22. somatosensorische baansystemen en lesies - Stichting ITON

Door de hergroepering van vezels in de plexus hoort bij één achterwortel een ander huidgebied dan bij één perifere zenuw. Deze
gebieden heten dermatomen (zie 20) en zijn op het schema voorgesteld door de grote halve ovalen rechts. Dermatomen
overlappen als regel 50% of meer; vooral op de extremiteiten is de overlap groot. Tastgebieden overlappen sterker dan
pijngebieden.
Lesie 3: bij een lesie van één achterwortel is er geen totaal verlies van de sensibiliteit maar alleen een verandering of vermindering
in één dermatoom. De tastzin is in een kleiner gebied gestoord dan de pijnzin. Ook hier zien we vaak hyperpathie resp. allodynie.
Schema 20 geeft meer informatie over dermatomen.
4. Achterhoorn
Hier synapteren de perifere neuronen van de vitale sensibiliteit. De achterhoorn (grijze stof) bevat een netwerk van vele
interneuronen en vormt een eerste selectie en filterstation voor prikkels uit de periferie (zie verder 13 en 23).
Lesie 4: bij een heftige schok van het ruggemerg door een trauma (bijv. van de nek: contusio cervicalis posterior, ernstige
whiplash) ontstaat een sterke hyperpathie in de bijbehorende dermatomen. Kennelijk is de werking van het interneuronennetwerk
zodanig verstoord dat lichte prikkels versterkt worden doorgegeven (selectieve uitval van inhiberende interneuronen?).
5. Centrale grijze stof
Hier kruist het tweede neuron van de vitale sensibiliteit en loopt naar boven in de tractus spinothalamicus aan de contralaterale
zijde.
Lesie 5: dubbelzijdige uitval van vitale sensibiliteit (zich bijv. uitend in brandwonden aan beide handen) in de bijbehorende
dermatomen (bijv. syringomyelie, centrale myelumbloedingen).
LONGITUDINAAL NIVEAU
1. Vitale sensibiliteit (groene lijnen)
Stijgt op in de tractus spinothalamicus contralateraal. Voor een deel zijn de vezels somatotopisch gerangschikt (geheel links
aangegeven): hoge segmenten mediaal, lage lateraal. Vezels uit het gelaat schakelen in een ver naar caudaal doorlopende kern, de
Nc. Spinalis N.V en voegen zich mediaal bij de andere vezels. Na schakeling in de thalamus projecteren de vezels deels
somatotopisch op de gyrus postcentralis (primaire somatosensorische schors) of naar andere hersengebieden (bijv. limbisch
systeem), deels diffuus op de gehele hersenschors. Voor de bewustwording van bepaalde vormen van sensibiliteit (bijv. secundaire
pijn) is de hersenschors waarschijnlijk niet noodzakelijk (zie ook 23).
2. Gnostische sensibiliteit (zwarte lijnen)
De perifere vezels buigen in het ruggemerg direct af naar de achterstreng (tractus cuneatus voor de arm, tractus gracilis voor het
been). Er is een strenge somatotopische rangschikking: vezels uit hogere segmenten liggen lateraal (zie geheel links). De eerste
synaptering treedt pas op in de achterstrengkernen (Nc. Cuneatus en Gracilis). Het tweede neuron kruist (de zogenaamde
sensorische decussatie) en loopt verder in de lemniscus medialis tot aan de thalamus. Vezels uit het gelaat voegen zich na
schakeling in de Nc. Princeps N.V hierbij. Na schakeling in de thalamus (laterale kernen) projecteren de vezels somatotopisch op
de gyrus postcentralis.
NB: Er bestaan ook somatotopische projecties op andere plaatsen in de hersenen (zgn. multipele representatie). Uit recent
onderzoek is gebleken dat de sensibele projectiegebieden in de schors kunnen wijzigen door training (plasticiteit, zie 17). Tevens
worden ook andere schorsgebieden direct bereikt (bijv. de motorische schors). Op de schors zijn het been mediaal, het gelaat en de
hand meer lateraal geprojecteerd. Nauwkeurig voelende lichaamsdelen hebben hierbij een relatief groot schorsgebied. De
‘misvormde’ homunculus rechtsboven geeft dit weer.
NB: Steeds lager gelegen delen in de Nc. Spinalis van de N.V (vitale sensibiliteit) blijken te corresponderen met van mediaal naar
lateraal verlopende concentrische ringen in het gelaat! (Zie ook 20.)
Overige lesies (roze raster, rood genummerd)
6. gnostische uitval beide benen
7. vitale uitval, contralateraal, beginnend enkele segmenten onder de lesie (de kruising ‘kost’ enkele segmenten)
8. syndroom van Brown-Sequard: eenzijdige ruggemergslesie: homolateraal uitval gnostisch en motoriek, contralateraal uitval
vitaal (zie ook 26)
9. lateraal medulla oblongata-syndroom: vitale uitval gelaat homolateraal (kern: segmentaal), lichaamshelft contralateraal (baan:
longitudinaal). Hemianalgesia alternans
10. uitval sensibiliteit gelaatshelft
11. uitval vitale en gnostische sensibiliteit in gelaat en lichaam, beide contralateraal
12. thalamus; idem 11, maar accent op gnostische stoornissen. Vaak hevige pijn en hyperpathie (allodynie) (‘syndrome
thalamique’)
13. capsula interna; idem 12. Uitval groter naarmate de lesie dieper in de capsula interna zit
14. hersenschors: uitval van vooral gnostische sensibiliteit. Hier vnl. gelaat en hand. Uitval op andere locaties kan gemakkelijk
aan de hand van de nummertjes worden afgelezen.
Ref.: A, E, F