Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko - Hejmo

advokato kaj sekretario estas uzataj de kelkaj kiel viraj vortoj, de aliaj kiel neŭtraj. Konfuzo
regas ankaŭ pri vortoj, kiuj finiĝas per ...ulo, ...ano, ...isto, ...estro, ...anto, ...into, ...onto, ...ato,
...ito kaj ...oto, pri popolaj vortoj kiel Anglo, Italo, Ĉino, kaj Hindo, pri la vorto amiko k.t.p.
Plej ofte oni rutine aldonas la sufikson IN al neŭtraj vortoj, se oni parolas pri ino, kvankam tio
principe ne necesas. Aliflanke ĉe multaj neŭtraj vortoj oni ofte ne montras virseksecon, eĉ kiam
tio teorie estus bezonata. Oni kontrastigas inter ekz. bovo kaj bovino, koko kaj kokino, Ĉino kaj
Ĉinino, Svedo kaj Svedino, kuracisto kaj kuracistino, lernanto kaj lernantino k.t.p., tiel ke bovo,
koko, Ĉino, Svedo, kuracisto kaj lernanto ŝajnas viraj. Tiam la kunteksto (kontrasto kun ina
vorto) momente donas viran signifon al vorto, kiu per si mem estas neŭtra. Tio estas eble
mallogika, sed tre praktika. Temas pri ekonomia esprimomaniero. En multe-nombro tamen tiaj
vortoj restas neŭtraj. Bovoj, kokoj, Ĉinoj, Svedoj, kuracistoj, lernantoj k.t.p. normale inkluzivas
kaj virojn kaj inojn. Ne necesas aldoni la prefikson GE. Efektive nur ĉe la multe-nombra formo
oni povas klare vidi, ĉu temas pri neŭtra aŭ vira radiko. Firme viraj radikoj neniam estas uzataj
sensekse en multe-nombro. Vortoj kiel patroj, knaboj, onkloj kaj bokoj ĉiam montras nur virojn
aŭ virbestojn.
Sed multaj firme neŭtraj vortoj, ekz. homo, persono, infano, parenco, membro, pasaĝero,
demokrato, turisto, besto, formiko, muŝo..., apenaŭ iam estas uzataj virsekse. Oni ne parolas pri
ekz. homo kaj homino, persono kaj personino, infano kaj infanino, celante, ke homo, persono kaj
infano estu komprenataj vire.
Vidu ankaŭ la sufikson UL, pri eventuala sekso de UL kaj aliaj sufiksoj.
Evoluo
La signifo de radiko ne estas ŝtone fiksita. La lingvo povas evolui, kaj ankaŭ fakte evoluas kaj
ŝanĝiĝas. Multaj vortoj, kiuj antaŭe estis uzataj preskaŭ ĉiam kun vira signifo, estas nun pli kaj
pli uzataj kun neŭtra signifo. Precipe ĉe profesioj la evoluo de la modernaj socioj ĉiam pli kreas
bezonon de vortoj sekse neŭtraj. Sed estas evidente, ke tiu evoluo ne povas trafi ĉiujn vortojn.
Firme viraj vortoj kiel patro, viro, knabo, sinjoro, reĝo k.a. neniam ŝanĝos sian signifon. Ili estas
kaj restos viraj. Same ŝajnas, ke neniuj inaj vortoj iam ŝanĝiĝos.
Ĉiu plene rajtas daŭrigi la tradician kvazaŭ-viran uzadon de neŭtraj vortoj, sed ĉiu ankaŭ rajtas
uzadi neŭtrajn vortojn plene sensekse. La du manieroj uzi la neŭtrajn vortojn ne vere konfliktas
inter si. Ili ambaŭ baziĝas sur la propraj signifoj de la koncernaj vortoj, kaj estas ambaŭ logikaj
kaj konformaj al la reguloj de la lingvo. Temas simple pri personaj preferoj, ĉu insisti pri sekso
aŭ ne. Por iuj personoj sekso ne estas nepra kaj grava informero, por aliaj ĝi tre ofte estas.
Ĝenerale estas konsilinde neniel provi ŝanĝi, reformi aŭ modifi la seksan signifon de radikoj, por
kiuj la uzado kaj signifo estas stabilaj kaj klaraj - tio ja nur pliigus la konfuzon! Sed en ĉiuj
okazoj, en kiuj la signifo estas malklara, neunueca aŭ ŝanceliĝanta, ŝajnas konsilinde doni al la
radiko neŭtran signifon.
Seksa diskriminacio
Multaj opinias, ke Esperanto diskriminacias virinojn, ĉar multaj vortoj estas baze viraj. Sed
rigardante la ĉi-antaŭajn listojn oni vidas, ke plej multaj vortoj estas (aŭ almenaŭ povas esti)
sekse neŭtraj. Diskriminacia estas en tiuj okazoj ne la lingvo, sed la lingvouzantoj. Pri la firme
viraj vortoj estas alia afero, sed oni memoru, ke la uzado de ina sufikso estas nur gramatika
afero. Zamenhof vivis en socio, kiun regis viroj, kaj tio postlasis spurojn en lia lingvo, sed la
42