I materiali da costruzione di Pompei - Vesuvioweb
I materiali da costruzione di Pompei - Vesuvioweb
I materiali da costruzione di Pompei - Vesuvioweb
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
termine greco: “Altera est quam εµπλεκτον appellant, qua etiam nostri rustici<br />
utuntur. Quorum frontes poliuntur, reliqua ita uti sunt nata cum materia<br />
conlocata alternis alligant coagmentis. Sed nostri celeritati studentes,<br />
erecta conlocantes frontibus serviunt et in me<strong>di</strong>o farciunt fractis separatim<br />
cum materia caementis. Ita tres suscitantur in ea structura crustae, duae<br />
frontium et una me<strong>di</strong>a farturae”.194<br />
Questa definizione dell’opus caementicium, inteso come incrollabile muro<br />
portante, va comunque sfumata; esistono infatti molti e<strong>di</strong>fici nei quali i<br />
muri presentano la suddetta struttura tripartita, ma il riempimento dei quali,<br />
lungi <strong>da</strong>ll’essere il supporto essenziale, è costituito <strong>da</strong> un miscuglio <strong>di</strong> pietrame<br />
sommariamente legato <strong>da</strong>ll’argilla (cfr. Fig. 68). È questo il caso della<br />
maggior parte degli e<strong>di</strong>fici <strong>di</strong> <strong>Pompei</strong>, l‟architettura dei quali è in prevalenza<br />
anteriore all‟età imperiale: i compatti paramenti rivestiti <strong>da</strong> un triplice<br />
intonaco <strong>di</strong> eccellente qualità fungono <strong>da</strong> armature rigide permanenti e impermeabili<br />
per l‟assai me<strong>di</strong>ocre muratura interna. Quest’ultima si deteriora<br />
solo se crollano le coperture, che a loro volta provocano la caduta degli intonaci,<br />
con la conseguente infiltrazione <strong>di</strong> umi<strong>di</strong>tà.<br />
Nei muri <strong>di</strong> scarso spessore il composto <strong>di</strong> malta e pietrisco è relativamente<br />
omogeneo, e il muratore può <strong>di</strong>stribuire agevolmente a mano le pietre<br />
nel legante; quando la struttura è <strong>di</strong> <strong>di</strong>mensioni maggiori, il muratore inserisce<br />
alternativamente malta e pietre, costipando poi il tutto per renderlo<br />
coerente. Allora sono visibili all’interno dei muri gli strati regolari risultanti<br />
<strong>da</strong> questa messa in opera alternata (si ve<strong>da</strong>no ad esempio i casi <strong>di</strong> II, 1, 2;<br />
VI, 14, 44; VIII, 22, dove peraltro l‟orizzontalità degli strati è piuttosto approssimativa).<br />
È ragionevole supporre che nel corso <strong>di</strong> queste operazioni <strong>di</strong><br />
costipazione i muratori avessero l‟accortezza <strong>di</strong> far uso <strong>di</strong> casseforme, per<br />
contenere i paramenti la cui presa non era ancora ultimata. Tale uso risultava<br />
però costoso e complicato insieme, e perciò sembra che i costruttori abbiano<br />
fatto ricorso alla pestatura interna soprattutto per i monumenti <strong>da</strong>i<br />
muri molto spessi, contenuti entro paramenti in opera quadrata o in mattoni<br />
<strong>di</strong> una certa lunghezza, che potevano resistere ai colpi e alle compressioni<br />
delle operazioni <strong>di</strong> costipazione. Il risultato, qualunque<br />
194 VITRUVIO, De Arch., II, 8, 7.<br />
21