2004-2005 nummer 1 - Thauma

More documents

Recommendations

Info

competence, or extenuating circumstances.” (FE, blz. 298). Voor Dennett is een beantwoording van deze vraag voldoende om te beslissen of sprake is van wilsvrijheid. Om dit te kunnen beslissen is echter de aanvullende vraag nodig: bepaalt men zelf hoe men handelt? Dennett problematiseert dit onvoldoende; voor hem gaat het erom dat sommigen beseffen hoe ze handelen; een langzaam bij de mensheid gerijpt inzicht is bepalend. Weten hoe men handelt betekent echter niet dat men zelf af had kunnen wijken van de handeling. Men handelt immers (in dit geval) op grond van de rede en de afweging is al gemaakt als men handelt. Dennett’s strategie, om het zelf zodanig uit te breiden dat alle afwegingen op grond van een vrije wil plaatsvinden, is hier zonder succes. Hiervoor zou, door de rede als onderdeel van het zelf te kenmerken, een beroep gedaan moeten worden op zelfwetgeving, die niet inzichtelijk is. Het is dus van belang wilsvrijheid van bewegingsvrijheid te onderscheiden. De aanwezigheid van bewegingsvrijheid bij de mens kan afgeleid worden uit het feit dat men af kan zien van een handeling die men aanvankelijk wilde verrichten. De aanwezigheid van wilsvrijheid is hiermee evenwel niet gegeven, omdat voor een demonstratie hiervan aangegeven zou moeten worden hoe men zijn wil zelf bepaalt. Het is misschien onmogelijk, dit aan te tonen; in elk geval slaagt Dennett er niet in dit te doen. Hij behandelt de kwestie zelfs in de verkeerde volgorde: “If you want to be free, you must take responsibility.” (FE, blz. 292). Het antwoord op de vraag hoe men op grond van een vrije wil verantwoordelijkheid op zich zou kunnen nemen, de vraag waar het juist om gaat, blijft echter achterwege. Deze inhoudelijke problemen plagen Dennett en zorgen ervoor dat ik me niet bij de belangrijkste conclusies kan aansluiten. Positief is wel dat hij niet dogmatisch te werk gaat en ‘Conrad’ introduceert, een personage dat objecties presenteert waar Dennett op ingaat. (Met betrekking tot de vraag in hoeverre Dennett de objecties werkelijk overweegt en niet slechts datgene presenteert wat hij al verdisconteerd heeft en wat zijn theorie, doordat deze zo explicieter wordt, overtuigender naar de lezer zou kunnen maken, geef ik hem het voordeel van de twijfel.) Ook uit andere elementen blijkt dat hij voorzichtig te werk gaat, hetgeen te prijzen valt (en ook een eerste voorwaarde is wanneer men een wijsgerig vraagstuk op zich [16] THAUMA 2004-2005 NUMMER 1 neemt). Ondertussen is deze voorzichtigheid niet steeds aanwezig. Zijn onkritische houding ten aanzien van de evolutietheorie, die overtuigende maar geen zekere resultaten oplevert, verzwakt zijn beschouwing. Ten slotte kan Dennett’s aparte stijl niet onbelicht blijven. Het is op zichzelf niet alleen acceptabel maar zelfs te prijzen dat een boodschap op een begrijpelijke manier overgedragen wordt, maar dit mag niet ten koste gaan van de inhoud. Dennett benadert de kwesties veelal op te luchtige wijze, waarbij hij graag gebruik maakt van voorbeelden uit films en stripboeken. Het aangename van zijn populaire schrijfstijl is dat men op soepele wijze kennis maakt met zijn denkbeelden, maar deze benadering zorgt er wel voor dat hij zich vaak te gemakkelijk kwijt van de taak die hij op zich genomen heeft en de kwesties niet diepgravend genoeg onderzoekt. Freedom evolves is een interessant boek voor degene die zich wil oriënteren op het onderwerp van de wilsvrijheid en een aantal hiervoor relevante vragen uitvoerig behandeld wil zien; Dennett neemt als compatibilist een genuanceerde positie in. Hij slaagt er echter niet in zijn doel te bereiken en aan te tonen hoe een vrije wil zich (evolutionair) heeft ontwikkeld; daarvoor blijft zijn benadering te veel op de oppervlakte. Literatuur D.C. Dennett, Freedom evolves. New York: Viking, 2003. D.C. Dennett, Darwin’s dangerous idea. Londen: Allen Lane, 1995. Noten 1 Ik noem dit zo, omdat Dennett zelf ook determinist is, maar het bestaan van een vrije wil ermee verenigbaar (compatibel) acht. Een Engelse versie van deze bijdrage verschijnt in juni 2005 in het Australasian Journal of Philosophy (vol. 83).
INTERVIEW FILOSOFIE MET SOCIALE CONSEQUENTIES Hans-Peter van Burg en Deborah Klaassen Interview met prof. dr. Pauline Kleingeld “Alleen te eten is voor een filosoof heel slecht”, staat in de Antropologie van Kant. Wat dat betreft is de filosofe Pauline Kleingeld het geheel met hem eens. Ze ziet filosofie als een discipline van een aantal mensen die proberen over een aantal belangrijke vragen meer helderheid te verschaffen. “Dat moet je niet in je eentje willen doen, want dat kan helemaal niet.” Sinds 1 september 2004 is ze hoogleraar aan de Leidse faculteit der Wijsbegeerte. “Volgende week krijg ik misschien zelfs een bureau,” zegt Kleingeld lachend. “Ik hoop dat ik coherent ben, ik heb al de hele dag hard gewerkt en vergaderd.” Zij combineert dit jaar namelijk haar hoogleraarschap met een Fellowship aan het Netherlands Institute for Advanced Studies (in Wassenaar), waar zij een boek afrondt over 18 e eeuwse discussies over wereldburgerschap ofwel “cosmospolitanisme”. Haar onderzoek aan de Universiteit Leiden wil ze vooral richten op rationaliteit. Binnen de westerse filosofische traditie bestaat al heel lang een debat over de vraag of de praktische rede enkel het vermogen is om middelen bij onze doelen te verzinnen, of dat de rede ook zelf invloed kan hebben op de doelen die we ons stellen. Velen verdedigen alleen de eerste opvatting, met Hume die stelde dat de rede slechts de slaaf van de passies is, en tegen deze puur instrumentele opvatting van rationaliteit verzet Kleingeld zich. “Natuurlijk zijn er mensen die geld geven aan goede doelen uit eigenbelang, om een betere kans te maken als presidentskandidaat bijvoorbeeld. Ik heb mijn argumenten nog niet in detail uitgewerkt, maar ik vermoed dat het wijsgerig te verdedigen is dat mensen ook uit echt ethische redenen moreel kunnen handelen, dat wil zeggen zonder dat daar zelfbelang bij komt kijken.” Ze vertelt dat Kant ook al bestreed dat dat enige vorm van praktische rationaliteit is. Kant is een oude interesse van Kleingeld. Al tijdens haar studie in Leiden vond ze het leerzaam zijn systeem te doordenken. Zij promoveerde in Leiden met een proefschrift [17] THAUMA 2004-2005 NUMMER 1 waarin ze de rol analyseerde van Kants opvattingen over geschiedenis voor zijn theoretische en praktische filosofie. Haar leeropdracht in Leiden is de praktische filosofie en haar geschiedenis vanaf de vroegmoderne tijd. “Praktische filosofie is dat deel van de filosofie dat te maken heeft met het menselijk handelen. Ik vind ethische en politieke kwesties erg belangrijk.” Dat het praktische filosofie is wil overigens niet zeggen dat het ook meteen praktisch toepasbaar is. “Natuurlijk hoop je dat je filosofische verheldering uiteindelijk sociale consequenties heeft. Maar het gaat mij vooral ook om de filosofie zelf.” Ze wilde zich echter niet alleen met het bestuderen van historische teksten bezighouden. In ’87 is ze daarom voor het eerst naar Frankfurt gegaan. Daar leerde ze de hedendaagse discussies over rationaliteit kennen tijdens de colleges van Jürgen Habermas. Er kwamen heel veel mensen op zijn colleges af, de meeste probeerden Habermas echter te weerleggen. “Dat leverde fantastische discussies op. Ik was op dat moment vooral nieuwsgierig, ik kwam gewoon om colleges te volgen,” geeft Kleingeld toe. “Habermas is echt een heel inspirerend filosoof. En hij is niet alleen iemand die achter zijn bureau zit en goede boeken schrijft, hij kan ook in een groep goed debatteren.” Twee weken nadat ze haar dissertatie over Kant in Leiden inleverde kon ze in 1993 aan de slag aan de Washington University in St. Louis. Daar is ze doorgegroeid tot universitair hoofddocent. Toen ze in januari dit jaar in Nederland terugkwam, merkte Kleingeld dat ze eigenlijk wel wilde blijven. De aantrekkelijke baan als hoogleraar lonkte en ze had goede herinneringen aan Leiden. Als ze zich bezighoudt met de geschiedenis van de westerse wijsbegeerte werkt ze graag van twee kanten. Enerzijds houdt ze zich met de discussie van toen bezig en verdiept ze zich in hoe er toen werd geargumenteerd. Anderzijds wil ze dat later koppelen aan de hedendaagse discussies. Dat heeft ze bijvoorbeeld gedaan in een recente paper over Kant. Hij wordt vaak gezien als de vader van de volkenbond. Kant ziet de volkenbond volgens haar echter als een
Page 1 and 2: COLOFON Thauma Blad voor de Faculte
Page 3 and 4: HET EERSTEJAARSWEEKEND ’04 VANUIT
Page 5 and 6: die bijna allemaal over toneelstukj
Page 7 and 8: INTERVIEW OVER DROOGKLOTEN EN EEN R
Page 9 and 10: opheffen van de slavenwet en de vra
Page 11 and 12: Werdegang zur Philosophie Als ik he
Page 13 and 14: was geweest) - zijn paspoort probee
Page 15: Als men het laat bij een eenvoudige

2004-2005 nummer 1 - Thauma

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?