Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko - Hejmo

mezlonge aŭ mallonge, laŭplaĉe.
Ekfrotaj konsonantoj
La ekfrotaj sonoj C, Ĉ kaj Ĝ tre similas al sinsekvoj de samlokaj eksplodaj kaj frotaj sonoj: TS,
TŜ kaj DĴ. Tiuj sinsekvoj ekzistas nur en kunmetitaj vortoj: tut-simple, dat-ŝanĝo, kased-ĵurnalo.
Estas tamen diferenco inter tiaj sinsekvoj kaj veraj ekfrotaj konsonantoj. En TS, TŜ kaj DĴ oni
povas (sed ne devas) elparoli la eksplodan sonon kun plena rompo de la baro. En C, Ĉ kaj Ĝ la
baro neniam estas plene rompata. Estus eraro elparoli ekz. C kiel plenan T + plenan S. Alia
diferenco estas, ke C, Ĉ kaj Ĝ kondutas kiel memstaraj unuoj en la lingvo. Ili aperas ofte kaj en
plej diversaj pozicioj: ĉu, laĉo, eĉ, centro, eco, scias k.t.p. Kontraste la malofta sinsekvo DZ
(ekz. edzo), kiu estas kvazaŭ voĉa C, estas en Esperanto sinsekvo de du konsonantoj, kaj oni
ĉiam povas elparoli D kaj Z aparte (en rapida elparolo oni tamen plej ofte elparolas kunece,
ekfrote). Ankaŭ la maloftegaj KĤ (muzikĥoro), PF (pfenigo) kaj BV (Zimbabvo) estas sinsekvoj
de samlokaj (aŭ preskaŭ samlokaj) eksplodaj kaj frotaj sonoj. Oni povas ilin elparoli ĉu aparte,
ĉu kunece (ekfrote). (Iafoje oni trovas nekunmetitajn vortojn kun TS, ekz. *tsetseo*,
*Pitsburgo*, kaj *Potsdamo*°. Normalaj Esperantaj formoj estas ceceo, Picburgo° kaj
Pocdamo°.)
Duonvokaloj
La duonvokaloj J kaj Ŭ estas laŭ la elparola maniero vokaloj: ili estas farataj sen baro de la
aerfluo. Sed ili rolas en la lingvo kiel konsonantoj. Ili estas ĉiam mallongaj, kaj neniam povas
ricevi akcenton. Duonvokalo ĉiam aperas kune kun vera vokalo, kaj sin apogas al tiu vokalo en
la elparolo.
La duonvokalo Ŭ aperas normale nur en la sinsekvoj AŬ kaj EŬ. La sinsekvoj OŬ, IŬ kaj UŬ
estas fremdaj al Esperanto. Okaze oni vidas vortojn kun OŬ, sed por preskaŭ ĉiu OŬ-vorto
ekzistas preferinda alternativo sen OŬ: poŭpo (prefere pobo), toŭfuo (prefere tohuo). IŬ kaj UŬ
neniam aperas.
La Fundamento de Esperanto diras, ke "Ŭ estas uzata nur post vokaloj". Escepto estas la
Fundamenta liternomo ŭo. Ekzistas ankaŭ sonimitoj kiel kŭaks kaj ŭa, sed ili ne estas veraj
vortoj ("Neoficialaj vortetoj"). Vortoj, kiuj en iuj aliaj lingvoj havas komencan aŭ
postkonsonantan Ŭ-sonon, havas en normala Esperanto la sonon V: akvo, kvar, lingvo,
Gvatemalo, Vaŝingtono, sandviĉo, visto k.t.p. Iafoje Esperanto havas U: Eduardo, Ruando,
tualeto, trotuaro.
Iuj volas uzi Ŭ en ĉiaj pozicioj. Ili kreas vortojn, kiuj havas komencan aŭ postkonsonantan Ŭ:
*Gŭatemalo*, *ŭato*, *ŭesto* k.s. Tiaj vortoj estas eraraj, oni uzu Gvatemalo, vato° kaj
okcidento. (En PIV troviĝas ankaŭ la superflua formo uesto = okcidento, kaj apud oriento PIV
havas ankaŭ eosto. Oni uzu nur okcidento kaj oriento. Pri la PIV-a formo vatto vidu Specialaj
elparolaj reguloj.)
Se oni uzas Esperantajn literojn por proksimume transskribi la sonon de alilingvaj vortoj (ekz.
propraj nomoj), oni povas uzi Ŭ pli libere: Ŭakajama (Wakayama, Japana urbo), Ŭinĉestr
(Winchester, Angla urbo), Ŭoŝingtn (Washington). Tiam tute ne temas pri Esperantaj vortoj, kaj
neniuj Esperantaj reguloj validas. Sed se oni plene Esperantigas, oni ne povas tiel uzi Ŭ:
Vakajamo°, Vinĉestro°, Vaŝingtono. Vidu ankaŭ "Ne-Esperantaj vortoj - elparolo" kaj "Ne-
Esperantigitaj nomoj".
26