1. Vast - Gemeente Arnhem

De voorzitter van de gemeenteraad
ten De behoeve voorzitter van
de gemeenteraad
commissiebehandeling
Onderwerp: Nota van Randvoorwaarden Oostelijk Centrumgebied
Geachte voorzittter,
Wij willen u graag op de hoogte brengen van ons besluit dat wij:
1. Vastgesteld hebben de Nota van Randvoorwaarden 2009 inclusief bijbehorende gewijzigde
grondexploitatie Oostelijk Centrumgebied (voorheen Centrum Oost) alsmede kennis hebben
genomen van de grondexploitaties in voorbereiding voor de overige deelgebieden in het Oostelijk
Centrumgebied;
Aanleiding
De ontwikkelingsvisie Centrum Oost is19 juli 2004 door de raad vastgesteld als kaderstellend
document voor de ontwikkeling en uitvoering van het plangebied Centrum Oost. Gelet op de omvang
van de opgave vergt dit een meerjarige inspanning; de ontwikkelingsvisie gaat uit van een tijdshorizon
van 2020. Vanwege de grote betekenis voor de stad, de complexe opgave en de gevraagde
meerjarige inzet, is het project gerekend tot de zogenaamde strategische projecten in de stad.
De ontwikkelingsvisie is gepresenteerd als een product waarop gedurende langere tijd wordt
voortgebouwd.
In 2008 is gestart door het stedenbouwkundig bureau B+B om de Nota van Randvoorwaarden (NvR)
Oostelijk Centrumgebied (OCG) op te stellen.
Het resultaat is een NvR welke voor de verschillende deelgebieden in het Oostelijk Centrumgebied, t.w.:
Fluvium Noord, SB complex, Fluvium Zuid, Rijnwijk, Connexxion, HGM en Mosaik stedenbouwkundige en
planologische randvoorwaarden bevat.
De gemeente zal de regie voeren bij de ontwikkeling van het Oostelijk Centrumgebied. De marktpartijen
zijn hierbij aan zet om op basis van de NvR de stedenbouwkundige plannen te ontwikkelen. Hierbij zal de
NvR door de gemeente als contractstuk en toetsingskader voor de ontwikkeling van dit woon-werkgebied
worden gebruikt.
Op basis van de, door de marktpartijen, op te stellen stedenbouwkundige plannen zal de gemeente de
bestemmingsplannen opstellen.
De NvR is in samenwerking met gemeentelijke diensten tot stand gekomen en voor de gebieden Fluvium,
SB complex en Rijnwijk in overleg met Volkshuisvesting tot stand gekomen en is goed ontvangen in de
welstandscommissie waar het geheel door B+B is toegelicht. Vooruitlopend op de afronding van de NvR
is deze inhoudelijk ook besproken met SOKAS (Stichting OKA Services) betreffende de omliggende
bedrijven en met wijkplatform het Broek en commissie Rijnwijk. In januari 2009 heeft een algemene
informatiebijeenkomst over de NvR plaatsgevonden. Het plan is daarbij enthousiast door partijen
ontvangen.
Eusebiusbuitensingel 49 • Postbus 99 • 6800 AB ARNHEM
Telefoon 026 - 3773333 • Fax 026 - 3773450 • E-mail: Gemeente@Arnhem.nl
Datum : 20 oktober 2009
Ons kenmerk : 2009.0.089.637
Zaaknummer : 2009-10-00632
Contactpersoon : L.R. Berrevoets
Doorkiesnr. : 026-3774833
DIENST
STADSONTWIKKELING

Datum: 20 oktober 2009
Ons kenmerk: 2009.0.089.637
Zaaknummer: 2009-10-00632
De NvR is continu getoetst aan de vastgestelde grondexploitaties (o.a. Fluvium Noord, Fluvium Zuid) en
de grondexploitaties in voorbereiding (overige deelgebieden). De financiële consequenties hiervan zijn
onderstaand weergegeven:
Grondexploitatie Oostelijk Centrumgebied
Voor de locaties waar de gemeente een grondpostitie heeft zal de gemeente de grondexploitatie voeren.
Kosten van verwerving, bouw- en woonrijp maken zijn voor rekening van de gemeente. Daarnaast
ontvangt de gemeente de opbrengst uit de grondverkoop. Investeringen in de bouwexploitatie vinden
plaats door derden.
Het resultaat van de grondexploitatie Oostelijk Centrumgebied bedraagt met het vaststellen van de NVR
0,6 mln. Dit is nagenoeg gelijk aan de herziening van van 31-12- 2008 (FJP 2008).
De grondexploitatie Oostelijk Centrum Gebied is hieronder weergegeven.
Begroting Grondexploitatie Oostelijk Centrum Gebied (in mln)
Omschrijving t/m 2008 2009 en verder totaal
verwerving/inbrengwaarde/beheer € 7,7 € 5,7 € 13,4
voorbereidende kosten € 1,0 € 14,5 € 15,5
civiele werken € 0,4 € 3,6 € 4,1
overige kosten € 0,0 € 2,1 € 2,1
plankosten € 1,3 € 1,8 € 3,1
rente € 0,9 € 2,7 € 3,6
kosten stijging € 0,0 € 2,8 € 2,8
onvoorzien € 0,0 € 0,8 € 0,8
Totaal kosten € 11,3 € 34,0 € 45,4
gronduitgifte € 1,7 € 21,5 € 23,2
bijdrage/subsidies/overig € 12,5 € 7,4 € 19,9
opbrengsten stijging € 0,0 € 3,4 € 3,4
Totaal opbrengst € 14,2 € 32,3 € 46,4
saldo eindwaarde 31-12-2019 € 1,1
saldo contante waarde 01-01-2009 € 0,6
Openbare ruimte
Door de transformatie van Oostelijk Centrumgebied naar een nieuw stedelijk gebied is aanpassing en
vernieuwing nodig van de (hoofd) infrastructuur. In de grondexploitatities van de gemeente en ook binnen
de particuliere exploitaties wordt rekening gehouden met een evenredig aandeel in deze kosten. Dekking
vanuit aanliggende projecten is echter niet toereikend. Bij de provincie is een subsidieaanvraag in
procedure van 3,0 mln. Hiermee kan de 1 e fase van de hoofdinfrastructuur worden uitgevoerd.
Voor de tweede fase (o.a. Rietgrachtstraat en Nieuwe Kade) is vervolgens nog aanvullende dekking
nodig.
Grondexploitatie in voorbereiding (Connexxion en HGM/van Amerongen)
Deze locaties worden pas op langere termijn ontwikkeld: ruim na 2015. Afhankelijk van de ontwikkelingen
in de woningmarkt en de vraag naar kantoren zullen deze locaties verder geoptimaliseerd moeten worden
en/of aanvullende dekking worden gezocht.
Eusebiusbuitensingel 49 • Postbus 99 • 6800 AB ARNHEM
Telefoon 026 - 3773333 • Fax 026 - 3773450 • E-mail:
Gemeente@Arnhem.nlEusebiusbuitensingel 49 • Postbus 99 • 6800 AB ARNHEM
Telefoon 026 - 3773333 • Fax 026 - 3773450 • E-mail:
Gemeente@Arnhem.nlEusebiusbuitensingel 49 • Postbus 99 • 6800 AB ARNHEM
Telefoon 026 - 3773333 • Fax 026 - 3773450 • E-mail: Gemeente@Arnhem.nl
DIENST
STADSONTWIKKELING

Datum: 20 oktober 2009
Ons kenmerk: 2009.0.089.637
Zaaknummer: 2009-10-00632
Particuliere ontwikkelingen
De locaties Coberco en Nieuw-Rijnwijk worden door particuliere partijen ontwikkeld. De kosten van de
gemeente voor planbegeleiding en aanpassingen aan de infrastructuur alsmede de kosten voor de
stedenbouwkundige toetsing aan en bewaking van de uitgangspunten als genoemd in de NvR komen
voor rekening van de ontwikkelende partij.
Tot slot
Wij hopen u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd over de stand van zaken rond de Nota van
Randvoorwaarden van het Oostelijk Centrumgebied.
Hoogachtend
het college van burgemeester en wethouders van Arnhem,
de secretaris, de burgemeester,
Bijlage: Nota van Randvoorwaarden Oostelijk Centrumgebied 2009
Eusebiusbuitensingel 49 • Postbus 99 • 6800 AB ARNHEM
Telefoon 026 - 3773333 • Fax 026 - 3773450 • E-mail:
Gemeente@Arnhem.nlEusebiusbuitensingel 49 • Postbus 99 • 6800 AB ARNHEM
Telefoon 026 - 3773333 • Fax 026 - 3773450 • E-mail:
Gemeente@Arnhem.nlEusebiusbuitensingel 49 • Postbus 99 • 6800 AB ARNHEM
Telefoon 026 - 3773333 • Fax 026 - 3773450 • E-mail: Gemeente@Arnhem.nl
DIENST
STADSONTWIKKELING

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
NOTA VAN RANDVOORWAARDEN Oostelijk Centrumgebied 2009
Vastgesteld B&W Arnhem, 20 oktober 2009
2

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
INHOUDSOPGAVE
1 Inleiding 05 6 Randvoorwaarden deelgebieden 57
2 Context 07 6.1 Inleiding 57
6.2 Rijnwijk 57
2.1 Situering locatie 07 6.3 Fluvium Noord +Zuid/SB Complex 63
2.2 Landschap 07 6.4 Connexxion 69
2.3 Waterstructuur 07 6.5 HGM/Van Amerongen 75
2.4 Verkeersstructuur 09 6.6 Mozaïek 81
2.5 Openbare ruimte 09
2.6 Bebouwingsstructuur 09 Colofon 84
2.7 Milieu 11
3 Projectgebied 13
3.1 Historie 13
3.2 Stedenbouwkundige structuur 13
3.3 Deelgebieden 13
4 Opgave 17
4.1 Inleiding 17
4.2 Erfgoed 17
4.3 Milieu 17
4.4 Economie 23
4.5 Wonen 25
4.6 Branding 25
4.7 Coberco 27
4.8 Programma 27
5 Oostelijk Centrum Gebied 31
5.1 Inleiding 31
5.2 Interpretatie opgave 31
5.3 Hoofdstructuur 35
5.4 Verkeer 37
5.5 Bebouwingsstructuur 39
5.6 Waterfront Nieuwe Kade 41
5.7 Hoge gebouwen 41
5.8 Openbare Ruimte 43
5.9 Bijzondere gebouwen met
specifiek programma 47
5.10 Randvoorwaarden Oostelijk
Centrumgebied 49
3

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
4

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
1 INLEIDING
Aan de rand van het stadscentrum ten oosten van de John Frostbrug aan de Rijn ligt een gebied dat zich in de 20e
eeuw ontwikkelde tot industriële stedelijke uitloper. In dit perifere gebied vonden meerdere, elders moeilijk
plaatsbare functies zoals de gasfabriek op Fluvium een plek. Zo ontstond een bonte verzameling van functies zonder
noemenswaardige samenhang. Ruimtelijk gezien is het een pluriform amorf gebied. De gemeente Arnhem ziet in dit
gebied kansen voor het ontwikkelen van een centrumstedelijk milieu met een voorlopige werknaam ‘Oostelijk
Centrum Gebied’. Het Oostelijk Centrum Gebied vormt de overgang tussen binnenstad en het oostelijk gelegen
bedrijventerrein. Arnhem heeft in 2004 een ontwikkelingsvisie opgesteld (vastgesteld 19 juli 2004). De visie schetst
een perspectief voor de ruimtelijke en programmatische invulling van het gebied tot 2020 en is bepalend voor de
verdere uitwerking. Aangezien de druk van incidentele ontwikkelingen toeneemt, heeft de gemeente behoefte aan
een document waarmee ze regie kan voeren over de transformatie van het gebied. Deze Nota van Randvoorwaarden
Oostelijk Centrum Gebied biedt een stedenbouwkundig casco waarmee de gemeente haar regierol kan vervullen. De
gemeente heeft bij het opstellen van dit document nauw samengewerkt met de belangrijkste marktpartij in het
gebied, de woningcorporatie Volkshuisvesting.
Bij het tot stand komen van de nota van randvoorwaarden is een aantal stappen doorlopen. Met een selectie mensen
uit de gemeente en direct en indirecte betrokkenen is eerst de ‘brand’ (identiteit) van het gebied bepaald en is
gekeken naar de meest passende doelgroepen. Vervolgens heeft Bureau B+B uit Amsterdam op basis van deze ‘brand’
een aantal stedenbouwkundige scenario’s opgesteld. Na besprekingen met bewoners / bedrijven uit het gebied en
een toets op economische haalbaarheid en milieu is één voorkeurscenario uitgewerkt tot een stedenbouwkundig
casco.
Het stedenbouwkundig casco heeft de status van nota van randvoorwaarden. Deze nota van randvoorwaarden geeft
een missie en regels voor verder ontwikkeling van het Oostelijk Centrumgebied. Het document is uitdrukkelijk
bedoeld als middel om regie te voeren bij de uitwerking van deelgebieden.
Op basis van de nota van randvoorwaarden zullen, per deelgebied, stedenbouwkundige plannen worden opgesteld.
Deze stedenbouwkundige plannen zullen getoetst worden aan de nota van randvoorwaarden en zullen tevens dienen
voor de vervolgens op te stellen bestemmingsplannen.
Uitgangspunt is dat de stedenbouwkundige plannen door externe ontwikkelaars zullen worden opgesteld en door de
gemeente zullen worden getoetst. Harde randvoorwaarden zijn opgenomen in de gekleurde pagina’s in dit boekwerk.
De “witte“ pagina’s zijn een onderbouwing en een toelichting op de visie. Ze beschrijven de visie en wat de
achterliggende gedachten zijn die hieraan ten grondslag hebben gelegen.
Deze nota biedt een raamwerk voor de stedenbouwkundige invulling. De uitwerking in het referentieplan is indicatief.
Binnen de contouren van deze nota is er flexibiliteit om in te spelen op veranderende (markt)omstandigheden. Deze
nota vormt de aanzet om te komen tot een stedenbouwkundig plan. In de vervolg fase worden de navolgende
producten opgesteld. Voor de hoofdstructuur wordt een beeldkwaliteitplan opgesteld. Opdrachtgever hiervoor is de
gemeente. Daarnaast wordt er per deelgebied een beeldkwaliteitplan gemaakt. Deze dient als leidraad voor de
verdere architectonische uitwerkingen en de uitwerking per veld van de openbare ruimte. Nadat de
stedenbouwkundige plannen zijn uitgewerkt wordt er per deelgebied een bestemmingsplan opgesteld.
Het verdient aanbeveling om naast dit document een begeleidingsteam of supervisor aan te stellen zodat de grote lijn
niet uit het oog verloren raakt. De uitwerking van een aantal deelgebieden kan nog geruime tijd op zich laten
wachten. Dit kan leiden tot gewijzigde voorstellen. Een begeleidingsteam of supervisor kan in dit soort situaties
vanuit de basisgedachte van het casco creatief omgaan met de randvoorwaarden.
De nota begint in hoofdstuk 2 met een korte beschouwing over de context van het Oostelijk Centrumgebied.
Hoofdstuk 3 gaat specifiek in op het projectgebied. In hoofdstuk 4 volgt een beschouwing over de opgave. Hoofdstuk
5 gaat over het Oostelijk Centrum Gebied als geheel, de hoofdstructuur en de bijbehorende randvoorwaarden.
Daaropvolgend behandelt hoofdstuk 6 de deelgebieden afzonderlijk. Ieder deelgebied wordt afgesloten met de
randvoorwaarden voor verdere uitwerking.
5

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
6

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
2 CONTEXT
2.1 Situering locatie
Het plangebied ligt tussen de Nieuwe Kade (Rijn), de John Frostbrug, Boulevard Heuvelink en de Van
Oldenbarneveldtstraat. Het Oostelijk Centrum Gebied ligt als schakel tussen het centrum binnen de singel en het
industrieterrein Arnhem Noord. In de andere richting grenst het aan het Spijkerkwartier en de Rijn. De Rijn biedt het
als centrum stedelijk te ontwikkelen gebied een ongekende ruimte en dynamiek. Behalve de blauwe rivier ligt er aan
de zuidoever een groene rivier die wordt begrensd door een rand van hoog opgaande bomen. Aan de noordoever van
de Rijn liggen de hoge en de lage kade. De kades bieden een kans om de stad aan het water te binden met één
doorgaande boulevard. Het Oostelijk Centrum Gebied ligt op steenworp afstand van het centrum, maar wordt
ruimtelijk gescheiden door de verhoogde aanlanding van de John Frostbrug. De ontmoeting van binnenstad, singel en
Rijn ter plaatse is niet helder.
Het gebied heeft drie entrees. In het zuidoosten waar de Westervoortsedijk naar het noordenoosten afbuigt ligt straks
de oost-entree. Aan de rivierzijde ter plaatse functioneert nog een zichtbepalend overslagbedrijf. Het bedrijf ligt in
de binnenbocht van de rivier en beëindigt de Rijnkade. De locatie maakt nog geen deel uit van de ontwikkeling van
het Oostelijk Centrumgebied. Komend vanuit het zuiden over de John Frostbrug vormt het waterfont de tweede
entree van het gebied en even ten noorden aan het Airborneplein ligt de noord-entree.
2.2 Landschap
Arnhem ligt op de overgang van het hoog gelegen zandige Veluwemassief en het lage rivierdal van de Rijn met zijn
klei-afzettingen. De overgang is op de afbeeldingen goed te zien in het reliëf en de vegetatie behorend bij de Veluwe
en het vlakke open, natte landschap behorend bij de rivier. De eerste nederzettingen zijn op de randzone van hoog
naar laag ontstaan. Het Oostelijk Centrum Gebied ligt in het lage, natte dal en is om die reden pas aan het begin van
de 20e eeuw ontwikkeld. Rond 1700 heeft Arnhem een vestingwerk met grachten aangelegd om de stad. Hieruit is de
voor Arnhem zo kenmerkende ‘Groene Singel’ ontstaan. Ten oosten van de Singel, boven de rivierdijk verandert het
landschap in de polder ’t Broek. De polder heeft een rationele planmatige hydrologische opzet. Deze opzet is mede
bepalend voor de verdere ontwikkeling van het oostelijk gebied. De Westervoortsedijk vormt de scheidslijn tussen de
polder en het voormalige buitendijkse gebied. Het Oostelijk Centrum Gebied ligt aan de singel en over de polder en
het voormalig buitendijks gebied. Tegenover het Oostelijk Centrum Gebied ligt de groene zoom van de zuidelijke
Rijnoever.
2.3 Waterstructuur
De Rijn had in vroegere tijden een veel zuidelijker loop en speelde geen directe rol bij het ontstaan van de stad.
Arnhem is ontstaan ter plaatse van de samenkomst van de Jansbeek en de Molenbeek aan de handelswegen naar
Nijmegen, Utrecht en Duitsland. In de 16e eeuw wordt de Rijnbedding naar het noorden verlegd en komt zo dichter
bij de stad. Anderhalve eeuw later ligt er een vesting rond Arnhem. Het water uit de beken wordt in die tijd
afgevoerd via de grachten rond de vesting. De vesting en de grachten hebben plaats gemaakt voor de groene Singel
en het water is uit het zicht verdwenen. Via een ondergronds stelsel verdwijnt het beekwater onzichtbaar in de Rijn.
Oorspronkelijk stroomde er ook een beek, de Rietbeek door het Oostelijk Centrum Gebied. De Rietbeek ontspringt
nabij de ontmoeting van de Van Verschuerstraat en de Van Oldenbarneveldtstraat en wordt nu via het gemaal naast
de John Frostbrug afgevoerd naar de Rijn. De loop van de beek is in de geschiedenis door menselijk toedoen
verplaatst. Er is geen natuurlijke loop bekend. Arnhem voert beleid om beken weer zichtbaar te maken. In de
vervolgfase op de nota van randvoorwaarden zal een waterplan worden opgesteld. Hierin wordt onder andere
ingegaan op het oppervlaktewater, kwel /infiltratie, en al dan niet bovengronds zichtbaar afvoeren.
7

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
8

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
2.4 Verkeersstructuur
Met de aanleg van de ‘Groene Singel’ ontstond de unieke kans voor een (halve) ringontsluiting en het maken van
verbindingen over de rivier. Op de ring sluiten radiale wegen aan. De centrumring wordt afgemaakt door de
Weerdjesstraat. Het niveauverschil tussen aanbruggen van de Mandelabrug, de John Frostbrug en de Weerdjesstraat
belast de stad met complexe aansluitingen die veel ruimte vragen. In het oosten komt het singelverkeer en het
verkeer over de Weerdjesstraat samen op het Airborneplein. Voor het Oostelijk Centrum Gebied is de Boulevard
Heuvelink de belangrijkste aansluiting op de singel.
De belangrijkste verkeersontsluiting door het Oostelijk Centrum Gebied is de Westervoortsedijk. Het verkeersbeleid is
erop gericht om doorgaand verkeer en bestemmingsverkeer zoveel mogelijk af te wikkelen via de Westervoortsedijk,
zodat de Nieuwe Kade verkeersluw wordt. De Nieuwe Kade wordt gezien als aantrekkelijk verblijfsgebied en
promenade naar de binnenstad. Een tweede belangrijke ontsluitingsweg is de Van Oldenbarneveldtstraat ten zuiden
van de Broekstraat. De overige straten hebben een ondergeschikt verkeersbelang en vervullen hoofdzakelijk een
verblijfsfunctie.
De Westervoortsedijk wordt uitgevoerd met vrij liggende ventwegen/fietspaden en wordt de doorgaande
fietsverbinding naar het oosten van de stad. De fietsverbinding via het Airborneplein-Vlijtstraat is een tweede
belangrijke fietsroute tussen de binnenstad en de oostelijke wijken. De Nieuwe Kade leent zich voor een meer
recreatieve wandel-/fietsroute langs het water. Deze route krijgt vooral betekenis als de plannen voor een
fietsverbinding tussen de noord- en zuidzijde van de Rijn in het oostpunt van het plangebied werkelijkheid worden. Er
ontstaat dan een mogelijkheid om een recreatieve route over de Nieuwe Kade te verbinden met het uiterwaarden
landschap Stadsblokken-Meinerswijk.
2.5 Openbare ruimte
De Singel, Sonsbeek en de Rijn zijn de belangrijkste structuurbepalende openbare ruimten. De Rijnkade reikt van
Coehoorn tot de zand- en grindopslag in het oosten en heeft een enorme potentie. De betekenis van de Rijnkade kan
versterkt worden door op de uiteinden publieke ankers toe te voegen en verbindingen te maken met de groene
overkant. De ontmoeting van de Singel en de Rijnkade is nu niet helder. Dit wordt vooral veroorzaakt door de
aanwezigheid van bebouwing in de singelzone, het ontbreken van een consistente (singel)inrichting en een
onbepaalde restruimte onder de aanlanding van de John Frostbrug. De situatie kan eenvoudig versterkt worden door
de bebouwing te verwijderen, de Zocheriaanse inrichting van de singel door te zetten tot de kade en de ruimte onder
de aanlanding te voorzien van programma zodat de aanlanding een volume vormt tot de gemetselde pijler aan de
Nieuwe Kade.
De binnenstad heeft een fijnmazige openbare ruimte met binnenstadspleinen. De openbare ruimte wordt binnenkort
verrijkt met een nieuwe insteekhaven. De insteekhaven koppelt het centrum aan de rivier en kan als anker gezien
worden aan de Rijnkade. Ook in het Oostelijk Centrum Gebied ligt een kans om een koppeling met de rivier te maken
en een publiekstrekker te situeren ter plaatse van de huidige zand- en grindopslag.
2.6 Bebouwingsstructuur
Arnhem is opgebouwd uit een middeleeuwse binnenstad binnen de Singel en de Rijn met uitbreidingswijken zoals het
Spijkerkwartier (1850) en het Heuvelinkkwartier (1925) en naoorlogse uitbreidingen op de lager gelegen gronden zoals
’t Broek. De middeleeuwse binnenstad heeft een fijnkorrelige structuur met veel smalle straatjes. De binnenstad
heeft een krachtig kernwinkelgebied, heeft een sterk horecaprogramma en biedt cultuur. Het centrumgebied heeft
een regionale betekenis. Er is veel activiteit in de publieke ruimte. De uitbreidingswijken van rond 1900 zijn ruimer
en groener van opzet. De woonfunctie domineert in deze wijken. In het Broek zijn vooral bedrijven en goedkopere
woningen gebouwd. De oostelijke gronden zijn aan het einde van de 19e eeuw gebruikt voor industriële ontwikkeling.
Het spoorwegenemplacement is hierin een belangrijk structuurbepalend element. Behalve de wegenstructuur is er
weinig ruimtelijke structuur.
9

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
10

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
2.7 Milieu
Industrieel werklandschap
Het gebied maakt van oudsher deel uit van het werklandschap van industrieterrein Arnhem Noord. Op dit terrein
heeft de zwaardere bedrijvigheid zijn plek. Het industrieterrein is gezoneerd, waarbij de juridisch planologische
grens van het gezoneerde terrein nu over het grootste deel van het Oostelijk Centrum Gebied ligt. De bijbehorende
geluidzone (50 dB(A)-contour) strekt zich uit tot in het centrum. De invloed van de oude industriële activiteiten doet
zich nog steeds gelden, bijvoorbeeld in de slechte bodemkwaliteit ter plaatse van het voormalige gasfabriekterrein.
Dit zet druk op de herontwikkelingsmogelijkheden. De bedrijvigheid in (zoals Connexxion) en om het gebied
beïnvloedt het leefklimaat in het Oostelijk Centrumgebied. De werkrelatie met de Rijn is er nog steeds, bijvoorbeeld
bij watergebonden bedrijfsactiviteiten langs de oever (Zagrikon, Misty). Het Oostelijk Centrum Gebied is nu
ongepland een overloopgebied van werken en wonen. De krappe jas voor bedrijfsuitbreiding draagt bij aan het verval
tot laagwaardiger bedrijfsactiviteiten in het gebied.
Uitstraling van gebouwen, activiteiten en verkeer
Vooral de geluidbelasting van de bedrijven op het bedrijventerrein Arnhem Noord is een punt van aandacht
(industrielawaai). De oostelijke zijde van het Oostelijk Centrum Gebied wordt voor verkeer ontsloten via de Van
Oldenbarneveldtstraat en Westervoortsedijk (wegverkeerslawaai). De beperkt aanwezige openbare ruimte is vooral
verkeersruimte en kent een grote mate van verharding. Het spoorwegemplacement is één van de structuurbepalende
elementen van het industrieterrein. In het Oostelijk Centrum Gebied komen daarnaast bedrijfsgebouwen voor uit de
diverse tijdsgewrichten en met zeer wisselende functionele en esthetische kwaliteit. De gesloten terreinen zijn
grotendeels verhard. De scheepvaart op de Rijn en de havenactiviteiten hebben invloed op het gebied, zij het
beperkt, vanuit geluid, stof en externe veiligheid. Op dit moment heeft Rijnwijk nog een bijzondere planologische
status: arbeiderswoningen als bedrijfswoningen ingekapseld door bedrijvigheid, op een gezoneerd industrieterrein.
11

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
12

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
3 PROJECTGEBIED
3.1 Historie
Het plangebied behoort van oudsher tot ’t Broek, een laaggelegen nat gebied dat in tijden van hoge rivier- en
grondwaterstanden regelmatig onder liep. Verschillende beken waterden via de broeklanden af op de rivier. In deze
periode (16e en 17e eeuw) zal ook het tracé van de Broekstraat zijn definitieve plaats in het gebied hebben
gekregen. De Broekstraat zal in de oorsprong als een soort hooggelegen dijkweg zijn aangelegd. Ook de
Westervoortsedijk, onderdeel van de oude Rijndijk, is een sterk element in de oude structuur. De ligging van de
Rietbeek verandert in de loop van de tijd. Uiteindelijk zal deze in de 20e eeuw ondergronds worden gelegd.
Kort na 1797 ontstond op de latere Coberco-locatie de eerste industrie, te weten de houtzaagmolen “de Vlijt”. In
1877 presenteerde H. Heuvelink Jr. een uitbreidingsplan voor het zuidoostelijk deel van Arnhem. Deze bebouwing
heeft een min of meer gesloten karakter. De herenhuizen werden in veel gevallen in blokken van twee of zelfs meer
gerealiseerd. Naast een beperkte woonfunctie op de Boulevard werd het gebied ook gebruikt voor het aanleggen van
nieuwe industrieterreinen. Er was al enige industrie verschenen aan het begin van de Westervoortsedijk in de vorm
van de houtzagerij en de gasfabriek. Het gebied van de Weerdjes en het gebied zuidelijk van de Westervoortsedijk
zijn voormalige uiterwaardengebieden die in de 20e eeuw getransformeerd werden naar stedelijke gebieden. In 1904
presenteerde ir. W.F.C. Schaap een stedenbouwkundig plan voor onder andere het industrieterrein ’t Broek, het
spoorwegemplacement en een uitgestrekte arbeiderswijk. In 1912 werden de straten aangelegd voor de realisering
van de woonbuurt de “Van Verschuerwijk”. In 1954 besloot het bestuur van de stad tot de aanleg van een
bedrijventerrein met een spoorweg-emplacement aan de oostzijde van de stad, in aansluiting op het bestaande
slachthuis en de gasfabriek. Het terrein werd 4 meter opgehoogd. Aan de zuidzijde van de Westervoortsedijk werd
naast het bedrijventerrein een woonbuurt met arbeiderswoningen aangelegd; de Rijnwijk. Met de realisering van de
naoorlogse bebouwing halverwege de vorige eeuw en met de bouw van de stadskantoren rond 1990, maakte het
gebied een schaalsprong. Eind jaren tachtig van de vorige eeuw ontstonden plannen voor de eerste revitalisering van
het bedrijventerrein.
Voor het opstellen van de ontwikkelingsvisie 2004 zijn in het gebied diverse cultuurhistorische onderzoeken
uitgevoerd. Deze onderzoeken hebben geleid tot een cultuurhistorische waardering van objecten. De
cultuurhistorische beschouwing uit de ontwikkelingsvisie is leidend voor het opstellen van het stedenbouwkundig
casco.
3.2 Stedenbouwkundige structuur
De huidige structuur wordt bepaald door de singel, de Nieuwe Kade, Boulevard Heuvelink, de Van
Oldenbarneveldtstraat, de Westervoortsedijk en het stratenpatroon in het gebied. Ruimtelijk gezien is er een
herkenbare structuur langs het blok Boulevard Heuvelink, de Rietgrachtstraat, de Broekstraat en de Van
Oldenbarneveldtstraat. Verder biedt de kantoorbebouwing langs de Eusebiusbuitensingel enige houvast. De
ruimtelijke structuur van het overige gebied is amorf. Wegen worden begeleid door doorgaande straatgevels. De
bestaande bebouwing is divers en sluit niet aan op omringende bebouwingsstructuren. Oostelijk van de Van
Oldenbarneveldtstraat ligt een bedrijvengebied waar ook zogenaamde grote lawaaimakers in de zin van de Wet
geluidshinder zijn toegestaan.
3.3 Deelgebieden
Het gebied is opgedeeld in negen deelgebieden. Dit zijn: het Mozaïek kwartier aan de Boulevard Heuvelink, de Van
Verschuerwijk, Fluvium (noord en zuid) inclusief het SB Complex, HGM/Van Amerongen tegenover het Airborneplein,
het Connexxion terrein, het Coberco terrein met de melkfabriek, Rijnwijk en ten oosten van Rijnwijk een deelgebied
met bedrijfsbebouwing. Het Coberco terrein is al in ontwikkeling. De ontwikkeling is in de cascostudie als een
gegeven beschouwd. Het deelgebied met bedrijfsbebouwing ten oosten van Rijnwijk is (nog)niet beschikbaar voor
ontwikkeling. Dit deelgebied mist evenals veel andere deelgebieden de gewenste samenhang. Hoewel de ontwikkeling
van dit deelgebied geen deel uit maakt van de cascostudie is het zeer wenselijk dat ook dit gebied in de toekomst
passend transformeert.
13

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
14

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
3.4 Bestaande bebouwing
Connexxion
Het Connexxion terrein wordt begrensd door: de Vlijtstraat, de Remisestraat, de Rietgrachtstraat en de
Westervoortsedijk. Tussen de Eusebiusbuitensingel en de Remisestraat ligt het onlangs ontwikkelde kantorencluster
met een hoogbouwaccent in de tweede lijn. Achter het kantorencluster ligt een aantal hallen die in gebruik zijn door
Connexxion. De hallen liggen verdiept ten opzichte van de Vlijtstraat. Aan de Vlijtstraat staat nog een schoorsteen,
een rudiment uit het industriële verleden. De voorruimte van de hallen wordt gedomineerd door de in de lucht
gespannen bedrading voor trolleybussen. De horizontaal uitgestrekte hallen bieden een aangename overgang naar
het verticale gerichte kantorencluster. Aan de Westervoortsedijk staat een te behouden transformatiegebouw.
+SB Complex
Het SB Complex wordt begrensd door de Van Oldenbarneveldtstraat en de Verschuerstraat. Het complex is een aantal
keren uitgebreid met aanvullende kantoorbebouwing. Aan de zuidrand ligt een omheind station van het NUON en een
kantoorgebouw. Alleen het oude deel van het Stadsbeheer complex is van waarde.
Het deelgebieden met bedrijfsgebouwen
Het gebied wordt begrensd door de Nieuwe Kade, de Westervoortsedijk en de Veilingstraat. Het deelgebied met de
bedrijfsgebouwen bestaat uit een verzameling vrij willekeurige bedrijfsgebouwen. Ten oosten ligt de grind en
zandopslag aan de Rijn. Ten westen van het deelgebied liggen nog twee bijzondere gebouwen. Het gaat om een villa
aan de Westervoortsedijk. De witte villa past niet in het benodigde profiel van de Westervoortsedijk. Het amoveren
van deze villa ten gunste van een verbeterde verkeersfunctie van de Westervoortsedijk is in de cascostudie als een
gegeven beschouwd. Aan de Nieuwe Kade ligt het voormalig zaadpakhuis van Wijbinga. Dit is een rijksmonument en
blijft behouden.
Fluvium Zuid
De kop van het oostelijk bedrijventerrein aan de Van Oldenbarneveldtstraat is afgezoomd met een aantal nieuwe
kantoorgebouwen. Ze vormen een duidelijke wand aan beide zijde van de straat .
Van Verschuerwijk
De Van Verschuerwijk wordt begrensd door de Van Oldenbarneveldtstraat, de B. P. van Verschuerstraat, de
Rietgrachtstraat en de Broekstraat. Het is een karakteristiek arbeidersbuurtje met een binnenhof dat dateert uit
begin 1900. Het hof is op verschillende plaatsen toegankelijk door poorten. De Broekstraat is een lommerrijke straat.
Ook in de B. P. van Verschuerstraat staan bomen. Het profiel is hier echter veel smaller dan in de Broekstraat.
HGM/Van Amerongen
Dit deelgebied wordt begrensd door de Eusebiusbuitensingel, Boulevard Heuvelink, Rietgrachtstraat en de Vlijtstraat.
De bebouwing langs de Eusebiusbuitensingel en Boulevard Heuvelink is weinig opzienbarend maar wordt als gegeven
meegenomen in de cascostudie. Aan de Rietgrachtstraat ligt een brandweerkazerne. De brandweerkazerne is nog in
gebruik. Het is nog onduidelijk wanneer en/of delen van deze locatie vrijkomen voor ontwikkeling. Dit deelgebied is
wel meegenomen in de cascostudie.
Mozaïek
Mozaïek wordt begrensd door de Boulevard Heuvelink, de Van Oldenbarneveldtstraat, de B.P. van Verschuerstraat en
de Rietgrachtstraat. Aan de Boulevard Heuvelink staat een aantal waardevolle panden zoals het dubbelherenhuis op
40/42 en het Mozaïek College. Het stadsblok heeft een stevige straatwand aan de Boulevard Heuvelink. Om de hoek
aan de Van Oldenbarneveldtstraat en de B. P. van Verschuerstraat staat nog een later aangebouwd deel van het
college. Dit is een stevig te noemen gebouw voor de relatief smalle B.P. van Verschuerstraat. Aan de Rietgrachtstraat
staan grondgebonden eengezinswoningen.
Coberco
15

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Het Coberco terrein wordt begrensd door de Ooststraat, de Westervoortsedijk, de Badhuisstraat en de Nieuwe Kade.
Op het Coberco terrein staat de oude melkfabriek met zijn hoge schoorsteen. Op de hoek van de Badhuisstraat en de
Nieuwe Kade staat het gebouw met van Ginkel.
16

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
17

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
4 OPGAVE
4.1 Inleiding
Vooruitlopend op het uitwerken van stedenbouwkundige plannen voor de deelgebieden is er behoefte aan een
stedenbouwkundig casco voor het Oostelijk Centrum Gebied als geheel. Het casco heeft de status van ‘nota van
randvoorwaarden’. Het stedenbouwkundig casco geeft inzicht in de ruimtelijke en programmatische/functionele
structuur en geeft richting aan de beoogde identiteit en sfeer van het gebied. Vanuit de opgave voor het geheel
volgen de opgaven voor de verschillende deelgebieden. Voor het ontwikkelen van de identiteit en het vaststellen van
de bijpassende doelgroepen is eerst een ´brand´ opgesteld voor het gebied. Voorafgaand aan de cascostudie zijn alle
randvoorwaarden met betrekking tot het milieu verzameld in een nulmeting en is een milieustrategie opgesteld. Bij
aanvang van de studie is uitgegaan van een centrumstedelijk programma met een rijke mix aan functies. De
haalbaarheid naar de ontwikkelingsmogelijkheden van het Oostelijk Centrum Gebied als winkelgebied is nader
onderzocht. De resultaten hiervan zijn verwerkt in dit einddocument. Het casco is gebaseerd op een programma met
een financiële onderbouwing. De afweging van ambitie, kosten en opbrengsten hebben het programmavolume licht
doen stijgen.
4.2 Programma
Het ontwikkelde stedenbouwkundig casco voor Fluvium (noord, zuid en SB Complex), Rijnwijk en Connexxion is in
aanvang gebaseerd op een programma van 1700 woningen waarvan 100 woon/werkateliers en circa 60 woningen voor
de huidige Rijnwijkbewoners. Het aantal woningen voor Oostelijk Centrumgebied is gebaseerd op het programma van
1700 woningen en dichtheden passend bij een centrumstedelijk woonmilieu. Verder is uitgegaan van 14.800 m2
kantoorprogramma. Het parkeerprogramma is gebaseerd op de vigerende parkeernormering 2003-2010. Aanvankelijk
was er een sterke behoefte aan een rijke mix van programma. Uit onderzoek naar de ontwikkelingsmogelijkheden
voor het Oostelijk Centrumgebied in relatie tot andere ontwikkelingen in Arnhem blijkt echter dat er geen ruimte is
voor detailhandel met niet-dagelijks aanbod en dat er maar zeer beperkt ruimte is voor detailhandel met een
dagelijks aanbod. (BRO, 31 maart 2008). Wel is er in beperkte mate ruimte voor een aantal speciaalzaken zoals van
Ginkel. Daarnaast is er nog ruimte voor recreatief en speelprogramma in de buitenruimte.
Het Stedenbouwkundig casco is tot stand gekomen in een proces van tekenen en rekenen. Tijdens dit proces is
voortdurend een afweging gemaakt tussen programmadichtheid, ruimtelijke kwaliteit, parkeervoorzieningen en
kwaliteit openbare ruimte. Deze afweging heeft geleid tot een iets groter programma.
Met de ontwikkeling van Fluvium en Rijnwijk wordt binnenkort gestart. Het programma zoals nu is opgenomen in het
programma en de proefverkaveling is meer concreet. De gebieden Connexxion, HGM/Van Amersfoort en Boulevard
Heuvelink volgen later. Er kunnen zich in de nabije toekomst veranderingen voordoen die leiden tot nieuwe inzichten.
Deze nota biedt een raamwerk voor de stedenbouwkundige invulling. De uitwerking in het referentieplan is indicatief.
Binnen de contouren van deze nota is er flexibiliteit om in te spelen op veranderende omstandigheden.
Gedifferentieerd bouwen per locaties
De verschillende gebiedsdelen in Oostelijk Centrumgebied hebben, zoals beschreven, elk een eigen karakteristiek. Dit
is mede van invloed is op het gewenste woonmilieu. De gebieden kennen een gevarieerde samenstelling van
woningen, passend bij de karakteristiek van het gebied. Grondgebonden woningen kunnen goed als stadswoningen
worden gerealiseerd, maar vragen daarmee ook om voldoende ruimte voor een tuin of terras. De keuze van
appartementen vraagt om een zorgvuldige aanpassing op de markt, zowel qua prijsklasse, grootte, ligging e.d.
Kortom, voeg iets toe in het centrum stedelijk milieu dat elders niet of onvoldoende wordt gebouwd. Van alle
woningen wordt in ieder geval verwacht dat ze duurzaam en flexibel gebouwd worden.
18

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
19

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
4.3 Branding
Voorafgaand aan het ontwikkelen van het stedenbouwkundig casco is onder begeleiding van ECORYS Rutten
Communicatieadvies gezocht naar de gewenste identiteit van het gebied en de daarbij horende doelgroepen. Aan
deze zoektocht hebben vertegenwoordigers uit de gemeentelijke diensten, marktpartijen, makelaars, SLAK,
Volkshuisvesting en adviseurs meegewerkt. Uit een eerste verkenning zijn positieve kenmerken gedestilleerd.
- Het Oostelijk Centrum Gebied heeft een rijke mix aan functies
- Het Oostelijk Centrum Gebied is creatief en cultureel
- Het Oostelijk Centrum Gebied behoort bij de centrumrand
- Het Oostelijk Centrum Gebied ligt aan de Rijn
- Het Oostelijk Centrum Gebied heeft een industrieel verleden
Kijkend naar concurrerende stadsdelen blijkt dat vooral de kenmerken ‘creatief en cultureel’ en ‘industrieel
verleden’ kansen bieden voor de positionering van het Oostelijk Centrumgebied. Ook is er een inschatting gemaakt
van de meest passende mix van leefstijlen.
Uitgangspunt daarbij is geweest dat de huidige bewoners uit Rijnwijk als groep geherhuisvest worden in het Oostelijk
Centrumgebied. Voor het Oostelijk Centrum Gebied zijn twee nieuwe doelgroepen geselecteerd. Het gaat om
‘dynamisch individualisten en ‘ongebondenen’. De eerste groep is meer gericht op materiële status en comfort, de
tweede groep is meer gericht op creativiteit en vrijheid. Bij creativiteit en cultuur moet gedacht worden aan
startende creatieven en niet zozeer aan gevestigde creatieven (Spijkerkwartier) of de gearriveerde creatieve cultuur
(Rijnwijk). Gemeenschappelijke waarden van beide leefstijlen zijn:
- Individualistisch
- Succesvol/erkenning
- Onafhankelijkheid
- Presteren
De indruk is dat ongebondenen goed te combineren zijn met de doelgroep die voortkomt uit Rijnwijk.
De branding is samengevat in het volgende positioneringstatement:
“Arnhem Oostelijk Centrum Gebied is gevarieerd en vernieuwend. Op karakteristieke punten in de wijk gebeuren
spannende en verrassende dingen, geïnitieerd en uitgevoerd door de in het gebied wonende en werkende
ondernemende en creatieve mensen. Zij houden van de stedelijke hectiek, maar ook van de rust in de groene
beschutte hofjes. De mensen ontmoeten en inspireren elkaar in horecagelegenheden, galeries of gewoon op straat.
Het straatbeeld is afwisselend en biedt ruimte voor kunst op straat in al haar mogelijke vormen. Arnhem Oostelijk
Centrum Gebied heeft een stoere en ambachtelijke uitstraling. De oude fabrieksgebouwen passen naadloos bij de
moderne (industriële) architectuur van de nieuwe woon- en werkruimtes. Door de architectuur, de stedelijke
inrichting en de mogelijkheid tot particulier opdrachtgeverschap biedt het gebied creatieve ondernemers de ruimte
om hun dromen waar te maken.”
4.4 Wonen
Woonvisie Arnhem 2015
In de Woonvisie “Arnhem, woonstad in balans” staat de versnelling van de nieuwbouwproductie, vergroting van het
aanbod ter verbetering van de woningmarkt (meer doorstroming) en verhoging van de kwaliteit, variatie en diversiteit
in de woningvoorraad centraal. Ook wordt belang gehecht aan het particuliere opdrachtgeverschap, aangezien dit de
keuzevrijheid en zeggenschap van de woonconsument vergroot.
Masterplan Wonen-welzijn-zorg
Het Masterplan Wonen, Welzijn en Zorg voor Arnhem Noord beschrijft de ambities van de gemeente Arnhem om
ouderen op een prettige en waardige manier zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Voor het Oostelijk Centrum
Gebied gaat het om woon-zorgvoorzieningen voor ouderen, mensen met fysieke beperkingen en mensen met
psychische beperkingen. Van belang is dat met de Stadsregio Arnhem-Nijmegen is afgesproken dat het streven is om
minimaal 75% van de nieuwbouw in Oostelijk Centrum Gebied levensloopbestendig te bouwen, dat wil zeggen
20

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
geschikt voor ouderen en mensen met een lichamelijke functiebeperking. Voor scootmobielen gelden eveneens
richtlijnen.
21

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Gebiedsgerichte Uitwerking woonvisie 2010
De Gebiedsgerichte Uitwerking Woonvisie 2015 geeft aan dat voor het centrumgebied van Arnhem (waartoe Oostelijk
Centrum Gebied behoort) als geheel moet worden gestreefd naar een aandeel grondgebonden van 20%. De kansen
voor grondgebonden woningen zijn in Oostelijk Centrum Gebied groot. Met het bouwprogramma voor Oostelijk
Centrum Gebied dat is gebruikt voor proefverkaveling bij de nota van randvoorwaarden wordt dit % voor het oostelijk
centrumgebied gehaald. Bij de uitwerking van de nota van randvoorwaarden, zal onderzocht worden of een hoger %
grondgebonden woningen (per deelgebied) mogelijk is . Dit dient echter wel binnen de vastgestelde financiële
projectkaders en de ruimtelijke missie van de Nota van Randvoorwaarden te passen.
Opgave
Uitgangspunt voor elke centrumstedelijke woningbouwlocatie is dat er sprake is van binnenstedelijk wonen met een
grote diversiteit, variatie en verschijningsvorm in het woningaanbod. Het moet een plek worden met een eigen allure
en architectonische kwaliteit die uitnodigt om hier te willen wonen. Een dergelijk programma heeft vanuit de markt
gezien meer kansen om uit te groeien tot een succesvol woningproject met betere afzetmogelijkheden in de markt.
Het biedt de bewoners de gewenste keuzemogelijkheden en de beste garantie dat er een speels en gevarieerd woon,
werk en leefklimaat ontstaat waar men zich mee kan identificeren.
Oostelijk Centrum Gebied wordt gefaseerd uitgevoerd. Reden om per project voldoende flexibiliteit in het
woningprogramma vast te leggen.
In deze Nota van Randvoorwaarden is aangegeven dat het woningbouwvolume in de grootte van circa 1700 woningen
zal liggen (inclusief Cobercokwartier), waarvan ca. 35% betaalbare woningen conform de verstedelijkingsafspraken
2005-2010.
4.5 Coberco
Het Cobercoterrein is een belangrijk deelgebied in de ontwikkeling van het Oostelijk Centrumgebied. Coberco ligt pal
langs de John Frostbrug en vormt de eerste aanzet van het waterfront. Bovendien ligt er interessant industriële
bebouwing, de oude melkfabriek en het ketelhuis met bijhorende schoorsteen in het gebied. Het Cobercoterrein is
reeds in ontwikkeling genomen door AM en Ballast Nedam. Het stedenbouwkundig ontwerp maakt het stadsblok af
met een geparceleerd waterfront, een stevige gevel aan de aanlanding van de John Frostbrug en eveneens een
stevige gevel aan de Westervoortsedijk. Een deel van de melkfabriek, het ketelhuis en de schoorsteen blijven
behouden. Het stadsblok opent zich op de naar de binnenstad gerichte hoek Westervoortsedijk/Ooststraat zodat er
een informele route ontstaat naar het publieke binnengebied van het stadsblok. In het stadsblok is een
horecavoorziening en zijn toegangen naar het creatieve programma in de oude melkfabriek. Aan de oostzijde wordt
het stadsblok afgemaakt met een gesloten bouwblok van grondgebonden stadse rijwoningen aan een collectief hof.
Het ontwerp is in de cascostudie als gegeven beschouwd. De thematiek biedt voldoende aanknopingspunten. Het
geparceleerde waterfront is in Rijnwijk niet gevolgd.
4.6 Economie
Vanuit economisch beleid zijn er de nodige restricties voor het type economische activiteit dat in het gebied mogelijk
kan worden gemaakt. Door haar ligging tussen rivier, bedrijventerrein en vooral de binnenstad biedt het Oostelijk
Centrum Gebied niettemin interessante kansen om te komen tot een gemengd woon-, werk- en vrije tijdsmilieu.
Kantoren
De ruimte die in het Oostelijk Centrum Gebied geboden kan worden aan kantoren is zeer beperkt. Het
kantorenbeleid bepaalt dat in de stad uitsluitend op een select aantal strategische locaties een relatief beperkt
kantorenprogramma mag worden ontwikkeld met het oog op het huidige overaanbod aan kantoren.
Op deze algemene regel gelden enkele uitzonderingen:
22

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
- De ‘creatieve werklocaties’ die op verschillende plekken in het gebied worden ontwikkeld, zoals de
Cobercofabriek, het voormalig SB-complex en mogelijk de huidige Connexxion-locatie, oefenen ook een grote
aantrekkingskracht uit op kantoorgebonden bedrijfjes in de creatieve sector, bijvoorbeeld op het gebied van design,
23

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
nieuwe media, kunst, cultuur of architectuur. Dit gaat overwegend over sobere en relatief kleine ruimtes, waarbij
naast de prijs ook het aanbod van collectieve voorzieningen en de nabijheid van soortgelijke bedrijfjes de
aantrekkelijkheid bepalen. Daarmee zijn deze locaties niet als concurrerend te beschouwen voor meer traditionele
kantoorruimte in de stad.
- Het Oostelijk Centrum Gebied is door haar ligging en karakter bij uitstek geschikt voor bedrijven aan huis.
Kantoor aan huis is op de meeste plekken in Arnhem toegestaan op een maximum oppervlakte van 30% van de totale
woonoppervlakte. In het Oostelijk Centrum Gebied kan dit percentage in het bestemmingsplan worden opgetrokken
naar 50% van de totale woonoppervlakte. Naast het juridisch instrumentarium is de bouwvorm van een woning van
grote invloed op de geschiktheid als woon-werklocatie. Dit type woonwerkeenheden leent zich ook goed voor de
huisvesting van vrije beroepen (huisarts, psycholoog, fysiotherapeut, etc.). Dit zou dan wel in het bestemmingsplan
mogelijk worden gemaakt.
Detailhandel
Detailhandel in niet dagelijkse goederen is in het gebied niet toegestaan. Bij uitzondering kan ruimte worden
geboden aan zeer specialistische detailhandel in waren of gereedschappen ten behoeve van de kunst- of
ambachtsbeoefening. Daarnaast is productiegebonden verkoop als ondergeschikte activiteit toegestaan in ateliers.
Voor detailhandel in dagelijkse artikelen is wel enige ruimte, mits klein van schaal. Voor een supermarkt is geen
ruimte wegens ruim voldoende aanbod in omliggende wijken.
Horeca
Horeca is van grote toegevoegde waarde als ontmoetingsplaats. Dit gaat vooral op voor de vele creatieve
ondernemers die in de toekomst in dit gebied werkzaam zullen zijn. Dit effect wordt versterkt indien de horeca qua
sfeer aansluit op deze doelgroep. Daarnaast liggen er in het gebied nadrukkelijk kansen voor lunchgelegenheden ten
behoeve van de nabijgelegen werkgelegenheidsconcentraties. Gezien de goede bereikbaarheid van het gebied kan de
horeca nadrukkelijk ook een bovenwijkse functie hebben, hetgeen de kansen vergroot voor onderscheidende
horecaformules.
De horecanota bepaalt dat buiten het centrum horeca met een bovenwijkse verzorgingsfunctie aan de radialen kan
worden toegestaan (Westervoortsedijk). Voor gebiedsverzorgende horeca geldt niet een dergelijke beperking.
Vrije tijd / leisure / voorzieningen
Voorzieningen op het gebied van fitness, wellness of dans, passen op zich prima in het gebied. Het zou (eventueel bij
vrijstelling in het bestemmingsplan) mogelijk moeten kunnen worden gemaakt om een dergelijke voorziening in het
gebied toe te laten. Hierbij is het wel van belang onder welke noemer dit in het bestemmingsplan wordt opgenomen.
Deze mag niet de deur openzetten voor minder gewenste voorzieningen (bijv. een biljartcentrum met tapvergunning
onder de noemer ‘recreatieve voorziening’). Een bijzonder punt van aandacht is de groei van de passagiervaart, die
zich na aanpassing van de kade en de verplaatsing van Misti meer naar het Oostelijk Centrum Gebied zal verplaatsen.
Dit biedt kansen voor horeca en voorzieningen in de wijk om te profiteren van de komst van deze toeristen. Een
andere doelgroep kan zijn de kunst- en architectuurliefhebbers die zich tot het gebied aangetrokken voelen.
4.7 Erfgoed
In het gebied zijn een aantal aandachtspunten inzake Erfgoed, Archeologie, Monumenten en historische panden. Het
betreft:
- Onderzoeksplicht bij de vestigingswerken en de houtzagerij.
- Archeologische begeleiding van overige ontgravingen
- Vergunningplicht voor sloop, restauratie aan monumenten en beschermde stadsgezichten.
Kansen liggen in cultuurhistorie als inspiratie voor de stedenbouwkundige invulling en het beleefbaar maken van
archeologische resten, zoals bijvoorbeeld vestingwerken en de historische loop van de Rietbeek.
24

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
In het gebied zijn ten behoeve van de ontwikkelingsvisie uit 2004 cultuurhistorische onderzoeken uitgevoerd. De
gebouwen aan de Van Oldenbarneveldtstraat waarin de dienst Stadsbeheer was gevestigd, de arbeiderswoningen aan
de Broekstraat en het pakhuis van de architect Wijbinga en veel panden in de Van Verschuerwijk zijn aangewezen als
Rijksmonumenten Het dubbelherenhuis Boulevard Heuvelink 40/42 en het Mozaïek College zijn gemeentelijke
monumenten. De straatgevel van het deelgebied Mozaïek aan Boulevard Heuvelink heeft de status van
25

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Rijksbeschermd stadsgezicht. Uit cultuurhistorische analyses is verder naar voren gekomen dat gebouwdelen van
Coberco, het Ketelhuis (Westervoortsedijk 3) en de voormalige Methadonpost aan de Westervoortsedijk
cultuurhistorische waarden vertegenwoordigen. De laatste staat niet opgenomen op de tekening aangezien deze niet
behouden blijft. De Nieuwe Kade, de Rietgrachtstraat en de Westervoortsedijk maken deel uit van het oude
stratenpatroon .
Gezien de aard van de opgave is het goed om nog een aantal rudimenten te behouden. Hiertoe behoren de drie
oudste hallen van het Connexxion complex, een deel van het college aan de B.P. van Verschuerwijk en het
brandweerkazernegebouw aan de Vlijtstraat.
4.8 Milieu
Het gebied is zwaar belast met milieuhinder. De hinder bestaat voornamelijk uit geluid, luchtkwaliteit,
bodemverontreiniging en externe veiligheid.
Ten behoeve van het onderwerp milieu is een gebiedsgerichte milieustrategie opgesteld (Centrum Oost
Gebiedsgerichte milieustrategie, rapportage nulmeting, kansen, knelpunten en milieustrategie d.d. oktober 2007).
Deze strategie signaleert tegelijk dat herontwikkeling van het gebied ook een scala aan milieukansen biedt:
- herontwikkeling is tegelijk een kans voor het oppakken en afronden van bodemsaneringsoperaties in het gebied;
- in het verlengde van de branding en de beoogde uitstraling van het gebied “vernieuwend, creatief en stoer
ambachtelijk”, zijn klimaatbestendigheid en zeer vergaande energieconcepten logische uitwerkingsrichtingen;
- door verplaatsing van bestaande bedrijven uit het plangebied en verplaatsing van het (LPG-vulpunt van het)
tankstation aan de oostzijde van de Van Oldenbarneveldtstraat en bijbehorende route gevaarlijke stoffen, zullen
externe veiligheidsrisico’s en hinder van bedrijven in Oostelijk Centrum Gebied sterk afnemen en komt er ruimte voor
wonen;
- de geluiduitstraling van het industrieterrein richting het centrum kan worden ingeperkt.
Voor de invulling van de stad en milieubenadering heeft de gemeente de bestaande milieusituatie volledig in kaart
gebracht, een Gezondheidseffectscreening (GES) uitgevoerd en een milieustrategie opgesteld om in de pas van de
planontwikkeling de milieukwaliteit te verbeteren.
Geluid
De geluidbelasting wordt veroorzaakt door wegverkeer en door geluidbronnen van bedrijven binnen en buiten het
gebied (industrielawaai).
Wegverkeerslawaai:
De verkeersintensiteit langs de belangrijkste verkeersaders, Westervoortsedijk en de Van Oldenbarneveldtstraat
(gedeelte ten zuiden van de Broekstraat), zal gaan toenemen. Dit geeft geluidbelasting. Om de geluidhinder van
wegverkeerslawaai te reduceren wordt voorgesteld om stil asfalt toe te passen op de Westervoortsedijk en het
genoemde gedeelte van de Van Oldenbarneveldtstraat.
Industrielawaai:
- Het industrieterrein Arnhem Noord is gezoneerd, waarbij de juridisch planologische grens van het gezoneerde
terrein nu over het grootste deel van het Oostelijk Centrum Gebied (fig. 003) ligt. De bijbehorende geluidzone (50
dB(A)-contour) strekt zich uit tot in het centrum.
- Opgave is de zone van het industrieterrein terug te leggen op ten minste de Van Oldenbarneveldtstraat of verder op
het industrieterrein (bufferzone), waarbij de bestaande bedrijvigheid op het industrieterrein niet wordt belemmerd.
Bronmaatregelen zullen verder slechts beperkt een oplossing bieden.
- Ook dan ligt de 50 dB(A)-contour van het industrieterrein over het Oostelijk Centrumgebied, zodat rekening
gehouden moet worden met de geluidbelasting bij woningbouw. Er zijn diverse bronnen van geluid op het
industrieterrein (mogelijk) die voor een diffuse geluidbelasting zorgen, ook op wat grotere hoogte. Om de
geluidhinder van industrielawaai voor toekomstige bewoners te beperken is het noodzakelijk om niet-geluidsgevoelige
26

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
bestemmingen te situeren op belaste of daarvoor kwetsbare plaatsen of beschermende maatregelen te nemen in te
ontwikkelen bebouwing. In het algemeen kan dit geluid geweerd worden door robuuste maatregelen aan de gevels en
kan de hinder zoveel mogelijk beperkt worden door het maken van slimme plattegronden of combinaties van
bestemmingen.
27

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
28

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
- De meeste geluidbronnen afkomstig van bedrijven binnen het projectgebied worden gesaneerd. Alleen het
deelgebied bedrijven ten zuiden van Rijnwijk en het deelgebied bedrijven Fluvium Zuid blijft gehandhaafd, en wordt
– als geluidbuffer - bestemd voor lichtere bedrijfscategorieën.
- Zolang Connexxion in het gebied aanwezig blijft is ook daarvan sprake van geluidsoverlast vanuit de inrichting en
door verkeersbewegingen voor de directe omgeving. Ook de brandweerkazerne zal zolang er nog brandweerauto’s
vanuit deze locatie uitrukken een belasting blijven voor de omgeving.
- Indien noodzakelijk kan de gemeente via de Interimwet stad-en-milieubenadering besluiten af te wijken van de
geluidsnormen inzake industrielawaai tot een specifiek vast te leggen geluidniveau voor nader aan te duiden
woningen (stap 3-besluit).
- Het is gewenst, en in geval van een normafwijking vereist, om de mindere geluidkwaliteit zoveel mogelijk te
verzachten en te compenseren via nadere geluidmaatregelen en aanvullende kwaliteitsverhogende maatregelen in
het (openbaar) gebied.
Luchtkwaliteit
De luchtkwaliteit in het gebied wordt vooral beïnvloed langs de belangrijkste verkeersaders. Op dit moment zijn er
geen overschrijdingen van de grenswaarden berekend. Bij de planvorming moet rekening gehouden worden met het
‘canyon’effect: aan weerszijden van de Westervoortsedijk plaatsen van hoogbouw. Dit kan overschrijdingen van de
grenswaarden veroorzaken. In de bestemmingsplannen wordt, op basis van de definitieve plannen en bouwhoogtes, de
luchtkwaliteit getoetst.
Daarom langs Westervoortsedijk inzetten op beheersing via bebouwing (ventilatie aan achterkant) en met behulp van
groen. Het toepassen van bomen, gevelgroen en groene daken kan ter plaatse positief bijdragen aan de
luchtkwaliteit.
Externe veiligheid
In het aangrenzende industriegebied bevindt zich een LPG vulpunt. Het vulpunt en de aanrijdroute vormen een
probleem in verband met de externe veiligheid. Voor dit probleem worden brongerichte oplossingen voorgesteld
(verplaatsing van vulpunt of van het hele tankstation). Ook zijn ondergrondse gasleidingen aanwezig en een
gasontvangsstation (GOS), met bijbehorende veiligheidscontour. Hiervoor worden ook brongerichte maatregelen
voorgesteld.
Bodemkwaliteit
Het industriële verleden heeft een spoor van bodemverontreiniging nagelaten. De verontreinigingen zijn voor een
belangrijk deel al in beeld gebracht, een deel is al gesaneerd en een aantal locaties moet nog worden onderzocht. Bij
het ontwikkelen van het gebied moet rekening worden gehouden met toenemende saneringsmaatregelen en -kosten
naarmate er meer vergraven wordt of wanneer er grondgebonden woonfuncties worden toegepast.
Energie en klimaat
Bij het opstellen van het stedenbouwkundig casco is nog geen rekening gehouden met het onderwerp energie. Het is
wenselijk om tijdens de uitwerking een energievisie op te stellen voor het hele gebied Oostelijk Centrum Gebied ten
behoeve van de condities voor een optimale, samenhangende aanpak via de trias energetica: vergroting besparing,
energie-efficiency en duurzame opwekking. Invalshoeken die kunnen worden onderscheiden: zijn de warmte /
koelingbehoefte van gebouwen, de elektriciteit voor gebouwen en de energievoorziening voor de openbare
verlichting.
Ook zal in het gebied rekening moeten worden gehouden met adaptatie aan klimaatveranderingen. De gemeente
Arnhem participeert in een Europees project “Future Cities” waarin een proactieve aanpassing van stedelijke
gebieden tegen de voorspelde gevolgen van de klimaatverandering wordt nagestreefd. Vooral de stedelijke
leefomgeving en structuren zijn gevoelig voor de gevolgen van zowel te droge als te natte weersomstandigheden:
temperatuurverhoging (hitte eiland) - nattere winters (plotselinge overstromingen). Mitigerende maatregelen alleen
zijn niet voldoende om de stedelijke gebieden voor te bereiken op de klimaatverandering. We zullen aanpassingen
(adaptieve maatregelen) moeten nemen.
Aansluitend bij de branding van het gebied “vernieuwend, creatief en ambachtelijk” inzetten op collectieve systemen
voor de energievoorziening, en ook aandacht voor de klimaatbeheersing tussen en binnen gebouwen (water, groen,
koeling, zonoriëntatie e.d.).
29

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
30

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Waterhuishouding
Arnhem heeft in het verleden veel beken aan het zicht onttrokken. Het huidige beleid richt zich op het weer
zichtbaar maken van beken. In het Oostelijk Centrum Gebied leeft de wens de Rietbeek weer zichtbaar te maken.
Behalve het zichtbaar afvoeren van beekwater is er eveneens de wens om hemelwater op te vangen, te bufferen en
zichtbaar af te voeren naar de rivier. Het nog op te stellen waterplan zal hier nader op ingaan. Gekeken zal worden
wat wenselijk en mogelijk is in dit gebied.
Om de klimaatbeheersing in de gebouwen te verbeteren, hemelwater te bufferen en de leefomgevingkwaliteit te
verhogen worden waar mogelijk (platte daken) vegetatiedaken toegepast.
Vanuit de optiek van een klimaatbestendig en zo mogelijk hydrologisch neutraal bouwen, zullen alle nieuwe woningen
en bedrijfsgebouwen voor de hemelwaterafvoer niet worden aangesloten op de riolering (afkoppelen). Rekening moet
worden gehouden met de opvang en afvoer van dit hemelwater. Dit aspect zal nader aan de orde komen in het
waterplan.
Hiertoe wordt in overleg met de waterbeheerder (Waterschap Rijn & IJssel) uitvoering gegeven aan de watertoets.
Ecologie
De parkstructuur langs de singel kan doorgezet worden richting rivier.
Bomen langs de Nieuwe Kade, Westervoortsedijk, Van Oldenbarneveldtstraat en Boulevard Heuvelink zijn nu nog vrij
fragmentarisch aanwezig. Gepleit wordt voor het versterken van de boom- en groenstructuur en in het bijzonder het
versterken van de verbindingsroutes voor vleermuizen en het realiseren van groen aan de binnenzijde van de
bouwblokken.
Openbare ruimte
Bij de inrichting van de openbare ruimte is de ”gele Bundel, randvoorwaarden en kwaliteitseisen Stadsbeheer“ het
uitgangspunt. Afwijkingen hierop zijn mogelijk, hierover dienen dan afspraken te worden gemaakt met betrekking tot
onderhoud(kosten) en beheer(kosten).
31

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
32

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
33

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
5 OOSTELIJK CENTRUM GEBIED
5.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt het stedenbouwkundig casco voor het Oostelijk Centrum Gebied besproken. De daaruit
voortgekomen randvoorwaarden zijn samengevoegd op de ‘gele’ pagina’s aan het einde van het hoofdstuk.
5.2 Interpretatie opgave
Uit de branding van het gebied blijkt dat er behoefte is aan een centrumstedelijk woonmilieu met een sterke
industriële signatuur en een sfeer van ondernemen en creatieve broedplaatsen. Naast Rijnboog met de gearriveerde
cultuur en het Spijkerkwartier met de gevestigde creativiteit ziet Arnhem vooral kansen voor starters in het Oostelijk
Centrumgebied. De ongebondenen, de creatieven, zijn bij voorkeur bepalend voor de sfeer. Een eerste beschouwing
van het programma laat echter zien dat nog geen tien procent van het programma bestaat uit ateliers en
atelierwoningen. Het overige programma bestaat hoofdzakelijk uit woonprogramma en een kleine tien procent uit
kantoor bestemming. Om toch de gewenste sfeer te creëren is het van belang om het programma zoveel mogelijk te
richten op het creatieve aspect. Behalve traditioneel wonen, kan gedacht worden aan stoer/exclusief wonen, casco
wonen, wonen/werken (casco), speciaalzaken onder andere gericht op creativiteit en creatief zakelijk programma.
Het gewenste milieu kan verder alleen bereikt worden als de ‘brand’ én in de stedenbouw, én in de architectuur én in
de inrichting buitenruimte het leidend motief is.
Het noordelijk deel van het projectgebied met Mozaïek en de Verschuerwijk heeft aansluiting met het noordelijk
gelegen Spijkerkwartier. Het zuidelijke deel maakt deel uit van het oorspronkelijke industriële uitloopgebied. Het ligt
voor de hand om de overgang van stadswijk naar het meer industriële karakter als gradiënt in het casco te verwerken.
De huidige niet samenhangende amorfe stedelijke structuur moet plaats maken voor een heldere ruimtelijke
structuur. Er zijn nu grote contrasten in het gebied. De Verschuerwijk contrasteert bijvoorbeeld sterk met de
busremise van Connexxion. De grote diversiteit van bebouwing in korrel en typologie hoort bij het industriële karakter
van het gebied en wordt als kwaliteit gewaardeerd. Het Oostelijk Centrum Gebied wordt beschouwd als een
verzameling deelgebieden met een onderling sterk verschillende signatuur en thematiek.
Er is grote kwaliteitswinst te boeken in Oostelijk Centrum Gebied door vernieuwing, functiecombinatie en
intensivering. De ontwikkelingsmogelijkheden hangen sterk samen met de wijze waarop de milieubelasting in het
gebied kan worden aangepakt. Een gestructureerde aanpak van de milieusituatie schept ruimte voor hoogwaardige
gebiedsontwikkeling. De gemeente wil de mogelijkheden van Stad & Milieu daartoe optimaal inzetten.
Stad & Milieu staat voor een integrale benadering van milieu en ruimtelijke ontwikkeling, gericht op een doelmatig
ruimtegebruik en een verbetering van de leefomgevingkwaliteit.
De aanpak verloopt in drie stappen:
stap 1) vroegtijdige integratie van milieu in de ruimtelijke planontwikkeling en bronmaatregelen,
stap 2) maatwerk binnen de bestaande regels (creatieve oplossingen) en indien nodig
stap 3) een afwijking van wet- en regelgeving (hier voor geluid).
Deze benadering heeft de gemeente opgepakt door een gebiedsgerichte milieustrategie te ontwikkelen, met als
doelen: het ondersteunen van een doelmatiger stedelijk ruimtegebruik en het verbeteren van de leefkwaliteit in het
gebied. Cruciale uitgangspunten zijn:
- een aanvaardbare milieuhygiënische kwaliteit in Oostelijk Centrumgebied, passend bij de ‘stedelijke zones;
- het waarborgen van de continuïteit van de bedrijfsactiviteiten op het industrieterrein;
- de mindere milieuhygiënische kwaliteit waar mogelijk mitigeren en zo nodig compenseren door extra kwaliteit van
de leefomgeving.
De gemeente beseft dat de verwezenlijking van deze doelstellingen alleen slaagt in goede samenwerking met de
ontwikkelende partijen en de bewoners en de bedrijven in en om het gebied.
34

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
35

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
36

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
37

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
5.3 Hoofdstructuur
Het Oostelijk Centrum Gebied wordt begrensd door het industrieterrein Arnhem Noord, de Van
Oldenbarneveldtstraat, de Nieuwe Kade, de Rijn, de Eusebiusbuitensingel en Boulevard Heuvelink.
Ruimtelijke structuur
De hoofdstructuur is helder en eenvoudig. De structuur wordt bepaald door het stratenpatroon en de begeleidende
straatgevels. De straatwanden worden rond elk deelgebied afgemaakt, zodat een duidelijke begrenzing van de
profielen van het stratenpatroon, de deelgebieden en het Oostelijk Centrum Gebied ontstaat.
Aan de rivierzijde ligt de kade. De Nieuwe Kade is de belangrijkste ruimtelijke verbinding van het gebied langs de
Rijn met Arnhem en de binnenstad. De betekenis van de Rijnkade met straks de insteekhaven in het centrum en de
ontmoeting met de singel ter plaatse van de John Frostbrug wordt versterkt door de toevoeging van een plein als
publiekstrekker in Arnhem Oost. In de toekomst ligt er een kans deze te combineren met een nieuwe recreatieve
functie ter plaatse van de huidige zand- en grindopslag direct langs Rijn nabij de kop van de Westervoortsedijk.
Naast de hoofdstructuur is er ook een informele nevenstructuur. Deze nevenstructuur heeft per deelgebied een eigen
identiteit. De hoofdstructuur deelt het gebied in deelgebieden. De nevenstructuur verbindt de deelgebieden en
maakt het mogelijk te dwalen. Binnen een deelgebied en van deelgebied naar deelgebied over een continue maaiveld
met niveauverschillen.
Massa en hoogte accenten
Er is een centrumstedelijk milieu voorzien. De bebouwing langs de hoofdwegenstructuur varieert van circa 4 tot 8
lagen. In de binnengebieden komt zowel lagere bebouwing voor als incidenteel hogere bebouwing. Het gebied ligt in
een complexe hinderzone. Voor het bepalen van de juiste bebouwingshoogten is vooral voor Fluvium een zorgvuldige
afstemming vereist.
De groene singel met de Eusebiusbuitensingel, de Nijmeegseweg en het Airborneplein loopt langs de westzijde van
het Oostelijk Centrum Gebied. De 60m hoge toren van het stadskantoor bevindt zich op de tweede rang langs deze
groene structuur. Een nieuwe,toren achter de bebouwing op de hoek van de Eusebiusbuitensingel/Boulevard
Heuvelink markeert als vlaggenmast het begin van het Oostelijk Centrum Gebied. Een toren die veel goeds belooft
voor het er achterliggende Oostelijk Centrum Gebied. Samen met de Walburgisbasiliek en het Stadskantoor
omcirkelen ze het Airborneplein. Als iconen staan ze bij elkaar, maar vergenoeg van elkaar om niet met elkaar te
concurreren.
Aan de kop van de Westervoortsedijk bij de Rijn markeert een markant gebouw eveneens het begin van het Oostelijk
Centrum Gebied. Het glanzende gebouw staat fonkelend in de ondergaande zon langs de Rijn, als baken zichtbaar
voor de schippers en de stuurlui.
De geluidbelasting belast het gehele Fluvium. Er kan niet volstaan worden met een afschermende bebouwingswand
langs de Van Oldenbarneveldtstraat omdat het geluid op grotere hoogte toch het gebied binnen dringt. Bij het maken
van het stedenbouwkundig plan is maatwerk nodig met betrekking tot de oriëntatie en richting van de
gebouwvolumes om allen geluidsluwe zijdes te geven.
Identiteit
Het Oostelijk Centrum Gebied ademt straks een creatieve, industriële sfeer. Belangrijke kenmerken zijn de
afwisseling van grote volumes en kleine (fijnmazige) bebouwing, bebouwingseenheden die een herkenbaar complex
vormen, karakteristieke dakvormen met spannende binnenruimten en functionele en informele openbare
buitenruimten.
Ieder deelgebied heeft een eigenzinnige specifieke sfeer. Samen dragen ze bij aan de herkenbaarheid van de
industriële geschiedenis van deze plek langs de Rijn.
38

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
39

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
5.4 Verkeer
Verkeersstructuur
Volgens het Arnhemse beleid en aansluitend bij het principe van Duurzaam Veilig wordt het Oostelijk Centrum Gebied
omgevormd tot een groot verblijfsgebied. De Westervoortsedijk blijft, als onderdeel van de Arnhemse
hoofdwegenstructuur, een belangrijke verkeersader door het gebied. De Eusebiusbuitensingel (Centrumring-rond), de
Boulevard Heuvelink/Johan de Wittlaan en het gedeelte van de Van Oldenbarneveldtstraat ten zuiden van de
Broekstraat, zijn eveneens verkeersaders. Dat betekent dat op de Westervoortsedijk 50 km/u de toegestane
rijsnelheid blijft en dat voor de overige wegen binnen het Oostelijk Centrum Gebied de toegestane snelheid 30 km/u
wordt. Daarbij blijft een goede bereikbaarheid van het gebied voor alle verkeerssoorten (auto, openbaar vervoer,
fiets en voetganger) het uitgangspunt.
Voor het onderdeel parkeren zal het beeld ingrijpend wijzigen. Het parkeren op straat wordt beperkt en
parkeerplaatsen worden overwegend ondergebracht in openbare en private (ondergrondse) parkeervoorzieningen in
het plangebied.
Verkeersontsluiting
Auto
Belangrijkste randvoorwaarde voor het autoverkeer is dat de Westervoortsedijk als verkeersader noodzakelijk is voor
de afwikkeling van het autoverkeer van en naar het Oostelijk Centrum Gebied. Uitgangspunt voor de
Westervoortsedijk is een verkeersprofiel met twee rijstroken, in elke richting een, en een tussenliggende ruimte die
afwisselend gebruikt wordt als opstelstrook (bij zijwegen) als middengeleider (bij oversteekplaatsen) of als ‘open
ruimte’ voor bijvoorbeeld noodhulpdiensten om het overige verkeer te kunnen passeren. Voor het oversteken van de
Westervoortsedijk worden op een aantal cruciale plaatsen veilige oversteekpunten gecreëerd voor een goede relatie
tussen noordelijke en zuidelijk gelegen delen van het projectgebied.
Eenrichtingsverkeer en doodlopende straten passen niet in de gedachten voor een heldere verkeersstructuur en
worden vermeden. Kruispunten bestaan bij voorkeur uit T-aansluitingen en anders uit overzichtelijk vorm te geven
standaardkruisingen of rotondes. Verkeerslichten worden alleen geplaatst als dit vanuit verkeersafwikkeling
noodzakelijk wordt geacht.
Openbaar vervoer
De ontwikkeling van het Oostelijk Centrum Gebied is vooralsnog niet van invloed op de huidige lijnvoering. Langs de
Westervoortsedijk komen ook bushaltes waarbij de bus op de rijbaan halteert. Ook hier geldt dat de ‘open ruimte’
gebruikt kan worden om een halterende bus te passeren. Bestaande haltes in de Westervoortsedijk worden
gehandhaafd met uitzondering van de halte tegenover de remise. Deze zal te zijner tijd komen te vervallen/worden
verplaatst naar de oostzijde van de kruising met de Badhuisstraat.
Langzaam verkeer
Fiets
De belangrijkste hoofdfietsroute loopt van het Airborneplein via de Vlijtstraat richting Presikhaaf. Andere belangrijke
fietsvoorzieningen zijn die langs de Westervoortsedijk en, meer in recreatieve zin, langs de Nieuwe Kade. Vanaf deze
routes moeten de in het gebied gelegen bestemmingen (wonen, werken, ontspanning) goed bereikbaar zijn.
Belangrijk aandachtspunt is de plek voor het stallen van fietsen (bij de woning in goede bergingen) en het parkeren
van fietsen (voor bezoekers van bewoners en de overige functies). Fietsparkeerplekken staan niet in looproutes en
bieden voldoende ruimte en veilige aanbindmogelijkheden.
Voetganger
De voetganger zal in brede zin worden gefaciliteerd met een herinrichting van grote delen in het projectgebied. Dit
gaat gepaard met het opnieuw inrichten van het overgrote deel van de openbare ruimte.
40

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Belangrijk aandachtspunt is de toegankelijkheid, waarbij ook gehandicapten en bijvoorbeeld voetgangers met
wandelwagens goed uit de voeten moeten kunnen. Aandachtspunten zijn voldoende brede trottoirs, obstakelvrije
41

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
42

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
loopstroken, rechtstreekse en korte looproutes met goede verhardingsmaterialen (vlak, stroef) en sociaal veilig
(zichtbaar, gecombineerd met ander verkeer of functies).
Parkeren
Voor de woningen en andere functies geldt dat het noodzakelijke aantal parkeerplaatsen (de parkeerbehoefte) wordt
getoetst aan de actuele parkeernormen (Parkeernota Arnhem 2003-2010). Uitgangspunt is dat het parkeren per
deelgebied steeds op eigen kavel en direct rond de randen van het deelgebied wordt opgelost.
Het parkeerregime in het Oostelijk Centrum Gebied is te onderscheiden in betaald parkeren (Eusebiusbuitensingel),
parkeren op eigen terrein en gratis parkeren. Het gratis parkeren in woonstraten zal waar nodig worden beperkt of
gereguleerd. Voor de eindsituatie zal het betaald parkeren worden uitgebreid voor in ieder geval de Badhuisstraat.
Daarnaast komen er in het gebied diverse kleinere private parkeergarages die worden gekoppeld aan de verschillende
woon- en werkfuncties. Deze parkeervoorzieningen worden niet direct op de Westervoortsedijk ontsloten, maar op
onderliggende wegen.
Het parkeren op het lage kadegedeelte van de Rijnkade zal worden aangepast aan de ontwikkelingen (versmallen
kade).
Overige verkeersaspecten
Bijzonder aandachtspunt is de bereikbaarheid voor logistiek (huisvuil ophalen, bevoorraden, aan-/afvoer functies) en
noodhulpdiensten (brandweer, ambulance en politie). Logistieke functies moeten dusdanig worden ingepast dat ze de
doorstroming van het overige verkeer niet hinderen of belemmeren. Aan- en afvoer van goederen bij bedrijven vindt
plaats vanaf daartoe speciaal aangewezen en ingerichte laad-/loszones. Laden en lossen met vrachtauto’s is vanaf de
openbare weg niet toegestaan. Voor grotere voertuigen geldt dat de verkeerscirculatie dusdanig is ingericht dat
grotere voertuigen altijd vooruitrijdend de bestemming kunnen bereiken en verlaten. Er is een ruime
keermogelijkheid en achteruit rijden door grote voertuigen wordt vermeden. De grond van dit uitgangspunt is de
verkeersveiligheid en het beperken van de kans op schades door aanrijden van obstakels in de openbare ruimte.
5.5 Bebouwing
Het stratenpatroon van het Oostelijk Centrum Gebied worden begeleid door straatgevels die zijn gesitueerd op de
rooilijn van het te bebouwen gebied. De straatgevel langs het stratenpatroon is gefragmenteerd en bestaat uit
robuuste individuele gebouwen die refereren naar het industriële verleden.
De gebouwen langs het stratenpatroon zijn onderdeel van een configuratie van bebouwingseenheden en staan parallel
dan wel loodrecht op de hoofdstructuur. Daar waar ze met hun ‘achterzijde’ aan het openbare gebied grenzen
hebben ze geen achterkant en geen achtererven. De gevels aan het openbaar gebied hebben een representatief
karakter. Alzijdige gebouwen hebben dan ook geen kopgevel wanneer de “kopgevel” naar het openbare gebied is
georiënteerd.
Gebouwen aan pleinen hebben een maat, schaal, korrel en oriëntatie die recht doet aan het plein en het plein als
zodanig verbijzonderd. De gebouwen aan het plein zijn daar waar mogelijk deels bestemd voor bijzondere functies
zoals atelierwoningen, woon- werkwoningen en horeca etc. waardoor de pleinen bijzondere plekken worden als
ondersteuning van de informele looproutes door de nevenstructuur.
De bebouwingseenheden hebben wisselende dakvormen die refereren naar oude industriële fabrieksgebouwen:
zadeldaken, zadeldaken met verschillend hellende dakvlakken, zaagtanddaken lessenaardaken of verspringend
lessenaarsdak. De bouwhoogten zijn vier tot zeven bouwlagen. Er wordt gestreefd naar variatie in korrel, dakvorm en
typologie. De detaillering en materialisatie van de gebouwen zijn gebaseerd op industriële referenties.
Elk deelgebied heeft een eigen configuratie van bebouwingseenheden of een verzameling van configuraties. Elk
deelgebied is zo, samen met de eigen informele nevenstructuur, eigenzinnig en specifiek. De compositie van
verschillende configuraties en dakvormen als coulisse naast en achter elkaar vormen de nieuwe aangezichten en de
nieuwe skyline van Oostelijk Centrum Gebied aan de Rijn. De aanzichten zijn gevarieerd bestaande uit
bebouwingseenheden met wisselende dakvormen en bouwhoogten.
43

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Er zijn vijf verschillende configuraties mogelijk. In de hiernaast weergegeven tabel zijn de hoofdkenmerken van de
configuraties weergeven.
44

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
45

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Configuratie 1: Een verzameling gebouwvolumes van 4 tot 7 verdiepingen, één familie met hoofd- en nevengebouwen,
rond een verhoogde toegankelijke collectieve binnenplaats, met variatie in schaal, richting, dakvorm en typologie,
met appartementen en grondgebonden woningen met ommuurde tuinen, met dezelfde beeldtaal, materiaal en
kleurgebruik, met gevels van baksteen.
Configuratie 2: Een carré-vormig bouwvolume van 3 tot 4 verdiepingen, met grondgebonden rijwoningen rond een
privé-binnenhof met tuinen en parkeerplaatsen, met entrees aan de informele openbare ruimte rond het carré,
zonder tuinen aan deze buitenzijde, met dezelfde beeldtaal, materiaal en kleurgebruik, met gevels van baksteen
Configuratie 3 en 4 komen in combinatie met elkaar voor en vormen zo eveneens een ‘fabriekscomplex’.
Configuratie 3 + 4: Een verzameling bouwvolumes van 4 tot 12 verdiepingen, één familie, met appartementen,
zorgappartementen, atelierwoningen of kantoren, met variatie in richting, dakvorm, bouwhoogte, en typologie, met
een verhoogd maaiveld tussen de bouwvolumes, met dezelfde beeldtaal, materiaal en kleurgebruik, met gevels van
baksteen.
Configuratie 5: Een langwerpig meanderend gebouw, functionerend als decorstuk, in horizontale (van 4 tot 8
verdiepingen, deelgebied Connexxion) of in verticale zin (van 4 tot 16 verdiepingen, deelgebied HGM/Van
Amerongen), met grondgebonden woningen of appartementen, met gevels die niet geparceleerd of gefragmenteerd
zijn, met gevels van een plaatmateriaal met een lichte kleur of afgewerkt met stucwerk, met gevels die de
langgerektheid accentueren, met variatie in ontsluitingstypologie.
In het Oostelijk Centrum Gebied woon je dus al snel uniek want er is een grote verscheidenheid aan woningen en
buitenruimten. Geen locatie is gelijk aan een andere. Er zijn bovendien veel woningen met bijzondere ruimtes onder
de kap die uitnodigen tot ‘creatief wonen’.
5.6 Waterfront Nieuwe Kade
De Rijnkade reikt van Coehoorn tot de zand- en grindopslag bij het Oostelijk Centrumgebied. De gebouwen langs de
Rijnkade bepalen het gezicht van Arnhem. Dit gezicht is heel divers, van een heel groen karakter met de nieuwe hoge
torens uit het plan van de Morales ter plaatse van Coehoorn, de relatief lage geparceleerde bebouwing aan het oude
centrum tot de ontmoeting met de Singel bij de aanlanding van de John Frostbrug, tot de zand- en grindopslag en de
haven aan de oostkant van de stad.
De skyline van het Oostelijke Centrum Gebied is een nieuwe toevoeging met een eigen identiteit.
Het waterfront ten oosten van de John Frostbrug begint met geparceleerde nieuwe bebouwing van circa 8
verdiepingen ter plaatse van Coberco. De nieuwe bebouwing aan de Nieuwe Kade ter plaatse van Rijnwijk sluit qua
bebouwingshoogte aan op het naastgelegen Coberco-complex maar refereert meer aan het industriële karakter van
het gebied. De skyline ter plaatse laat geen geparceleerd waterfront zien, maar bebouwingseenheden met wisselende
dakvormen. De Kunstfabriek (circa 20 m hoog) begrenst het plein en de oostkant van Rijnwijk. De Kunstfabriek is een
low-budget cascogebouw ten behoeve van creatieve functies, horeca en cultuur. Het gebouw functioneert als een
podium en als billboard voor het plein.
Achter de zand- en grindopslag wordt de skyline afgesloten met een groot markant gebouw op de kop van Fluvium.
De skyline verwijst naar historische industriële complexen met uit robuuste individuele gebouwen.
5.7 Hoge gebouwen
Het nieuwe silhouet van het Oostelijke Centrum Gebied wordt gekenmerkt door een compositie van verschillende
dakvormen als coulisse naast en achter elkaar. Een aantal hoge torens en gebouwen steken hier boven uit. Ze
markeren de ‘entrees’ en een aantal speciale plekken en maken het nieuwe silhouet van het Oostelijk Centrum
Gebied compleet.
De 60m toren van het Stadskantoor staat samen met de glazen toren in het deelgebied HGM/Van Amerongen in de
tweede lijn aan de Eusebiusbuitensingel. Andere hoogteaccenten zijn; de twee schoorstenen die als dunne naalden in
de lucht steken en de stalen mast bij het SB Complex, twee bakstenen stompe torens met woningen in Fluvium en op
de kop bij de Rijn, een ‘glinsterend diamant’.
46

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
47

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
5.8 Openbare ruimte
Het Oostelijk Centrum Gebied aan de Singel.
De ontmoeting van de Singel en de Rijnkade is nu niet helder. Dit wordt vooral veroorzaakt door de aanwezigheid van
bebouwing in de singelzone, het ontbreken van een consistente (singel)inrichting en een onbepaalde restruimte onder
de aanlanding van de John Frostbrug. De situatie kan eenvoudig versterkt worden door de bebouwing te verwijderen,
de Zocheriaanse inrichting van de singel door te zetten tot de kade en de ruimte onder de aanlanding te voorzien van
programma zodat de aanlanding een volume vormt tot de gemetselde pijler aan de Nieuwe Kade. De Kade beëindigt
de singel. Deze ontmoeting behoeft nadere uitwerking. Gedacht kan worden aan een verbijzondering en een
voetgangersverbinding naar de kade.
De kade als verbindend element.
Er ligt een prachtige kans om de Rijnkade als één verbindend element vorm te geven. Evenals voor de binnenstad zijn
kasseien en klinkers onderdeel van de inrichting, zodat de Rijnkade continueert richting het Oostelijk Centrum
Gebied. Alleen gecombineerd met andere materialen krijgt de Nieuwe Kade een stoerder uiterlijk. Deze wisseling in
inrichting gebeurt ter plaatse van de ontmoeting met de singel. De keerwand zal als zorgvuldig vormgegeven element
de continuering ondersteunen. Kleine voorzieningen kunnen in de keerwand worden opgenomen.
Met een nieuw plein langs de Nieuwe kade, dat uitloopt naar de Rijn, wordt het Oostelijk Centrum Gebied verbonden
met zowel de hoge als de lage kade. Wandelend vanaf het centrum en de Rijnbogen, onder de John Frostbrug door
naar het Oostelijke Centrum Gebied kom je vanzelf op het plein met de ‘Kunstfabriek’ terecht. Het is een ‘rauw’,
stoer plein met een heel andere sfeer dan Rijnboog. Het karakter is stoer en industrieel en past bij deze plek langs de
Rijn. Het is een trekker voor kunstenaars, bewoners en inwoners van Arnhem. De inrichting biedt vrijheid in het
gebruik maar creëert ook mogelijkheden voor tijdelijke kunstprojecten en stoere manifestaties. Voor het plein in de
lage kade is een skate-voorziening opgenomen.
Het stratenpatroon
De hoofdstructuur wordt mede bepaald door het stratenpatroon en de begeleidende straatgevels. De straatwanden
worden rond elk deelgebied afgemaakt, zodat een duidelijke begrenzing van de profielen van het stratenpatroon, de
deelgebieden en het Oostelijk Centrum Gebied ontstaat.
De invulling en inrichting van de straten van het stratenpatroon is door heel het Oostelijk Centrum Gebied identiek.
De inrichting is een continuering van de inrichting in de binnenstad van Arnhem.
De stoepen rond de deelgebieden langs de straten zijn door het hele Oostelijk Centrum Gebied van hetzelfde
materiaal en vormen zo een podium waarop elke deelgebied uniek is.
De kruising halverwege de Westervoortsedijk/hoek Van Verschuerwijk blijft behouden en wordt gereconstrueerd tot
een aangenaam verblijfsgebied waarbij de verkeertechnische situatie overzichtelijk blijft. De inrichting van deze
ruimte waardeert het beschermd stadsgezicht van de Van Verschuerwijk. Tevens is de informele nevenstructuur van
Fluvium is al voelbaar als begeleiding naar het binnengebied.
De straten van het Oostelijk Centrum Gebied worden begeleid door de bestaande bomen en, waar mogelijk, door een
nieuwe bomenstructuur langs de Westervoortsedijk, de Badhuisstraat en de Veilingstraat. De bomenstructuur langs de
Van Oldenbarneveldtstraat en de Nieuwe Kade wordt, waar mogelijk, versterkt.
De deelgebieden zijn autovrij en parkeren op maaiveld is hier niet toegestaan. Het parkeren gebeurt hier in
parkeerkelders. Het maaiveld erboven is maximaal 1.20m verhoogd. Het parkeren op maaiveld wordt beperkt tot
enkele locaties in de straten rond de deelgebieden.
Nevenstructuur
Naast de hoofdstructuur is er ook een informele nevenstructuur. Deze informele openbare ruimte heeft per
deelgebied een eigen identiteit.
48

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Zodra je een deelgebied binnenkomt, verandert de sfeer en de inrichting van de openbare ruimte. Weg van de drukte
van de omliggende straten met auto’s en veel verkeer, loop je de luwte en rust in van het binnengebied. Dit wordt
49

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
50

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
versterkt door een andere inrichting, die uitnodigt tot gebruik en verblijf. Elk deelgebied is anders, en geeft hier op
een ander manier ruimte aan.
Connexxion heeft een ‘roestige’ plein dat gedeeltelijk onder water loopt bij regenval, met een hemel van
kronkelende staaldraad, herinnerend aan de trolleybussen .
HGM/Van Amerongen heeft een pleintje onder een hemel van bladeren met lampionen die dansen in de wind.
In Rijnwijk loop je over kasseien die glimmen in de regen, de bomenrijen in de straatjes begeleiden je naar het grote
plein aan de Rijn. Asfalt met grafische patronen en een hemel van lampen schept de randvoorwaarden voor de beste
kunstmanifestaties en tijdelijke kunstprojecten.
In Fluvium vind je een beeldentuin onder een zee van bomen en een systeem van buizen voor de afvoer van
hemelwater boven een organische patroon van (half)verharding. Tussen de bomen is een aantrekkelijk ontspannen
informeel verblijfsklimaat gecreëerd dat sterk contrasteert met de verkeersdynamiek langs de randen en het
industrieterrein Noord.
Waterstructuur
In het Oostelijk Centrum Gebied is een reële kans om beekwater bovengronds te halen en daarmee water als
zichtbaar en verbindend element aanwezig te laten zijn in het openbaar gebied. Naast een stedenbouwkundige
meerwaarde voor het gebied heeft de beek ook een belangrijke functie bij het afvoeren van het hemelwater in het
plangebied. Hemelwater moet immers zoveel mogelijk bovengronds worden afgevoerd. In een eerste quick scan is
bekeken of het openbaar gebied in de omgeving Rietgrachtstraat-Badhuisstraat een tracé zou kunnen zijn om de beek
in aan te leggen. Technisch en hydraulisch voldoet het onderzochte tracé. Op dit moment wordt nader onderzoek
gedaan naar de exacte maat en uitvoering van de eventueel aan te leggen beek.
Er is een streven om hemelwater deels zichtbaar af te voeren. De waterafvoer kan worden benut om op een
industriële manier de informele binnengebieden met elkaar te verbinden en het verzamelde water zichtbaar af te
voeren in de Rijn. In de volgende planfase wordt een waterplan opgesteld. Daaruit zal blijken of het hemelwater
bovengronds kan worden afgevoerd.
Als sprake zal zijn van bovengronds afvoeren van regenwater dan gebeurt dit binnen het Oostelijk Centrum Gebied op
verschillende manieren.
Bij Fluvium voert een systeem van buizen het regenwater af over de Westervoortsedijk naar de open goten in
Rijnwijk. Dit systeem van buizen refereert naar industriële pijpleidingen.
Connexxion en HGM/Van Amerongen staan met elkaar in verbinding met een open goot. Beide deelgebieden hebben
een plein met een verdiept gedeelte voor de opvang van regenwater. De bassins staan tevens in verbinding met de
Rietbeek, die als overloop dient.
Kwaliteitniveau openbare ruimte
In de inrichting, materialisatie en detaillering, van de openbare ruimte wordt onderscheid gemaakt in drie niveaus.
Niveau 1 staat daarbij voor het laagste investeringsniveau en 3 voor het hoogste niveau. De extra kwaliteit is
zichtbaar in de afwerking, de detaillering en de extra aandacht voor installaties voor verlichting en tijdelijke
manifestaties en tentoonstellingen voor kunstenaars.
Onder niveau 1 valt het stratenpatroon tussen de deelgebieden: Westervoortsedijk, Van Oldenbarneveldtstraat,
Nieuwe Kade, Eusebiusbuitensingel, Boulevard Heuvelink, Badhuisstraat, Veilingstraat, Rietgrachtstraat, Van
Verschuerstraat, Vlijtstraat en de Broekstraat.
Onder niveau 2 valt alle informele openbare ruimte binnen de deelgebieden en de vijfsprong midden in het gebied.
Het plein rond de Remise in Connexxion, het gebied rond de atelierwoningen en SB Complex in Fluvium, het plein bij
de ‘Kunstfabriek’, het pleintje achter de brandweerkazerne en het plein in Coberco vallen onder niveau 3.
51

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
52

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
5.9 Bijzondere gebouwen met specifiek programma
Langs de informele openbare ruimte binnen de deelgebieden liggen gebouwen met een specifiek creatief programma:
de Melkfabriek, Ginkel gebouw, de Remise, de brandweerkazerne, de gebouwen van het SB complex en de
‘Kunstfabriek’ bij het witte pakhuis van Wijbinga.
De informele openbare ruimtes van de verschillende deelgebieden zijn op elkaar aangesloten en creëren samen een
netwerk. Zo ontstaat een secundair circuit voor voetgangers en fietsers tussen de deelgebieden die de gebouwen met
een specifiek programma met elkaar verbindt.
De gebouwen met een creatief programma zijn de parels in het Oostelijk Centrumgebied. De bestaande gebouwen
zijn hoofdzakelijk van baksteen. De nieuwe gebouwen met een creatief programma zijn qua architectuur, materiaal
en detaillering onderscheidend. De gevels zijn bijvoorbeeld van staal, glas, hout of beton. Niet van baksteen. Het zijn
uitgesproken en eigenwijze gebouwen.
53

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
54

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
55

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
5. 10 Randvoorwaarden Oostelijk Centrumgebied
56

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
57

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
58

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
59

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
60

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
61

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
62

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
63

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
64

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
6 DEELGEBIEDEN
6.1 Inleiding
In het navolgende hoofdstuk zijn de randvoorwaarden, gebaseerd op het referentieprogramma en
referentieverkaveling, van de verschillende deelgebieden opgenomen: Rijnwijk, Fluvium, Connexxion, HGM/Van
Amerongen en Mozaïek. Per deelgebied zijn de randvoorwaarden samengevoegd op de ‘gele’ pagina’s aan het einde
van de subhoofdstukken.
6.2 Rijnwijk
Rijnwijk is het deelgebied aan de Rijn naast het Coberco Kwartier. Het gebied wordt begrensd door de Badhuisstraat,
Westervoortsedijk, Veilingstraat en de Nieuwe Kade.
Het zicht over de Rijn is een extra kwaliteit. De rivier met zijn groene zoom aan de overzijde geeft een gevoel van
ruimte en vrijheid. Een van de uitgangspunten voor het ruimtelijk model is zoveel mogelijk toekomstige Rijnwijkers
te laten profiteren van dit uitzicht. Een profijt dat dus niet alleen is voorbehouden aan bewoners die op de voorste rij
wonen.
Rijnwijk is met de rivier en de kade rechtstreeks verbonden met het centrum van Arnhem. De verbinding wordt
benadrukt door een publiek plein aan de kade. Het plein biedt mogelijkheden om het gebruik van de kade als
boulevard te stimuleren. Rond het plein aan de Rijn wordt een aantal creatieve voorzieningen geconcentreerd: een
‘Kunstfabriek’ met ruimte voor horeca en een aantal ateliers. De creatieve/industriële sfeer is een basisthema voor
geheel Rijnwijk. Er is gezocht naar een ruimtelijk model dat uitnodigt tot ‘creatief’ wonen. Dit thema is bepalend
voor zowel de stedenbouwkundige opzet van de wijk, de architectuur, de inrichting van de openbare ruimte als de
beleving in de eigen woning en de ontmoeting met andere bewoners.
65

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Randvoorwaarden Rijnwijk
66

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
67

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
68

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
69

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
70

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
71

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
6.3 Fluvium Noord + SB Complex
6.3.1 Inleiding
Fluvium (Fluvium Noord+ SB Complex) is het grootste deelgebied. Het gebied wordt begrensd door de Broekstraat,
Van Oldenbarneveldtstraat en de Westervoortsedijk.
Aan de noordzijde het industriegebied Arnhem Noord en aan de zuidzijde de Westervoortsedijk. Aan de oostzijde
eindigt Fluvium in een punt aan de Rijn. Aan de westzijde grenst Fluvium aan de Verschuerwijk.
Vooral de begrenzing aan de noord- en zuidzijde zijn problematisch. Veel verkeer langs beide straten met de daarbij
behorende geluidsoverlast. Overlast van het industriegebied ’t Broek en het zicht over dit gebied is ook niet al te
schoon. Er is daarom gezocht naar een ruimtelijk model waarbij een binnengebied ontstaat met speciale kwaliteiten,
waar alle woningen aan liggen en op georiënteerd zijn. Ondanks de drukte rondom Fluvium, biedt het binnengebied
rust en schoonheid. Een gebied dat uitnodigt tot creatief gebruik door de bewoners, ondersteunt door de spannende
relatie tussen hun woning en dit tussengebied.
De bestaande gebouwen van het SB Complex krijgen een nieuwe functie, zij worden omgebouwd tot atelierwoningen
en vormen zo samen met een tweetal nieuwe gebouwen met ateliers een creatief centrum. Al deze gebouwen liggen
ook aan het groene tussengebied. Ze zijn van alle kanten bereikbaar en niet afgesloten van de rest van Fluvium. Het
groene tussengebied zorgt dat de creatieve sfeer rond de atelierwoningen tot overal in Fluvium doordringt.
De geluidbelasting belast het gehele Fluvium. Er kan niet volstaan worden met een afschermende bebouwingswand
langs de Van Oldenbarneveldtstraat omdat het geluid op grotere hoogte toch het gebied binnendringt. Er is maatwerk
nodig om alle bebouwing in Fluvium geluidsluwe zijdes te geven. Een bebouwingsbeeld is dus niet toereikend.
72

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
73

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Randvoorwaarden Fluvium + SB Complex
74

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
75

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
76

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
77

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
78

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
79

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
6.4 Connexxion
Connexxion is het deelgebied nabij het Stadskantoor. Het gebied wordt begrensd door de Remisestraat, Vlijtstraat,
Rietgrachtstraat en de Westervoortsedijk.
De huidige Remise neemt een prominente plek in naast het Stadskantoor met de 60 m hoge toren. Het is een
karakteristiek gebouw met de boogdaken en de langgerekte hallen. Samen met de bedrading voor de trolleybussen en
de hoge toren van het Stadskantoor op de achtergrond geven een speciale identiteit aan het Oostelijk Centrum
Gebied. Uitgangspunt is het behoud van een gedeelte van de hallen voor een nieuwe toekomstige creatieve functie.
De hallen functioneren tevens als buffer tussen het grote Stadskantoor en de nieuwe bouwvolumes met woningen.
Daarbij is het belangrijk dat de bouwvolumes een geborgen plein creëren rond de Remise. Een decor vormen voor de
Remise die het middelpunt vormt van Connexxion.
80

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Randvoorwaarden Connexxion
81

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
82

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
83

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
84

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
85

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
86

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
6.5 HGM/Amerongen
HGM/Van Amerongen is het deelgebied in de uiterst noordwest hoek van het Oostelijke Centrum Gebied, gelegen
nabij het Airborneplein en de Walburgisbasiliek. Het gebied wordt gegrensd door de Vlijtstraat, Rietgrachtstraat,
Boulevard Heuvelink en Eusebiusbuitensingel.
Vanaf het Airborneplein is het al reeds bestaande kantoorgebouw op de hoek van de Boulevard Heuvelink en de
Eusebiusbuitensingel het eerst zichtbaar, waarachter de rest van het Oostelijk Centrum Gebied schuilgaat. Het
Oostelijk Centrum Gebied heeft vanaf deze prominente zijde geen duidelijke entree.
Uitgangspunt voor het ruimtelijk model van HGM/Van Amerongen is een hoge toren, die als een vlaggenmast op de
tweede lijn het begin van het Oostelijk Centrum Gebied markeert. Een toren die veel goeds belooft voor het
achterliggende Oostelijk Centrum Gebied.
87

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
88

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Randvoorwaarden HGM / Amerongen
89

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
90

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
91

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
92

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
93

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
6.6 Mozaïek
6.6.1 Inleiding
Mozaïek is het deelgebied dat het dichtst is gelegen bij het Spijkerkwartier. Het gebied wordt begrensd door
Boulevard Heuvelink, de Van Oldenbarneveldtstraat, B.P. van Verschuerstraat en de Rietgrachtstraat. Dit deelgebied
is als ruimtelijk model het minst uitgewerkt. Er zijn meerder modellen onderzocht voor deze locatie en er is een
studie uit het verleden in de beschouwing meegenomen. Uitgangspunt bij alle varianten is het volledig oplossen van
het parkeerprobleem binnen het deelgebied. In de straten rond het deelgebied en aan de rand is geen ruimte voor
meer parkeerplaatsen. Dit gegeven is maatgevend voor de hoeveelheid te realiseren woningen en hun typologie,
grondgebonden dan wel appartementen.
De bebouwing aan de Boulevard Heuvelink blijft behouden. Het dubbelherenhuis, het Mozaïek College en het
poortgebouw ernaast evenals een rijtje woningen aan de Van Oldenbarneveldtstraat hebben een cultuurhistorische
waarde. Een deel van het latere gebouw van het Mozaïek College op de hoek van de B.P. van Verschuerstraat/Van
Oldenbarneveldtstraat heeft potentie voor creatieve functies. Indien het volledig gesloopt wordt zal de rooilijn van
de B.P. van Verschuerstraat twee meter naar achter komen te liggen, zodat het profiel van de Vlijtstraat ruimer
wordt.
94

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
Randvoorwaarden Mozaïek
95

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
96

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
97

Zaaknummer: 2009-10-00632
Documentnummer: 2009.0.089.666
COLOFON
Het Nota van Randvoorwaarden Oostelijk Centrum Gebied Arnhem is tot stand gekomen in samenwerking met en op
basis van bijdragen van:
Gemeente Arnhem
Leo Berrevoets
Fractie/Afdeling
SO/GO
Peter Hectors SO/SL
Tonny Slieker SO/VK
Paul van Hoof SO/PJL
Anneke Belksma SO/SL
Geert van Horck SB/SI/SPL
Noëlle Kolkman SB/
Theunis Kalsbeek SO/PJL
Jaco Kruit SO/RI
Saskia Luijmes SB/REG/PRM
Stijn Loogman SO/EZ
Marion Jeurissen SO/PJL
Jeanet Matser
Martijn van Nie
SO/RI
Gert van Putten SO/WO
Bert Tates SO/PJL
Marion Visser SB/REG/MIL
Truke de Vries FD/COM
Bureau B+B
Freek Loos stedenbouw en architectuur
Daniëlle Huls stedenbouw en architectuur
Martijn Bakker stedenbouw en architectuur
Jan Maas landschapsarchitectuur
Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur
Herengracht 252
1016 BV Amsterdam
0031 (0)20-623 98 01
www.bplusb.nl
98