Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse - Gemeente Arnhem

Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse
Een analyse van het bestuurlijk handelen van de gemeente Arnhem in
relatie tot voetbalclub Vitesse in 2000-2008
Februari 2009

Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse
Een analyse van het bestuurlijk handelen van de gemeente Arnhem in
relatie tot voetbalclub Vitesse in 2000-2008
Voorwoord 1
1. Inleiding 3
1.1 Werkwijze 3
1.2 Perspectief 4
1.3 Leeswijzer 7
2. Van aanloop tot vermeende oplossing 9
2.1 De aanloop 9
2.2 De problemen ontstaan, oplossingen worden gezocht 9
2.3 De gemeente raakt betrokken bij Vitesse 12
2.4 De gemeente bepaalt haar inzet 13
2.5 Grotere problemen bij Vitesse nopen tot alternatief voor herfinanciering 15
2.6 De weging van de uitkomsten 19
3. Situatie opgelost, of uitgestelde problemen? 23
3.1 Bestuur van Vitesse 23
3.2 De financiële situatie bij Vitesse 24
3.3 Vitesse op de politieke agenda tussen 2004 en de verkoop stadion 32
3.4 De verkoop van het Gelredome 34
3.5 Bestuurlijke verhoudingen met exploitatiemaatschappij en provincie Gelderland 35
4. Oplopende achterstanden, gebrouilleerde verhoudingen 39
4.1 Eindspel? 39
4.2 Richting surseance 41
5. Conclusies en aanbevelingen rond de beoordelingscriteria 45
5.1 Informatievoorziening aan de raad 45
5.2 Beleid 46
5.3 Plannen 48
5.4 Overeenkomsten 48
5.5 Uitvoering 49
5.6 Doelbereiking 50

6. Slotwoord 53
Bijlagen 57
Bijlage 1: Beschouwing over de geheimhouding 59
Bijlage 2: Geïnterviewde personen 61
Bijlage 3: Feitenreconstructie en tijdlijn Vitesse 63

Voorwoord
Op 17 maart 2008 kleurde de Stadhuishal geel-zwart door de aanwezige supporters van de
Arnhemse voetbalclub, terwijl de gemeenteraad debatteerde over het raadsvoorstel inzake de
surseance van Vitesse. Na een roerig debat werd besloten om een bedrag van circa € 12 miljoen af
te boeken op de aan Vitesse verstrekte lening, waardoor de voetbalclub van een faillissement werd
gered. Omdat er veel vragen leefden nam de gemeenteraad tijdens deze emotionele vergadering
de motie “Raadsonderzoek Vitesse” aan. Daarmee werd besloten om “een raadsonderzoek over het
totale reddingsplan Vitesse uit te voeren, ondersteund door een extern bureau, begeleid door een
klankbordgroep uit de gemeenteraad”. De strekking van de motie was om een breed onderzoek uit
te voeren met als doel om inzicht te krijgen in de gang van zaken rond (de uitvoering van-) het
reddingsplan Vitesse vanaf mei 2003 tot aan het raadsbesluit over de surseance.
Ruim één maand later stelde de raad de begeleidingsgroep raadsonderzoek Vitesse in bestaande
uit een brede vertegenwoordiging uit de raad:
• De heer A. Sietsma (ChristenUnie)
• De heer A.D.J. Buisman (SP)
• De heer J.B.M. Tilman (VVD)
• Mevrouw D.B.J. Kok (PvdA)
• Mevrouw E.L. Kappert (GroenLinks) 1
• De heer A.G.M. van Beers (Pro Arnhem).
Nadat zes bureaus om offerte was gevraagd heeft de begeleidingsgroep bureau Berenschot de
opdracht gegeven om het onderzoek uit te voeren. Wij danken het team van de heer R. Berndsen
voor het vele -vaak noeste- werk dat zij de afgelopen maanden hebben verricht en de gedegen en
zorgvuldige wijze waarop zij hebben gerapporteerd.
Een woord van dank past in de richting van al degenen die hielpen bij de totstandkoming van dit
onderzoeksrapport. Hierbij denk ik niet alleen aan de mensen die hun medewerking verleenden aan
de interviews, maar ook aan het college van burgemeester en wethouders en de medewerkers van
de gemeente Arnhem, die veel werk hebben verricht aan het bij dit raadsonderzoek behorende
dossier.
1 Mw. Kappert heeft 27-10-2008 haar lidmaatschap van de gemeenteraad en daarmee van de begeleidingsgroep
raadsonderzoek beëindigd
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 1

Bij de leden van de begeleidingsgroep heeft vanaf de start van het onderzoek voor ogen gestaan
om een onderzoeksrapportage uit te brengen, waarin op transparante wijze informatie aan de Raad
wordt verschaft en verantwoording wordt afgelegd naar de inwoners van Arnhem. Daarom vonden
wij het belangrijk dat het College de geheimhouding, die het op het merendeel van de
dossierstukken had gelegd, zoveel mogelijk zou opheffen. Op ons verzoek heeft het college alle
dossierstukken afzonderlijk beoordeeld en gesprekken gevoerd met Vitesse en Gelredome over
documenten met informatie, die onder een geheimhoudingsclausule was verkregen. Omdat het
dossier complex en omvangrijk is kostte dit oordeel meer tijd dan voorzien. Daardoor is de
onderzoeksrapportage uiteindelijk later dan gepland afgerond.
Uiteindelijk heeft het college op basis van de Wet openbaarheid bestuur slechts van een beperkt
aantal documenten de geheimhouding opgeheven. Daarom wordt het feitenrelaas, dat als bijlage bij
het onderzoeksrapport is gevoegd, onder geheimhouding aan de raad overhandigd. Met de
aanbieding van dit eindrapport aan de gemeenteraad is de begeleidingsgroep klaar met haar werk.
Bernard Tilman
Voorzitter begeleidingsgroep raadsonderzoek Vitesse
Februari 2009
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 2

1. Inleiding
Voor u ligt de analyse en de feitenreconstructie die wij gemaakt hebben ten behoeve van het
raadsonderzoek van de gemeente Arnhem naar de gang van zaken rondom Vitesse vanaf april 2002
tot aan het raadsbesluit van 17 maart 2008. Doel van dit onderzoek is om lessen te kunnen trekken voor
de toekomst over de juiste handelwijze van de gemeente bij het omgaan met partijen als voetbalclub
Vitesse. De onderzoeksperiode start vanaf het moment dat de gemeente een eerste geldlening aan
Vitesse verstrekt, tot aan het raadsbesluit van 17 maart 2008 over het afboeken van de lening naar
aanleiding van de surseance van Vitesse.
De vragen die centraal hebben gestaan in het onderzoek zijn de volgende:
• Wat is er precies gebeurd? Geef inzicht in de feiten en gebeurtenissen.
• Hoe is de sturing en controle op de uitvoering van het reddingsplan verlopen?
• Welke actoren hebben wanneer en hoe welke rol gespeeld?
1.1 Werkwijze
Het onderzoek is begonnen met het opstellen van een toetsingskader (zie de volgende paragraaf).
Daarin is een aantal criteria geformuleerd op basis waarvan we de gang van zaken rondom Vitesse
zouden willen gaan analyseren.
Vervolgens is een uitvoerig documentenonderzoek verricht. Daartoe is ons door het college van de
gemeente Arnhem een uitgebreid dossier van officiële vergaderstukken, correspondentie en e-mail
berichten aangeleverd. Op basis van dit dossier hebben wij een chronologische feitenreconstructie
opgesteld. Dit dossier was echter niet volledig en niet geordend aangeleverd. Dit kwam deels omdat
het dossier zich concentreerde op Vitesse en documenten rondom Gelredome alleen in het dossier
waren vervat als deze sterk verbonden waren met de gang van zaken rond Vitesse. Dat betekende
dat werkenderweg duidelijk zou worden welke stukken nog misten. De gemeente heeft vervolgens
volledige medewerking verleend aan het verschaffen van nadere stukken. Er is veel discussie
geweest over hoe om te gaan met de vertrouwelijkheid van de stukken. In de bijlagen op dit
onderzoek is hieraan een aparte beschouwing gewijd.
Tevens zijn 40 gesprekken gevoerd met betrokkenen vanuit het bestuur van Vitesse, Gelredome,
het gemeentebestuur, de gemeenteraad, de provincie en externe adviseurs. Deze gesprekken
hebben in een sfeer van vertrouwelijkheid plaatsgevonden. Deze interviews hebben de
onderzoekers achtergrondinformatie verschaft die als aanvulling en illustratie diende op de
informatie die we reeds uit de documentenstudie hadden opgehaald. In de rapportage wordt niet
herleidbaar geciteerd uit deze gesprekken.
Vervolgens is op basis van de feitenreconstructie en de gesprekken aan de hand van het
toetsingskader een analyse opgesteld. Deze analyse ligt nu voor u. Wij menen dat wij met respect
voor de belangen van alle partijen een betekenisvolle analyse van de gebeurtenissen hebben
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 3

gemaakt. In deze analyse wordt antwoord gegeven op de tweede en derde vraag, namelijk hoe de
sturing en controle op het reddingsplan is verlopen en welke actoren wanneer welke rol hebben
gespeeld. Daartoe bevat deze analyse ten eerste een samenvattende reconstructie van de gang
van zaken rondom Vitesse in de betreffende periode. Hierin wordt bondig antwoord gegeven op de
eerste vraag (wat is er precies gebeurd). Ten tweede wordt in de analyse een aantal conclusies
getrokken. Ten derde is op grond van deze analyse een aantal aanbevelingen gedaan voor de
toekomst.
Benadrukt moet worden dat de onderzoekers zich geconcentreerd hebben op de relatie tussen de
gemeente Arnhem en voetbalclub Vitesse. Echter, de dossiers van Vitesse en het Gelredome zijn
dusdanig met elkaar, en daarmee weer met de provincie Gelderland, verweven dat daar waar nodig
de onderzoekers zich tevens hebben gebogen over stukken gerelateerd aan het dossier Gelredome
en de rol van de provincie. Het is zaak hier te onderstrepen dat de partijen Vitesse, Gelredome en
provincie Gelderland zelf geen opdrachtgever, noch subject zijn van dit raadsonderzoek. Het
onderzoeksonderwerp betreft de bestuurlijk handelen van de gemeente Arnhem inzake haar relatie
met de voetbalclub.
De gemeenteraad zal op basis van de uitkomsten van het onderzoek zijn eigen afweging maken of
en hoe het gemeentebestuur aangesproken moet worden. De onderzoekers hebben de
vraagstelling zo geïnterpreteerd dat eerst en vooral een goed inzicht moest worden geboden in
hetgeen zich feitelijk heeft afgespeeld in dit dossier, maar dat daarnaast ook een beoordeling moet
plaatsvinden van de uitgevoerde sturing en controle en van de wijze waarop actoren hebben
gehandeld. Dit aan de hand van zo objectief mogelijke criteria. Vervolgens zijn enkele conclusies
getrokken op basis waarvan lessen getrokken kunnen worden voor toekomstig handelen. Daar zijn
dan ook enkele aanbevelingen voor aangereikt.
Bij de uitvoering van dit onderzoek heeft Berenschot nauw samengewerkt met verschillende
ambtenaren van de gemeente Arnhem. Wij willen hen via deze weg graag dankzeggen voor de
prettige ondersteuning en hulp. We kunnen hen hier niet allemaal noemen, maar twee mensen van
de griffie verdienen hier een speciale vermelding: Y. Hazelaar, die zich als ambtelijk secretaris van
de commissie van begin tot eind gecommitteerd heeft aan dit onderzoek, en C. Schuring die ons
uitstekend heeft ondersteund.
1.2 Perspectief
De onderzoekers hebben gebruik gemaakt van een toetsingskader (zie onder) dat ook bij
beleidsevaluaties gehanteerd wordt. Daarbij worden achtereenvolgens het gekozen beleid, de
plannen, overeenkomsten, uitvoering en de doelbereiking beoordeeld. Vele invalshoeken komen in
de analyse aan de orde, zoals de juridische, financiële, politieke, de planvorming en de governance.
Het is echter niet mogelijk alle perspectieven tegelijkertijd goed te belichten, zeker niet binnen de tijd
en de mogelijkheden die voor dit onderzoek ter beschikking zijn gesteld. De onderzoekers hebben
zich daarom bij het beantwoorden te geconcentreerd op het in de vraagstelling centraal staande
bestuurlijk perspectief van het gemeentebestuur, en dat van de gemeenteraad.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 4

Ten eerste het bestuurlijk perspectief van het gemeentebestuur (hier opgevat als het dagelijks
bestuur van de gemeente zoals dat door het college van burgemeesters en wethouders wordt
gevoerd). De onderzoekers zijn zich er zeer bewust van geweest dat de bestuurlijke werkelijkheid
meeromvattend is dan de ideale projectmanager zich zou voorstellen. De bestuurlijke realiteit is
grillig en de publieke zaak vraagt om een handelingsperspectief waarin naast het zakelijke ook het
publieke belang gediend wordt. Daarbij zijn vaak geen pasklare oplossingen voorhanden.
Simpelweg achteraf constateren dat de snelste weg van A naar B niet bewandeld is, zou hier dan
ook tekortschieten.
Ten tweede het perspectief van de gemeenteraad. Om te kunnen beoordelen of de raad op een
juiste manier heeft kunnen beslissen is het relevant te onderzoeken of de gemeenteraad over
voldoende en tijdige informatie beschikte om tot goede beslissingen te komen. De
informatievoorziening van de gemeente naar de raad heeft dan ook de bijzondere aandacht gehad
van de onderzoekers.
Toetsingskader
In dit onderzoek is een toetsingskader gehanteerd waarop de analyse over het bestuurlijk handelen
van de gemeente Arnhem in het dossier Vitesse gebaseerd is. Dit toetsingskader vindt zijn
grondslag in de wijze waarop doorgaans beleidsprocessen worden geëvalueerd.
Informatievoorziening college
Bovenstaand schema geeft de stappen in het toetsingskader weer, die hieronder nader besproken
zullen worden. Vanwege het gekozen onderzoeksperspectief en de eraan verbonden centrale
elementen in de vraagstelling gaat de aandacht in het toetsingskader specifiek uit naar de
informatievoorziening tussen college en raad. De norm die daarbij gehanteerd is, is of de
gemeenteraad voldoende op de hoogte is gehouden over genomen besluiten, over de
ontwikkelingen rondom Vitesse en Gelredome en over door de gemeente aangegane transacties,
zoals beschreven in artikel 169 lid 4 Gemeentewet. Uiteraard is er ook gekeken of de gemeenteraad
zich binnen dit dossier zelf ook actief heeft opgesteld richting het college als hier aanleiding toe
was.
De verschillende onderdelen van het toetsingskader worden hieronder één voor één beschreven
inclusief de normen die daarbij gehanteerd zijn (welke ten grondslag hebben gelegen aan de
analyse). Een dergelijk toetsingskader legt de nadruk op een bepaalde ‘beleidsrationaliteit’ die
idealiter leidend zou moeten zijn voor het handelen van de gemeente. Hoe belangrijk en wezenlijk
ook, deze rationaliteit is voor bestuurders en politici zeker niet de enige die speelt, al helemaal niet
in de relatievorming tussen gemeente en een betaald voetbalorganisatie. In deze verhoudingen
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 5

spelen opportuniteit en de onderlinge relaties ook een belangrijke rol. Daarmee is rekening
gehouden bij de weging van factoren in de analyse hierna. Hieronder worden de onderdelen van het
toetsingskader toegelicht.
Beleid
Rondom het formuleren van beleid is onderzocht of de gemeenteraad actief, tijdig en inhoudelijk
geïnformeerd is rondom kernmomenten van gemeentelijke besluitvorming, zoals de wet beoogt.
Daarbij is niet alleen gekeken naar de vraag of er daadwerkelijk informatie is gegeven, maar ook
naar de beleving van de volledigheid en tijdigheid van die informatie door de raadsleden. Daarnaast
is er gekeken naar de helderheid waarmee de gemeente beleidsdoelstellingen heeft geformuleerd
aangaande betaald voetbal in de stad en de relatie met de voetbalclub.
Plannen
Rondom de verschillende plannen die het gemeentebestuur heeft gemaakt ten aanzien van Vitesse
vallen twee belangrijke plannen uiteraard in het oog. Dat is ten eerste het reddingsplan en de
daaruit voortvloeiende raamovereenkomst, en ten tweede de verkoop van het stadion. Waar het
gaat om de uiteindelijke schuldsanering en het afboeken van de lening in 2007/2008 kan men niet
echt spreken van een voorgenomen plan.
Bij de planvorming is belangrijk dat een gemeentebestuur een transparante en weloverwegen keuze
heeft gemaakt. Daarbij hoort bijvoorbeeld het navolgbaar overdenken van alternatieve strategieën,
waarbij een afweging is gemaakt tussen de kosten, baten en risico’s die gemoeid waren met de
alternatieven. Als laatste is daarbij van belang om te controleren of de gemeente zich voldoende
heeft laten informeren en adviseren over de consequenties van haar keuzes. Criterium daarvoor is
of de gemeente voldoende gebruik heeft gemaakt van deskundigen en op basis daarvan een
correcte inhoudelijke of procedurele keuze gemaakt.
De financiële onderbouwing en uitwerking van met name het reddingsplan heeft speciale aandacht
verkregen. Wij hebben expliciet gewogen of de uitgangspunten van het (financiële) beleid van de
gemeente consistent waren en tenens of dat in lijn was met hetgeen de gemeente hierover heeft
gecommuniceerd met de raad.
Overeenkomsten
Met betrekking tot de overeenkomsten die zijn gesloten is bezien of de afspraken die de gemeente
heeft gemaakt met partijen (waaronder Vitesse en Gelredome) naar redelijkheid in het rechtsverkeer
ook gemaakt konden worden. Ook hier geldt de vraag of de gemeente zich op een deskundige wijze
heeft voorbereid en laten adviseren over de overeenkomsten. Tevens zijn de overeenkomsten
getoetst op normen zoals redelijkheid en billijkheid, zoals die van openbare bestuurders en publieke
partijen verwacht mogen worden. Specifieker is de verdeling van risico’s en zekerheden,
contractuele voorwaarden en het beginsel van goed koopmanschap in het handelen van de
gemeente onderzocht.
Daarnaast is er gekeken naar de afspraken die de gemeente al dan niet is aangegaan naast de op
schrift gestelde afspraken, zoals mondelinge toezeggingen. De mate waarin de gemeente daarin
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 6

verwachtingen heeft gewekt en de redelijkheid daarvan zijn eveneens onderwerp van toetsing
geweest. Bovendien is in de analyse de vraag meegenomen of de gemeente de raad heeft
geïnformeerd over de risico’s van haar bestuurlijke keuzes zoals vastgelegd in de overeenkomsten.
Specifieke aandacht is uitgegaan naar het bestuurlijk handelen van de gemeente inzake de
verstrekking van de lening en de schuldsanering in het licht van staatsteun. Daarbij is als norm
gehanteerd dat de gemeente het risico op ongeoorloofde staatssteun van tevoren heeft onderzocht
en afgewogen.
Uitvoering
Er is geanalyseerd of de gemeente op een juiste manier uitvoering van de getekende
overeenkomsten heeft bevorderd. Dat is gedaan door het bestuurlijk handelen van de gemeente -
daar waar relevant- te vergelijken met het handelen van een bank (inzake de lening) of een andere
zakelijke instelling cq verkopende private partij. Instrumenten die dergelijke partijen hanteren om te
zorgen dat de overeenkomsten ook daadwerkelijk worden uitgevoerd dient de gemeente dus ook te
gebruiken. Zowel als het gaat om sturing en control, maar ook als het gaat om transparantie en
governance.
Zo is nagegaan of de partijen hun informatieverplichting zijn nagekomen en of de gemeente daarop
heeft gestuurd. Of de gemeente de sturingsinstrumenten die zij tot haar beschikking had op een
juiste manier heeft aangewend, zoals het invullen van bestuursfuncties. En of de gemeente de
verschillende belangen en risico’s van de verschillende partijen heeft meegewogen in haar
beslissingen. Voor bestuurders die namens de gemeente een functie bekleden geldt dat deze een
transparante werkwijze dienen te hebben en dat dubbele belangen zoveel mogelijk voorkomen
dienen te worden. De gemeente dient haar eigen bestuurders daar aan te houden vanwege de
voorbeeldfunctie die zij namens de gemeente bekleden.
Doelbereiking
Als laatste waren vragen aan de orde in de analyse die teruggrijpen op de vraag of de in het beleid
rondom Vitesse en Gelredome aangeduide doelen ook daadwerkelijk zijn behaald, en wat de
waarde daarvan was. Daarbij is vooral bezien of de gemeente zich gehouden heeft aan de
beleidsvoornemens die zij voor zichzelf gesteld had.
1.3 Leeswijzer
Dit rapport is op hoofdlijnen chronologisch opgebouwd. In de hierna volgende hoofdstukken wordt
steeds een periode beschreven op basis van de informatie die voor dit rapport is verzameld. Een
reconstructie van feiten en gebeurtenissen op basis van stukken is vervat in bijlage 3. De
chronologische opbouw gebruiken we als kapstok om een analyse te geven van de gebeurtenissen.
Een complete analyse en daaraan verbonden aanbevelingen op basis van het hiervoor beschreven
kader volgt in het laatste hoofdstuk.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 7

Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 8

2. Van aanloop tot vermeende oplossing
2.1 De aanloop
In de jaren ’90 speelt Vitesse succesvol in de eredivisie. Vitesse heeft echter grotere ambities, die
alleen gerealiseerd kunnen worden als er in een mooier en groter stadion gevoetbald wordt.
Immers, alleen dan kunnen de exploitatiemogelijkheden toenemen. Ziedaar de motivatie om te
komen tot de bouw van het Gelredome. De bouw daarvan is in de ogen van velen ook een
fantastische mogelijkheid om de provincie Gelderland op de kaart te zetten.
Bij de opening van het stadion op 25 maart 1998 is de stemming in Arnhem uitstekend, zowel bij de
voetbalclub als bij de provincie en de bedrijven die als founders optraden. Vitesse speelt behoorlijk
voetbal, zij heeft een gezonde financiële positie, en er is een mooi stadion: zowel Vitesse als
Gelredome zien de toekomst zonnig in.
Eind jaren ’90 draaien Gelredome en Vitesse zowel financieel als sportief goed. Het Gelredome is
geen goedkoop stadion geweest: het is gefinancierd met leningen van onder meer een
bankenconsortium, de GOM (later bekend als Oost NV), de provincie en met subsidiegelden. Vanaf
de start heeft Gelredome dus te maken met een aanzienlijke schuldenlast en is zij voor haar
exploitatie afhankelijk van de inkomsten van Vitesse. Van de omzet komt in die jaren een groot deel
van Vitesse. De partijen zijn behoorlijk vervlochten. Niet alleen werkt de betaalde voorzitter van
Vitesse ook bij het Gelredome, tevens mag de club twee van de zes commissarissen van het
Gelredome aanwijzen. En bovendien heeft Vitesse een flink bedrag aan Gelredome geleend via de
Stichting Kredietverschaffing Gelredome 2 .
Ook Vitesse kampt met een schuldenlast. Zij wordt flink gefinancierd door het energiebedrijf Nuon,
maar ook de stichting Vrienden van Vitesse en ‘De Drie’ hebben geïnvesteerd in de club. ‘De Drie’
zijn particuliere investeerders in Vitesse die in de periode tot 2003 ook in het bestuur van de club
zitting hebben. De Vrienden van Vitesse zijn tevens private investeerders in de club, maar omvatten
een grote groep van kleinere investeerders. Waar het gaat om ‘De Drie’ danwel de Vrienden wordt
in de tekst hierna gesproken over private financiers.
2.2 De problemen ontstaan, oplossingen worden gezocht
In het jaar 2000 begroet het Gelredome zijn miljoenste bezoeker en functioneert zij als gaststadion
voor drie EK-wedstrijden. En omdat Vitesse in 1999 als vierde is geëindigd in de Nederlandse
competitie speelt ze in de UEFA-cup, bijvoorbeeld tegen een club als Inter Milaan. Ondanks deze
positieve ontwikkelingen verslechtert het gesternte voor Vitesse en Gelredome dat jaar behoorlijk.
2 Deze SKG is in 1998 speciaal opgericht door Nuon, Vitesse, de bouwcombinatie Gelderland Stadion en
Gelredome NV ter financiering van het Gelredome
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 9

Begin 2000 haakt Nuon namelijk af als financier van het succes van Vitesse en vertrekt ook de
voorzitter van Vitesse, de drijvende kracht achter de ontwikkelingen in de jaren ‘90. Dat heeft als
gevolg dat het zowel financieel als in de verhoudingen tussen Gelredome en Vitesse snel slechter
gaat. De inkomsten van Gelredome uit Vitesse vallen grotendeels weg, waardoor de exploitatie van
het Gelredome problematisch wordt. De twee partijen trekken elkaar het slop in. Daarnaast komt
een spanning naar boven die de relatie tussen beide partijen vanaf het begin af aan overschaduwt,
namelijk over de vraag of het Gelredome een voetbalstadion met bijkomende functies is, of
andersom juist een multifunctioneel complex dat ook geschikt is voor voetbal. Dit verschil in
zienswijze vormt niet alleen een twistpunt tussen de exploitatiemaatschappij Gelredome en Vitesse,
maar ook tussen de provincie Gelderland en de voetbalclub Vitesse.
De financiële problemen van Gelredome worden in de eerste helft van 2001 steeds nijpender. De
bestaande financieringslasten kunnen onmogelijk uit de lopende exploitatie worden opgebracht. Dat
leidt er toe dat de betaling aan diverse schuldeisers gestopt wordt. Voldoende reden voor
Gelredome om zich met haar problemen bij de provincie te melden en op zoek te gaan naar een
oplossing. Deze wordt onder meer gezocht in betrokkenheid van private financiers, die bereid zijn
op zachte voorwaarden te financieren.
Medio 2001 wordt echter ook bij de KNVB duidelijk dat er bij Vitesse problemen zijn, als deze de
licentieaanvraag voor het seizoen 2001-2002 moet beoordelen. De KNVB constateert een groot
exploitatietekort en een grote schuld aan Nuon. De KNVB maakt de licentie onder meer afhankelijk
van het afdekken van het exploitatietekort. Daartoe stellen de private investeerders een plan op dat
inhoudt (a) het realiseren van bezuinigingen bij Vitesse (b) de herfinanciering van Vitesse door de
private financiers van de club en (c) een huurverlaging van het stadion. De laatste twee zaken
dienen vrijwel het volledige exploitatietekort te dekken. In deze periode wordt tevens de grote
schuld van Vitesse aan Nuon met behulp van de private financiers afgekocht.
Veel betrokkenen stellen dat de gegroeide situatie te wijten is aan het feit dat Vitesse en Gelredome
op te grote voet leven. Dat is begonnen in de jaren ’90 en beschreven in het boek ‘Verspeelde
energie’ van de journalist Joost van Mierlo. Hoewel de ambities om mee te spelen op het hoogste
Europese niveau nog wel bewaarheid worden – zo verslaat Vitesse in november 2002 nog Werder
Bremen in de UEFA-cup – raakt de club en daarmee het Gelredome in steeds zwaarder weer. Een
belangrijke pijler van het vertrouwen in Vitesse in die jaren bestaat uit de gedachte dat de club
enorme bedragen kan binnenhalen uit transferinkomsten. Die gedachte blijkt in later jaren maar zeer
beperkt gerealiseerd te kunnen worden.
De gemeente maakt zich door de ontwikkelingen ondertussen niet alleen zorgen over de financiële
positie van het Gelredome, maar ook over Vitesse. Langzaam wordt ook bij de gemeente bekend
dat de club diep in de rode cijfers staat sinds het afhaken van Nuon als hoofdsponsor en het vertrek
van de voorzitter. Ze laat daarom een onderzoek doen naar de exploitatiemogelijkheden van
Vitesse en Gelredome. De conclusie daarvan luidt, dat een nauwe samenwerking tussen club en
stadion nodig is voor een goede toekomstige exploitatie. De exploitatie is alleen sluitend te maken
in een scenario waarin Vitesse permanent in de top zes van de Nederlandse eredivisie eindigt en
Europees voetbal speelt.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 10

In die context vindt –zonder de gemeente- op zondag 1 juli 2001, tijdens de
(paarden)sportmanifestatie Champion Arnhem, een informele bespreking plaats tussen een viertal
gedeputeerden van de provincie Gelderland, enkele private financiers van Vitesse,
vertegenwoordigers van Nuon en twee projectontwikkelaars. In vervolg daarop vindt op 2 juli 2001
een bespreking plaats op het provinciehuis tussen dezelfde personen. Tijdens deze bespreking is
over allerlei oplossingen gesproken, onder meer ook over de noodzaak van een huurverlaging voor
Vitesse. Uiteindelijk zijn er, zo heeft de rechter in juli 2008 3 bepaald, afspraken gemaakt over het
verlagen van de huur van het Gelredome voor Vitesse door de provincie Gelderland en het in ruil
daarvoor doen van investeringen in Vitesse door de private financiers. De hardheid van die afspraak
is in de volgende jaren onderwerp geweest van de hierboven aangehaalde rechtszaak. Uiteindelijk
is een huurverlaging voor Vitesse uitgebleven. De private financiers hebben echter wel behoorlijk
geïnvesteerd in Vitesse.
De interesse van projectontwikkelaars om betrokken te zijn bij een oplossing komt regelmatig aan
de orde vanaf 2000. Hun belangstelling wordt niet alleen gewekt vanwege Gelredome zelf, maar
vooral door de mogelijkheden die de ontwikkeling van het gebied rondom het stadion hen biedt. Om
deze te kunnen realiseren is uiteraard betrokkenheid van de gemeente noodzakelijk, alleen al als
het gaat om de vaststelling van bestemmingsplannen en het verlenen van vergunningen voor
mogelijke ontwikkelingen. De gemeente is op die manier ook verbonden met het oplossen van de
problematiek rondom het Gelredome. Aangezien de gemeente grote ambities met de
stadsontwikkeling heeft (zij is in deze jaren bezig met de ontwikkeling van een aantal grote
projecten in het centrum van de stad: zoals het Rijnbooggebied en het gebied rondom het centraal
station), is voor de gemeente de ontwikkeling van Arnhem-Zuid – waaronder het gebied rond
Gelredome - pas op langere termijn aan de orde. Het college van B&W heeft deze strategie helder
voor ogen. Mede daarom is zij terughoudend met het betrekken van deze private partijen.
Als in september 2001 blijkt dat Provinciale Staten van Gelderland niet bereid zijn om een
herfinanciering van Gelredome eigenstandig te steunen, gaat Gelredome daarom praten met haar
schuldeisers, waaronder het bankenconsortium, over mogelijke sanering. Dat leidt uiteindelijk in
februari van 2002 tot een concept “Reddingsplan Gelredome”. Hierin wordt de schuldenlast van
Gelredome teruggebracht van NLG 93 miljoen (middels betaling van NLG 38 miljoen aan
schuldeisers) tot een schuld van NLG 31 miljoen. Dat laatste bedrag bestaat voor NLG 26 miljoen
uit een achtergestelde lening van de provincie. Zowel de gemeente als de provincie geven in 2002
aan bereid te zijn een deel van de benodigde herfinancieringmiddelen voor hun rekening te nemen.
Voor de motivatie van betrokkenheid van de gemeente zijn in deze periode nog weinig in
beleidsstukken aanwijsbare argumenten te vinden. Van sport-inhoudelijke beleidsuitgangspunten
die de financiële betrokkenheid van de gemeente bij de redding van het Gelredome en Vitesse
rechtvaardigen is in ieder geval geen sprake.
3 Uitspraak 3 juni 2008, derde civiele Kamer rechtbank Arnhem, zaaknummer 104.002.410, rolnummer
2006/720
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 11

2.3 De gemeente raakt betrokken bij Vitesse
Begin 2002 is dus een rijk palet aan belangen en partijen ontstaan. Daar is, om te beginnen, Vitesse
met in het bestuur een aantal investeerders. Tegelijkertijd is daar het Gelredome met een aantal
grotere en kleinere schuldeisers waaronder zowel marktpartijen als de provincie en de GOM.
Verschillende partijen hebben belang bij zelfstandig voortbestaan van het Gelredome. Zij achten de
multifunctionaliteit van het stadion voor de toekomstige exploitatie essentieel. De provincie, maar
ook het Gelredome zelf en de GOM voelen er dus niets voor om Gelredome en Vitesse samen te
voegen, bijvoorbeeld in een holding. Zij pleiten juist voor het uit elkaar halen van beide partijen. Er
ligt een door Gelredome zelf geïnitieerd reddingsplan voor het Gelredome waarin de provincie
achterblijft als schuldeiser, samen met een private partij.
De gemeente raakt in deze periode daadwerkelijk betrokken bij de situatie: voor haar is het
belangrijk dat het Gelredome blijft bestaan, en dat kan alleen als Vitesse overeind blijft. Maar ook
los daarvan ziet de gemeente natuurlijk het belang in van de club voor de stad. Het aanwezige
reddingsplan voor het Gelredome biedt echter geen direct soelaas voor Vitesse. Het college besluit
dan ook op 12 maart 2002 tot het verlenen van een kredietfaciliteit aan Vitesse waaruit de club op
basis van behoefte kan putten. Deze kredietfaciliteit heeft een tijdelijk karakter en dient voor 1 juli
2003 volledig te zijn afgelost. Dit besluit wordt vervolgens in maart 2002 besproken met het
seniorenconvent en in de gemeenteraad. Het algemene gevoel in de raad is dat enerzijds het
voortbestaan van Vitesse voor de gemeente van evident belang is, maar dat er anderzijds aan het
verstrekken van een geldlening grote financiële risico’s voor gemeente zijn verbonden.
De gemeente laat zich om drie redenen in met de financiële problemen van Vitesse en Gelredome.
Ten eerste wil zij op langere termijn de grond rondom het stadion zelf kunnen ontwikkelen. Ten
tweede zou het faillissement van Gelredome niet goed zijn voor de uitstraling van de stad. Het
Gelredome kan alleen openblijven als Vitesse er succesvol in blijft spelen. De derde reden is dat
een deel van de raad wil aansluiten bij de gevoelens die leven in de stad over de onwenselijkheid
van een faillissement van Vitesse. De gemeente moet dus iets doen.
Voor het besluit heeft het college zich geïnformeerd over de situatie bij Vitesse en dan met name
over de exploitatiemogelijkheden. Om de risico’s voor de gemeente te beperken heeft de gemeente
bij de verstrekking van de kredietfaciliteit zekerheden bedongen, in de vorm van pandrechten. De
gemeente en Vitesse komen overeen dat de gemeente een pandrecht heeft op onder meer de
aandelen Vitesse, de televisierechten van Vitesse, de KNVB licentie en de transfersommen. Verder
wordt een Gemeentelijke Budgetcommissie ingesteld die toezicht houdt op de uitgaven van de club.
Het krediet wordt verstrekt tegen marktconforme voorwaarden (met een rente van 9,7 %).
Afgesproken wordt dat Vitesse toewerkt naar een sluitende begroting in 2005 – 2006. In de maand
april krijgt Vitesse al voor het eerst enkele malen daadwerkelijk geld uit de kredietfaciliteit.
De situatie die op dat moment ontstaat kan als volgt schematisch worden weergegeven (zie het
volgende schema). De gemeente leent geld aan Vitesse BV (waarvan de stichting Betaald Voetbal
de eigenaar is). Daarnaast staat het Gelredome, dat nog steeds te maken heeft met diverse
schuldeisers, waaronder de provincie. Het voorstel voor sanering van de schulden van het
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 12

Gelredome uit februari ligt er nog en wacht op medewerking van de provincie en de gemeente.
Zowel de gemeente als de provincie heeft relaties met enkele van de schuldeisers. Het gaat
bijvoorbeeld dan om OHRA en de GOM.
In deze situatie bestaat opnieuw interesse van een projectontwikkelaar om te participeren in een
oplossing. De ontwikkelaar in kwestie stuurt in juni 2002 een concreet voorstel voor een oplossing
naar het college van B&W. Het college besluit deze oplossing af te keuren op grond van de
ontwikkelambities die de ontwikkelaar zou hebben met de gebieden rondom het Gelredome. Ook
andere ontwikkelaars tonen met een zekere frequentie interesse om te participeren in een
oplossing.
Op het moment dat de gemeente financiering gaat verstrekken aan Vitesse, middels de
kredietfaciliteit, worden inzichten opgesteld over de exploitatiemogelijkheden van Vitesse. Wat
echter ontbreekt is een compleet overzicht van de kasstromen en verplichtingen van Vitesse, onder
meer richting de private financiers. Dit overzicht is in latere maanden ook niet tot stand gekomen.
Het is achteraf bezien ongelukkig dat dit overzicht niet is gemaakt, omdat het beeld van de situatie
van Vitesse voor de gemeente en andere betrokken partijen onvolledig blijft.
2.4 De gemeente bepaalt haar inzet
In de eerste helft van 2002 laat het college van Arnhem onderzoek doen naar de financiële situatie
van Vitesse en Gelredome. In juni begint het college van Arnhem met het bepalen van haar positie
in de herfinanciering van Gelredome. Gedurende de zomer wordt hieraan, in samenspraak met de
provincie Gelderland, gewerkt. De gemeente en provincie staan immers gezamenlijk voor de vraag
of zij mee zullen werken aan een sanering, terwijl de instemming van overige schuldeisers al in
vergevorderd stadium is.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 13

Al vroeg in die zomer bepaalt het college haar primaire inzet, namelijk voor publieke regie op de
ontwikkelingen rondom Gelredome en daarmee ook op de schuldsanering. De gemeente kiest
hiervoor, om grip te behouden op de (toekomstige) ruimtelijke ontwikkelingen rondom het
Gelredome. Hiermee kiest de gemeente ook voor een verdere gemeentelijke betrokkenheid bij het
dossier Vitesse/Gelredome. De keuze voor “geregisseerde schuldsanering” zoals die door het
college wordt besproken staat nog in het licht van een mogelijke betrokkenheid van een
projectontwikkelaar bij de oplossing. Deze optie wordt, gelet op de hiervoor genoemde
overwegingen, snel losgelaten.
Een belangrijk geschilpunt wordt dan de verhouding tussen de provincie en de gemeente in de
schuldsanering. Tot begin september stelt de gemeente zich op het standpunt dat zij alleen bereid
is mee te werken aan een schuldsanering indien de provincie haar achtergestelde lening op het
Gelredome schrapt. Via deze lening heeft de provincie een positie in het bestuur van het
Gelredome. Duidelijk wordt dan echter dat Provinciale Staten van Gelderland geen afstand willen
doen van de achtergestelde lening. De gemeente Arnhem stemt dan toch in met participatie in de
herfinanciering, ook al houdt de provincie vast aan deze lening.
Het college doet, op basis van al het werk van die zomer, dan een voorstel aan de raad tot het
kopen van gronden rondom het stadion en het verstrekken van een lening aan het Gelredome. Ook
de provincie zal participeren in de schuldsanering. Gemeente en provincie zullen beiden
bestuurders van Gelredome aanwijzen. Het debat in de raad op 12 september 2002 gaat niet over
één nacht ijs: het gaat immers om veel geld, maar ook om grote belangen en risico’s. Veel partijen
vinden dat zij voor een moeilijke afweging worden gesteld. In de raad wordt gevraagd om
verduidelijking van de positie van Vitesse in het geheel. Het sluitend zijn van de exploitatie van
Gelredome is namelijk mede afhankelijk van de realisatie van de vanuit Vitesse afkomstige
huurinkomsten. Inzage in de financiële positie van Vitesse wordt echter niet gegeven. Uiteindelijk
stemt de raad in met de schuldsanering van Gelredome, die bekend is als de ‘herfinanciering
Gelredome’.
Resumerend verandert de positie van de gemeente in de periode 2000 – september 2002
aanzienlijk. Had de gemeente in 2000 geen noemenswaardige betrokkenheid bij
Vitesse/Gelredome; in september 2002 neemt zij het grootste deel van de herfinanciering van
Gelredome voor haar rekening. Daarbij heeft het college, ondersteund door de gemeenteraad,
duidelijk positie gekozen om grip te krijgen en houden op de ruimtelijke ontwikkelingen rondom
Gelredome. Een ‘stadshart Zuid’ is ook voor enkele politieke partijen een aantrekkelijk perspectief,
waarbij het college overigens het standpunt huldigt dat ontwikkeling pas op langere termijn plaats
dient te vinden.
De gemeente kiest in eerste aanleg voor een oplossing waarin ook de provincie haar achtergestelde
lening- en daarmee haar zeggenschap - inbrengt in de herfinanciering (en dus opzegt), om zo te
zorgen dat de gemeente zelfstandig grip krijgt op het Gelredome en de provincie geen financiële
belangen meer heeft in het stadion. Als duidelijk wordt dat de provincie haar lening niet in wil
brengen, neemt de gemeente daar genoegen mee.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 14

2.5 Grotere problemen bij Vitesse nopen tot alternatief voor herfinanciering
In de uitvoering van de vastgestelde herfinanciering
van Gelredome blijkt al snel dat de financiële
problemen van Vitesse dusdanig omvangrijk zijn, dat
de benodigde huurinkomsten voor Gelredome niet
door Vitesse opgebracht kunnen worden. Hiermee
komt de gehele herfinanciering op losse schroeven
te staan. Niet alleen geeft de gemeentelijke
budgetcommissie hierover een signaal richting het
college af, ook een projectontwikkelaar komt op
verzoek van Vitesse met een nieuw businessplan
voor de club.
Voor het college en Vitesse is dit voldoende reden om in november 2002 voor het eerst bij elkaar te
komen in een ‘bestuurlijk overleg’. Duidelijk is, dat de begroting van Vitesse voor het seizoen
2002/2003 een omvangrijk tekort laat zien. Vitesse heeft aangegeven op korte termijn aanspraak te
moeten maken op het nog resterende deel van de eerder door de gemeente Arnhem verstrekte
kredietfaciliteit. Aangezien het college er niet gerust op is dat Vitesse daarmee gered is, wil zij van
Vitesse duidelijkheid krijgen over haar (toekomstige) financiële situatie. In december van 2002 krijgt
een adviesbureau in dat licht de opdracht om onderzoek te doen naar de huidige en toekomstige
exploitatie van Gelredome en Vitesse. Dit onderzoek zal uiteindelijk als het project ‘De Verlenging’
bekend komen te staan.
Werken aan een nieuwe oplossing
Tijdlijn gebeurtenissen eind 2002 – eind 2003
• September 2002 – besluit
herfinanciering Gelredome
Grotere problemen bij Vitesse nopen
gemeente tot wijziging plannen
• Mei/juni 2003 – besluit
reddingsplan Vitesse – Gelredome
Gebrek aan overeenstemming met
partijen noopt tot nieuwe uitwerking plan
• Oktober 2003 – besluit
uitwerking reddingsplan in
Raamovereenkomst
In de maanden die volgen wordt door gemeente en Vitesse intensief samengewerkt aan een
oplossing. De bemoeienis van de gemeente met Vitesse wordt intensiever. Het bestuurlijk overleg,
waarin twee wethouders, enkele ambtenaren en vertegenwoordigers van directie en bestuur van
Vitesse participeren, komt zeer regelmatig bij elkaar en daarin wordt ook op zeer operationeel
niveau gesproken over oplossingen voor Vitesse. Door de partijen wordt bepaald dat de tijdelijke
lening voor Vitesse omgezet zal moeten worden naar een permanente lening en dat gekeken moet
worden naar de hoogte van de huur die Vitesse aan Gelredome betaalt. Gedacht wordt aan een
herfinancieringconstructie waarbij club en stadion onder een holding worden gebracht.
Het proces naar deze oplossing verloopt stroef en het bereiken van consensus met andere
betrokken partijen blijkt lastig. Opvallend is bijvoorbeeld dat het Gelredome blijft aandringen op
uitvoering van de herfinanciering van eind 2002 - terwijl binnen de gemeente al duidelijk is dat dit
onvoldoende soelaas zal bieden - en dat er onenigheid is over eigendom- en
zeggenschapsverhoudingen tussen gemeente en provincie. Tevens spreekt het college uit dat er in
het bestuur van Vitesse en Gelredome schoon schip dient te worden gemaakt. In april 2003
bevestigt het bestuur van Gelredome haar medewerking hierin. Bij Vitesse vormt vooral de positie
van private financiers van de club in het bestuur een heikel punt voor de gemeente. Ook het bestuur
van Vitesse stemt in april 2003 in met de eis van de gemeente om hun bestuursposities ter
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 15

eschikking te stellen, mede omdat zij geen andere optie ziet om de continuïteit van Vitesse te
verzekeren.
De gemeente heeft in 2002 en 2003 een heldere lijn als het gaat om de positie van zittende
bestuurders van zowel Vitesse als Gelredome. Deze dienen van het toneel te verdwijnen bij het
bereiken van een oplossing. Vanuit het oogpunt van het scheiden van belangen en
verantwoordelijkheden is die lijn (in ieder geval voor de positie van de investeerders-bestuursleden
van Vitesse) achteraf bezien begrijpelijk. Minder begrijpelijk is het gewicht dat aan deze
schoonmaak wordt toegekend door de gemeente. Het heeft in ieder geval geleid tot een ‘bezwaard’
proces, omdat betrokkenen zich gebruuskeerd voelen door deze opstelling terwijl zij toch betrokken
blijven. Achteraf gezien kan getwijfeld worden over de proportionaliteit van deze randvoorwaarde.
Medio april poogt het college voor het eerst om het ‘Reddingsplan’ te laten vaststellen in de
gemeenteraad. Een zeer tumultueuze, maar korte vergadering leidt uiteindelijk tot uitstel van
behandeling tot 12 juni 2003. Half april stuurt de gemeente dan het definitieve Reddingsplan naar
de gemeenteraad. Het voorstel behelst:
• Aankoop van het stadion, de grond rondom het stadion inclusief de vier hoeken.
• Een lening aan Vitesse van € 5,4 miljoen (zoals al eerder toegezegd via kredietfaciliteit) en
voorfinanciering van huur loges Vitesse voor 20 jaar, kosten: € 4,6 miljoen. Deze bedragen
tellen samen op tot de € 10 miljoen aan liquiditeiten waar Vitesse het volgende seizoen over kan
beschikken.
• In totaal wordt een bedrag van € 27,5 miljoen beschikbaar gesteld.
Op 12 juni stemt de raad dan, na uitgebreide beraadslagingen, in met het reddingsplan.
Onmiddellijk wordt een stuurgroep opgezet (met daarin wethouders, ambtenaren, en een
ingehuurde procesmanager) die verantwoordelijk is voor de uitvoering van het reddingsplan. Een
van de eerste constateringen die de stuurgroep moet doen is haar opdracht niet zonder meer is uit
te voeren, omdat instemming van een aantal kernpartijen (de provincie en het Gelredome)
ontbreekt. Omdat bovendien in de ogen van leden van de stuurgroep de financiële onderbouwing
van het reddingsplan onvoldoende is, staat de stuurgroep al snel voor de taak om een nieuwe
oplossing te bedenken. Dat is lastig, want de raad volgt het proces in die periode zeer kritisch. Het
proces dient snel en vooral binnen de door de raad gestelde kaders te worden uitgevoerd.
Het bestuur van Vitesse staat in deze periode onder behoorlijke druk van de KNVB, vooral in het
licht van het verkrijgen van de KNVB-licentie voor het nieuwe seizoen. In eerste instantie geeft de
KNVB deze licentie af onder opschortende voorwaarden, die onder meer inhouden dat Vitesse moet
laten zien dat zij voldoende liquiditeit tot haar beschikking heeft. In juni trekt de KNVB de licentie
weer in omdat Vitesse onvoldoende onderbouwing van de liquiditeit heeft gegeven. De gemeente
bevestigt aan het einde van juni aan de KNVB dat het reddingsplan binnen de gemeente is
aangenomen en dat Vitesse voor komend seizoen de beschikking heeft over voldoende financiële
middelen. Begin juli maakt zij dit concreter door de KNVB te bevestigen dat Vitesse, indien het
gemeentelijk reddingsplan wordt uitgevoerd, de beschikking krijgt over € 10 miljoen liquide
middelen. Door negatieve berichtgeving in de Gelderlander over de haalbaarheid van het
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 16

eddingsplan vraagt de KNVB dan nogmaals een garantie van de gemeente dat zij € 10 miljoen aan
Vitesse ter beschikking zal stellen. Die geeft de gemeente, en dat is voor de KNVB voldoende
zekerheid: zij geeft dan ook per omgaande de licentie af.
Tot het raadsbesluit op 12 juni 2003 is de gemeente al ruim een jaar betrokken bij de problemen
van Gelredome en Vitesse. Het is dan ook vreemd, dat een uitgebreid raadsvoorstel voor het
Reddingsplan door het college aan de raad is voorgelegd en goedgekeurd, terwijl over de
medewerking hieraan met cruciale partijen nog geen overeenstemming is bereikt. De verwachtingen
van de gemeente enerzijds en de provincie en Gelredome anderzijds over de realiteitszin van de
voorgestelde oplossing lagen onverantwoord ver uit elkaar.
Uitwerking van het reddingsplan
Vooral de onderhandelingen die volgen met het Gelredome staan in de stuurgroep centraal en
verlopen moeizaam. De positie van Vitesse is in die onderhandelingen een afhankelijke. Het
Gelredome concentreert zich op haar eigen belangen en zet de onderhandelingen hard in. Zo keert
zij zich fel tegen de door de gemeente voorgestelde holding constructie. Deze principe
overeenkomst wordt door het Gelredome tijdens de onderhandelingen van tafel geveegd. De
spanningen lopen hoog op. De onderhandelingen vinden plaats onder grote tijdsdruk: de gemeente
moet met de uitkomsten van het overleg diezelfde week nog naar de raad, die zeer kritisch is over
de uitvoerbaarheid van het plan. De burgemeester heeft daarin geïntervenieerd en weet hierin
voortgang te bewerkstelligen. Daarnaast bereikt Gelredome dat de gemeente het risico van het
uitblijven van de huurbetaling door Vitesse op zich neemt. Voor de eigen exploitatiemaatschappij
bedingt zij een flexibele huur, en bovendien laat zij een beheersvergoeding voor het stadion
vastleggen. Op 18 juli 2003 wordt daardoor principeovereenstemming met het Gelredome bereikt.
De contracten hiervoor zijn voorbereid door de advocaten van het Gelredome. Deze
principeovereenkomst wordt in de loop van de zomer verder uitgewerkt en krijgt zijn definitieve
beslag in de raamovereenkomst van 22 september 2003.
Naast de onderhandelingen met Gelredome heeft de stuurgroep ook een taak in de richting van
Vitesse, die immers onderdeel is van het reddingsplan. Voor het zittende bestuur van Vitesse is de
boodschap van de gemeente dat er schoon schip gemaakt moet worden hard aangekomen. Niet in
het minst omdat er al een beoogd voorzitter door de gemeente is aangewezen. Zodra de
toezegging voor de KNVB-licentie definitief binnen is, vertrekt dan ook een groot deel van het
Vitesse-bestuur. Begin juli zijn er dan nog slechts interim-bestuurders –leden van het oude bestuurover
bij Vitesse. De zoektocht naar nieuwe leden van het bestuur van de Stichting Betaald Voetbal
Vitesse en de Raad van Commissarissen van Vitesse B.V. leidt lange tijd niet tot resultaten. Wel
vindt de stuurgroep die zomer een interim-manager die verantwoordelijk is voor het inzetten van de
sanering bij de club.
In alle overleggen die in de zomer nog volgen en waarin Vitesse aan de orde is, wordt duidelijk dat
het bereiken van een definitieve oplossing voor de club niet eenvoudig is. Daarbij zijn de
informatiebronnen bovendien summier, want gebaseerd op het rapport De Verlenging, waaruit blijkt
dat het verantwoordelijke bureau niet over alle relevante juridische overeenkomsten tussen Vitesse
en andere partijen heeft kunnen beschikken. Uit de overzichten van die zomer blijkt bijvoorbeeld dat
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 17

tot seizoen 2005/2006 een veel groter tekort bestaat dan door de herfinanciering kan worden
goedgemaakt. Tijdens een stuurgroepbijeenkomst in de tweede helft van juli 2003 wordt al
opgemerkt dat “Op basis van de thans beschikbare gegevens en inzichten het financiële beeld niet
sluitend [is] te maken”. Als de gemeenteraad op 1 oktober instemt met de definitieve overeenkomst
die hoort bij het reddingsplan (de zogenaamde Raamovereenkomst) zijn nog vele notities gevolgd
over de stand van zaken bij Vitesse. Dat deze herfinanciering onvoldoende was en dat hiermee
Vitesse niet structureel geholpen kon worden was dus bekend. Of de gemeenteraad hier ook
voldoende van op de hoogte was kunnen wij uit de beschikbare documentatie niet herleiden.
Uiteindelijk stemt de gemeenteraad op 1 oktober 2003 in met de die zomer gerealiseerde oplossing,
door middel van de Raamovereenkomst reddingsplan Gelredome-Vitesse (hierna: de
Raamovereenkomst). Belangrijke overweging is het feit dat er een ontwikkelingsvisie klaarligt voor
Arnhem-Zuid en dat er nu daadwerkelijk met marktpartijen kan worden gepraat over de ontwikkeling
van de gronden rondom Gelredome. Dit is voor enkele partijen reden om in te stemmen met de
participatie van de gemeente in de oplossing rondom Vitesse en Gelredome.
De raad en het college van de gemeente Arnhem hebben zich in 2003, niet zelden in een
emotionele zeer geladen sfeer in de stad, intensief bemoeid met de situatie rondom Gelredome en
Vitesse. In alle overwegingen binnen de gemeente heeft dominant een tweetal motieven centraal
gestaan. Enerzijds ging het met name om het verkrijgen en houden van controle over de
ontwikkelingen van het gebied rondom Gelredome. Anderzijds stond de ‘budgetneutraliteit’ – in
andere bewoordingen mocht de redding de gemeente uiteindelijk niets kosten - hoog in het vaandel.
Opgemerkt dient te worden dat deze, ook in de raad breed gesteunde belangen,weliswaar helder
zijn, maar ook zeer weinig affiniteit met het ‘voetbal’ in de stad verraden, hoewel sommige
betrokkenen wel degelijk het gevoel hebben het voor Vitesse te doen.
De relatie tussen Betaald Voetbal Organisaties en gemeenten is in Nederland een gecompliceerde.
Dat wordt bevorderd doordat de gemeente voor veel voetbalclubs als laatste redder in nood wordt
gezien. Uit die positie kunnen gemeenten moeilijk ontsnappen, vanwege het maatschappelijke
belang dat aan voetbal wordt toegekend en omdat een faillissement van een club onherroepelijk
leidt tot een ‘lege, lelijke betonnen bak’ in de stad. Gemeenten staan daarom – in verschillende
mate van vrijwilligheid - vrijwel altijd aan de lat bij het oplossen van problemen. Hoewel gemeenten
in beginsel kunnen weigeren in te gaan op hulpverzoeken, blijkt dat zij zich in de praktijk vrijwel altijd
genoodzaakt zien om de helpende hand toe te steken. Het is daardoor, met andere woorden, voor
gemeenten formeel zeer wel mogelijk maar in praktijk vaak zeer lastig om géén financiële relatie
met een betaald voetbal club te hebben. Daar komt bij, dat een gemeente met het oog op veiligheid
en sportbeleid hoe dan ook een relatie met een voetbalclub moet onderhouden.
In dat licht valt des te meer op dat een visie op het belang en de wijze van omgang met de club
Vitesse in Arnhem ontbreekt. Er is wel een visie op Gelredome en de ontwikkeling van de grond,
maar geen visie op wat de gemeente wil met Vitesse voor de stad Arnhem. Voorafgaand aan 2003,
en ook daarna, is geen sprake van een coherente visie op de wijze waarop de gemeente om wil
gaan met het betaald voetbal. Ook in de debatten in de gemeenteraad wordt hieraan vrijwel geen
aandacht besteed. Het ontbreken van een duidelijke visie is zowel het college als de raad aan te
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 18

ekenen. Het afwegingskader voor het al dan niet steunen van Vitesse heeft zich daardoor beperkt
tot de eerder genoemde belangen rondom Gelredome en de beoogde budgetneutraliteit.
De gemeenteraad is door het college in 2003 frequent geïnformeerd en de raad heeft veel van de
informatie gekregen waarom zij heeft verzocht. Dit geldt met name rondom de belangrijke
momenten van besluitvorming in juni en oktober van 2003. In de periode daartussen is de raad
bovendien regelmatig bijgepraat. Over de frequentie van de informatievoorziening is dan ook een
positief oordeel te vellen. Tevens constateren we dat het college gepoogd heeft de alle bij haar
beschikbare informatie met de raad te delen Bij de volledigheid en de grondigheid van die informatie
is echter wel een aantal kanttekeningen te plaatsen.
De gemeente kon er namelijk in twee opzichten van op de hoogte zijn dat haar plannen niet de
totaaloplossing boden die ze op het eerste gezicht wel beloofden. Dat inzicht is door het college
onvoldoende gedeeld met de gemeenteraad. Ten eerste geldt dit rond het vaststellen van het
reddingsplan in juni 2003. De onderhandelingen met Gelredome en provincie Gelderland hadden
duidelijk gemaakt dat deze partijen grote moeite hadden met de voorgestelde oplossing (en dan
vooral met de voorgestelde holding boven Vitesse en Gelredome). Bovendien had de gemeente
zowel de bestuurders van Vitesse als van Gelredome de wacht aangezegd. Daardoor waren de
verhoudingen tussen gemeente en andere partijen bezwaard geraakt. Het had in de lijn der
verwachtingen gelegen als het college meer informatie hierover met de raad had gedeeld, zodat zij
zich bewust zou zijn geweest van de precaire verhoudingen waarbinnen het reddingsplan zou
moeten worden uitgevoerd.
Ook rondom een tweede aspect hadden inzichten beter gedeeld kunnen worden. Dit geldt rondom
de vraag in hoeverre met het reddingsplan en de raamovereenkomst een duurzame redding voor
Vitesse werd geboden. Vooral gedurende de zomer en in september werd duidelijk dat alle
problemen van Vitesse niet met de beschikbare financiële middelen waren op te lossen én dat geen
compleet inzicht bestond in de situatie bij Vitesse. Bij de raad werd de indruk gewekt alsof het
reddingsplan echt de financiële redding van Vitesse betekende.
Deze kanttekeningen hadden op een intensievere wijze aan de raad kunnen worden
voorgehouden.
2.6 De weging van de uitkomsten
De raamovereenkomst waarmee de gemeenteraad op 1 oktober 2003 instemt, omvat op hoofdlijnen
de volgende afspraken:
• De overeenkomst voorziet in verkoop van het stadion en de grond door Gelredome NV aan de
gemeente en in herfinanciering van Vitesse door de gemeente en medewerking van de
Provincie aan de overdracht van stadion en de gronden;
• Huur- en gebruiksovereenkomsten tussen de gemeente en BV Gelredome en tussen BV
Gelredome en Vitesse, inclusief cessie aan de gemeente door BV Gelredome van de
vorderingen op Vitesse inzake de huurpenningen;
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 19

• Verplichting voor BV Gelredome en Vitesse om de gemeente ieder kwartaal te informeren over
financiële stand van zaken. Daarnaast is de gemeente gerechtigd twee bestuursleden van de
stichting Gelredome (die eigenaar is van de in positie blijvende Exploitatiemaatschappij
Gelredome; de provincie Gelderland mag de andere twee leden inclusief de voorzitter
benoemen) te benoemen en 1 lid van de raad van commissarissen van Vitesse.
• Aanwending van een deel van de koopsom door BV Gelredome voor huur van Vitesse van 15
businessloges met vooruitbetaling van de volledige huursom. Deze constructie leidt tot
teleurstelling bij Vitesse. Kort gezegd komt het er op neer dat Gelredome de huur voor het
gebruik van 15 business loges in een keer vooruitbetaalt aan Vitesse. Bijzonder aan de
constructie is dat Vitesse over deze vooruitbetaling moet aflossen waardoor de vooruitbetaling
het karakter van een lening krijgt.
• Herfinanciering van Vitesse door de gemeente, waarbij de lopende leningen van Vitesse worden
omgezet in een annuïteitenlening voor de duur van 40 jaar, tegen een marktconforme jaarrente.
In een aparte geldleningsovereenkomst verleent Vitesse de gemeente daarom een pandrecht
op bestaande en toekomstige vorderingen van Vitesse op derden.
De weging van de uitkomsten van het onderhandelingsproces van die zomer leidt bij velen tot de
indruk dat bij het Gelredome (en dan met name bij de apart blijvende exploitatiemaatschappij) met
name zekerheden zijn terechtgekomen en dat vooral verantwoordelijkheden en risico’s bij de
gemeente zijn beland. De partij Vitesse ervaart de uitkomst als teleurstellend. Onduidelijk is of het
college van B&W en de raad zich ten tijde van het sluiten van de Raamovereenkomst en de
geldleningovereenkomst bewust zijn geweest van het inherente risico dat het pandrecht in de
praktijk mogelijk onvoldoende zekerheid zou bieden voor de terugbetaling van de geldlening 4 .
Het risico dat het pandrecht geen volledige zekerheid voor de vordering op Vitesse zou kunnen
bieden, is een factor die de raad en het college bij de bestuurlijke beoordeling van de inhoud,
haalbaarheid en wenselijkheid van de raamovereenkomst redelijkerwijs hadden moeten betrekken.
Dat is op dat moment niet zichtbaar gebeurd.
De gemeente heeft zich bij de voorbereiding van het Reddingsplan en de daaropvolgende
Raamovereenkomst juridisch laten informeren over de vraag of er met dit plan eventuele sprake zou
zijn van ongeoorloofde staatssteun. Dat bleek - vanwege het publieke belang - niet het geval.
Duidelijk was dat er geen financiële steun zou worden verleend zonder tegenprestaties. Immers,
tegenover de lening stond een (meer dan) marktconforme rente en tegenover de vooruitbetaling
4 Het pandrecht werd op 14 oktober 2003 gevestigd op bestaande en toekomstige vorderingen van Vitesse op
derden (kaartverkoopgelden, sponsorgelden, etc.). De hoogte van zulke vorderingen fluctueert van moment tot
moment omdat een onderneming telkens nieuwe vorderingen kan verkrijgen en debiteuren telkens bestaande
vorderingen kunnen inlossen. Om die reden kan nooit van tevoren een uitspraak worden gedaan over de
hoogte van deze zekerheid. Het is bovendien onaannemelijk dat de waarde van het pandrecht op enig moment
de hoogte van de vordering van de gemeente op Vitesse zou kunnen evenaren.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 20

stond de huur van de loges voor de komende 20 jaar. In de discussie in de raad werden
staatssteunaspecten echter steeds naar voren gehaald om de principiële onwenselijkheid van
ondersteuning van de club en het stadion te onderstrepen.
Al voor de definitieve goedkeuring door de gemeenteraad op 1 oktober is begonnen met de
voorbereiding van de uitwerking van de raamovereenkomst in deelovereenkomsten. Hierbij wordt al
snel duidelijk dat men met een complex dossier te maken heeft. Er blijken maar liefst 50
overeenkomsten tussen partijen te bestaan, waardoor de nieuw te tekenen overeenkomsten
juridisch mogelijk niet deugdelijk en niet duidelijk zijn op te stellen. Tussen de gemeente, Gelredome
en Vitesse wordt over deze 50 overeenkomsten afgesproken, dat ze pas zullen worden aangepast
nadat de raamovereenkomst is ondertekend aangezien het vaststellen daarvan anders teveel
vertraging zou oplopen.
De uitkomsten van het proces van de zomer van 2003 en de weerslag daarvan in de
raamovereenkomst hebben bij vele betrokkenen tot onvrede geleid. De uitkomsten lijken echter ook
een zekere mate van onvermijdelijkheid te hebben. Daaraan dragen twee factoren bij. De eerste is,
dat de gemeente vanaf 2002 een duidelijke positie had gekozen, namelijk dat zij controle over het
Gelredome wilde en daarmee grip op de ruimtelijke ontwikkeling. Het redden van Vitesse was
daarin een afgeleide. Vanwege die positionering is het verklaarbaar dat het Gelredome in de
onderhandelingen een sterke positie verwierf en dat Vitesse teleurgesteld achter bleef.
Een tweede factor die aan de uitkomsten heeft bijgedragen was de onduidelijkheid over de
bestaande afspraken tussen partijen voorafgaand aan besluitvorming in de gemeenteraad. Deze
ongelukkige omstandigheid heeft ertoe geleid dat in de raamovereenkomsten in feite niet alle
bestaande verhoudingen tussen partijen werden verdisconteerd. Gezien de dan al enige tijd
durende betrokkenheid van de gemeente had hierbij meer overzicht mogen worden verwacht. Het is
ongelukkig te noemen dat op dat ogenblik nog steeds geen totaaloverzicht bestond van de
verplichtingen waaraan Vitesse zich had gecommitteerd.
De rest van de herfst wordt dan besteed aan het uitwerken van de raamovereenkomst. In dat
proces is van belang dat er nog geen nieuw bestuur van Vitesse is aangesteld. Daardoor ontstaat
de situatie dat bij de club in feite een aantal bestuurders uit het voorgaande bestuur op interimbasis,
aan het bewind blijven.
2.6.1 De zoektocht naar nieuwe bestuursleden en de betekenis voor het vervolg
Het duurt tot 29 november 2003 voordat de nieuwe leden van het Stichtingsbestuur en de Raad van
Commissarissen van Vitesse B.V., aangezocht in opdracht en met medewerking van het
gemeentebestuur, samen met enkele wethouders bij elkaar zijn. Op die dag komt het gezelschap bij
elkaar in wat door sommigen wel is omschreven als een ‘constituerend beraad’. De nieuwe leden
zijn, doelbewust, geselecteerd uit de groep mensen met een vooraanstaande maatschappelijke
positie in en rondom Arnhem. Het selecteren van deze mensen is niet eenvoudig geweest. Het
vertrouwen in de groep is echter zo groot, dat de gemeente besluit geen gebruik te maken van haar
contractueel recht om een commissaris bij Vitesse B.V. te benoemen.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 21

Op die eerste bijeenkomst van 29 november 2003 hebben de meeste betrokkenen echter nog niet
definitief toegezegd om hun nieuwe functie te aanvaarden. Een belangrijke factor bij die
terughoudendheid is dat er voor Vitesse in hun ogen bepaald nog geen definitieve oplossing is
gevonden. De financieringspositie van de club zou dusdanig problematisch zijn (gesproken wordt
over een groot negatief eigen vermogen), dat er op termijn nieuwe handreikingen nodig zijn om de
club in leven te houden. Van deze bijeenkomst is geen verslag gemaakt. Betrokkenen hebben
aangegeven dat dit vanwege het karakter van het gesprek - een kennismaking in goed vertrouwen -
niet is gebeurd.
Dat er geen verslag is van hetgeen in deze bijeenkomst is besproken, is achteraf bezien te
betreuren. Over het gewisselde is namelijk later behoorlijke onenigheid ontstaan. Met name
vanwege de verwachting die de nieuwe bestuurders van Vitesse hadden, dat opbrengsten uit de
verkoop van het stadion en de ontwikkeling van de gebieden rondom Gelredome door de gemeente
zouden worden gebruikt om Vitesse definitief uit de financiële problemen te helpen. De redelijkheid
van deze verwachting is later ontkend door de gemeente.
Voorafgaand aan de bijeenkomst van 29 november 2003 had zich gedurende een jaar een gevoelig
en vaak moeizaam proces afgespeeld. De gemeente had zich dan ook moeten realiseren dat de
bijeenkomst op 29 november 2003 niet zozeer een afsluiting kon zijn als wel het begin van een
nieuwe fase in de relatie met Vitesse. Daarvan had, alleen al om de wederzijdse verwachtingen
helder te maken, een verslag dienen te worden gemaakt.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 22

3. Situatie opgelost, of uitgestelde problemen?
3.1 Bestuur van Vitesse
Nadat de gemeente het stadion heeft aangekocht in 2003, de raad met de plannen heeft ingestemd
en er een nieuw bestuur bij Vitesse aan de slag is gegaan, lijkt er een rustiger fase aan te breken.
De gemeente benoemt twee bestuursleden van de stichting Gelredome en heeft ervoor gekozen om
niet zelf een commissaris af te vaardigen naar de Raad van Commissarissen van Vitesse BV. Zij is
van mening dat door zelf invloed te hebben uitgeoefend op de samenstelling van het bestuur van de
Stichting Betaald Voetbal Vitesse-Arnhem, zij voldoende kan vertrouwen op het bestuur van
Vitesse. Bovendien wil zij niet meegetrokken worden in beslissingen die over het voetbal-technisch
beleid van de club gaan, zoals de aan- en verkoop van spelers.
Door het niet benoemen van een commissaris bij Vitesse B.V. laat de gemeente een kans liggen om
beter inzicht te krijgen in de gang van zaken bij de club, zowel financieel als bestuurlijk. Door de
commissarispositie wel in te vullen had zij zichzelf een betere informatiepositie kunnen verschaffen,
zonder dat daarmee overigens invloed op het bestuur van de club mogelijk zou zijn geweest. Het is
begrijpelijk dat de gemeente niet mede verantwoordelijk gehouden wilde worden voor het aankoopen
technisch beleid van Vitesse, maar zij diende zich wel op de best mogelijke manier te informeren
over de gang van zaken bij Vitesse. Door een commissaris te benoemen had de gemeente de
mogelijkheid om vanuit eerste hand geïnformeerd te worden.
Het voorgaande wordt nog eens versterkt doordat de gemeente de Gemeentelijke
Budgetcommissie, die in 2002 was ingesteld naar aanleiding van de geopende kredietfaciliteit
richting Vitesse, eind 2003 werd opgeheven, nadat de kredietfaciliteit was omgezet in een lening.
De facto kiest de gemeente ervoor om na 1 oktober in de richting van Vitesse minder
toezichtinstrumenten in te zetten dan daarvoor. Een aantal pandrechten en de verplichting tot
informatievoorziening van de club bleven over, maar de budgetcommissie werd niet vervangen door
een nieuw toezichtinstrument. Alhoewel dat bij een standaard leenverhouding ook voor de hand ligt,
had in het licht van de toegenomen risico’s voor de gemeente –het Gelredome is voor haar
voortbestaan immers mede afhankelijk van het bestaan van Vitesse-, de wetenschap dat Vitesse
nog in zwaar weer verkeerde en de blijvende financiële band tussen gemeente en club, hier beter
gekozen kunnen worden voor een continuering of intensivering van het toezicht.
De gemeente heeft er bovendien op aangedrongen dat geen mensen meer een bestuursfunctie
bekleden bij de club die ook financiële belangen hebben. Dat betekende in de praktijk vooral dat de
private financiers niet langer bestuursfuncties mogen bekleden bij Vitesse. Ook de directeur van
Gelredome moest zijn functie neerleggen, wat ook is geschied. Zowel de bestuurders van Vitesse
als die van Gelredome hebben zich door deze beslissing gebruuskeerd gevoeld. Echter: volledig
van het toneel verdwenen deze personen niet. De directeur van Gelredome nam namens de
provincie plaats in het bestuur van de stichting Gelredome. De private financiers werden betrokken
in een Raad van Advies voor het bestuur van Vitesse, en bovendien hebben zij een
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 23

prioriteitsaandeel in de BV Vitesse, waarmee zij een bindende voordracht kunnen doen bij de
vervulling van vacatures in het bestuur van Vitesse.
Het uitsluiten van de private financiers van de club en van de directeur van Gelredome lijkt een
begrijpelijke ingreep van de gemeente. Immers, het voorkomen van dubbele petten en het helder
houden van de governance verhoudingen is vanuit bestuurlijk oogpunt een zinvolle interventie. Wel
kunnen er vragen gesteld worden in hoeverre de gemeente daarmee de bestaande verhoudingen
tussen de gemeente en Vitesse en de gemeente en Gelredome onnodig verslechterd heeft.
De betrokkenheid van de private financiers bij Vitesse blijft ook aanwezig middels het zogenaamde
Spelersfonds. Over de transferinkomsten afkomstig uit dit Spelersfonds zijn tussen de private
financiers en Vitesse eind 2003 afspraken gemaakt, waar de gemeente niet bij aanwezig was.
Zonder medeweten van de gemeente is afgesproken dat de financiers recht hebben op een
belangrijk deel van de transferopbrengsten van spelers om hun vordering te kunnen innen.
Afspraken die mogelijk strijdig waren met de geldleningovereenkomst die al eerder tussen Vitesse,
de private financiers en de gemeente Arnhem was gesloten. Daarin was immers afgesproken dat de
rechten van de financiers beperkt waren tot vijf (met naam genoemde) spelers.
Het gemeentebestuur wordt voor het eerst op de hierboven genoemde afspraak van eind 2003 in
begin 2004. Er volgt een juridische strijd die zal duren tot medio 2005 over de vestiging van
pandrechten op de inkomsten van Vitesse uit het spelersfonds. De gemeente is niet blij met het
oprekken van de belangen van de financiers en het eenzijdig aanpassen van de afspraken buiten
de gemeente om. De gemeente besluit uiteindelijk om af te zien van juridische stappen jegens BV
Vitesse en de private financiers van de club omdat daar veel tijd en geld mee gemoeid zal zijn.
Bovendien wordt de gemeente er feitelijk niet mee benadeeld en zouden juridische stappen de
verhoudingen tussen de gemeente en Vitesse schade berokkenen, zo geeft de gemeente aan.
Omdat de gemeente tegen die tijd voornemens is het stadion op korte termijn te verkopen hecht zij
aan een goede verhouding met de club. De gemeenteraad stemt hiermee in op 31 mei 2005.
Vastgesteld moet worden dat het de gemeente niet gelukt is de invloed van personen met een
financieel belang op het bestuur van de club te elimineren, zoals wel haar bedoeling was.
Bovendien blijken de verhoudingen met de club precair. Buiten het zicht van de gemeente zijn
immers afspraken gemaakt die strijdig zijn met de intenties van de gemeente, maar de gemeente
besluit uiteindelijk om deze te laten voortbestaan om de verhoudingen niet te laten verslechteren.
3.2 De financiële situatie bij Vitesse
Terwijl de gemeenteraad en de buitenwereld in de veronderstelling leven dat met het reddingsplan
van € 27,5 miljoen Vitesse letterlijk en figuurlijk gered is door de gemeente, leeft er binnen de
bestuursmuren een ander idee. De bestuurders van Vitesse hebben voor hun gevoel eind 2003 al
aangegeven dat het reddingsplan onvoldoende is om echt van de financiële problemen af te komen.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 24

Sommigen zeggen dat het gat dat Nuon heeft achtergelaten hiermee nog niet is opgevuld: Vitesse
heeft nog steeds langlopende schulden 5 : bij de gemeente, maar ook bij de private financiers.
In de ogen van betrokkenen beweegt de interpretatie van wat het reddingsplan betekent voor de
sanering van Vitesse, zich in de bandbreedte van: ‘volstrekt geen redding’ tot: ‘net gered, maar wel
zeer krap’ .
Er zijn betrokkenen die er van overtuigd zijn dat het beperkte oplossend vermogen van het
reddingsplan voor iedereen volstrekt duidelijk was. Zij zagen in 2003 al aankomen dat er zich in
2005 nieuwe liquiditeitsproblemen zouden aandienen. Politiek gezien zou er in 2003 niet meer
inzitten dan dit, en dus namen de betrokkenen hiermee genoegen, al wist men al dat dit
reddingsplan geen echte redding betekende. Maar net zo goed zijn er stemmen die zeggen dat de
gemeente onvoldoende inzicht had in de businesscase van Vitesse om een inschatting te kunnen
maken van de haalbaarheid van het reddingsplan voor Vitesse, en de gevolgen die dat had voor de
financiële positie van Vitesse in de jaren daarna. Om hier beter inzicht in te krijgen is het zaak nader
naar de financiële situatie van Vitesse te kijken.
3.2.1 Weging van de financiële situatie van Vitesse
Een analyse van de openbare jaarcijfers 6 en andere gegevens laat zien dat de continuïteit van
Vitesse vanaf de periode 2001 - 2002 daadwerkelijk in gevaar was en bleef. In een jaarrekening van
Vitesse is het volgende vermeld:
“Op grond van onze beoordeling is, met uitzondering van de voornoemde effecten van de
realisatie van de prognoses voor het komende seizoen, de transferresultaten, de televisiebaten,
de sponsorbaten, de verhuurbaten en de reorganisatiekosten, ons niets gebleken op basis
waarvan wij zouden moeten concluderen dat de bijgaande, door ons gewaarmerkte prognose
niet voldoet aan de bovenvermelde eisen. Indien deze veronderstellingen niet in voldoende
mate worden gerealiseerd en in dergelijke situatie geen aanvullende financiering kan worden
verkregen is de continuïteit van Vitesse niet meer gewaarborgd.”
5 De langlopende schuld bij de private financiers van de club is in 2003/2004 in eerste instantie als eigen
vermogen (agio reserve) opgenomen. Het betreft een verplichting die zowel kenmerken heeft van eigen
vermogen als van vreemd vermogen. De interest wordt namelijk pas betaalbaar gesteld nadat de gehele lening
is afgelost en er voldoende liquiditeit beschikbaar is. De terugbetaling is in belangrijke mate afhankelijk gesteld
van nog te realiseren positieve resultaten op transfers van spelers. Later is de schuld in de boeken
verantwoord onder het vreemd vermogen.
6 De voor deze paragraaf gebruikte gegevens zijn verkregen uit openbare gegevens, beschikbaar via
www.company.info
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 25

Dit geeft al aan dat de realisatie van de prognose afhankelijk was van vele, niet op realiteitswaarde
te beoordelen, verschillende factoren. Aangezien de continuïteit van Vitesse sterk samenhangt met
de aanname dat deze baten worden gerealiseerd, is de is de genoemde tekst in de jaarrekening
hierover boterzacht te noemen en kan als aanwijzing worden opgevat dat ook onafhankelijke
partijen van mening zijn dat de gang van zaken bij Vitesse zeer zorgelijk is. Onderstaande grafiek
toont op basis van openbare gegevens de door Vitesse gerealiseerde omzet en bedrijfslasten.
Geconcludeerd kan worden dat de tegenvallende omzet over 2001-2002 reden is dat Vitesse aan
moet kloppen bij de gemeente Arnhem om acute liquiditeitsproblemen op te lossen. De
teruglopende omzet kan niet direct worden gecompenseerd door in de lasten te snijden, wat zich
vertaalt in een acute kredietbehoefte. In de periode tot seizoen 2004-2005 zien we dat er aan de
kostenkant gesneden wordt waarmee langzaamaan een sluitende exploitatie wordt gerealiseerd.
Vast staat eveneens dat voor Vitesse de raamovereenkomst een belangrijke bijdrage aan het doel
leverde om te komen tot een levensvatbare exploitatie van het voetbalbedrijf. Om met de
tegenvallende omzet toch een sluitende exploitatie te krijgen diende de huurprijs verlaagd te worden
en daarnaast diende voor het seizoen 2001-2002 het liquiditeitstekort te worden gefinancierd. De
financiële maatregelen uit het reddingsplan boden in 2002-2003 wel degelijk soelaas. De
herfinanciering bood echter geen permanente oplossing voor de verslechterende vermogenspositie
van Vitesse.
Ten tijde van het tekenen van het reddingsplan in de nazomer van 2003 was de continuïteit van
Vitesse dan ook in gevaar. Er was conform de jaarrekening 2002-2003 sprake van een zeer
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 26

negatief bedrijfsresultaat en een zeer fors negatief eigen vermogen van. De club was daardoor
bancair niet meer financierbaar en er moest dus heil worden gezocht in financiering door externe
participanten. Met de herfinanciering in 2003 kreeg Vitesse tijdelijk lucht om aan de
betalingsverplichtingen te voldoen. De club dacht naar een positieve exploitatie toe te groeien.
Duidelijk is wel dat dit niet van de een op andere dag kon gebeuren. Voor het seizoen 2003-2004
werd wederom een behoorlijk negatief bedrijfsresultaat voorzien. Opgemerkt kan worden dat
Vitesse haar begrotingen tussen 2003 en 2007 in belangrijke mate heeft gerealiseerd. De
prognoses van inkomsten en uitgaven waren dus realistisch.
Door de cumulatie van verliezen uit het verleden vertoont de balans echter bij voortduring een slecht
beeld. Uitstel van enkele grote rente- en aflossingsverplichtingen bood enkele jaren soelaas, maar
anno 2006 leggen de verliezen uit het verleden een permanente druk op de liquiditeitspositie. De
onderstaande grafiek laat goed zien hoe de vermogenspositie gedurende de jaren na 2003
verslechtert. Ondanks dat de club dus in deze periode wel toewerkt naar een sluitende begroting, is
er geen ruimte om substantieel toe te werken naar een gezonde financieringspositie.
Vitesse is, kortom, volledig met vreemd vermogen gefinancierd en heeft daarnaast een negatief
eigen vermogen. Dat maakt dat de financieringspositie van de club, ondanks de sluitende begroting,
niet verbetert. De vermogenspositie is in 2006-2007 verder verslechterd omdat de schulden aan de
private financiers gezien het voorwaardelijke karakter van de leningsbepalingen, zijn opgenomen
onder de langlopende schulden.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 27

Op basis van bovenstaande financiële analyse kan geconcludeerd worden dat het reddingsplan
2003 in feite meer een noodkrediet voor Vitesse vormde dan een reddingsplan. De
vermogenspositie was fors negatief en ook het lopende seizoen (2003-2004) gaf een pessimistisch
financieel beeld te zien. Het reddingsplan maakte overleven mogelijk, maar bood nauwelijks
bouwstenen voor een gezonde financiële structuur. De negatieve vermogenspositie werd niet
opgelost. Zeker niet nadat de accountant in 2007 oordeelt dat de lening van de private financiers
van de club, die eerder was aangemerkt als eigen vermogen, onderdeel uitmaakt van het vreemd
vermogen. Het eigen vermogen ontwikkelt zich daarna tot een omvangrijk negatief vermogen.
In het licht van deze cijfers wordt duidelijk, dat Vitesse met de rug tegen de muur heeft gestaan.
Immers, het reddingsplan had onvoldoende structureel soelaas geboden, maar tegelijkertijd wenste
het gemeentebestuur dat afstand werd genomen van de bestaande private financiers van Vitesse.
Deze hadden echter nog steeds belangen in de club. Door het karakter van de ‘oplossing’ in 2003 is
het verklaarbaar dat de club verbonden bleef aan de private financiers, hoe onwenselijk de
gemeente dit ook vond.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 28

3.2.2 De gemeente als schuldeiser
Daarnaast kan bekeken worden in hoeverre de gemeente zich bij de verstrekking van de
financiering heeft opgesteld als professioneel schuldeiser. De gemeente heeft in het kader van het
reddingsplan 2003 een herfinanciering verstrekt. Het was op dat moment duidelijk dat er sprake was
van een zeer risicovol krediet. De gemeente heeft indertijd ook enkele voorwaarden gesteld omdat
er sprake was van een krediet dat bijzonder beheer vereist. Zo wil zij invloed hebben op het nieuw
te benoemen bestuur, vestigt zij pandrechten en verplicht zij Vitesse kwartaalrapportages in te
leveren bij de Gemeente. Om te beoordelen of de gemeente adequaat gehandeld heeft kan het
handelen van de gemeente worden afgezet tegen dat van een bank in een vergelijkbare situatie.
Een bank zou grofweg de volgende dingen doen:
1. intensief gesprekken voeren met onder andere bestuurders, directie en aandeelhouders;
2. haar zekerheden bevestigen en de actuele waarde ervan bepalen. Dat gebeurt overigens op
reguliere basis (ook zonder dat de schuldenaar daar specifieke aanleiding toe geeft) bij de
jaarlijkse kredietrevisie;
3. verhogen van de frequentie van de gevraagde financiële verslaggeving (begrotingen,
liquiditeitsprognoses). Afhankelijk van de ernst van de situatie wordt die frequentie op
kwartaalbasis of maandbasis gesteld;
4. zich oriënteren op verschillende scenario’s, door middel van ‘what if?’ analyses.
Als wij het handelen van de gemeente toetsen aan bovenstaande bancaire normen concluderen wij
dat de gemeente vooral tekort geschoten is in het jaarlijks reviseren van haar zekerheden. Ook
heeft de gemeente vanaf 2003 geen volledig beeld gehad van de financiële situatie van Vitesse
want er werden niet consequent kwartaalrapportages van Vitesse naar de gemeente gestuurd (zie
volgende paragraaf). Bovendien heeft de gemeente geen commissaris benoemd in de raad van
commissarissen van Vitesse B.V., wat de informatiepositie van de gemeente ten opzichte van
Vitesse had kunnen versterken. Ook vanuit haar positie als schuldeiser. Voor wat betreft de overige
voorwaarden neemt de gemeente haar beheertaak serieus, hoewel niet van alle gesprekken tussen
Vitesse en de gemeente Arnhem een verslag is gemaakt.
3.2.3 De communicatie tussen gemeente en Vitesse van 2003 tot aan de verkoop stadion
Na het op 1 oktober 2003 vastgestelde reddingsplan blijkt dat er naast verschil van inzicht over de
financiële situatie van Vitesse, ook verschil van inzicht bestaat over de intentie rondom de
voorgenomen verkoop van het stadion. Zo zijn enkele nieuwe bestuurders ervan overtuigd dat de
gemeente bereid is om de winst die de gemeente zal behalen bij verkoop van het stadion, aan
Vitesse te doen toekomen. Een en ander wordt besproken in de –eerder beschrevenconstituerende
vergadering van 29 november 2003 waarin het bestuur van Vitesse aantreedt.
Bij Vitesse leeft in ieder geval de gedachte dat de gemeente snel tot verkoop van het stadion wil
overgaan en zij zoekt dan ook hard mee om geschikte ontwikkelaars aan te dragen. Vitesse ziet in
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 29

de snelle verkoop van het stadion een concrete mogelijkheid om haar schuldenlast te verbeteren.
De gemeente daarentegen geeft verschillende signalen af. Enerzijds erkent zij het belang van
Vitesse en ziet zij zeker kansen in het ontwikkelen van het gebied rondom Gelredome in Arnhem,
anderzijds geeft zij voorrang aan twee lopende projecten te weten het Rijnbooggebied en het
stationsgebied. Voor het college staat echter vast dat de ontwikkeling van de grond op de lange
baan geschoven wordt.
Begin 2004 vinden de gesprekken tussen de gemeente en Vitesse voornamelijk plaats op initiatief
van Vitesse omdat al snel blijkt dat Vitesse onvoldoende liquide middelen heeft om de huurbetaling
en de betalingen van rente- en aflossingen te kunnen voldoen. In deze gesprekken wordt naast de
financiële gang van zaken ook gesproken over de ontwikkeling van het terrein en het stadion,
waarbij Vitesse in ieder geval in de veronderstelling leeft dat de gemeente druk doende is om
marktpartijen te vinden voor de ontwikkeling. In juni komen er ook vragen met betrekking tot die
zoektocht naar marktpartijen vanuit diverse fracties. Ondertussen staat het water Vitesse weer aan
de lippen en in juni verzoekt Vitesse de gemeente om opschorting van de rente- en
aflossingsverplichtingen van de gemeentelijke lening. Eind juni bevestigt het college dat zij haar
leningsvoorwaarden zal aanpassen. Deze aanpassing door het college zal later leiden tot de “Motie
Carambole”, waarop we later verder ingaan.
Na deze aanpassing van de leningsvoorwaarden is er geruime tijd nauwelijks communicatie over de
realisatie van de begroting tussen de gemeente en Vitesse. Ook over de stand van zaken met
betrekking tot de verkoop van het Gelredome wordt niet met Vitesse gesproken. Wel informeert het
college de raad in september 2004 over de stand van zaken met betrekking tot het vinden van een
marktpartij ten behoeve van Gelredome. Het college geeft aan in gesprek te zijn met marktpartijen
die interesse hebben getoond in de exploitatie en de aankoop van Gelredome. Het betreft volgens
het college verkennende gesprekken.
Begin 2005 besluit het college serieus werk te gaan maken van de verkoop van het stadion. Het
jaar staat dan ook in het teken van het zoeken naar marktpartijen ten behoeve van de verkoop van
het Gelredome en het organiseren van een biedingsproces. In juli is hierover weer communicatie
met Vitesse. Vitesse geeft aan dat zij samen met de gemeente en de aanstaande koper willen
bezien hoe Vitesse via de overwaarde van de verkoop haar leningen van de gemeente en de
private financiers van de club kan aflossen.
Het blijft behoorlijk stil tot begin 2006. Dan levert Vitesse op verzoek van het college een plan van
aanpak aan hoe zij de huurachterstanden denkt in te lopen en de rente- en aflossingsverplichtingen
kan gaan voldoen. In het voorjaar van 2006 geeft Vitesse dan aan dat er bij de toekomstige verkoop
van het Gelredome wel twee financiële kwesties moeten worden opgelost. Het gaat om de lening
van de gemeente aan Vitesse en de huurachterstand van Vitesse bij de gemeente. Vitesse heeft de
lening van de gemeente aan Vitesse laten taxeren en ziet in de lage uitkomst daarvan een
mogelijke oplossingsrichting. Dit luidt een periode in van veel discussie over hoe enerzijds Vitesse
overeind te houden en anderzijds het gemeentelijk belang te bewaken.
Nadat meer zicht ontstaat op een daadwerkelijke verkoop van het stadion, maant het college
Vitesse meermalen om haar huurachterstand te voldoen. Vanaf het voorjaar van 2006 gaat de
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 30

gemeente dan ook echt druk zetten op de uitblijvende huurbetalingen. De gemeente dreigt met
gerechtelijke maatregelen. Vitesse geeft vervolgens aan dat voor het seizoen 2006/2007 een
liquiditeitstekort resteert en dat zij de aflossingen ingaand per juli 2006 niet kan betalen. Vitesse wil
graag op de meest korte termijn komen tot een totaaloplossing waarbij Vitesse los komt te staan
van de gemeente Arnhem. Vitesse doet een voorstel om de totale financiering van de gemeente
Arnhem af te kopen. Het college gaat niet akkoord met dit voorstel en sommeert vervolgens Vitesse
om de huurachterstand per omgaande te voldoen.
Binnen de gemeente is wel verder gesproken over het ondersteunen van Vitesse. Dit heeft nooit
geleid tot een voorstel aan de raad. In het najaar doet Vitesse dan wederom een voorstel om te
komen tot een totaaloplossing. De club wijst erop dat het uitgangspunt van de gemeente om
Gelredome te verkopen een lange doorlooptijd kent en dat de oorspronkelijk beoogde verkoop per
juli 2005 niet gerealiseerd is. Vitesse geeft aan dat het uitblijven van de verkoop voor haar
aanzienlijk financiële nadelen met zich meebrengt en dat herfinanciering van de bestaande
gemeentelijke lening noodzakelijk is om Vitesse financieel weer gezond te maken. Vitesse geeft nog
eens aan dat verkoopwinst van Gelredome toe dient te vloeien aan de totaaloplossing. Op dit
voorstel is geen inhoudelijke reactie terug te vinden.
De gesprekken over het verbreken van de financiële banden tussen Vitesse en de gemeente
Arnhem gaan nog steeds door, ook als de verkoop van het stadion begin 2007 geëffectueerd wordt.
In het voorjaar van 2007 geeft de gemeente Arnhem aan alleen door te willen praten als Vitesse
haar betalingsachterstanden inloopt. Vitesse geeft aan hiertoe zeker bereid te zijn en hiervoor op
zoek te moeten naar een private financier. De club vindt uiteindelijk een aantal private financiers
bereid om haar hierin te assisteren wat ertoe leidt dat Vitesse per juli 2007 haar achterstanden
inloopt.
Bij Vitesse is dan de verwachting gewekt dat er nu dan gesproken kan worden over een
totaaloplossing. Vooral omdat aan de eis van de gemeente dat alle betalingsachterstanden betaald
zijn, is voldaan. Deze totaaloplossing wordt door veel betrokkenen geïnterpreteerd als een
oplossing waarbij de schuldpositie van Vitesse substantieel zou worden verminderd door ofwel
boekwinsten uit de verkoop ofwel toekomstige opbrengsten uit de ontwikkeling van het gebied
rondom Gelredome aan Vitesse beschikbaar te stellen.
Concrete afspraken blijven echter ook na juli 2007 uit, omdat gemeente en Vitesse geen
overeenstemming over de voorwaarden van de totaaloplossing kunnen bereiken. Voor Vitesse loopt
de frustratie steeds hoger op, aangezien de gemeente in haar perspectief keer op keer weigert
uitvoering te geven aan de toezegging uit 2003 dat de winst uit de verkoop van het stadion zou
toevloeien naar Vitesse.
Vastgesteld kan worden dat de gemeente het heeft laten gebeuren dat er verschillende
interpretaties van haar intenties bestonden, zowel over de welwillendheid om Vitesse met haar
financiële positie te helpen, als over de termijn waarop zij voornemens is eigenaar van het stadion
te blijven. Bij Vitesse leeft de verwachting dat de verkoop van het Gelredome haar enige kans is om
te komen tot een totaaloplossing voor haar schuldenpositie. De gemeente heeft deze verwachting
bij Vitesse niet weggenomen, ook niet toen duidelijk werd dat er vanuit de gemeenteraad geen
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 31

meerderheid was om Vitesse verder te assisteren. De geboden oplossingen vanuit de gemeente
zaten in de lijn van het geven van uitstel van betaling van rente, aflossingen en huur terwijl volgens
Vitesse de oplossing alleen gevonden kon worden in het stelselmatig terugbrengen van de
schuldpositie. Door dit verschil van inzicht valt het achteraf te verklaren dat de gemeente van
mening is geweest Vitesse meermalen de helpende hand te hebben toegestoken, terwijl de
beleving bij Vitesse is dat de gemeente nooit met een goede totaaloplossing is gekomen.
Het college heeft in de jaren 2003-2007 niet voldoende duidelijk naar Vitesse gecommuniceerd dat
de door Vitesse voorgestelde totaaloplossingen nooit door de gemeenteraad zouden worden
goedgekeurd omdat hiervoor het politieke draagvlak ontbrak. Hierdoor zijn bij Vitesse verwachtingen
in stand gebleven, die niet realistisch waren. Vitesse heeft zich lange tijd verlaten op de informatie
die zij hierover via het college verkreeg.
3.3 Vitesse op de politieke agenda tussen 2004 en de verkoop stadion
Na de vaststelling van de raamovereenkomst op 1 oktober 2003 wordt in de gemeenteraad nog
steeds gesproken over de gang van zaken bij Vitesse/Gelredome. Hierbij dient te worden
opgemerkt dat in de jaren vanaf 2003 Gelredome de zaken prima op orde lijkt te hebben en dat de
zorgen zich meer toespitsen over de gang van zaken bij de voetbalclub. De rapportages van college
aan de gemeenteraad over de stand van zaken bij Vitesse en Gelredome komen steeds rond de
jaarwisseling.
Daarnaast heeft de raad in oktober 2004 besloten een raadsonderzoek naar Vitesse uit te voeren.
Dat staat in de eerste helft van 2004 prominent op de politieke agenda. Hierover wordt in de raad
diverse malen gediscussieerd. In eerste instantie wordt lang gesproken over de juiste
onderzoeksvraag. Vervolgens bemoeilijkt de vertrouwelijkheid van de stukken het doen van een
gedegen onderzoek. Deze poging strandt dan ook voortijdig.
Dat ook na de uitvoering van het reddingsplan de financiële situatie van Vitesse zeer penibel is,
blijkt voor het college al in het voorjaar van 2004 bij de publicatie van de kwartaalcijfers, een half
jaar na het tekenen van de raamovereenkomst. Vitesse kan niet aan haar betalingsverplichtingen
voldoen: noch van de huur noch van de afbetaling van de annuïteiten van de lening. De wethouder
erkent deze situatie en verandert de betalingsvoorwaarden. Deze informeert de raad hier dezelfde
dag over. De eigenstandige beslissing van het college leidt tot de “Motie Carambole” (19 juli 2004),
waarin het college gesommeerd wordt niets te veranderen aan het door de raad aangenomen
reddingsplan zonder daar voorafgaand toestemming over te vragen aan de raad.
De discussies in de raad spitsen zich in de eerste helft van 2004 verder toe op de vraag of het
dossier Vitesse/Gelredome met de vaststelling van de raamovereenkomst nu is afgesloten. Vooral
de SP stelt hierover kritische vragen in de raadsvergaderingen van 3 mei 2004 en 1 juli 2004. Uit de
beantwoording blijkt, dat het college het niet eens is met de stelling van de SP dat het dossier
“reddingsplan Vitesse/Gelredome” niet als afgesloten kan worden bestempeld. Het college is van
mening dat het door de raad vastgestelde reddingsplan nu gewoonweg ten uitvoer wordt gebracht.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 32

In de raadvergadering van 4 oktober 2004 worden dan vragen gesteld over de capaciteiten van het
college om een volwaardig onderhandelingspartner in het dossier Gelredome/Vitesse te zijn.
De slechte stand van zaken bij met name Vitesse leidt er in de tweede helft van 2004 toe dat vanuit
de gemeenteraad vragen gesteld worden over de mogelijke bemoeienis van de gemeente bij
Vitesse/Gelredome. Het college geeft hierover medio december 2004 aan dat “de gemeente
Arnhem weliswaar door de aangegane overeenkomst van geldlening een juridische relatie met
Vitesse heeft maar dat zij verder op geen enkele wijze bemoeienis heeft met de besturing dan wel
bedrijfsvoering van Vitesse.” Het college merkt hetzelfde op over de besturing en de bedrijfsvoering
van het Gelredome.
Begin 2005 verschuift de aandacht van de gemeenteraad nog meer richting de gang van zaken bij
Vitesse en Gelredome. Zo wordt op 10 januari 2005 door de raad meer informatie over het
meerjarenperspectief Vitesse/Gelredome gevraagd. De toelichting die het college op 9 februari
geeft, gaat in op de kaders van de raamovereenkomst maar geeft geen additionele
meerjareninformatie. Het college geeft vooral aan dat de gehele operatie voor de gemeente
budgettair neutraal zal verlopen en herhaalt daarmee de kaders van de raamovereenkomst.
De raad is weliswaar kritisch ten opzichte van het college, maar in de meeste gevallen ook volgend.
Zo steunt de raad in mei 2005 het college in haar standpunt om af te zien van (juridische) stappen
jegens BV Vitesse, de private financiers van de club en de Stichting Betaald Voetbal Vitesse in het
kader van de overeenkomst van 3 december 2003 (zie paragraaf 2.1).
Deze gang van zaken geeft weer hoe het college naar externe stakeholders en de gemeenteraad,
de indruk wekt dat met het reddingsplan het dossier Vitesse gesloten is, terwijl het in het overleg
met Vitesse laat doorschemeren dat het zich ook bewust is van het feit dat de financiële problemen
van Vitesse nog niet voorbij zijn. De gemeente liet de financiële problemen van Vitesse lang op hun
beloop.
Zij gaf zelf ook te kennen dat voor haar de budgetneutraliteit en de ontwikkeling van de grond
rondom het stadion een grotere prioriteit hadden dan het belang van de voetbalclub voor de stad.
De gemeente was zich wel bewust van het feit dat faillissement van de club tevens Gelredome in
ernstige problemen zou brengen en dat deze ernstige imagoschade zouden veroorzaken. In dat
licht valt ook op dat in de raad weliswaar kritische vragen worden gesteld, maar dat met afwerende
antwoorden uiteindelijk genoegen wordt genomen.
3.3.1 2005 - begin 2006: de informatievoorziening aan de gemeenteraad
Tijdens de collegevorming na de verkiezingen begin 2006 staat ook Vitesse op de agenda. Volgens
diverse betrokkenen groeit de stemming dat nog meer geld aan Vitesse geven uitgesloten is. In het
voorjaar van 2006 krijgen de media dan lucht van mogelijke huurachterstanden van Vitesse. Daarop
ontstaat een stevige discussie tussen raad en college over het openbaar maken van stukken. Het
college is echter niet bereid tot openbaarmaking. Hierop volgen vragen van diverse fracties die
uiteindelijk uitmonden in een besloten bijeenkomst van de gemeenteraad in juli 2006 waarin de
betalingsachterstand van Vitesse en het biedingsproces inzake het Gelredome besproken worden.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 33

De inhoud van deze bijeenkomst is niet vastgelegd. Na nieuwe vragen van de VVD-fractie geeft het
college daarna aan afspraken met partijen te hebben gemaakt om te zorgen dat informatie niet
meer via de media wordt verspreid. Hoewel de raad vervolgens op 19 juli verder wordt geïnformeerd
over betalingsachterstanden van Vitesse, verweert het college zich op 29 augustus 2006 tegen
aantijgingen dat het college zijn informatieplicht betreffende dit dossier niet juist zou hebben
toegepast en dat zij buiten de kaders van eerdere besluitvorming is getreden en heeft verzuimd
hiervoor vooraf toestemming aan de gemeenteraad te vragen.
Vanaf de 2 e helft van 2006 gaat de communicatie met de raad vooral over de verkoop van het
stadion aan een serieus geïnteresseerde partij.
Vanaf begin 2004 is er nog steeds een behoorlijk intensieve informatie-uitwisseling tussen raad en
college. Daarbij valt op dat de raad zich behoorlijk kritisch opstelt. Niet alleen blijft de raad werken
aan het raadsonderzoek naar Vitesse, maar met name controleert hij het college op de voortgang
van de uitvoering van de raamovereenkomst (denk aan de druk om binnen de kaders blijven die
leidt tot de motie Carambole en de aandrang uit de raad om over te gaan tot verkoop Gelredome).
Wat opvalt is dat de raad op een aantal belangrijke punten weinig voortgang boekt en dat het
vertrouwen tussen college en raad onder druk lijkt te staan. Zo krijgt de raad maar beperkt zicht op
bedrijfsvoering van Gelredome en Vitesse –iets wat hij ook steeds accepteert. Vooral de steeds
weer opspelende betalingsachterstanden leiden tot weerstand en frustraties jegens het college, en
overigens ook jegens Vitesse. Daar tussendoor speelt continu de discussie over het al dan niet
vertrouwelijk maken en houden van informatie. De gemeenteraad wordt vooral via vertrouwelijke
stukken en debatten geïnformeerd. Dit tot haar eigen frustratie, maar wederom geldt dat hij deze
vertrouwelijkheid de facto ook telkenmale gesteund heeft.
Deze periode overziend, geldt dat raad en college zich richten op uitvoering van de
raamovereenkomst en daarmee tevens op zoveel mogelijk afscheid nemen van het dossier
Vitesse/Gelredome. Mede daardoor zijn het vooral incidentele berichten –de
betalingsachterstanden- die de beeldvorming van de partij Vitesse bepalen. Gezien de gang van
zaken is dat begrijpelijk, tegelijkertijd kan geconstateerd worden dat de gemeenteraad zich niet lijkt
te realiseren in welk een precaire positie Vitesse zich bevindt.
3.4 De verkoop van het Gelredome
Na 2003 loopt de bedrijfsvoering van het Gelredome (de exploitatiemaatschappij) in beginsel goed.
De huurafdrachten aan de gemeente komen tot stand. Het uitgangspunt van de ‘budgetneutraliteit’
is voor gemeente een primair motief om op niet al te lange termijn weer over te gaan tot verkoop
van het stadion. Overigens geldt dat deze intentie niet bij alle betrokken partijen bekend was.
Sommigen geven aan zich overvallen te hebben gevoeld door de aankondiging van de verkoop.
Door de verkoop heen speelt ook de ontwikkeling van Arnhem-Zuid, waarop enkele
gemeenteraadsfracties bij de behandeling van het reddingsplan hebben aangedrongen en waarover
zij op 12 juni 2003 een motie indienden waarin gevraagd werd om direct met private partijen in
contact te treden voor de ontwikkeling van de grond. Ook Vitesse leeft in de verwachting dat de
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 34

grond snel ontwikkeld kan worden en zij zoekt daarom hard mee om geschikte ontwikkelaars aan te
dragen. Bij de provincie heeft men daarentegen het idee dat de gemeente voornemens was om het
grondgebied en het stadion lange tijd zelf in eigendom te houden. De gemeente laat de raad in een
brief in september 2004 weten dat zij eind 2003 wel contact heeft gehad met allerlei private partijen
die geïnteresseerd waren in ontwikkeling van de grond, maar dat zij deze gesprekken heeft
opgeschort omdat deze partijen alleen wilden investeren wanneer de gemeente garant zou komen
te staan voor de financiering daarvan. Tegelijkertijd blijkt uit gesprekken voor dit onderzoek, dat de
gemeente Arnhem-Zuid wel wil ontwikkelen, maar dat zij voorrang geeft aan de ontwikkeling van het
Rijnbooggebied en de ontwikkeling van het stationsgebied. Dat wil dus zeggen dat voor haar de
ontwikkeling van Zuid op langere baan wordt geschoven.
Vastgesteld kan worden dat de gemeente heeft laten gebeuren dat er zulke verschillende
interpretaties van haar intenties zijn, zowel over haar welwillendheid om Vitesse tegemoet te komen
in haar financiële situatie, als over de termijn waarop zij voornemens is eigenaar van het stadion te
blijven.
In najaar van 2004 bespreekt het college de risico’s die het eigenaarschap van het Gelredome met
zich meebrengt, met name in de zin van het mogelijk uitblijven van de huurbetalingen en annuïteiten
in het licht van de verschuldigde rentelasten van het stadion. De gemeente besluit onderzoek te
doen naar mogelijke verkoop van het stadion. In de rapportage over de uitvoering van het
reddingsplan die zij op 15 december 2004 naar de raad stuurt maakt het college een risicoanalyse
van het reddingsplan: daarbij worden als risico’s omschreven het niet ontvangen van aflossingen
van en rente op de lening en het niet ontvangen van huurtermijnen.
In februari 2005 besluit de gemeente, deels gemotiveerd door het feit dat Vitesse geen betrouwbare
huurder is, maar ook omdat zij het beheren van een multifunctioneel stadion niet tot haar taken
rekent, het stadion op korte termijn te verkopen. Overigens behoudt zij zelf de grond rondom het
stadion. De raad stemt hiermee in tijdens een commissievergadering in februari 2005. De gemeente
stelt voor zichzelf de uitgangspunten bij de zoektocht naar een marktpartij vast.
3.5 Bestuurlijke verhoudingen met exploitatiemaatschappij en provincie Gelderland
Het lag in de bedoeling en het belang van de gemeente om voorafgaand aan de verkoop van het
stadion zeggenschap te verkrijgen over de Exploitatiemaatschappij 7 , zodat deze betrokken kon
worden bij de verkoop. Daartoe heeft de gemeente intensief overleg gevoerd met de provincie over
het afkopen van de achtergestelde lening van de provincie aan Gelredome. De provincie wilde
zeker weten dat haar belangen, in de zin van het zekerstellen van het gebruik van de naam
‘Gelredome’, de garantie dat het complex niet aan een BVO verkocht zou worden en het behoud
7 De Exploitatiemaatschappij is in 2003 niet door de gemeente gekocht – zie ook schema op pagina 12 – en
staat vanaf dat moment apart van het eigendom van het stadion zelf
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 35

van het multifunctionele karakter van het stadion, geborgd werden. Gemeente en provincie komen
er niet uit en dus behoudt de provincie haar achtergestelde lening. En dit terwijl er in de tweede helft
van 2005 een concrete afsprakenlijst bij de provincie circuleert waarin concept-afspraken tussen
provincie en gemeente over de zeggenschap in de Exploitatiemaatschappij worden beschreven.
Veel van deze overleggen werden geïnitieerd door de gemeente zonder de exploitatiemaatschappij
zelf hierin te betrekken of te informeren. Dat is mede ingegeven doordat de gemeente zich sterk
richtte op het bewerkstelligen van personele wisselingen in het bestuur van Gelredome, net als in
2003. Dit leidde tot verbazing en frustratie bij de provincie. De Exploitatiemaatschappij Gelredome
zelf had er ook geen oren naar om mee te worden verkocht met het stadion; zij wilde een
zelfstandige private onderneming blijven en kwam ook in die lijn voor haar eigen belang op. In de
loop van 2006 verslechteren de verhoudingen tussen Gelredome en de gemeente verder. De
wethouder meldt eind 2006 aan de raad dat er sprake is van ‘gegroeid wantrouwen afgelopen
zomer’. In het bestuur van het Gelredome lopen de spanningen hoog op tussen de bestuurders die
zijn aangewezen door de provincie en de door de gemeente aangewezen bestuurders.
De gemeente diende bij de verkoop van het stadion verschillende belangen te bewaken; niet alleen
moest zij zorgen dat eerder geïnvesteerd publiek geld weer terug zou vloeien in de gemeentekas,
tegelijkertijd diende zij te zorgen dat de continuïteit van Vitesse en Gelredome niet in gevaar zou
komen. De provincie liet met haar houding, waarin zij misschien begrijpelijkerwijs vooral haar eigen
belangen voorop zette, een kans lopen om het voor de gemeente gemakkelijker te maken het
publieke belang zo goed mogelijk te dienen. De gemeente op haar beurt echter had Gelredome
verrast met haar advertentie in een bouwkrant met het aanbod om het stadion te verkopen, evenals
de gedachte dat ook de exploitatiemaatschappij zelf betrokken zou worden in de verkoop. Het had,
ware de verstandhoudingen daarnaar geweest, voor de hand gelegen Gelredome hierover op
voorhand te informeren.
Geconstateerd kan worden dat de bestuurlijke relatie tussen de provincie en de gemeente
gedurende de gehele periode niet ’normaal’ was. Er zijn vanuit de gemeente verschillende pogingen
ondernomen om tot een totaaloplossing te komen voor zowel het Gelredome als Vitesse die steeds
op tegenstand in Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten zijn gestuit. De provincie heeft
namelijk steeds de insteek gehanteerd om zich niet bezig te willen houden met de redding van een
voetbalclub. Maar de tegenstand van de provincie is mogelijk ook te verklaren uit de harde
randvoorwaarde die de gemeente meerdere malen stelde dat de personele invulling van bestuur- en
directiefuncties ingrijpend bij Gelredome moest worden aangepast. Een randvoorwaarde die
vergelijkbaar was met de randvoorwaarde die de gemeente heeft gesteld bij het verstrekken van de
lening aan Vitesse en die wij eerder als disproportioneel hebben bestempeld.
Duidelijk is dat er grote spanningen bestonden in de persoonlijke relaties tussen bestuursleden van
Vitesse en die van Gelredome (mede op basis van het verleden) maar de gemeente kon, in onze
opvatting, in alle redelijkheid niet verwachten dat de problemen bij Gelredome zich zouden oplossen
door het vervangen van personen. Daartegen over staat dat de bestuurders van Gelredome grote
vrijheid hebben genoten bij het bepalen van hun opstelling in relatie met Vitesse en de gemeente.
Dat zij daarbij het belang van de onderneming steeds voorop hebben gesteld is duidelijk maar we
hebben geen duidelijke provinciale kaderstelling aangetroffen waarbinnen het bestuurlijk optreden
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 36

van de aan haar gelieerde partij Gelredome meer publieke betekenis kon krijgen. De reguliere
relaties tussen de leden van GS en de leden van het college van B&W en tussen de Commissaris
van de Koningin en de burgemeester zijn onvoldoende ondersteunend gebleken om impasses te
doorbreken.
3.5.1 Het formele verkoopproces
De gemeente start eind 2005 een uitgebreid biedingsproces, van de vier partijen die reageren op de
advertentie blijven er aan het eind van het jaar twee serieuze partijen over. Uiteindelijk beslist de
gemeente begin 2006 om het stadion, inclusief de vier hoeken en al dan niet met de Oost-tribune,
aan een ontwikkelingsbedrijf- te verkopen. Overigens is later het formele verkoopproces
geëvalueerd. De conclusie van de evaluatie luidt dat het verkoopproces goed is verlopen. Het
ontwikkelingsbedrijf heeft daarnaast zelf contact gezocht met Vitesse en heeft met de club
sponsorafspraken gemaakt, waar tegenover een huurverlaging stond. Omdat de overdracht
uiteindelijk pas begini 2007 plaatsvindt, profiteert Vitesse pas daarna van deze constructie.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 37

Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 38

4. Oplopende achterstanden, gebrouilleerde verhoudingen
4.1 Eindspel?
In de eerste helft van 2006 heeft het nieuwe college zich voorgenomen de financiële relatie met
Vitesse echt te beëindigen en spreekt als strategie af dat het reddingsplan volledig uitgevoerd dient
te worden, en dat zij daarnaast bereid is om Vitesse nog één keer een helpende hand toe te steken,
als zij zich tenminste ook aan de afspraken uit het reddingsplan houdt. De verantwoordelijke
wethouder neemt de uitvoering hiervan stevig ter hand en gaat in gesprek met Vitesse: hij gebruikt
de pressiemiddelen die hij heeft om Vitesse er toe te bewegen zich aan haar betalingsverplichtingen
te houden en hanteert de regel dat alleen afspraken die op papier staan geldende afspraken zijn.
In deze context blijkt dat de verkoop van het Gelredome voor Vitesse in feite niets oplevert, terwijl zij
dit wel verwachtte: Vitesse rekent op een zogenaamde totaaloplossing voor haar financiële
problemen. Gedurende de periode van het verkoopproces, de eerste helft van 2006, loopt Vitesse
opnieuw betalingachterstanden in de huur op. Vanaf de zomer van 2006 is Vitesse bovendien
verplicht om annuïteiten te gaan betalen over de gemeentelijke lening.
Tal van gesprekken tussen de gemeente en het bestuur van Vitesse volgen. Echter, ondanks de
vele vergaderuren en suggesties van beide partijen om met een ‘totaaloplossing’ te komen, komt
deze er niet. Zo doet Vitesse in het najaar van 2006 een uitgebreid voorstel aan de gemeente voor
een totaaloplossing kiest. Zij spreekt over de ‘revitalisering Vitesse II”, als een logisch vervolg op het
reddingsplan. Vitesse geeft aan dat haar liquiditeitspositie nog steeds aanleiding geeft tot grote
zorg. Vitesse dringt er op aan dat de winst uit de verkoop van het Gelredome aan Vitesse toekomt.
En daarnaast dat de lasten die voortvloeien uit de gemeentelijke lening worden teruggedrongen
door de leningsvoorwaarden verder aan te passen.
De wethouder informeert de raad regelmatig over de huurachterstand. Voor de volledigheid hier een
opsomming van alle informatiemomenten tussen eind 2006 en 17 maart 2008, om zo een beeld te
krijgen van de mate waarin het college de raad op de hoogte heeft gehouden van de
ontwikkelingen.
• 29 juni 2006 vertrouwelijke brief
• 10 juli 2006 besloten bijeenkomst
• 22 augustus 2006 brief dossier Vitesse- Gelredome
• 29 augustus 2006 commissievergadering VFAB
• 18 september 2006 commissievergadering VFAB stand van zaken Vitesse
• 24 november 2006 brief aan seniorenconvent over betalingsregeling
• 11 december 2006 besloten bijeenkomst commissie VFAB
• 30 mei 2007 brief over voortgang stand van zaken
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 39

• 4 juni 2007 commissie VFAB op verzoek wethouder
• 25 juni 2007 commissievergadering VFAB
• 2 juli 2007 commissie VFAB
• 10 september 2007 commissie VFAB
• 30 november 2007 brief wethouder aan commissie VFAB
• 10 december 2007 commissie VFAB
• 13 december 2007 informatiememorandum college aan VFAB
• 24 januari 2008 brief college aan seniorenconvent
• 25 januari 2008 seniorenconvent vergadering
• 29 januari 2008 brief college aan seniorenconvent
• 7 februari 2008 brief van wethouder aan seniorenconvent
• 14 februari 2008 memo voorfinanciering loges
• 15 februari 2008 beantwoording schriftelijke vragen VVD-fractie
• 17 maart 2008 raadsvergadering
In de periode van maart 2006 tot aan de zomer van 2007 lopen de betalingsachterstanden
behoorlijk op. De verhoudingen tussen Vitesse en de gemeente zijn op dat moment al behoorlijk
bekoeld. De wethouder stippelt in nauw overleg met het seniorenconvent en de commissie VFAB
een strategie af om Vitesse aan haar afspraken te houden, bijvoorbeeld tijdens een
commissievergadering VFAB op 4 juni 2007. Zowel bij het college als bij de raad is het gevoel
ontstaan dat Vitesse niet genoeg haar best heeft gedaan om haar financiële situatie gezond te
maken. De sfeer in de gemeente, die zowel door de college als door de raad wordt gezet is er
ondertussen één van: ‘we laten niet langer met ons sollen’ en ‘we zijn het traineren van Vitesse zat’,
waardoor vaststaat dat er geen geld meer aan Vitesse mag worden uitgegeven. De wethouder krijgt
spreekwoordelijk toestemming van de raad om de club het mes op de keel te zetten om deze aan
haar betalingsverplichtingen te houden. Dat doet zij door te dreigen gebruik te maken van de
pandrechten die zij heeft.
In de media verschijnen berichten over financiële problemen, terwijl tegelijkertijd de aankoop van
dure spelers opvalt. Vitesse beroept zich daarentegen telkens op de verwachtingen die bij haar
gewekt zijn, die door haar worden opgevat als gemaakte afspraken tijdens het constituerend beraad
van 29 november 2003, waarin de gemeente toegezegd zou hebben de meeropbrengsten uit de
verkoop van het stadion naar Vitesse te doen toekomen, zolang de gemeente er maar
budgetneutraal uit zou komen.
Het college heeft de raad in deze zeer regelmatig ingelicht over de stand van zaken rondom
Vitesse. Daarbij is de vraag relevant of het daarbij naar de raad als naar Vitesse dezelfde houding
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 40

aannam. Het politieke klimaat in de raad leek weinig ruimte te laten voor onderhandelingen met
Vitesse, terwijl de wethouder wel op regelmatige basis aan de onderhandelingstafel zat met Vitesse.
In de zomer van 2007 loopt Vitesse de bestaande schulden in: zowel voor wat betreft de
huurachterstand als de verschuldigde annuïteiten. Daarvoor is het bestuur van Vitesse echter wel
tot het uiterste gegaan. Bij haar geldschieters, waaronder opnieuw de private financiers, heeft de
directie van Vitesse het beeld geschetst dat als niet aan de directe betalingsverplichting wordt
voldaan Vitesse direct zal failleren. Maar net zo goed dat de gemeente ook daadwerkelijk
toegezegd zou hebben om na de zomer van 2007 een significante stap in de richting van Vitesse te
doen. Zo krijgt de directie het voor elkaar om toch op de betalingsachterstanden aan de gemeente
te voldoen.
De dreiging van het inzetten van de pandrechten heeft medio 2007 een zeker effect gehad; i medio
2007 had Vitesse de betalingsachterstand inzake de huur van Gelredome en de annuïteit immers
weer ingelopen met behulp van een lening van een aantal private financiers. Voor het inlopen op
de hoofdschuld had dit gebruik van het pandrecht derhalve een beperkt effect. Dit – op zich
effectieve – gebruik van het pandrecht kan ertoe hebben bijgedragen dat leden van de raad en het
college van B&W de indruk kregen dat de financiële positie van Vitesse beter was dan Vitesse deed
voorkomen. Op basis daarvan kon de gedachte post vatten, dat het pandrecht zekerheid bood voor
de hele schuld, althans een substantieel deel daarvan. Tegelijkertijd kan ook niet worden
uitgesloten dat er onder voorwaarde dat alle achterstanden zouden zijn ingelopen in de zomer vani
2008, ook opnieuw verwachtingen zijn gewekt bij Vitesse over de bereidheid van de gemeente om
daarna ook concreet over de brug te komen met financiële middelen in het licht van een
totaaloplossing.
4.2 Richting surseance
Na de zomer van 2007 gaan de gemeente en Vitesse opnieuw met elkaar om tafel. Opnieuw
worden verschillende oplossingsrichtingen besproken, maar komt men er niet uit. De gemeente doet
een voorstel om de logegelden kwijt te schelden dat het niet haalt, naar men zeggen omdat dit
voorstel de financiële problemen van Vitesse niet oplost vanwege financiële afspraken die Vitesse
bijvoorbeeld met de private financiers gemaakt heeft. Door Vitesse worden de gesprekken nu als
frustrerend ervaren. Vanaf het najaar van 2007 staakt Vitesse wederom het afdragen van de
verschuldigde huur en annuïteiten. Opnieuw sommeert de gemeente Vitesse om haar
achterstanden spoedig te voldoen, onder de dreiging de pandlijsten op te vragen en haar pandrecht
uit te winnen.
Vitesse is ondertussen echter op een andere strategie over gegaan; zij ziet geen andere uitweg dan
een schuldsanering. Deze strategie is bij andere Nederlandse voetbalclubs succesvol gebleken.
Wanneer deze niet vrijwillig plaats kan vinden, dan zou deze desnoods gerechtelijk moeten worden
afgedwongen. Eind 2007 licht zij het college in over dit voornemen. Het college is hierdoor
onaangenaam verrast. Vitesse heeft op dat moment een omvangrijk negatief vermogen en een
groot aantal schuldeisers, waarvan de gemeente met een vordering van bijna € 12 miljoen de
grootste is. Door Vitesse wordt, ondersteund door adviseurs, aangegeven zij zeer hoge kosten
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 41

heeft voor de huisvesting in relatie tot haar opbrengsten, welke zij niet kan beïnvloeden noch
volledig kan compenseren via exploitatie. Daarnaast heeft Vitesse hoge rentelasten en aflossingen
van langlopende leningen. Vitesse zal niet in staat zal zijn zich verder te ontwikkelen voordat deze
‘historische’ problemen zijn opgelost.
Vitesse vraagt de gemeente om vrijwillig mee te gaan met de schuldsanering en doet eind 2007 een
voorstel voor de staffel die zij daarbij hanteert. Voor de gemeente zou dat betekenen dat er slechts
een bedrag van circa € 600 duizend terug zou vloeien in de gemeentekas, maar dat de financiële
banden tussen de gemeente en de club daarna direct verbroken zouden zijn. Wanneer de sanering
daarentegen niet zou slagen zou Vitesse direct failliet gaan, en zal de gemeente waarschijnlijk
helemaal niets terugzien van haar vorderingen.
De gemeente is niet geneigd in te stemmen met de vrijwillige schuldsanering. Argumenten die
daarvoor over tafel gaan is het feit dat Vitesse de gemeente niet volledig heeft willen informeren, en
door deze gebrekkige informatiepositie geen gefundeerd oordeel kan vormen en dus niet kan en wil
meewerken aan de schuldsanering. Daarnaast speelt ook een rol dat de gemeente simpelweg niet
om de schuldsanering gevraagd heeft en de relatie tussen de gemeente en de club met de dag
slechter wordt. Overigens vraagt het college zich ook af of Vitesse daadwerkelijk zo ernstig in de
financiële problemen zit dat het surseance zou aanvragen, met het risico dat de club zou gaan
failleren. Het college betrekt de raad in haar afweging, die deze lijn volgt. De club heeft overigens
zelf ook veel initiatieven genomen om met raadsfracties te communiceren. Deze krijgen –
individueel- uitnodigingen om van gedachten te wisselen met bestuur en directie van Vitesse. Niet
alle fracties gaan daarop in, maar degenen die dat wel doen geven in sommige gevallen aan
welwillend te staan ten opzichte van alternatieve oplossingen voor de problemen van Vitesse, zoals
het verruimen van de leenvoorwaarden, het achtergesteld maken van de lening of het
onderbrengen van de lening in het grondbedrijf. Deze bereiken echter nooit de discussies in de
raad. Dit mede, omdat men bij de gemeente overtuigd was van het feit dat Vitesse het nooit op een
surseance van betaling aan zou laten komen.
De wereld van het openbaar bestuur en de voetbalwereld liggen ver uit elkaar. Waar het in het
publieke bestuur niet voor te stellen is dat een publieke dienst failleert of van de aardbodem
verdwijnt, kan dat in het bedrijfsleven de uiterste zakelijke consequentie zijn van een situatie. Dat
verklaart misschien voor een deel waar de inschatting van de gemeente, dat Vitesse waarschijnlijk
niet echt bereid zou zijn surseance aan te vragen, op gebaseerd is.
Het is te prijzen dat gemeenteraadsleden zich zelfstandig een beeld trachten te vormen van de
problematiek van de club. In een situatie waarin club en gemeente met elkaar in discussie zijn, is
het echter zaak dat raadsleden zich bewust zijn van hun rol. De wethouder dient immers in positie te
zijn om te besturen, waarbij de raad controleert.
Daarbij dient opgemerkt te worden dat veel informatie-uitwisseling tussen raad en college in
vertrouwelijkheid heeft plaatsgevonden. Dit is zeker verklaarbaar in een situatie waarin vaak
gevoelige informatie over de positie van Vitesse en de gemeente aan de orde was. Tegelijkertijd
zorgde deze vertrouwelijkheid er ook voor dat de gemeenteraad machteloos was en sterk gebonden
bleef aan de gevolgde koers. Raad en college volgden eensgezind de koers dat Vitesse haar
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 42

etalingsachterstanden in moest lopen. Dat heeft er mede aan bijgedragen dat alternatieve
oplossingen, die in de wandelgangen wel degelijk zijn besproken, nooit het plenaire debat hebben
bereikt.
Met de gemeenteraad wordt in januari nog een strategie besproken om te dreigen met een kort
geding om de pandlijsten op te vragen en om alsnog een pandrecht te vestigen op het
Spelersfonds. Daarnaast verkeert de gemeente in de veronderstelling dat zij een stevige juridische
positie heeft: zij meent via haar reeds gevestigde pandrechten aanspraak te kunnen maken op alle
bestaande maar ook toekomstige vorderingen van Vitesse. En tevens dat zij op basis van haar
pandrecht een separatistenpositie heeft, waardoor de publieke gelden bij een eventueel
faillissement als het ware veilig gesteld zouden zijn.
De gemeente bereidt zich daarentegen ook voor op een eventueel faillissement. Dat is begrijpelijk
vanuit het oogpunt dat zij de publieke gelden veilig wil stellen. Tegelijkertijd is het opmerkelijk dat zij
zichzelf in de positie plaatst tussen het veilig stellen van het publieke geld enerzijds en het
voortbestaan van de club anderzijds. Natuurlijk is de gemeente zich bewust van de imagoschade
van een faillissement, maar zij aanvaardt het risico. Vastgesteld kan worden dat de verhoudingen
tussen beide partijen ondertussen zo verslechterd waren dat andere oplossingen, zoals het
verruimen van de leenvoorwaarden niet meer aan de orde waren of niet tot een oplossing konden
bijdragen die voor beide partijen aanvaardbaar was. Dat de relatie tussen deze twee zo heeft
kunnen verslechteren is vanuit het belang van het openbaar bestuur wel zorgelijk: immers de twee
partijen zullen ook in de toekomst met elkaar te maken hebben. Bijvoorbeeld vanwege de veiligheid,
het gemeentelijk sportbeleid en de publieke belangstelling voor de club .
Iets anders is dat er kennelijk bij de raad en het college verschillende beelden en verwachtingen zijn
ontstaan over de mate waarin de gemeente feitelijk voldoende zekerheden had om de vordering op
Vitesse volledig, althans in aanzienlijke mate, te dekken. In juridische zin had de gemeente geen
andere middelen dan het pandrecht om zekerheid te krijgen. Dat dit pandrecht feitelijk maar weinig
zekerheid bood is kennelijk onvoldoende duidelijk geweest.
Begin 2008 kondigt Vitesse aan dat zij overeenstemming heeft met een meerderheid van de
schuldeisers. De gemeente en Vitesse gaan opnieuw met elkaar in gesprek, maar tevergeefs.
Opnieuw spelen de interpretatieverschillen over hetgeen gezegd is op 29 november 2003 een rol.
Vitesse heeft eind 2007 zelfs een tweetal gemeentelijke vertegenwoordigers bereid gevonden te
kennen te geven dat er door de gemeente toezeggingen zouden zijn gedaan over de besteding van
de meeropbrengsten van het stadion aan Vitesse. De gemeente vraagt op haar beurt twee andere
van haar vertegenwoordigers naar hun visie op die bijeenkomst. Zij geven enkele maanden later
aan dat zij zich totaal niet herkennen in de interpretatie van de twee andere vertegenwoordigers. De
posities komen wel iets dichter bij elkaar, maar uiteindelijk blijft de gemeente bij haar standpunt dat
zij niet bereid is mee te gaan met een buitenrechtelijke sanering. Overigens waren hiervoor juridisch
geen (onoverkomelijke) belemmeringen. Vitesse en de gemeente blijven met elkaar in gesprek,
maar komen er toch niet uit, terwijl de financiële situatie bij Vitesse alsmaar nijpender wordt. Op 3
maart 2008 vraagt Vitesse vervolgens surseance van betaling aan. Dit heeft als gevolg dat Vitesse
twee bewindvoerders krijgt toegewezen.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 43

De bewindvoerders dringen kort daarna aan op een gesprek tussen Vitesse en de gemeente, over
de separatistenpositie die de gemeente claimt. Uiteindelijk blijkt deze positie van de gemeente
moeilijk vol te houden en wordt tussen bewindvoerders en gemeente een schikking getroffen over
haar schuldpositie. Alles bij elkaar krijgt de gemeente circa € 800 duizend terug. Op 17 maart 2008
legt het college dit voorstel aan de raad voor. Afwijzing van het voorstel zou het faillissement van
Vitesse betekenen. Het college adviseert de raad in te stemmen met het voorstel, omdat als Vitesse
failliet zou gaan, de gemeente al het geld kwijt zou zijn. Het college noemt het voorstel van de
bewindvoerder een ‘slikken of stikken voorstel’, wat het gevoel belichaamt dat het college zich voor
het blok gesteld voelt. Ook de raad stemt vanuit dit gevoel in met participatie in de sanering.
Achteraf bezien is –ook onder raadsleden- veel onvrede gegroeid over de kwaliteit van de juridische
informatie die beschikbaar was, vooral over de pandrechten. Deze heeft een belangrijke rol
gespeeld in de positie-keuze van raad en college in de gesprekken en onderhandelingen met
Vitesse gedurende 2006 en 2007. Het is begrijpelijk dat deze onvrede is gegroeid, maar uiteindelijk
is het aspect van de pandrechten toch een ondergeschikte geweest in het bepalen van de
uitkomsten. Veel meer gewicht heeft gehad dat raad en college zich richting Vitesse zo sterk
hebben gefocust op het terugkrijgen van het geld.
Deze focus was onder meer een gevolg van de gegroeide frustraties over de
betalingsachterstanden die Vitesse steeds liet ontstaan. Een focus die in 2006 bij de collegevorming
werd bevestigd en samen te vatten is als: ‘het geld moet terug en de banden doorgesneden’. Het is
deze houding die, samen met verstoorde verhoudingen met Gelredome en de provincie, hebben
gezorgd voor de uitkomst waar we nu in 2008 staan. Andere elementen, zoals het moeizame inzicht
in de verplichtingen van Vitesse en de moeilijkheid om met deze partij afspraken te maken, hebben
daaraan bijgedragen.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 44

5. Conclusies en aanbevelingen rond de beoordelingscriteria
In dit concluderende hoofdstuk worden de beoordelingscriteria uit de inleiding nader beschouwd. De
loop van de geschiedenis rondom het dossier Vitesse wordt geanalyseerd aan de hand van de
normen zoals geformuleerd in het toetsingskader. De conclusies richten zich op het bestuurlijk
handelen van het gemeentebestuur (college en gemeenteraad). Aan de orde komen conclusies op
het gebied van de informatievoorziening tussen college en raad, de visie en strategie van het
gemeentebestuur op betaald voetbal. de aandacht voor governance in de verhouding tussen de
voetbalclub en andere partijen en de sturing op financiële en juridische aspecten van het dossier.
De informatievoorziening tussen college en raad verdient bijzondere aandacht, en daarom wordt
deze als eerste aan de orde gesteld.
5.1 Informatievoorziening aan de raad
Rondom de informatievoorziening is het goed om een onderscheid aan te brengen tussen periodes
waarin de raad en college intensief met het dossier bezig waren (in 2003 en 2007/ 2008) en de
tussenliggende periode. In de periodes 2003 en 2007/2008 concluderen we dat het college zich
heeft ingespannen om de raad zeer frequent te informeren over de stand van zaken van het
dossier. In de andere periodes is de frequentie van de informatievoorziening op een lager pitje
gekomen. Het college heeft de raad in deze periodes minder frequent geïnformeerd, de raad heeft
hier echter in deze periodes ook niet regelmatig, noch indringend om gevraagd. Er is een viertal
kanttekeningen te plaatsen bij de informatievoorziening tussen college en raad.
Ten eerste is een groot deel van de informatie die het college aan de raad heeft verschaft op basis
van vertrouwelijkheid geschied. Dit is zeker verklaarbaar in een situatie waarin vaak gevoelige
informatie over de positie van Vitesse en de gemeente aan de orde was. Bovendien heeft de raad
hiermee ingestemd. Toch bemoeilijkt die vertrouwelijkheid de controle van de gemeenteraad op het
handelen van het college. Want door in vertrouwen met elkaar te debatteren, raakte de
gemeenteraad zelf ook sterk gebonden aan de door het college uitgezette koers. Zo volgden raad
en college vanaf 2007 eensgezind de koers dat Vitesse haar betalingsachterstanden in moest
lopen. Dat heeft er mede aan bijgedragen dat alternatieve oplossingen, die in de wandelgangen wel
degelijk zijn besproken, nooit het plenaire debat hebben bereikt.
Ten tweede stellen wij vast dat het college de raad vanaf 2006 geen totaaloverzicht heeft gegeven
van de financiële situatie van Vitesse. Het college had weliswaar zelf ook geen volledig beeld, maar
beschikte wel degelijk over veel informatie. Het lijkt erop dat de raad niet de informatie heeft
gekregen die zij nodig had om haar controlerende taak goed te kunnen vervullen. Zo heeft het
college de raad niet duidelijk op de hoogte gesteld dat de financiële situatie van Vitesse, ook na de
aanname van het reddingsplan in 2003, zeer precair was.
Daarmee komen we ook naar de derde kanttekening, namelijk dat de raad zich ook weinig moeite
heeft getroost om een volledig beeld te krijgen, zodanig, dat zij een eigenstandig oordeel zou
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 45

kunnen vormen. De raad heeft niet aangegeven moeite te hebben met de vertrouwelijkheid van het
dossier, noch met het gebrek aan volledigheid van de beschikbare (financiële) informatie.
Een vierde kanttekening betreft de kwaliteit van de informatie. In de periodes waarin het college de
raad op regelmatige basis van informatie voorziet over Vitesse, informeert zij de raad onvoldoende
toereikend over de mogelijke gevolgen van haar bestuurlijk handelen jegens de club. Het college
geeft veelvuldig technische informatie aan de raad over de manier waarop de financiering geregeld
wordt, maar besteedt bijvoorbeeld veel minder aandacht aan de impact van het Reddingsplan van
2003. Zo is achteraf vast te stellen dat het college kon weten dat het reddingsplan onvoldoende
ondersteuning bood om Vitesse er daadwerkelijk en structureel bovenop te helpen. Zij heeft de raad
echter niet actief meegenomen in deze gedachtegang. Ook moet worden opgemerkt dat het college
in de laatste jaren naar Vitesse soms een andere houding heeft aangenomen dan in de raad. En
wel een houding waarin richting Vitesse de boodschap werd geuit dat onderhandelen over een
totaaloplossing nog mogelijk zou zijn, terwijl het politiek draagvlak daarvoor in de raad ontbrak.
Daarnaast lijkt het erop dat raad en college gedurende de jaren steeds meer onlosmakelijk
verbonden zijn opgetreden in hun behandeling van het dossier Vitesse-Gelredome, onverlet het feit
dat er binnen de raad verschillende politieke opvattingen waren. Vastgesteld kan worden dat het
college haar oorspronkelijke uitgangspunten in het dossier, op het gebied van budgetneutraliteit en
het belang van het behoud van de gronden rondom het stadion voor de stedelijke ontwikkeling,
steeds heeft vastgehouden en dat de raad, mede door het aspect van vertrouwelijkheid, daaraan
geen eigen toegespitste invulling heeft kunnen geven.
De in de raad gegroeide onvrede over de handelswijze in het dossier Vitesse is enerzijds
veroorzaakt door het onvolkomen beeld van de problematische situatie van Vitesse. Anderzijds
hebben raad en college zich in de laatste periode sterk inhoudelijk bemoeid met het dossier en is de
raad zich gaan richten op technische aspecten, zoals de pandrechten. Deze focus had echter
sterker moeten liggen op de inhoudelijke doelstellingen (op het gebied van stedelijke ontwikkeling
en budgetneutraliteit) die met het dossier Vitesse en Gelredome gemoeid waren.
5.2 Beleid
De gemeente is sinds 2003 intensief betrokken geraakt bij de problemen rond Gelredome en
Vitesse op grond van een aantal verschillende overwegingen. De belangrijkste overweging was dat
de gemeente het gebied rondom Gelredome beschouwde als een belangrijk speerpunt voor de
ruimtelijke ontwikkeling van Arnhem, maar dat het voor een succesvolle stedelijke ontwikkeling zaak
was dat het gebied voorlopig nog niet zou moeten worden geëxploiteerd. Mede daarom heeft zij
steeds invloed willen uitoefenen op het Gelredome. Pas op de tweede plaats speelde de
overweging, dat Vitesse als voetbalclub een publiek belang diende voor de stad. Mede onder druk
van de omstandigheden (licentieverlies), de publieke opinie en opvattingen in de raad heeft de
gemeente er voor gekozen om voetbalclub Vitesse financieel te ondersteunen. Daarvoor werd een
geheel van strenge financiële randvoorwaarden vastgesteld (op basis van het principe van
budgettaire neutraliteit) maar een visie op (de door de gemeente gewenste relatie met) het stadion
en de voetbalclub ontbrak.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 46

In het dossier Vitesse en Gelredome wordt als uitgangspunt voor (financieel) beleid
budgetneutraliteit gehanteerd. Dit begrip is in de loop der jaren van steeds groter belang geworden
in het dossier Vitesse, zowel in het politieke debat als in de relatie tussen gemeente en met name
Vitesse. De eerste keer komt het begrip ter sprake in een concept van het eerste reddingsplan van
2003. Daar wordt met budgetneutraliteit bedoeld, dat Vitesse en Gelredome alle kosten moeten
dekken die de gemeente maakt rondom de aankoop van het Gelredome en het steunen van
Vitesse. Ofwel het gaat om: een complete verevening van alle met Gelredome en Vitesse gemoeide
kosten. Bij de behandeling van het uiteindelijke reddingsplan in de raad wordt via een motie van de
VVD nogmaals bevestigd dat het reddingsplan geen extra kosten ten behoeve van de algemene
begroting met zich mee mag brengen. Deze door de raad opgelegde randvoorwaarde (‘de glazen
stolp’) kent dus een andere uitleg van het uitgangspunt. Dit is tevens het uitgangspunt dat in de
jaarrapportages wordt gebruikt. Een derde en laatste invulling van het uitgangspunt
budgetneutraliteit krijgt zijn betekenis in de periode rondom het aantreden van het nieuwe bestuur
van Vitesse in 2004. Het bestuur van Vitesse interpreteert het begrip vanaf dat moment namelijk zo
dat ook de kosten en baten binnen het dossier verevend moeten worden. Dat betekent ook dat,
volgens Vitesse, eventuele meeropbrengsten (bijvoorbeeld uit de verkoop van het stadion) terug
zouden moeten vloeien naar Vitesse (of Gelredome).
Deze verscheidenheid aan betekenissen van het uitgangspunt budgetneutraliteit zorgt voor
verwarring in het dossier en laat meerdere interpretaties over de intenties van de gemeente naast
elkaar bestaan.
Uit het totaal van de documenten en gesprekken komt een beeld van de gemeente naar voren als
overheidpartij die de belangen van stedelijke ontwikkeling laat prevaleren ten opzichte van het
behoud van voetbalsport op topniveau. Ook op dit punt heeft het college laten gebeuren dat er
langdurig verschillende interpretaties van haar intenties bestonden, ook bij de raad. Zij heeft naar
externe partijen niet duidelijk genoeg gecommuniceerd over het doel en de consequenties van haar
betrokkenheid bij de voetbalclub en het stadion. Het college had er goed aan gedaan een duidelijker
beeld te geven van haar intenties en op basis daarvan een duidelijke beleidsvisie neer te leggen bij
de gemeenteraad. Niet alleen over haar visie ten aanzien van de gebiedsontwikkeling, maar ook
over haar ambities met topvoetbal in de stad. De gemeenteraad heeft echter niet om een dergelijke
visie verzocht.
Wij raden het college en de raad aan om in de toekomst duidelijke beleidskaders vast te
stellen ten aanzien van betaald voetbal, net zoals dat voor andere beleidsonderwerpen
gewoon is. Hierin zouden de doelstellingen en ambities van de gemeente - onder meer ten
aanzien van sportfaciliteiten en de sportclubs – aangaande voetbal, maar ook andere
topsporten zijn vastgelegd. Kaders waarover intern en extern kan worden gecommuniceerd
en waaraan bij de vormgeving en uitvoering van het beleid steeds kan worden gerefereerd.
Deze kaders bewijzen vooral hun nut in tijden van problemen. Op dat moment kan het
college terugvallen op doordachte en consistente uitgangspunten en die gebruiken om de
problemen van betrokken partijen het hoofd te bieden.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 47

5.3 Plannen
Wij concluderen dat de voorbereiding van verschillende plannen onvoldoende was vanwege het
ontbreken van een duidelijk totaaloverzicht van reeds bestaande afspraken in de complexe
verhoudingen tussen de gemeente, het stadion, de voetbalclub, de provincie en private
investeerders. Dit heeft vooral te maken met een gebrekkige gemeentelijke contract- en
afsprakenregistratie, waarin in de loop van de jaren wel verbeteringen zijn aangebracht. Dit kwam
onder andere naar voren bij de uitwerking van het raamcontract in het reddingsplan. Tevens ontbrak
bij de gemeente een volledig inzicht in financiële kasstromen en verplichtingen van Vitesse
waardoor het niet mogelijk was om de consequenties van financiële ondersteuning (vanuit de
overheid of van private zijde) vooraf op een juiste wijze te beoordelen.
Wij zijn van mening dat de strenge governance voorwaarden die bij de uitwerking van de plannen
werden gesteld, weliswaar begrijpelijk waren, maar zeker achteraf bezien niet proportioneel waren
omdat zij de verhoudingen zodanig verstoord hebben dat een goede planuitvoering werd
belemmerd. Deze mening is gebaseerd op de vaststelling dat de gevolgen van het voornemen van
de gemeente om bij het reddingsplan de bestuurders van Vitesse en Gelredome (met financiële
belangen in de club) volledig te vervangen aanzienlijk zijn geweest.
De argumenten op het gebied van ongeoorloofde staatsteun zijn gebruikt om de ondersteuning van
de voetbalclub en het stadion zo beperkt mogelijk te houden en op marktconforme wijze vorm te
geven.
Wij raden de gemeente aan om bij het tot stand brengen van een financiële relatie met
vennootschappen of stichtingen, anders dan door middel van een subsidierelatie, een
objectdossier aan te leggen met gedetailleerde informatie over reeds bestaande rechten en
verplichtingen, financiële kasstromen, liquiditeitsontwikkeling, vermogensverhoudingen en
andere kenmerken, als ware het een kredietdossier van een geldverstrekkende instelling.
Ten aanzien van toekomstige financieringsvoorwaarden raden wij aan om maatregelen op
het gebied van governance af te stemmen op de aard, omvang en duur van de financiële
relatie.
Daarnaast raden wij de gemeente aan haar informatiepositie ten opzichte van belangrijke
private partijen in haar gemeente, zoals voetbalclub Vitesse, zo sterk mogelijk te maken.
Wanneer de gemeente goed op de hoogte is van het reilen en zeilen zal zij minder snel
overvallen worden door financiële problemen bij deze partijen, waarvoor zij zo dikwijls
benaderd wordt om te helpen oplossen. Er zijn tal van vormen te bedenken waarin een
goede informatiepositie niet direct leidt tot het meedragen van (financiële)
verantwoordelijkheid voor het bestuur van zo’n private partij.
5.4 Overeenkomsten
Wij concluderen dat een aantal belangrijke overeenkomsten tussen de gemeente en betrokken
partijen onder grote druk van tijd en omstandigheden tot stand zijn gekomen. Dit heeft in sommige
gevallen geleid tot een verslechterde onderhandelingspositie van de gemeente. Sommige beoogde
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 48

overeenkomsten zijn niet tot stand gekomen. De gemeente heeft (terecht) haar belangen steeds
stevig in het oog willen houden, ook door het stellen van harde voorwaarden. De eerder genoemde
governance voorwaarden hebben echter bijgedragen aan een verstoring van verhoudingen en aan
moeizame procedures om tot overeenstemming te geraken. De burgemeester heeft op een aantal
momenten een belangrijke regierol vervuld om toch tot resultaten te komen. Ten onrechte heeft de
gemeente gedacht dat zij over voldoende sturingsmiddelen beschikte om de voetbalclub tot
volledige en tijdige terugbetaling van de verstrekte lening aan te zetten. Zij heeft zich niet voldoende
ontvankelijk getoond voor de problematische situatie waarin de voetbalclub zich bevond en werd
verrast door de juridische stappen die genomen werden om een faillissement af te wenden. De
gemeente (college en raad) had al bij het aannemen van het reddingsplan kunnen weten dat de
financiële ondersteuning van de voetbalclub eerder een noodoplossing was dan een echte redding
en had daardoor de noodzaak van verdere betrokkenheid kunnen voorzien.
Wij raden de gemeente aan om in de toekomst goed na te denken over de exacte keuze
van de vorm van financiële ondersteuning aan stichtingen of vennootschappen die
maatschappelijk relevante activiteiten verrichten. Duidelijk is dat de vormgeving van een
financiële relatie met een voetbalclub per definitie lastig is vanwege de eigen aard van het
voetbalbedrijf en het gebrek aan mogelijkheden om volwaardige zekerheden te stellen.
Duidelijk is ook dat de gemeentelijke behoefte aan sturing niet verward moet worden met de
meer technische uitwerking van de voorwaarden die kleven aan bepaalde
financieringsvormen. Indien sprake is van een groot maatschappelijk belang met veel
publieke en politieke aandacht, dient de relatie met de rechtspersoon in kwestie per definitie
intensief te zijn, zonder de verschillende rollen uit het oog te verliezen. Als die relatie een
financiële component krijgt is, kan tevens overwogen worden om hiervoor een
subsidierelatie in te zetten (zoals in het cultuurbeleid) in plaats van door middel van een
lening-, garantie- of aandelenconstructie.
Het vraagstuk van het risico op het verlenen van ongeoorloofde staatssteun aan een
voetbalvereniging dient daarbij door de gemeente steeds te worden onderzocht, met dien
verstande dat dit risico aanwezig is in iedere vorm van een financiële relatie tussen
gemeente en club. Door de geldende praktijk, namelijk dat de Europese Commissie
buitengewoon terughoudend is in haar optreden jegens de relatie tussen overheden en
clubs, is er weinig duidelijkheid over de juridische kaders waarbinnen steun aan een club
plaats kan vinden.
5.5 Uitvoering
Ten aanzien van het toezicht en de controle van de gemeente op de uitvoering van
overeengekomen afspraken komen wij tot de conclusie dat de gemeente teveel vertrouwde op de
werking van de voorwaarden die zij vooraf had gesteld, zonder zich er van te vergewissen of en hoe
die voorwaarden in de praktijk konden uitwerken.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 49

De gemeente heeft ten onrechte gedacht dat de door haar aangezochte nieuwe bestuurders van
Vitesse de problemen van de club binnen afzienbare termijn onder controle zouden kunnen krijgen.
Het vertrouwen en optimisme van de gemeente weerspiegelt zich in de beslissing om geen
gemeentelijke vertegenwoordiger te benoemen in de raad van commissarissen van Vitesse.
Overigens komen wij tot de conclusie dat de gemeente bij het toezien op het naleven van de
gemaakte afspraken behoorlijk klem zat tussen de (politieke) noodzaak om de verstrekte gelden
terug te krijgen en de wens om zowel het stadion als de club levensvatbaar te laten zijn. Het is de
gemeente niet gelukt om andere betrokken partijen (zoals de provincie en private investeerders)
aan zich te binden bij het helpen realiseren van die doelstellingen.
Ook heeft de gemeente ten onrechte gedacht dat het overeengekomen pandrecht voldoende
zekerheid bood om het gewenste betaalgedrag te waarborgen. Die verwachting is onterecht
gebleken. Dat het pandrecht (ook voor banken) een juridisch ingewikkeld instrument is dat
onderhoud vergt en geen zekerheid met een vaste waarde vertegenwoordigt, is kennelijk
onvoldoende duidelijk onder de aandacht van de gemeenteraad gebracht. Voor de raad heeft er
gedurende 2006 en 2007 blijvende onduidelijkheid bestaan over de omvang van de zekerheid die
de pandrechten boden, terwijl zij wel gevraagd werd om op basis daarvan het handelen van het
college te controleren.
De overgang van doorlopend krediet naar lening met pandrecht is in onze ogen, gegeven de
risico’s, ten onrechte gebruikt om de aard en intensiteit van het toezicht (eerder in handen van de
gemeentelijke Budgetcommissie) te wijzigen. Aangezien het niet gelukt is om Vitesse te houden aan
de afspraak om financiële kwartaalrapportages aan te leveren, en de kennis van de gemeenteraad
vooral werd gevoed door berichten over groeiende betalingsachterstanden, is er binnen de
gemeenteraad in onze ogen een begrijpelijk wantrouwen ontstaan jegens de financiële degelijkheid
van de voetbalclub. De gemeenteraad kreeg onvoldoende inzicht in de financiële situatie van
Vitesse om een juiste inschatting te kunnen maken van de positie van de gemeente. Terwijl zij wel
gevraagd werd om de bestuurlijke keuzes van het college op dat front te controleren en accorderen.
Wij raden het gemeentebestuur aan om, in vergelijkbare toekomstige situaties, bij het toezien op
de naleving van complexe en hard bevochten afspraken gebruik te maken van alle beschikbare
(publiek- en privaatrechtelijke) middelen om dat toezien mogelijk te maken. En om steeds veel
energie te steken in de relaties met vertegenwoordigers van alle (ook op afstand) betrokken
partijen teneinde het commitment van die partijen aan de naleving te waarborgen. En ook in het
voortdurend verzamelen van alle informatie die relevant kan zijn voor het verkrijgen van inzicht
in de actuele omstandigheden waaronder de afspraken nagekomen moeten worden.
5.6 Doelbereiking
Voor de doelbereiking kijken we terug op de door de gemeente geformuleerde doelen in het kader
van haar betrokkenheid bij Vitesse en Gelredome. Al eerder concludeerden we dat een expliciete
visie op de gewenste relatie tussen de gemeente en de voetbalclub heeft ontbroken. Het gestelde
doel van grip op het gebied rondom Gelredome is naar onze mening in grote lijnen bereikt. De
ontwikkeling van Arnhem-Zuid is immers nog niet van de grond gekomen en heeft daarmee andere
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 50

ontwikkelingen niet gehinderd. Ten aanzien van het uitgangspunt van budgetneutraliteit merken wij
op dat het zeer gecompliceerd is om daarover een definitieve uitspraak te doen omdat in de
benodigde berekening veel aspecten kunnen worden meegewogen, zoals de rentewinst van de
gemeente op haar leningen aan Vitesse, de kosten van de externe adviseurs door de jaren heen,
het saldo van de exploitatie van Gelredome en een waardering zou moeten worden gegeven van de
toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen rondom het Gelredome. De berekening zou daarmee een
omstreden karakter krijgen en die maken wij dan ook niet. Feit blijft echter dat de gemeente een
substantieel bedrag in het voorjaar van 2008 heeft moeten afschrijven.
Wij raden de gemeente aan om, bij het vaststellen van doelen in een complex dossier,
duidelijker aan te geven hoe deze doelen moeten worden uitgewerkt. Door dat te doen
wordt niet alleen een evaluatie van de doelbereiking bevorderd, maar ontstaat tevens een
beter inzicht in de (publieke) belangen die na worden gestreefd.
De bereidheid van de gemeente om vast te houden aan haar oorspronkelijke doelen, namelijk dat
van de stedelijke ontwikkeling en het uitgangspunt van budgetneutraliteit, boven de doelstelling om
Vitesse overeind te houden, is groot geweest. In het slottraject heeft de gemeente zich een harde
onderhandelaar getoond. Tegelijkertijd moet geconstateerd worden dat de relaties tussen partijen
geleden hebben onder de ontwikkelingen. Een en ander had een andere uitkomst kunnen hebben,
indien doelen vanaf het begin duidelijk waren geformuleerd.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 51

Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 52

6. Slotwoord
Emotie was in alle vezels voelbaar toen de raad op 17 maart 2008 bij meerderheid besloot om circa
twaalf miljoen af te boeken op de lening aan Vitesse. In deze vergadering besloot de gemeenteraad
van Arnhem ook om een van de zwaardere raadsinstrumenten in te zetten, namelijk het uitvoeren
van een raadsonderzoek met als doel om inzicht te krijgen in de gang van zaken rond (de uitvoering
van-) het reddingsplan Vitesse.
Van de emotie die voetbal met zich brengt is de begeleidingsgroep is zich terdege bewust geweest
tijdens het uitvoeren van het raadsonderzoek, dat zich heeft toegespitst op het bestuurlijk handelen
van de gemeente. De begeleidingsgroep vindt dat uit het rapport lessen getrokken kunnen worden
voor de toekomst. Ook liggen in het rapport kansen en mogelijkheden om de relatie van de
gemeente met een betaald voetbalorganisatie vorm te gaan geven.
De onderzoeksrapportage overziend onderkent de begeleidingsgroep een viertal kernthema’s:
1. Kaderstelling;
2. Uitvoering van de kaders;
3. Informatievoorziening aan de raad;
4. Externe bestuurlijke verhoudingen.
Onderstaand worden deze vier kernthema’s puntsgewijs toegelicht:
1. Kaderstelling: gebrek aan visie
• Bij de start van de betrokkenheid bij dit dossier was er geen visie op de betekenis van een
betaald voetbalorganisatie in een stad zoals Arnhem;
• De stedelijke ontwikkeling is de belangrijkste overweging geweest voor de bemoeienis van de
gemeente bij dit dossier. Dit is niet expliciet kenbaar gemaakt, waardoor onduidelijk was dat om
die reden Gelredome en niet Vitesse de eerste prioriteit had;
• Budgetneutraliteit is in het dossier Vitesse en Gelredome als uitgangspunt voor het (financiële)
beleid genomen. Er blijken echter verschillende betekenissen aan dit uitgangspunt te zijn
toegekend, die naast elkaar zijn blijven bestaan en tot verwarring hebben geleid. Het college
heeft geen initiatieven ondernomen om op dit punt klaarheid te brengen;
• Na het raadsbesluit in juni 2003 kwam de verantwoordelijkheid voor het reddingsplan –vanuit de
uitvoerende rol- bij het college te liggen, waardoor de inhoudelijke doelstellingen (gericht op
stedelijke ontwikkeling en budgetneutraliteit) voor de raad niet meer in het vizier waren;
• Bij de start van de nieuwe raadsperiode (voorjaar 2006) is geen gebruik gemaakt van het
moment om het dossier tegen het licht te houden en desgewenst te voorzien van (nieuwe)
inhoudelijke kaders.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 53

2. Uitvoering van de kaders: steken laten vallen
De begeleidingsgroep heeft vastgesteld dat er in de onderzochte periode meerdere steken zijn laten
vallen bij de concrete uitwerking en uitvoering van de door de raad gestelde kaders:
• Er ontbrak van een compleet overzicht van de kasstromen en verplichtingen van Vitesse in
2002;
• Vitesse kwam zijn verplichting om de gemeente ieder kwartaal te informeren over de financiële
stand van zaken onvoldoende na;
• Er ontbrak een verslag van een cruciale bijeenkomst, namelijk de eerste vergadering met de
nieuwe leden van het Stichtingsbestuur en de Raad van Commissarissen van Vitesse B.V. in
2003;
• De gemeente had vanaf 2003 geen volledig beeld van de financiële situatie van de voetbalclub
en reviseerde haar zekerheden niet jaarlijks;
• De gemeente heeft ervoor gekozen om niet zelf een commissaris af te vaardigen naar de Raad
van Commissarissen van Vitesse B.V., waardoor zij een kans heeft laten liggen om zowel
financieel als bestuurlijk inzicht te hebben in de ontwikkelingen van de voetbalclub.
3. Informatievoorziening aan de Raad: kwalitatief onvoldoende en geheim
Het college heeft de raad, met name op momenten dat er veel in dit dossier gebeurde, frequent van
veel informatie voorzien. Maar op de aan de raad geleverde informatie is echter wel het een en
ander aan te merken.
• Zo heeft het college in 2003 de raad onvoldoende geïnformeerd dat het reddingsplan en de
raamovereenkomst niet de totaaloplossing voor Vitesse boden die wel werd beoogd. Het
reddingsplan was in 2003 in feite meer een noodkrediet dan een structurele oplossing;
• De raad kreeg te weinig informatie over de totale financiële positie van de voetbalorganisatie;
• Ook interpretatie van de daadwerkelijke zekerheid die het door de gemeente gevestigde
pandrecht bood is onduidelijk geweest;
• In het kader van de relatie tussen college en raad heeft de geheimhouding een grote rol
gespeeld. Het college informeerde de raad vooral via stukken en in vergaderingen waarop
steeds geheimhouding werd gelegd. Hierdoor kwamen raad en college zo tot elkaar te staan dat
de raad onvoldoende zijn controlerende taken kon uitvoeren en niet in de positie was om in
openbaarheid verantwoording naar de Arnhemse samenleving af te leggen over een dossier dat
in de stad veel emotie opriep.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 54

4. Externe bestuurlijke verhoudingen: niet functioneel en gebrouilleerd
• De gemeente heeft gedurende nagenoeg de gehele looptijd van het dossier een slechte relatie
met zowel Vitesse, Gelredome als de provincie gehad. Vanuit oogpunt van openbaar bestuur is
de verslechtering van de verhoudingen van de gemeente zoals genoemd zorgelijk. De partijen
komen elkaar nu en in de toekomst op allerlei terreinen immers nog tegen;
• Het op aandringen van de gemeente vervangen van de bestuurders van Vitesse en Gelredome
heeft de verhoudingen en samenwerking verstoord;
• De verwachtingen bij Vitesse over een totaaloplossing voor haar financiële situatie, die niet
realistisch waren, zijn door het college niet weggenomen.
Tot slot
Arnhem is niet de enige gemeente in Nederland, die een complexe relatie heeft met een betaald
voetbalorganisatie. Maar hoe deze relatietotale financiële positie ook is gedefinieerd: een
professionele voetbalclub en zijn thuisplaats zijn op elkaar aangewezen.
Het ontbreken van een volwassen visie op betaald voetbal in Arnhem heeft in belangrijke mate
geleid tot onduidelijke en gebrekkige kaders, rommelige uitvoering, gebrouilleerde bestuurlijke
verhoudingen en weinig transparante verantwoording aan de raad en aan de inwoners van Arnhem
in het bijzonder.
De aanwezigheid van een professionele voetbalclub is voor een grote stad zoals Arnhem van groot
belang. Niet voor niets constateert G. Marlet in zijn rapport “Leefbaarheid doorgrond” 8 dat Vitesse
een belangrijke bijdrage levert aan de aantrekkelijkheid van Arnhem. De prestaties van een topclub
stralen af op de stad. Het is belangrijk dat professioneel voetbal duurzaam wordt ingebed in de stad
en dat er gestreefd wordt naar een volwassen verhouding tussen de voetbalorganisatie en het
gemeentebestuur.
Daarom zou de gemeente vanuit haar bestuurlijke verantwoordelijkheid de verplichting moeten
opnemen om de uitgangspunten van de onderlinge verhouding vast te leggen. Daarbij hoeft juist
niet gedacht te worden aan financiële steun, die door Europese regelgeving is verboden. Maar
bijvoorbeeld aan het imago van de stad, de duurzame exploitatie van het stadion en de betaald
voetbalorganisatie, veiligheid, leefbaarheid, (top-)sport en jeugdbeleid.
De begeleidingsgroep raadsonderzoek Vitesse
Februari 2009
8 Atlas Nederlandse Gemeenten, december 2007
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 55

Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 56

Bijlagen
Hierna volgen drie bijlagen. De eerste bevat een beschouwing over de geheimhouding, de tweede
betreft een lijst met geïnterviewde personen en de derde richt zich op de feitenreconstructie en
tijdlijn die voor dit onderzoek is opgesteld.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 57

Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 58

Bijlage 1: Beschouwing over de geheimhouding
De hiervoor geformuleerde conclusies en aanbevelingen zijn voor een belangrijk deel het resultaat
van een onderzoek van het dossier van documenten zoals dat door het college van B&W, op
verzoek van de begeleidingsgroep, beschikbaar is gesteld. Bij de overhandiging van het dossier
bleek dat het allergrootste gedeelte van de stukken door het college als ‘vertrouwelijk’ was
bestempeld. Vanaf het begin van haar werkzaamheden heeft de begeleidingsgroep bij het college
aangedrongen op het wegnemen van de vertrouwelijkheid van stukken, aangezien zij in haar
onderzoeksplan het voornemen had vastgelegd om een feitenrelaas over de periode van 2001 tot
en met 2008 te construeren en dit relaas op te nemen in de (openbare) eindrapportage over haar
onderzoek.
Wij constateren nu, aan het einde van dit onderzoek, dat het college bij het merendeel van de
geraadpleegde documenten niet in staat is gebleken om de opgelegde vertrouwelijkheid, weg te
nemen. De begeleidingsgroep is daarom, in weerwil van haar voornemen, genoodzaakt het
opgestelde feitenrelaas als vertrouwelijke bijlage van haar eindrapportage, ter inzage van de
gemeenteraad te geven. Wij denken dat deze procedure van beperkte openbaarmaking mogelijk bij
het publiek en de media een vertekend beeld oplevert van de resultaten van het uitgevoerde
onderzoek en (daardoor) een belemmering levert voor een volwaardige behandeling van die
resultaten in de gemeenteraad.
Ten principale erkennen wij de mogelijkheid dat er redenen kunnen zijn van algemeen belang of
van specifiek bedrijfsbelang, die verhinderen dat bepaalde gegevens, die bij de gemeente berusten,
openbaar worden gemaakt. Dat geldt zeker wanneer het openbaar maken omvangrijke schade voor
de gemeente of een ernstige benadeling van personen of rechtspersonen tot gevolg heeft. Of
wanneer een document een verslag bevat van opvattingen van personen die zijn geuit tijdens een
intern beraad. Een en ander zoals in de Wet Openbaarheid van Bestuur is vastgelegd. Wij achten
het de taak van het college van B&W, en niet van de begeleidingsgroep, om voor ieder in het
dossier opgenomen document met redenen aan te geven of er op enig moment (zo ook op dit
moment) aanleiding is om bepaalde documenten als vertrouwelijk of geheim te bestempelen. Het is
krachtens de Gemeentewet aan de gemeenteraad om, op basis van een eigen beoordeling, een
daadwerkelijke geheimhouding te bekrachtigen.
Wij zien dat er in het verloop van de gebeurtenissen in dit dossier door het college in haar relatie
met externe partijen een handelwijze is gekozen waarbij veel informatie erg snel als ‘vertrouwelijk’ of
‘geheim’ is bestempeld. Vaak is dit op verzoek van die partijen of onder uitdrukkelijke voorwaarde
van die partijen gebeurd. Alhoewel wij, zoals hiervoor aangegeven, erkennen dat er situaties
denkbaar zijn die geheimhouding van informatie rechtvaardigen en wij het in het algemeen normaal
vinden dat onderhandelingen tussen partijen tot aan momenten van contractvorming geheim blijven,
kunnen wij ons niet voorstellen dat er in dit dossier, na verloop van een flink aantal jaren, nog
voldoende reden is om het overgrote deel daarvan geheim te verklaren. Wij noemen als
voorbeelden een document waarin een liquiditeitsprognose van Vitesse uit 2003 is vastgelegd en
een schriftelijk advies van een advocatenkantoor over het stellen van zekerheden bij het
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 59

verstrekken van de gemeentelijke lening aan Vitesse in 2003. Voorbeelden van documenten,
waarvan wij het niet ‘normaal’ vinden dat die geheim blijven. Kennelijk is het aan een aantal externe
partijen onvoldoende duidelijk gemaakt dat het aangaan van relaties met de gemeente Arnhem als
orgaan van openbaar bestuur, in principe tot gevolg heeft dat gegevens over die relaties openbaar
worden.
Wij vinden het een zaak van de gemeenteraad om in overleg met het college van B&W te bepalen
of en zo ja, in welke gevallen, de verschillende documenten in dit dossier geheim moeten blijven.
Ook omdat het openbaar maken van documenten kan bijdragen aan een beter begrip van de
gebeurtenissen. Omdat wij menen dat het probleem van geheimhouding geen struikelblok mag zijn
voor de bespreking van een aantal belangrijke conclusies en aanbevelingen in de gemeenteraad,
bieden wij onze onderzoeksrapportage op de beschreven wijze aan. Wij zijn van mening dat onze
conclusies en aanbevelingen op een verantwoorde wijze zijn geformuleerd en op adequate wijze
zijn gebaseerd op de uitgevoerde onderzoeksactiviteiten.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 60

Bijlage 2: Geïnterviewde personen
Naam
Dhr. B. de Bruyn en mw. S. Evers
Dhr. J. Haverkort
Dhr. J. Vaessen
Dhr. C. Bakker
Dhr. C. Guijt en dhr. J. Snellenburg
Betrokkenheid bij dossier
Advocaten bij Nysingh (stadsadvocaat)
UNO (onderzoeksbureau)
Vitesse
Vitesse
Vitesse
Dhr. C. Klomp en dhr. J. Thielen
Bierman advocaten (bewindvoerders Vitesse tijdens
surseance)
Dhr. D. Smit
Gemeente Arnhem
Dhr. E. ter Meulen
Gemeenteraadsfractie CDA Arnhem
Dhr. G. Elfrink
Gemeenteraadsfractie SP Arnhem
Dhr. G. Visser
Eurocommerce
Dhr. H. de Vries
Vitesse
Dhr. H. de Vries Lid gedeputeerde staten Gelderland tot 2007
Dhr. H. Lenferink Wethouder gemeente Arnhem tot 2004
Dhr. H. Ramautar
Vitesse
Dhr. H.J. Janssen
Gemeente Arnhem
Dhr. J. Kamminga Commissaris van de Koningin Gelderland tot 2004
Dhr. J. Reusen
Aestate (extern adviseur)
Dhr. J. van Amstel
Gelredome
Dhr. P. van der Kraan
Vitesse
Dhr. P. van Sliedrecht en dhr. M. Prins Gelredome
Dhr. Th. Peters
Gedeputeerde provincie Gelderland
Dhr. R. Gast Wethouder gemeente Arnhem tot 2006
Dhr. R. Rikken
Gemeenteraadsfractie PvdA Arnhem
Dhr. R. Stroink
TCN Property Projects
Dhr. S. Gerritsen
Gemeente Arnhem
Dhr. S. Kunkels
Gemeente Arnhem
Dhr. S. van Bodegraven Wethouder gemeente Arnhem tot 2008
Dhr. T. Mommers en dhr. J. Tijssen
Vitesse
Dhr. T. van Beers
Gemeenteraadsfractie Pro-Arnhem
Dhr. W. Pardijs en dhr. J. Donselaar
Provincie Gelderland
Dhr. L. Paulus
Advocaat bij Nysingh (stadsadvocaat)
Mw. A. Plieger
Gemeenteraadsfractie ChristenUnie Arnhem
Mw. L. Manders
Gemeenteraadsfractie Zuid Centraal
Mw. M. van Gastel en dhr. J. Schuilenburg Gemeenteraadsfractie VVD Arnhem
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 61

Mw. P. Krikke
Mw. W. de Waard
Dhr. W. Hoeffnagel
Burgemeester Arnhem
Gemeenteraadsfractie GroenLinks Arnhem
Wethouder gemeente Arnhem
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 62

Bijlage 3: Feitenreconstructie en tijdlijn Vitesse
Separaat document.
Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 63

Raadsonderzoek Arnhem-Vitesse 64

Colofon
Bureau Berenschot heeft onder verantwoordelijkheid van de begeleidingsgroep raadsonderzoek
Vitesse dit onderzoek uitgevoerd.
Contact:
Griffie gemeenteraad Arnhem
Postbus 9029
6800 EL Arnhem
026-3773851
griffie@arnhem.nl
Oplage: 250
Februari 2009