyeneba Semdegi<br />

konkretuli saSualebebi da xerxebi:<br />

• nimuSebis gavrceleba;<br />

• kuponebi;<br />

• SefuTva SeRavaTian fasebSi;<br />

• premiebi;<br />

• CasarTveli talonebi;<br />

• konkursebi;<br />

• eqspoziciebi;<br />

• demonstraciebi.<br />

nimuSebis gavrcelebiT momxmareblis stimulireba<br />

axali saqonlis misTvis SeTavazebis yvelaze ZviradRirebuli<br />

da efeqtiani xerxia. nimuSebi, rogorc wesi, vrceldeba<br />

ufasod.<br />

kuponi sertifikatia, romelic konkretuli saqonlis<br />

yidvis procesSi mis mflobels aZlevs winaswar SeTanxmebuli<br />

ekonomiis miRebis SesaZleblobas.<br />

SefuTva SeRavaTian fasSi Tavisi SinaarsiT momxmareblisaTvis<br />

Cveulebriv fasTan SedarebiT naklebi fasis Se-<br />

Tavazebaa gansazRvruli pirobiT. informacia am pirobebze<br />

Tavsdeba etiketze an saqonlis safuTavze.<br />

premiaSi, rogorc gasaRebis stimulirebis saSualeba-<br />

Si, igulisxmeba saqoneli, romelic sakmaod iaf fasSi an ufasod<br />

daerTvis sxva saqonels waxalisebis saxiT. premiis rol-<br />

320


Si SeiZleba gamovides TviTon SefuTvac, Tu is mravaljeradi<br />

gamoyenebisaa.<br />

CasarTveli talonebi premiis specifikuri saxea, romelic<br />

miecemaT momxmareblebs saqonlis yidvis procesSi.<br />

maT SeuZliaT isini gacvalon saqonelze specialur gamcvlel<br />

punqtebSi.<br />

konkursebi ewyoba momxmarebelTa mozidvis mizniT.<br />

winaswar gamocxaddeba konkursis pirobebi, romelTa sauke-<br />

Tesod Semsrulebelni specialuri Jiuris gadawyvetilebiT<br />

jildovdebian sxvadasxva saxis premiiT.<br />

konkursebi momxmareblebs saSualebas aZlevs moigon<br />

naRdi fuli, mogzauroba da sxvadasxdva saqoneli sakuTari<br />

iRblisa Tu Zalisxmevis wyalobiT.<br />

eqspozociebi da demonstraciebi ewyoba saqonlis gayidvis<br />

adgilebze am mizniT specialurad damzadebuli saSualebebis,<br />

firniSebis, plakatebis gamoyenebiT. maTi mowyobis<br />

mizania momxmareblis daintereseba saqonlis SesyidviT.<br />

CaTvla gulisxmobs saqonlis pirobiTi erTeulis fasze<br />

daTmobis SeTavazebas drois gansazRvrul monakveTSi misi<br />

yidvis SemTxvevaSi.<br />

mwarmoeblebis mier gayidvis stimulirebisaTvis gaweuli<br />

xarjebidan, sacalo da biTumad movaWreebis stimulirebaze<br />

gacilebiT meti modis (78 %), vidre uSualod momxmareblebze<br />

(22 %).<br />

vaWrobis stimulirebis saSualebebia: konkursebi,<br />

premiebi, gamofenebi, ufaso saqoneli da a.S.<br />

biznesis stimulirebis saSualebebi. gamoiyeneba biznesis<br />

marTvis procesSi yidvis stimulirebis, myidvelTa dajildovebisa<br />

da realizatorTaTvis motivaciis Seqmnis mizniT.<br />

biznesis stimulirebis saSualebebia: savaWro Sou, gayidvebis<br />

konkursebi da stimulirebis is saSualebebi, romlebic<br />

gamoiyeneba momxmarebelTa da vaWrobis stimulirebisaTvis.<br />

vaWrobisa da firmis sakuTari personalis gayidvebis<br />

stimulireba moicavs waxalisebis mravalferovan saSualebebs:<br />

sxvadasxva saxis premias, konkurssa da konferencias.<br />

maTi mizani ar aris mxolod sakuTari savaWro personalis<br />

Zalisxmevis amaRleba saqonlis realizaciis procesSi. isini<br />

uzrunvelyofen agreTve TanamSromlebSi sawarmosadmi dadebiTi<br />

damokidebulebis Camoyalibebas.<br />

321


aRniSnuli stimulirebis saSualebebidan TiToeuls<br />

bevri unikaluri Tviseba gaaCnia. isini izidaven momxmarebelTa<br />

yuradRebas da SesyidvisaTvs qmnian Zlier wamaxalisebel<br />

stimulebs. maTi gamoyeneba xels uwyobs gayidvebis<br />

maCveneblebis gazrdas. gayidvis stimulirebis efeqtebi,<br />

xSirad, moklevadiania. igi reklamisa da personaluri gayidvebisagan<br />

gansxvavebiT, ar aris efeqtiani brendis grZelvadian<br />

upiratesobaTa SeqmnisaTvis.<br />

gasaRebis stimulirebis saSualebebis SerCevis safuZvelze<br />

muSavdeba sawarmos (firmis) gasaRebis stimulirebis<br />

programa. gayidvis stimulirebis programis Seqmnisas, Tavdapirvelad,<br />

unda ganisazRvros visze iqneba mimarTuli stimulirebis<br />

RonisZiebebi (momxmareblebze, saqmian partniorebze<br />

an distributorebze, maT Soris savaWro personalze)<br />

da romeli stimulirebis saSualebebiT iqneba isini ganxorcielebuli.<br />

amasTan ganisazRvreba stimulirebis RonisZiebebis<br />

Catarebis intensiuroba, stimulebis gamoyenebis pirobebi,<br />

gasaRebis stimulirebis RonisZiebebis Casatarebeli<br />

periodebi da biujeti. stimulirebis programis realizaciis<br />

uzrunvelyofas firma axorcielebs rogorc sakuTari gasaRebis<br />

samsaxuris, aseve im firmebis meSveobiT, romelTa<br />

saqmianobac gasaRebazea specializebuli da kargad ician<br />

reklamirebis meTodebi da saSualebebi.<br />

informaciuli teqnologiebis ganviTarebam, internetma<br />

arsebiTad Secvala produqtis gayidvis stimulirebis<br />

tradiciuli formebi da saSualebebi, xeli Seuwyo savaWro<br />

qselis gafarToebas da safuZveli Cauyara onlain - momsaxurebas.<br />

322


Tavi 15. internet-marketingi<br />

15.1. interneti da misi roli <strong>marketingis</strong> ganviTarebaSi<br />

ukanasknelma teqnologiurma miRwevebma, kerZod kompiuteruli<br />

teqnologiebis ganviTarebam, gansakuTrebiT internetis<br />

farTo gamoyenebam, Seqmna e.w. axali ekonomika. miuxedavad<br />

imisa, rom bolo wlebSi, amasTan dakavSirebiT far-<br />

To debatebi mimdinareobda, Zalian bevri iTavisebs im azrs,<br />

rom interneti da sxva axali teqnologiebi firmis mTlian da<br />

maT Soris marketingul saqmianobasa da momxmarebelze mniSvnelovan<br />

gavlenas axdenen. warsulSi arsebuli bevri tradiciuli<br />

marketinguli strategia da taqtika — masobrivi marketingi,<br />

produqciis standartizacia, mediareklamireba, vaWroba<br />

maRaziebis saSualebiT da sxva e. w. Zvel ekonomikaze iyo morgebuli.<br />

aseTi strategia da taqtika axali ekonomikis pirobebSic<br />

mniSvnelovania; Tumca, <strong>marketingis</strong> samsaxurebs iseTi axali<br />

strategiebisa da praqtikis ganviTarebac mouwevT, romlebic<br />

dRevandel axal garemos ukeTesad moergeba.<br />

saerTaSoriso biznesis ganviTarebaSi mTavar rols TamaSoben<br />

iseTi faqtorebi, rogorebicaa teqnologia, globalizacia,<br />

garemos dacva da sxva. ganvixilaven oTx specifikur<br />

Zalas, romlebic Seadgenen axali cifruli epoqis safuZvels<br />

(ix. nax 15.1):<br />

nax. 15.1 Zalebi, romlebic monawileoben cifruli<br />

epoqis formirebaSi<br />

323


dijitalizacia da dakavSirebis unari, internetis<br />

`afeTqeba”, SuamavalTa axali tipebi, myidvelze morgeba<br />

(customization) da myidvelze delegireba (castomerization) cifruli<br />

(eleqtronuli) epoqis gzavnilebia.<br />

warsulSi bevri mowyobiloba da sistema — satelefono<br />

sistemebi, majis saaTebi, audio-video aparatura, sawarmoo<br />

procesebis marTvisa da kontrolis sistemebi — analoguri<br />

informaciiT operirebda. analogiuri informacia ganuwyvetliv<br />

icvleba fizikuri aRgznebis adekvaturad. dRes,<br />

Tanamedrove mowyobilobebisa da sistemebis umravlesoba<br />

cifrul informaciaze muSaobs, romelic warmoadgens nulebisa<br />

da erTianebis nakads, anu bitebs. teqsti, monacemebi,<br />

bgera da gamosaxuleba bitebis nakadad SeiZleba gardaiqmnas.<br />

magaliTad, leptopi Tavis aTasobiT programaSi bitebiT<br />

manipulirebs. programuli uzrunvelyofa Seicavs cifrul<br />

informacias operaciuli sistemebis, kompiuteruli<br />

TamaSebis, sainformacio sacavebisa Tu sxva daniSnulebisaTvis.<br />

erTi mowyobilobidan an adgilidan meoreze informaciis<br />

bitebis saxiT gadacema moiTxovs dakavSirebis unars —<br />

satelekomunikacio qsels. dRes msoflio biznesis udidesi<br />

nawili qselebiT imarTeba, romlebic momxmareblebs (sazogadoebas)<br />

da firmebs akavSirebs erTmaneTTan. intraneti<br />

aris qseli, romelic firmis SigniT TanamSromlebs akavSirebs<br />

erTmaneTTan da agreTve firmis qselTan. eqstraneti<br />

aris qseli, romelic firmas akavSirebs Tavis mimwodeblebsa<br />

da distributorebTan. da bolos, interneti aris farTo sazogadoebrivi<br />

qseli — kompiuteruli qselebis erToblioba,<br />

romelic erTmaneTTan akavSirebs yvela kategoriis momxmarebels<br />

mTels msoflioSi da qmnis uzarmazar `informaciul<br />

saTavsos”. interneti aris erTi didi `sainformacio magistrali”,<br />

romelsac SeuZlia erTi adgilidan meoreze informaciis<br />

saocari siswrafiT gadacema.<br />

msoflio sainformacio qselisa (World Wide Web) da vebbrauzerebis<br />

(Web browsers) SeqmniT, 1990-ian wlebSi interneti<br />

ubralo sakomunikacio iaraRidan revoluciur teqnologiaSi<br />

gadaizarda. XX saukunis bolo aTwleulis ganmavloba-<br />

Si, internet-momxmareblebis raodenoba msoflioSi mniSvnelovnad<br />

gaizarda. 2003 wlis damdegs, internetis SeRwevado-<br />

324


am aSS-Si 67%-s miaRwia. axla internets 160 mln-ze meti adamiani<br />

iyenebs. yovelTviurad, 2 mln-ze meti amerikeli pirvelad<br />

iwyebs internetiT sargeblobas.<br />

2000 wlisaTvis, dot-com-ebiT sargeblobam, praqtikulad,<br />

kraxi ganicada, ramac teqnologiuri danaxarjebis<br />

ukusvla gamoiwvia. miuxedavad amisa, gamokvleva cxadyofs,<br />

rom internetiT sargebloba msoflios mosaxleobis mier<br />

calsaxad moimatebs. amasTanave, gaizrdeba swrafi internetis<br />

momxmarebelTa ricxvi. uaxlesma gamokvlevebma aCvena,<br />

rom aSS-s ojaxebis 31 procenti internetSi CarTulia ma-<br />

RalsiCqariani, farTozoliani kavSirebis saSualebiT.<br />

msoflioSi internetis gamoyenebis zrdam gamoiwvia e.w.<br />

axali ekonomikis formireba. interneti axali aTaswleulis<br />

revoluciuri teqnologiaa, romelic aZlierebs momxmareblebisa<br />

da biznesis urTierTkavSirs. axali ekonomikis TiTqmis<br />

yvela inovacias Soris, romelTac bolo aTwleulSi iCines Tavi,<br />

internetma yvelaze mniSvnelovani, sxvagvarad rom vTqvaT,<br />

`saukeTeso mxardamWeris” roli Seasrula. interneti momxmareblebsa<br />

da firmebs saSualebas aZlevs, ,,Tagvis’’ erTi `dawkapunebiT~,<br />

moipovon da gaiziaron uzarmazari moculobis informacia.<br />

ukanasknelma gamokvlevebma cxadyo, rom momxmareblebi<br />

mniSvnelovani cxovrebiseuli gadawyvetilebebis miRebamde,<br />

informacias internetis meSveobiT moipoveben. yoveli<br />

sami momxmareblidan erTi maqsimalurad eyrdnoba internetis<br />

informacias iseT qmedebaTa ganxorcielebisas, rogoricaa<br />

skolis SerCeva, manqanis yidva, samsaxuris moZebna,<br />

avadmyofobis dadgena Tu investiciebTan dakavSirebuli gadawyvetilebebis<br />

miReba. saSualod aSS-Si, internetis momxmarebeli<br />

veb-s saxlidan TveSi 30-jer stumrobs, xolo samsaxuridan<br />

— TveSi 66-jer, TiToeuli aseTi viziti ki 30 wuTi<br />

grZeldeba. amdenad, dRevandel bazrebze konkurentunarianobis<br />

SesanarCuneblad, firmebma unda aiTvison internetteqnologiebi;<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi, isini TamaSgare<br />

mdgomareobaSi aRmoCndebian.<br />

axalma teqnologiebma aTasobiT indmewarme (biznesmeni)<br />

da firma internet-kompaniebis anu e.w. dot-com-ebis Seqmnamde<br />

miiyvana im imediT, rom oqros sabados miagnebdnen.<br />

pirveli internet-kompaniebis (Amazon.com, Yahoo, Expedia da<br />

sxva mravali) saocarma warmatebam bevri aRiarebuli firmis<br />

325


(mwarmoeblisa da sacalo movaWris) SiSi gamoiwvia. magali-<br />

Tad, Barnes&Noble, romelic wignebs mxolod sacalo maRaziebSi<br />

yidda, sakmaod SeSfoTda Amazon.com-is saSualebiT wignebis<br />

onlain-gayidvebis zrdiT; TviT udidesma samogzauro<br />

saagentoebma SiSis TvaliT dauwyes yureba Web-ze momuSave<br />

saagentoebs, rogorebic arian Expedia da Travelocity. maRaziaTa<br />

qselebSi wignebiT, musikaluri produqciiT, yvavilebiTa Tu<br />

sxva produqciiT sacalo movaWreebs, agreTve, samogzauro<br />

saagentoebs, safondo birJis brokerebsa da manqanebis dilerebs<br />

realuri safiqrali miecaT, radganac konkurentebma<br />

TavianTi produqtebisa da momsaxurebis gayidvebi internetis<br />

meSveobiT, arnaxulad gazardes. gaCnda realuri safrTxe<br />

imisa, rom isini ugulebelyofilni iqnebodnen axali<br />

eleqtromovaWreebis mier anu aRmoCndebodnen mniSvnelovani<br />

procesebis miRma am axali tipis Suamavlobis gamo.<br />

SuamavalTa axali tipebis formirebam da arxebiT ur-<br />

TierTobebis axalma formebma firmebi aiZula gadaexedaT,<br />

Tu rogor emsaxurebian isini TavianT bazrebs. Tavdapirvelad<br />

aRiarebuli, tradiciuli firmebi (magaliTad, Staples,<br />

Barnes&Nobles, Merrill Hynch) ar Cqarobdnen im imediT, rom agresiuli<br />

virtualuri (eleqtronuli komerciis) firmebis<br />

xana male dasruldeboda. Tumca mogvianebiT, maT mainc mouwiaT<br />

gamofxizleba; Sedegad sakuTari `onlain~ — arxebis<br />

Seqmna daiwyes da virtualur-tradiciul konkurentebad iqcnen.<br />

aRsaniSnavia, rom bevri virtualur-tradiciuli biznes-moTamaSe<br />

Tavis virtualur konkurentze metad gaZlierda<br />

maSin, rodesac internetisaken mas swored am ukanasknelma<br />

ubiZga. realurad, miuxedavad imisa, rom zogierTi mxolod<br />

virtualuri firma dResac arsebobs da warmatebebsac aRwevs<br />

dRevandel bazarze, erT dros aRiarebulma bevrma<br />

dot.com-ma (eToyes, Pets.com,Garden.com da Mothernature.com) kraxi<br />

ganicada, mwiri momgebianobisa da aqciaTa fasis vardnis gamo.<br />

Zvelma ekonomikam mwarmoebeli firmebis irgvliv daiwyo<br />

brunva, romlebmac ZiriTadad TavianTi warmoebis (biznesis),<br />

produqtebisa da biznes-procesebis standartizaciaze moaxdines<br />

koncentrireba. maT didi raodenobiT Tanxa Cades brendis<br />

SeqmnaSi, sakuTari standartizebuli sabazro SeTavazebis<br />

upiratesobis damtkicebis mizniT. mwarmoeblebs imedi hqon-<br />

326


daT, rom standartizaciisa da brendingis meSveobiT gazrdidnen<br />

moTxovnas; aqedan gamomdinare, maT masStaburi ekonomikis<br />

principebs mianiWes upiratesoba; aqtivebis samarTavad Seqmnes<br />

mbrZaneblur-makontrolebel sistemebi, romlis saSualebi-<br />

Tac biznesi manqanasaviT imarTeba.<br />

sapirispirod, axali ekonomika sainformacio biznesis<br />

irgvliv trialebs. informacias aqvs is upiratesoba, rom advilia<br />

misi diferencireba, morgeba, personifikacia da warmoudgeneli<br />

siswrafiT qselSi gaSveba. internetisa da sxva damakavSirebeli<br />

teqnologiebis swrafi progresirebiT, firmebi<br />

metad daxelovndnen individualur myidvelebsa da biznespartniorebze<br />

(mimwodeblebi, distributorebi, sacalo movaWreebi)<br />

informaciis mopovebaSi. sanacvlod, maT metad uwevT<br />

TavianTi produqtebis, momsaxurebis Setyobinebebisa da mediis<br />

individualizeba.<br />

magaliTad, Dell Computer-i myidvelebs saSualebas aZlevs,<br />

zustad gansazRvron, Tu ra surT TavianTi kompiuterebisgan<br />

da SerCeul modelebs maT sul ramdenime dReSi awvdis.<br />

Reflect.com-is veb-gverdze, Procter&Gamble-i momxmareblebs<br />

SesaZleblobas aZlevs, kiTxva-pasuxis saSualebiT, Camoayalibon<br />

TavianTi moTxovnilebebi, magaliTad, SampunTan<br />

dakavSirebiT, ris Semdegac, firma TiToeuli adamianisaTvis<br />

Sampunis unikalur formulas qmnis.<br />

myidvelze morgeba (Customization) gansxvavdeba myidvelze<br />

delegirebisagan (castomerization). myidvelze morgeba<br />

gulisxmobs mwarmoeblis mier iniciativis sakuTar Tavze<br />

aRebas, raTa moxdes sabazro SeTavazebis momxmarebelze<br />

morgeba. magaliTad, Levi’s-is warmomadgeneli iRebs zomebs<br />

da ukve klientze morgebul jinsebs qarxanaSi keravs. myidvelze<br />

delegirebisas firma dizainis Seqmnas individualur<br />

myidvels andobs. magaliTad, jinsis myidvelebs SeuZliaT<br />

Tavad aiRon zomebi da specifikuri niSnebi daamaton models,<br />

kerZod, feradi naWris CanarTebi an sxva ram.<br />

axal, cifrul epoqaSi biznesis warmoeba marketinguli<br />

strategiisa da saqmianobis axal models moiTxovs. strategiis<br />

erT-erTi specialisti aRniSnavs: `axali teqnologiebiT,<br />

kerZod ki internetiT waxalisebuli korporacia radikalur<br />

transformacias ganicdis, rac sxva araferia, Tu ara<br />

axali industriuli revolucia... am saukuneSi, gadarCenis<br />

327


mizniT, menejerebs axali wesebis gacnobiereba uwevT. XXI saukunis<br />

korporacia unda Seeguos `menejments Web-is gavliT~.<br />

1 meore strategi ki dasZens: `interneti revoluciurad<br />

cvlis im gzebs, romelTa saSualebiT Cven vagebT urTierTobebs<br />

mimwodeblebsa da myidvelebTan, vqmniT maTTvis<br />

faseulobebs da am procesebiT viRebT garkveul materialur<br />

sargebels. sxvagvarad rom vTqvaT, es <strong>marketingis</strong> revoluciaa”.<br />

2 zogierTi strategi elodeba dRes, rodesac<br />

yidva-gayidva firmebsa da myidvelebs Soris mTlianad pirdapiri<br />

eleqtronuli komunikaciebiT ganxorcieldeba.<br />

axalma modelma fundamenturad Secvala myidvelze morgebis,<br />

siCqaris, fasis, produqtze informaciis Seqmnisa da<br />

momsaxurebis cnebebi. momxmarebelTa es axleburi aRqma nebismier<br />

biznesze axdens gavlenas. adarebs ra internetsa da<br />

sxva axal marketingul teqnologiebTan Seguebas aeronavtikis<br />

pirvel dReebs, Amazon.com-is generaluri direqtori<br />

jef bezo aRniSnavs: `es eleqtronuli komerciis Kitty Hawhis<br />

(Zveleburi TviTmfrinavis modeli) eraa.~ 3 yvelaze<br />

frTxili winaswarmetyvelnic ki adastureben, rom momaval-<br />

Si cifrul teqnologiebs biznes-strategiebze udidesi zegavlena<br />

eqneba. faqtia, rom dRes marketingi warmoadgens<br />

Zveli da axali ekonomikuri azrovnebisa da qmedebebis nazavs.<br />

firmebs metwilad sWirdebaT im unarebisa da praqtikis<br />

SenarCuneba, romlebiTac warsulSi xelmZRvanelobdnen. magram<br />

maT aseve dasWirdebaT axali kompetenciebisa da normebis<br />

SeTvisebac axal garemo pirobebSi ganviTarebis da warmatebis<br />

miRwevis mizniT. firmis axali strategiis CamoyalibebaSi<br />

marketingma wamyvani roli unda Seasrulos.<br />

1 John A. Byrne ,,Management by the Web,” Business Week, August 28, 2000, p.p.<br />

84-96.<br />

2 Alan Mitchell ,,Internet Zoo Spawns New usiness Models”, Marketing Week,<br />

January 21, 1999, pp. 24-25. Also see Philip Kotler, Marketing Moves: A new<br />

Approach to profits, Growth, and Renewal (boston: Harvard Business school<br />

Press, 2002).<br />

3 g. armstrongi, f. kotleri. <strong>marketingis</strong> safuZveli, Tb., 2006, gv.<br />

591.<br />

328


15.2. eleqtronuli vaWroba<br />

eleqtronuli biznesi gulisxmobs firmis biznesis<br />

warmarTvas eleqtronuli platformis — intranetis, eqstranetisa<br />

da internetis gamoyenebiT. interneti da sxva<br />

axali teqnologiebi firmas exmareba biznesis ufro swrafad<br />

da xarisxianad marTvaSi, ufro xangrZlivad da ufro did<br />

sivrceze.<br />

firmis umravlesobam informaciis gavrcelebisa da sakuTari<br />

produqtis Tu momsaxurebis stimulirebis mizniT,<br />

veb-gverdebi Seqmna. sxvebi veb-gverdebs iyeneben, raTa myidvelebTan<br />

ufro axlo kontaqtebi daamyaron. magaliTad, SefuTuli<br />

samomxmareblo saqonlis mwarmoebelTa 70%-ze meti<br />

veb-gverdebs produqtis gayidvis xelSewyobis garda, im<br />

mizniTac iyenebs, rom daukavSirdes da maqsimaluri informacia<br />

miawodos momxmarebels. firmebi aseve qmnian intranets,<br />

raTa TanamSromlebs erTmaneTTan dakavSirebasa da<br />

kompiuterul sistemaSi arsebuli informaciis miRebaSi daexmaron.<br />

mTavar mimwodeblebTan da distributorebTan ur-<br />

TierTobisTvis firmebi eqstranets mimarTaven, raTa ganaxorcielon<br />

iseTi manipulaciebi, rogoricaa informaciis<br />

gacvla, SekveTebi, transaqciebi, gadasaxadebis dafarva da<br />

sxv. iseTi kompaniebi, rogorebic arian Cisco, Microsoft da Oracle,<br />

TiTqmis mTel saqmianobas eleqtronuli biznesiT warmarTaven<br />

— angariSfaqturebis, moxsenebiTi baraTebis, sainJinro<br />

naxazebis, gayidvebis Tu marketinguli informaciis da, saerTod,<br />

nebismieri informaciis gacvla aq internetis (da ara<br />

qaRaldis) meSveobiT mimdinareobs.<br />

eleqtronuli komercia ufro specifikuria, vidre<br />

eleqtronuli biznesi. eleqtronuli biznesi moicavs nebismieri<br />

saxis eleqtronuli informaciis gacvlas firmebsa da<br />

momxmareblebs Soris. misgan gansxvavebiT, eleqtronuli komercia<br />

internetiT uzrunvelyofili yidva-gayidvis procesia.<br />

eleqtronuli bazari aris `bazris sivrce” da ara ubralod<br />

bazris fizikuri adgili. gamyidvelebi eleqtronul<br />

bazrebs iyeneben, raTa TavianTi produqti Tu momsaxureba<br />

`onlainiT~ SesTavazon momxmareblebs. myidvelebi ki maT<br />

iyeneben informaciis moZiebis, sakuTari survilebis identificirebisa<br />

da SekveTebis ganTavsebis mizniT, kreditisa Tu<br />

eleqtronuli gadaxdebis sxva formebis gamoyenebiT.<br />

329


eleqtronuli komercia gulisxmobs eleqtronul marketingsa<br />

da eleqtronul Sesyidvas. eleqtronuli marketingi<br />

aris eleqtronuli komerciis marketinguli mxare — firmis<br />

mier produqtis Sesaxeb informaciis gavrceleba da saqonlisa<br />

Tu momsaxurebis internetiT gayidva. eleqtronuli<br />

<strong>marketingis</strong> paralelurad unda ganvixiloT eleqtronuli<br />

Sesyidva, romelic aris eleqtronuli komerciis yidvis<br />

mxare da romlis saSualebiTac firmebi saqonels, momsaxurebasa<br />

Tu informacias onlain-mimwodeblebisagan iZenen.<br />

yidvis iseT modelSi, rogoricaa biznesi biznesisaTvis<br />

(B2B), eleqtronuli komerciis gamyidvelebi da myidvelebi<br />

uzarmazari qselis monawileebi arian. magaliTad, Global<br />

exchange Services (GXS) msoflioSi erT-erTi udidesi B2B-is<br />

eleqtronuli komerciis qselia (www.gxs.com). Tavdapirvelad<br />

General Electric-is mier dafuZnebuli, axla ki damoukideblad<br />

arsebuli GXS, 58 qveyanaSi, 100.000-ze met savaWro partniors<br />

aerTianebs; maT Soris iseT gigantebs, rogorebic<br />

arian General Electric, FedEx, DaimlerChrysler JCPenny, Sara Lee da<br />

Unilever. GXS, yovelwliurad, 1 miliardamde transaqcias asrulebs,<br />

rasac 1 trilioni dolaris Rirebulebis saqoneli<br />

da momsaxureba Seesabameba. GXS, aseve moqmedebs erT-erT<br />

udides bazarze msoflioSi - GE Global Supplier Network, romelic<br />

GE-is biznes-erTeulebsa da maTi savaWro partniorebis<br />

umravlesobas emsaxureba.<br />

eleqtronul komerciasa da internets bevri sargebeli<br />

moaqvs rogorc myidvelebis, aseve gamyidvelebisaTvis.<br />

internetiT yidvas araerTi sargebeli moaqvs rogorc<br />

saboloo momxmareblebisaTvis, aseve gamyidvelebisaTvis.<br />

upirveles yovlisa, igi mosaxerxebelia momxmareblebisaTvis,<br />

radgan myidvelebs ar uwevT xalxmravlobiT gamowveuli<br />

winaaRmdegobebis gadalaxva, manqanis gasaCerebeli adgilis<br />

Zebna da maRaziis seqciebSi dausrulebeli siaruli sasurveli<br />

produqtis moZiebisa da gasinjvis mizniT. veb-gverdebis<br />

saSualebiT maT eZlevaT SedarebiTi vaWrobis SesaZlebloba.<br />

amasTan, rogorc ityvian, kari mudam Riaa myidvelebisaTvis<br />

yidva advilia da privatuli: myidvelebi yidvisas nakleb barierebs<br />

awydebian, ar upirispirdebian gamyidvelebs, maT ar<br />

uxdebaT gamyidvelis mxridan darwmunebisa da sxva emociuri<br />

svlebis sakuTar Tavze gancda. myidvelebi produqtisa Tu<br />

330


momsaxurebis Seswavlasa da yidvas gamyidvelebis molodinisa<br />

da maTTan drois kargvis gareSe axerxeben.<br />

garda amisa, xSirad interneti produqtebis meti xelmisawvdomobiTa<br />

da SerCevis meti SesaZleblobiT uzrunvelyofs<br />

myidvelebs. am eleqtronuli obobis (Web) limiti samyaros<br />

farglebSi, amouwuravia. fizikuri sazRvrebiT SeuzRudav kibergamyidvelebs<br />

TiTqmis yovelmxrivi arCevanis SeTavazeba<br />

SeuZliaT. eleqtronuli vaWrobis mier warmodgenili daujereblad<br />

farTo arCevani, gacilebiT aRemateba tradiciuli<br />

maRaziebis SedarebiT mwir asortiments. magaliTad,<br />

Amazon.com myidvelebs, mxolod wignebSi, 3 milionze meti<br />

dasaTaurebisagan Semdgar saZiebels sTavazobs, rac wignis<br />

taradiciul maRaziebSi warmodgenil raodenobas 15-jer<br />

aRemateba. Rvinis veb-gverdi www.wine.com Tavis kiberTaroebze<br />

Siga da importuli Rvinoebis 2500 dasaxelebaze mets<br />

aerTianebs, Tanmxlebi kvebis produqtebisa da Rvinis Sesabamis<br />

aqsesuarebTan erTad.<br />

produqtebisa da gamyidvelebis farTo arCevanis garda,<br />

eleqtronuli komerciis arxebi myidvels saSualebas aZlevs,<br />

gaecnon SedarebiT informacias firmebze, produqtebsa<br />

da konkurentebze. xSirad, kargi saiti met informacias<br />

awvdis (ufro xelsayreli formiT), vidre yvelaze mzrunveli<br />

gamyidveli. magaliTad, Amazon.com sTavazobs aTi mTavari<br />

produqtis CamonaTvals, TiToeuli maTganis srul aRweras,<br />

eqspertebisa da momxmareblebis mimoxilvasa da rekomendaciebs.<br />

da bolos, ,,onlain”-yidva swrafi da interaqtiulia.<br />

xSir SemTxvevaSi, myidvels urTierToba aqvs gamyidvelis saitTan,<br />

raTa Seqmnas sasurveli informaciis, produqtisa Tu<br />

momsaxurebis konfiguracia, gaakeTos SekveTa da adgilzeve<br />

miiRos SenaZeni. ufro metic, interneti klients aZlevs kontrolis<br />

ufro met saSualebebs. misi gamoyenebiT momxmarebeli<br />

bevrad ufro Zlieria, vidre manamde iyo. dRes, manqanebis<br />

myidvalTa 27% veb-gverds stumrobs, raTa manqanebsa da maT<br />

fasebze manamde miiRos informacia, sanam dilerebTan dai-<br />

Wers saqmes. es momxmarebelTa mxridan kontrolis axali SesaZleblobaa.<br />

eleqtronul komercias gamyidvelebisTvisac bevri sargebeli<br />

moaqvs. pirveli, interneti Zlieri iaraRia myidveleb-<br />

331


Tan urTierTobis dasamyareblad. erTi-erTze urTierTobis<br />

SesaZleblobisa da interaqtiuli bunebis gamo, firmebs SeuZliaT<br />

myidvelTan dakontaqteba ,,onlain” reJimSi, raTa Seityon<br />

ufro meti maTi specifikuri saWiroebebisa da moTxovnebis<br />

Sesaxeb. sanacvlod, myidvelebs SeuZliaT ,,onlainiT” SekiTxvebis<br />

dasma da gamyidvelebTan ukukavSiris damyareba. aseTi<br />

urTierTkavSiri firmebs saSualebas aZlevs, raTa gazardon<br />

myidvelis faseuloba da kmayofileba produqtebisa da momsaxurebis<br />

ganaxlebis saSualebiT.<br />

internetsa da sxva eleqtronul arxebs, agreTve SeuZliaT<br />

Seamciron momsaxurebis xarjebi da gazardon misi siCqare<br />

da efeqtianoba. iseTi korporaciebi, rogorebic arian<br />

Dell Computer da General Electric mimwodeblebTan, mwarmoebleb-<br />

Tan, distributorebsa da myidvelebTan pirdapiri dakavSirebis<br />

mizniT, internets mimarTaven, riTac amcireben xarjebs,<br />

danazogs ki myidvelebisaTvis iyeneben. eleqtronuli biznesis<br />

mesveurebi Tavs arideben maRaziis qiris, dazRvevisa da mowyobilobebis<br />

xarjebs. eleqtronuli <strong>marketingis</strong> meoxebiT, myidvelebisa<br />

da gamyidvelebis pirdapiri urTierTobidan gamomdinare,<br />

firmis xarjebi sagrZnoblad mcirdeba, gasaRebis arxebisa<br />

da logistikuri funqciebis efeqti ki umjobesdeba SekveTis<br />

miRebis, saqonelis miwodebisa da vaWrobis stimulirebis<br />

mxriv. eleqtronuli komunikacia, xSirad ufro nakleb<br />

danaxarjebs moiTxovs, vidre Cveulebrivi fostiT komunikacia.<br />

kerZod, firmas cifruli katalogebis warmoeba gacilebiT<br />

naklebi ujdeba, vidre nabeWdi masalebis fostiT dagzavna.<br />

eleqtronuli marketingi gansakuTrebiT moqnilia,<br />

rac <strong>marketingis</strong> samsaxurs SeTavazebebisa da programebis<br />

koreqtirebis saSualebas aZlevs. magaliTad, beWdviTi katalogis<br />

SemTxvevaSi produqtebi, fasebi da katalogis sxva informacia<br />

fiqsirebulia manam, sanam momdevno gamocema ar<br />

gaegzavneba saboloo momxmarebels. amis sapirispirod, onlain-katalogis<br />

koreqtireba SesaZlebelia yoveldRiurad<br />

an sulac saaTebis mixedviT. amgvarad, operatiulad xdeba<br />

produqtis asortimentis, fasebisa da stimulirebis adaptireba<br />

bazris cvalebad pirobebTan.<br />

da bolos, interneti marTlac globaluri garemoa,<br />

romelic myidvelebsa da gamyidvelebs saSualebas aZlevs<br />

erTi dawkapunebiT, wamebSi gadavidnen qveynidan qveyanaSi.<br />

332


GXS-is qseli biznes-myidvelebs akavSirebs mimwodeblebTan<br />

58 qveynidan, dawyebuli aSS-Ti da gaerTianebuli samefoTi,<br />

damTavrebuli honkongiTa da filipinebiT. veb-gverdis stumars<br />

parizidan da stambulidan, iseve swrafad SeuZlia L.L<br />

Bean-is katalogze informaciis miiReba, rogorc, vTqvaT,<br />

frifortis — menis StatSi macxovreb sacalo movaWres. ase<br />

rom, dRes globaluri bazrebi xelmisawvdomia TviT yvelaze<br />

patara firmis <strong>marketingis</strong> samsaxurisTvisac.<br />

eleqtronuli <strong>marketingis</strong> oTxi ZiriTadi sfero naCvenebia<br />

nax. 15.2. esenia: B2C (biznesi — momxmareblisaTvis),<br />

B2B (biznesi — biznesisaTvis), C2C (momxmarebeli — momxmareblisaTvis)<br />

da C2B (momxmarebeli — biznesisaTvis).<br />

popularuli presa gansakuTrebul yuradRebas uTmobs<br />

B2C-is eleqtronul komercias anu saqonlisa Tu momsaxurebis<br />

onlain-gayidvas saboloo momxmarebelze. miuxedavad<br />

zogierTi uaryofiTi winaswarmetyvelebisa, yidvis procesi<br />

onlainmomxmareblebis mier sagrZnobi tempiT izrdeba.<br />

2003 wels momxmareblebma msoflio masStabiT onlainze 167<br />

miliard dolardze meti daxarjes. 2004 wels es ricxvi 428<br />

miliard dolaramde gaizarda. danaxarjebi onlainze, Ziri-<br />

Tadad, Semdeg kategoriebze modis: mogzaurobis momsaxureba,<br />

tansacmeli, kompiuterebi da programebi, samomxmareblo<br />

eleqtronika, wignebi, musika da video, janmrTelobisa da silamazis<br />

produqcia, saxlisa da baRis atributebi, yvavilebi,<br />

saCuqrebi, sportisa da fitnesis mowyobilobebi, saTamaSoebi.<br />

warsulSi internets kompiuteris fanebi an axalgazrda,<br />

teqnologiebis mcodne, maRalprofesionali mamakacebi<br />

iyenebdnen. qselis ganviTarebasTan erTad, internetis demografia<br />

mniSvnelovnad Seicvala. dRes internets aSS-s<br />

ojaxebis ori mesamedi iyenebs. iqidan gamomdinare, rom sul<br />

ufro meti raodenobis adamiani iwyebs internetis gamoyenebas,<br />

kibersivrcis mosaxleoba sul ufro mravalferovani<br />

xdeba.<br />

amgvarad, interneti firmis <strong>marketingis</strong> samsaxurs demografiuli<br />

segmentebis farTo diapazonze SeRwevis sul<br />

ufro met SesaZleblobas aZlevs. magaliTad, erTerTma uaxlesma<br />

gamokvlevam aCvena, rom im momxmareblebis saSualo Semosavali<br />

weliwadSi, romlebic sul mcire 6 wlis ganmavlobaSi<br />

yidulobdnen eleqtronuli qselis meSveobiT, 79.000<br />

333


dolars aWarbebs. aqedan 34% qalia, 57% ki kolejis diploms<br />

flobs. maTgan gansxvavebiT, saSualo Semosavali im momxmareblebisa,<br />

romlebic weliwadze naklebi drois ganmavloba-<br />

Si vaWrobdnen aseTi qseliT, 52. 000 dolaria. maTgan 57% qalia,<br />

39%-s ki kolejis diplomi gaaCnia. dRes, internetis<br />

qselSi CarTulia TiTqmis yvela.<br />

334<br />

nax. 15.2. eleqtronuli <strong>marketingis</strong> sferoebi<br />

internetis mzardi mravalferovneba firmis <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurisTvis gamiznul axal SesaZleblobebs warmoa-<br />

Cens. magaliTad, sadReisod, interneti momxmareblebis yvela<br />

asakobriv jgufs moicavs; yvelaze metad ki internetiT<br />

bavSvebi da Tineijerebi sargebloben — 10-14 wlamde asakis<br />

warmomadgenelTa 65% da 14-17 wlamde jgufis 75%; ase rom,<br />

`qselis bavSvebma~ da TineijerTa segmentebma gansakuTrebulad<br />

miiqcies eleqtronuli <strong>marketingis</strong> muSakebis yuradReba.<br />

asakobrivi speqtris meore bolo anu momxmareblebi,<br />

romelTa asaki 50 weli an metia, onlainis klientTa TiTqmis<br />

20%-s Seadgens. mosalodnelia, rom internetSi 65 wels gadacilebulebic<br />

CaerTvebian. Tu axalgazrda momxmareblebi<br />

internetiT erTobian da urTierToben, moxuci internetklientebi<br />

mas ufro seriozuli saqmeebisaTvis iyeneben. magaliTad,<br />

am jgufis 24% internets investirebis mizniT iyenebs<br />

maSin, rodesac analogiuri mizniT eleqtronul qsels<br />

25-29 wlis momxmarebelTa mxolod 3% mimarTavs. amgvarad,<br />

SedarebiT asakovani adamianebi momxibvlel bazars qmnian<br />

veb-biznesisaTvis, dawyebuli meyvavileobidan da avtomatu-


i sacalo vaWrobidan, damTavrebuli samogzauro servisiTa<br />

da finansuri momsaxurebiT.<br />

internet-momxmareblebi tradiciuli momxmareblebisagan<br />

gansxvavdebian yidvisadmi midgomiTa da <strong>marketingis</strong>admi<br />

damokidebulebiT. internetis meSveobiT gacvlis procesi<br />

ufro myidvelis mxridan momdinare da kontrolirebadi<br />

gaxda. adamianebi, romlebic iyeneben internets, metad<br />

afaseben informacias da negatiurad pasuxoben Setyobinebebs,<br />

romlebic gaTvlilia mxolod gayidvaze. tradiciuli<br />

marketingi mizanSi, garkveulwilad, pasiur auditorias<br />

iRebs. amis sapirispirod, eleqtronuli marketingi umiznebs<br />

iseT adamianebs, romlebic aqtiurad arCeven, Tu romel vebgverds<br />

estumron, ra saxis marketinguli informaciis miReba<br />

surT TiToeul produqtze da ra pirobebSi. amdenad,<br />

eleqtronul komerciis axali samyaro axal marketingul<br />

midgomebs moiTxovs.<br />

momxmareblebs SeuZliaT miagnon veb-gverds TiTqmis<br />

nebismier produqtze, romlis yidvac SesaZlebelia buneba-<br />

Si. interneti gansakuTrebiT xelsayrelia im SemTxvevaSi,<br />

rodesac myidvelebi produqtebsa Tu SekveTebze informacias<br />

eZeben moxerxebulobisa da xelmisawvdomi fasis mixedviT<br />

an cdiloben produqciis maxasiaTeblebisa da fasebis<br />

Sedarebas. aris SemTxvevebi, rodesac momxmareblebi internets<br />

naklebad saWirod miiCneven, magaliTad, winaswar gasasinji<br />

an Sesamowmebeli produqciis yidvisas. Tumca, aqac arsebobs<br />

gamonaklisebi. magaliTad, vin ifiqrebda, rom momxmarebeli<br />

ZviradRirebul kompiuterebs naxvisa da gasinjvis<br />

gareSe SeukveTavda Dell-s an Gateway-s?<br />

dRes, momxmareblebi (myidvelebi) qselebiT aTasgvari<br />

produqtis SesakveTad sargeblobs: tansacmeli — Gap-idan<br />

Tu L.L. Bean-idan, wignebi da eleqtronika — Amazon.comi-dan,<br />

aveji — EthenAllen-idan, sxvadasxvagvari produqcia — Searsidan,<br />

yvavilebi — Calyx-Corolla-dan, dagiravebuli saxlebi —<br />

Quicken loans-idan da sxva.<br />

Calyx & Corolla — `yvavilebis moyvarulTa kompania~ —<br />

cocxal yvavilebs pirdapir momxmarebelze yidis. myidvelebs<br />

SeuZliT feradi katalogidan SearCion Taigulebi Tu<br />

mcenareebi, Semdeg ki ufaso satelefono nomerze (1—800—<br />

877—0998) darekviT, SeukveTon isini; an SekveTa ganaTavson<br />

335


C&C-is veb-gverdze (www. calyxandcorolla.com). SekveTebi myisve<br />

igzavneba C&C-is qselis yvavilebis 25 mwarmoeblidan erTerTTan,<br />

romelic maT arCevs, fuTavs da agzavnis FedEx-is<br />

meSveobiT. adgilze mitanisas yvavilebi arnaxulad gamoiyureba<br />

da aTjer met xans Zlebs, vidre maRaziis sacalo movaWreebisgan<br />

SeZenili Taigulebi. C&C Tavis warmatebas uzrunvelyofs<br />

daxvewili informaciuli sistemiTa da Zlieri kav-<br />

SirebiT FedEx-sa da yvavilebis mwarmoeblebTan.<br />

miuxedavad imisa, rom popularuli presa met yuradRebas<br />

B2C-is veb-gverdebs uTmobs, B2B-is eleqtronuli komerciis<br />

mier, eleqtronuli qselis meSveobiT, samomxmareblo<br />

saqonlis gayidvis maCvenebeli sul ufro izrdeba. 2003 wels<br />

msoflioSi B2B-is eleqtronulma komerciam, TiTqmis, 4 trilion<br />

dolars miaRwia maSin, rodesac 2003 wels es maCvenebeli<br />

mxolod 282 mlrd dolars Seadgenda. erT-erTi gamokvlevis<br />

Sedegebi aCvenebs, rom 2005 wlisaTvis, eleqtronuli<br />

komercia gamoiyena 500 000 metma, rogorc myidvelma, ise gamyidvelma.<br />

firmebi iyeneben B2B-is savaWro eleqtronuli<br />

qselebs, auqcionTa saitebs, produqtebis onlain-katalogebs,<br />

barterul saitebsa da sxva eleqtronul qselur resursebs,<br />

raTa moicvan axali myidvelebi, ufro efeqtianad<br />

moemsaxuron arsebul klientebs da miaRwion yidvis efeqtianobasa<br />

da xelsayrel fasebs. dRes B2B-is firmebis <strong>marketingis</strong><br />

samsaxuris umravlesoba momxmarebelTa uzrunvelyofasa<br />

da myidvelTa mxardamWer momsaxurebas, agreTve informacias<br />

produqtebze internetis qselis meSveobiT sTavazobs.<br />

zogierTi msxvili firma TiTqmis mTel bizness internetis<br />

qselis meSveobiT awarmoebs. qseluri mowyobilobebisa da<br />

programebis mwarmoebeli Cisco Systems Tavisi SekveTebis<br />

80%-ze mets internetis saSualebiT iRebs.<br />

B2B-is eleqtronuli komercia, garkveulwilad, Ria<br />

savaWro gacvlebSic ikidebs fexs. es aris uzarmazari eleqtronuli<br />

bazrebi, sadac myidvelebi da gamyidvelebi internetis<br />

qselis meSveobiT onlain-reJimSi pouloben erTmaneTs,<br />

cvlian informacias da efeqtianad awarmoeben transaqciebs.<br />

eleqtronuli komerciisa da komunikaciebis udidesi<br />

nawili internetSi im mxareebs Sorisaa, romlebic produqtebisa<br />

da sagnebis farTo asortimentiT arian dainteresebulni.<br />

zogierT SemTxvevaSi, interneti yidvis, saqonlisa<br />

336


Tu informaciis uSualod erTmaneTSi gacvlis brwyinvale<br />

saSualebebaa. magaliTad, eBay, Amazon.com Auctions da auqcionTa<br />

sxva saitebi sTavazoben popularul sabazro sivrceebs<br />

nebismieri produqciis gasayidad, dawyebuli xelovnebis nimuSebiT,<br />

antikvariatiT, monetebiT, markebiT, ZvirfaseulobiT,<br />

kompiuterebiT da damTavrebuli samomxmareblo eleqtronikiT.<br />

eBay-is C2C `onlain~ savaWro sazogadoebam, romelic<br />

42 milionze met registrirebul momxmarebels aerTianebs,<br />

gasul wels 15 miliardi dolaris Rirebulebis produqciiT<br />

ivaWra. firmis vebgverdze nebismier dRes 27.000-ze<br />

met kategoriaSi, 16 milionze meti sagania CamoTvlili.<br />

EBay-s, agreTve, gaaCnia auqcionis saitebi sazRvargareTis<br />

ramdenime qveyanaSi, maT Soris iaponiaSi, gaerTianebul samefosa<br />

da germaniaSi. msgavsi C2C saitebi momxmarebels saSualebas<br />

aZlevs daukavSirdes ufro farTo auditorias, vidre<br />

adgilobrivi patara bazrebis an sagazeTo klasifikatorebis<br />

saSualebiT ukavSirdeba (romlebic, sxvaTa Soris, aseve<br />

el-qselSi gadian).<br />

sxva SemTxvevebSi, C2C gulisxmobs informaciis urTierTgacvlas<br />

forumebisa da internet-siaxleTa jgufebis<br />

meSveobiT, romlebic konkretul interesTa specifikuri<br />

jgufebiskenaa mimarTuli. msgavsi saqmianoba SeiZleba ganxorcieldes<br />

komerciuli an arakomerciuli miznebisaTvis.<br />

internetforumi aris sadiskusio jgufebi iseT komerciul<br />

qselur momsaxurebaze, rogoricaa CompuServe. forumma SeiZleba<br />

miiRos biblioTekis an `saWorao oTaxis” forma (realur<br />

droSi Setyobinebebis gasacvlelad) an TviT klasificirebuli<br />

sareklamo sacnobaros saxe. magaliTad, AOL-s 14<br />

000 ,,saWorao’’ oTaxiT moaqvs Tavi, romelTa angariSze misi<br />

wevrebis onlain-drois mesamedi modis. igi awvdis `megobar-<br />

Ta sias~, romelic wevrebs megobris qselSi CarTvas atyobinebs,<br />

raTa swrafad gacvalon Setyobinebebi.<br />

siaxleTa jgufebi forumis internet-versias warmoadgens.<br />

isini vebbiblioTekebisa Tu veb-konferenciebis gamar-<br />

Tvis nacvlad, specifikur Temaze Setyobinebebis gagzavniTa<br />

da wakiTxviT Semoifarglebian. internetis momxmareblebs<br />

siaxleTa jgufebSi monawileoba gawevrianebis gareSec SeuZliaT.<br />

arsebobs aTobiT aTasi siaxleTa jgufi, romelic exeba<br />

nebismier SesaZlo Temas, dawyebuli jansaRi kvebiTa da ia-<br />

337


ponuri juja xeebis movliT, damTavrebuli retromanqanebis<br />

SegrovebiTa da `sapnis operebis~ garSemo STabeWdilebaTa<br />

gaziarebiT.<br />

C2C-is Tanaxmad, onlain-vizitorebi produqtebze informacias<br />

ara marto iTviseben, aramed qmnian kidec; isini<br />

uerTdebian dainteresebul jgufebs, raTa erTmaneTs gauziaron<br />

informacia, ris Sedegadac ,,veb-komunikacia~ erwymis<br />

`sityvier komunikacias~, rac Sesyidvebze mniSvnelovani zegavlenis<br />

faqtoria. kargi firmis da produqtis Sesaxeb informacia<br />

umal vrceldeba, cudi kompaniisa da produqtebis<br />

Sesaxeb ki — kidev ufro swrafad. bevri saiti, rogoricaa<br />

eComplaints.com, ConsumerReview.com da BadDealings.com, Seqmnilia<br />

swored im mizniT, rom momxmareblebs SesTavazos forumi,<br />

sadac isini erTmenTs gauziareben TavianT problemebsa da<br />

STabeWilebebs ama Tu im produqtisa Tu momsaxurebis Sesaxeb.<br />

eleqtronuli komercia dRes internetis wyalobiT,<br />

momxmareblebs bevrad ufro uadvilebs firmebTan urTier-<br />

Tobas. am ukanasknelTa umravlesoba iwvevs eqspertebsa da<br />

momxmareblebs, raTa firmis veb-gverdebis meSveobiT miiRon<br />

maTi rCevebi da SekiTxvebi. amasTan, nacvlad imisa, rom daelodon<br />

miwvevas, momxmareblebs SeuZliaT qselSi moZebnon<br />

gamyidvelebi, Seiswavlon maTi SemoTavazebebi, uxelmZRvanelon<br />

Sesyidvebs da dauWiron maT mxari; qselis gamoyenebiT,<br />

momxmareblebs SeuZliaT awarmoon garigebebi TviT biznespartniorebTan<br />

magaliTad, Priceline.com-is gamoyenebiT, myidvelebi<br />

firmebs sakuTar fass sTavazoben TviTmfrinavis bileTebze,<br />

sastumro oTaxebze, dasaqiravebel manqanebsa Tu<br />

saxlebze; gamyidvelebi ki wyvitaven, miiRon Tu ara maTi SemoTavazeba.<br />

dRes, eleqtronul komerciaSi TiTqmis yvela tipis<br />

firmaa CarTuli. e.i. funqcionireben sxvadasxva eleqtronuli<br />

marketinguli arxebi (nax. 15.3.).<br />

internetma dasabami misca eleqtronuli <strong>marketingis</strong><br />

axal saxes — mxolod virtualur dot-com-ebs, romlebic muSaoben<br />

mxolod qselSi, yovelgvari tradiciuli bazris gare-<br />

Se. garda amisa, dRes tradiciuli saxis bevrma firmam aiTvisa<br />

eleqtronul marketinguli operaciebi, riTac virtualur-tradiciul<br />

konkurentebad gardaiqmnen.<br />

338


nax. 15.3. eleqtronuli marketinguli arxebis tipebi<br />

arsebobs sxvadasxva formisa Tu zomis mxolod virtualuri<br />

kompaniebi. isini aerTianeben e-tailers-sa da dot-com-ebs,<br />

romlebic produqtebsa da momsaxurebas internetis meSveobiT<br />

yidian pirdapir saboloo myidvelze. CvenTvis nacnobi etailer-ebi<br />

moicavs Amazon.com-s, Expedia-sa da Wine.com-s. mxolod<br />

virtualuri kompaniebi, Seicaven saZieblebsa da portalebs<br />

— Google, Yahoo da Excite, romlebic Tavdapirvelad<br />

mxolod saZieblebs warmoadgendnen, mogvianebiT ki iseTi<br />

momsaxurebac SeiTavses, rogorebicaa axali ambebi, amindis<br />

prognozi, aqciebi da garToba im imediT, rom am gziT internetSi<br />

pirvelebi gaxdebodnen.<br />

rogorebic arian CompuServe da Earthlink, mxolod virtualuri<br />

kompaniebi arian, romlebic, garkveuli safasuris<br />

sanacvlod, el-fostisa da internet-kavSirebs awvdian dainteresebul<br />

klientebs.<br />

virtualuri kompaniebis qseluri biznesis gamoyenebam<br />

339


piks 1990-iani wlebis bolos, e. w. `dot-com-is oqros periodSi~<br />

miaRwia, rodesac gaumaZRarma investorebma dot.com-ebis<br />

aqciaTa fasebi warmoudgenlad gazardes. miuxedavad amisa,<br />

investorTa gaSmageba 2000 wlisaTvis Cacxra da bevri maRla<br />

mfrinavi, gadaWarbebuli fasebis mqone dot-com-i miwaze daenarcxa.<br />

yvelaze Zlieri da momxibvleli e-tailer-ebic ki —<br />

eToys.com, Pets.com, Furniture.com, Mothernature.com, Garden.com,<br />

Living.com da ValueAmerica.com — bankrotebad iqcnen. gadarCenilebma,<br />

rogorebicaa Amazon.com da Priceline.com dainaxa, rom<br />

maTi aqciebis fasi daeca. `erT dros aTasobiT axali ideiT<br />

aRsavse momxmarebelTa qseli Ramis bazars daemsgavsa~, — ambobs<br />

erT-erTi analitikosi. 1<br />

ot-com-ebis marcxi bevri mizeziT iyo ganpirobebuli.<br />

zogierTi SeiWra bazarze saWiro marketinguli kvlevisa Tu<br />

dagegmvis gareSe. xSirad, maTi mTavari mizani iyo sawyisi sazogadoebrivi<br />

SeTavazebis ubralod gaSveba manam, sanam bazari<br />

,,duRda~. bevri zedmetad endoboda gazviadebul reklamas,<br />

imis nacvlad, rom SeeqmnaT myari marketinguli strategiebi.<br />

investorebis fuliT ganebivrebuli dot-com-ebi Zalian<br />

bevrs flangavdnen qselis miRma masobriv marketingze,<br />

raTa SeeqmnaT brendis saxeebi da myidvelebi TavianT saitebze<br />

miezidaT.<br />

cxrili 15.1 gviCvenebs, rom dot-com-is Semosavlebi SeiZleba<br />

saTaves ramdenime wyarodan iRebdes.<br />

dRes yvela firmam unda ifiqros eleqtronul marketingze.<br />

kompaniebs eleqtronuli <strong>marketingis</strong> warmarTva SeuZliaT<br />

nebismieri gziT im oTxidan, romelic 15.4 naxazzea<br />

naCvenebi: veb-gverdis Seqmna, internetis qselSi reklamebis<br />

ganTavseba, veb-jgufebis Camoyalibeba an maTSi monawileoba<br />

da `onlain~ eleqtronuli fostis gamoyeneba an veb-kastingi.<br />

firmebis umravlesobisaTvis eleqtronuli <strong>marketingis</strong><br />

pirveli nabijia veb-gverdis Seqmna. Tumca, amis garda,<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurebma unda izrunon saitis saintereso<br />

dizainze da ipovon gza, raTa miizidon da SeinarCunon klientebi,<br />

amasTan, Seqmnan gansakuTrebuli pirobebi imisaTvis,<br />

rom momxmarebeli SemdgomSic estumros am veb-gverds.<br />

1<br />

Heather Green, ,,Dot-Com Deathwatch: Deat and (Mostly) Gone,” Fortune,<br />

December 24, 2001, pp. 46-47.<br />

340


Semosavali<br />

produqciisa da<br />

momsaxurebis<br />

gayidvidan<br />

sareklamo<br />

Semosavali<br />

aliansis<br />

Semosavali<br />

wevroba da<br />

saabonento<br />

Semosavals<br />

Semosavali<br />

miznobrivi<br />

jgufebis<br />

profilis<br />

gayidvidan<br />

cxrili 15.1.<br />

bevri el-komerciuli kompania<br />

Tavisi Semosavlebis did nawils<br />

iRebs im saqonlisa da da<br />

momsaxurebis fasnamatiT, romelsac<br />

yidis onlainiT.<br />

onlainis sareklamo sivrcis<br />

gayidvebi SeiZleba warmoadgendes<br />

Semosavlebis ZiriTad wyaros. Google<br />

yidis Tavis saZieblebis gverdze<br />

ganTavsebul sareklamo sivrces,<br />

romelic mTavar saZiebel sityvebs<br />

ukavSirdeba.<br />

onlain-kompaniebs, veb-gverdebis<br />

SeqmnisaTvis saWiro xarjebis<br />

gaziarebis mizniT, SeuZliaT biznespartniorebis<br />

mowveva, Semdeg ki<br />

maTTvis saitze ufaso reklamebis<br />

SeTavazeba.<br />

veb-<strong>marketingis</strong> specialistebs<br />

SeuZliaT TavianTi saitis<br />

gamoyenebisaTvis saabonento<br />

gadasaxadis Semosavali daweseba.<br />

bevri onlain- gazeTi (WallStreet<br />

Journal da Financial Times) onlainmomsaxurebisaTvis<br />

saabonento<br />

gadasaxads moiTxovs. Auto-By-Tel-i im<br />

abonentebisgan iRebs, romelTac<br />

manqanebze uaxlesi informaciis<br />

miReba surT.<br />

veb-gverdebs, romelTac Seqmnes<br />

monacemTa bazebi, romlebic, Tavis<br />

mxriv, Seicaven calke euli<br />

miznobrivi jgufebis profilebs,<br />

SeuZliaT am profilebis gayidva im<br />

SemTxvevaSi, Tu miiReben Sesabamis<br />

341


transaqciaTa<br />

sakomisio da<br />

gadasaxadebi<br />

bazris gamokvleva<br />

da saininformacio<br />

gadasaxadebi<br />

mimarTulebiTi<br />

Semosavali<br />

342<br />

nebarTvas. miuxedvad amisa,<br />

myidvelTa Sesaxeb informaciis<br />

gamoyeneba da gayidva eTikuri da<br />

samarTlebrivi normebiT wesrigdeba.<br />

zogierTi dot-com-i awesebs sakomisio<br />

gadasaxadebs transaqciebze sxva<br />

mxareebs Soris, romlebic saqonels<br />

maTi veb-gverdebis saSualebiT<br />

cvlian. magaliTad, eBay myidvelebs<br />

akavSirebs gamyidvelebTan da iRebs<br />

1,25-dan 5 procentamde sakomisios<br />

TiToeuli transaqciidan.<br />

SesaZlebelia kompaniebs daekisroT<br />

gansakuTrebuli gadasaxadebi<br />

bazris Sesaxeb informaciisa da<br />

sxva inteleqtualuri monacemebis<br />

miRebisaTvis. magaliTad,<br />

NNewsLibrary, misi arqividan<br />

amoRebuli masalisaTvis,<br />

momxmareblebs 1 an 2 dolars<br />

axdevinebs. LifeQuote dazRvevis<br />

msurvelebs aZlevs 50 sxvadasxva<br />

sadazRvevo kompaniis fasebis<br />

Sedarebis saSualebas, Semdeg ki,<br />

sakomisios saxiT, iRebs im kompaniis<br />

wliuri premiis 50 procents,<br />

romelic momxmarebelma airCia.<br />

kompaniebs SeuZliaT Semosavlebis<br />

mobilizeba, rodesac maT sxva<br />

kompaniis myidvelebi mimarTaven.<br />

Edmunds-i iRebs e.w. `moZebnis<br />

gadasaxads" yovelTvis, rodesac<br />

myidveli avsebs Auto-By-Tel-is<br />

formas mis veb-gverdze, miuxedavad<br />

imisa, dasruldeba Tu ara es<br />

SeTanxmeba.


veb-gverdebi erTmaneTisgan Sinaarsobrivad da miznobrivad<br />

gansxvavdebian. veb-gverdis yvelaze mTavari tipi korporaciuli<br />

vebgverdia. igi iqmneba myidvelis keTilganwyobis<br />

Sesaqmnelad — ufro rogorc gayidvis sxva arxebis damatebad,<br />

vidre firmis produqciis pirdapiri gayidvisaTvis.<br />

nax. 15.4. eleqtronuli <strong>marketingis</strong> warmarTva<br />

Cveulebriv, korporaciuli veb-gverdebi sTavazoben<br />

mravalferovan informaciasa da sxvadasxva maxasiaTeblebs,<br />

raTa upasuxon myidvelTa SekiTxvebs, daamyaron maTTan ufro<br />

axlo urTierTobebi da firmis Sesaxeb Seuqmnan saukeTeso<br />

warmodgena. isini, ZiriTadad, awvdian informacias firmis<br />

istoriaze, misiaze, msoflmxedvelobaze, produqtebsa<br />

da momsaxurebaze. maT, agreTve, SeuZliaT miawodon informacia<br />

mimdinare movlenebze, firmis personalze, finansur maCveneblebsa<br />

da dasaqmebis SesaZleblobebze. korporaciuli vebgverdebis<br />

umravlesoba awvdis gasarTob masalasac, raTa miizidon<br />

da SeinarCunon saitis stumrebi. da bolos, saitma myidvelebisTvis<br />

unda uzrunvelyos SesaZleblobebi, raTa maT dasvan<br />

SekiTxvebi an, saitis datovebamde eleqtronuli fostis<br />

meSveobiT, gaakeTon komentarebi.<br />

sxva firmebi qmnian marketingul veb-gverdebs. am tipis<br />

saitebis meSveobiT, momxmareblebi erTvebian urTierTqmedebaSi,<br />

rac maT aaxlovebs pirdapir SeZenasa Tu sxva marketingul<br />

SedegebTan. aseTi saitebi SesaZloa Seicavdes katalogebs,<br />

savaWro etiketebsa da mastimulebel niSnebs, rogorebicaa<br />

kuponebi, gayidvebTan dakavSirebuli movlenebi Tu<br />

konkursebi. magaliTad, SonyStyle.com-is stumrebs SeuZliaT<br />

343


arCevani gaakeTon Sony-s aTobiT kategorias Soris, mimoixilon<br />

detaluri maxasiaTeblebi da konkretuli sagnebis sa-<br />

Tanado specifikacia, waikiTxon produqciis eqspertTa mimoxilvebi<br />

da Seiswavlon uaxlesi, cxel-cxeli informacia.<br />

maT internetis meSveobiT Sony-i sasurvel produqciaze SeuZliaT<br />

ganaTavson SekveTa da gadaixadon sakredito bara-<br />

TiT — es yvelaferi ki kompiuteris Tagvze ramdenime dawkapunebiT<br />

xdeba. firmebi TavianT marketingul veb-gverdebs<br />

agresiulad uWeren mxars, akeTeben ra reklamas beWdviTi sa-<br />

SualebebiT, banerebiTa Tu teleradiomauwyeblobiT, agreTve<br />

sxva veb-gverdebis gamoyenebiT.<br />

Toyota-s marketinguli veb-gverdis misamarTia www.<br />

toyota.com. Tu potenciurma myidvelma erTxel mainc daawkapuna<br />

Tagvze, manqanis mwarmoebeli kompania Zal-Rones ar<br />

iSurebs, raTa am dainteresebas yidva moyves. saiti gvTavazobs<br />

uzarmazari moculobis saWiro informaciasa da virtualur<br />

,,avtofarexs’’ gayidvisaTvis mniSvnelovani iseTi<br />

interaqtiuli TvisebebiT, rogoricaa Toyota-s arsebuli modelebis<br />

detaluri specifikacia, informacia dilerebis<br />

mdebareobasa da momsaxurebaze, specialuri rukebisa da dilerTa<br />

internet-kavSirebis TanxlebiT. stumrebs, romlebic<br />

ufro Sors midian, SeuZliaT mimarTon Shop@Toyota-s, SearCion<br />

modeli an mowyobiloba da Seafason igi, Semdeg daukav-<br />

Sirdnen dilers da mimarTon TviT kreditisTvisac ki. agreTve<br />

SesaZlebelia onlain-SekveTis formis Sevseba (saxeli,<br />

misamarTi, telefonis nomeri, elfostis misamarTi) bro-<br />

Surebisa da ufaso interaqtiuli CD-ROM-ebisaTvis, romelic<br />

Toyota-s modelebis Tvisebebs gviCvenebs. umjobesia, Tu<br />

adgilobrivi dileri, CD-ROM-is Camosvlamde, SeZlebs myidvelisaTvis<br />

manqanis testirebis SeTavazebas. dRes Toyota-s<br />

veb-gverdi momxmareblebTan saqmiani urTierTobebis warmoebaSi<br />

pirvelia.<br />

marketingiuli veb-gverdebiT warmatebulad sargebloben<br />

B2B-is monawileebic. magaliTad, GE Plastics-is vebgverdis<br />

vizitorebs SeuZliaT 1500-gverdiani informaciis<br />

naxva, raTa miiRon pasuxi kompaniis produqciis Sesaxeb nebismier<br />

drosa da msoflios nebismieri kuTxidan. FedEx-is<br />

veb-gverdi (www.fedex.com) myidvelebs saSualebas aZlevs, Seadginon<br />

sakuTari gadazidvebis gegma, moiTxovon SefuTvis<br />

344


SerCeva da fexdafex misdion TavianTi produqciis tranzits.<br />

veb-gverdis Seqmna sakiTxis erTi mxarea, momxmarebel-<br />

Ta dasaTvaliereblad mizidva ki — meore. mTavaria sakmarisi<br />

faseulobisa da aRtacebis Seqmna, raTa firmis <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurebma aiZulon myidveli, estumros veb-gverds, SeinarCunon<br />

igi da Seuqmnan iseTi pirobebi, rom kvlav daubrundes<br />

firmas.<br />

internetis erTguli stumrebis ukanasknelma gamokvlevam<br />

cxadyo, rom momxmarebelTa molodinma `onlainTan~<br />

dakavSirebiT bolo ramdenime wlis ganmavlobaSi, piks miaRwia.<br />

dRevandeli veb-gverdis momxmareblebi swrafad gadadian<br />

sxva saitebze, Tu pirveli maT moTxovnebs ar akmayofilbs.<br />

`ara aqvs mniSvneloba, ra mizeziT stumrobs adamiani vebgverds<br />

— samsaxurebrivi Tu piradi. maTgan, vis molodinsac<br />

saiti ar daakmayofilebs, ori mesamedi mas aRarasodes ewveva.<br />

gvestumrebian, migvatoveben, Tqven ki amis Sesaxeb verafers<br />

gaigebT. amas Cven vuwodebT internetis sasikvdilod<br />

dasjas~, — ambobs gamokvlevis avtori. 1<br />

maSasadame, firmam mudmivad unda ganaaxlos Tavisi saiti,<br />

raTa igi iyos moqmedi, axali da mimzidveli. es ki saWiroebs<br />

drosa da xarjebs. xarji aucilebelia, Tu eleqtronuli<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurs surs, gza gaikvlios internetis qselis<br />

mzard qaosSi. garda amisa, bevri firma Zalian did Tanxebs<br />

xarjavs karg Zvelmodur reklamasa da sxva marketingul<br />

saqmianobaze `onlainis~ miRma, raTa gazardos Tavisi<br />

saitis vizitorTa ricxvi. `dRes, realurad, brendis mxolod<br />

internetis meSveobiT Seqmna SeuZlebelia. Tqven unda<br />

gascdeT onlainis farglebs~, — ambobs erT-erTi analitikosi.<br />

2<br />

zogierTi tipis produqtisaTvis veb-gverdze stumrebis<br />

mozidva advilia. momxmareblebisaTvis, romlebic yiduloben<br />

axal manqanebs, kompiuterebs an finansur momsaxurebas,<br />

xelmisawvdomi xdeba saWiro informacia da gamyidvele-<br />

1<br />

Sharon Gaudin, ,,The Site of No Return,” Data Mation, accessed at<br />

www.internet.com, May 28, 2002.<br />

2<br />

Laurie Freeman ,,Why Internet Brants Take Offline Avenues,” Marketing News,<br />

July 1999, p.4; amd Paul C. Judge, ,,The Name’s the Thing”, Bysiness Week,<br />

November 15, 1999, pp.35-39.<br />

345


is marketinguli aqtivoba. Tumca, SedarebiT naklebad mimzidveli<br />

produqtebis firmis <strong>marketingis</strong> samsaxurebi, vebgverdiT<br />

stumrebis dainteresebis mizniT, SesaZloa sirTuleebs<br />

waawydnen.<br />

dabali dainteresebis mqone produqciisaTvis firmas<br />

SeuZlia korporaciuli veb-gverdis Seqmna, raTa upasuxos<br />

myidvelTa SekiTxvebs, uzrunvelyos keTildReobisa da aRfrTovanebis<br />

SegrZneba, gamyidvelis Zalisxmeva Seavsos sxva<br />

arxebis meSveobiT da, amgvarad, miiRos myidvelTa mxardaWera.<br />

mTavaria, Seiqmnas iseTi veb-gverdi, romelic, erTi SexedviT,<br />

momxibvleli da sainteresoa, rac waaxalisebs saitze<br />

gameorebiT vizitebs. adreuli, teqstebze dafuZnebuli<br />

veb-gverdebi, bolo wlebSi, grafikulad daxvewilma vebgverdebma<br />

Secvala, romlebic uzrunvelyofilia teqstiT,<br />

xmiTa da animaciiT (magaliTad, ixileT www.sonystyle.com,<br />

www.can.com an www.nike.com). axali stumrebis mosazidad da<br />

SesanarCuneblad, erT-erTi eqspertis varaudiT, eleqtronuli<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurebma gansakuTrebuli yuradReba<br />

unda miqcion Svidi C-s princips, rac ganapirobebs efeqtiani<br />

veb-gverdebis Seqmnas:<br />

1. konteqsti (Context): veb-gverdis gegma da dizaini.<br />

2. Sinaarsi (Content): teqsti, suraTebi, xma da video,<br />

romelTac veb-gverdi moicavs.<br />

3. sazogadoeba (Community): saSualeba, romliTac vebgverdi<br />

uzrunvelyofs momxmarebelTa komunikacias.<br />

4. myidvelze morgeba (Customization): veb-gverdis unari,<br />

miesadagos mravalferovan momxmarebels an saSualeba<br />

misces maT, raTa veb-gverds mianiWon personaluroba.<br />

5. komunikacia (Communication): saSualeba, romliTac<br />

veb-gverdi ganapirobebs vebgverdisa da momxmareblis,<br />

momxmareblisa da veb-gverdis, an orTave saxis<br />

komunikacias.<br />

6. kavSiri (Connection): done, romelzec erTi veb-gverdi<br />

ukavSirdeba meores.<br />

346


7. komercia (Commerce): veb-gverdis SesaZleblobani,<br />

komerciuli transaqciebis ganxorcielebis TvalsazrisiT.<br />

veb-gverdi, sul mcire, gamosayeneblad sasiamovno da<br />

advili, amasTan saintereso, saWiro da gamomwvevi unda iyos.<br />

es yvelaferi iZleva veb-gverdis Sinaarsis faseulobas, rac<br />

miizidavs stumrebs, aiZulebs maT, ufro met xans darCnen saitze<br />

da araerTxel daubrundnen mas. efeqtiani veb-gverdebis<br />

Sinaarsi moicavs Rrma da saWiro informacias, urTier-<br />

Tqmedebis saSualebebs, rac myidvelebs exmareba, ipovon da<br />

Seafason maTTvis saintereso produqtebi, agreTve daukav-<br />

Sirdnen Sesabamis veb-gverdebs. veb-gverds unda hqondes<br />

mastimulebel SeTavazebaTa cvlis saSualeba da saTanado<br />

gasarTobi maxasiaTeblebi, rac momxmareblis aRfrTovanebas<br />

iwvevs.<br />

reklamebisa da stimulirebis ganTavseba onlain-qsel-<br />

Si eleqtronuli <strong>marketingis</strong> samsaxurebs, internet-brendebis<br />

Seqmnisa da TavianT veb-gverdebze stumrebis mozidvis<br />

mizniT, SeuZliaT gamoiyenon onlain-reklama.<br />

onlain-reklamebi kompiuteris ekranze Cndeba, rodesac<br />

internet-momxmareblebi qselSi arian CarTulni. aseTi<br />

reklamebi moicavs sareklamo banerebsa da e. w. ticker-ebs (niSnulebs)<br />

anu ekranis gaswvriv moZrav banerebs. veb-gverdis<br />

momxmarebeli an America Online-is abonenti, romelic TviTmfrinavebis<br />

ganrigsa da mgzavrobis safasurs aTvalierebs,<br />

SesaZloa ekranze waawydes kaSkaSa baners: `daiqiraveT manqana<br />

Alamo-sgan da isargebleT ufasod 2 dRis ganmavlobaSi!”.<br />

Sinaarsobrivi sponsoroba internet-stimulirebis kidev<br />

erTi formaa. bevri firma saxels internetSi sxvadasxva<br />

veb-gverdze specialuri Sinaarsis mqone informaciis, ker-<br />

Zod, axali ambebis, finansuri monacemebisa da sxvaTa sponsorobiT<br />

imkvidrebs. magaliTad, Advil-i asponsorebs ESPN-is<br />

Sport Zone-is Injury Report-s, xolo Generall Mills-i - AOL-s bavSvTa<br />

swraf kvebas. sponsori fuls ixdis garkveuli monacemebis<br />

CvenebaSi da sanacvlod iRebs aRiarebas, rogorc veb-gverdebze<br />

gansakuTrebuli momsaxurebis provaideri. sponsorebisTvis<br />

saukeTeso adgilia miznobrivi saitebi, sadac maT<br />

SeuZliaT auditorias SesTavazon Sesabamisi informacia an<br />

momsaxureba.<br />

347


eleqtronuli <strong>marketingis</strong> samsaxurebs onlainze gasvla,<br />

agreTve, SeuZliaT e.w. mikrosaitebis meSveobiT (sxva saitze<br />

SezRuduli formatis saitebis ganTavseba), romelsac<br />

marTavs da afinansebs gare kompania. magaliTad, sadazRvevo<br />

kompanias manqanebis Sesyidvis saitze SeuZlia Seqmnas mikrosaiti,<br />

sadac manqanis myidvelebs SesTavazebs dazRvevasTan<br />

dakavSirebul rCevebs da amavdroulad miawvdis sarfian sadazRvevo<br />

winadadebebs. internet-kompaniebs, agreTve SeuZliaT<br />

Seqmnan aliansebi da gaerTianebuli programebi, sadac<br />

isini imuSaveben sxva onlain-kompaniebTan erTad, erTmaneTisaTvis<br />

reklamis gawevis mizniT. AOL-ma araerTi warmatebuli<br />

aliansi Camoayaliba; Sesabamisad, igi am kompaniebis saxelebs<br />

Tavis saitze aRniSnavs. Amazon.com-s 350.000-ze meti<br />

`Svilobili” kompanioni hyavs, romlebic mis banerebs TavianT<br />

veb-gverdebze aTavseben.<br />

da bolos, eleqtronuli <strong>marketingis</strong> samsaxurebi iyeneben<br />

virusmarketings — sityvieri (saWorao) <strong>marketingis</strong><br />

eleqtronuli versias, rodesac el-fostiT modis iseTi<br />

efeqtiani marketinguli Setyobineba, rom momxmarebeli Tvi-<br />

Ton cdilobs megobrebisaTvis mis gadagzavnas. iqidan gamomdinare,<br />

rom myidvelebi Setyobinebebsa Tu sareklamo gzavnilebs<br />

Tavad avrceleben, virusmarketingi ar aris Zviri,<br />

amasTanave, megobrebisgan miRebul informacias adresati<br />

ndobiT ekideba da mas umal ecnoba. ideis azri aseTia: `Sens<br />

marketings myidvelebi qmnian~.<br />

onlain-reklama metad saWiro mizans emsaxureba, ker-<br />

Zod ki, sxva marketingul Zalixmevas avsebs. miuxedavad amisa,<br />

axlo momavalSi interneti televiziasa da beWdur medias<br />

konkurencias ver gauwevs. <strong>marketingis</strong> bevri specialisti<br />

kvlavac eWvis TvaliT uyurebs internet-reklamis efeqtianobas.<br />

sxva sareklamo mediisagan gansxvavebiT, misi xarjebi<br />

marTlac mcirea, magram veb-gverdis momxmareblebs advilad<br />

SeuZliaT aseTi reklamebis ignorireba, rasac xSirad akeTeben<br />

kidec. Sedegad, stimulirebis kompleqsebis umravlesobaSi<br />

veb-reklama sakmaod umniSvnelo rols TamaSobs.<br />

veb-forumebisa da jgufebis popularobam gamoiwvia<br />

komerciulad dasponsorebuli veb-gverdebis Seqmna saxelwodebiT<br />

veb-sazogadoeba, romelic internetSi C2C eleqtronuli<br />

komerciis sivrces aniWebs upiratesobas. msgavsi<br />

348


saitebis meSveobiT, wevrebs SeuZliaT Tavmoyra da, saerTo<br />

interesebis mixedviT, Sexedulebebis gacvla.<br />

sabolood, iqidan gamomdinare, rom firmebi integrirebul<br />

eleqtronul komerciaSi met gamocdilebas iReben<br />

TavianTi yoveldRiuri strategiiTa da taqtikiT, sityvebs<br />

`el-biznesi~ Tu `el-marketingi~ `el~ prefiqsi unda Camova-<br />

SoroT. `mTavari SekiTxvaa ara is, davnergoT Tu ara internetis<br />

teqnologia (firmebs ara aqvT arCevanis saSualeba, Tu<br />

surT, darCnen konkurentulni), aramed is,Tu rogor davnergoT<br />

igi, — ambobs biznes-strategiis Seqmneli maikl porteri,<br />

— Cven Tavi unda davaneboT ritorikas internetis industriaze,<br />

elbiznesis strategiebsa da axal ekonomikaze da<br />

ganvixiloT, Tu ras warmoadgens interneti sinamdvileSi...<br />

es aris mZlavri iaraRebis wyeba, romelic SeiZleba gamoviyenoT<br />

Wkvianurad, an uWkuod, TiTqmis nebismier industriaSi,<br />

rogorc nawili TiTqmis nebismieri strategiisa.“ 1<br />

momgebianoba erT-erTi yvelaze mniSvnelovani sakiTxia,<br />

gansakuTrebiT ki B2C-is dot-com-ebisaTvis. saocaria, magram<br />

momgebiani B2C internet-kompaniac SeiZleba iyos. 456 internet-kompaniidan,<br />

romelTa formirebac 1994 wlidan daiwyo,<br />

dRes mxolod 11 procenti aris biznesSi CarTuli da<br />

amavdroulad momgebiani; maTgan, romlebic kvlavac rCebian<br />

biznesSi da sxva kompaniebs ar SeusyidiaT, momgebiani mxolod<br />

40 procentia. erTi analitikosi amas `internetis sul<br />

patara saidumlos~ uwodebs. 2<br />

erT-erTi problema aris is, rom miuxedavad swrafi<br />

zrdisa, onlainmarketingi mxolod SezRudul bazars aRwevs.<br />

am SemTxvevaSi mTavari mimarTulebaa internetis auditoria,<br />

Tumca qselis momxmarebeli ufro ganaTlebuli da<br />

gaTviTcnobierebulia, vidre zogadad mosaxleoba. es internets<br />

idealurs xdis finansuri servisebis, mogzaurTa<br />

momsaxurebis, kompiuteruli teqnikiTa Tu programebiT uzrunvelyofisa<br />

da produqciis sxva garkveuli kategoriebis<br />

<strong>marketingis</strong>aTvis. miuxedavad amisa, onlain-marketingi Ziri-<br />

1<br />

Michael porter, ,,Strategy and the Internet,” Harvard Business Review, March<br />

2001, pp.614.<br />

2<br />

Timothy J. Mullaney, ,,Break Out the Black Ink,” Business Week, May 13, 2002,<br />

pp.74-76; and ,,The Web Is Finally Vatching Profits, “ Business Week, February<br />

17, 2003, p.66.<br />

349


Tadi produqtebis gayidvisTvis naklebefeqtiania. ufro metic,<br />

produqtis umravles kategoriaTa SemTxvevaSi, momxmareblebi<br />

ufro aTvaliereben saitebs da ikvleven produqtebs,<br />

vidre yiduloben maT.<br />

da bolos, interneti milionobiT veb-gverdsa da gansacvifrebeli<br />

moculobis informacias sTavazobs. amdenad,<br />

internetSi orientireba momxmareblebisaTvis SeiZleba gamawbilebeli,<br />

Tavbrudamxvevi da drois mflangveli iyos. am<br />

qaosur da areul garemoSi bevri veb-reklama da saiti Seum-<br />

Cneveli da gauxsneli rCeba. SemCnevis SemTxvevaSic ki, <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurebs momxmarebelTa yuradRebis mipyroba<br />

uWirT. erT-erTma gamokvlevam daadgina, rom saitma internetis<br />

momxmareblis yuradReba 8 wamSi unda daipyros, winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi, igi sxva saitiT dainteresdeba. es firmebs<br />

TavianTi saqonlis stimulirebisa da gayidvisaTvis Zalian<br />

cota dros utovebs.<br />

savaraudod, onlain- konfidencialoba eleqtronuli<br />

komerciis upirvelesi sazrunavia. onlain-<strong>marketingis</strong> samsaxurebis<br />

umravlesoba momxmareblebze detaluri informaciis<br />

Segrovebasa da analizSi daxelovnda. maT SeuZliaT moizidon<br />

vizitorebi da momxmareblebi, romlebic monawileoben<br />

veb-gverdis saqmianobaSi, Sesabamisad, mas vrcel personalur<br />

informacias awvdian. es, zogjer, momxmareblebs<br />

ubiZgebs daayenon sakiTxi informaciis gamoyenebis ufleba-<br />

Ta gadaWarbebaze, rac xdeba im SemTxvevaSi, Tu firmebi daudastureblad<br />

isargebleben aRniSnuli informaciiT (TavianTi<br />

produqtebis <strong>marketingis</strong>aTvis) an monacemTa bazebs<br />

sxva firmebTan gacvlian. rogorc ukanasknelma gamokvlevam<br />

cxadyo, amerikelTa 69% eTanxmeba im azrs, rom `momxmareblebma<br />

dakarges yovelgvari kontroli imaze, Tu rogor<br />

grovdeba da gamoiyeneba personaluri informacia firmebis<br />

mier~. meore gamokvleviT ki dadginda, rom 10 momxmareblidan<br />

7 onlain-konfidencialobis sakiTxiT aris dakavebuli.<br />

bevri momxmarebeli, agreTve ganicdis onlain-usafrTxoebis<br />

problemas. maT eSiniaT, rom internet-TaRliTebi<br />

Tvals miadevneben maT onlain-transaqciebs an miiTviseben<br />

maTi sakredito baraTebis monacemebs da ganaxorcieleben<br />

arasanqcirebul Sesyidvebs. Tavis mxriv, firmebi, romlebic<br />

onlain-bizness ewevian, SiSoben, rom sxvebi internets gamoiyeneben,<br />

raTa SeiWran maT kompiuterul sistemebSi, komerci-<br />

350


uli SpionaJis an TviT sabotaJis mizniT. rogorc Cans,<br />

grZeldeba konkurencia internetis usafrTxoebis sistemebsa<br />

da maT Soris, vinc eZebs sistemaSi TaRliTurad SeWris<br />

gzebs.<br />

internet-<strong>marketingis</strong> kidev erTi sazrunavia arauflebamosili<br />

da upasuxismgeblo jgufebisaTvis veb-qselis<br />

xelmisawvdomobis sakiTxi. magaliTad, mozardebze orientirebulma<br />

<strong>marketingis</strong> specialistebma aRmoaCines, rom Znelia<br />

xelmisawvdomobis SezRudva umcrosi asakis internetvizitorebisaTvis.<br />

kerZod, sul cota xnis win gamyidvelebma,<br />

romlebic eBay.com-s iyenebdnen daadgines, rom isini 14 wlis<br />

biWis msxverplni gaxdnen, romelmac myidvelebs sakuTari<br />

fasi SesTavaza da am gziT 3 milion dolarze meti Rirebulebis<br />

antikvariati da xelovnebis iSviaTi nimuSebi SeiZina.<br />

eBay-s aqvs mkacrad gansazRvruli wesi: 18 wlamde asakis mozardebs<br />

mis auqcionSi monawileoba ar SeuZliaT; Tumca, es<br />

patiosan momxmarebelze gaTvlili sistemaa da, samwuxarod,<br />

verafers cvlis, raTa kibersivrce daicvas masSi mojiriTe<br />

Tineijerebisagan.<br />

miuxedavad am gamowvevebisa, didi Tu mcire firmebi<br />

swrafad axdenen onlain-<strong>marketingis</strong> integrirebas TavianT<br />

marketingul strategiebsa da kompleqsebSi. sul ufro gavrcelebasTan<br />

erTad, onlain-marketingi daamtkicebs, rom<br />

igi Zlieri iaraRia myidvelTa urTierTobebis Camoyalibeba-<br />

Si, gayidvebis gaumjobesebaSi, informaciis gazrdasa da<br />

produqtebisa Tu momsaxurebis ufro efeqtianad SeTavazebaSi.<br />

351


Tavi 16. saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> Sesaxeb<br />

16.1. saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> arsi 1 da warmoSobis<br />

winapirobebi<br />

saerTaSoriso marketingi saerTaSoriso bazarze<br />

orientirebuli saqonlis warmoeba-gasaRebis sistemaa,<br />

romlis warmoSoba da ganviTareba biznesis qveynis saz-<br />

Rvrebs gareT gafarToebam ganapiroba.<br />

saerTaSoriso marketingi iwyeba iq da maSin, roca sawarmo<br />

iRebs gadawyvetilebas sagareo bazarze gasvlasTan<br />

dakavSirebiT da mis mier damyarebuli urTierTobebi ukav-<br />

Sirdeba saxelmwifo sazRvrebis gadakveTas.<br />

marTalia, saSinao bazarze biznesi gacilebiT ufro<br />

usafrTxoa, vidre saerTaSoriso bazarze, magram sawarmoebs<br />

ar SeuZliaT da, umetes SemTxvevaSi, arc surT TavianTi saqmianobis<br />

mxolod erovnuli bazriT SemosazRvra mravali mizezis<br />

gamo. am mizezebs ukavSirdeba saerTaSoriso <strong>marketingis</strong><br />

warmoSoba da ganviTareba.<br />

saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> warmoSobis ZiriTadi mizezebia:<br />

1) adgilobrivi resursebis SezRudulobis gamo maTi<br />

sxva qveynebSi yidvis aucilebloba;<br />

2) calkeul qveynebSi nameti produqtis gaCena teqnologiaSi<br />

momxdari cvlilebebis gamo, e.i. miwodebis<br />

moTxovnaze gadameteba;<br />

3) konkurenciis gaZliereba saSinao bazarze rogorc<br />

adgilobrivi saqonelmwarmoeblebis, ise ucxo qveynebis<br />

kompaniaTa mxridan;<br />

4) sawarmoebis gasaRebis bazrebis gafarToebisken miswrafeba<br />

sxva qveynebis bazrebze SeRweviT;<br />

5) calkeuli qveynebis mier savaWro barierebis moxsna;<br />

6) calkeul qveynebSi cxovrebis donis amaRlebis gamo<br />

moTxovnis gazrda Tanamedrove kulturul-sayofacxovrebo<br />

da maRalxarisxian kvebis produqtebze;<br />

1<br />

ix. g. SublaZe da sxv. saerTaSoriso marketingi (damxmare saxelmZRvanelo),<br />

Tb., 2007. Tavi 1.<br />

352


7) momxmarebelTa gansxvavebuli qceva sxvadasxva qveyanaSi;<br />

8) saxelmwifoTa damoukidebloba.<br />

xSirad, adgilobrivi resursebis SezRudulobis gamo,<br />

ekonomikis zogierTi dargis sawaroebi iZulebulni xdebian<br />

momaragebis wyaroebi sazRvargareTis bazrebze eZebon, iq<br />

arsebuli biznesgaremo ki zogjer erovnulisgan sruliad<br />

gansxvavebulia. aseT dros saWiro xdeba gansxvavebuli marketinguli<br />

meTodebisa da xerxebis gamoyeneba.<br />

teqnologiis ganviTareba-srulyofa da axali teqnologiuri<br />

aRmoCenebi SesaZlebels xdis saqonlis warmoebas<br />

im odenobiT, rac xSirad erovnuli bazris moTxovnas bevrad<br />

aRemateba. amis gamo sawarmo iZulebuli xdeba Tavisi produqtis<br />

gasaRebis bazari sazRvargareT eZebos. sazRvargare-<br />

Tis bazrebze ki maT xSirad urTierToba uxdebaT adgilobrivi<br />

momxmareblebisagan gansxvavebuli tradiciebis, Semosavlebisa<br />

da qcevis momxmareblebTan. cxadia, saqonlis gasasaReblad<br />

aseT pirobebSi erovnuli bazrisagan gansxvavebuli marketinguli<br />

midgomebis gamoiyenebaa saWiro.<br />

erT-erTi mniSvnelovani mizezi, romelmac aiZula sawarmoebi<br />

sxva qveynebSi eZebnaT saqonlis gayidvis SesaZleblobebi,<br />

iyo konkurencia. konkurenciam sakvanZo roli Seasrula<br />

msoflio doneze sabazro ekonomikis ganviTarebaSi.<br />

jer kidev XVII saukuneSi adam smitma, Tavisi “uxilavi xelis”<br />

principiT, konkurencia ganixila sabazro ekonomikis proporciuli<br />

da dinamikuri ganviTarebis, misi efeqtianobis<br />

uzrunvelyofis mniSvnelovan meqanizmad. asea Tanamedrove<br />

pirobebSic. amasTan, dReisTvis konkurenciis masStabebi arsebiTad<br />

gafarTovda saerTaSoriso doneze gasuli sawarmoebis<br />

raodenobis da moqmedebis arealis gazrdis gamo. sameurneo<br />

cxovrebis transnacionalizaciis ganviTareba sul<br />

ufro da ufro afarToebs konkurenciis sazRvrebs, magram,<br />

imavdroulad, uzrunvelyofs produqtis xarisxis amaRlebas<br />

da momxmarebelTa moTxovnilebebis ukeTesad dakmayofilebas.<br />

konkurenciis masStabebis gafarToebis gamo erovnul<br />

(saSinao) bazrebze momuSave sawarmoebic erTvebian saerTa-<br />

Soriso konkurenciaSi damoukideblad imisa, surT Tu ar<br />

surT maT es. marTalia, adgilobrivi sawarmoebi usafrTxoebis<br />

mizniT erovnul bazrebze muSaobas amjobineben, magram<br />

353


ucxouri kompaniebi, romlebic aqtiurad iTviseben sxvadasxva<br />

qveynis bazrebs, maT swored TavianTi qveynebis bazrebze<br />

upirispirdebian. ase rom sawarmom, romelsac eSinia saerTa-<br />

Soriso doneze gasvlis, msoflio ekonomikis mzardi globalizaciis<br />

pirobebSi SeiZleba adgilobrivi momxmareblebic<br />

dakargos. maSasadame, ekonomikis globalizaciis procesSi<br />

globaluri konkurencia nebismieri qveynis nebismier sawarmos<br />

ubiZgebs saqmianobis globalizaciisaken, rac aucileblad<br />

moiTxovs globaluri <strong>marketingis</strong> gamoyenebas. globaluri<br />

marketingi iTvaliswinebs msoflios sxvadasxva qveyanaSi<br />

ganxorcielebuli marketinuli saqmianobis integracias<br />

da standartizacias.<br />

calkeuli qveynebis mier savaWro barierebis moxsna<br />

stimuls aZlevs saerTaSoriso biznesis am qveynebSi gafar-<br />

Toebas da am safuZvelze saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> ganviTarebas.<br />

zogjer ama Tu im produqtze mocemul konkretul qveyanaSi<br />

miwodeba aRemateba moTxovnas. amis gamo mwarmoebeli<br />

sawarmo iZulebuli xdeba sazRvargareT eZebos Tavisi produqtis<br />

gasaRebis bazari, an Seicvalos profili.<br />

moTxovnis gazrda calkeul qveynebSi ama Tu im saqonelze<br />

cxovrebis donis amaRlebis gamo moiTxovs saSuamavlo<br />

saqmianobis ganviTarebas saerTaSoriso doneze rac SesaZlebelia<br />

mxolod saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> gamoyenebiT.<br />

momxmarebelTa gansxvavebuli qceva msoflios sxvadasxva<br />

qveyanaSi iq arsebuli marketinguli garemos gansxvavebulobis<br />

gamo moiTxovs gansxvavebuli sasaqonlo, safaso, saqonelmoZraobis<br />

da saqonlis bazarze win wawevis politikis gatarebas.<br />

saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> warmoSobasa da ganviTarebaze<br />

mniSvnelovan gavlenas axdens saxelmwifoTa damoukidebloba,<br />

radgan asset pirobebSi sruliad gansxvavebuli<br />

politikur-samarTlebrivi garemo yalibdeba.<br />

saerTaSoriso bazrebze gasvlamde sawarmoTa menejerebma<br />

unda miiRon garkveuli gadawyvetilebebi riskis donis<br />

Sesamcireblad da efeqtianad funqcionirebis SesaZleblobebis<br />

asamaRleblad. aseT gadawyvetilebebs miekuTvneba(ix.<br />

nax. 16.1.):<br />

354


sazRvargareTis<br />

bazarze(an bazrebze)<br />

gasvlis<br />

mizanSewonileba<br />

saerTaSoriso<br />

<strong>marketingis</strong><br />

samsaxuris<br />

struqturis dadgena<br />

saerTaSoriso<br />

marketinguli<br />

garemos analizi<br />

saerTaSoriso<br />

<strong>marketingis</strong><br />

kompleqsis<br />

elementebis<br />

struqturis dadgena<br />

saerTaSoriso<br />

bazris(an bazrebis)<br />

SerCeva<br />

saerTaSoriso<br />

bazarze(an bazrebze)<br />

SeRwevis struqturis<br />

gansazRvra<br />

nax. 16.1. saerTaSoriso marketingSi miRebuli<br />

ZiriTadi gadawyvetilebebis struqtura<br />

1) sazRvargareTis bazarze (an bazrebze) gasvlis mizanSewonilebis<br />

dadgena;<br />

2) marketinguli garemos analizi im qveynebSi, sadac<br />

sawarmo fiqrobs biznesis ganxorcielebas;<br />

3) bazris (an bazrebis) SerCeva;<br />

4) sazRvargareTis bazarze (an bazrebze) SeRwevis<br />

strategiebis gansazRvra;<br />

5) saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> kompleqsis elementebis<br />

struqturis dadgena;<br />

6) saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> samsaxurebis struqturis<br />

dadgena.<br />

adgilobrivi bazris aTvisebis Semdeg sawarmoTa nawilis<br />

xelmZRvaneloba gasaRebis gafarToebis SesaZleblobebs ucxo<br />

qveynis bazrebze eZebs. sxva qveynebis bazrebze SeRwevas xels<br />

uwyobs, agreTve, maTi mTavrobebis mier savaWro barierebis gauqmeba.<br />

amrigad, <strong>marketingis</strong> evolucia saerTaSoriso doneze<br />

obieqturi realobaa, rasac Sedegad globaluri <strong>marketingis</strong><br />

Camoyalibeba mohyva. saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> Tanamedrove<br />

saxelmZRvaneloebSi saerTaSoriso marketingi da<br />

globaluri marketingi zogjer erTmaneTTan aris gaigivebuli,<br />

zogjer ki <strong>marketingis</strong> ganviTarebis etapebadaa warmodgenili.<br />

orive SemTxvevaSi marketingi sawarmoebis mier sazRvargareT<br />

ganxorcielebul saqmianobas ukavSirdeba, ris gamoc ga-<br />

355


marTlebulia `saerTaSoriso <strong>marketingis</strong>” da `globaluri<br />

<strong>marketingis</strong>” erTi da imave mniSvnelobiT gamoyeneba da identur<br />

cnebebad xmareba.<br />

16.2. globaluri marketinguli garemo<br />

bolo wlebSi saerTaSoriso kompaniebis raodenoba<br />

mniSvnelovnad gaizarda, riTac gamwvavda saerTaSoriso<br />

konkurencia da Semcirda sawarmoebis mier warmatebis miRwevis<br />

albaToba. aman kidev ufro aqtualuri gaxada im Zalebisa<br />

da faqtorebis safuZvlianad Seswavlis aucilebloba,<br />

romlebic ayalibeben saerTaSoriso kompaniebis marketingul<br />

garemos.<br />

bolo periodSi saerTaSoriso marketingulma garemom<br />

mniSvnelovanicvlilebebi ganicada rogorc axali SesaZleblobebis,<br />

ise axali saSiSroebebis warmoSobis TvalsazrisiT,<br />

rac ekonomikis globalizacias ukavSirdeba. globaluri ekonomikis<br />

pirobebSi sawarmoebi iZulebulni arian erTnairi yuradReba<br />

miaqcion saSinao da sagareo bazrebis Seswavlas, Tundac<br />

TavianT produqcias mxolod saSinao bazarze yiddnen.<br />

saerTaSoriso kompaniebis marketinguli garemos Seswavla<br />

erovnul bazrebze moqmedi kompaniebis garemocvis<br />

SeswavlasTan SedarebiT bevrad ufro rTulia, radgan yoveli<br />

qveynis ekonomika, kulturuli tradiciebi, bunebrivi pirobebi<br />

gansxvavebulia. specifikuri TvisebebiT xasiaTdeba<br />

calkeuli qveynis politikuri garemo, biznesis sakanonmdeblo<br />

baza. sxvadasxva qveyanas sxvadasxva SesaZlebloba aqvs<br />

mecnierebisa da teqnikis ganviTarebisTvis, rac gansxvavebuli<br />

teqnologiuri garemos Camoyalibebas ganapirobebs.<br />

saerTaSoriso marketingul garemos Seswavlis proces-<br />

Si, ZiriTadad, oTx nawilad yofen, kerZod, saerTaSoriso<br />

doneze moqmed faqtorebs da Zalebs ase ajgufeben:<br />

1) ekonomikuri garemo;<br />

2) politikur-samarTlebrivi garemo;<br />

3) kulturuli garemo;<br />

4) sainformacio-teqnologiuri garemo.<br />

<strong>marketingis</strong> cnobili specialistebis azriT, qveynebis<br />

ekonomikuri garemos xasiaTi, pirvel rigSi, damokidebulia<br />

ekonomikis dargobriv struqturasa da Semosavlebis ganawilebis<br />

wesze. ekonomikis dargobrivi struqtura, Tavis<br />

356


mxriv, gansazRvravs ekonomikis ganviTarebas da, Sesabamisad<br />

amisa, xalxis cxovrebis dones.<br />

ganasxvaveben ekonomikis dargobrivi struqturis Semdeg<br />

tipebs:<br />

1) naturaluri meurneobis mqone qveynebi. aseT qveynebSi<br />

mosaxleobis didi nawili sofelSi cxovrobs,<br />

ZiriTadad, xeliT Sromobs, warmoebuli sasoflosameurneo<br />

produqtis did nawils TviTonve moixmars<br />

da mxolod mcire nawils cvlis misTvis saWiro<br />

saqonelsa da momsaxurebaze. aseTi qveynebis magali-<br />

Tia bangladeSi da eTiopia, romelTac saerTaSoriso<br />

ekonomikaSi CarTvis mxolod minimaluri SesaZleblobebi<br />

aqvT;<br />

2) nedleulis eqsportiori qveynebi. isini mdidrebi<br />

arian erTi an ramdenime bunebrivi resursiT, magram<br />

mTlianobaSi Raribi qveynebia. maT gaaqvT sazRvargareT<br />

TavianTi bunebrivi resursebi. am gziT iReben<br />

isini Semosavlebis nawils. aseTi qveynebis ricxvs<br />

miekuTvneba, magaliTad, saudis arabeTi, romelic<br />

msoflioSi navTobis erT-erTi didi eqsportioria.<br />

am tipis qveynebSi kargad iyideba mompovebel mrewvelobaSi<br />

gamosayenebeli manqana-mowyobilobebi;<br />

3) industriulad ganviTarebadi qveynebi. maT ricxvSi<br />

Sedis, magaliTad, brazilia, egvipte, filipinebi. am<br />

qveynebSi TandaTanobiT maRldeba cxovrebis done,<br />

Sesabamisad, izrdeba moTxovna Tanamedrove samomxmareblo<br />

saqonelze, kerZod, mobilur telefonebze,<br />

modur tansacmelze da a.S. kargad iyideba mZime<br />

manqanaTmSeneblobis nawarmi, foladi.<br />

4) axali industriuli qveynebi. maT miekuTvneba, magaliTad,<br />

samxreT korea, tailandi, taivani,… malaizia,<br />

singapuri. isini arian, ZiriTadad, mza produqciis<br />

eqsportiorebi da nedleulisa da naxevarfabrikatebis<br />

importiorebi. cxovrebis donis amaRlebis paralelurad<br />

am qveynebSi kargad iyideba nebismieri<br />

samomxmareblo saqoneli.<br />

5) ganviTarebuli qveynebi. isini erTmaneTTan vaWroben<br />

sxvadasxva saxis samrewvelo saqonliT, SeaqvT<br />

nedleuli dabalganviTarebuli qveynebidan, arian<br />

357


mza produqciis importiorebi ganviTarebad da<br />

axal industrial qveynebSi.<br />

xalxis cxovrebis done ganisazRvreba moxmarebuli saqonlis<br />

da momsaxurebis raodenobiTa da xarisxiT, rac, Tavis<br />

mxriv, Semosavlebze da maTi ganawilebis donezea damokidebuli.<br />

marketinguli starategia, cxadia, unda SeirCes imis<br />

mixedviT, Tu rogori Semosavlebis mqone ojaxebi Warbobs<br />

qveynebSi, radgan moxmarebis struqtura arsebiTad aris gansxvavebuli<br />

Zalian dabalSemosavlian, mcireSemosavlian,<br />

mcireSemosavlian da didSemosavlian ojaxebSi.<br />

rogorc wesi, saerTaSoriso biznesis da saerTaSoriso<br />

<strong>marketingis</strong> ganviTarebisaTvis meti SesaZleblobebi ekonomikurad<br />

ganviTarebul qveynebSia Seqmnili. magram, imavdroulad,<br />

mosaxleobis raodenobis stabilurobis da cxovrebis<br />

maRali donis gamo, bevri produqtis gasaReba did marketingul<br />

Zalisxmevas moiTxovs. produqciis gasaRebis meti potenciali<br />

grZelvadian perspeqtivaSi aqvT ganviTarebad<br />

qveynebs, sadac importis moculoba dReisTvis mcirea.<br />

mniSvnelovani ekonomikuri faqtori, romelic unda gaiTvaliswinon<br />

saerTaSoriso marketingSi, aris valutis kursis<br />

stabiluroba. arastabiluri valutis kursis pirobebSi didia<br />

zaralis miRebis albaToba, amitom didi mniSvneloba eniWeba<br />

saangariSsworebo valutis sworad gansazRvras. angariSsworebisTvis<br />

SeiZleba SeirCes rogorc eqsportiori, ise importiori<br />

qveynis, saWiroebis SemTxvevaSi ki mesame qveynis valuta.<br />

erT-erTi mniSvnelovani faqtori, romelic gavlenas<br />

axdens saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> menejerebis mier miRebul<br />

gadawyvetilebebze, aris miznobrivi qveynis infrastruqtura.<br />

ganuviTarebuli infrastruqturis pirobebSi SeiZleba<br />

mkveTrad SeizRudos saqonlis warmoebis, gasaRebis da misi<br />

bazarze win wawevis RonisZiebebis SesaZleblobebi. Tanamedrove<br />

mowinave kompaniebis <strong>marketingis</strong> specialistebi xSirad<br />

sTvlian, rom ganviTarebadi qveynebis infrastruqtura ar<br />

Seesabameba maT dones. bolo periodSi bevrma qveyanam mniSvnelovani<br />

investiciebi ganaxorcielainfrastruqturis<br />

ganviTarebisTvis. ase, magaliTad, CineTis xelisuflebam veberTela<br />

investiciebi Cado fiWuri telefonebis bazris ganviTarebaSi.<br />

ama Tu im qveyanaSi biznesis wamowyebis an gafarToebis<br />

Taobaze gadawyvetilebis miRebamde, aucileblad unda Seis-<br />

358


wavlon politikur-samarTlebrivi garemo Semdegi faqtorebis<br />

mixedviT:<br />

1) damokidebuleba ucxoeli biznesmenebis mimarT;<br />

2) politikuri stabiluroba;<br />

3) fulad-sakredito urTierTobebis regulireba;<br />

4) saxelmwifo biurokratia.<br />

sxvadasxva qveyanaSi ucxoeli biznesmenebis mimarT damokidebuleba<br />

gansxvavebulia. bevr qveyanaSi ucxoel mewarmeebs<br />

keTilganwyobilad xvdebian, magaliTad, meqsikaSi, tailandSi,<br />

filipinebSi; bevrgan ki zRudaven maT, magaliTad,<br />

indoeTSi. indoeTis mTavroba ucxoel biznesmenebs aviwroebs<br />

kvotebiT, savaluto SezRudvebiT.<br />

firmebisTvis (kompaniebisTvis), sazRvargareT biznesis<br />

ganxorcielebis dros, arsebiTi xasiaTis problemaa, agreTve,<br />

samTavrobo biurokratiis arseboba. aris qveynebi, romlebSic<br />

biznesis warmoeba SesaZlebelia mxolod araoficialuri<br />

gasamrjelos (qrTamis) gadaxdis Semdeg.<br />

sazRvargareT saqmianobis ganxorcielebisas metad<br />

mniSvnelovania politikuri stabilurobis sakiTxi. arastabilur<br />

politikur viTarebaSi xSiria ucxo qveynebis kompaniebis<br />

sakuTrebis nacionalizacia, maTi savaluto angariSebis<br />

gayinva bankebSi, sxvadasxva satarifo da arasatarifo barierebis<br />

amoqmedeba maT winaaRmdeg. Tumca, zogjer isec xdeba,<br />

rom arastabilur politikur pirobebSi zogierTi kompania<br />

sakmaod maRali efeqtianobiT axerxebs funqcionirebas.<br />

sazRvargareTis bazarze gasvlis Sesaxeb gadawyvetilebis<br />

miRebisas kompaniebma unda gaiTvaliswinon, agreTve,<br />

iq arsebuli fulad-sakredito urTierTobebis regulirebis<br />

wesebi. SeiZleba qveynis kanonmdeblobiT akrZaluli iyos<br />

angariSsworeba ucxo qveynis valutiT. SeiZleba xelisufleba<br />

zRudavdes qveynidan Tavisi valutis gatanas. isic SesaZlebelia,<br />

rom myidvel qveyanas ekonomikuri mdgomareobis<br />

gamo ar SeeZlos angariSsworeba valutiT da saWiro gaxdes<br />

Semxvedri vaWrobis gamoyeneba.<br />

Semxvedri vaWroba saerTaSoriso vaWrobis erT-erTi<br />

formaa, romelic iTvaliswinebs saqonlis pirdapir da arapirdapir<br />

gacvlas sxva saqonelze valutiT anazRaurebis<br />

nacvlad. Semxvedri vaWrobis formebia: barteri, kompensacia<br />

da Semxvedri Sesyidvebi. barteruli gacvlis dros pro-<br />

359


duqti pirdapir icvleba produqtze. magaliTad, TviTmfrinavi<br />

boingi — 747 saudis arabeTSi gaicvala navTobze. kompensaciis<br />

dros gamyidveli yidis sawarmos, mowyobilobas an<br />

teqnikas sxva qveynis myidvelebze da Tanaxmaa anazRaureba<br />

moxdes maTi (gamoyenebiT) warmoebuli produqciiT. Semxvedri<br />

vaWrobis dros gamyidvels Tavisi produqtis Rirebuleba<br />

aunazRaurdeba fuliT, romlis nawili SeTanxmebis Tanaxmad<br />

unda gamoiyenos am qveynis produqtis sayidlad drois gansazRvruli<br />

periodis ganmavlobaSi. magaliTad, PepsiCo ruseTSi<br />

yidis Tavis produqcias rusul fulze da yidulobs<br />

rusul arays aSS-Si gasayidad. Semxvedri Sesyidvebi, xSirad,<br />

ramdenime safexurisgan Sedgeba. ase, magaliTad, Daimlerchryisler-ma<br />

rumineTs 30 satvirTo manqana miyida 150 ruminuli<br />

warmoebis jipis sanacvlod.jipebi man bananze gacvala ekvadorSi,<br />

banana ki germanul supermarketebs miyida. kompaniam<br />

am gziT miiRo germanuli valuta.<br />

saerTaSoriso kompania yovelTvis mzad unda iyos imis-<br />

Tvis, rom yovel konkretul SemTxvevaSi miiRos misTvis<br />

xelsayreli gadawyvetileba.<br />

saerTaSoriso arenaze gasuli kompaniebisTvis aucilebelia<br />

miznobriv qveyanaSi biznesis maregulirebel samar-<br />

Tlebriv bazaSi garkveva. igi kargad unda icnobdes saerTa-<br />

Soriso samarTlis normebsac.<br />

samarTlebrivi garemos mniSvnelovan elementebs, romlebic<br />

gavlenas axdenen saerTaSoriso kompaniebis marketingul<br />

saqmianobaze ama Tu im qveyanaSi, miekuTvneba:<br />

1) komerciuli an xelSekrulebiTi samarTali;<br />

2) antimonopoliuri kanonmdebloba;<br />

3) sagadasaxado kanonmdebloba;<br />

4) faswarmoqmnis procesis maregulirebeli samar-<br />

Tlebrivi normebi;<br />

5) garemos dacvis kanoni, sanitarul-higienuri normebi<br />

da usafrTxoebis teqnikis gamoyenebis wesebi;<br />

6) SromiTi kanonmdebloba.<br />

rac Seexeba saerTaSoriso samarTlis normebs, isini<br />

moicaven sakanonmdeblo aqtebis FfarTo wres, romlebic aregulireben<br />

qveynebs Soris urTierTdamokidebulebis saer-<br />

To pirobebs.<br />

360


saerTaSoriso arenaze gasulma kompaniebma unda gaarkvion<br />

isic, Tu sxva qveynebis mosaxleobas rogori kulturuli<br />

tradiciebi da wes-Cveulebebi aqvs, radgan xSirad swored<br />

kulturul faseulobebzea damokidebuli ama Tu im konkretuli<br />

saqonlis da momsaxurebis yidva momxmareblis mier.<br />

qveynebis mixedviT gansxvavebulia molaparakebebis warmar-<br />

Tvis da xelSekrulebebis gaformebis wesic. sxvadasxva kulturis<br />

mqone xalxSi arsebiTad gansxvavebulia egreTwodebuli<br />

“munji ena”-araverbaluri SetyobinebebiT dakavSireba<br />

erTmaneTTan.<br />

kulturuli tradiciebiT gansazRvrul samomxmareblo<br />

Cvevebze uamravi magaliTis motana SeiZleba. ase, magali-<br />

Tad: frangi mamakaci meuRlesTan SedarebiT saSualod orjer<br />

met parfiumeria-kosmetikis nawarms moixmars; italielebTan<br />

SedarebiT germanelebi da frangebi ufro met samarko<br />

makarons miirTmeven; evropisagan gansxvavebiT saqarTveloSi<br />

didi raodenobiT moixmareba puri da purproduqtebi;<br />

qarTvelebi mcirewlovani gogonebis tansacmelSi upiratesobas<br />

vardisfers aniWeben, belgiaSi ki am mizniT cisferi gamoiyeneba;<br />

rac Seexeba belgieli mcirewlovani vaJebis tansacmels,<br />

mis gasawyobad upiratesobas vardisfer arSias ani-<br />

Weben; amerikelebisagan gansxvavebiT Cinelebi gamagrilebel<br />

sasmelebs mcire odenobiT miirTmeven.<br />

saqmiani urTierTobis normebi da tradiciebic arsebi-<br />

Tad aris gansxvavebuli qveynebis mixedviT. maTi codnis gareSe<br />

kompaniaTa menejerebs gauWirdebaT urTierTobis damyareba<br />

adgilobriv saqmian wreebTan da saerTod SeiZleba<br />

verc ki SeZlon molaparakeba TanamSromlobaze. ase, magali-<br />

Tad: safrangeTSi saerTaSoriso dokumentebis momzadebisas<br />

upiratesoba frangul enas eniWeba; iaponeli menejerebi molaparakebis<br />

dros daaxloebiT 6 wamian pauzas akeTeben; italielebi,<br />

germanelebi da frangebi manipulaciad Tvlian situaciis<br />

gasaneitraleblad molaparakebis dasawyisSi raime<br />

sasiamovnoze saubars; did britaneTSi da aSS-Si saqmiani vax-<br />

Sami ubraloebiT gamoirCeva, germaniaSi ki, piriqiT, mas Zalian<br />

did mniSvnelobas aniWeben. germanelis mier saqmian vax-<br />

Samze miwveva pativiscemis da ndobis gamoxatulebaa; Sveicarielebi<br />

da germanelebi did mniSvnelobas aniWeben punqtualobas.<br />

isini Sexvedrebze ar igvianeben da sxvebisganac amas<br />

moiTxoven, samxreT evropis da laTinuri amerikis zogierT<br />

361


qveyanaSi ki droisadmi “Tavisufali” midgomaa; aSS-Si savizito<br />

baraTebis gadacema da CamorTmeva swrafad da yovelgvari<br />

zedmeti formalobis gareSe xdeba, iaponelebisaTvis,<br />

piriqiT, es mniSvnelovani movlenaa. iaponels savizito bara-<br />

Ti orive xeliT ukavia maRla, vidre meore mxare guldasmiT<br />

ar waikiTxavs masze ganTavsebul informacias.<br />

rogorc ukve iTqva, qveynebis mixedviT araverbaluri<br />

enac gansxvavebulia. ase, magaliTad: CineTSi saaTs ar Cuqnian,<br />

radgan mas sikvdilis simbolod aRiqvamen; taivanSi Tavis<br />

gadaqneva upativcemlobad iTvleba; cxvirze TiTis dadeba<br />

britaneTSi konfidencialobas niSnavs, italiaSi ki megobrul<br />

gafrTxilebas; xelis cera da saCvenebeli TiTiT aso<br />

“0”-s gamoyvana aSS-Si “O key” niSnavs, iaponiaSi “fuls”, tunisSi<br />

ki “me Sen mogklav”; Soreuli aRmosavleTis qveynebSi<br />

TeTri feria samgloviaro, laTinur amerikaSi mewamuli, evropaSi<br />

ki Savi.<br />

saerTaSoriso marketingul saqmianobaze arsebiT gavlenas<br />

enobrivi barieri axdens. Marketingis menejerebma unda<br />

izrunon imisTvis, rom sazRvargareTel momxmareblebTan<br />

komunikacia adgilobriv enaze daamyaron. saqonelTan dakav-<br />

Sirebuli informacia sazRvargareTel momxmarebels unda<br />

miawodon adgilobriv enaze. sasurveli Sedegis misaRwevad<br />

saWiroa mimarTvebis sworad gadaTargmna.<br />

globalizaciis procesSi sul ufro da ufro izrdeba<br />

marketingze sainformacio teqnologiuri garemos gavlena.<br />

XX saukunis bolos eleqtronikasa da sainformacio teqnologiebSi<br />

ganxorcielebulma revoluciurma cvlilebebma<br />

arsebiTad gaafarTova saerTaSoriso kompaniebis moqmedebis<br />

areali, daxvewa da srulyofili gaxada maT mier gamoyenebuli<br />

marketinguli meTodebi da xerxebi.<br />

telefonma da internetma SesaZlebeli gaxada msoflio<br />

bazars dakavSirebodnen ara marto msxvili, aramed mcire<br />

sawarmoebic. dainerga da ganviTarda globaluri eleqtronuli<br />

komercia, romelmac axali SesaZleblobebi Seqmna<br />

saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> ganviTarebisaTvis. dReisTvis internetis<br />

daxmarebiT SesaZlebelia msoflios nebismieri<br />

qveynis momxmarebels miewodos informacia saqonlisa da<br />

momsaxurebis Sesaxeb, Camoyalibdes moTxovna ama Tu im kompaniis<br />

produqtze, adamianma iyidos esa Tu is saqoneli. momxmarebels<br />

saxlidan gamousvlelad SeuZlia garigebebis da-<br />

362


deba. saqoneli myidvels SeiZleba gadaeces mis ofisSi, saxlSi,<br />

binaSi informaciis saxiT. arsebuli momsaxurebis miwodeba<br />

myidvelisTvis SesaZlebelia eleqtronuli saSualebebis<br />

gamoyenebiT. SesaZlebeli gaxda msoflios wamyvan bir-<br />

Jebze vaWrobaSi monawileobis miReba.<br />

saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> menejerebs internetis<br />

globaluri qseli informaciis sxva arxebTan SedarebiT sa-<br />

Sualebas aZlevs:<br />

1) swrafad miiRon maTTvis aucilebeli informacia;<br />

2) operatiulad Caataron marketinguli RonisZiebebi<br />

(Secvalon fasebi, ganaTavson reklama, Secvalon saqonlis<br />

miwodebis meTodebi da a.S);<br />

3) miiRon sruli informacia konkurentebze;<br />

4) daukavSirdnen momxmarebels msoflios sxvadasxva<br />

kuTxeSi;<br />

5) damoukideblad da swrafad moZebnon biznespartniorebi<br />

msoflios sxvadasxva qveyanaSi da daamyaron<br />

maTTan kontaqti operatiulad.<br />

16.3. saerTaSoriso bazrebze gasvlis marketinguli<br />

strategiebi<br />

saerTaSoriso bazrebze gasvlasTan dakavSirebiT gadawyvetilebis<br />

miRebis Semdeg sawarmoebi amuSaveben marketingul<br />

strategiebs. praqtikaSi ganasxvaveben saerTaSoriso<br />

bazrebze gasvlis sam sabazo strategias. maT miekuTvneba:<br />

1) importuli da eqsportuli operaciebis ganxorcieleba;<br />

2) sakontraqto SeTanxmebis dadeba;<br />

3) saerTaSoriso pirdapiri investiciebi.<br />

riskisa da kontrolis done saerTaSoriso bazrebze<br />

gasvlis sabazo strategiebis mixedviT gansxvavebulia (ix.<br />

nax. 16.2).<br />

gadawyvetileba sazRvargareTidan saqonlis SemotanasTan<br />

(importirebasTan) dakavSirebiT sawarmoebis mier miiReba<br />

adgilobrivi moTxovnis Sefasebis Semdeg. ganasxvaveben<br />

pirdapir da arapirdapir imports. pirdapiri importis<br />

dros saqoneli qveyanaSi SeaqvT pirdapir mwarmoebeli qveynidan.<br />

importirebuli saqoneli SeiZleba iyos samomxmareb-<br />

363


lo, SeiZleba sawarmoo daniSnulebis. arapirdapiri importi<br />

gulisxmobs qveyanaSi naxevarfabrikatebis da makompleqtebeli<br />

mowyobilobebis Semotanas importirebul manqana-danadgarebSi<br />

gamosayeneblad. saqonlis importTan erTad, romelsac<br />

“xilul” imports uwodeben, xorcieldeba “uxilavi”<br />

importic. uxilavi importi gulisxmobs ucxour valutiT<br />

anazRaurebul ama Tu im momsaxurebas, magaliTad, tvirTis<br />

gadazidvas, dazRvevas, sabanko operaciebs da a. S.<br />

364<br />

maRali<br />

importi<br />

eqsporti<br />

pirdapiri<br />

arapirdapiri<br />

dabali<br />

k o n t r o l i s d o n e<br />

saSualo<br />

sakontraqto<br />

SeTanxmeba<br />

frenSaizingi<br />

licenzireba<br />

subsanardo<br />

SeTanxmeba<br />

saSualo<br />

r i s k i s d o n e<br />

dabali<br />

pirdapiri<br />

investiciebi<br />

sawarmoo<br />

simZlavreebis<br />

Seqmna<br />

amwyobi<br />

simZlavreebis<br />

Seqmna<br />

maRali<br />

nax. 16. 2. saerTaSoriso bazrebze gasvlis sabazo<br />

strategiebi<br />

eqsportSi igulisxmeba mocemul konkretul qveyanaSi<br />

warmoebuli saqonlis sazRvargareT gatana gayidvis da mogebis<br />

miRebis mizniT. importis msgavsad eqsportic aris pirdapiri<br />

da arapirdapiri, “xiluli” da “uxilavi”. pirdapiri<br />

eqsportis dros sawarmoebs saqoneli gaaqvT sazRvargareT,


ac Zalian sariskoa, magram SeuZlia didi mogebis motana. sawarmoebs<br />

pirdapiri eqsportis ganxorcieleba ramdenime<br />

gziT SeuZliaT: sawarmo qmnis saeqsporto qvedanayofs; sawarmo<br />

sazRvargareT savaWro filials afuZnebs; produqciis<br />

qveynis gareT gasatanad sawarmo iyenebs sazRvargareTel<br />

distributorebs an savaWro agentebs. distributorebi mocemuli<br />

sawarmodan yiduloben saqonels SemdgomSi gayidvis<br />

mizniT, agentebi ki sakomisio sawyisebze yidian sawarmos saqonels.<br />

arapirdapiri eqsporti xorcieldeba saerTaSoriso<br />

marketinguli Suamavlebis mier. maT miekuTvneba: eqsportiT<br />

dakavebuli adgilobrivi sawarmoebi da agentebi, kooperaciuli<br />

sawarmoebi, saxelmwifo saeqsporto saagentoebi. arapirdapiri<br />

eqsporti nakleb xarjebs moiTxovs, amitom sawarmoebi<br />

saqonlis sazRvargareT gatanas arapirdapiri eqsportiT<br />

iwyeben.<br />

importis da eqsportis dros kontrolis xarisxic dabalia<br />

da riskis donec.<br />

sakontraqto SeTanxmebis pirobebSi kompaniebi TavianT<br />

bizness aerTianeben sxva qveynebis partniorebTan. sakontraqto<br />

SeTanxmeba SeiZleba ganxorcieldes licenzirebis,<br />

frenSaizingis da subsanardo SeTanxmebis saxiT.<br />

kompaniisTvis licenzireba sazRvargareTis bazrebze<br />

gasvlis martivi xerxia. am SemTxvevaSi kompania xelSekrulebas<br />

aformebs licenziatTan sazRvargareTis bazarze. dadebuli<br />

xelSekrulebis Tanaxmad licenziats SeuZlia gamoiyenos<br />

mocemuli kompaniis savaWro marka, teqnologia, patenti<br />

gansazRvruli anazRaurebis fasad. licenzirebis dros kompania<br />

sazRvargareTis bazarze Sedis riskis gareSe. am Sem-<br />

TxvevaSi licenziantic moigebs, radgan mas ar uwevs Tavisi<br />

saqmis nulidan dawyeba. amasTan licenzireba naklovanebebi-<br />

Tac xasiaTdeba. licenziis gamcem kompaniebs licenziatis<br />

gakontrolebis SesaZleblobebi umcirdebaT. isic SesaZlebelia,<br />

rom kompaniam licenziatis saxiT TavisTvis Zlieri<br />

konkurenti sawarmos Seqmnas Seuwyos xeli.<br />

frenSaizingi sazRvargareTis bazrebze gasvlis erTerTi<br />

gavrcelebuli gzaa. licenzirebis msgavsad frenSaizingis<br />

SemTxvevaSic sazRvargareT biznesis ganxorcielebis<br />

riski mcirdeba. rogorc cnobilia, biTumad da sacalod movaWre<br />

sawarmoebi (frenSizebi) Tanxmdebian mwarmoebeli sawarmoebis<br />

(frenSaizebis) gansazRvrul moTxovnebs maTi<br />

365


produqtebis gayidvis uflebis mopovebis, maTi saxelwodebebis<br />

gamoyenebis, sxvadasxva saxis momsaxurebis miRebis sanacvlod.<br />

rogorc praqtikam uCvena, saerTaSoriso frenSaizingis<br />

efeqtianoba damokidebulia imaze, Tu ramdenad swored<br />

SeZleben frenSizebi da frenSaizerebi standartuli<br />

midgomebis da adgilobrivi momxmareblebis moTxovnebis SesabamisobaSi<br />

moyvanas.<br />

subsanardo SeTanxmebis dros sazTvargareTuli kompaniebis<br />

produqti adgilobriv sawarmoebSi iqmneba. bevrma dasavlurma<br />

kompaniam swored subsanardo SeTanxmebiT SeaRwia<br />

taivanis bazarze. sakontraqto SeTanxmebis am saxis gamoyenebis<br />

dros sawarmoo procesebis kontrolis SesaZlebloba<br />

kompaniebs umcirdebaT. isini kargaven potenciuri maragis<br />

nawilsac. miuxedavad amisa, sazRvargareT saqmianobis mcire<br />

riskis pirobebSi gafarToebis gamo, sakontraqto SeTanxmebis<br />

am formis gamoyenebas kompaniebi saTanado yuradRebas<br />

aqceven. subsanardo kontraqtebi aqvs gaformebuli amerikul<br />

kompania Sears-s meqsikasa da espaneTSi adgilobriv<br />

mwarmoeblebTan Tavisi produqtebis, pirvel rigSi, tansacmlis<br />

warmoebasTan dakavSirebiT.<br />

pirdapir investiciebSi igulisxmeba fulis dabandeba<br />

sazRvargareT sakuTari sawarmos Sesaqmnelad. es sawarmo SeiZleba<br />

iyos sawarmoo an amwyobi tipis. pirdapir investirebas<br />

kompaniebi mimarTaven maSin, roca maT aqvT eqsportis gamocdileba,<br />

sazRvargareTis bazari didia da kargadac vi-<br />

Tardeba. finurma mobiluri telefonebis firma Nokia-m Cine-<br />

Tis bazarze, Tavdapirvelad, SeaRwia erToblivi sawarmos<br />

SeqmniT. SemdgomSi man yvela adgilobrivi erToblivi sawarmo<br />

gaaerTiana da daiwyo CDMA tipis telefonebis adgilobrivi<br />

warmoeba.<br />

pirdapir investirebas axasiaTebs mTeli rigi upiratesobebi,<br />

kerZod, SesaZlebeli xdeba adgilobrivi iafi muSaxelis<br />

gamoyeneba, adgilobrivi momxmareblebis moTxovnebTan<br />

produqtis ukeTesad adaptacia, investiciebis maqsimalurad<br />

gakontroleba, prestiJis amaRleba adgilobriv mosaxleobaSi<br />

da a. S. magram pirdapiri investireba naklovanebebi-<br />

Tac xasiaTdeba. jer erTi, kompanias SeiZleba gauZneldes<br />

Tavisi Semosavlebis qveynidan gatana, meore, SesaZlebelia<br />

Seicvalos xelisufleba da safrTxe daemuqros mis kapi-<br />

366


tals, mesame, mosalodnelia qveyanaSi ise Seicvalos ekonomikuri<br />

situacia, rom kompania dazaraldes. miuxedavad naklovanebebisa,<br />

dRes pirdapiri investiciebi sazRvargareTis<br />

bazrebze gasvlis erT-erTi mniSvnelovani gzaa.<br />

16.4. saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> ZiriTadi<br />

elementebi<br />

saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> ZiriTad elementebs miekuTvneba:<br />

1) marketingul RonisZiebaTa ganxorcielebis organizacia;<br />

2) standartizacia;<br />

3) produqciis gasaRebisa da gadaadgilebis dagegmva;<br />

4) fasebis dagegmva.<br />

marketingul RonisZiebaTa ganxorcielebis organizacia,<br />

pirvel rigSi, iTvaliswinebs saqonlis warmoebis Seguebas<br />

sazRvargareTuli bazrebis moTxovnebTan. amasTan dakav-<br />

SirebiT saWiro xdeba saerTaSoriso sasaqonlo strategiebis<br />

SemuSaveba da realizacia. saerTaSoriso sasaqonlo<br />

strategiebSi gamoyofen Semdeg strategiebs:<br />

1) gafarToebis strategia;<br />

2) produqciis adaptaciis strategia;<br />

3) “uku” gamogonebis strategia;<br />

4) saqonlis warmoebis Sewyvetis strategia.<br />

gafarToebis strategia iTvaliswinebs saeqsporto saqonlis<br />

asortimentze standartul midgomas, e. i. saqoneli<br />

sazRvargareT gaaqvT saxelwodebis, SefuTvis da sxva sasaqonlo<br />

komponentebis Secvlis gareSe. am strategias kompaniebi<br />

iyeneben maSin, roca qveynis saSinao bazari ukve aRar<br />

iZleva sakmaris mogebas. saqonlis sazRvargareTis bazrebze<br />

ubralod gafarToebis strategiiT gatanis dros mTavari aqcenti<br />

sasaqonlo asortimentis sworad formirebasa da mar-<br />

Tvaze keTdeba.<br />

produqciis adaptaciis strategiis sazRvrebSi xdeba<br />

misi maxasiaTeblebis SesabamisobaSi moyvana sazRvargareTuli<br />

bazrebis moTxovnebTan. adaptacia SeiZleba Seexos ara<br />

marto saqonlis xarisxs, dizains, aramed mis SefuTvas da<br />

momxmareblisTvis SeTavazebul momsaxurebas. saqonlis saz-<br />

RvargareTeli momxmareblis moTxovnis mixedviT modifika-<br />

367


ciis aucilebloba ganpirobebuli SeiZleba iyos mTeli rigi<br />

faqtorebiT, kerZod, ama Tu im qveynis oficialuri moTxovnebiT,<br />

dabegvris adgilobrivi wesiT, klimaturi pirobebiT da a<br />

S.. qveyanaSi saqonelze gansakuTrebuli standartis arsebobis<br />

gamo, SeiZleba oficialurad moiTxovon misi maxasiaTeblebis<br />

Secvla. dabegvris adgilobrivma Taviseburebebma SesaZlebelia<br />

mwarmoebels ubiZgos misi modifikaciisaken gadasaxadebis<br />

Semcirebis mizniT. gansxvavebulma klimaturma pirobebma SeiZleba<br />

gansxvavebuli SefuTva gaxados saWiro. kompania Philips-ma<br />

iaponiis bazarze mogebis miReba daiwyo imis Semdeg, rac yavadanis<br />

zomebi iaponur samzareulos Seusabama. Nokia-m Tavisi mobiluri<br />

telefonis modeli 6100-is modifikacia yvela ZiriTadi<br />

bazaris mixedviT ganaxorciela.<br />

`uku” gamogonebis strategias kompaniebi iyeneben maSin,<br />

roca TavianTi produqcia SeaqvT ganviTarebad qveynebSi. am<br />

SemTxvevaSi kompaniebi saeqsportod awarmoeben TavianT qveyanaSi<br />

moralurad moZvelebul saqonels. aseTi saqoneli SeiZleba<br />

iyos, magaliTad, xelis sakaso aparatebi, meqanikuri<br />

sakeravi manqanebi.<br />

is saerTaSoriso kompaniebi, romelTa mizanic asortimentis<br />

sistematuri ganaxlebaa, iyeneben saqonlis warmoebis<br />

Sewyvetis strategias. am strategiis daniSnuleba iseTi produqciis<br />

Seqmnaa, romelsac analogi ar eyoleba. aseTebia<br />

axal moTxovnebebze orientirebuli, principulad axali<br />

produqtebi. saqonlis warmoebis Sewyvetis strategias iyenebs<br />

avejisa da aqsesuarebis katalogebis gamoyenebiT gamyidveli<br />

germanuli kompania MBT, romelic asortiments yovel<br />

6 TveSi anaxlebs.<br />

standartizaciaSi, rogorc saerTaSoriso <strong>marketingis</strong><br />

elementSi, igulisxmeba <strong>marketingis</strong> programebis<br />

standartizaciis done, rac praqtikaSi standartuli da<br />

arastandartuli marketinguli kompleqsis damuSavebasa<br />

da gamoyenebaSi vlindeba.<br />

standartuli marketinguli kompleqsi iTvaliswinebs<br />

erTnairi saqonlis miwodebas sazRvargareTuli bazrebisaTvis,<br />

erTi da imave sareklamo da saqonelmoZraobis arxebis,<br />

erTnairi fasebis gamoyenebas.<br />

standartuli marketinguli kompleqsis pirobebSi<br />

mcirdeba xarjebi, izrdeba mogeba.<br />

368


arastandartuli <strong>marketingis</strong> programis pirobebSi gamoiyeneba<br />

adaptirebuli marketinguli kompleqsi, romlis mixedviT<br />

<strong>marketingis</strong> kompleqsis elementebi SesabamisobaSi mohyavT<br />

yoveli sazRvargareTuli bazris moTxovnebTan. am dros kompaniebi<br />

iyeneben adgilobriv menejerebs, mmarTveloba aris decentralizebuli.<br />

adgilobriv pirobebTan adaptirebuli marketinguli<br />

programebis gamoyenebis dros SesaZlebeli xdeba kompaniis konkurentuli<br />

poziciebis ganmtkiceba, mcirdeba danakargebi da<br />

izrdeba bazris wilis gafarToebis da mogebis gazrdis SesaZleblobebi.<br />

wminda standartuli an globaluri midgomiT warmatebiT<br />

dainerga msoflioSi iseTi saqoneli, rogoricaa saparsi<br />

Philips, firfitasakravi Sony Walkman. adgilobriv kulturul<br />

tradiciebs usadagebs Tavis saqmianobas McDonald’s.<br />

marTalia, is erTi da imave sabazo sawarmoo sqemiT muSaobs,<br />

magram meniu SesabamisobaSi mohyavs adgilobrivi momxmareblebis<br />

moTxovnebTan.<br />

ukanasknel wlebSi saerTaSoriso kompaniebi sul ufro<br />

xSirad iyeneben kombinirebul marketingul programebs,<br />

romlebic standartuli da adaptirebuli midgomebis SeTanawyobis<br />

bazaze yalibdeba. kombinirebuli marketinguli<br />

programis CarCoebSi <strong>marketingis</strong> kompleqsis zogi aspeqti<br />

standartuli, zogi ki adaptirebulia. <strong>marketingis</strong> kompleqsis<br />

romeli elementi unda iyos standartuli da romeli<br />

adaptirebuli gadawydeba miznobrivi bazris mixedviT.<br />

produqciis gasaRebis da gadaadgilebis dagegmva iTvaliswinebs<br />

gasaRebis arxebis SerCevas da saqonlis fizikur<br />

gadaadgilebas sazRvargareTis bazrebze.<br />

xSirad saqonelmoZraobis tradiciuli arxebis gverdiT<br />

iyeneben saqonlis gadaadgilebis aratradiciul saSualebebsac.<br />

saerTaSoriso kompaniaSi saqonlis momxmareblemde<br />

mitana xorcieldeba sami ZiriTadi arxiT. esenia: gamyidvelis<br />

Stab-bina, qveyanaTaSorisi arxebi da qveynis Siga arxebi.<br />

gamyidvelis Stab-bina xelmZRvanelobs saqonelmoZraobis<br />

arxebs da TviTonac misi nawilia. saxelmwifoTaSoris arxebs<br />

saqoneli sxva qveynis sazRvrebamde miaqvs. Siga saxelmwifoebriv<br />

arxebs saqoneli gadaaqvs sazRvris gadakveTis punqtidan<br />

saboloo momxmareblebamde. isini qveynebis mixedviT<br />

arsebiTad gansxvavebulia erTmaneTisagan.<br />

369


saerTaSoriso kompaniebma faswarmoqmnis procesSi SeiZleba<br />

gamoiyenon Semdegi alternetiuli strategiebi:<br />

1) standartuli fasi yvela sazRvargareTuli<br />

bazrisTvis;<br />

2) ormagi faswarmoqmna;<br />

3) faswarmoqmna konkretuli bazrebisTvis.<br />

standartuli, anu unificirebuli fasebi gamoiyeneba<br />

maSin, roca ama Tu im qveyanaSi gaweuli marketinguli xarjebi<br />

imdenad dabalia, rom ar SeuZlia gavlena moaxdinos fasis<br />

sidideze. standartuli fasebis gamoyenebis dros kompania<br />

darwmunebuli unda iyos, rom im qveynis bazarze, sadac maT<br />

SeaqvT saqoneli, ar gamoCndeba analogiuri saqonlis ufro<br />

dabal fasad gamyidveli konkurentebi.<br />

ormagi faswarmoqmnis strategia iTvaliswinebs gansxvavebuli<br />

fasebis dawesebas erovnuli da sazRvargareTuli<br />

bazrebisTvis.<br />

faswarmoqmnis mesame strategia — faswarmoqmna konkretuli<br />

qveynisTvis ufro moqnilia. am strategiis Sesabamisad<br />

fasebis daweseba xorcieldeba adgilobrivi pirobebis gaTvaliswinebiT.<br />

saerTaSoriso marketingSi mniSvnelovan rols asrulebs<br />

transfertuli faswarmoqmna. transfertulia fasi,<br />

romliTac saqoneli gadaadgildeba kompaniis SigniT. dReis-<br />

Tvis saerTaSoriso kompaniebis umetesobas sxvadasxva qveyanaSi<br />

aqvs Svilobili kompaniebi da filialebi. amitom transfertuli<br />

faswarmoqmnis sazRvrebi sakmaod farToa. transfertuli<br />

fasi gonivrul sazRvrebSi unda dawesdes. Tu<br />

transfertuli fasi Zalian gadidebuli dawesdeba, SesaZlebelia<br />

kompanias mouwios ufro meti gadasaxadis gadaxda. Tu<br />

transfertuli fasi iqneba Zalian Semcirebuli, igi SeiZleba<br />

dempingSi daadanaSaulon.<br />

arsebobs transfertuli faswarmoqmnis sami saxe:<br />

1) transferti TviTRirebulebis mixedviT. am SemTxvevaSi<br />

fasi dgindeba sawarmoo danaxarjebis doneze<br />

da sazRvargareTis filiali Tavis angariSze iwers<br />

firmis mier miRebul mTel Semosavals. es imas niSnavs,<br />

rom firmis sawarmoo rgolis saqmianoba fasdeba<br />

efeqtianobis da ara momgebianobis mixedviT.<br />

370


2) transferti komerciuli fasis mixedviT. am dros<br />

ucxouri qvedanayofi produqtSi ixdis imdenive<br />

Tanxas, ramdensac nebismieri gareSe myidveli. problemebi<br />

warmoiqmneba im SemTxvevaSi, roca sazRvargareTis<br />

filials, produqciis dabali xarisxis da<br />

fasis arakonkurentianobis gamo, neba eZleva misces<br />

SekveTa sxva mimwodeblebs.<br />

3) transferti sqemiT “TviTRirebulebas plus”. am<br />

dros mogeba nawildeba mwarmoebels da ucxour qvedanayofs<br />

Soris. am meTods davebis Tavidan acilebis<br />

meti Sansi aqvs. misi gamoyenebiT SesaZlebelia<br />

korporaciuli mogebis optimizaciis miRweva da TanamSromlobiT<br />

adgilobrivi da sazRvargareTuli<br />

qvedanayofis ormxrivi daintereseba. transfertuli<br />

fasis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis procesis<br />

xelmZRvanelad xSirad iniSneba umaRlesi rgolis<br />

erT-erTi menejeri.<br />

fasebis dawesebis dros bevri saerTaSoriso kompania<br />

mxedvelobaSi iRebs adgilobriv pirobebs. maTi nawili xelsayrel<br />

fasebs inarCunebs ganviTarebad da naklebad ganviTarebul<br />

qveynebSi saqonlis gamartivebuli variantebis miwodebis<br />

da adgilobrivi iafi muSaxelis gamoyenebis gziT. zogjer<br />

Semcirebuli fasi wesdeba bazris gafarToebis an nameti<br />

saqonlis Tavidan mocilebis mizniT. ganviTarebul qveynebSi<br />

saqonlis fasi misi kargi xarisxis gamo, rogorc wesi, Zviria.<br />

<strong>marketingis</strong> saerTaSoriso kompleqsis mniSvnelovani<br />

elementia produqtis sazRvargareTis bazrebze win wasawevad<br />

gatarebuli RonisZiebebi, romelTa efeqtianobac damokidebulia<br />

gamoyenebuli meTodebisa da xerxebis adgilobrivi<br />

bazrebis moTxovnebsa da TaviseburebebTan SesabamisobaSi<br />

moyvanaze. am process specialistebi komunikaciur<br />

adaptacias uwodeben. komunikaciuri adaptaciis procesSi<br />

kompaniebi muSaobas warmarTaven ramdenime mimarTulebebiT:<br />

1) produqciis saxelwodebis dazusteba adgilobrivi<br />

enis mixedviT;<br />

2) feris mimarT adgilobrivi mosaxleobis damokidebulebis<br />

gaTvaliswineba saqonlis gaformebis procesSi;<br />

371


3) saWiroebis SemTxvevaSi yoveli miznobrivi sazRvargareTuli<br />

bazrisTvis specialuri sareklamo mimar-<br />

Tvis Sedgena;<br />

4) mTeli sareklamo saqmianobis SesabamisobaSi moyvana<br />

ama Tu im qveynis marketinguli garemos moTxovneb-<br />

Tan;<br />

5) gasaRebis stimulirebis meTodebisa da xerxebis<br />

adaptacia adgilobriv pirobebTan da a. S.<br />

kompaniebs sazRvargareTis bazrebze muSaobis proces-<br />

Si uwevT, agreTve, saqonlis da momsaxurebis bazarze win wawevis<br />

adgilobrivi praqtikis gaTvaliswineba. bevri magali-<br />

Tis motana SeiZleba produqtis bazarze win wawevis procesis<br />

daregulirebasTan dakavSirebiT qveynebis mixedviT. ase,<br />

magaliTad: belgiasa da safrangeTSi akrZalulia sigaretis<br />

da alkoholiani sasmelebis satelevizio reklama; italiasa<br />

da avstraliaSi mkacrad kontroldeba bavSvebisTvis gankuTvnili<br />

sareklamo mimarTvebi; saberZneTSi akrZalulia<br />

kuponebis gavrceleba; safrangeTSi dadgenilia, rom momxmareblisTvis<br />

gadacemuli premiis da saCuqris Rirebuleba ar<br />

unda aRematebodes saqonlis fasis 5%-s, saqarTveloSi akrZalulia<br />

alkoholiani sasmelebis da Tambaqos nawarmis<br />

reklamireba sabavSvo, saswavlo da samedicino dawesebulebebSi,<br />

kulturul da sportul organizaciebSi da a.S. qveynebis<br />

mixedviT gansxvavebulia reklamirebisTvis gamoyenebuli<br />

saSualebebic: italiaSi reklamireba, ZiriTadad, JurnalebiT<br />

xorcieldeba; inglisSi reklamis gasavrceleblad<br />

upiratesobas saerTo-erovnul gazeTebs aniWeben; evropelebs<br />

da amerikelebs urCevniaT saqoneli SeukveTon fostiT<br />

da ara telefoniT; saqarTveloSi ufro prestiJulad satelevizio<br />

reklama iTvleba, JurnalebTan SedarebiT ki reklamirebis<br />

procesSi upiratesoba gazeTebs eniWeba da a. S.<br />

saerTaSoriso kompaniebis mier SemuSavebuli marketinguli<br />

strategiebis efeqtianad realizacia uSualod aris<br />

damokidebuli <strong>marketingis</strong> samsaxurebze. kompaniebis didi<br />

nawili sazRvargareTis bazrebze saqmianobis swored warmarTvis<br />

mizniT, Tavdapirvelad, qmnis eqsportis ganyofilebas,<br />

Semdeg saerTaSoriso qvedanayofs, bolos ki xdeba globaluri<br />

organizacia.<br />

eqsportis ganyofilebas kompaniebi qmnian maSin, roca<br />

maTi saerTaSoriso gayidvebi izrdeba. rogorc wesi, am gan-<br />

372


yofilebis StatSi iricxebian gayidvis menejeri da misi TanaSemweebi.<br />

saerTaSoriso gayidvebis gazrdis paralerulad<br />

eqsportis ganyofileba farTovdeba, izrdeba mis mier ganxorcielebuli<br />

marketinguli samuSaoebis raodenobac. Sesabamisad,<br />

ganyofilebis roli kompaniaSi TandaTanobiT maRldeba.<br />

eqsportis ganyofileba saerTaSoriso <strong>marketingis</strong><br />

organizaciis martivi formaa, romlis amocana kompaniis mier<br />

sazRvargareTis bazrebze produqciis gatanis saqmianobis<br />

koordinaciaSia.<br />

Tu kompania Seqmnis erTobliv sawarmos an ganaxorcielebs<br />

pirdapir investiciebs, eqsportis ganyofilebis saqmianoba<br />

aRar aris sakmarisi sazRvargareT efeqtianad muSaobis<br />

uzrunvelsayofad. aseT SemTxvevaSi saWiro xdeba saerTaSoriso<br />

qvedanayofis Camoyalibeba. saerTaSoriso qvedanayofi<br />

warmoadgens saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> organizaciis formas,<br />

romelic pasuxismgebelia kompaniis mier sazRvargareT<br />

ganxorcielebul MmTel saqmianobaze. saerTaSoriso qvedanayofis<br />

sxvadasxva samsaxurSi dasaqmebuli arian <strong>marketingis</strong>,<br />

warmoebis, samecniero kvlevebis, dabegvris, kadrebis specialistebi.<br />

rogorc praqtika uCvenebs, organizaciuli erTeulebi<br />

saerTaSoriso qvedanayofSi iqmneba geografiuli da<br />

saproduqto principebis mixedviT. SeiZleba maT hqondeT saerTaSoriso<br />

filialebis saxec.<br />

specialistTa azriT, DdReisTvis saerTaSoriso kompaniebi<br />

gaxda, WeSmaritad, globaluri organizaciebi, romel-<br />

Ta menejerebi dakavebulni arian sawarmoo da operaciuli<br />

resursebis, marketinguli koncefciebis, finansuri nakadis<br />

da materialur-teqnikuri momaragebis (logistikis) globaluri<br />

dagegmviT. globaluri operaciuli erTeuli uSualod<br />

emorCileba korporaciis prezidents da ara saerTaSoriso<br />

qvedanayofis menejers.<br />

<strong>marketingis</strong> specialistebis didi nawilis azriT, erovnuli<br />

kompaniebisTvis sazRvargareTis bazrebze gasvla obieqturi<br />

aucileblobaa. isini sTvlian, rom amis gareSe maT gauWirdebaT<br />

konkurentunarianobis SenarCuneba erovnul bazrebze,<br />

radgan saerTaSoriso kompaniebi erovnul kompaniebs<br />

konkurencias adgilobriv bazrebzec uweven. amrigad, konkurenti<br />

sawarmoebis globalizacia adgilobriv kompaniebsac<br />

saqmianobis globalizaciisaken ubiZgebs.<br />

373


Tavi 17. marketingi da sazogadoeba<br />

17.1. sazogadoebrioba <strong>marketingis</strong> negatiuri<br />

momentebis Sesaxeb<br />

marketings xSirad akritikeben. zogierTi braldeba samarTliania,<br />

umetesi nawili ki — ara. sazogadoebrivi kritikis<br />

Tanaxmad, garkveuli saxis marketinguli saqmianoba zians<br />

ayenebs individualur momxmareblebs, mTlianad sazogadoebas<br />

da biznesis mesveurebs (mesakuTreebs).<br />

momxmarebeli dainteresebulia imiT, Tu ramdenad emsaxureba<br />

marketinguli sistema maT interesebs. Kgamokvlevebi<br />

aCvenebs, rom momxmarebels marketinguli praqtikisadmi<br />

arc Tu mTlad dadebiTi damokidebuleba gaaCnia. momxmareblebi,<br />

maTi advokatebi, samTavrobo saagentoebi da sxva kritikosebi<br />

marketings momxmarebelTaTvis iseTi zianis miyenebaSi<br />

adanaSauleben, rogoricaa Zviri fasebi, macduri praqtika,<br />

gayidva Zlieri zewoliT, mdare xarisxis da arc Tu<br />

usafrTxo produqtebi, produqciis dagegmili daZveleba da<br />

momxmareblis araxelsayreli momsaxureba.<br />

bevri kritikosi acxadebs, rom amerikuli marketinguli<br />

sistemis mier SemuSavebuli fasebi, ufro `gonieri” sistemis<br />

fasebTan SedarebiT, bevrad Zviria. amis mizezad isini<br />

sam faqtors asaxeleben — distribuciis did xarjebs, reklamirebisa<br />

da stimulirebis did xarjebs da gazrdil fasnamats.<br />

distribuciis didi xarjebi ganpirobebulia imiT, rom<br />

xarbi Suamavlebis mier daweseuli fasebi aWarbebs maTi momsaxurebis<br />

realur safasurs. kritikosebi acxadeben, rom<br />

araerTi Suamavali Tavis saqmianobas araefeqtianad da ubadrukad<br />

uZRveba, xSir SemTxvevaSi ki, arasaWiro da ormag momsaxurebas<br />

eweva. amis gamo, distribucia Zviri jdeba da momxmarebelic<br />

am gazrdil Rirebulebas ixdis.<br />

rogor reagireben gadamyidvelebi am braldebebze?<br />

isini amtkiceben, rom Suamavlebi asruleben im samuSaos,<br />

romlis gakeTebac, sxva SemTxvevaSi, mwarmoebels an momxmarebls<br />

mouwevda. fasnamati asaxavs momsaxurebas, romlebsac<br />

TviT momxmareblebi moiTxoven — meti moxerxebuloba, far-<br />

To asortimenti, didi farTi, xangrZlivi samuSao saaTebi,<br />

saqonlis dabrunebis privilegiebi da sxv. isini agreTve am-<br />

374


tkiceben, rom sacalo vaWrobaSi Zlieri konkurenciis gamo,<br />

marJebi sakmaod dabalia. magaliTad, gadasaxadebis gamoklebiT,<br />

supermarketebis qsels gayidvebidan mogebis mxolod<br />

erTi procenti rCeba. Tu zogierTi gadamyidveli Seecdeba,<br />

fasnamati gaweul xarjebTan SedarebiT araadekvaturad meti<br />

daawesos, sxva gadamyidvelebi ufro nakleb fass daaweseben.<br />

iafi fasebis mqone maRaziebs Wal-Mar-s, Best Buy-sa da sxva<br />

diskaunterebs (mcire fasnamatze momuSaveebs) TavianTi konkurentebi<br />

zewolis qveS hyavT, riTac aiZuleben efeqtianad<br />

imuSaon da iafi fasebi SeinarCunon.<br />

Tanamedrove marketings, agreTve adanaSauleben fasebis<br />

gazrdaSi reklamirebisa da gayidvis stimulirebisaTvis<br />

gaweuli mniSvnelovani xarjebis gamo. magaliTad, aqtiurad<br />

stimulirebuli aspirinis 12 abi iyideba zustad imave fasSi,<br />

rogorSic naklebi stimulirebis mqone sxva aspirinis 100<br />

abi. sxvadaxva produqciis — kosmetikis, sadezinfeqcio saSualebebis,<br />

tualetis nivTebis stimulirebisa da SefuTvis<br />

xarjebma, sacalo movaWresaTvis, SesaZloa mwarmoeblis fasis<br />

40 an meti procenti Seadginos. kritikosebis mtkicebiT,<br />

SefuTva da stimulireba produqcias, umetes SemTxvevaSi,<br />

ufro fsiqologiur faseulobas matebs, vidre funqciurs<br />

aSS-Si. sacalo movaWreebi stimulirebis iseT damatebiT sa-<br />

Sualebebs iyeneben rogoricaa reklama, gamofena da totalizatori,<br />

rac mis fasebs ramdenime centiT zrdis.<br />

amgvar braldebebze <strong>marketingis</strong> specialistebi pasuxoben,<br />

rom xSirad momxmareblebs SeuZliaT produqciis<br />

msgavsi funqciuri versiebis nakleb fasad SeZenac, Tumca<br />

maT urCevniaT meti gadaixadon produqciaSi, romelic fsiqologiur<br />

sargebelsac gulisxmobs. amiT isini Tavs SeZlebulad,<br />

mimzidvelad da gansakuTrebulebad grZnoben. SesaZloa<br />

brendis saxelis mqone produqciis Rirebuleba metia,<br />

magram igi momxmarebels produqciis xarisxis SesabamisobaSi<br />

arwmunebs. intensiuri reklamireba zrdis aramarto produqciis<br />

xarjebs, aramed mis faseulobasac, axdens ra milionobiT<br />

potenciuri myidvelis informirebas brendis xelmisawvdomobisa<br />

da Rirsebebis Sesaxeb. Tu momxmarebels surs,<br />

Seityos bazris tendenciebi, man isic unda icodes, rom reklamirebaze<br />

firma did Tanxebs xarjavs. intensiuri reklamireba<br />

da stimulireba SesaZloa aucilebelic iyos, raTa metoqis<br />

Zalisxmevas gaewios konkurencia. Tu firma konkurentis mier<br />

375


gaweul xarjebs ar akontrolebs, igi `gonebriv wils” dakargavs.<br />

amavdroulad, stimulirebis xarjebs firmebi Segnebulad<br />

udgebian da cdiloben, rom fuli gonivrulad daxarjon.<br />

kritikosebi firmebs saqonelze gadaWarbebuli fasnamatis<br />

dawesebaSic adanaSauleben. isini miuTiTeben samedicino<br />

mrewvelobaze, sadac erTi abi, romlis damzadeba 5 cents<br />

saWiroebs, momxmarebelisaTvis 2 dolari Rirs. aRniSnaven<br />

agreTve televizorebisa da avtomobilebis remontisaTvis<br />

dawesebul gazrdil fasebs.<br />

umravlesoba cdilobs firmebis momxmarebelTan patiosani<br />

urTierTobebi daamyaros, radgan isini biznesis kvlavwarmoebiT<br />

arian dainteresebuli. momxmarebelTa ukmayofilebis<br />

gamowveva winaswar ganzraxuli ar aris. xSirad, magaliTad,<br />

farmacevtulma fasnamatma unda dafaros Sesyidvis, stimulirebisa<br />

da arsebuli medikamentebis distribuciis xarjebi, rasac<br />

emateba axali medikamentis gamokvlevis, testirebisa da<br />

formulirebis damatebiTi xarjebic.<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurebs xSirad macduri praqtikis gamoyenebaSi<br />

adanaSauleben. am dros, isini momxmarebels ajereben,<br />

rom igi realurze met faseulobas miiRebs. ZiriTadad,<br />

gamoiyeneba macduri praqtikis sami saxe: macduri faswarmoqmna,<br />

stimulireba da SefuTva. macduri faswarmoqmna<br />

gulisxmobs `saqarxno” an `sabiTumo” fasebis cru reklamirebas,<br />

agreTve did fasdaklebebs, viTomc da sacalo fasebis<br />

CamonaTvalidan. macduri stimulireba niSnavs iseT praqtikas,<br />

rodesac xdeba produqciis Tvisebebis an misi gansakuTrebulobis<br />

gazviadeba, iafi saqonlisaTvis maRaziaSi myidvelis<br />

mityueba maSin, rodesac iq Sesabamisi maragi ar arebobs.<br />

macduri SefuTva glisxmobs SesafuTi produqciis faseulobis<br />

gazrdas SefuTvis daxvewili dizainis saSualebiT,<br />

SecdomaSi Semyvani etiketis gamoyenebas an produqciis sididis<br />

aramarTebuli terminebiT gadmocemas.<br />

saeWvo marketinguli saqmianobis SemTxvevebi, mar-<br />

Tlac rom arsebobs. iSviaTad magram mainc iyeneben safosto<br />

konverts Semdegi Sinaarsis gzavniliT: `Tqven moigeT 10 000<br />

000 dolari”, an internetSi moulodnelad gamoCenila gamosaxuleba<br />

SemoTavazebiT ufaso saqonelisa Tu didi fasdaklebis<br />

Sesaxeb.<br />

macdurma pratikam Sesabamisi kanonmdeblobisa da momxmareblis<br />

dacvis sxva qmedebebis aucilebloba warmoSva. ma-<br />

376


galiTad, 1983 wels, aSS kongresis reagireba gamoiwvia flei-<br />

Senis (Fleishman’s Yeast’s) saCivarma, romlis Tanaxmad, federaluri<br />

vaWrobis komisias (FTC), Wheeler-Lea-is aqtis miRebiT,<br />

`usamarTlo an macduri qmdebebisa Tu praqtikuli saqmianobebis”<br />

mowesrigebis ufleba mieniWa. FTC-m gamoaqveyna ramdenime<br />

saxelmZRvanelo dokumenti macduri praqtikis faqtebis<br />

CamonaTvlis TanxlebiT. axali kanonebis arsebobis miuxedavad,<br />

zogierTi kritikosi amtkicebs, rom saCivrebi macduri<br />

praqtikis Sesaxeb jer kidev arsebobs. magaliTad, ukanasknelma<br />

gamokvlevam cxadyo, rom nebayoflobiT miRebuli<br />

elfostis TiTqmis ori mesamedi cru anu SecdomaSi Semyvan<br />

informacias Seicavs. 1<br />

firmis marketinguli samsaxurebi amtkiceben, rom<br />

firmebis umetesoba macduri praqtikis gamoyenebas Tavs<br />

aridebs, radgan igi maT bizness azaralebs. momgebiani samomxmareblo<br />

urTierToba faseulobasa da ndobas efuZneba. Tu<br />

momxmarebeli ar miiRebs imas, rasac elis, igi ufro saimedo<br />

produqtze gadaerTveba. amasTan erTad, momxmarebeli xSirad<br />

Tavs icavs motyuebisagan. maTi umetesoba sifrTxiles<br />

iCens produqciis (momsaxurebis) SeZenisas.<br />

gamoCenilma amerikelma marketologma Teodor levitma,<br />

erTxel aRniSna, rom zogjer reklama yuradRebis misapyrobad<br />

aris gazviadebuli da es SesaZloa sasurvelic iyos:<br />

`Znelia moZebno kompania, romelic gadaurCeba gakotrebas,<br />

Tuki sakuTari momsaxurebis SedarebiT gadaWarbebulad<br />

wardgenaze ityvis uars, radgan mwir momsaxurebas aravin yidulobs.<br />

ufro metic, igi uaryofs... xalxis gulwrfel moTxovnilebebsa<br />

da faseulobebs, radgan damaxinjebis, Selamazebisa<br />

da srulyofis gareSe, cxovreba uRimRamo, mosawyeni<br />

da mtkivneulia.” 2<br />

zogjer realizatorebs Zlieri zewoliT ganxorcielebul<br />

gayidvaSi adanaSauleben, rodesac momxmareblebs arwmuneben,<br />

iyidon is saqoneli, romlis yidvac ganzraxuli ara<br />

aqvT. xSirad amboben, rom dazRveva, uZravi qoneba da manqane-<br />

1<br />

Mylene Mangalindan, ,,Subject: Spam Messages Often Are Misleading, ,,Wall<br />

Street journal, April 30, 2003, p.D2.<br />

2<br />

Theodore Levitt ,,The Morality of Advertising” Harvard Business Resview. July-<br />

August 1970, pp.84-92. For counterpoints, see Heckman, ,,Dont Shoot the<br />

Messenger”, p.p.1.9.<br />

377


i ar iyideba. gadmosabireblad gamyidveli personali mSvidad,<br />

dabejiTebiT saubrobs. isini yidian mondomebiT, radgan<br />

ician, Tu ra waxaliseba elis mas, vinc yvelaze met saqonels<br />

gayidis.<br />

myidveli SeiZleba Seityuon da ayidinon sagnebi, romelTa<br />

SeZena ar surs an ar sWirdeba. realizatorebisagan,<br />

romlebic saqonels kardakar siaruliTa da telefonis sa-<br />

SualebiT yidian, zogierTi qveynis kanoni produqtis gayidvis<br />

Sesaxeb ganacxadis gakeTebas moiTxovs. agreTve myidvelebs<br />

eZlevaT `gagrilebis samdRiani vada”, romliTac kontraqtis<br />

awon-dawonvis Semdeg, maT uaris Tqmis ufleba eZlevaT.<br />

amasTan, Tu momxmarebeli igrZnobs, rom masze gayidvis<br />

gadaWarbebuli zewola ganxorcielda, mas SeuZlia saCivari<br />

Seitanos e. w. `Better Business~ biuroebSi an mimarTos momxmarebelTa<br />

dacvis saagentoebs.<br />

magram metwilad <strong>marketingis</strong> samsaxurisTvis Zlieri<br />

SeteviT gayidva naklebmomgebiania. aseTma taqtikam SesaZloa<br />

imuSaos erTjeradi gayidvebis SemTxvevaSi moklevadiani<br />

mogebis misaRebad. Tumca, gayidvebis umetesoba faseul<br />

myidvelTan grZelvadiani urTerTobis agebas gulisxmobs.<br />

Zlieri zewoliT ganxorcielebulma Tu macdurma gayidvam<br />

SesaZloa aseT urTierTobebs seriozuli ziani miayenos.<br />

kritikis kidev erTi sagania mdare xarisxi. ukmayofilebis<br />

erT-erTi mizezic SeiZleba iyos is, rom produqti ar<br />

aris kargad damzadebuli da momsaxurebac arasaTanadoa. arsebobs<br />

sxva mizezic, kerZod bevri produqcia naklebi sargeblobis<br />

momtania an sazianoc SeiZleba iyos. magaliTad,<br />

dResdReobiT araerTi kritikosi miuTiTebs swrafi kvebis<br />

produqtebis maRal cximianobaze. axlxan McDonald’s-i sasamarTlo<br />

pasuxismgeblobis winaSe aRmoCnda, radgan misma<br />

produqciam sazogadoebaSi simsuqnis `epidemia” gamoiwvia.<br />

industriis interesebis damcvelebma es sarCeli araseriozulad<br />

miiRes. gulubryviloa, swrafi kvebis kompanias<br />

wauyeno braldeba imis gamo, rom momxmarebeli gaucnobierebelia<br />

`kvebis produqciasTan dakavSirebul sakiTxebSi, unebisyofoa,<br />

genetikuradaa simsuqnisken midrekili da ar varjiSobs,<br />

ramac mis gasuqebaSi garkveuli roli iTamaSa.”<br />

McDonald’s-i, Kraft-i da Frito-Lay muSaoben kvebis produqtebSi<br />

arteriebis gamtarianobisaTvis mavne cximebis Semcirebaze.<br />

378


momxmarebelTa ukmayofilobis kidev erT sagans warmoadgens<br />

produqciis usafrTxoeba. produqciis usafrTxoebis<br />

problema ramdenime mizeziTaa gamowveuli: maT Sorisaa<br />

firmis xelmZRvanelobis indeferentuloba, zedmetad gar-<br />

Tulebuli warmoeba, cudad gawvrTnili muSaxeli da xarisxis<br />

cudi kontroli. wlebis ganmavlobaSi momxmarebelTa gaerTianeba<br />

(Consumer Union) — testirebisa da informaciis arakomerciuli<br />

organizacia — momxmarebelTa Setyobinebebs<br />

Jurnalebsa da veb-gverdebze aqveynebs. aq SexvdebiT informacias<br />

Semowmebuli produqciis sxvadasxva riskis Sesaxeb,<br />

maT Soris eleqtronuli mowyobilobebiT daSavebis saSiSroebaze,<br />

oTaxis gamaTboblebSi arsebuli karbonis monoqsidiT<br />

mowamvlis SemTxvevebze, gazonebis sakreWebisgan daSavebis<br />

riskze, avtomobilebis cud dizainsa da bevr sxva sakiTxze.<br />

organizaciebis Semowmeba Tu sxva qmedebebi momxmarebels<br />

yidvisas ukeTesi gadawyvetilebebis miRebaSi daexmara,<br />

xolo firmebs misca stimuli SeewyvitaT saxifaTo produqciis<br />

nakadebi. Tu firmas rogori damokidebuleba aqvs<br />

xarisxisa da usafrTxoebisadmi, dadebiTad an uaryofiTad<br />

aisaxeba mis reputaciaze.<br />

firmebi, romlebic mdare xarisxisa da saxifaTo produqcias<br />

yidian, momxmareblebis jgufebTan da inspeqtoreb-<br />

Tan konfliqtis winaSe dganan. ufro metic, xifaTis Semcveli<br />

produqtis warmoebas SesaZloa produqtze pasuxismgebloba<br />

da didi jarima moyves. sabolood, aseTi produqciis<br />

gamoyenebiT dazaralebuli momxmarebeli momavalSi Tavs aaridebs<br />

mis Sesyidvas da amis Sesaxeb sxva momxmarebelsac amcnobs.<br />

Bridgestone/Firestone-is Firestone-is 6.5 milioni uxarisxo<br />

avtosaburavis ukan dabrunebis gaxmaurebul aqciam, produqciis<br />

pasuxismgeblobisa da usafrTxoebis sakiTxma kompania<br />

gakotrebis zRvramde miiyvana.<br />

amrigad, xarisxTan dakavSirebul araswor qmedebebs<br />

SeiZleba mZime Sedegebi moyves. <strong>marketingis</strong> specialistebma<br />

ician, rom momxmarebelze morgebul xarisxs momxmareblis<br />

kmayofileba moaqvs, rac, Tavis mxriv, momgebian samomxmareblo<br />

urTierTobebs ayalibebs.<br />

dagegmili daZveleba. kritikosebi zogierT mwarmoebels<br />

dagegmili daZvelebis taqtikaSi adanaSauleben, rac iwvevs<br />

maTi produqciis xmarebidan amoRebis aucileblobas Canacvlebis<br />

realur dromde. magaliTad, kritikosebi amtki-<br />

379


ceben, rom zogierTi mwarmoebeli ganuwyvetliv cvlis momxmarebelTaTvis<br />

misaRebi stilis koncefciebs, raTa uzrunvelyos<br />

rac SeiZleba meti da swrafi gayidvebi. amis naTeli<br />

magaliTia tansacmlis modis mudmivi cvalebadoba.<br />

sxva mwarmoeblebs mimzidveli funqciuri maxasiaTeblebis<br />

gadamalvaSi adanaSauleben, raTa Semdgom adreuli<br />

modelebi waradginon rogorc axali. kritikosebis mtkicebiT,<br />

aseTi SemTxvevebi xdeba sayofacxovrebo eleqtronikisa<br />

da kompiuterul industriebSi. magaliTad, Intel da<br />

Microsoft ukanasknel wlebSi, daadanaSaules momavali Taobis<br />

kompiuteruli Cipebisa da programebis SeCerebaSi maTze<br />

moTxovnis Semcirebamde. sxva mwarmoeblebs ki adanaSauleben,<br />

rom isini iyeneben masalebsa da komponentebs, romlebic<br />

Zalian male imtvreva, fuWdeba an gamodis mwyobridan.<br />

<strong>marketingis</strong> specialistebs miaCniaT, rom momxmareblebs<br />

stilis cvlilebebi uyvarT, maT bezrdebaT Zveli saqoneli<br />

da modis axal tendenciebsa da manqanebis axal dizainebs<br />

iTxoven. veravis daaZaleb axali xedvis gaziarebas da<br />

Tu mas cota adamiani moiwonebs, igi, ubralod, Cavardeba.<br />

teqnikuri produqciis umetesobis SemTxvevaSi, momxmarebels<br />

ukanaskneli inovaciebis SeZenis survili aqvs, maSinac<br />

ki, Tu Zveli modeli jer kidev muSaobs. firmebi, romlebic<br />

uars amboben axali maxasiaTeblebis gamoCenaze, garkveuli<br />

riskis winaSe dganan — SesaZloa konkurentebma es siaxleebi<br />

pirvelebma waradginon da daipyron bazari. magaliTad, zogierTi<br />

momxmarebeli wuxs, rom sayofaxcovrebo eleqtronikis<br />

industriis `ufro swrafi, patara da iafi” modelebis gamoSvebisken<br />

swrafvis gamo, maT mudmivad axali produqciis<br />

yidva uxdebaT. Tumca, sxvebs erTi suli aqvT, sanam ukanaskneli<br />

modelebi gamoCndeba.<br />

arc Tu ise didi xnis win dagegmili daZveleba SemaSfo-<br />

Tebel problemas warmoadgenda avtoindustriaSi. oTxi aTwleulis<br />

win, momxmarebelTa uflebebis damcvelebma daafiqsires<br />

General Electrics-is inJinrebis qmedebebi, romlebic<br />

naTurebis muSaobis xangrZlivobas ganzrax amcirebdnen, agreTve<br />

avtoinJinrebi, romlebic manqanebis vargisianobis vadis<br />

SezRudvis winadadebiT gamovidnen. personaluri kompiuterebis<br />

dRevandel qaosur samyaroSi, daZveleba ara Tu<br />

ganzraxuli qmedebaa, mas <strong>marketingis</strong> specialistebi princi-<br />

380


pul Rirsebad naTlaven. ufro metic, momxmareblis mxridan<br />

SeimCneva TvalTvali — isini, axali Taobis, ufro swrafi da<br />

Zlieri kompiuteris SesaZenad, arc rigSi dgomaze amboben<br />

uars da erTi suli aqvT, rodis aisruleben ufro martivi,<br />

bednieri da produqtiuli cxovrebis danapirebs. dRevandeli<br />

kompiuteruli Cipebi ise martivad aRar gamodis mwyobridan,<br />

isini aTwleulebi Zlebs.<br />

amrigad, firmebi ar awarmoeben ganzrax iseT produqcias,<br />

romelic mwyobridan male gamova, radgan maT ar surT<br />

cnobili brendis momxmareblis dakargva. piriqiT, isini ganuwyvetliv<br />

gaumjobesebis gzebis ZiebaSi arian, raTa darwmunebulni<br />

iyvnen, rom maTi produqcia mudmivad daakmayofilebs<br />

da gaamarTlebs myidvelebis molodins. e.w. dagegmili<br />

daZvelebis umetesi SeTxveva Tavisufal sazogadoebaSi,<br />

warmoadgens konkurentuli da teqnologiuri Zalebis samu-<br />

Sao stils Zalebisa, romlebic gaumjobesebuli saqonlisa<br />

da momsaxurebisken miiswrafvian.<br />

amerikuli marketingi araxelsayreli momxmareblis<br />

cud momsaxurebaSi daadanaSaules. magaliTad, kritikosebi<br />

amtkiceben, rom soflis mosaxleobas xSirad saqonlis SeZena<br />

patara maRaziebSi uwevs, romlebic dabalxarisxian produqtebs<br />

Zvirad yidian. momxmarebelTa gaerTianebam (CU) Seadara<br />

erTsa da imave qalaqSi mcxovrebi mcire Semosavlis mqone<br />

da saSualo fenis momxmarebelTa sakvebis SeZenis Cvevebi. gamokvlevis<br />

Sedegebis Tanaxmad, Raribi mosaxleoba mdare xarisxis<br />

saqonels gadidebul fasebSi yidulobs. mcireSemosavliani<br />

mosaxleobis raionebSi didi maRaziebis qselis arseboba<br />

iwvevs mniSvnelovan sxvaobas mcire fasebis SenarCunebasTan<br />

dakavSirebiT. gamokvlevam e. w. `wiTeli xazis” arsebobac<br />

daafiqsira, anu ekonomikuri diskriminaciis garkveuli<br />

saxeoba, rodesac ZiriTadi savaWro qselebis sacalo gamyidvelebi<br />

Tavs arideben maRaziebis araxelayreli mosaxleobis<br />

raionebSi ganTavsebas.<br />

`wiTeli xazis” arsebobis braldebebi mimarTuli iyo<br />

dazRvevis, sakredito momsaxurebisa da sabanko industriebisaken.<br />

saojaxo da avtomobilebis sadazRvevo kompaniebi dabali<br />

sakredito reitingis mqone momxmareblebisaTvis maRali<br />

saprocento ganakveTebis dawesebaSi daadanaSaules. sadazRvevo<br />

kompaniebi acxadeben, rom cudi sakredito reitingis mqone<br />

individualuri pirebi ufro pretenziulebi arian da swored<br />

381


es ganapirobebs maTTvis ufro maRali saprocento ganakveTebis<br />

dawesebas.<br />

kreditorebsa da biznesis sxva wamomadgenlebs, aseve<br />

`Weblining”-is anu `wiTeli xazis” internet-versiis gamoyenebaSi<br />

adanaSauleben.<br />

ise, rogorc arasdros, interneti firmebs saSualebas<br />

aZlevs, ganasxvaon Zviri da iafi faseulobis momxmareblebi,<br />

ris mixedviTac maT SeuZliaT gadawyviton, romeli produqtis,<br />

fasebisa Tu momsaxurebis SeTavazeba unda ganaxorcielon.<br />

aseTi midgoma yvelaze faseuli momxmareblebisaTvis<br />

meti informaciis miwodebasa da fasdaklebebs niSnavs. dabali<br />

faseulobis mqone momxmarebelma ki SesaZloa mcire momsaxurebaSi<br />

meti Tanxa gadaixados an, zogierT SemTxvevaSi,<br />

saerTod yuradRebis miRma darCes. kreditis gacemisas miu-<br />

Rebelia Zveli stilis `wiTeli xazis” gamoyeneba, radgan igi<br />

emyareba geografiul stereotipebs da ara mtkicebulebebs<br />

imis Sesaxeb, rom konkretuli pirebi mcire sakredito risks<br />

warmoadgenen.<br />

amdenad, araxelsayreli momxmareblebis servisiT uzrunvelsayofad<br />

aucilebelia ukeTesi marketinguli sistemebis<br />

Seqmna. ufro metic, araxelsayreli klientebi aSkarad sa-<br />

Wiroeben momxarebelTa dacvas. FTC-ma im vaWrebis wnaaRmdeg<br />

gailaSqra, romlebic reklamas ukeTeben cru faseulobis mqone<br />

saqonels, Zvel saqonels axlad asaReben an kreditisaTvis<br />

Zalian did procents iTxoven. komisia, agreTve cdilobs vaWrebs<br />

gaurTulos sasamarTlo saqmeebis mogeba mcireSemosavliani<br />

momxmareblebis winaaRdeg, romlebmac garkveuli saqonlis<br />

SeZenisas damcireba iwvnies.<br />

<strong>marketingis</strong> amerikuli sistemis mimarT wayenebuli kidev<br />

erTi braldebaa sazogadoebaSi `borotebis” zrda. gansakuTrebul<br />

samizned iqca reklama imdenad, rom sareklamo saagentoebis<br />

amerikuli asociacia iZulebuli gaxda, araswori<br />

kritikisagan reklamis dacvis kampania wamoewyo.<br />

kritikosebi amtkiceben, rom <strong>marketingis</strong> sistema Zalian<br />

did interess iCens materialuri sakiTxebisadmi. adamianebi xasiaTdebian<br />

imiT, Tu ras floben da ara imiT, Tu vin arian. imisaTvis,<br />

rom adamiani warmatebulad CavTvaloT, mas unda hqondes<br />

didi saxli, ori manqana da bolo modelis maRalteqnologiuri<br />

mowyobilobebi. simdidrisa da sakuTrebisaken aseTma<br />

swrafvam piks 1980-ian wlebSi miaRwia. frazebi `sixarbe kargia”<br />

382


da `iareT sayidlebze, sanam ar daecemiT” am drois sloganebad<br />

iqca. mozardebis TiTqmis ori mesamedi adasturebs, rom `mxolod<br />

saukeTeso dizaineris tansacmlis” tareba zrdis adamianis<br />

statuss. amas emateba Zvirfasi samkaulebic. didi saxlebi<br />

isev modaSia, rac imas niSnavs, rom amerikelebs sakuTari gaumaZRari<br />

fantaziebis dasakmayofileblad ufro meti sivrce<br />

sWirdebaT — abazanebi, romlebic mineraluri wylebis patara<br />

`kurortebad” aris gardaqmnili da sportuli darbazebi, romlebic<br />

gasarTobi centrisaTvis saWiro manqana-danadgarebiT<br />

aris savse.<br />

kritikosebi materialuri sagnebisadmi interess gonebis<br />

bunebriv mdgomareobad ar miiCneven. es, maTi azriT, yalbi<br />

survilebia, romelTac marketingi warmoSobs. biznesi qiraobs<br />

Madison Avenue-s (sadac bevri sareklamo saagentos sa-<br />

Tavo ofisia ganTavsebuli), raTa saqonlis flobis survils<br />

misces stimuli. Tavis mxriv, Madison Avenue iyenebs masmedias,<br />

raTa kargi cxovrebis materialisturi modelebi Seqmnas.<br />

xalxi bevrs muSaobs, raTa gamoimuSaos saWiro fuli. maTi<br />

SenaZeni zrdis amerikis industriis Semosavals, xolo industria<br />

sanacvlod Madison Avenue-s imisaTvis iyenebs, rom<br />

industriis Semosavals misces stimuli. amdenad, marketingi<br />

ganixileba, rogorc yalbi survilebis safuZveli, rac ufro<br />

met sargebels aZlevs industrias, vidre momxmareblebs. zogierTi<br />

kritikosi Tavis Sexedulebebze sakmaod farTo auditoriis<br />

winaSi saubrobs.<br />

bolo oTxi wlis ganmavlobaSi, bil taleni, cnobili<br />

rogorc reverend bili, quCebSi farTo masebmac gaicnes.<br />

xalxs arwmunebdnen, rom aucilebeli iyo sayidlebis cdunebisaTvis<br />

winaaRmdegobis gaweva. quCis kuTxeebSi mdgomi Tavgamodebuli<br />

mqadagebeli, santa-klausis damtkbari sentimentalobis<br />

daxmarebiT, yvela msurvels mouTxrobs, rom<br />

xalxi sakuTari nebiT miemarTeba moTxovnilebebis jojoxe-<br />

Turi cecxlisaken. mas swams, rom myidvelebi TiTqmis ar uweven<br />

winaaRmdegobas media-Setyobinebebs, romlebic maT yidvis<br />

survils yovel wuTSi ukeTeben stimulirebas. igi xedavs<br />

mosaxleobas, romelic moTxovnilebam STanTqa. individualuri<br />

arsebobis mniSvneloba daikarga survilebSi, Zalian<br />

bevri nivTis yidvasa da flobaSi. Tavisi Sexedulebebis gasavrceleblad,<br />

bilma wamoiwyo aqcia — `eklesia vaWrobis wi-<br />

383


naaRmdeg”. rogorc revender bili, igi religiuri telemqadageblis<br />

tanisamossa da mRvdlis sayelos atarebs; xSirad,<br />

mas Tan axlavs sasuliero gundi, romelTan erTadac dadis<br />

maRaziebSi. igi amas ganixilavs, rogorc miuReblobis demonstracias<br />

an gamodis protestiT manhetenis mexuTe aveniuze<br />

gamarTul, madlierebis dRis momdevno, `arafris yidvis<br />

dResTan” dakavSirebul RonisZiebaze. gundi, romelic moxaliseebisagan<br />

Sedgeba, simReriT aris aRtkinebuli; misi ignorireba<br />

Znelia: `SewyviteT sayidlebze siaruli! SewyviteT,<br />

Cven arasodes wavalT sayidlebze!” 1<br />

biznesis mesveurebi daadanaSaules saqonlis gadaWarbebul<br />

gayidvaSi sazogadoebrivi saqonlis xarjze. iqidan gamomdinare,<br />

rom sakuTari saqoneli izrdeba, es procesi ufro met<br />

sazogadoebriv momsaxurebas moiTxovs, vidre Cveulebrivs. magaliTad,<br />

avtomanqanebis sakuTrebis zrdam (sakuTari saqoneli)<br />

moiTxova ufro meti gzebi, moZraobis kontroli, sivrce<br />

avtosadgomebisTvis da sapolicio servisi (sazogadoebrivi<br />

saqoneli). sakuTari saqonlis gadaWarbebuli gayidva Sedegad<br />

`socialur xarjebs gvaZlevs”. manqanebis SemTxvevaSi, socialuri<br />

xarjebi moicavs moZraobis gadatvirTvas, haeris dabin-<br />

Zurebasa da avtoavariebs.<br />

saWiroa gamosavlis Zieba, raTa moxdes dabalanseba sakuTar<br />

da sazogadoebriv saqonels Soris. erT-erTi gzaa,<br />

mwarmoeblebi aiZulo, rom saWiro socialuri xarjebi saku-<br />

Tar operirebaSi gaiTvaliswinon. mTavrobas SeuZlia manqanis<br />

mwarmoeblebisagan ufro usafrTxo manqanebis warmoeba<br />

moiTxovos, romelTa dabinZurebis makontrolebelic uke-<br />

Tesi sistemiT aris aRWurvili. Sedegad, avtomwarmoeblebi<br />

fasebs gazrdian, raTa dafaron damatebiTi xarjebi. Tumca<br />

mas Semdeg, rac myidveli aRmoaCens, rom zogierTi manqanis<br />

fasi Zalze Zviria, maTi mwarmoeblebi uneblied gauCinardebian,<br />

moTxovna ki im mwarmoeblebisaken gadainacvlebs, romelTac<br />

kerZo da socialuri danaxarjebis erToblivi mxardaWiris<br />

unari SeswevT.<br />

meore gzaa, momxmarebeli aiZulon, gadaixados socialuri<br />

xarjebi. msoflioSi sagzao servisebis kompaniebi avtobanebiT<br />

sargeblobisaTvis, e.w. `gadatvirTvis sauravis”<br />

dawesebas iwyeben, rac sacobebis Semcirebas moemsaxureba.<br />

1 g. armstrongi., f. kotleri, dasax. wigni, gv.679.<br />

384


samxreT kaliforniaSi mZRolebs ukve dauweses gadasaxadi<br />

samanqano gzebis gantvirTvis mizniT. singapurSi, norvegiasa<br />

da safrangeTSi moZraobis regulirebisaTvis, agreTve<br />

sxvadasxva gadasaxadi arsebobs. niu-iorkis, san-franciskos,<br />

los-anJelesisa da sxva qalaqebis quCebSi, pikis saaTeb-<br />

Si, mimdinareobs moZraobis monitoringi. ekonomistebi aRniSnaven,<br />

rom avtosatransporto sacobebi gadasaxadebis<br />

ararsebobiTaa ganpirobebuli. problemis gadaWris gzas ki<br />

SemdegSi xedaven: aiZuleT, gadaixadon!<br />

sainteresoa, rom san-diegoSi mZRolebi xSirad iyeneben<br />

e. w. HOV-s (maRali gamtarianobis satransporto arteriebs),<br />

magram maT unda gadaixadon safasuri, romelic regulirdeba<br />

SuqniSnis intensivobis Sesabamisad, drois konkretul<br />

monakveTSi. gadasaxadi ara pikis saaTebSi 0.50 dolaris<br />

tolia, pikis saaTebSi ki — 4 dolarisa manqanis marTvis xarjebis<br />

gazrda gamoiwvevs imas, rom momxmareblebi ivlian ara<br />

pikis saaTebSi an alternatiul satransporto saSualebebs<br />

gamoZebnian.<br />

<strong>marketingis</strong> sistemisadmi kritikosebis mier wayenebuli<br />

kidev erTi braldeba kulturuli dabinZurebaa. reklama<br />

gamudmebiT utevs adamianTa grZnobebs. televiziaSi seriozul<br />

programebs reklama wyvets; sareklamo gverdebi<br />

Crdils ayenebs Jurnal-gazeTebs; bilbordebi faravs lamaz<br />

xedebs. isini adamianis gonebas gamudmebiT abinZurebs materializmis,<br />

seqsis, Zalauflebisa Tu statusis mopovebis<br />

propagandiT. miuxedavad imisa, rom adamianTa umravlesoba<br />

reklamas ase uaryofiTad ar ganixilavs (zogierTi imasac ki<br />

fiqrobs, rom es satelevizio programebis saukeTeso nawilia),<br />

kritikosebi am sferoSi cvlilebebisaken mouwodeben.<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurebi `komerciuli xmauris” braldebebs<br />

Semdegi argumentebiT pasuxoben: pirveli — isini imedovneben,<br />

rom reklama, pirvel rigSi, miznobriv auditorias miaRwevs.<br />

magram sakomunikacio arxebis masobrivi xasiaTis gamo,<br />

zogierTi reklama miwvdeba imaTac, romelTac produqti ar<br />

ainteresebT da Sewuxebulnic ki arian maTi SemoteviT. adamianebi,<br />

romlebic maTTvis saintereso Jurnalebs yiduloben, magaliTad,<br />

Vogue an Fortune, aq ganTavsebuli reklamebis gamo, iSviaTad<br />

gamoTqvamen pretenziebs, radgan Jurnalebi swored misi<br />

mkiTxvelisaTvis saintereso produqcias uwevs reklamas. meore,<br />

reklamebis umravlesoba televiziebsa da radioSi momxma-<br />

385


eblisaTvis ufasod gadis, rac Jurnal-gazeTebis fass amcirebs.<br />

bevris azriT, reklama mcire safasuria am sargeblisaTvis.<br />

da bolos, dRevandel momxmareblebs aqvT alternativa. magaliTad,<br />

maT SeuZliaT satelevizio reklamebi pultis saSualebiT<br />

droebiT gaTiSon an sulac Tavi aaridon maT, isargeblon<br />

ra uamravi sakabelo Tu satelituri arxiT reklamis gare-<br />

Se. amdenad, momxmareblis yuradRebis misapyrobad, reklamebis<br />

Semqmnelebi TavianT sareklamo rgolebs ufro gasarTob da informaciul<br />

xasiaTs aZleven. kritikis meore amosavali wertilia<br />

is faqti, rom biznesi Zalian did politikur Zalas flobs.<br />

`navTobis,” `Tambaqos,” `avto” da `farmacevtuli nawarmis” senatorebi<br />

mxars uWeren industriis interesebs sazogadoebrivi<br />

interesebis winaaRmdeg. reklamis Semqmnelebs adanaSauleben<br />

imaSi, rom isini Zalian did zegavlnas axdenen masmediaze, zRudaven<br />

mis uflebas, damoukidebeli da obieqturi informacia<br />

miawodon auditorias.<br />

amerikeli mwarmoeblebi icaven da stimulirebas uweven<br />

sakuTar interesebs. maT ufleba aqvT, yovelive es kongressa<br />

da masmediaSi gamoxaton, miuxedavad imisa, rom maTi<br />

gavlena SesaZloa Zalze didi iyos. sabednierod, bevri biznesinteresi,<br />

romelic manamde xelSeuxebeli iyo, dRes sazogadoebriv<br />

interesebs daemorCila. magaliTad, Standard Oil-i,<br />

1911 wels, daixura; xolo xorcis SefuTvis industrias,<br />

1900-iani wlebis dasawyisSi, mweral epton sinkleris samxilis<br />

Semdeg, sanqciebi daekisra. senatorma raof naderma Semoitana<br />

kanoni, romlis Tanaxmad avtomobilebis industrias<br />

bevrad usafrTxo manqanebis warmoeba daevala. qirurgiis<br />

asociaciis wardgenis safuZvelze ki, sigaretis mwarmoebelma<br />

kompaniebma sigaretis kolofebze jamrTelobis gamafrTxilebeli<br />

etiketebis mimagreba daiwyes.<br />

sul axlaxan, iseTma gigantebma, rogorebic arian<br />

AT&T, R.J. Reynolds-i, Intel-i da Microsoft-i igrZnes maregulirebeli<br />

organoebis gavlena, romlebic eZeben gzebs didi biznesis<br />

interesebsa da sazogadoebriv interesebs Soris balansis<br />

dasamyareblad. ufro metic, imis gamo, rom media sareklamo<br />

Semosavals sxvadasxva sareklamo SemkveTisagan iRebs,<br />

erTi an ramdenime maTganis zegavlenisaTvis winaaRmdegobis<br />

gaweva maTTvis advilia. biznesis gadaWarbebuli zewolis Sedegad<br />

warmoiqmneba kontrZala, romelic am Zlier interesebs<br />

amowmebs da axdens mis kompensacias.<br />

386


kritikosebi, agreTve, aRniSnaven, rom firmis marketingul<br />

saqmianobas SeuZlia ziani moutanos sxva firmebs da<br />

Seamciros konkurencia. es sam ZiriTad problemas gulisxmobs:<br />

konkurentebis SeZena, marketinguli praqtika, romelic bazarze<br />

SeRwevis barierebs qmnis da arajansaRi konkurenciis marketinguli<br />

praqtika.<br />

kritikosebi amtkiceben, rom firmebi zaraldebian da<br />

konkurencia mcirdeba, rodesac firma farTovdeba konkurentebis<br />

SeZenisa da ara sakuTari axali produqciis ganvi-<br />

Tarebis gziT. industriis swrafma zrdam da misma konsolidaciam<br />

bolo aTwleulebis ganmavlobaSi gamoiwvia axali,<br />

Zlieri konkurentebis STanTqma da, amgvard, konkurenciis<br />

Semcireba. TiTqmis yvela ZiriTad sferoSi — sacalo vaWroba,<br />

garToba, finansuri momsaxureba, komunaluri dawesebulebebi,<br />

transporti, avtomobilebi, telekomunikacia, jandacva<br />

— mniSvnelovani konkurentebis procenti sul ufro<br />

mcirdeba.<br />

firmebis Sesyidva kompleqsuri sakiTxia. Sesyidvebi,<br />

zogjer, SesaZloa kargic iyos sazogadoebisaTvis. Semsyidvelma<br />

kompaniam SeiZleba moipovos e. w. `masStaburi ekonomikis<br />

upiratesobebi,” rasac moyveba ufro mcire xarjebi da,<br />

Sesabamisad, mcire fasebi. kompaniam, romelsac kargad mar-<br />

Taven, SesaZloa SedarebiT cudad marTul kompanias gauswros<br />

da misi efeqtianoba gaaumjobesos. industria, romelic<br />

Zlier konkurentunariani ar iyo, ganxorcielebuli<br />

Sesyidvebis Semdeg, SesaZloa ufro konkurentunariani gaxdes.<br />

Tumca, Sesyidvebi (Serwyma) sazianoc SeiZleba iyos da,<br />

aqedan gamomdinare, maT regulirebas mTavroba uwevs.<br />

kritikosebis TqmiT, marketinguli qmedebebi, zogjer,<br />

axal firmebs industriaSi Sesasvlel gzas uRobavs. did marketingul<br />

firmebs SeuZliaT gamoiyenon patentebi da stimulirebis<br />

didi danaxarjebi; maT, aseve, SeuZliaT mimwodeblebisa<br />

da dilerebis `dabma” konkurentebis gasadevnad. isini,<br />

vinc SeSfoTebulni arian antimonopoliuri regulirebiT,<br />

aRiareben, rom zogierTi barieri biznesis didi masStabiT<br />

warmoebis ekonomikuri upiratesobis bunebrivi Sedegia. sxva<br />

barierebis warmoSobas iwvevs arsebuli da axali kanonebi.<br />

magaliTad, zogierTma kritikosma sareklamo danaxarjebze<br />

progresuli gadasaxadi SesTavaza, raTa Semcirdes gayidvis<br />

387


xarjebis, rogorc bazarze SaRwevisaTvis mTavari barieris<br />

roli.<br />

dabolos, zogierTma firmam gamoiyena arajansaRi konkurenciis<br />

marketinguli praqtika, raTa ziani mieyenebina<br />

sxva firmebisaTvis an gaenadgurebina isini. maT SeiZleba<br />

xarjebze dempinguri fasebi daaweson, mimwodeblebs biznesidan<br />

gaZevebiT daemuqron an konkurentebis produqtebis<br />

myidvelebze iqonion zegavlena. mravali kanoni moqmedebs<br />

aseTi mtacebluri konkurenciis winaaRmdeg.<br />

konkurentebma da kanonmdeblebma giganti kompania<br />

Microsoft-i mtaceblur (Bundling) qmedebebSi daadanaSaules. es<br />

is terminia, romelic Microsoft-is saqmianobis aRsawerad gamoiyeneba.<br />

kompania gamudmebiT amatebs axal niSan-Tvisebebs<br />

Windows-is operaciul sistemas, romelic amerikaSi 90 procentze<br />

met desktop-kompiuterebzea dayenebuli. imis gamo,<br />

rom myidvelebi, ZiriTadad, Windows-ze arian mijaWvulni,<br />

kompaniisaTvis advilia maTTvis axali kompiuteruli programis<br />

SeTavazeba maSinac ki, Tu konkurentebi ukeTes produqtebs<br />

qmnian. es aviwroebs konkurencias, amcirebs arCevans<br />

da aferxebs inovacias. magaliTad, gulmodgine Sromis<br />

Sedagad, liderobis mizniT ara marto operaciul sistemeb-<br />

Si, aramed internetSic, kompaniam Tavisi Internet Explorer-is<br />

brauzeri Windows-is programas miaba. amas mTavrobis mxridan<br />

antimonopoliuri kanonebis amoqmedeba moyva, rac Microsoftis<br />

konkurentTaTvis xelsayreli iyo. sabolood, veb-brauzingis<br />

novatorma kompania Netscape-ma dainaxa, rom misi bazris<br />

wili mkveTrad Semcirda im mizeziT, rom igi cdilobda<br />

gaeyida is, rasac Microsoft-i ufasod iZleoda. konkurentebi<br />

da mTavroba Tvlian, rom Microsoft-is qmedebebi mtacebluria.<br />

17.2. moqalaqeTa (momxmarebelTa) moqmedebani <strong>marketingis</strong><br />

regulirebisaTvis<br />

biznesisaTvis damaxasiaTebeli ekonomikuri Tu socialuri<br />

Taviseburebebidan gamomdinare, aRmocenda moZraobebi,<br />

romlebic bizness drodadro ganviTarebis swori mimar-<br />

Tulebisaken miuTiTeben. arsebobs ori aseTi ZiriTadi moZ-<br />

388


aoba: momxmarebelTa moZraoba da garemos damcvelTa moZraoba.<br />

amerikuli biznesfirmebis winaaRmdeg momxmarebelTa<br />

organizebuli moZraobis sami SemTxvevaa cnobili. momxmarebelTa<br />

pirveli moZraoba 1900-iani wlebis dasawyisSi warmoiSva.<br />

igi gamoiwvia mzardma fasebma, upton sinkleris gamosvlebma<br />

xorcis industriaSi arsebuli viTarebis Sesaxeb da<br />

wamlebis garSemo atexilma skandalma. momxmarebelTa meore<br />

moZraoba warmoSva 1930-iani wlebis Sua periodSi da gamowveuli<br />

iyo, `didi depresiis” dros, samomxmareblo fasebis<br />

zrdiTa da axali skandaliT wamlebis sferoSi.<br />

mesame moZraoba ki 1960-ian wlebSi daiwyo. am droisaTvis,<br />

momxmareblebi metad gaTviTcnobierebulni iyvnen, produqtebi<br />

ki ufro kompleqsuri da potenciurad saxifaTo<br />

gaxda. Sesabamisad, xalxi ukmayofilobas gamoTqvamda amerikuli<br />

institutebisadmi. problemebis gadasaWrelad asparezze<br />

gamoCnda ralf Nneideri, sxva cnobilma mwerlebma ki<br />

didi biznesmenebi fuW da araeTikur saqmianobebSi daadana-<br />

Saules. prezidentma jon kenedim ganacxada, rom momxmareblebs<br />

aqvT ufleba, Tavi igrZnon usafrTxod, iyvnen informirebulni,<br />

hqondeT arCevanis ufleba da rom maTi sityva gaTvaliswinebuli<br />

iqneba. kongresma gamoikvlia garkveuli industriebi<br />

da momxmarebelTa dacvis kanonmdebloba Semoi-<br />

Ro. mas Semdeg, momxmarebelTa bevri jgufi Seiqmna da miRebul<br />

iqna ramdenime Sesabamisi kanoni. momxmarebelTa moZraobam<br />

saerTaSoriso saxe miiRo da Rrmad gaidga fesvebi evropaSi.<br />

1<br />

ra aris momxmarebelTa moZraoba? es moqalaqeebisa da<br />

samTavrobo saagentoebis organizebuli moZraobaa gamyidvelebTan<br />

mimarTebaSi, momxmarebelTa uflebebis gaumjobesebisa<br />

da dacvis mizniT. gamyidvelTa tradiciuli uflebebi<br />

moicavs:<br />

� uflebas, waradginos nebismieri produqti nebismieri<br />

sididiTa da stiliT, imis gaTvaliswinebiT, rom igi<br />

ar aris saxifaTo piradi janmrTelobisa da usafrTxoebisaTvis.<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi, produqts<br />

1<br />

saqarTveloSi pirvelad Seiqmna momxmarebelTa Tbilisis saqalaqo<br />

sazogadoeba 1989 wels g.SublaZis TavmjdomareobiT (ix. gaz.<br />

`zaria vostoka~, 1990 wlis 15 marti).<br />

389


Tan unda axldes specialuri gamafrTxilebeli iarliyi;<br />

� uflebas, daados produqts nebismieri fasi ise, rom<br />

ar moaxdinos erTgvarovan myidvelebs Soris diskriminacia;<br />

� uflebas, daxarjos nebismieri raodenobis Tanxa<br />

produqtis stimulirebisaTvis imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom es qmedebebi ar iqneba kvalificirebuli,<br />

rogorc arajansaRi konkurencia;<br />

� uflebas, gamoiyenos produqtis Sesaxeb nebismieri<br />

Setyobineba imis gaTvaliswinebiT, rom igi Secdoma-<br />

Si ar Seiyvans myidvels da iqneba keTilsindisieri<br />

rogorc Sinaarsobrivad, ise aRsrulebis mxriv;<br />

� uflebas, gamoiyenos yidvis nebismieri wamaxalisebeli<br />

sqema, Tu igi ar iqneba SecdomaSi Semyvani an<br />

aramarTebuli.<br />

myidvelTa tradiciuli uflebebis dacva moicavs:<br />

� uflebas, hqondes imedi produqtis usafrTxoebisa;<br />

� uflebas, moelodes usafrTxo produqtis niSan-<br />

Tvisebebis damTxvevas deklarirebul monacemebTan;<br />

� uflebas, ar SeiZnos is produqti, romlis Sesyidvasac<br />

sTavazoben.<br />

am uflebaTa Sedarebisas, bevri miiCnevs, rom balansi<br />

gamyidvelis sasargeblod irRveva. marTalia, myidvels SeuZlia<br />

uari Tqvas yidvaze, magram, rogorc kritikosebi aRniSnaven,<br />

myidvels aqvs Zalze mcire informacia, ganaTleba da<br />

dacva, raTa miiRos swori gadawyvetileba gamocdil gamyidvelTan<br />

dapirispirebisas. momxmarebelTa damcvelni damatebi-<br />

Ti samomxmareblo uflebebisaken mouwodeben:<br />

� ufleba, iyvnen kargad informirebulni produqtis<br />

mniSvnelovan aspeqtebze;<br />

� ufleba, iyvnen daculni saeWvo produqtebisa da<br />

marketinguli qmedebebisagan;<br />

� ufleba, gavlena moaxdinon produqtebsa da marketingul<br />

saqmianobebze, rac `cxovrebis xarisxs” gaaumjobesebs.<br />

TiToeul am SemoTavazebas, momxmarebelTa damcvelebis<br />

mxridan, ufro specifikuri winadadebebi mohyva. zogadad,<br />

es aris ufleba, iyvnen informirebulni, kerZod ki,<br />

390


icodnen namdvili procenti kreditze (informacia gasesxebisas),<br />

namdvili xarji brendis TiToeul erTeulze (individualuri<br />

faswarmoqmna), produqtSi ingredientebis Semcveloba<br />

(ingredientTa etiketebi), kvebis produqtebis faseuloba<br />

(kvebis etiketebi), produqtis siaxle (gamoSvebis namdvili<br />

TariRi) da produqtis namdvili sargebeli (reklamis<br />

sinamdvile). winadadebebi, romlebic dakavSirebulia momxmarebelTa<br />

dacvasTan, gulisxmobs biznesTaRliTobis Sem-<br />

TxvevaSi, momxmarebelTa uflebebis gamyarebas, produqtis<br />

usafrTxoebis moTxovnasa da ufro meti Zalauflebis micemas<br />

samTavrobo saagentoebisaTvis. winadadebebi, romlebic<br />

ukavSirdeba cxovrebis xarisxs, moicavs im ingredientebis<br />

kontrols, romelnic Seadgenen konkretul produqts Tu<br />

SefuTvas, sareklamo `xmauris” Semcirebas da, momxmarebel-<br />

Ta interesebis dasacavad, maTi warmomadgenlebis miRebas<br />

kompaniis direqtorTa sabWoSi.<br />

momxmareblebs aqvT ara mxolod ufleba, aramed pasuxismgeblobac,<br />

daicvan sakuTari Tavi nacvlad imisa, rom es funqcia<br />

sxvas gadaabaron. momxmareblebs, romlebic Tavs motyuebulad<br />

grZnoben, samoqmedod ramdenime varianti aqvT, maT Soris<br />

kontraqti kompaniasa da mediasTan, urTierToba federalur,<br />

Statebisa Tu adgilobriv saagentosTan an sasamarTlos-<br />

Tan.<br />

maSin, rodesac momxmarebelTa damcvelni fiqroben<br />

imaze, Tu ramdenad efeqtianad emsaxureba marketinguli<br />

sistema momxmareblTa survilebs, garemos damcvelni imis<br />

ganxilviT arian dakavebulni, Tu ra gavlenas axdens marketingi<br />

garemoze. amasTan, isini ganixilaven im xarjebs, rac momxmarebelTa<br />

moTxovnilebebisa da survilebis dasakmayofileblad<br />

aris aucilebeli. garemos damcvelTa moZraoba moqalaqeebis,<br />

mesakuTreTa da mTavrobis organizebuli gamosvlaa xalxis<br />

sacxovrebeli garemos dasacavad da gasaumjobeseblad.<br />

garemos damcvelni ar arian <strong>marketingis</strong>a da moxmarebis<br />

procesis winaaRmdegni. MmaT ubralod undaT, rom adamianebma<br />

da organizaciebma garemoze meti mzrunveloba gamoi-<br />

Cinon. isini amtkiceben, rom marketinguli sistemis mizani<br />

araa moxmarebis procesis maqsimalizacia, momxmarebelTa<br />

arCeva an momxmareblis dakmayofileba, aramed cxovrebis xarisxis<br />

gaumjobeseba unda iyos. `cxovrebis xarisxi” ki niSnavs<br />

ara mxolod samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis<br />

391


aodenobasa da xarisxs, aramed garemos xarisxsac. garemos<br />

damcvelebs surT, rom garemos dacvis xarjebi gaxdes rogorc<br />

mwarmoeblis, aseve momxmareblis gadawyvetilebebis<br />

miRebis Semadgeneli nawili.<br />

aSS-Si garemos damcvelTa moZraobis pirveli talRa<br />

1960-ian da 1970-ian wlebSi gamowveuli iyo garemos damcvelTa<br />

jgufebisa da momxmareblebis SeSfoTebiT ekologiuri<br />

sistemis degradaciis gamo; kerZod, madneulis Ria wesiT<br />

mopovebiT, tyeebis gaCanagebiT, mJavuri wvimebiT, atmosferoSi<br />

ozonis fenis gaTxelebiT, toqsikuri narCenebi-<br />

Ta da nagaviT. sazogadoeba, agreTve, ganicdida dasasvenebeli<br />

teritoriebis dakargvasa da janmrTelobasTan dakavSirebuli<br />

problemebis matebas, rac gamowveuli iyo cudi haeriT,<br />

dabinZurebuli wyliTa da qimiuri nivTierebebiT gaJ-<br />

RenTili kvebis produqtebiT.<br />

garemos damcvelTa moZraobis meore talRis iniciatori<br />

ukve mTavroba gaxldaT. aSS-Si 1970-1980-ian wlebSi SemoRebul<br />

iqna kanonebi da maregulirebeli wesebi im industriuli<br />

saqmianobis regulirebisaTvis, romelic zemoqmedebs<br />

garemoze. am talRam zogierT industrias seriozuli<br />

dartyma miayena. metalurgiuli kompaniebi da komunaluri<br />

dawesebulebebi iZulebulni gaxdnen miliardobiT dolaris<br />

investiciebi CaedoT dabinZurebis makontrolebel danadgarebsa<br />

da ZviradRirebul sawvavSi. avtoindustria iZulebuli<br />

gaxda daenerga ZviradRirebuli avtomanqanebis gamonabolqvis<br />

makontrolebeli danadgarebi. SefuTvis industriebs<br />

ki daekisraT gzebis moZieba nagvis Semcirebis mizniT. aRniSnuli<br />

industriebi winaaRmdegobas uwevdnen garemos dacvis<br />

kanonebs, gansakuTrebiT maSin, rodesac maT aiZulebdnen<br />

swori gadawyvetilebebi sakmaod swrafad mieRoT. bevri maTgani<br />

amtkicebs, rom maT mier aRebulma didma xarjebma isini<br />

naklebad konkurentunariani gaxada.<br />

dRes, garemos damcvelTa pirveli ori talRa mesame,<br />

ufro Zlier talRad gardaiqmna, radganac firmebi sakuTar<br />

Tavze iReben pasuxismgeblobas, aranairi ziani ar miayenon<br />

garemos. amgvarad, garemos damcvelebma protestidan prevenciisken,<br />

anu kanonidan pasuxismgeblobisken gadainacvles.<br />

sul ufro meti firma egueba garemos mdgradobis politikas,<br />

romelic ganviTarebis iseTi strategiis SemuSave-<br />

392


as gulisxmobs, rodesac garemo daculia, firma ki — momgebiani.<br />

firmas garemos mdgradobis misaRwevad SeuZlia ganaxorcielos<br />

garemos dabinZurebis prevencia. es niSnavs ufro<br />

mets, vidre garemos dabinZurebis kontroli, rac gulisxmobs<br />

garemos narCenebisgan gasufTavebas maTi warmoqmnis<br />

Semdeg. dabinZurebis prevencia gulisxmobs narCenebis aRmofxvras<br />

an minimumamde dayvanas maT warmoqmnamde. firmebma,<br />

romelnic CarTulni arian prevenciaSi, SeimuSaves `mwvane<br />

<strong>marketingis</strong>” programebi — ekologiurad usafrTxo produqtebis<br />

Seqmna anu xelmeored gadamuSavebadi da biologiurad<br />

daSladi SefuTva, dabinZurebis ukeTesi kontroli da energoefeqtiani<br />

sawarmoo procesebi. maT aRmoaCines, rom SesaZlebelia<br />

erTdroulad iyo `mwvanec” da konkurentunarianic.<br />

am mxriv aRsaniSnavia yvavilebis holandiuri industria garemos<br />

dacvis problemebis TvalsazrisiT:<br />

SezRudul farTobebze yvavilebis intensiuri kultivireba<br />

iwvevda niadagisa da miwisqveSa wylebis dabinZurebas<br />

pesticidebiT, herbicidebiTa da xelovnuri sasuqebiT. garemos<br />

dacviTi maregulirebeli kanonmdeblobis gamkacrebis<br />

Semdeg, holandiuri yvavilebis mwarmoeblebma gaacnobieres,<br />

rom warmoqmnili problemis gadawyvetis efeqtiani<br />

gzaa yvavilebis warmoebaSi e.w. Caketili teqnologiuri ciklis<br />

ganviTareba. amJamad, mowinave holandiul saTburebSi<br />

yvavilebi izrdeba ara niadagSi, aramed specialurad Seqmnil<br />

Caketil mkvebav garemoSi (e. w. hidroponikis principebis<br />

gamoyenebiT, rodesac niadagis nacvlad gamoiyeneba ken-<br />

Webis, matylisa da qviSis narevi, romelsac dozirebulad miewodeba<br />

sakvebi nivTierebebiT gazavebuli wyali). amasTanave,<br />

xdeba wylis cirkulacia da xelaxali gamoyeneba, Semcirebulia<br />

pesticidebisa da herbicidebis gamoyeneba. aseTi<br />

Caketili teqnologiuri cikli uzrunvelyofs mcenareebis<br />

zrdis pirobebis stabilurobas da aumjobesebs produqciis<br />

xarisxsac. Sedegad, miRweulia ara marto garemoze zegavlenis<br />

Semcireba, aramed, amavdroulad, naklebi xarjebi, produqciis<br />

ukeTesi xarisxi da globaluri konkurentunarianobis<br />

zrda.<br />

momdevno etapze firmebs SeuZliaT gamoiyenon e. w.<br />

produqtis gankargva ara marto warmoebis Sedegad gamowveuli<br />

dabinZurebis, aramed garemoze yvela saxis zegavlenis<br />

393


minimalizacia produqtis mTeli sasicocxlo ciklis ganmavlobaSi.<br />

bevri firma, TandaTan egueba garemos dizainis (DFE<br />

design for Enviroment procticen) praqtikas, romelic proeqtirebis<br />

etapze, winaswar gaazrebas gulisxmobs, raTa Seiqmnas<br />

iseTi produqtebi, romelTa aRdgena, xelaxali gamoyeneba<br />

Tu meoradi gadamuSaveba advilia. DFE ara marto garemos SesanarCuneblad<br />

aris kargi, igi SesaZloa Zalze momgebianic<br />

iyos. amis magaliTia Xerox-is korporaciis e.w. ,,gadamuSavebis<br />

menejmentis programa’’ (ARM). Xerox-i ukan ibrunebs lizingiT<br />

gacemul Tavis manqanebs, Slis, Semadgenel komponentebs,<br />

xelaxla amuSavebs da maTi gamoyenebiT axal manqanebs<br />

awyobs. es programa uzrunvelyofs ara marto lizingis<br />

msurvelebs aramarto produqciis ganaxlebiT, aramed Zveli<br />

manqanebis gadamuSavebiT, izogeba firmis fuli. Xerox-is SefasebiT,<br />

ARM-is danazogma nedleulis, SromiTi resursebisa<br />

da narCenebis moSorebis mxriv, 300-400 milioni dolari<br />

Seadgina. 1<br />

gare faqtorebisadmi mdgradobis mesame etapze, firmebi<br />

momavlisken iyurebian da garemos dacvisTvis aucilebeli<br />

axali teqnologiebis Seqmnas gegmaven. bevri organizacia,<br />

romelic dabinZurebis prevenciasa da produqtis xsenebul<br />

gankargvaSi dawinaurda, SezRudulia arsebuli teqnologiebiT.<br />

mTlianad mdgradi strategiebis gansaviTareblad,<br />

maT axali teqnologiebis ganviTareba sWirdebaT.<br />

Monsanto amas soflis meurneobisaTvis saWiro teqnologiebis<br />

SecvliT aRwevs; kerZod, didi raodenobis qimiuri sasuqebis<br />

nacvlad, igi bioteqnologias iyenebs. mcenareebis<br />

zrdis saTanado kontroliT, parazitebis Tavidan moSorebiT,<br />

bioinJineriaze dayrdnobiT da ara pesticidebisa da xelovnuri<br />

sasuqis gamoyenebiT, Monsanto imedovnebs, rom Seasrulebs<br />

Tavis pirobas soflis meurneobis gare faqtorebisadmi mdgradobis<br />

SenarCunebis Taobaze. Monsanto acxadebs, rom misi mizania<br />

im teqnologiebis gankargva, romlebsac Tavad qmnis. maTi<br />

1 Reprinted by permission of Harvard Business Review. From “Beyond Greening:<br />

Strategies for a Sustainable World,” by Stuart L. Hart, January–February 1997,<br />

p. 74. Copyright © 1997 by the President and Fellows of Harvard College; all<br />

rights reserved.<br />

394


TqmiT, `Monsanto-s evaleba kargi xarisxis produqciis miwodeba,<br />

romelsac myidvelisa da garemosaTvis sargebeli moaqvs.”<br />

da bolos, firmas SeuZlia ganaviTaros mdgradobis<br />

xedva, romelic erTgvari gidia momavlisaken. igi aCvenebs,<br />

Tu rogor unda dainergos firmis produqcia da momsaxureba,<br />

procesebi da politikuri kursi da romeli axali teqnologiebi<br />

unda ganviTardes amis misaRwevad. mdgradobis axali<br />

xedva sTavazobs CarCos dabinZurebis gakontrolebis,<br />

produqciis marTvisa da garemos dacvisaTvis saWiro teqnologiebisaTvis.<br />

garemos damcvelTa moZraoba globaluri <strong>marketingis</strong>aTvis<br />

zogierT specifikur gamowvevas warmoqmnis. gamomdinare<br />

iqidan, rom saerTaSoriso biznesis barierebi mcirdeba,<br />

globaluri bazrebi ki farTovdeba, garemos dacvasTan dakavSirebul<br />

sakiTxebs sul ufro meti gavlena aqvT saerTa-<br />

Soriso biznesze. CrdiloeT amerikis, dasavleT evropisa da<br />

sxva ganviTarebuli regionebis qveynebi garemos dacvis<br />

mkacr standartebs qmnian. magaliTad, aSS-Si, 1970 wlidan moyolebuli,<br />

garemos dacvis or aTeulze meti kanoni moqmedebs<br />

da rogorc bolo drois movlenebi aCveneben, mosalodnelia<br />

kontrolis kidev ufro gamkacreba. CrdiloeT amerikis<br />

Tavisufali vaWrobis (NAFTA) SeTanxmebis Tanaxmad, Seiqmna komisia,<br />

romelmac unda gadaWras garemos dacvasTan dakavSirebuli<br />

problemebi. axlaxan, evrokavSirma daamtkica kanoni `end-oflife”<br />

(sicocxlis dasasruli), romelic manqanebis mwarmoeblebs<br />

avalebs maT mier warmoebuli Zveli manqanebis sul mcire 80 procentis<br />

gadamuSavebas an modernizebas, xelaxla gamoyenebis mizniT.<br />

evrokavSiris ,,eko-menejmentis da auditis’’ programa sTavazobs<br />

garemos dacvis TviTregulirebis instruqciebs.<br />

miuxedavad amisa, garemos dacvis politika yvela qveyanaSi<br />

gansxvavebulia da msoflio masStabis standartebs kidev<br />

didxans unda velodoT. Tumca, iseTma qveynebma, rogoricaa<br />

dania, germania, iaponia da aSS, garemos dacvis politika<br />

ukve ganaviTares da sazogadoebis molodinic gaamar-<br />

Tles; didma qveynebma — CineTma, indoeTma, braziliam da ruseTma<br />

ki, aRniSnuli politikis ganviTareba mxolod axlaxans<br />

daiwyes. ufro metic, garemo faqtorebs, romlebic gavlenas<br />

axdenen erTi qveynis momxmareblebze, SesaZloa sxva qveynis<br />

warmomadgenlebze aranairi zegavlena ar iqonion. magali-<br />

395


Tad, gamagrilebeli sasmelebis PVC boTlebis gamoyeneba SeuZlebelia<br />

Sveicariasa da germaniaSi, Tumca maT upiratesobas<br />

aniWeben safrangeTSi, sadac maTi gadamuSaveba xdeba. ase<br />

rom, saerTaSoriso firmebs uZneldebaT garemos dacvis ise-<br />

Ti standartuli qmedebebis ganviTareba, romlebic mTel<br />

msoflioSi erTnairad imuSavebs. amdenad, isini qmnian Ziri-<br />

Tad politikas, Semdeg ki misgan ayalibeben programebs, romlebic<br />

adgilobriv kanonmdeblobasa da sazogadoebis molodinzea<br />

morgebuli.<br />

sakanonmdeblo baza, romelic mTel msoflioSi biznesze<br />

axdens zegavlenas, wlebis ganmavlobaSi, daixvewa. aSS-Si<br />

arsebobs bevri kanoni, romlebic moicaven iseT sakiTxebs,<br />

rogoricaa konkurencia, samarTliani vaWroba, garemos dacva,<br />

produqtis usafrTxoeba, reklamis realoba, momxmareblis<br />

konfidencialoba, SefuTva da markireba, faswarmoqmna<br />

da sxv. evrokomisia aqtiurad qmnis kanonebs, romlebic exeba<br />

konkurentul qcevas, produqtis standartebs, mwarmoeblis<br />

valdebulebebsa da komerciul garigebebs evrokavSiris<br />

qveynebisaTvis.<br />

zogierTma qveyanam Zlieri samomxmareblo kanonmdeblobis<br />

danergvaSi aSS-sac ki gauswro. magaliTad, norvegia<br />

krZalavs gayidvebis ramdenime formis stimulirebas — savaWro<br />

markebs (trade stamps), produqtisTvis Sejibrsa (contest)<br />

da premialur fasebs (premiums), radganac maT produqtis<br />

stimulirebis araswor da arasamarTlian saSualebad miiCnevs.<br />

tailandis mTavroba iTxovs mwarmoeblebisgan iseTi<br />

produqciis gamoSvebas, romelic mcire Semosavlebis mqone<br />

momxmareblebisaTvis iqneba xelmisawvdomi. indoeTSi kvebis<br />

produqtebis mwarmoebel firmebs unda gaaCndeT specialuri<br />

mtkicebuleba, raTa gamouSvan brendi, romelic bazarze<br />

ukve arsebuli produqtis dublikats warmoadgens, rogoricaa,<br />

magaliTad, Coca-Cola an brinjis axali nairsaxeoba.<br />

aSS-Si arsebobs araerTi kanoni, romelic Seqmnilia<br />

mTlianad qveynis, Statebisa Tu adgilobrivi masStabebiT da<br />

isini xSirad erTmaneTs faraven. aspirini, romelic dalasSi<br />

iyideba, kontroldeba rogorc federaluri kanoniT iarliyebis<br />

Sesaxeb, aseve texasis kanoniT reklamis Sesaxeb. ufro<br />

metic, kanonebi mudmivad icvleba — is, rac wina wels nebadarTuli<br />

iyo, dRes SeiZleba aikrZalos da — piriqiT. marke-<br />

396


tingis samsaxurebma bevri unda imuSaon, raTa kanonTa am<br />

cvlilebebsa da maT interpretaciebs misdion.<br />

biznesis kanonmdebloba ZalaSi konkretuli mizezebis<br />

gamo Sevida. pirvelia firmebis dacva erTmaneTisagan. miuxedavad<br />

imisa, rom biznesis mesveurebi SesaZloa, xotbas asxamen<br />

konkurencias, isini zogjer mis ganeitralebasac cdiloben.<br />

amgvarad, kanonebs iReben, raTa dafiqsirdes da Tavidan<br />

iqnes acilebuli arasamarTliani konkurencia. aSS-Si aseTi<br />

kanonebi federaluri savaWro komisiisa da generaluri prokuroris<br />

ofisis antimonopoliuri ganyofilebidan momdinareobs.<br />

samTavrobo regulirebis meore mizania momxmarebelTa<br />

uflebebis arasamarTliani biznesqmedebebisagan dacva. zogierTma<br />

firmam regulirebis gareSe SesaZloa cudi produqti<br />

Seqmnas, reklamaSi icruos da momxmarebeli SefuTviTa da<br />

fasiT moatyuos. arasamarTliani biznessaqmianoba gamoaSkaravdeba<br />

da zewolis qveS aRmoCndeba sxvadasxva saagentos<br />

mxridan.<br />

mTavrobis sakanonmdeblo saqmianobis mesame mizania<br />

sazogadoebis interesebis dacva windauxedavi biznesqmedebisagan.<br />

momgebiani biznessaqmianoba yovelTvis ar qmnis<br />

cxovrebis ukeTes xarisxs. kanonebi iqmneba, raTa firmebi sakuTar<br />

Tavze srul pasuxismgeblobas iRebdnen TavianTi<br />

produqciis socioeTikur mxareze.<br />

saerTaSoriso asparezze momuSave <strong>marketingis</strong> specialistebs<br />

urTierToba uwevT aTobiT, ufro metic, asobiT saagentosTan,<br />

romlebic savaWro politikis gasatareblad da<br />

regulirebis mizniT arian Seqmnili. aSS-Si kongresma Camoayaliba<br />

federaluri maregulirebeli saagentoebi, rogoricaa<br />

federaluri vaWrobis komisia (FTC), kvebis produqtebisa<br />

da wamlebis administraciis saagento (FDA), federaluri<br />

komunikaciebis komisia, federaluri energoregulaciis komisia,<br />

samoqalaqo aviaciis sabWo, samomxmareblo produqtis<br />

usafrTxoebis komisia da garemos dacvis saagento. aseT sam-<br />

Tavrobo saagentoebs firmis marketingul saqmianobaze didi<br />

gavlena aqvT. drodadro am saagentoebis momsaxure personali<br />

zedmet simkacres iCens da maTi qmedeba araprognozirebadia.<br />

zogjer am saagentoebSi dominireben advokatebi<br />

da ekonomistebi, romlebsac praqtikuli biznesisa da <strong>marketingis</strong><br />

sferoSi gamocdileba naklebad gaaCndaT. bolo<br />

397


wlebSi federaluri vaWrobis komisiam Tavis momsaxure personals<br />

daumata <strong>marketingis</strong> eqspertebi, romelTac biznesis<br />

kompleqsuri sakiTxebis ukeT gageba SeuZliaT.<br />

axali kanonebis Seqmna da maTi zewolis zrda grZeldeba.<br />

biznesis mesveurebma, produqtebisa da marketinguli<br />

programebis dagegmvisas, am movlenebs Tvali unda miadevnon.<br />

<strong>marketingis</strong> specialistebma is ZiriTadi kanonebi unda<br />

icodnen, romlebic icaven konkurencias, momxmareblebsa da<br />

sazogadoebas. maT unda esmodeT es kanonebi adgilobriv, regionul,<br />

federalur da saerTaSoriso doneze.<br />

Tu mwarmoeblebi SeZlebdnen miwodebis jaWvSi saqonlis<br />

moZraobaze Tvalyuris devnebas, es gamoiwvevda produqciis<br />

droul miwodebas, sainventarizacio da sadistribucio<br />

xarjebis Semcirebas. sacalo movaWreebs saSualeba<br />

eqnebodaT, TavianT maRaziebSi mimdinare vaWrobis dinamikisTvis<br />

miedevnebinaT Tvali, rac maT daexmarebodaT saku-<br />

Tari sasaqonlo maragis marTvaSi, Taroebis SevsebaSi da avtomaturad<br />

xelaxali SekveTebis miRebaSi.<br />

dRes realobaa axali samyaro, romelSic myidvelebisaTvis<br />

Seqmnilia aseTi teqnologiebi. supermarketis rigebs<br />

Soris siarulisas Taroze ganlagebul Tqveni sayvareli sasmelis<br />

6 saxeobas waavlebT xels. Taroze moTavsebuli sensori<br />

arCevans gamoaaSkaravebs da yovelive es Tqveni Soping-baraTis<br />

ekranze reklamis saxiT aisaxeba. reklama gTavazobT<br />

gansakuTrebul marilian wasaxemsebel sakvebs, romelic<br />

Zalze gemrieli iqneboda Tqven mier SerCeul sasmelTan er-<br />

Tad. rodesac Sampunebis ganyofilebas miuaxlovdebiT,<br />

eleqtronuli wamkiTxveli yuradRebiT daaTvalierebs<br />

Tqvens baraTs da aRniSnavs, rom sayvareli brendi ar SegiZeniaT.<br />

`dagaviwydaT Sampuni?~ — Cndeba SekiTxva ekranze. Semdeg,<br />

Soping-baraTi SegaxsenebT, rom sadilisaTvis, romelsac<br />

Tqven gegmavT, aucilebelia esa Tu is Rvino. sayidlebis<br />

Semdeg, sursaT-sanovages aTavsebT erTad da saxlSi midixarT.<br />

gasasvlelSi damontaJebuli skanerebi Tqvens SenaZens<br />

avtomaturad ajameben da sakredito baraTidan danaxarjebs<br />

CamoWrian. saxlSi `manqana-wamkiTxveli~ Tvals adevnebs, romeli<br />

navaWri ikavebs adgils sakuWnaoSi da romeli rCeba mis<br />

gareT. aqedan gamodinare, rodesac maragi iwureba, savaWro<br />

CamonaTvals avtomaturad aaxlebs. kviradRes sadilis dasagegmad<br />

Tqven aTvalierebT indaurs, romelic axlaxan iyi-<br />

398


deT. Cadgmuli Cipi gaZlevT momzadebis instruqciebsa da<br />

ramdenime garniris recepts. Tqven frinvelis xorcs aTavsebT<br />

`sazrian RumelSi~, romelic Cipze Caweril instruqciebs<br />

misdevs da iRebT mSvenivrad Sebrawul indaurs. es arnaxuli<br />

teqnologiaa Tu? ggoniaT, warmoudgenelia? sulac ar<br />

aris Auto-ID Center-isTvis. 1999 wels daarsebulma centrma<br />

unikaluri partnioruli urTierTobebi daamyara TiTqmis<br />

100 globalur firmasTan da msoflios wamyvan kvleviT universitetebTan.<br />

Auto-ID Center-is mizani iyo `samyaros Sesacvlelad...<br />

miecaT firmebisaTvis raRac iseTi, razec dRemde<br />

ocneboben isini — unaklo miwodebis jaWvis xiluloba.~ es<br />

didebuli misiaa. magram amis realobad qceva SesaZloa, albaT,<br />

iseTi marketinguli magnatebisaTvis, rogorebic arian<br />

Wal-Mart, Home Depot, Target, Best Buy, Procter & Gamble, Coca-Cola,<br />

IBM, Gilette, Michelin, US Post Office.<br />

Auto-ID Center-ma Seqmna radiosixSiris pawawina saidentifikacio<br />

gadamcemi (RFID), anu sazriani Cipi, romlis CamontaJebac<br />

Tqven mier nayid nebismier produqtSi SeiZleba. gadamcemi<br />

iseTi pataraa, rom zogierTi maTgani nemsis wverzec<br />

ki moTavsdeba, Tumca SeuZlia daitios kodirebuli informacia,<br />

waikiTxos da gadaweros miwodebis jaWvis monacemebi<br />

nebismier doneze. Auto-IDCenter-is teqnologia mwarmoeblebsa<br />

da sacalo movaWreebs uzrunvelyofs saocari saSualebiT<br />

kvaldakval mihyvnen produqciis maragis cvlilebis<br />

tendenciebsa da gayidvebs. maT CamontaJebuli Cipebi SeuZliaT<br />

gamoiyenon produqtebisaTvis Tvalyuris sadevnad —<br />

dawyebuli nayiniTa da katis sakvebiT, damTavrebuli saburavebiT,<br />

saizolacio masaliTa da reaqtiuli ZravebiT — nabij-nabij<br />

misdion fabrikidan, sawyobebidan, maRaziis Taroebidan<br />

Tu xelmeore gadamuSavebis centrebidan.<br />

Strixkodis sistema dResdReobiT modidan gadis da savaraudod,<br />

sazriani Cipebis sistema Caenacvleba. Strixkodi<br />

xiluli unda iyos, rom skanerma waikiTxos, sazriani Cipi ki<br />

nebismier adgilas SeiZleba moTavsebuli iyos. Strixkodi<br />

mxolod produqtis mwarmoeblis identificirebas axdens,<br />

xolo Cipebs monacemTa bazasTan wyvilSi detaluri informaciis<br />

uzrunvelyofa SeuZliaT individualuri produqtis<br />

Sesaxeb. magaliTad, CamontaJebul sazrian Cips SeuZlia kompania<br />

Borden-is 2-procentiani moxdili rZis konkretuli ga-<br />

399


lonis identificireba — misi warmoebis TariRis, gamoyenebis<br />

vadis, momaragebis jaWvSi adgilmdebareobis dadgena da<br />

sxva damaxasiaTebeli infomarciis miwodeba.<br />

miuxedavad imisa, rom es futuristulad JRers, Auto-<br />

ID-teqnologiam ukve gaiara testireba aSS-sa da gaerTianebul<br />

samefoSi. axlaxan Gillette-ma naxevari miliardi Cipi SeukveTa<br />

da ori RFID sapiloto proeqti ganaxorciela. pirveli<br />

proeqti CamontaJebul gadamcemebs iyenebs, raTa produqtebs<br />

fabrika-qarxnebidan maRaziis Taroebamde Tvali adevnos.<br />

Gillette-i imedovnebs, rom teqnologia momxmareblebis<br />

momsaxurebas gaaumjobesebs da, amavdroulad, Tavis produqciis<br />

marags 25-dan 5 procentamde Seamcirebs. meore proeqtSi<br />

Gillette-ma Wal-Mart-sa da Tesco-s zogierT maRaziebSi informaciis<br />

wamkiTxveli mowyobilobebi Taroebze daamontaJa.<br />

amtkiceben, rom sacalo movaWreni gayidvis procesSi weliwadSi<br />

30 miliard dolarze mets kargaven imis gamo, rom Taroebi<br />

bolomde Sevsebuli ar aris. informaciis wamkiTxveli<br />

Taroze ganTavsebul Gillette-is saparsebs afiqsirebs da roca<br />

saparsTa raodenoba klebulobs, maRaziis momsaxure personals<br />

maT Sevsebas axsenebs. `Cven vicxovrebT samyaroSi, sadac<br />

Taroebi yovelTvis savsea,~ — ambobs Gillette-is vice-prezidenti<br />

globaluri miznebis marTvis sakiTxebSi. informaciis<br />

wamkiTxveli mowyobiloba momsaxure personals aseve<br />

afrTxilebs, rodesac Tarodan didi raodenobiT saparsi<br />

qreba da amiT qurdobas amcirebs.<br />

Michelin-ic atarebs Cipebis testirebas. saburavebis damamzadebeli<br />

firma gegmavs Cipebis CamontaJebas saburavebSi,<br />

romlebic dayenebuli iqneba samgzavro manqanebsa da satvir-<br />

To avtomobilebze. qarxanaSi am CipSi Seiyvanen informacias<br />

produqtis warmoebis drosa da TariRze, saburavis zomasa<br />

da sidideze, qarxnis adgilmdebareobaze, satransporto sa-<br />

Sualebebis saidentifikacio nomrebze.<br />

iseTi megamarketinguli firmebis msgavsad, rogorebic<br />

arian Gillette, Michelin-i da Wal-Mart-i, sazrian Cipebs patara sacalo<br />

movaWreebic iyeneben. modis sacalo movaWre Prada-m<br />

isini axlaxan Tavis niu-iorkis maRaziaSi daamontaJa. iq arsebuli<br />

videoekranebi myidvelis mier SerCeuli nawarmidan<br />

skanirebuli informaciis safuZvelze, aCveneben am produqtis<br />

demonstrirebasa da dizainerTa Canaxatebs. mosazome-<br />

400


el oTaxebSi wamkiTxveli mowyobilobebi yvela im tansacmlis<br />

detalebis identificirebas axdens, romlebsac myidveli<br />

izomebs da amis safuZvelze sTavazobs maT tansacmlis damatebiT<br />

models, zomas, fers an dizains.<br />

aRniSnuli inovaciis gamo, momxmarebelTa umravlesoba<br />

msgavsi mikrogadamcemebis upiratesobas aRiarebs. magram<br />

zogierTi momxmarebeli da maTi uflebebis damcveli pirad<br />

konfidencialobaze wuxs. Tu firmebs SuZliaT momxmareblis<br />

yidvisa da produqtis gamoyenebis process Tvali adevnon,<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurebi Zalze didi raodenobis informacias<br />

moipoveben. `am teqnologiis Semqmnelebi or cecxls<br />

Sua arian: maT SeuZliaT am uzarmazari potencialis gamoyeneba<br />

da, amasTanave, arsebobs SiSi, rom momxmareblebs cru<br />

warmodgenebs Seuqmnian,~ — ambobs erT-erTi analitikosi.<br />

Auto ID-teqnologiis mowinaaRmdegeni aRniSnaven, rom<br />

gadamcemebs moqmedebis SezRuduli diapazoni aqvT, daaxloebiT<br />

20 futamde. amitom momxmareblebis saxlebSi Tu maTi<br />

moZraobis procesSi Cipebidan informaciis wakiTxva TiTqmis<br />

SeuZlebelia, Auto ID-industria aseve muSaobs momxmarebelTa<br />

konfidencialobaze. sxva sakiTxebTan erTad, isini konfidencialobis<br />

gatarebis politikasac ewevian, rac momxmarebels<br />

saSualebas aZlevs, uari Tqvas Cipebze. Auto ID-is konsultantis<br />

mosazrebiT, maTi mTavari misia sulac ar aris momxmareblis<br />

jaSuSoba, aramed maTi ukeTesi momsaxureba. AutoID-is<br />

xedviT, brendis mwarmoeblebsa da sacalo movaWreebs saSualeba<br />

eZlevaT, daadginon zusti dro, awarmoon sworad gaTvlili<br />

stimulireba da, amgvarad, daamyaron momxmarebelTan<br />

pirdapiri kavSiri.<br />

Auto ID-is teqnologia did sargebels moutans rogorc<br />

firmis <strong>marketingis</strong> samsaxurebs, aseve myidvelebs, romelTac<br />

isini emsaxurebian. `varaudi imis Taobaze, rom mikrogadamcemebis<br />

gamoyenebis mizani yidvis procesSi myidvelze zegavlenis<br />

moxdenaa, mtknari sicruea. magram, arc Tu ise Soreul momaval-<br />

Si, igi SeiZleba <strong>marketingis</strong> axali Taobis bazisad iqces,~ - acxadebs<br />

analitikosi.<br />

gazrdilia yuradReba eTikasa da socialurad sapasuxismgeblo<br />

qmedebebze. dawerili kanonebi <strong>marketingis</strong> arasasurvel<br />

gamoyenebas yovelTvis ver zRudavs. miuxedavad amisa,<br />

dawerili kanonebisa da regulirebis garda, bizness, ag-<br />

401


eTve, socialuri kodeqsebi da eTikis progresuli wesebi<br />

aregulirebs.<br />

civilizebuli firmebi TavianT menejerebs Seaxseneben,<br />

Tu `ra aris swori qmedeba~. socialuri pasuxismgeblobis<br />

mqone es firmebi aqtiurad eZeben gzebs, raTa daicvan TavianTi<br />

momxmareblebis interesebi da garemo.<br />

402<br />

17.3. <strong>marketingis</strong> eTika<br />

ukanasknel xanebSi biznesis sferoSi konfliqtebis matebam<br />

da garemos dacvaze gazrdilma zrunvam eTikisa da socialuri<br />

pasuxismgeblobis sakiTxebisadmi axali interesi<br />

gamoiwvia. <strong>marketingis</strong> TiTqmis yvela aspeqti msgavs sakiTxebs<br />

moicavs. vinaidan aseTi sakiTxebi konfliqtur interesebs<br />

exeba, saRad moazrovne adamianebs SeuZliaT mocemul<br />

situaciaSi, moqmedebis swor kurss ar daeTanxmon. amdenad,<br />

bevri industriuli da profesiuli savaWro asociacia saTanado<br />

eTikis kodeqss flobs. axla sul ufro meti firma avi-<br />

Tarebs Sesabamis politikas, samoqmedo strategias da reagirebas<br />

axdens kompleqsuri socialuri pasuxismgeblobis sakiTxebis<br />

mimarT.<br />

eleqtronuli komerciisa da internet<strong>marketingis</strong> gamoyenebam<br />

warmoSva socialuri da eTikuri xasiaTis, kerZod<br />

onlainkonfidencialobis problemebi. magaliTad, veb-gverdis<br />

stumrebi xSirad amarageben firmebs informaciiT, ris<br />

gamoc isini SeiZleba <strong>marketingis</strong> samsaxuris msxverplni gaxdnen.<br />

ufro metic, Intel-i da Microsoft-i maRalteqnologiuri<br />

mikrosqemebisa da programebis gamoyenebaSi daadanaSaules,<br />

risi meSveobiTac personaluri kompiuterebidan informacias<br />

iRebdnen marketinguli miznebisaTvis.<br />

saukeTeso wesebsac ki ar SeuZliaT yvela im rTuli<br />

eTikuri situaciidan gamoyvana, romlebSic <strong>marketingis</strong> samsaxuri<br />

SeiZleba aRmoCndes. 17.1 cxrilSi CamoTvlilia zogierTi<br />

rTuli eTikuri situacia, romlebsac <strong>marketingis</strong> specialistebi<br />

TavianTi karieris ganmavlobaSi SeiZleba waawydnen.<br />

Tu yvela am SemTxvevaSi isini swrafi gayidvisaTvis sa-<br />

Wiro moqmedebebs airCeven, maTi qceva SesaZloa amoralur<br />

qmedebad, ufro metic, amoralurad Sefasdes.


cxrili 17.1<br />

aSS ZiriTadi kanonebi, romlebic aregulireben<br />

saqmianobas <strong>marketingis</strong> sferoSi 1<br />

kanoni daniSnuleba<br />

Sermanis antitrestuli<br />

kanoni (1890)<br />

federaluri kanoni<br />

kvebis produqtebis da<br />

wamlebis Sesaxeb (1906)<br />

krZalavs monopoliasa da saqmianobebs<br />

(fasis fiqsireba, mtacebluri<br />

faswarmoqmnis politika), romlebic<br />

Statebs Soris vaWrobasa da<br />

konkurencias zRudavs.<br />

krZalavs falsificirebuli Tu yalbi<br />

iarliyebis mqone kvebis produqtebis,<br />

wamlebis warmoebasa da gayidvas. am kanoniT<br />

Seiqmna kvebis produqtebisa da wamlebis<br />

administraciis saagento (FDA).<br />

kleitonis kanoni (1914) Sermanis kanonis damateba. krZalavs fasebis<br />

diskriminacias da ekskluziur<br />

urTierTobebs.<br />

kanoni federaluri<br />

vaWrobis komisiis (FTC)<br />

Sesaxeb (1914)<br />

robinson-petmenis aqti<br />

(1936)<br />

awesebs vaWrobis komisias, raTa<br />

akontrolos da gamoasworos<br />

arasamarTliani savaWro meTodebi.<br />

damatebebi Seitana kleitonis kanonSi da<br />

fasTa diskriminacia arakanonier qmedebad<br />

ganmarta. es aqti federaluri vaWrobis<br />

saagentos aZlevs uflebamosi-lebas,<br />

raodenobriv fasdaklebebze daawesos<br />

limitebi, akrZalos zogierTi brokeruli<br />

da mastimulirebeli SeRavaTebi, garda im<br />

SemTxvevebisa, rodesac garkveuli<br />

proporciaa daculi.<br />

viler-liis kanoni (1938) krZalavs yvela arakeTilsindisier,<br />

gaugebrobis Sem-cvel da arasamarTlian<br />

saqmianobas konkurentebTan mimarTebaSi.<br />

kvebis produqtebisa da wamlebis<br />

reklamirebas aqcevs federaluri vaWrobis<br />

saagentos iurisdiqciis qveS.<br />

lanhamis kanoni savaWro icavs da aregulirebs gansakuTrebuli<br />

niSnis Sesaxeb (1946) brendis saxelebsa da savaWro niSnebs.<br />

kanoni erovnuli<br />

saavtomobilo moZraobisa<br />

da usafrTxoebis Sesaxeb<br />

(1958)<br />

kanoni samarTliani<br />

SefuTvisa da iarliyis<br />

1 f. kotleri, dasax. wigni, gv.169.<br />

uzrunvelyofs usafrTxoebis savaldebulo<br />

standartebis Seqmnas manqanebisa da<br />

saburavebisaTvis.<br />

uzrunvelyofs samomxmareblo saqonlis<br />

SefuTvisa da iarliyis datanis<br />

403


Sesaxeb (1966) regulirebas. am kanonis mixedviT,<br />

mwarmoeblebma unda daafiqsiron, ras<br />

Seicavs SefuTva, vin daamzada da ramdens<br />

iwonis igi.<br />

kanoni bavSvTa dacvis<br />

Sesaxeb (1966)<br />

federaluri kanoni<br />

sigaretis iarliyisa da<br />

reklamis Sesaxeb (1967)<br />

kanoni erovnuli garemos<br />

dacvis Sesaxeb (1969)<br />

kanoni samomxmareblo<br />

produqtis usafrTxoebis<br />

Sesaxeb (1972)<br />

magnuson-mosis kanoni<br />

garantiebis Sesaxeb (1975)<br />

kanoni sabavSvo<br />

programebis Sesaxeb (1990)<br />

kanoni kvebis<br />

produqtebis Sesaxeb<br />

(1990)<br />

telefonis<br />

momxmarebelTa dacvis<br />

aqti (1991)<br />

kanoni amerikel<br />

invalidTa dacvis Sesaxeb<br />

(1991)<br />

kanoni onlain reJimSi<br />

bavSvTa piradi<br />

informaciis dacvis<br />

Sesaxeb (2000)<br />

krZalavs saSiSi saTamaSoebis gayidvas.<br />

awesebs standartebs patarebisaTvis<br />

usafrTxo SefuTvisaTvis.<br />

am kanonis Tanaxmad, sigaretis SefuTva<br />

unda Seicavdes Semdeg sityvebs:<br />

`gafrTxileba: jandacvis saministro<br />

gafrTxilebT, moweva mavnebelia Tqveni<br />

janmrTelobisaTvis.~<br />

afuZnebs erovnul politikas garemosTan<br />

mimarTebaSi. 1970 wlis<br />

reorganizaciisPgegmiT Camoyalibda<br />

garemos dacvis saagento (EPA).<br />

afuZnebs samomxmareblo produqtis<br />

usafrTxoebis komisias (CPSC) da avalebs<br />

mas samomxmareblo produqtebisaTvis<br />

usafrTxoebis standartebis danergvas.<br />

aseve, awesebs sasjels im SemTxvevaSi, Tu<br />

es standartebi uxeSad dairRveva.M<br />

federaluri vaWrobis saagentos<br />

saSualebas aZlevs, gansazRvros wesebi da<br />

kanonebi momxmareblis garantiebis Sesaxeb.<br />

aseve, xelmisawvdoms xdis maT gamosworebas<br />

momxmareblebisaTvis.<br />

zRudavs reklamebis raodenobas sabavSvo<br />

satelevizio programebis dros.<br />

moiTxovs, rom kvebis produqtis iarliyebi<br />

detalur informacias Seicavdes produqtis<br />

Sesaxeb.<br />

SuzRudavs <strong>marketingis</strong> samsaxurebs<br />

telefonis, Canawerebisa Tu sxva msgavsi<br />

sistemebis meSveobiT momxmareblebis<br />

mizidvaSi.<br />

icavs invalidebis uflebebs. uzrunvelyofs<br />

maT TavSesafriT, transportiTa da<br />

telekomunikaciiT<br />

krZalavs veb-gverdebze bavSvebisagan piradi<br />

informaciis miRebas mSoblebis Tanxmobis<br />

gareSe da mSoblebs saSualebas aZlevs,<br />

gaakontrolon es informacia.<br />

<strong>marketingis</strong> keTilsindisieri specialistebi moraluri<br />

saxis bevr dilemas awydebian. is, Tu romeli qmedebaa saukeTeso,<br />

xSirad gaugebaria. imis gamo, rom zogierT menejers<br />

404


ara aqvs saTanado moraluri principebi, firmebi korporaciuli<br />

marketinguli eTikis politikis ganviTarebas saWiroeben.<br />

es aris wesebi, romlebsac mTelma organizaciam unda<br />

misdios. am politikurma kursma unda moicvas distributorTa<br />

urTierTobebi, sareklamo standartebi, myidvelTa<br />

momsaxureba, faswarmoqmna, produqciis ganviTareba da eTikis<br />

zogadi standartebi.<br />

ra principebiT unda ixelmZRvanelon firmebma da <strong>marketingis</strong><br />

menejerebma, rodesac saqme moralur da socialur<br />

pasuxismgeblobebs exeba? erT-erTi filosofiis mixedviT,<br />

aseT sakiTxebs bazari da samarTlebrivi sistema wyvets. am<br />

principiT, firmebi da maTi menejerebi ar arian pasuxismgebelni<br />

moraluri gadawyvetilebebis miRebaze. firmebs, romelnic<br />

keTilsindisierni arian, yvelafris gakeTeba SeuZliaT,<br />

ris saSualebasac xsenebuli sistema aZlevs.<br />

meore filosofia pasuxismgeblobas akisrebs ara sistemas,<br />

aramed gaTviTcnobierebul firmebsa da menejerebs.<br />

es ufro metad informirebuli filosofia gulisxmobs, rom<br />

firmas unda gaaCndes `socialuri sindisi”. firmebi da menejerebi<br />

korporaciuli gadawyvetilebebis miiRebisas, unda<br />

xelmZRvanelobdnen maRali standartebis eTikiTa da moraliT,<br />

miuxedavad imisa, Tu ,,ris saSualebas gvaZlevs sistema’’.<br />

istoriam Semoinaxa firmis qmedebaTa uamravi SemTxveva,<br />

romlebic kanonieri, magram Zalze upasuxismgeblo iyo. magaliTad,<br />

,,sufTa kvebis produqtisa da wamlebis kanonis’’ SemoRebamde,<br />

dieturi abebis reklama iuwyeboda, rom adamians,<br />

romelic am abebiT isargeblebda, SeeZlo eWama yvelaferi<br />

nebismier dros da, miuxedavad amisa, wonaSi daeklo. daujerebelia<br />

ara? magram yovelive es sakmaod damajerebli iyo.<br />

rogorc aRmoCnda, e. w. `dieturi danamati” soliteris Wia<br />

gaxldaT. Wiebi saWmlis momnelebel organoebSi ganviTardebodnen<br />

da amisTvis, rasakvirvelia, kargi pirobebic eqnebodaT,<br />

wamlis mimRebi ki, sabolood, sikvdils Caxedavda TvalebSi.<br />

TiToeulma firmam da <strong>marketingis</strong> menejerma unda SeimuSaos<br />

socialuri pasuxismgeblobisa da eTikuri qcevis filosofia.<br />

socioeTikuri <strong>marketingis</strong> koncefciis Tanaxmad,<br />

TiToeulma menejerma unda ganixilos, Tu ra aris kanonieri,<br />

nebadarTuli da ganaviTaros standartebi, romlebic efuZ-<br />

405


neba pirad patiosnebas, sindissa da momxmareblis xangrZliv<br />

keTildReobas.<br />

iseve, rogorc garemos damcvelTa moZraoba, saerTa-<br />

Soriso <strong>marketingis</strong>aTvis metad mniSvnelovania eTikis sakiTxebic.<br />

biznes-standartebi yvela qveyanaSi gansxvavebulia.<br />

magaliTad, aSS-is firmebSi qrTami da Kickback-i (misaRebi<br />

Tanxis nawilis datoveba) miuRebeli da arakanonieria;<br />

samxreT amerikis qveynebSi ki es Cveulebrivi movlenaa. erTerTma<br />

bolo gamokvlevam aCvena, rom sxvadasxva qveynis firmebi<br />

qrTams umetes wilad maSin mimarTaven, rodesac axlad<br />

warmoSobili bazrebis mqone qveynebTan aformeben kontraqts.<br />

yvelaze xSirad, qrTamis faqtebi ruseTsa da CineT-<br />

Si fiqsideba. es qveynebi taivanTan da koreasTan TanamSromloben.<br />

korufcia Cveulebrivi movlenaa indoeTSi, pakistansa<br />

da bangladeSSi; yvelaze naklebad korumpirebul saxelmwifoTa<br />

ricxvSi ki Sedis avstralia, SvedeTi, Sveicaria, avstria<br />

da kanada. Cndeba SekiTxva: unda Seamciros Tu ara<br />

firmam eTikis standartebi, raTa efeqtiani konkurencia gauwios<br />

mdare standartebis mqone qveyanas? erT-erTi gamokvlevisas,<br />

es SekiTxva didi saerTaSoriso firmebis aRmasrulebel<br />

direqtorebs dausves. pasuxi erTsulovani ara iyo.<br />

,,amerikis <strong>marketingis</strong> asociaciam’’ — <strong>marketingis</strong> menejerebisa<br />

da swavlebis saerTaSoriso asociaciam — Seqmna<br />

eTikis normebi, firmebi agreTve aviTareben programebs, ra-<br />

Ta gaacnon menejerebs eTikasTan dakavSirebuli mniSvnelovani<br />

sakiTxebi da daexmaron maT swori pasuxebis povnaSi. isini<br />

atareben seminarebsa da simpoziumebs, qmnian eTikis komitetebs.<br />

ufro metic, bevrma amerikulma firmam daawesa Tanamdeboba<br />

— maRali rangis eTikis oficeri, romelsac evaleba<br />

eTikasTan dakavSirebuli sakiTxebis ganxilva, problemebis<br />

gadaWra da im sakiTxebis mogvareba, romlebic Tanam-<br />

Sromlebs exebaT.<br />

amerikis <strong>marketingis</strong> asociaciis wevrebi valdebulebas<br />

iReben eTikuri da profesiuli kuTxiT. isini erTiandebian<br />

da xelmoweriT adastureben qvemoT mocemul eTikis<br />

normebs, romlebic moicaven Semdeg sakiTxebs:<br />

1. <strong>marketingis</strong> samsaxuris pasuxismgeblobebi. menejerebi<br />

pasuxismgebelni arian TavianTi saqmianobis Sedegebze<br />

da yvela Rone ixmaron, raTa darwmundnen, rom maTi gadawyvetilebebi,<br />

rekomendaciebi da qmedebebi miznad isaxavs sa-<br />

406


zogadoebis nebismieri warmomadgenlis — momxmareblis, organizaciisa<br />

Tu farTo sazogadoebis — moTxovnilebebis<br />

identificirebas, momsaxurebasa da dakmayofilebas.<br />

<strong>marketingis</strong> menejeri profesiul saqmianobaSi unda<br />

xelmZRvanelobdes:<br />

� profesiuli eTikis fundamenturi wesiT: ganzrax<br />

arasdros miayenos ziani;<br />

� daemorCilos yvela Sesabamis kanonsa da wesdebas;<br />

� zustad warmoadginos Tavisi ganaTleba, treiningiT<br />

miRebuli unar-Cvevebi da gamocdileba;<br />

� aqtiurad dauWiros mxari eTikis normebs, moaxdinos<br />

maTi stimulireba da misdios maT praqtikul<br />

saqmianobaSi.<br />

2. patiosneba da samarTlianoba. <strong>marketingis</strong> specialistebma<br />

unda SeZlon TavianTi profesiis erTianobis, patiosnebisa<br />

da Rirsebis mxardaWera da ganzogadeba, risTvisac:<br />

� pirnaTlad unda moemsaxuron momxmareblebs, klientebs,<br />

TanamSromlebs, distributorebs, mimwodeblebsa<br />

da sazogadoebas;<br />

� ar unda miiRon gaucnobiereblad monawileoba interesebis<br />

konfliqtSi yvela monawile mxaresadmi winaswari<br />

SeniSvnebis micemis gareSe;<br />

� marketinguli momsaxurebisaTvis daaweson samar-<br />

Tliani fasebis CamonaTvali, maT Soris, fulis gadaxdiT<br />

an Cveulebrivi da/an legaluri (iuridiuli)<br />

kompensaciis miRebiT.<br />

3. marketinguli gacvliTi procesis monawile mxareebis<br />

uflebebi da movaleobebi. marketinguli gacvliTi<br />

procesis monawileebma unda gaacnobieron, rom:<br />

� SeTavazebuli produqcia da momsaxureba aris usafrTxo<br />

da Seefereba misTvis gankuTvnil samomxmareblo<br />

miznebs;<br />

� SemoTavazebuli produqciisa da momsaxurebis Sesaxeb<br />

gavrcelebuli informacia ar aris yalbi;<br />

� yvela mxare movalea, pirnaTlad Seasrulos sakuTari<br />

finansuri Tu sxva valdebulebebi;<br />

� arsebobs Sesabamisi Siga meTodebi samarTliani regulirebis<br />

da/an mdgomareobis gamosworebisa yidvasTan<br />

dakavSirebuli ukmayofilebis SemTxvevaSi.<br />

407


qvemoT CamoTvlili SeiZleba moicavdes, magram ar Semoifarglebodes<br />

<strong>marketingis</strong> specialistebis Semdegi pasuxismgeblobebiT:<br />

produqciis ganviTarebisa da marTvis sferoSi:<br />

� ganacxados yvela arsebuli riskis Sesaxeb, rac produqciis<br />

an momsaxurebis gamoyenebasTan aris dakav-<br />

Sirebuli;<br />

� gansazRvros produqciis nebismieri komponentis<br />

Canacvleba, ramac SesaZloa Secvalos produqti materialurad<br />

an misi gavlena myidvelis mxridan yidvis<br />

gadawyvetilebaze;<br />

� gansazRvros zedmeti fasnamatis maxasiaTeblebi.<br />

stimulirebis sferoSi:L<br />

� Tavidan aicilos cru an SecdomaSi Semyvani reklamireba;<br />

� gayidvebisas, uari Tqvas maRali zewoliT manipulirebasa<br />

da SecdomaSi Semyvan taqtikaze;<br />

� Tavidan aicilos gayidvebis imgvari stimulireba,<br />

romelic manipulirebasa da TaRliTobas gulisxmobs.<br />

distribuciis sferoSi:<br />

� ar isargeblos produqciis xelmisawvdomobis manipulirebiT,<br />

misi eqsploataciis mizniT;<br />

� marTos marketinguli arxebi iZulebis gareSe;<br />

� ar moaxdinos gadametebuli zegavlena gadamyidvelis<br />

arCevanze, marTos saqonelmoZraoba.<br />

faswarmoqmnis sferoSi:<br />

� ar iyos dainteresebuli fasis fiqsirebiT;<br />

� ar daawesos zedmetad gazrdili (mtacebluri) fasebi;<br />

� nebismieri Sesyidvisas daawesos sruli fasi.<br />

marketinguli kvlevis sferoSi:<br />

� akrZalos gayidvebi an fondebis mozidva kvlevis Catarebis<br />

niRabqveS;<br />

� araswori warmodgenis Seqmnis an Sesaferisi kvlevis<br />

monacemebis gamotovebis Tavidan acilebiT, Seinar-<br />

Cunos kvlevis integrirebuloba;<br />

� Camoayalibos gare mimwodeblebTan da klientebTan<br />

samarTliani urTierTobebi.<br />

408


<strong>marketingis</strong> specialistebi unda acnobierebdes, rom<br />

organizaciuli urTierTobisas maTma qcevam SesaZloa gavlena<br />

moaxdinos sxvebis qcevaze. isini ar unda miemxron, mimarTon<br />

an mxari dauWiron Zaladobas sxvebTan damokidebulebaSi,<br />

iqnebian isini TanamSromlebi, mimwodeblebi Tu momxmareblebi:<br />

1) <strong>marketingis</strong> specialistebma profesiul urTierTobaSi,<br />

privilegirebul informaciasTan dakavSirebiT,<br />

gamoiCinon konfidencialoba da anonimuroba;<br />

2) kontraqtebsa da ormxriv urTierTobebSi, moaxdinon<br />

movaleobebsa da pasuxismgeblobebze drouli<br />

reagireba;<br />

3) Tavi aaridon sxvisi saqmis sakuTar Tavze aRebas, rogorc<br />

srulad, aseve nawilobriv da am samuSaodan,<br />

misi mflobelis an avtoris Tanxmobis gareSe, pirdapiri<br />

sargeblis miRebas;<br />

4) Tavidan aicilon manipulaciebi, romelTa saSualebiT<br />

Tqvens keTildReobas maqsimalurad gazrdiT<br />

sxvebis xarjze.<br />

<strong>marketingis</strong> amerikuli asociaciis (AMA) nebismieri<br />

wevri, romelic mxilebuli iqneba eTikis normebis nebismieri<br />

formiT darRvevaSi, SesaZloa asociaciis wevrobis SeCerebis<br />

an gauqmebis safrTxis winaSe aRmoCndes!<br />

axali aTaswleuli <strong>marketingis</strong> menejerebs bevr SesaZleblobasa<br />

da gamowvevas sTavazobs. mecnierul-teqnologiuri<br />

progresi, dawyebuli telekomunikaciebiT, sainformacio<br />

teqnologiebiTa Tu internetiT da damTavrebuli janmrTelobiTa<br />

Tu garTobiT, sTavazobs menejerebs did marketingul<br />

SesaZleblobebs. miuxedavad amisa, Zalebi socioekonomikaSi,<br />

kulturul da bunebriv garemoSi zrdis SezRudvebs,<br />

romelTa gaTvaliswinebac gardauvalia <strong>marketingis</strong>aTvis.<br />

firmebi, romelTac SeuZliaT myidvelisaTvis axali faseulobis<br />

Seqmna socialuri pasuxismgeblobis gziT, daipyroben<br />

msoflio bazars.<br />

409


410<br />

ganmartebiTi leqsikoni<br />

(glosariumi)<br />

a<br />

agenti — iuridiuli an fizikuri piri, romelic aformebs<br />

yidva-gayidvis garigebebs sxva pris (principalis) interesebisaTvis.<br />

igi ar flobs sakuTrebis uflebas gasayid saqonelze<br />

da Rebulobs sakomisio gasamrjelos mis mier organizebuli<br />

garigebebisaTvis. ganasxvaveben warmoebis, gasaRebis,<br />

Sesyidvebis agentebs. marketingSi agenti ganixileba rogorc<br />

marketinguli (saqonelmoZraobis) arxis SesaZlo rgoli.<br />

adamianiseuli resursebi — individebi, romlebic<br />

floben aucilebel profesiul Cvevebs, motivaciur da personalur<br />

maxasiaTeblebs, rac sakmarisia imisaTvis, rom Cairicxon<br />

firmis (sawarmos) StatSi. adamianiseuli resursebi<br />

konkurentul upiratesobaTa miRwevis didmniSvnelovani<br />

wyaroa, sawarmos muSaobis efeqtianobis amaRlebis rezervia.<br />

amitom mniSvnelovani sakiTxia <strong>marketingis</strong> samsaxuris menejerebisa<br />

da specialistebis (marketerebis) sworad SerCeva.<br />

gansakuTrebul, specifikur Tvisebebs Soris, romlebsac unda<br />

flobdnen isini, gamoyofen Semdegs: 1. codnaTa sistemuroba,<br />

didi erudicia da gonebis are. marketeri unda flobdes<br />

codnas mecnierul-teqnikuri progresis ukanasknel<br />

miRwevaTa sferoSic, warmoebis sferoSic da a. S.; 2. komunikabeluroba.<br />

marketerma unda gamonaxos saerTo ena sxvadasxva<br />

msoflmxedvelobis, Cvevebis, xasiaTis, sxvadasxva regionebsa<br />

da qveynebSi mcxovreb, sxvadasxva sferoSi dasaqmebul<br />

adamianebTan; 3. siaxlisaken swrafva, dinamizmis maRali xarisxi.<br />

dro marketingSi gadamwyveti faqtoria. amasTan dakavSirebiT<br />

zogjer iyeneben termins — `turbomarketingi~,<br />

rac asaxavs misTvis damaxasiaTebel procesebis siswrafes.<br />

anketa — gamokiTxvis furceli raime cnobebis, monacemebis<br />

(informaciis) misaRebad. anketis gamoyenebamde aucilebelia<br />

misi gulmodgined damuSaveba, aprobireba da gamovlenil<br />

naklovanebaTa aRmofxvra. anketis Sedgenisas sa-<br />

Wiroa jerovani yuradReba mieqces sakiTxebis Sinaarss, maTi<br />

gadmocemis formas, terminologiur mxares. anketa ar unda<br />

Seicavdes iseT sakiTxebs, romlebzec ar moisurveben an


Tulia pasuxis gacema. anketis forma gavlenas axdens SesaZlo<br />

pasuxebis Sinaarsze. sakiTxebis formulirebisas aucilebelia<br />

martivi, pirdapiri da erTmniSvnelovani terminebis<br />

gamoyeneba. pirveli SekiTxva unda iyos saintereso da<br />

Zneli sakiTxebi unda daisvas bolos, amasTan sakiTxebis dasma<br />

saWiroa garkveuli logikuri TanmimdevrobiT.<br />

antimonopoliuri kanonmdebloba — samarTlebrivi<br />

aqtebis kompleqsi sabazro ekonomikis qveynebSi, rac mimarTulia<br />

konkurentuli garemos Seqmnisa da SenarCunebisaTvis;<br />

biznesis sxvadasxva sferoebSi monopolizmisa da<br />

arakeTilsindisieri konkurenciis aRkveTa. kanonmdebloba<br />

gansazRvravs SezRudvebs sxvadasxva sameurneo korporaciebis<br />

organizebisas, principebs bazarze konkurentuli brZolis<br />

warmoebisa da xelSekrulebebis dasadebad, agreTve saxelmwifo<br />

organoebis uflebamosilebas Sesabamisi kanonebis<br />

dacvaze.<br />

bevr qveyanaSi dadgenilia saqonlis (momsaxurebis)<br />

konkretuli bazris monopolizaciis dasaSvebi doneebi. Cveulebrivad<br />

antimonopoliuri kanonmdebloba krZalavs korporaciebis<br />

mier SeTanxmebaTa dadebas bazrebis gayofa-danawilebis<br />

DSesaxeb, agreTve fasebis SeTanxmebis Sesaxeb.<br />

axali produqciis damuSaveba — Sromis originaluri<br />

produqtebis (saqonlis) Seqmna, produqtebis gaumjobeseba<br />

da maTi modifikacia, produqtebis axali markebis Seqmna.<br />

es procesi Sedgeba rva etapisagan: ideis generacia, ideis<br />

SerCeva, axali produqcis koncefciis Seqmna da misi danergva,<br />

<strong>marketingis</strong> strategiis damuSaveba, biznesis analizi,<br />

produqtis damuSaveba, sacdeli marketingi da komercializacia.<br />

b<br />

bazari — marketingSi raime produqtebis (saqonlis,<br />

momsaxurebis) arsebuli da potenciuri gamyidvelebisa da<br />

myidvelebis ekonomikur urTierTobaTa sistema. produqti<br />

da masze daxarjuli Sroma bazarze avlenen TavianT socialur<br />

mniSvnelobas, pouloben momxmarebelTa aRiarebas. Tanamedrove<br />

sazogadoebaSi ar aris aucilebeli bazars hqondes<br />

fizikuri adgilmdebareoba. saqonlis prezentaciisaTvis,<br />

misi reklamirebisaTvis, SekveTebis miRebisaTvis far-<br />

411


Tod iyeneben komunikaciebis Tanamedrove saSualebebs myidvelebTan<br />

fizikuri kontaqtebis gareSe (eleqtronuli komercia).<br />

bazris warmoSobisa da arsebobis safuZvelia Sromis<br />

sazogadoebrivi danawileba, sxvadasxva mesakuTreTa arseboba,<br />

pirvel rigSi momxmarebelTa (myidvelTa) moTxovnis Sesabamisi<br />

saqonlisa da momsaxurebis miwodeba, rasac umTavresad<br />

uzrunvelyofs warmoebis sfero. amitom ar aris marTebuli<br />

bazris gaigiveba saqonelmimoqcevis, vaWrobis sferos-<br />

Tan. bazari kvlavwarmoebis mTeli procesis momcveli ekonomikur<br />

urTierTobaTa sistemaa (ix. bazris koniunqtura).<br />

bazris koniunqtura — ekonomikuri situacia, romelic<br />

myardeba bazarze drois gansazRvruli momentisaTvis,<br />

agreTve mizezTa (faqtorTa) erToblioba, romlebic ganapirobeben<br />

mis mdgomareobas. am cnebaSi konkretulad igulisxmeba<br />

gansazRvruli Tanafardoba moTxovnasa da miwodebas<br />

Soris rogorc calkeuli saqonlis (sasaqonlo jgufebis),<br />

aseve mTlianad sasaqonlo da fuladi masis mixedviT.<br />

bazris koniunqtura xasiaTdeba: moTxovna-miwodebis<br />

TanafardobiT; bazris tevadobiT; fasebis doniT; inflaciis<br />

tempebiT; bazris funqcionirebis tendenciebiT; konkurenciis<br />

xarisxiT; <strong>marketingis</strong> strategiis gamoyenebis doniT<br />

da sxva maCveneblebiT. bazris koniunqturaze ganmsaz-<br />

Rvrel gavlenas axdenen: erovnuli ekonomikisa da biznesis<br />

ganviTareba; qveynis safinanso, sakredito, sagadasaxado da<br />

sabaJo politika; saxelmwifos sagareo ekonomikuri kavSirebis<br />

mdgomareoba; qveyanaSi demografiuli situacia. xSirad<br />

bazris koniunqturas aigiveben vaWrobis koniunqturasTan,<br />

rac ar aris marTebuli bazris koniunqtura gacilebiT far-<br />

To cnebaa vaWrobis koniunqturasTan SedarebiT da moicavs<br />

am ukanasknels (ix, vaWrobis koniunqtura, calkeuli saqonlis<br />

bazari, Warbi moTxovna, Warbi miwodeba).<br />

bazris niSi — bazris patara segmenti, romlis farglebSi<br />

moqmedebs konkretuli sawarmo da romelic sxva sawarmo-konkurentebma<br />

an ar SeamCnies, an ar CaTvales Tavis-<br />

Tvis momgebianad. arsebiTad igi aris segmenti segmentSi.<br />

sxvanairad igi aris adgili bazarze, sadac mocemuli sawarmo<br />

budobs (niSi — laT. — bude).<br />

bazarze saqonlis pozicireba — 1. miznobrivi<br />

segmentis an segmentebis arCeva, romlebzec firmas SeuZlia<br />

412


Tavisi konkurentuli upiratesobebis realizeba. 2. marketinguli<br />

saqmianobis mimarTuleba miznobrivi bazrebis arCevis<br />

xaziT, rac gulisxmobs <strong>marketingis</strong> kompleqsis elementebis<br />

da bazris segmentebze produqtebis (saqonlis) poziciebis<br />

analizs konkurentul upiratesobaTa mopovebis xel-<br />

Sewyobis mizniT. sabazro SesaZleblobaTa analizi da gaTvaliswineba<br />

exmareba firmas Seamciros produqtisa da <strong>marketingis</strong><br />

kompleqsis iseTi maxasiaTeblebi, romlebic konkurentebisagan<br />

gansxvavebiT daemyareba sabazro miwodeba-diferenciacias<br />

(ix. bazris wili, produqtis pozicia).<br />

bazris segmentacia — bazris dayofa segmentebad<br />

(nawilebad) — momxmarebelTa calkeul jgufebad, romlebis-<br />

Tvisac damaxasiaTebelia erTtipuri damokidebuleba saqonlis<br />

xarisxisa da fasis mimarT. ganasxvaveben geografiul,<br />

demografiul, fsiqografiul da qceviT segmentacias. bazris<br />

segmentaciis Sedegad ganisazRvreba momxmarebelTa tipebi<br />

(jgufebi).<br />

bazris segmenti — momxmarebelTa erToblioba, romelic<br />

xasiaTdeba SeTavazebul saqonelsa da <strong>marketingis</strong><br />

kompleqsze erTtipuri reaqciiT.<br />

bazris tevadoba — bazarze saqonlis gayidvebis moculoba<br />

naturalur an RirebulebiT gamosaxulebaSi garkveuli<br />

periodis (mag.: weliwadSi) ganmavlobaSi. saerTaSoriso<br />

marketingSi ama Tu im qveynis bazris tevadobis gansazRvrisas<br />

erovnuli warmoebis moculobas amcireben an adideben<br />

eqsport-importis saldos mxedvelobaSi miRebiT, agreTve<br />

iTvaliswineben saqonlis gardamaval marags periodis dasawyisisaTvis.<br />

bazris wili — mocemuli firmis (sawarmos) saqonlis<br />

gayidvebis moculobis Sefardeba yvela firmis analogiuri<br />

saqonlis gayidvebis jamobriv moculobasTan, romlebic<br />

moqmedeben mocemul bazarze. igi aris firmis konkurentuli<br />

poziciis Sefasebis mTavari maCvenebeli. am maCvenebels iyeneben<br />

bazarze saqonlis pozicirebis dros.<br />

barteruli garigeba — garigebis saxe, roca saqoneli<br />

da momsaxureba icvleba sxva saqonelsa da momsaxurebaze<br />

fuladi anazRaurebis gareSe.<br />

biznesi — nebismieri saqmianoba (warmoeba, vaWroba,<br />

momsaxureba da a. S.), romelsac moaqvs mogeba. mewarmeoba<br />

biznesis gansakuTrebuli SemTxvevaa, romelsac am ukanaskne-<br />

413


lisagan ganasxvavebs is, rom masSi, rogorc wesi, igulisxmeba<br />

inovaciuri saqmianoba, axali ideis, proeqtis ganxorcieleba;<br />

saerTod axali saqmis dawyeba-ganxorcieleba mogebis (Semosavlis)<br />

miRebis mizniT (ix. mewarmeoba).<br />

biznesmeni — saqmiani adamiani, vinc eweva bizness; mesakuTrea.<br />

biznesis analizi — axali produqtis (saqonlis) damuSavebis<br />

stadia, romlis drosac avlenen misi gayidvebis savaraudo<br />

moculobas da am maCveneblis efeqtianobas sawarmos<br />

miznebTan SesabamisobaSi.<br />

brendingi — es aris gansazRvruli sasaqonlo markis-<br />

Tvis, saqonlisTvis grZelvadiani samomxmareblo upiratesobis<br />

miniWebis Seqmnis teqnologia (ix. marka).<br />

brokeri — akreditebuli (registrirebuli) Suamavali<br />

agenti (fizikuri piri) saqonlis, fasiani qaRaldebis, valutis<br />

da sxva faseulobaTa myidvelebsa da gamyidvelebs<br />

Soris garigebebis gaformebis dros sasaqonlo da safondo<br />

birJebze, savaluto bazrebze. SuamavlobisaTvis brokeri<br />

Rebulobs gasamrjelos procentis saxiT garigebis Rirebulebidan,<br />

romlis sidide ganisazRvreba mxareTa SeTanxmebiT,<br />

an sabirJo komitetis mier dawesebuli nixris mixedviT. brokerebis<br />

muSaobis efeqtianobis amaRlebis mizniT iqmneba sabrokero<br />

kantorebi, firmebi da maTi filialebi, romelTa<br />

meSveobiT ZiriTadad formdeba garigebebi. brokeri marketingSi<br />

ganixileba rogorc saqonelmoZraobis erT-erTi<br />

rgoli. inglisuri brokeris sininomia germanuli makleri.<br />

biznes-gegma — sawarmoos (firmis) sameurneo saqmianobis<br />

(biznesis) gegma, romelsac ukavia Sualeduri mdgomareoba<br />

sawarmoo gegmasa da <strong>marketingis</strong> wliur gegmas Soris.<br />

biznes-gegma dgeba saqmiani aqtivobis sakmaod farTo miznebisa<br />

da strategiebis gansazRvrisaTvis xuT wlamde periodis<br />

ganmavlobaSi, am aspeqtiT biznes-gegma hgavs strategiul<br />

gegmas, romelic agreTve orientirebulia drois sakmaod<br />

xangrZliv intervalze. aRniSnul gegmebs Soris sxva saerTo<br />

niSnebia axali produqciis damuSavebis an SeZenis, axali<br />

bazrebis aTvisebis sakiTxebis perspeqtiuli mizanmimar-<br />

Tulebis gansazRvrisaTvis sasurveli finansuri Sedegebis<br />

miRwevis mizniT. biznes-gegma, rogorc <strong>marketingis</strong> wliuri<br />

gegmac, emyareba Rrma marketingul kvlevebs. magram <strong>marketingis</strong><br />

gegmisagan gansxvavebiT biznes-gegma ar Seicavs moq-<br />

414


medebaTa programas. masSi mxolod zogadi saxiT gadmocemulia<br />

moqmedebaTa ZiriTadi mimarTulebebi. magaliTad, Tu<br />

strategiul gegmaSi CarTulia axali saqonlis damuSaveba,<br />

biznes-gegmaSi mocemulia agreTve misi realizaciis zogadi<br />

RonisZiebebi resursuli uzrunvelyofis dasabuTebiT. magram<br />

aseTi strategiis konstatacias ar axlavs axali saqonlis<br />

damuSavebis gegma.<br />

biznes-gegmaSi SeiZleba gamoiyos Semdegi ganyofilebebi:<br />

firmis rekvizitebi; biznesis aRwera sakuTrebis formebis<br />

daxasiaTebis CaTvliT; misi arsebuli mdgomareoba da<br />

ganviTarebis perspeqtivebi; firmis marTvis daxasiaTeba menejerTa<br />

mokle avtobiografiuli cnobebis CaTvliT; gamosaSvebi<br />

produqciis daxasiaTeba; ganviTarebis miznebi da<br />

strategia; bazris (bazris segmentebis da maTi tevadobis,<br />

bazris wilis da sxv.) gamokvleva da <strong>marketingis</strong> strategia;<br />

gasaRebis moculobaTa prognozuli Sefasebebi (xuT wlamde<br />

wlebis mixedviT); fondebi da maTi gamoyeneba (saWiro savaluto<br />

saxsrebis dawvrilebiTi dasabuTebiT); kreditis dabrunebis<br />

vadebis dasabuTeba. biznes-gegmaSi centraluri adgili<br />

ukavia <strong>marketingis</strong> gegmas.<br />

biznes-gegmis Sedgenas aqtualuri mniSvneloba aqvs<br />

calkeuli proeqtebis ucxoeli investorebis mier dafinansebasTan<br />

dakavSirebiT. igi aucilebeli dokumentia proeqtebis<br />

konkursSi monawile firmebisaTvis (sawarmoebisaTvis)<br />

da bankebisaTvis.<br />

bostonis matrica sabazo wilis — sasaqonlo<br />

asortimentis analizisa da dagegmvis meTodi iseTi maCveneblebis<br />

dinamikis safuZvelze rogoricaa bazris tevadoba da<br />

mogeba.<br />

g<br />

gamokvleva — pirveladi informaciis Segroveba individebis<br />

pirdapiri gamokiTxvis gziT maTi myidvelobiTi<br />

qcevis gansazRvrisaTvis. igi SeiZleba iyos struqturizebuli<br />

da arastruqturizebuli. pirvel SemTxvevaSi yvela gamosakiTxi<br />

piri pasuxobs erTsa da igive sakiTxebze, meore Sem-<br />

TxvevaSi inertviueri aZlevs SekiTxvebs misaRebi pasuxebis<br />

mixedviT.<br />

415


garemo marketinguli — faqtorebis (Zalebis, pirobebis)<br />

erToblioba. romlebic gavlenas axdenen momxmarebelTa<br />

myidvelobiT unarianobasa da moxmarebis struqturaze.<br />

ganasxvaveben makro da mikro garemos. makro garemoSi Sedis<br />

socialur-ekonomikuri, politikuri, samarTlebrivi,<br />

mecnierul-teqnikuri, kulturuli da bunebrivi faqtorebi,<br />

romlebic zemoqmedeben mikro garemoze. mikro garemo iseTi<br />

faqtorebis erTobliobaa, romlebic uSualod zemoqmedeben<br />

firmis sabazro SesaZleblobebze. igi moicavs: TviT firmis<br />

Zalebs, mimwodeblebs, momxmareblebs, konkurentebs, sazogadoebriobas.<br />

TviT firmis ZalebSi moazreba misi warmateba,<br />

romelic damokidebulia ara marto <strong>marketingis</strong> samsaxurze,<br />

aramed menejmentzec.<br />

garigeba — <strong>marketingis</strong> erT-erTi sakvanZo cneba. igi<br />

afiqsirebs yidva-gayidvis aqts da moicavs SeTanxmebas misi<br />

realizaciis pirobis, vadebis da adgilis Sesaxeb.<br />

gasaRebis stimulireba — waxalisebis RonisZieba-<br />

Ta sistema, romelic mimarTulia saqonlis realizaciis moculobebis<br />

gadidebaze. igi moicavs: momxmarebelTa stimulirebas,<br />

gayidvebis stimulirebas da sawarmos savaWro personalis<br />

stimulirebas.<br />

gacvla — sasurveli produqtis (saqonlis) vinmesagan<br />

miRebis aqti misTvis sanacvlod raimes miwodebis gziT. gacvlis<br />

gansaxorcieleblad aucilebelia Semdegi pirobebi:<br />

rogorc minimum ori mxaris arseboba, romelTagan TiToeuli<br />

unda flobdes raimes, romelic SeiZleba warmoadgendes<br />

faseulobas sxvisTvis; TiToeuli mxaris survili ganxorcieldes<br />

gacvla meore mxaresTan; garigebis mxareTa Tavisufleba<br />

arCevanSi — Sevides gacvlis procesSi Tu ara; mxareTa<br />

TiToeuli maTganisaTvis komunikaciebis ganxorcielebisa<br />

da Tavisi produqtis mitanis (miwodebis) SesaZleblobaTa<br />

arseboba.<br />

d<br />

dakvirveba — pirveladi informaciis Segroveba momxmarebelTa<br />

SerCeuli jgufebis qcevis, gansazRvrul situaciebSi<br />

maTi moqmedebebis Seswavlis gziT (magaliTad, maRaziaSi<br />

myidvelTa qceva).<br />

416


demarketingi — <strong>marketingis</strong> nairsaxeoba, romelic<br />

gamoiyeneba maRali moTxovnis pirobebSi. D<strong>marketingis</strong> amocanaa<br />

moTxovnis droebiTi an mudmivi Semcireba zogierTi uaryofiTi<br />

sabazro movlenis, magaliTad, spekulaciis likvidaciis<br />

mizniT. misi ZiriTadi instrumentebia fasebis mniSvnelovani<br />

momateba, sareklamo kampaniis Sewyveta.<br />

dempingi — saqonlis eqsporti Semcirebuli fasebiT,<br />

e. i. saSinao bazris fasebTan SedarebiT; gasaRebis bazrisaTvis<br />

brZolis erT-erTi saSualeba. am SemTxvevaSi fasi gacilebiT<br />

naklebia im saqonlis komerciuli operaciebis dros<br />

Camoyalibebul fasze, romelic gankuTvnilia eqsportior<br />

qveyanaSi moxmarebisaTvis.<br />

dileri — Suamavali (iuridiuli an fizikuri piri) saqonlis,<br />

fasiani qaRaldebis, valutis yidva-gayidvis garigebebSi.<br />

igi moqmedebs sakuTari saxeliT da sakuTar angariSze.<br />

dilerebs SeuZliaT garigebaTa dadeba erTmaneTTan, brokerebTan,<br />

uSualod klientebTan. dileris Semosavali iqmneba<br />

saqonlis, fasiani qaRaldebis, valutis Sesyidvis da gasayidi<br />

fasebis sxvaobis xarjze. marketingSi dileri ganixileba<br />

rogorc saqonelmoZraobis SesaZlo rgoli.<br />

distributori — damoukidebeli saSuamavlo forma,<br />

romelic axorcielebs saqonlis gasaRebas sacalo movaWreebze<br />

da sawarmoebze mwarmobeli sawarmoebidan misi biTumad<br />

Sesyidvis safuZvelze. urTierTobebi distributorsa da<br />

SemkveTebs Soris regulirdeba saxelSekrulebo wesiT. xel-<br />

SekrulebiT ganisazRvreba sarealizacio saqonlis sabiTumo<br />

fasTan daricxvebis sidide. daricxvebi distributoris<br />

Semosavlis wyaroa da am gziT xdeba mimoqcevis xarjebis kompensacia.<br />

e<br />

embargo — mier qveyanaSi saqonlis da sxva faseuloba-<br />

Ta Semotanisa an qveynidan gatanis akrZalva saxelmwifos.<br />

igi warmoadgens kvotis formas.<br />

erToblivi miwodeba — qveyanaSi warmoebuli saqonlisa<br />

da momsaxurebis jamuri Rirebuleba.<br />

erToblivi moTxovna — qveynis realuri myidvelobiTi<br />

unarianobis maCvenebeli — erToblivi danaxarjebi, romlebic<br />

Sedis kerZo seqtoris moxmareba, saxelmwifo samomxma-<br />

417


eblo xarjebi, Sejamebuli investiciebi da eqsport-importis<br />

danaxarjebis saldo.<br />

v<br />

valuta — 1) calkeuli qveynis fuladi erTeuli (dolari,<br />

lari, marka, franki da sxv.); 2) qveynis fuladi niSnebi,<br />

romlebic gamoiyeneba saerTaSoriso angariSsworebaSi. arsebobs<br />

Tavisuflad konvertirebadi, SezRudulad konvertirebadi<br />

da arakonvertirebadi valuta.<br />

vaWrobis koniunqtura — bazris koniunqturis Semadgeneli<br />

nawili, romelic asaxavs vaWrobis sferos mdgomareobas<br />

drois mocemul momentSi. vaWrobis koniunqturis<br />

maCveneblebia: saqonlis brunvis siCqare; savaWro sawarmoTa<br />

uzrunvelyofa sasaqonlo resursebiT; Tanafardoba saqonelze<br />

fasebis dinamikasa da moTxovnis dinamikas Soris; mimoqcevis<br />

sferos materialur-teqnikuri bazis mdgomareoba;<br />

savaWro sawarmoTa Semosavlianoba; komerciuli riskis xarisxi;<br />

sferoSi dasaqmebulTa ricxovnobis dinamika. vaWrobis<br />

koniunqturis gaigiveba ar SeiZleba bazris koniunqturasTan,<br />

romelic xasiaTdeba maCvenebelTa gacilebiT faqrTo<br />

sistemiT (ix. bazris koniunqtura).<br />

z<br />

zarali — marketingSi produqciis gamoSveba, romelic<br />

ver poulobs gasaRebas momxmarebelTa moTxovnasTan<br />

Seusabamobis gamo asortimentisa da xarisxis mixedviT. garigebiT<br />

(xelSekrulebiT) gaTvaliswinebuli valdebulebiT<br />

gamowveul zarals, rogorc wesi, anazRaurebs valdebulebis<br />

damrRvevi mxare.<br />

zednadebi xarjebi — sawarmos menejmentis da sameurneo<br />

momsaxurebis danaxarjebi (administraciuli personalis<br />

Senaxvis, Senoba-nagebobebisa da sxv.) emateba saqonlis<br />

warmoebis xarjebs da masTan erTad Sedis TviTRirebuleba-<br />

Si.<br />

T<br />

Tavisufali ekonomikuri zona — qveynis regioni<br />

(qalaqi, raioni), romelsac aqvs ucxoeTTan (umTavresad mezobel<br />

qveyanasTan an qveynebTan) damoukidebeli ekonomiku-<br />

ri urTierTobis uflebamosileba. aseT pirobebSi iqmneba<br />

418


xelsayreli sagareo ekonomikuri urTierTobebi nedleulis,<br />

saqonlis, mowyobilobis, teqnologiebis import-eqsportisaTvis.<br />

TviTRirebuleba — produqciis warmoebasa da realizaciaze<br />

sawarmos mier gaweuli danaxarjebis fuladi gamoxatuleba.<br />

TviTRirebulebaSi Sedis nedleulis, saTbobis,<br />

eleqtroenergiis Rirebuleba, ZiriTadi fondebis amortizacia,<br />

xelfasis, warmoebis organizaciisa da marTvis (menejmentis)<br />

xarjebi.<br />

i<br />

imiji — saxe, reputacia; farTo publikis, momxmareblebisa<br />

da klientebis Sexeduleba firmis (sawarmos) presti-<br />

Jis, misi saqonlisa da momsaxurebis Sesaxeb. kargi imijis Seqmna<br />

erT-erTi sakvanZo rgolia bazarze firmis saqonlis win<br />

wawevis, konkurenciul brZolaSi upiratesobaTa miRwevisaTvis.<br />

gamoyofen organizaciis (firmis) imijs, markis imijs<br />

(brends), saqonlis imijs.<br />

importi — saqonlis, teqnologiebis da kapitalis Semotana<br />

qveyanaSi importiori qveynis saSinao bazarze sarealizaciod.<br />

importis moculoba, struqtura da asortimenti<br />

dakavSirebulia mocemuli qveynis ekonomikis masStabebTan,<br />

misi sxvadasxva resursebiT uzrunvelyofasTan, ekonomikuri<br />

da mecnierul-teqnikuri ganviTarebis donesTan.<br />

investireba — saxsrebis dabandeba gansazRvrul sawarmoSi,<br />

saqmeSi mogebis (Semosavlis) miRebis mizniT.<br />

k<br />

kvota — gansazRvruli kategoriis saqonlis raodenobrivi<br />

zRvari, romelic nebadarTulia eqsportis an importisaTvis.<br />

misi dawesebis mizania valutis gacvliTi kursis<br />

SenarCuneba, erovnuli bazris (biznesis) dacva da dasaqmebis<br />

uzrunvelyofa.<br />

klienti — mocemuli firmis (sawarmos) produqciis an<br />

momsaxurebis myidveli. klienti SeiZleba iyos rogorc ker-<br />

Zo piri, ise firma, romelic iZens saqonels (momsaxurebas),<br />

magram ar aris aucilebeli iyos misi momxmarebeli.<br />

komercializacia — mogebis miRebis miznisadmi saqmianobis<br />

daqvemdebareba.<br />

419


komerciuli dagegmva warmoebaSi — <strong>marketingis</strong><br />

procedura, romelic moicavs produqciis SerCevas warmoebisaTvis,<br />

misi komerciuli SesaZleblobebisa da samomxmareblo<br />

Tvisebebis Sefasebas, warmoebis moculobis, vadebis<br />

da adgilis gansazRvras. warmoebis komerciuli dagegmva saqonlis<br />

asortimentis moTxovnilebebTan SesabamisobaSi moyvanis<br />

procesia. igi gulisxmobs iseTi saqonlis arCevas, Sefasebas<br />

da rekomendacias warmoebisaTvis, romelic myidvelTa<br />

moTxovnis dakmayofilebis gziT uzrunvelyofs sawarmos<br />

mier mogebis miRebas. saqonlis warmoebis dagegmva<br />

unda emyarebodes bazris kompleqsur Seswavlas da sawarmos<br />

organizaciul, teqnikur, teqnologiur da resursul uzrunvelyofas.<br />

warmoebis komerciul dagegmvas gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba aqvs produqciis axali saxeebis gamoSvebis<br />

dros.<br />

komerciuli saidumloeba — sawarmoo, teqnologiuri,<br />

savaWro, safinanso da sxva sameurneo operaciebis da<br />

maT Sesaxeb dokumentaciebis gasaidumloebaze sawarmos<br />

(firmis) ufleba, romelic kanoniTaa daculi.<br />

komerciuli saqmianoba — obieqtis rentabeluri<br />

funqcionirebis uzrunvelyofis mizanmimarTuli RonisZiebebis,<br />

procedurebis da samuSaoTa saxeebis sistema sabazro<br />

urTierTobaTa pirobebSi. komerciuli saqmianoba yovel-<br />

Tvis orientirebulia mogebis (Semosavlebis) miRebaze. amitom<br />

aseTi saqmianobisaTvis mniSvnelovania moqmedebis an<br />

procedurebis ara xasaiTi, aramed is Sedegi, romelic iyo<br />

daprogramebuli an miRebuli maTi daxmarebiT. komerciul<br />

saqmianobas gaaCnia specifikuri Taviseburebebi da amocanebi<br />

ekonomikis sxvadasxva sferoebsa da rgolebSi. magaliTad,<br />

vaWrobaSi igi warmoadgens mogebis miRebis mizniT saqonlis<br />

realizaciis uzrunvelyofis samuSaoTa procedurebisa da<br />

saxeebis erTobliobas, romlebic Seesabamebian mosaxleobis<br />

(momxmarebelTa) moTxovnas. viwro gagebiT komercias aigiveben<br />

vaWrobasTan, farTo gagebiT ki igi ganixileba rogorc<br />

mogebaze gamiznuli saqmianoba, e. i. biznesi. amitom, `biznesmeni~<br />

da `komersanti~ gamoiyeneba rogorc sinonimebi.<br />

komivoiaJori — firmis (sawarmos) mimomsvleli agenti,<br />

romelic sTavazobs saqonels myidvelebs nimuSebis, katalogebis<br />

da sxv. saSualebiT. misi muSaobis mTavari formaa<br />

piradi kontaqtebi potenciur momxmareblebTan, klienteb-<br />

420


Tan. igi moqmedebs firmasTan vadiani an uvado SromiTi Se-<br />

TanxmebiT, romlis warmomadgenelic aris. komivoiaJori<br />

agentebisa da dilerebisagan gansxvavebiT ar SeiZleba iyos<br />

iuridiuli piri da, rogorc wesi, ar aris uflebamosili dados<br />

garigebebi. Tavis muSaobisaTvis igi Rebulobs an myar<br />

xelfass, an gasamrjelos organizebuli SekveTebis jamis<br />

procentis saxiT.<br />

konkurentunarianoba — saqonlis daxasiaTeba, romelic<br />

asaxavs mis gansxvavebas konkurentis saqonlisagan<br />

konkretuli moTxovnis SesabamisobiT xarisxis da mis dakmayofilebaze<br />

danaxarjebis mixedviT.<br />

konkurentunarianobis menejmenti — niSnavs misi<br />

Semadgeneli elementebis: xarisxisa da servisis (moxmarebis<br />

fasis mimarT) optimaluri Tanafardobis uzrunvelyofas.<br />

konkurencia — 1) metoqeoba firmebs Soris saqonlis<br />

warmoebisa da realizaciis xelsayreli pirobebisaTvis; 2)<br />

sabazro situacia, roca bazarze aris mravali mwarmoebeli<br />

(gamyidveli) da mravali momxmarebeli (myidvelebi).<br />

konkurentebis analizi — mTavari konkurentebis<br />

identifikacia, maTi miznebisa da strategiebis, Zlieri da<br />

susti mxareebis, bazarze qcevis stereotipebis Sefaseba da<br />

amis safuZvelze firmis konkurentuli strategiebis damu-<br />

Saveba.<br />

konkurentuli upiratesoba — bazarze ufro myari<br />

poziciebis mopoveba konkurentebis poziciebTan SedarebiT,<br />

rac miRweulia momxmareblebze ufro iafi saqonlis realizaciis<br />

an kargi xarisxis nawarmis miwodebiT. akrZalulia<br />

konkurentuli upiratesoba arakeTilsindisieri konkurenciis<br />

xarjze. bevr qveyanaSi antimonopoliuri kanonmdeblobis<br />

farglebSi miRebulia kanonebi, romlebic xels uSlian<br />

konkurenciis Sekvecas.<br />

konsignacia — saqonlis gayidvis pirobebi Suamavlebis<br />

sawyobebis meSveobiT, roca Suamavlis sawyobSi Semosul<br />

saqonelze sakuTrebis ufleba rCeba gamyidvels mis myidvelze<br />

gayidvis momentamde. saqonlis Senaxva sawyobSi da misi<br />

momzadeba gasayidad xorcieldeba gamyidvelis xarjze.<br />

konsiumerizmi — moqalaqeTa da saxelmwifo dawesebulebaTa<br />

organizebuli moZraoba, romelic mimarTulia<br />

momxmarebelTa uflebis gafarToebasa da saqonlis mwarmoeblebsa<br />

da gamyidvelebze zemoqmedebis gaZlierebaze. moZ-<br />

421


aobis monawileni aRweven imas, rom TiToeul momxmarebels<br />

hqondes ufleba saqonlis samomxmareblo Tvisebebis Sesaxeb<br />

miiRos amomwuravi informacia; ufleba daicvas Tavi saeWvo<br />

saqonlisa da saeWvo marketinguli RonisZiebebisagan; ufleba<br />

moaxdinos gavlena saqonelsa da marketingul RonisZiebebze<br />

`cxovrebis xarisxis~ amaRlebaSi maTi wvlilis gazrdis<br />

mizniT.<br />

aSS-Si konsiumerizmi gaxda mniSvnelovani Zala, roca<br />

1962 wels prezidentma j. kenedim specialuri weriliT gamoacxada<br />

momxmarebelTa uflebebis deklaracia moxmarebis<br />

usafrTxoebaze, saqonlis maxasiaTeblebis infromaciaze,<br />

saqonlis arCevaze. 1985 wels gaeros generalurma asambleam<br />

daamtkica `saxelmZRvanelo principebi momxmarebelTa interesebis<br />

dacvisaTvis~. bevr qveyanaSi 15 marti aRiniSneba rogorc<br />

momxmarebelTa uflebebis dacvis msoflio dRe.<br />

kontraqti — ori an mravalmxrivi SeTanxmeba, romel-<br />

Sic aRniSnulia mis monawileTa uflebebi da movaleobebi.<br />

kontraqtis sagani SeiZleba iyos saqoneli, momsaxureba, licenziebi,<br />

teqnologiebi da sxv. savaWro kontraqtebi Seicaven<br />

yidva-gayidvis yvela pirobas fasebis CaTvliT, miwodebis<br />

da saqonelze sakuTrebis gamyidvelidan myidvelze gadacemis<br />

pirobebs. kontraqtis sxva saxeebSi xelSekrulebis sagani<br />

SeiZleba iyos an saqonliT sargeblobis, an momsaxurebis<br />

SeTavazebis ufleba. moqmedebis vadis mixedviT kontraqti<br />

iyofa erTjerad da garkveuli periodis ganmavlobaSi miwodebis<br />

kontraqtebad. anazRaurebis formis mixedviT igi<br />

SeiZleba iyos fuladi da sasaqonlo — barteruli an sakompensacio.<br />

l<br />

licenzia — 1) nebarTva, romelsac Rebuloben saxelmwifo<br />

organoebidan saqonlis eqsportsa an importze. eqsportis<br />

da importis licenzia gaicema im SemTxvevaSi, roca<br />

ama Tu im saqonliT (an ama Tu im qveyanasTan) sagareo vaWroba<br />

eqvemdebareba saxelmwifo kontrols. Tu Semotana-gatanisaTvis<br />

saWiroa specialuri nebarTva — licenzia, maSin aseT<br />

kontrols uwodeben licenzirebas; 2) nebarTva, romelic gaicema<br />

patentis mflobelis mier sxva iuridiul an fizikur<br />

pirze gamogonebis komerciul gamoyenebaze, romelic dacu-<br />

422


lia patentiT. sakuTrebis ufleba rCeba patentmflobels.<br />

licenziis obieqti SeiZleba iyos gamogonebis, gamocdilebis,<br />

mecnierul-teqnikuri codnis da a. S. gamoyenebis ufleba.<br />

licenzireba — saerTasoriso marketingSi sazRvargareTis<br />

bazarze gasvlis meTodi, romlis drosac firma —<br />

licenziis mflobeli debs SeTanxmebas sazRvargareTis firmasTan<br />

— licenziis myidvelTan am ukanasknelis mier warmoebis<br />

procesis, savaWro markis, patentis, komerciuli saidumloebis<br />

an sxva raimes gamoyenebis ufleba, rac warmoadgens<br />

faseulobas romelic gansazRvrulia sazRauriT salicenzio<br />

gadasaxdeliT.<br />

m<br />

marka — saxelwodeba, termini, niSani, simbolo, naxati<br />

an maTi kombinacia, romelic gankuTvnilia gamyidvelis produqtis<br />

(saqonlis) identificirebisa da misi konkurentebis<br />

saqonlisagan diferencirebisaTvis. marka,m SeiZleba moicvas<br />

samarko saxeli, samarko niSani da sasaqonlo niSani imisda<br />

mixedviT rogori markebiT iyideba saqoneli. arsebobs<br />

ori saxis marka: mwarmoeblis marka (zogjer agreTve ewodeba<br />

erovnuli marka) da kerZo marka. xSirad momxmareblebi produqtis<br />

(saqonlis) Sesaxeb TavianTi Sexedulebis safuZvelze<br />

ayalibeben mocemuli firmis produqciis markis imijs (ix.<br />

brendi).<br />

marketingi — sawarmos (firmis) warmoeba-gasaRebis<br />

saqmianobis sistema, romelic mimarTulia mogebis misaRebad<br />

samomxmareblo moTxovnis dakmayofilebis safuZvelze misi<br />

Seswavla-prognozirebisa da gacvlis saSualebiT. zogadad<br />

igi aRiarebulia biznesis filosofiad. termin marketings<br />

safuZvlad udevs sityva `market~ — `bazari~ (inglisurad).<br />

amitom <strong>marketingis</strong> cnebaSi gulisxmoben biznesis filosofias<br />

bazris pirobebSi, romelic moiTxovs mis orientacias<br />

momxmarebelTa konkretuli moTxovnis dakmayofilebaze. ar<br />

aris marTebuli, roca marketings ganmartaven rogorc sawarmos<br />

(firmis) marTvis sistemas, meurneobriobis (marTvis)<br />

filosofias da amgvarad aigiveben menejmentTan. Tanamedrove<br />

<strong>marketingis</strong> mTavari principia: ara iyidebodes is, rac<br />

warmoebulia, aramed iwarmoebodes is, rac gaiyideba.<br />

423


marketingi ganixileba agreTve, rogorc meToduri sistema<br />

gamosaSvebi produqtis (saqonlis) asortimentisa da<br />

moculobis, fasebis gansazRvris, miznobrivi bazrebamde saqonlis<br />

dayvanis da misi gasaRebis stimulirebisaTvis momxmarebelTa<br />

dasakmayofileblad.<br />

sazogadoebrivi TvalsazrisiT marketingi procesia,<br />

romlis meSveobiT individumebi produqtebis Seqmnisa da ma-<br />

Ti gacvlis gziT Rebuloben imas, rasac saWiroeben. am process<br />

safuZvlad udevs Semdegi cnebebi: saWiroeba, moTxovnileba,<br />

moTxovna, produqti, gacvla, garigeba, bazari, mogeba.<br />

<strong>marketingis</strong> auditi — mTlianad firmis an misi qvedanayofebis<br />

calkeuli sameurneo erTeulebis marketinguli<br />

saqmianobis miznebis, strategiebis da calkeuli saxeoba-<br />

Ta yovlismomcveli, sistematuri, damoukidebeli da perioduli<br />

Semowmeba. auditis mizania problemebisa da axali SesaZleblobebis<br />

gamovlena da firmis marketinguli saqmianobis<br />

efeqtianobis amaRlebis rekomendaciebis momzadeba. <strong>marketingis</strong><br />

auditi strategiuli kontrolis ganxorcielebis<br />

saSualebaa.<br />

<strong>marketingis</strong> biujeti — firmis <strong>marketingis</strong> gegmis<br />

ganyofileba, romelic asaxavs Semosavlebis, xarjebisa da<br />

mogebis saproeqto sidideebs. Semosavlis sidide sabuTdeba<br />

gayidvebis moculobisa da fasebis saprognozo maCveneblebis<br />

TvalsazrisiT. xarjebi ganisazRvreba rogorc warmoebis,<br />

saqonelmoZraobis da <strong>marketingis</strong> danaxarjebis jami.<br />

<strong>marketingis</strong> damtkicebuli biujeti warmoadgens safuZvels<br />

nedleulisa da masalebis Sesyidvis, warmoebisa da SromiTi<br />

resursebis, saerTod marketinguli saqmianobis dagegmvisaTvis.<br />

<strong>marketingis</strong> xarjebi detalizdeba <strong>marketingis</strong> kompleqsis<br />

calkeuli elementebis mixedviT.<br />

<strong>marketingis</strong> gegma — firmis marketinguli saqmianobis<br />

miznebis, strategiebis, agreTve drois gansazRvrul intervalSi<br />

maTi realizaciis RonisZiebaTa erToblioba. mas<br />

agreTve uwodeben <strong>marketingis</strong> programas. <strong>marketingis</strong> gegma<br />

muSavdeba firmis TiToeuli sameurneo erTeulisaTvis da<br />

moicavs calkeuli saqonlis da <strong>marketingis</strong> kompleqsis calkeuli<br />

elementebis gegmebs. am gegmis Sinaarsis Sesabamisad<br />

muSavdeba samecniero-kvleviTi, warmoebis, servisis da a. S.<br />

gegmebi.<br />

424


ganasxveben <strong>marketingis</strong> taqtikur, rogorc wesi, wliur<br />

da grZelvadian — strategiul gegmebs, romlebic muSavdeba<br />

mTlianad firmis (sawarmos) strategiuli dagegmvis<br />

farglebSi. <strong>marketingis</strong> gegmis ganyofilebebia: anotacia<br />

xelmZRvanelobisaTvis, mimdinare marketinguli situacia,<br />

saSiSroebebi da SesaZleblobebi, <strong>marketingis</strong> miznebi, <strong>marketingis</strong><br />

strategia, moqmedebis programebi, <strong>marketingis</strong> biujeti<br />

da mocemuli gegmis kontroli.<br />

<strong>marketingis</strong> gegmis realizacia — <strong>marketingis</strong><br />

gegmis gardaqmna marketingul RonisZiebebad, romlebic mimarTulia<br />

<strong>marketingis</strong> miznebis misaRwevad.<br />

<strong>marketingis</strong> dagegmva — resursebis gegmiani gamoyeneba<br />

<strong>marketingis</strong> miznebis misaRwevad, e. i. saqmianoba <strong>marketingis</strong><br />

gegmebis dasamuSaveblad.<br />

<strong>marketingis</strong>, rogorc mTlianad sawarmos saqmianobis<br />

dagegmvisas SeiZleba gamoyenebul iqnes sami midgoma: dagegmva<br />

`zemodan qveviT~, dagegmva `qvevidan zeviT~ da dagegmva<br />

`miznebi qveviT — gegma zeviT~. pirvel SemTxvevaSi sawarmos<br />

xelmZRvaneloba adgens miznebs da amuSavebs gegmebs yvela<br />

qvedanayofisaTvis. meore SemTxvevaSi sawarmos sxvadasxva<br />

qvedanayofebi SeimuSaveben sakuTar miznebsa da gegmebs,<br />

romlebic egzavneba xelmZRvanelobas dasamtkiceblad. mesame<br />

SemTxvevaSi xelmZRvaneloba sawarmos SesaZleblobebidan<br />

gamomdinare SeimuSavebs misi saqmianobis miznebs, romelTa<br />

safuZvelze qvedanayofebSi muSavdeba RonisZiebebi, romlebic<br />

mimarTulia am miznebis misaRwevad. metwilad gamoiyeneba<br />

mesame midgoma. arian sawarmoebi, romlebic ar adgenen<br />

<strong>marketingis</strong> gegmebs esenia mcire sawarmoebi (firmebi) romlebic<br />

moqmedeben swrafcvalebad pirobebSi.<br />

<strong>marketingis</strong> kompleqsi — firmis marketinguli saqminaobis<br />

samarTavi elementebis erToblioba, romelTa manipulirebiT<br />

igi cdilobs rac SeiZleba ukeT daakmayofilos<br />

miznobrivi bazrebis (segmentebis) moTxovnilebebi. mas uwodeben<br />

agreTve `marketing-miqss~. farTod gavrcelebulia<br />

koncefcia `4P~, romlis mixedviT <strong>marketingis</strong> kompleqsi<br />

Sedgeba oTxi elementisagan (TiToeuli inglisur enaze iwyeba<br />

asoTi `P~): sasaqonlo politika (`produkt~), fasis politika<br />

(`presi~), gasaRebis politika (`placi~), saqonlis win wawevis<br />

politika (`promouSeni~). zogjer amateben mexuTe elements<br />

— sakadro politikas (`personel~). calkeuli elemen-<br />

425


tebis realizaciis koordinirebuli RonisZiebebi marketinguli<br />

saqmianobis miznebis Sesabamisad CairTveba <strong>marketingis</strong><br />

gegmis SedgenilobaSi. ganasxvaveben individualizebul da<br />

standartizebul <strong>marketingis</strong> kompleqsebs, romlebic um-<br />

Tavresad gamoiyeneba saerTaSoriso marketingSi.<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcia 1 — <strong>marketingis</strong> marTvis filosofia,<br />

romlis mixedviT firmis (sawarmos) miznebis miRweva<br />

damokidebulia momxmarebelTa moTxovnis Seswavlis<br />

siRrmesa da misi ufro efeqtian dakmayofilebaze konkurentebTan<br />

SedarebiT. gamoyofen ramdenime koncefcias, romel-<br />

Ta TiToeuli maTgani Seesabameba ekonomikuri ganviTarebisa<br />

da bazris mdgomareobis gansazRvrul etaps: warmoebis ganviTarebis<br />

koncefcia, saqonlis srulyofis koncefcia, komerciuli<br />

Zalisxmevis intensifikaciis koncefcia, sakuTriv<br />

<strong>marketingis</strong> koncefcia da socialur-eTikuri <strong>marketingis</strong><br />

koncefcia. zogjer gamoyofen agreTve <strong>marketingis</strong> kadreb-<br />

Tan muSaobis koncefcias.<br />

marketinguli kvleva — 1) bazris, e. i. momxmareblebis,<br />

konkurentebis, koniunqturis, agreTve firmis Siga (mikro)<br />

garemos, e. i. misi sabazro SesaZleblobebis kompleqsuri<br />

gamokvleva; 2) monacemebis Segroveba, sistematizacia da analizi<br />

marketinguli saqmianobis sxvadasxva aspeqtebis mixedviT.<br />

aseTi kvleva funqciaa, romelic informaciis meSveobiT<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurs (specialistebs) akavSirebs bazreb-<br />

Tan, momxmareblebTan, konkurentebTan, <strong>marketingis</strong> gare garemos<br />

yvela elementTan. informacia gamoiyeneba <strong>marketingis</strong><br />

SesaZleblobebisa da problemebis identifikaciisa da<br />

gansazRvrisaTvis, kerZod, bazris koniunqturis gamokvlevis,<br />

<strong>marketingis</strong> strategiebis arCevisa da SefasebisaTvis,<br />

marketinguli saqmianobis maCvenebelTa monitoringisaTvis.<br />

marketinguli kvlevis procesi moicavs oTx etaps: kvlevis<br />

problemebisa da miznebis gansazRvra; kvlevaTa gegmis damu-<br />

Saveba; kvlevaTa gegmis realizacia; miRebuli Sedegebis interpretacia<br />

da maTi dayvana xelmZRvanelobamde.<br />

edinburgis universitetis (didi britaneTi) <strong>marketingis</strong><br />

profesoris j. hemiltonis azriT, marketinguli kvleva<br />

niSnavs momxmareblisaTvis yuris dagdebas, misi azrisaTvis<br />

yuradRebis miqcevas (kerZod ra undaT adamianebs da ra-<br />

1 SexedulebaTa sistema.<br />

426


tom?), vinaidan sabolood yvelafers gansazRvravs momxmarebeli.<br />

<strong>marketingis</strong> kontroli — <strong>marketingis</strong> strategiebisa<br />

da gegmebis realizaciis Sedegebis efeqtianobis gazomvisa<br />

da Sefasebis procesi, agreTve koreqtirebis moqmedebaTa<br />

ganxorcieleba, rac uzrunvelyofs marketinguli miznebis<br />

miRwevas. arsebobs aseTi kontrolis sami saxeoba: wliuri<br />

gegmebis kontroli, mogebianobis (rentabelobis) kontroli<br />

da strategiuli kontroli. miuxedavad amisa, <strong>marketingis</strong><br />

kontroli emyareba efeqtianobis sxvadasxva maCveneblebis<br />

gamoyenebas.<br />

<strong>marketingis</strong> marTva — firmis miznebis gaTvaliswinebiT<br />

marketinguli saqmianobis analizi, dagegmva, realizacia<br />

da kontroli miznobriv momxmarebelTa moTxovnilebebis<br />

gamovlenisa da dakmayofilebisaTvis. <strong>marketingis</strong> mar-<br />

Tvisas Tanmimdevrulad xorcieldeba: marketinguli analizi,<br />

<strong>marketingis</strong> dagegmva, <strong>marketingis</strong> gegmis realizacia da<br />

<strong>marketingis</strong> kontroli. <strong>marketingis</strong> marTvis saqmianoba firmis<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxurebis amocanebTan mimarTebaSi konkretdeba<br />

<strong>marketingis</strong> marTvis procesSi. <strong>marketingis</strong> marTva<br />

emyareba informaciis farTod gamoyenebas momxmareblebis,<br />

konkurentebis, Suamavlebis, sabazro saqmianobis sxva subieqtebis<br />

Sesaxeb. aseT informacias agroveben, aanalizeben da<br />

Semdeg nawildeba igi marketinguli sainformacio sistemis<br />

farglebSi.<br />

<strong>marketingis</strong> marTvis procesi — <strong>marketingis</strong> mar-<br />

Tvis amocanebisa da meTodebis Sinaarsis konkretizacia, agreTve<br />

firmis <strong>marketingis</strong> qvedanayofebis (samsaxurebis)<br />

moqmedebaTa Tanmimdevrobis gansazRvra dasaxuli miznebis<br />

misaRwevad. Tanmimdevruli moqmedebebia: sabazro SesaZleblobaTa<br />

analizi, miznobrivi bazrebis arCeva, <strong>marketingis</strong><br />

kompleqsis damuSaveba da marketingul moqmedebaTa marTva,<br />

romelic moicavs <strong>marketingis</strong> gegmebs, maT realizaciasa da<br />

kontrols (ix. <strong>marketingis</strong> organizacia).<br />

<strong>marketingis</strong> miznebi — maCveneblebi da Tvisebrivi<br />

maxasiaTeblebi, romlebic gansazRvraven sawarmos marketinguli<br />

saqmianobis Sinaarss drois konkretul intervalisaTvis.<br />

igi gadmocemulia <strong>marketingis</strong> gegmis Sesabamis ganyofilebaSi<br />

da Seexeba iseT maCveneblebs, rogoricaa: mogeba, gayidvebis<br />

moculoba da bazris wili.<br />

427


<strong>marketingis</strong> monacemTa baza — arsebul da potenciur<br />

momxmareblebze monacemTa organizebuli erToblioba,<br />

romelSic isini klasificirdeba sxvadasxva niSnebis (sqesi,<br />

asaki, socialuri mdgomareoba, saqmianobis saxeoba da a.<br />

S.) mixedviT, agreTve informacia myidvelTa qcevis Sesaxeb<br />

warsulSi, SesaZlo Sesyidvebze momavalSi. monacemTa aseTi<br />

baza xels uwyobs gayidvis efeqtianobis amaRlebas da momxmareblebTan<br />

kavSiris ganmticebas.<br />

<strong>marketingis</strong> organizacia — firmis marketinguli<br />

saqmianobis organizaciuli sakiTxebis gadawyvetis procesi.<br />

organizacia moicavs <strong>marketingis</strong> marTvis organizaciuli<br />

struqturis agebas (srulyofas); specialistebis SerCevasa<br />

da swavlebas, agreTve maTi kvalifikaciis amaRlebas, <strong>marketingis</strong><br />

samsaxurebis TanamSromlebs Soris amocanebis, uflebebis<br />

da pasuxismgeblobis ganawilebas; am samsaxurebis<br />

TanamSromelTa efeqtiani muSaobisaTvis pirobebis Seqmnas;<br />

firmis sxva samsaxurebTan efeqtian kavSirurTierTobebis<br />

damyarebas. <strong>marketingis</strong> organizaciis erT-erTi funqciaa<br />

Sesabamis TanamSromelTa uzrunvelyofa yvela aucilebeliT,<br />

rac saWiroa <strong>marketingis</strong> gegmis Sedgena-SesrulebisaTvis.<br />

marketinguli samsaxurebis mTavari amocanaa marketingul<br />

kvlevaTa Catareba, <strong>marketingis</strong> gegmebis damuSaveba da<br />

maTi realizacia, firmis mTeli saqmianobis orientacia <strong>marketingis</strong><br />

principebis gamoyenebaze, yvela qvedanayofis muSaobis<br />

koordinacia. am amocanebis Sesasruleblad gamoiyeneba<br />

Semdegi organizaciuli struqturebi: funqciuri, geografiuli<br />

(regionuli), sasaqonlo (saproduqto, sabazro da<br />

kombinirebuli) organizaciebi.<br />

<strong>marketingis</strong> principebi — is fuZemdebluri wesebi,<br />

romlebsac unda daemyaros marketinguli saqmianoba sxvadasxva<br />

sawarmoSi (firmaSi). <strong>marketingis</strong> principebidan Ziri-<br />

Tadia Semdegi: saqmianobis orientacia konkretuli momxmareblis<br />

moTxovnaze, mTeli saqmianobisadmi sistemuri midgoma,<br />

orientacia axali saqonlis Seqmnasa da gamoyenebaze,<br />

sasaqonlo bazrebis Seswavlis procesisadmi diferenciuli<br />

midgoma, mogebis miReba, sawarmos imijis formireba da Semdgomi<br />

ganmtkiceba.<br />

<strong>marketingis</strong> strategia — marketingul RonisZieba-<br />

Ta erToblioba, romelTa saSualebiT, firma gegmavs per-<br />

428


speqtivaSi miaRwios gayidvebis moculobisa da mogebis dasaxul<br />

sidideebs.<br />

<strong>marketingis</strong> funqciebi — marektinguli saqmianobis<br />

ZiriTadi mimarTulebebi, romlebic mxolod <strong>marketingis</strong>aTvisaa<br />

damaxasiaTebeli da gamoxataven mis arss. <strong>marketingis</strong><br />

funqciebSi Sedis: bazris kompleqsuri gamokvleva, sasaqonlo<br />

asortimentis gansazRvra, sabazro strategiis Camoyalibeba<br />

da faswarmoqmna, moTxovnis formireba da saqonlis<br />

gasaRebis stimulireba.<br />

marketinguli analizi — sawarmos (firmis) bazrebisa<br />

da marketinguli garemos gamokvleva misi saqmianobis<br />

problemebis, perspeqtivebis gamovlenis mizniT. aseTi analizi<br />

<strong>marketingis</strong> gegmebis SemuSavebis, agreTve maTi realizaciisa<br />

da kontrolis aucilebeli pirobaa. marketinguli<br />

analizisaTvis aucilebeli informacia Seikribeba marketingul<br />

kvlevaTa procesSi.<br />

marketinguli arxi — struqturebis erToblioba,<br />

romlebic monawileoben warmoebidan momxmareblamde saqonlis<br />

win wawevis procesSi. mas agreTve uwodeben gayidvebis<br />

(saqonelmoZraobis) arxs (ix. marketinguli Suamavlebi).<br />

marketingul komunikaciaTa sistema — sainformacio<br />

kavSirebis erTobliobis sistemuri kombinirebuli gamoyeneba,<br />

firmis misiis arCevidan reklamamde, sazogadoebas-<br />

Tan urTierTobis, pirdapiri <strong>marketingis</strong>, gayidvebis xel-<br />

Sewyobis RonisZieba da sxva.<br />

marketingul momsaxurebaTa saagento — marketinguli<br />

kvleviTi firmebi, sareklamo saagentoebi, marketinguli<br />

sakonsultacio firmebi, romlebic exmarebian sawarmoebs<br />

(firmebs) SearCion (amoarCion) miznobrivi bazrebi.<br />

kerZod, marketinguli sakonsultacio firmebi momsaxurebas<br />

uweven bazris gamokvlevasa da prognozirebaSi, <strong>marketingis</strong><br />

garemos SefasebaSi, <strong>marketingis</strong> gegmis SedgenaSi da<br />

sxv. sawarmoTa <strong>marketingis</strong> menejerebma periodulad unda<br />

Seafason aseTi saagentoebis muSaobis efeqtianoba da aucileblobis<br />

SemTxvevaSi Secvalon isini.<br />

marketinguli sainformacio sistema — personalis,<br />

mowyobilobisa da procedurebis erToblioba, romelic<br />

gankuTvnilia dawesebul droSi amomwuravi informaciis<br />

Segrovebis, damuSavebis, analizis da gavrcelebisaTvis<br />

marketingul gadawyvetilebaTa mosamzadeblad da misaRe-<br />

429


ad. informacia SeiZleba miRebul iqnes Sinagani da garegani<br />

wyaroebidan marketinguli dazvervisa da marketingul<br />

kvlevaTa Sedegad. pirveli meorisagan gansxvavebiT emyareba<br />

konfidencialur an naxevradkonfindencialur informaciis<br />

mopovebas.<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuri — umniSvnelovanesi funqciuri<br />

rgoli sawarmos (firmis) menejmentis sistemaSi. <strong>marketingis</strong><br />

samsaxuris SemadgenlobaSi Sedian muSakebi, romlebic<br />

swavloben momxmarebelTa (bazris) moTxovnas, gansaz-<br />

Rvraven sasaqonlo asortiments, axorcieleben fasebis politikas,<br />

saqonelmoZraobas, vaWrobas, moTxovnis formirebasa<br />

da gasaRebis stimulirebas, reklamas.<br />

<strong>marketingis</strong> samsaxuri funqcionirebs TiToeuli sawarmos<br />

TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT Sedgenili debulebis safuZvelze,<br />

romelic moicavs samsaxuris konkretul amocanebs,<br />

mis muSakTa uflebebsa da movaleobebs, sawarmos sxva qvedanayofebTan<br />

urTierTobas da sxv. <strong>marketingis</strong> samsaxuris saqmianoba<br />

aucilebeli pirobaa bazarze orientirebuli gadawyvetilebebis<br />

misaRebad. sawarmos marketinguli samsaxuris saTave-<br />

Si, rogorc wesi, dgas xelmZRvanelobis meore piri — <strong>marketingis</strong><br />

menejeri, firmis vice-prezidenti <strong>marketingis</strong> dargSi (ix.<br />

marketeri).<br />

marketinguli saqmianoba — sawarmos (firmis) saqmianoba<br />

bazarze, romelic fulisxmobs: saqonelsa da momsaxurebaze<br />

momxmarebelTa moTxovnilebis, moTxovnis mdgomareobisa<br />

da dinamikis gulmodgined gaTvaliswinebas; warmoebis<br />

SesaZlo Seguebis bazris moTxovnebTan; moTxovnaze, saqonlisa<br />

da momsaxurebis bazris formirebaze aqtiur zemoqmedebas;<br />

saqonlisa da momsaxurebis realizaciis pirobisadmi<br />

kontrols, moTxovnis cvlilebaze moqnil (operatiul)<br />

reagirebas.<br />

marketinguli Suamavlebi — iuridiuli da fizikuri<br />

pirebi, romlebic exmarebian mwarmoebel sawarmoebs saqonelmoZraobis<br />

organziaciaSi, kerZod, maTi produqtebis<br />

momxmareblebisaTvis miwodebasa da gaydvaSi. ganasxvaveben:<br />

savaWro Suamavlebs; firmebs, romlebic axorcieleben saqonelmoZraobas;<br />

marketingul momsaxurebis saagentoebsa da<br />

safinanso Suamavlebs.<br />

marketeri — specialisti, romelic asrulebs an organizebas<br />

ukeTebs <strong>marketingis</strong> erTi an ramdenime funqciis<br />

430


(marketinguli kvleva, <strong>marketingis</strong> gegmebis damuSaveba, faswarmoqmna,<br />

gasaReba da sxv.) Sesrulebas. marketologi ki<br />

muSaobs mecnieruli kvlevis sferoSi.<br />

masobrivi marketingi — marketinguli saqmianobis<br />

saxe, romelic xorcieldeba sawarmos mier erTbaSad yvela<br />

myidvelisaTvis gankuTvnil erTi produqtis (saqonlis) masobrivi<br />

warmoebis dros. amasTan bazris segmentacia da momxmarebelTa<br />

tipologia ar xdeba. magaliTad, kompania `kokakola~<br />

roca awarmoebda sasmelis erT saxes, igi gamiznuli<br />

iyo yvela bazrisaTvis. aseTi midgoma xels uwyobs saqonlis<br />

gayidvas yvelaze mcire fasiT da yvelaze didi potenciuri<br />

bazris Seqmnas. magram aseTi <strong>marketingis</strong> ganxorcieleba moiTxovs<br />

garkveul marketingul danaxarjebs, ramdenadac saqoneli<br />

gankuTvnilia imaTTvisac, vinc ar iyidis mas.<br />

maRazia — sacalo vaWrobis sawarmo. igi aris sxvadasxva<br />

tipebis da klasificirdeba sxvadasxva niSnebis mixedviT.<br />

momsaxurebis SeTavazebis doniT iyofa: TviTmomsaxurebis,<br />

SezRuduli momsaxurebis da sruli momsaxurebis maRaziebad.<br />

SemoTavazebuli asortimentis mixedviT gamoyofen specializebul,<br />

kombinirebul (Sereul), morige maRaziebs, univermaRebs,<br />

supermarketebs, hipermarketebs da sxv. fasebis<br />

donis mixedviT maRaziebs yofen daklebuli fasebis da katalogebiT<br />

movaWre maRaziebad.<br />

meoradi informacia — monacemebi, romlebic Segrovebulia<br />

adre marketinguli kvlevebis miznebisagan gansxvavebiT,<br />

magaliTad, samTavrobo gamocemebidan, statistikuri<br />

krebulebidan, periodulad gamocemebidan, Siga safirmo<br />

angariSgebebidan. aseTi informacia gamoiyeneba firmis<br />

marketinguli saqmianobis efeqtianobis Sefasebis, misi SesaZleblobebis<br />

gansazRvrisaTvis. meorad informacias yofen<br />

gare informaciad da Siga informaciad (ix. pirveladi<br />

informacia).<br />

menejmenti — sawarmos (firmis) marTvis principebis,<br />

formebis da meTodebis sistema, romelic uzrunvelyofs misi<br />

saqmianobis (biznesis) efeqtianobis amaRlebas da mogebis<br />

miRebas. marTvis process axorcielebs menejeri (mmarTveli).<br />

mewarme — saqmiani adamiani, romelic warmarTavs inovaciur<br />

bizness (axali ideebis, produqciis, momsaxurebis,<br />

431


namuSevrebis Seqmna da momxmareblebisaTvis miwodeba) piradi<br />

Semosavlis (mogebis) misaRebad.<br />

mewarmeoba — inovaciuri biznesi moqalaqeebisa (partniorTa<br />

jgufisa) da maTi gaerTianebisa, romelic xorcieldeba<br />

piradi riskisa da qonebrivi pasuxismgeblobis safuZvelze<br />

mogebis an piradi Semosavlis miRebis mizniT. igi<br />

marTlzomieri, araerTjeradi (uwyveti) saqmianoba.<br />

miznobrivi auditoria — potenciuri an arsebuli<br />

myidvelebis (momxmareblebis) erToblioba, romlebic Rebuloben<br />

yidvis gadawyvetilebebs an axdenen maTze gavlenas.<br />

aseT auditoriaSi igulisxmeba individebi, adamianTa jgufebi,<br />

sazogadoebriobis sxvadasxva fenebi. miznobrivi auditoriis<br />

gansazRvra komunikaciaTa mowesrigebis erT-erTi etapia<br />

saqonelmoZraobis dros. gamoyofen myidvelTa mzadyofnis<br />

eqvs stadias, romlebsac myidveli Cveulebrivad gaivlis<br />

saqonlis yidvis ganxorcielebis gzaze: informireba (gacnoba),<br />

codna, keTilganwyobileba, upiratesobis miniWeba, darwmuneba,<br />

yidvis ganxorcieleba. saqonelmoZraobis sxvadasxva<br />

instrumentebis efeqtianoba damokidebulia imaze, Tu<br />

myidvelTa mzadyofnis da saqonlis sasicocxlo ciklis romel<br />

stadiaze gamoiyeneba isini.<br />

miznobrivi bazari — 1) xelmisawvdomi bazris nawili,<br />

romelzec sawarmo axdens mis produqtze moTxovnilebis<br />

mqone momxmarebelTa jgufze mTeli Zalisxmevia koncentracias;<br />

2) bazris segmenti, romlisTvisac firmas Seswevs unari<br />

Seqmnas myidvelebisaTvis konkurentebTan SedarebiT ukeTesi<br />

saqoneli.<br />

miznobrivi bazris arCeva — firmis marketinguli<br />

saqmianobis erT-erTi mimarTuleba — bazrebis gamovlineba,<br />

romlebic misTvis yvelaze mniSvnelovania da sadac mas SeuZlia<br />

konkurentebTan SedarebiT imoqmedos ufro efeqtianad.<br />

aseTi bazrebis amorCeva gulisxmobs mimdinare moTxovnis<br />

gansazRvras, moTxovnis prognozirebas, bazris segmentacias,<br />

miznobrivi bazris gansazRvras da bazarze saqonlis pozicirebas.<br />

miznobrivi bazris gansazRvra — bazris TiToeuli<br />

segmentis mimzidvelobis Sefaseba da erTi an ramdenime<br />

segmentis arCeva aTvisebisaTvis. sxvadasxva segmentebis Sefasebisas<br />

gaiTvaliswineba iseTi faqtorebi, rogoricaa segmentis<br />

sidide da misi zrdis siswrafe; segmentis struqtu-<br />

432


uli mimzidveloba; sawarmos (firmis) miznebi da resursebi,<br />

romelic iTvisebs segments. amorCeul miznobriv bazrebze<br />

firmas SeuZlia gamoiyenos <strong>marketingis</strong> strategiis tipebi<br />

konkretuli situaciebis Sesabamisad.<br />

mimdinare moTxovnis gansazRvra — marketinguli<br />

saqmianobis mimarTuleba miznobrivi bazrebis arCevis xaziT,<br />

romelic moicavs iseTi maCveneblebis gazomvas, rogoricaa<br />

saerTo sabazro moTxovna, gansazRvruli raionis (regionis)<br />

moTxovna, faqtobrivi realizacia bazris wili sxvadasxva<br />

bazrebisaTvis.<br />

mimoqcevis xarjebi — erToblivi danaxarjebi, romlebic<br />

dakavSirebulia saqonlis moZraobasTan (win wawevas-<br />

Tan). am xarjebSi igulisxmeba sabiTumo, sacalo da sxva Suamavlebis<br />

mimdinare danaxarjebi, romlebic moqmedeben mwarmoeblebidan<br />

myidvelebamde saqonelmoZraobis arxebSi. moicavs<br />

satransporto, Senobebis, sasawyobo da sakantoro mowyobilobis<br />

eqsploataciis, moklevadiani kreditebis procentis,<br />

sasawyobo da mmarTveli personalis Sromis anazRaurebis<br />

da sxv. xarjebs.<br />

mimwodeblebi — iuridiuli da fizikuri pirebi,<br />

romlebic saqonlisa da momsaxurebis warmoebisaTvis aucilebel<br />

resursebs awvdian mwarmoeblebs da momxmareblebs.<br />

mimwodeblebi <strong>marketingis</strong> gare garemos erT-erTi faqtoria.<br />

moTxovna — konkretuli moTxovnilebis nawili, romelic<br />

ganmtkicebulia myidvelobiTi unarianobiT. <strong>marketingis</strong><br />

erT-erTi ZiriTadi kategoriaa. arsebobs moTxovnis<br />

klasifikacia sxvadasxva niSnis mixedviT. moTxovna friad<br />

rTuli kategoriaa da mizanSewonilad unda CaiTvalos mxolod<br />

iseTi klasifikacia, rodesac xmarebaSi Semotanil<br />

termins eqneba praqtikuli mniSvneloba da SesaZlebelia misi<br />

zusti gansazRvra da gazomva, agreTve prognozireba.<br />

moTxovnis prognozireba — momavali moTxovnis<br />

Sefaseba myidvelTa garkveuli qcevis Sesaxeb varaudebis safuZvelze<br />

mocemul pirobebSi. prognozireba moicavs sam<br />

etaps: gare garemos prognozebis damuSaveba, mocemuli dargis<br />

ganviTarebis prognozi da sawarmos gasaRebis moculobis<br />

prognozi. prognozireba emyareba myidvelTa ganzraxvebis<br />

gamokvlevas, informaciis miRebas sxvadasxva wyaroebidan,<br />

moTxvonis statistikur analizs; normatiul da sxva me-<br />

433


Todebs (ix. marketinguli kvleva, normatiuli meTodi,<br />

prognozireba).<br />

moTxovnileba — saWiroeba, romelmac miiRo specifikuri<br />

forma adamianis kulturuli donisa da individualurobis<br />

Sesabamisad. moTxovnileba SeiZleba iyos fiziologiuri<br />

(kvebis produqtebze da sxv.), socialuri, inteleqtualuri<br />

da a. S. roca individs ver ZaluZs daikmayofilos<br />

raime moTxovnileba, igi an cvlis mas, an amcirebs Tavis moTxovnis<br />

dones. moTxovnilebis cneba udevs safuZvlad motivaciis<br />

bevr Teorias, maT Soris bazarze momxmarebelTa qcevis<br />

gansazRvras (ix. motivacia, saWiroeba).<br />

momsaxurebis marketingi — <strong>marketingis</strong> saxe, romelSic<br />

produqtis nacvlad gamodis momsaxureba. am marketings<br />

iyeneben saxelmwifo arakomerciuli seqtori (saavadmyofoebi,<br />

skolebi, fosta, sazogadoebrivi wesrigis dacva,<br />

samxedro samsaxurebi da a. S.), kerZo arakomerciuli seqtori<br />

(konoTeatrebi, fondebi da a. S.) da komerciuli seqtori<br />

(aviakompaniebi, sastumroebi, saremonto firmebi, iuridiuli<br />

da sakonsultacio firmebi, bankebi da a. S.). momsaxurebis<br />

<strong>marketingis</strong> saSualebiT sawarmoebi (firmebi) wyveten sam<br />

mTavar marketingul amocanebs: 1) qmnian momsaxurebas konkurentebTan<br />

SedarebiT ukeTess (diferencireba, siaxle, ufro<br />

xelsayreli fasebi da sxv.); 2) uzrunvelyofen momsaxurebis<br />

jerovan xarisxs; 3) uzrunvelyofen mwarmoeblurobis optimalur<br />

dones momsaxurebis jerovani xarisxis pirobebSi.<br />

momxmarebeli — nayidi saqonlis saboloo gamomyenebeli.<br />

ar aris savaldebulo igi iyos mwarmoeblis an gamyidvelis<br />

klienti. magaliTad, qals, romelic ojaxisTvis yidulobs<br />

kvebis produqtebs, ufro sworia ewodos gansazRvruli<br />

maRaziis klienti, myidveli da ara momxmarebeli.<br />

motivacia — waqezeba (daintereseba), romelic iwvevs<br />

individumebis aqtiurobas da gansazRvravs mis mimarTulebas,<br />

mocemul SemTxvevaSi raime saqonlis Sesyidvisas. individumi<br />

drois nebismier momentSi ganicdis sxvadasxva moTxovnilebas.<br />

magram am moTxovnilebaTa umravlesoba ar aris imdenad<br />

Zlieri gaxdes mocemul momentSi momxmareblis moqmedebis<br />

motivad. moTxovnileba iqceva motivad mxolod maSin,<br />

roca miaRwevs intensivobis sakmaris dones. marketingSi momxmarebelTa<br />

qcevis analizisas xSirad iyeneben maslousa da<br />

freidis motivaciis Teoriebs.<br />

434


moxmarebis maqsimizacia — <strong>marketingis</strong> erT-erTi<br />

alternatiuli sazogadoebrivi mizani, romlis mixedviT<br />

moxmarebis mniSvnelovani zrda iwvevs warmoebis masStabebis<br />

gadidebas, dasaqmebis donis amaRlebas, da maSasadame, sazogadoebis<br />

keTildReobis amaRlebasac.<br />

moxmarebis fasi — yalibdeba bazris fasidan, agreTve<br />

danaxarjebidan, romlebic dakavSirebulia saqonlis eqsploataciasTan<br />

misi gamoyenebis periodSi.<br />

myidvelTa qceva bazarze — saboloo momxmarebelTa<br />

qceva saqonlis SerCevis procesSi moTxovnaze miwodebis<br />

gadaWarbebis pirobebSi.<br />

myidveli — individi an sawarmos warmomadgeneli, romelic<br />

uSualod axorcielebs Sesyidvas da flobs saqonlis,<br />

gamyidvelis arCevis, Sesyidvis pirobebisa da vadebis SeTanxmebis<br />

uflebebs.<br />

n<br />

normatiuli meTodi — meTodi, romelic emyareba<br />

normebisa da normativebis gamoyenebas. aseTi normebi da<br />

normativebia, magaliTad, kreditis, arendis gadasaxadis<br />

normebi, saqonlis maragis normativi, sxvadasxva saxis anaricxebis<br />

ekonomikuri normativi da a. S., romlebic gamoiyenebian<br />

Sesabamisi maCveneblebis gaangariSebis, analizis, ekonomikuri<br />

da socialuri ganviTarebis prognozebis damuSavebis<br />

dros.<br />

gamoyofen sasursaTo da arasasursaTo, maT Soris msubuqi<br />

mrewvelobis nawarmis racionaluri moxmarebis normebisa<br />

da kulturul-sayofacxovrebo da saojaxo daniSnulebis<br />

saqonliT mosaxleobis racionalurad uzrunvelyofis<br />

normativebis jgufs.<br />

nou-hau — teqnikur, ekonomikur da sxva codnaTa er-<br />

Toblioba, romlebic axasiaTeben warmoebis teqnologias;<br />

produqciis damzadebis saidumloeba, axali meTodebi da<br />

ideebi, gamogonebebi, specialistebis momsaxureba. nou-hau<br />

SeiZleba gaformdes teqnikuri dokumentaciis saxiT, arsebobdes<br />

sawarmoo gamocdilebis saxiT, rac aucilebelia ama<br />

Tu im saxis produqciis warmoebis (magram daupatentebelis)<br />

organizaciisaTvis, komerciul praqtikaSi iTvleba firmis<br />

sakuTrebad gamogonebaze patentebTan, sasaqonlo niSneb-<br />

435


Tan, saavtoro uflebebTan erTad, xolo maT gamoyenebaze<br />

ufleba yidva-gayidvis sagania.<br />

o<br />

organizaciis kultura — faseulobaTa da SexedulebaTa<br />

sistema, romlebsac iziareben firmis TanamSromlebi<br />

da romelic gamoxatavs mTeli koleqtivis damokidebulebas<br />

firmis (sawarmos) miznebisa da maTi miRwevis meTodebisadmi.<br />

<strong>marketingis</strong> strategiebis ganxorcielebis SesaZleblobebi<br />

mniSvnelovnad izrdeba, Tu TanamSromlebi sworad aRiqvamen<br />

organizaciis kulturas.<br />

organizaciis marketingi — saqmianoba, romelic<br />

xorcieldeba mocemuli organizaciisaTvis (sawarmosaTvis)<br />

saintereso pirebis, sazogadoebrivi fenebis da sawarmoebis<br />

urTierTobaTa da qcevis Seqmnis, SenarCunebis an Secvlis<br />

mizniT. es saqmianoba mimarTulia organizaciis xelsayreli<br />

imijis Sesaqmnelad. organizaciis marketings tradiciulad<br />

warmarTavs sazogadoebasTan kavSirebis qvedanayofi (samsaxuri).<br />

sazogadoebrivi azris formireba — es arsebiTad marketingia,<br />

mxolod gadanacvlebuli produqtebis (saqonlis)<br />

donidan mTeli sawarmos doneze. msgavseba marketingsa da<br />

sazogadoebrivi azris formirebis saqmianobas Soris iwvevs<br />

imas, rom zogierT sawarmoebSi isini erTiandebian erTiani<br />

xelmZRvanelobis qveS (ix. calkeuli piris marketingi).<br />

oferta — saqonlis, momsaxurebis, saqmianobis saxeebis<br />

gansazRvruli asortimentis SeTavazeba. ganasxvaveben:<br />

myar ofertas da rbil ofertas. pirvel SemTxvevaSi zustad<br />

gansazRvrulia saqonlis partiis dasaxeleba da sidide, fasebi,<br />

anazRaurebis da miwodebis pirobebi, agreTve momxmareblis<br />

mier pirobebis miRebis Taobaze cnobebis konkretuli<br />

vada. meore SemTxvevaSi ucnobia aRniSnuli pirobebi da<br />

sakiTxebi wydeba damatebiTi SeTanxmebebis saSualebiT.<br />

p<br />

paneli — gamosakiTxi pirebis (ojaxebis) SerCeuli er-<br />

Toblioba, romlebic eqvemdebarebian gameorebad gamokvlevebs.<br />

gamokiTxvis panelur meTods Cveulebriv erTjerad gamokiTxvebTan<br />

SedarebiT gaaCnia upiratesobebi: iZleva SesaZleblobas<br />

Sedardes Semdgomi gamokiTxvebis Sedegebi wi-<br />

436


nasTan da dadgindes Sesaswavli movlenebis ganviTarebis<br />

tendenciebi da kanonzomierebebi; uzrunvelyofs informaciis<br />

ufro maRal reprezentatulobas generalur erTobliobasTan<br />

SedarebiT.<br />

patenti — dokumenti, romelsac gascems saxelmwifo<br />

kerZo pirze (firmaze) da uzrunvelyofs gamogonebis gansakuTrebul<br />

gamoyenebaze uflebis aRiarebas dadgenili vadis<br />

ganmavlobaSi. patentis mflobels SeuZlia es ufleba gadasces<br />

sxvas gasamrjeloze. es Cveulebrivad xorcieldeba licenziis<br />

gayidviT da salicenzio SeTanxmebis gaformebiT.<br />

pirdapiri marketingi — aqtiuri, grZelvadian urTierTobebze<br />

orientirebuli saqmianoba Suamavlebis gareSe, romelic<br />

mimarTulia momxmarebelTa mozidvasa da maTTan ukukav-<br />

Siris damyarebaze.<br />

pirveladi informacia — monacemebi, romlebic specialurad<br />

miRebulia konkretuli marketinguli problemis<br />

gadasawyvetad. maTi Segroveba xdeba dakvirvebis, gamokvlevebis,<br />

eqperimentebis da a. S. gziT. aseTi informaciis Segrovebis<br />

mTavari saSualebaa anketa. informacia miiReba gamokiTxvis<br />

gziT (interviu, paneli da sxv.).<br />

prognozireba — bazris ganviTarebis perspeqtivebis,<br />

umTavresad moTxovnisa da miwodebis Tanafardobis Sefaseba<br />

fasebis dinamikis gamosavlenad.<br />

produqti — yvelaferi, rac SeiZleba miewodos bazarze<br />

SeZenisaTvis, gamoyenebisa an moxmarebisaTvis gansaz-<br />

Rvrul moTxovnilebaTa dakmayofilebis mizniT. gamoyenebis<br />

vadis mixedviT gamoyofen mokle da grZelvadiani gamoyenebis<br />

saqonels, saboloo gamoyenebis TvalsazrisiT — samomxmareblo<br />

saqonels da sawarmoo daniSnulebis saqonels (ix.<br />

saqoneli).<br />

produqtis pozicia — momxmarebelTa azri produqtis<br />

umniSvnelovanesi parametrebis mixedviT. aseTi pozicia<br />

axasiaTebs adgils, romelic ukavia konkretul produqts<br />

momxmarebelTa SexedulebebSi konkurentebis produqtTan<br />

SedarebiT. produqtis imijisagan gansxvavebiT, romelic<br />

warmoadgens metwilad emociur daxasiaTebas, produqtis<br />

pozicia yalibdeba, rogorc wesi, raodenobrivad gazomvadi<br />

parametrebis (bazris wili, produqtis maxasiaTeblebi, fasi<br />

da sxv.) safuZvelze (ix. bazarze saqonlis pozicireba).<br />

437


produqciis xarisxi — produqciis unarinaoba Seasrulos<br />

Tavisi funqciebi. xasiaTdeba iseTi parametrebiT,<br />

rogoricaa xangamZleoba, saimedooba, sizuste, gamoyenebis<br />

simartive da sxv. <strong>marketingis</strong> poziciidan produqciis xarisxi<br />

unda gaizomos (ganisazRvros) momxmarebelTa SefasebebiT.<br />

r<br />

reeqsporti — adre importirebuli saqonlis gatana<br />

sazRvargareT raime gadamuSavebis gareSe.<br />

reimporti — samamulo warmoebis saqonlis ukan Semotana<br />

sazRvargareTidan sxvadasxva mizezebiT (gausaReblobiT,<br />

dawuneba da sxv.).<br />

reklama — marketingul komunikaciaTa sistemis erTerTi<br />

ZiriTadi elementi. gamoyofen Semdeg saxeebs: informaciuli,<br />

wamqezebeli da Semxsenebeli reklama. igi saqonlis<br />

gavrcelebis 1 erT-erTi mniSvnelovani saSualebaa.<br />

reklamis matareblebi — gavrcelebis saSualebebi:<br />

Jurnal-gazeTebi, radio, televizia da a. S.<br />

remarketingi — <strong>marketingis</strong> saxe, romlis amocanaa<br />

moTxovnis aRdgena misi Semcirebis SemTxvevaSi adre gamoyenebuli<br />

<strong>marketingis</strong> koeficientebis SemoqmedebiTi gaazrebis<br />

safuZvelze. igi aris moTxovnis gamococxlebis axali<br />

SesaZleblobebis Zieba saqonlisaTvis axali Tvisebebis mini-<br />

Webis, axal bazrebze SeRwevis da a. S. gziT.<br />

riski — SesaZlo zarali an wageba raime saqmianobis<br />

(biznesis) Sedegad.<br />

s<br />

sabaJo tarifi — gadasaxadi, romelsac ixdian saqonlis<br />

qveyanaSi Semotanisas Semosavlebis gadidebis an saSinao<br />

bazris dacvis mizniT.<br />

sabiTumo savaWro sawarmo — iuridiuli (an SeiZleba<br />

iyos fizikuri) piri, romlis ZiriTadi saqmianobaa sabi-<br />

Tumo vaWroba. sacalosagan gansxvavebiT mas umTavresad saq-<br />

1<br />

Cven terminis — `ganawileba~ winaaRmdegi varT imitom, rom nawildeboda<br />

nedleuli. masalebi, saqoneli da a. S. gegmiani ekonomikis<br />

dros.<br />

438


me aqvs momxmareblebTan, romlebic iZenen saqonels Semdgomi<br />

gayidvisaTvis da ara saboloo momxmareblebTan. igi Cveulebrivad<br />

moqmedebs did teritoriebze da axorcielebs<br />

ufaso msxvilmasStabian garigebebs, vidre sacalo savaWro<br />

sawarmo (maRazia). gamoyofen sam mTavar jgufs: komerciuli<br />

sabiTumo organizaciebi; brokerebi da agentebi; mwarmoebelTa<br />

gasaRebis ganyofilebebi da kantorebi.<br />

saerTaSoriso marketingi — marketingi, romelic<br />

gamoiyeneba saerTaSoriso firmebis mier saerTaSoriso biznesis<br />

(sawarmoo, mecnierul-teqnikuri, gasaRebiTi da sxva<br />

saqmianobis) ganxorcielebisas sxva qveynebis bazrebis marketinguli<br />

kvlevebis safuZvelze. amitom ar aris marTebuli<br />

saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> gaigiveba saqonlis (momsaxurebis)<br />

realizaciis RonisZiebebTan Tavisi qveynis sazRvrebs<br />

gareT. saerTaSoriso <strong>marketingis</strong> gegmis damuSavebasa da<br />

marTvas ganapirobebs adgilobriv pirobebTan <strong>marketingis</strong><br />

kompleqsis adaptacia da Sesabamisi struqturis Seqmna (saerTaSoriso<br />

ganyofileba, Svilobili kompaniebi da sxv.).<br />

saerTaSoriso marketinguli garemo — faqtorebis,<br />

Zalebis, pirobebis da subieqtebis erToblioba, romlebic<br />

gansazRvraven firmis SesaZleblobebs ganaxorcielos<br />

marketingi saerTaSoriso bazarze. saerTod igi moicavs saerTaSoriso<br />

bizness, ekonomikur, politikur-samarTlebriv,<br />

kulturul faqtorebs da a. S.<br />

saerTaSoriso firma — firma, romelic moqmedebs<br />

or da met qveyanaSi, axdens ra kvlevebisa da damuSavebebis,<br />

warmoebis, finansebis, <strong>marketingis</strong> sferoSi miRweul upiratesobaTa<br />

transformirebas ufro naklebi xarjebiT da ufro<br />

maRali reputaciiT, rac miuRwevelia konkurentebisaTvis,<br />

romlebic moqmedeben mxolod saSinao bazarze. saerTa-<br />

Soriso anu globaluri firma, magaliTad, korporacia,<br />

`fordi~ amzadebs Zaras evropaSi, Sasebs CrdiloeT amerika-<br />

Si, awyobs satvirTo manqanebs braziliaSi da yidis maT aSS-<br />

Si. aseTi firmebi axorcieleben saerTaSoriso marketings,<br />

romelsac zogjer globalur marketings uwodeben.<br />

sazogadoebrioba — marketinguli garemos faqtori,<br />

romelic moicavs sxvadasxva organizaciebs, mosaxleobis<br />

sazogadoebriv fenebsa da nebismier jgufebs, romlebsac gaaCniaT<br />

faqtobrivi an potenciuri interesi firmisadmi, agreTve<br />

gavlenas axdenen misi miznebis miRwevaze. esenia: safi-<br />

439


nanso organizaciebi, masobrivi informaciis saSualebebi,<br />

samTavrobo dawesebulebebi, momxmarebelTa sazogadoebebi,<br />

adgilobrivi sazogadoebrivi organizaciebi, TviT firmis<br />

personali, romlebsac didi mniSvneloba aqvT xelsayreli<br />

imijis Seqmnis, kreditebis, Semowirulobebis miRebisaTvis<br />

da sxv. termini `publika~ zogjer iTargmneba rogorc `sakontaqto<br />

auditoriebi~.<br />

sazogadoebriobasTan kavSiri — organizaciis<br />

(firmis) Tavis sazogadoebriobasTan urTierTobis marTva<br />

(500-dan erT-erTi ganmarteba).<br />

sakuTreba — qonebis da inteleqtualuri Sromis<br />

produqtebis flobis, gamoyenebis da gankargvis kanoniT daculi<br />

ufleba.<br />

samomxmareblo faseuloba — momxareblis Sefaseba<br />

saqonlis unaris Sesaxeb daakmayofilos misi moTxovna.<br />

saqoneli — yvelaferi, rac SeiZleba miewodos bazars<br />

yuradRebis misapyrobad, gamosayeneblad, mosaxmarad da rasac<br />

SeuZlia daakmayofilos moTxovnileba. saqoneli SeiZleba<br />

iyos fizikuri obieqtebi, momsaxureba (sxvadasxva saxis,<br />

idea da a. S., romlebic SeiZleba gaiyidos).<br />

saqonlis sasicocxlo cikli — 1) es aris dro,<br />

romlis ganmavlobaSi saqoneli sargeblobs moTxovniT, xolo<br />

mis realizacias (gayidvas) moaqvs mogeba; 2) dro bazarze<br />

saqonlis pirvelad gamoCenis momentidan mocemul bazarze<br />

misi realizaciis Sewyvetamde. igi xasiaTdeba gayidvebis moculobisa<br />

da mogebis maCvenebelTa cvlilebiT da Sedgeba<br />

Semdegi stadiebisagan: bazarze danergva, gayidvebis zrda,<br />

simwife da dacema. zogierTi avtori amatebs mexuTe stadias<br />

— bazridan wasvla. es cneba miesadageba iseT movlenebsac,<br />

rogoricaa stili (tansacmlis, avejis da a. S.) da moda. sasicocxlo<br />

ciklis sxvadasxva stadiaze gamoiyeneba <strong>marketingis</strong><br />

gansxvavebuli strategiebi.<br />

saqonlis xarisxi — standartizaciis saerTaSoriso<br />

organizaciis ganmartebiT, es aris Tvisebebis nakrebi, romelic<br />

akmayofilebs konkretul moTxovnas.<br />

saqonlis (produqciis) win wawevis kompleqsi —<br />

reklamis, gasaRebis stimulirebis, sazogadoebriobasTan<br />

kavSiris da personaluri gayidvis meTodebis gansazRvruli<br />

Sexameba, romlebsac firma iyenebs Tavisi marketinguli miz-<br />

440


nebis misaRwevad. zogjer mas uwodeben stimulirebis kompleqss.<br />

sawarmoo daniSnulebis produqcia — saqoneli,<br />

romelsac iZenen kerZo pirebi da sawarmoebi Semdgomi gadamuSavebis,<br />

sxva produqtebis damzadebis an biznesSi gamoyenebisaTvis.<br />

igi klasificirdeba sam jgufad: masalebi da detalebi;<br />

kapitaluri mowyobiloba da damxmare masalebi; momsaxureba.<br />

saWiroeba — moTxovnileba, romelmac miiRo konkretuli<br />

forma individis kulturis donisa da midrekilebis<br />

Sesabamisad; <strong>marketingis</strong> erT-erTi sakvanZo cneba. mas zogjer<br />

uwodeben konkretizebul moTxovnilebas. magaliTad,<br />

saerTo moTxovnileba saWmelze transformirdeba ufro<br />

kerZo moTxovnilebaSi xilze, romelic Tavis mxriv vlindeba<br />

konkretizebul moTxovnilebaSi — vaSlis yidvis survilSi.<br />

sxvadasxva regionebsa da qveynebSi saerTo moTxovnilebebi<br />

transformirdeba mravalferovan saWiroebebSi, romlebic<br />

ganisazRvreba kulturuli, istoriuli, geografiuli da<br />

sxva faqtorebiT.<br />

servisuli momsaxureba — saqonlis gayidvis Semdgomi<br />

(daxmarebis) momsaxureba.<br />

sertifikacia — RonisZiebaTa sistema, romelic<br />

adasturebs produqtis faqtobrivi maxasiaTeblebis Sesabamisobas<br />

saerTaSoriso standartebis, rekomendaciebis da sxva<br />

dokumentebis moTxovnebTan, romlebic moqmedeben msoflio<br />

bazarze an calkeul qveynebSi.<br />

situaciuri analizi — <strong>marketingis</strong> dagegmvis procesis<br />

etapi, rodesac xorcieldeba rogorc <strong>marketingis</strong> gare<br />

garemos, ise sawarmos Siga saqmianobis revizia. aseTi analizis<br />

mizania marketinguli problemebisa da im SesaZleblobebis<br />

gamovlena, rac moelis sawarmos (firmas) mis momaval<br />

saqmianobaSi, e. i. moTxovnis prognozi potenciur bazrebze.<br />

situaciuri analizis msvlelobaSi miRebuli saprognozo<br />

SefasebaTa safuZvelze <strong>marketingis</strong> gegmaSi ganisazRvreba<br />

miznebi da muSavdeba <strong>marketingis</strong> strategiebi.<br />

socialuri marketingi — marketinguli saqmianobis<br />

saxe, romelic mdgomareobs socialuri programebis (magaliTad,<br />

masobrivi acrebis kampaniis) damuSavebaSi, realizaciasa<br />

da kontrolSi, rac mimarTulia sazogadoebriobis<br />

gansazRvruli fenebis sxvadasxva socialur ideaTa, moZrao-<br />

441


aTa da praqtikul moqmedebaTa aRqmis donis amaRlebaze. rogorc<br />

wesi, aseT marketings iyeneben saxelmwifoebrivi da sazogadoebrivi<br />

organizaciebi.<br />

t<br />

tarifi — fasis nairsaxeoba rogorc sawarmoo, ise<br />

arasawarmoo xasiaTis sxvadasxva saxis momsaxurebisaTvis,<br />

romelic gaeweva firmas (sawarmos), dawesebulebas da mosaxleobas.<br />

magaliTad, sazRvargareidan saqonlis Semotanis,<br />

mgzavrebis gadayvanis, tvirTis gadazidvis, safosto gzavnilebis,<br />

dazRvevisaTvis da a. S. (ix. sabaJo tarifi).<br />

tenderi — faseulobaTa momavali vaWrobebis (gayidvebis)<br />

Sesaxeb informireba (gamocxadeba, oferta), an satendero<br />

dokumentaciis kompleqti, an winadadeba gayidvebSi<br />

(vaWrobebSi) monawileobis misaRebad. am dros gayidva xdeba<br />

myidvelisaTvis SeTavazebuli fasiT, romlis gansazRvris<br />

dros amosavalia ara danaxarjebis done saqonelze an masze<br />

moTxovna, aramed konkurentTa (tenderis monawileTa) mier<br />

dawesebuli fasi. iqmneba satendero komiteti saerTaSoriso<br />

vaWrobebis Casatareblad.<br />

transerovnuli korporacia — masStaburi gaerTianeba<br />

biznesis sferoSi, romelic kapitalis mixedviT erovnulia,<br />

xolo saqmianobis arealiT — saerTaSoriso. axorcielebs<br />

bizness sxva qveynebSi sakuTari filialebis (ganyofilebebis),<br />

Svilobili kompaniebis farTo qselis SeqmniT. mis-<br />

Tvis damaxasiaTebelia Sigasafirmo saqmianobis centralizacia<br />

da angariSsworebisaTvis transfertuli fasis gamoyeneba.<br />

aseT korporaciebs agreTve uwodeben saerTaSoriso<br />

firmas (kompanias).<br />

u<br />

unaRdo angariSsworeba — angariSsworeba, romelic<br />

xorcieldeba naRdi fulis gareSe mxareebs Soris bankis<br />

meSveobiT gansazRvruli raodenobis fulis gadaricxvis safuZvelze.<br />

gamoiyeneba rogorc qveynis farglebSi, aseve saerTaSoriso<br />

ekonomikur urTierTobebSi (biznesSi). am mizniT<br />

gamoiyeneba sxvadasxva forma: aqcepti, akreditivi, gansakuTrebuli<br />

angariSi, sagadasaxado davaleba, Ceki da sxv.<br />

442


univermaRi — msxvili maRazia, romelic ZiriTadad<br />

vaWrobs arasasursaTo (samrewvelo) saqonlis universaluri<br />

asortimentiT; xSir SemTxvevaSi sasursaTo saqonliTac.<br />

univermaRebi pirvelad warmoiSva safrangeTSi XIX saukunis<br />

Sua wlebSi.<br />

universami — msxvili TviTmomsaxurebis maRazia, romelic<br />

vaWrobs sasursaTo saqonlis universaluri asortimetiT<br />

da yoveldRiuri moTxovnis arasasursaTo saqonliT. pirveli<br />

universamebi warmoiSva aSS-Si 1930 wels e. w. `supermarketebis~<br />

saxiT.<br />

f<br />

fasebis (safaso) politika — fasebis dadgena da<br />

Secvla bazarze situaciis Sesabamisad bazris gansazRvruli<br />

wilis dauflebis mizniT; konkurentebis moqmedebebTan Segueba.<br />

fasi — fulis raodenoba, romelsac moiTxoven (ixdian)<br />

erTeuli saqonlis (momsaxurebisaTvis) SeZenisas. igi <strong>marketingis</strong><br />

kompleqsis erT-erTi elementia. amitom faswarmoqmna<br />

xorcieldeba <strong>marketingis</strong> kompleqsis sxva elementebTan<br />

urTierTkavSirSi (ix. fuli).<br />

faqtura (angariS-faqtura) — gamyidvelis mier<br />

myidvelze gamowerili saqonlis (momsaxurebis) da misi Rirebulebis<br />

faqtobrivi miwodebis damadasturebuli dokumenti<br />

(angariSi).<br />

firma — organizaciuli sameurneo erTeuli biznesSi.<br />

biznesis organizaciul-samarTlebrivi firmebis ganzogadebuli<br />

saxelwodeba. arsebobs firmis sami saxe: erTpirovnuli<br />

mflobeloba (individualuri sawarmo), sazogadoeba (partnioroba)<br />

da korporacia.<br />

frenSaizingi — saxelSekrulebo urTierobaTa sistema,<br />

romlis safuZvelzec msxvili da avtoritetuli firma<br />

gansakuTrebul statuss aniWebs mcire sawarmos (firmas),<br />

rac gamoxatulebas poulobs saqonlisa da momsaxurebis<br />

warmoebisa da realizaciis dros sakuTari savaWro markis<br />

sargeblobaSi (frenSaizeri yovelmxriv xels uwyobs mcire<br />

firmas, risTvisac Rebulobs garkveul gasamrjelos). ixmareba<br />

agreTve frenSaizingi, rac arasworia.<br />

443


fuli — sayovelTao ekvivalenti, romelzec xorcieldeba<br />

yvela sxva saqonlis gacvla.<br />

fulis Rirebuleba — saqonlisa da momsaxurebis is<br />

raodenoba, romelic SeiZleba gaicvalos fulis erT erTeulze;<br />

fuladi erTeulis myidvelobiTi unari. 1<br />

q<br />

qaRaldis fuli — saxelmwifos mier gamoSvebuli<br />

fuladi niSani, e. w. `dekretuli fuli~, romlis garanti Tvi-<br />

Ton saxelmwifoa.<br />

qoneba — 1) ama Tu im piris an pirTa jgufis kuTvnili<br />

materialuri faseulobebis, qonebrivi uflebebis da masze<br />

dakisrebuli qonebrivi movaleobis erToblioba; 2) nivTebisa<br />

da materialur faseulobaTa erToblioba — qonebis viwro<br />

gagebiT, magaliTad, yidva-gayidvis dros.<br />

R<br />

Ria ekonomika — erovnuli ekonomika, romelic far-<br />

To masStabiT axorcielebs saqonlis (momsaxurebis) eqsportsa<br />

da imports, savaWro-ekonomikur Tu finansur kavSirur-<br />

TierTobebSi. aseTi ekonomikis sapirispiroa avtarkia — kar-<br />

Caketili ekonomika.<br />

RirebulebiTi maCveneblebi — maCveneblebi, romelTa<br />

konkretuli Sefaseba xdeba fuladi formiT. RirebulebiTia,<br />

magaliTad, saqonlis gayidvebis (saqonelbrunvis),<br />

Semosavlebis, mimoqcevis xarjebis, mogebis da sxva maCveneblebi.<br />

y<br />

yidva — gayidvis kontraqti — xelSekruleba, romelsac<br />

deben saqonlis an momsaxurebis miwodebisaTvis (ix. kontraqti).<br />

yoveldRiuri moTxovnis saqoneli — xSiri moTxovnis<br />

saqoneli. saqonlis am jgufs, agreTve uwodeben yoveldRiuri<br />

moxmarebis saqonels.<br />

1 da ara msyidvelobiTi unari.<br />

444


S<br />

SekveTebis portfeli — SekveTebis erToblioba,<br />

romelsac flobs firma drois garkveuli periodisTvis. SekveTebis<br />

portfeli mas aZlevs saSualebas sworad gansaz-<br />

Rvros Tavisi saqmianobis perspeqtiva da adgili miznobriv<br />

bazarze.<br />

Sereuli ekonomika — ekonomikuri sistema, romelic<br />

uzrunvelyofs individumebis Tavisuflebis, socialuri<br />

dacvis meqanizmis, agreTve mewarmuli (inovaciuri bizneskeTebis)<br />

unaris gamovlinebis istoriul sinTezs. igi warmoadgens<br />

ara gardamaval, aramed axal, dabalansebul da<br />

myar sistemas, romelic emyareba interesTa Sexamebasa da sazogadoebriv<br />

Tanxmobas. aseT ekonomikas agreTve uwodeben<br />

sabazro ekonomikas.<br />

C<br />

Crdilovani ekonomika — 1) kanonsawinaaRmdego<br />

ekonomikuri (sameurneo) saqmianoba (narkobiznesi, kontrabanda,<br />

ukanono savaluto operaciebi, gadasaxadebis gadaxdisagan<br />

Tavis arideba da sxv.); 2) arakanonsawinaaRmdego, magram<br />

araregistrirebuli sameurneo saqmianoba (biznesi). amitom<br />

mas uwodeben agreTve farul ekonomikasac.<br />

c<br />

calkeuli saqonlis bazari — bazari, sadac yidvagayidvis<br />

obieqtia romelime konkretuli saqoneli, an sasaqonlo<br />

jgufi. magaliTad, avejis bazari, tansacmlis bazari<br />

da a. S.<br />

calkeuli piris (personaluri) marketingi —<br />

saqmianoba, romelic xorcieldeba konkretuli pirebis mimarT<br />

sazogadoebriobis damokidebulebis Seqmnis, SenarCunebis<br />

an SecvlisTvis. bevri piri da firma Tavisi popularobis<br />

amaRlebisa da biznesis gafarToebis mizniT iyenebs aseT<br />

marketings: politikuri moRvaweebi (prezidentobis kandidatebi),<br />

msaxiobebi, sportsmenebi, biznesmenebi da a. S. <strong>marketingis</strong><br />

es saxec saqonlis <strong>marketingis</strong> analogiuria. iwyeba<br />

bazris SeswavliT, segmentebis da momxmarebelTa Sexedulebebis<br />

gansazRvriT. Semdeg xdeba damuSaveba, e. i. gansazRvra,<br />

445


amdenad Seesabameba pirovnebis Rirsebebi misdami wayenebul<br />

moTxovnebs da ra unda gakeTdes saamisod.<br />

Z<br />

ZiriTadi momxmarebeli — momxmarebeli, romelic<br />

SeZenil saqonelsa da gaweul momsaxurebas sakuTari, arakomerciuli<br />

miznebisaTvis iyenebs.<br />

w<br />

warmatebis sakvanZo faqtorebi — firmis saqmianobis<br />

Zlieri mxareebi, romlebic aniWeben mas upiratesobas<br />

konkurentebTan SedarebiT. magaliTad, SedarebiT mcire danaxarjebis<br />

da, maSasadame, fasebis mixedviT.<br />

warmoebis xarjebi — erToblivi danaxarjebi,, romlebic<br />

dakavSirebulia produqciis warmoebasTan. moicavs<br />

materialur danaxarjebs (nedleulis, masalebis, saTbobis,<br />

eleqtroenergiis Rirebuleba), muSa-mosamsaxureebis xelfass,<br />

danaxarjebs arendaze, amortizaciaze da sxv.<br />

wesdeba — dokumenti, romelic gansazRvravs sawarmos<br />

(firmis) sameurneo saqmianobis (biznesis) mizans. wesdebis<br />

damticebis (registraciis) dRidan sawarmo xdeba iuridiuli<br />

piri.<br />

W<br />

Warbi miwodeba — situacia bazarze, rodesac miwodeba<br />

aRemateba moTxovnas, rac iwvevs fasis Semcirebas. aseT<br />

situacias myidvelis bazaars uwodeben.<br />

Warbi moTxovna — situacia bazarze, rodesac moTxovna<br />

aRemateba miwodebas, rac ganapirobebs fasis gazrdas.<br />

aseT situacias gamyidvelis bazars uwodeben.<br />

x<br />

xangrZlivi sargeblobis saqoneli — saqoneli,<br />

romelic gamoiyeneba xangrZlivi drois ganmavlobaSi (aranakleb<br />

erT wlisa); igulisxmeba rogorc samomxmareblo, ise<br />

sawarmoo daniSnulebis saqoneli.<br />

446


xelSekruleba — mxareTa SeTanxmeba urTierTvaldebulebaTa<br />

Sesaxeb. rogorc wesi, igi werilobiTia (ix. kontraqti).<br />

j<br />

jarima — fuladi gadasaxdeli, romelsac ixdian fizikuri<br />

an iuridiuli pirebi moqmedi kanonmdeblobis, dadebuli<br />

xelSekrulebis an dadgenili wesebis darRvevisaTvis.<br />

jarimis gadaxda ar aTavisuflebs gadamxdels nakisri valdebulebebis<br />

Sesrulebisagan.<br />

joberi — sabiTumo firma, romelic asrulebs saqonlis<br />

calkeuli didi partiebiT swraf Sesyidva-gayidvis operaciebs.<br />

h<br />

hejireba (hujireba) — fasebis araxelsayreli<br />

cvlilebebisagan riskis dazRvevis forma im kontraqtebisa<br />

da komerciuli operaciebis mixedviT, romlebic iTvaliswineben<br />

saqonlis miwodebas (gayidvas) momaval periodSi.<br />

447


literatura<br />

1. g. amstrongi, f. kotleri. <strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>,<br />

meSvide gamocema (Targm. ingl.), Tb., 2005.<br />

2. marketingi, saxelmZRvanelo, prof. g. SublaZis redaqciiT,<br />

Tb., 1999.<br />

3. r. kriWinaSvili. bazarTmcodneobis sakiTxebi, Tb., 1992.<br />

4. b. mRebriSvili. <strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>, Tb., 2008.<br />

5. T. Sengelia. saerTaSoriso marketingi. Tb., 1997.<br />

6. g. SublaZe. biznesis <strong>safuZvlebi</strong>. Tb., 2000.<br />

7. g. SublaZe. sabazro ekonomikis aqtualuri sakiTxebi,<br />

`universali~. Tb., 2004.<br />

8. g. SublaZe da sxv. turizmis marketingi, sagamomcemlo<br />

saxli, Tb., 2007.<br />

9. g. SublaZe, n. oqruaSvili, l. dolikaSvili. saerTaSoriso<br />

marketingi. `universali~, Tb., 2007.<br />

10. g. SublaZe, b. mRebriSvili, f. wowkolauri. menejmentis<br />

<strong>safuZvlebi</strong>, `universali~, Tb., 2008.<br />

11. g. SublaZe, b. mRebriSvili, l. dolikaSvili. <strong>marketingis</strong><br />

menejmenti. `universali~, Tb., 2009.<br />

12. r. javaxiSvili, n. oqruaSvili. marketingi, `universali~,<br />

Tb., 2007.<br />

13. g. julayiZe. komerciuli saqmianobisa da <strong>marketingis</strong> <strong>safuZvlebi</strong>,<br />

Tb., 2006.<br />

14. Абчук В. А. Коммерция. Сакт-Петербург, 2000.<br />

15. Авдокушин Е. Маркетинг в международном бизнесе. М., 2002.<br />

16. Ассэль Г. Маркетинг: принципы и стратегия. М., 1999.<br />

17. Андреева О. Д., Андреев А. В. Самоучитель по маркетингу. М.,<br />

2001.<br />

18. Акер Д. Создание сиьных брендов. М., 2003.<br />

19. Анурин В., Муромкина И., Евтушенко Е. Маркетинговые<br />

исследования потребительского рынка. СПБ, 2004.<br />

20. Аренков И. А., Багиев А. Г. Бенчмаркинг и маркетинговые<br />

решения. СПБ, 1997.<br />

21. Багиев А. и др. Международный маркетинг. М., 2001.<br />

22. Беляев В. Маркетинг: основы теории и практики. М., 2005.<br />

23. Благоев В. Маркетинг в определениях и примерах. СПБ. 1993.<br />

24. Березин И. С. Маркетинговый анализ. Принципы и практика. М.,<br />

2003.<br />

25. Бун Л., Левис Д. Современный маркетинг. М., 2005.<br />

448


26. Васильев Г. И др. Маркетинг. М., 2001.<br />

27. Данько Т. П. Управление маркетингом. М., 1997.<br />

28. Дихтль Е., Хершген Х. Практический маркетинг. М., 1995.<br />

29. Девис С., Данн М. Бренд-билдинг. СПБ. 2005.<br />

30. Дурович А. Маркетинг в туризме. М., 2005.<br />

31. Джобер Д., Принципы и практика маркетинга. М., 2000.<br />

32. Загородная А., Ямпольская Д. Маркетинговое планирование.<br />

СПБ. 2002.<br />

33. Ильин В. Поведение потребителей. СПБ. 2000.<br />

34. Классика маркетинга. Составит. Кокс Б. и др. СПБ. 2001.<br />

35. Клофер П. Многоуровневый маркетинг: как преуспеть в сетевом<br />

бизнесе. М., 2001.<br />

36. Котлер Ф. Маркетинг в третьем тысячелетии: как создать,<br />

завоевать и удержать рынок. М., 2005.<br />

37. Котлер Ф. Маркетинг менеджмент. СПБ. 2005.<br />

38. Котлер Ф. и др. Маркетинг. Гостепримство. Туризм: Учебник для<br />

вузов. 2-е изд., перераб. И др. М., 2005.<br />

39. Котлер Ф. Основы менеджмента. М., 1992.<br />

40. Кленси К., Криг П. антиинтуитивный маркетинг. СПБ. 2006.<br />

41. Кузымина Е. Теория и практика маркетинга. М., 2005.<br />

42. Кулибанова В. В. Прикладной маркетинг. СПБ. 2003.<br />

43. Ламбен Жан-Жак. Стратегический маркетинг. СПБ. 2004.<br />

44. Маджаро С. Международный маркетинг. М., 1979.<br />

45. Маркетинг в отраслях и сферах деятельности. Под ред. Проф. В.<br />

А. Алексунина. М., 2001.<br />

46. Мешков А. и др. Маркетинг. М., 2002.<br />

47. Маркетинг. Под. Ред. А. Н. Романова. М., 1996.<br />

48. Маркетинг. Под. Ред. Проф. Уткина Э. А. М., 2002.<br />

49. Маркетинг. Под. Ред. Вацекина Н. М., 2004.<br />

50. Николанчук Н. Маркетинг и менеджмент услуг. СПБ. 2005.<br />

51. Ноздрева Г. Б. и др. Маркетинг. М., 2005.<br />

52. Панкружин А. П. Гильдия маркетологов. М., 2005.<br />

53. Панкрухин А. Маркетинг. М., 2005.<br />

54. Папава Г. В. Методология экономического анализа и<br />

производства. Тб., 1992.<br />

55. Пертер М. Международная конкуренция. М., 2005.<br />

56. Гаие Л., Раис Э. 22 закона оздания Бренда. М., 2003.<br />

57. Смит П. и др. Коммуникации статегического маркетинга. М.,<br />

2001.<br />

449


58. Современный маркетинг. Под. Ред. Хруцкого В. Е. М., 1992.<br />

59. Соловьев Б. А. Маркетинг. Учебник пособие. М., 1993.<br />

60. Тарасевич В. Н. Уеновая политика предприятия. СПБ. 2001.<br />

61. Холленсен Свен. Глобальный маркетинг (перс. Сангл.). Минск,<br />

2004.<br />

62. Черенков В. И. Международный маркетинг. Санкт-Петербург,<br />

2003.<br />

63. Шив Ч. Д., Хаймен Д. Курс МБА по маркетингу. М., 2007.<br />

64. Эванс Дж., Берман Б. Маркетинг. М., 1990.<br />

65. Drown N., Wilbour D., Mathews J. Problems in Marketing. N.Y.,<br />

1961.<br />

450<br />

gamomcemloba `universali~<br />

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 22 36 09, 8(99) 17 22 30<br />

E-mail: universal@internet.ge

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!