courant 03 - Antwerps Biercollege

Colofon
De ABC Courant is een uitgave van het ‘Antwerps
BierCollege’
Verantwoordelijke uitgever & contactadres:
Hans Bombeke, Stadswaag 19, 2000 Antwerpen
Rekeningnummer: 778-5986635-44
Internationaal: IBAN BE55 7785 9866 3544 -
BIC: GKCC BE BB
Bestuur Antwerps BierCollege
Voorzitter: Hans Bombeke
Secretaris: Ivo Liekens
Penningmeester : Ludwig Van Schoor
Homepage: http://www.antwerpsbiercollege.be
e-mail: info@antwerpsbiercollege.be
Redactieraad: Henk Iedema, Ivan Derycke, Peter De
Weerdt, Bruno Goffin
©: Alles uit deze Antwerpse BierCourant mag worden
overgenomen op eender welke wijze, zonder
voorafgaande toestemming van het ‘Antwerps
BierCollege’ mits bronvermelding.
Inhoud
Courant
Juli 2006
Nummer 3
Colofon, inhoud & editoriaal blz 01
Proeverij Straffe Blondjes blz 02
Een vriendelijk café: ‘AMI’ blz 03
Leven in de brouwerij blz 04
Opendeurdag SHIM 6 mei 2006 blz 04
Bezoek aan Huisbrouwerij Domus blz 05
Ook altijd al gedacht ....? blz 07
Hoboken heeft het blz 07
Johnny Hendrik Tulfer 70 blz 09
De Bierboekenwurm blz 10
Courants bierquiz blz 11
Antwerpse Bierhistorie blz 11
Activiteitenkalender blz 12
Editoriaal
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
Tijdens een van onze vergaderingen die het
‘bestieren’ van een vereniging als ABC met zich
meebrengt, kwam de suggestie om door middel
van dit editoriaal eens dieper in te gaan op de
doelstellingen van ABC. In een editoriaal neemt de
schrijver steeds een standpunt in dat in de
doelstellingen en/of statuten van de vereniging
wordt beschreven. In ons geval trachtten we tot nu
toe een visie weer te geven die meestal uit een
bieractualiteit voortkwam.
Vandaag is dat niet anders, want die actualiteit is
weer niet rooskleurig. In het tweede luik van onze
doelstellingen ‘Bier’ lees je dat we vanuit het
centrale uitgangspunt op verkenning gaan. Daarbij
sluiten we andere smaakervaringen niet uit én
beperken we ons geenszins tot Belgische bieren.
Letterlijk: ‘Als we beweren dat het beste bier uit
België komt, dan moeten we de uitdaging van de
vergelijking met buitenlandse producten zonder
aarzelen tegemoet treden.’ Welnu, sta me toe in
deze zin een paar rare sprongen te maken om tot
het volgende punt te komen. In de aanloop van het
Zythos Bier Festival was er een groep
Amerikaanse brouwers in ons land. Ze hadden een
uiterst druk programma van bezoeken en
proeverijen en allerhande. Meer hierover vind je
onder andere in de Zytholoog. Ook hadden ze hun
eigen bieren bij, die hier uiteraard deskundig op de
rooster werden gelegd. Algemeen stelde het niet
echt veel voor, uitzonderingen niet te na
gesproken, maar wat toch opvalt is dat deze
brouwers niet schuw zijn van nadrukkelijke
smaken. Dat dit niet steeds leidt tot een
gebalanceerd bier is een feit, maar ze zijn er wel
mee bezig … Via deze omweg komen we tot ons
punt: in eigen land bereikte ons de oproep iets te
ondernemen voor Zulte.
1

Dit oud bruine bier van Alken-Maes ging zodanig
achteruit dat er nu sprake is van de productie stop
te zetten. Och ja, dat spijt ons, maar veel meer dan
een schouderophalen kan er niet af. In
tegenstelling immers tot onze Amerikaanse
kopieerders, doen onze ‘grote’ brouwers al jaren
niet anders dan de smaak vervlakken. In plaats van
een origineel bier te brouwen, zoals het moet en
van die bijzondere smaak een marketingelement te
maken, gaan ze de boer op met iets dat op geen
manier nog op het origineel lijkt. Bovendien wordt
elke marketingcampagne afgestemd op de grote
namen en wordt er nauwelijks aandacht besteed
aan de kleinere soorten. Als de consument dan
afhaakt, dan staan de giganten aan de klaagmuur
en vrezen ze dat er niets anders opzit dan de
productie stop te zetten. Kom, zeg! Als de Schotse
bazen van Alken-Maes ons willen overtuigen, dan
zullen ze het … iets overtuigender moeten doen.
Het is niet aan ons om de strategieën van deze
brouwgiganten uiteen te zetten, maar dat ze
misschien eens een Grand Cru van Rodenbach, een
Odnar van Liefmans, of een Vlaamse Bourgogne
van Bios proeven! Misschien verstaat er dan wel
iemand waarom ze hun ‘dertien in een dozijn’
Zulte aan de straatstenen niet meer kwijtraken!
En misschien is dat de manier om te vermijden dat
er ooit Amerikaanse kopieën opduiken die beter
zullen blijken te zijn dan onze eigen regionale
originelen …
Hans ‘de pif’ Bombeke
Uw mening waarderen wij zeer....
De redactie heeft, naast het proefbrouwsel, nu een
derde nummer van uw Antwerpse BierCourant, uit
de computer geperst. Wij zouden uiteraard echter
graag weten wat u ervan vindt. Stuur uw mailtje
naar info@antwerpsbiercollege.be of stuur een
briefje naar Redactie Antwerps Biercollege, p.a.
Hans Bombeke, Stadswaag 19, 2000 Antwerpen.
Voelt u de onweerstaanbare drang om mee in de
redactie te komen zetelen, op speurtocht te gaan
naar nieuwtjes, interessante bier(evenement)en of
heeft u een schat van bierwijsheid die u kan
inbrengen, laat het ons dan ook weten.
Wij kunnen altijd van elkaar leren nietwaar?
Proeverij Straffe Blondjes
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
Zaterdag 22 april jl. was het weer zover, een nieuwe
activiteit van het Antwerps BierCollege.
Een proeverij van Straffe Blondjes in ‘De Groote
Witte Arend’.Voor mij een gans nieuwe ervaring.
Na het wegvallen van de ‘Pif’ die verontschuldigd
was door dringende andere Zythos-verplichtingen,
nam Manu de taak op zich om de proeverij te
leiden.
Foto: Walter Thys
Na even met Manu rond de tafel gezeten te hebben,
over welke bieren we gingen proeven en even onze
gezamenlijke kennis van de bieren op tafel te
hebben gelegd, kon de eigenlijke proeverij
beginnen.
De kelner bracht het eerste bier en in ons glas
kwam een Arend Blond 6 %, van ‘t vat. Sommige
roken hieraan, anderen keken eerst naar de kleur.
Maar wat ons opviel was een frisbitter blond bier,
met wat mout in de neus en een fijne bittere
nasmaak.
Het tweede bier kwam op tafel. In ons glas
verscheen een donkerder bier, eerder amberkleurig,
dan blond. Een rookgeur en vol aroma waren de
meest gehoorde opmerkingen bij deze Maredsous
Blond 6 %, eveneens van ’t vat.
Het derde bier was een Grimbergen Blond 6 %,
een zeer commercieel bier van brouwerij Alken-
Maes. Het resultaat is een zeer zoet bier met een
ietwat bloemig aroma. Deze Grimbergen wordt
geserveerd uit het flesje.
Voor nummer vier staken we de taalgrens over en
kwamen we bij brouwerij Lefebvre in Quenast. Wat
we waarnamen in hun Floreffe Blond 6,3 %,
waren kruidige en fruitige accenten, maar weer een
iets zoeter doordrinkbier.
2

Het vijfde bier behoorde vroeger tot het assortiment
van brouwerij de Halve Maan te Brugge, maar is nu
overgenomen door Liefmans Breweries en dit is een
Straffe Hendrik Blond 6 %. Dit amberkleurig bier
met nagisting in de fles heeft een zachte, volle
smaak waarbij fruitige toetsen zorgen voor het iets
zoetere accent en hop zorgt voor een licht bittere
smaak.
Foto: Walter Thys
Bier zes verscheen op tafel en hier diende gezegd te
worden dat dit een bier is van de zelfde brouwerij
als Grimbergen. Deze Ciney Blond 7 %, had veel
minder geur dan de Grimbergen, is eerder vlak en
zeer zoet van smaak.
Tijd voor het zevende bier: een Lachouffe 8 %,
een voor onze moderator zeer gekend bier. Na enige
details over de brouwerij, volgde de bespreking.
Een zeer bloemige, kruidige geur waar zelfs een
beetje gistgeur doorkwam. Deze kruiden en
bloemen zetten zich verder in de mond en de
mouten zorgen voor een zeer smakelijke combinatie
van zoet en bitter.
Foto: Walter Thys
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
Het achtste en laatste bier in de glazen was een
Brigand 9 %, van de brouwerij Van Honsebroeck.
Een zeer parelend bier, met een groot aroma van
mouten, dat in de mond zeer zwaar (alcohol)
aanvoelt. Beslist geen doordrinkbier meer.
Tijdens het napraten over de geproefde bieren
stelden we vast dat blonde bieren dus zeer
uiteenlopend van smaak kunnen zijn, afhankelijk
van regio of streek waar ze vandaan komen.
Bovendien kunnen deze bieren eveneens zeer
verschillen in alcoholpercentage. Van de
doordrinkbieren voor in de zomer op een leuk terras
tot de degustatiebieren, waarbij Brigand en
Lachouffe tot de betere bieren behoren. Iedereen
gaf ook nog zijn persoonlijke top-drie en daarmee
sloten we de proeverij af.
Tim Ferket
Een vriendelijk café: ‘AMI’, St.
Katelijnevest 59, 2000 Antwerpen
Wij vergaderden met de redactie in een gezellige
bruine Antwerpse kroeg, die ondanks de nabijheid
van de Meir met zijn trendy winkels zoals je er
dertien vindt in een dozijn in elke stad, zijn
authentiek karakter heeft weten te bewaren. Mensen
uit de nabijgelegen kantoren, meestal zelfstandigen
en zakenlieden zonder kapsones, alsook de
plaatselijke bewoners, weten dit oude etablissement
nog steeds te vinden. De benaming verwijst naar de
Agence Maritime Internationale die ooit in de buurt
huisde. Enkele afbeeldingen van scheepjes en een
oude natiewagen herinneren eraan dat de
transportsector hier vriend aan huis was en in
zekere mate nog steeds is.
Interessant is de bierkaart zeker. Twee klassieke
vatbieren (Stella en De Koninck) worden vergezeld
van Ciney Blond, een Ardens bier dat je zeker niet
overal in Antwerpen van het vat kan proeven. Maar
ook de twintig flessenbieren mogen er zijn. Naast
een hele reeks klassiekers zagen we hier uiteraard
ook de Ciney Bruin en een Vaertlander. De
inwendige mens kan hier versterkt worden met
soepjes, boterhammen, croques, toasts,
eiergerechten, spaghetti, hamburgers, beuling en
andere degelijke Vlaamse kost. Ook zijn er de
huisgemaakte garnaalkroketten. Voor de savoureur:
er is Rodenbach!
3

Noteren we dat u in dit café, waar u bij grote drukte
de rooklucht er helaas moet bijnemen, kunt
aanleggen op alle weekdagen. Sluitingsdag is de
zondag en in de zomerperiode moet men ook op
zaterdag naar een alternatief zoeken.
Uiteraard proefden wij er ...
Ciney Blond van het vat 7 vol % van brouwerij
Alken-Maes
Kleur: helder blond met zachte parels, fraaie
schuimkraag die echter vrij snel invalt maar toch
een weinig wandklevend is
Geur: citrusvruchten
Smaak: neutraal, weinig
karakter, wel verfrissend en
dorstlessend
Afdronk: verdwijnt snel
Vaertlander (uit een 25 cl flesje met nagisting op de
fles), 7,5 vol % van bierhandel De Troetsel in Niel
Kleur: donkerblond, duidelijke
gistafzetting, desondanks nog
behoorlijk helder, stevig
schuim dat wandklevend is
Geur: sterke aanzet van perzik
en abrikoos, evolueert naar een
moutgeur
Smaak: fruitig en moutig, een bier waarop je wat
moet bijten
Afdronk: bitterig, vloeit uit
Conclusie: een bier met karakter.
Henk, Ivan, Peter
Leven in de brouwerij!
Met een korreltje zout te nemen natuurlijk, maar
toch. Elders in deze Courant vind je het bewijs dat
bierdrinken levensverlengend kan zijn, maar hier
vinden we het bewijs dat bierdrinken ook
levensbrengend is.
Op 24 april mochten moeder Sandra, vader Ronny
en zusje Tine immers de geboorte van hun zoontje
en broertje Jan vieren. Het spreekt voor zich dat we
de familie Korsten allerhartelijkst gelukwensen met
deze prachtige gebeurtenis. Vader Ronny deelt ons
nog mee dat er in plaats van doopsuiker, flesjes
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
‘Janneman’ zullen zijn. Met, u kan het al raden, een
geheimzinnige, licht-alcoholhoudende bruisende
drank er in.
We hopen Ronny, mét flesjes van deze toverdrank
te mogen ontmoeten op onze juli-proeverij van
ABC’s Rariteitenkabinet.
Goed gedaan, Sandra en Ronny, ga zo verder!
Pif
Opendeurdag SHIM 6 mei 2006
Op 6 mei bezochten we de opendeurdag van het
SHIM (Stedelijk Handelsinstituut) te Merksem. Je
zult je terecht afvragen wat ABC op de opendeurdag
van een school gaat doen, ware het niet dat we er heel
doelgericht op afkwamen. In de loop van het
schooljaar had immers een ‘projectweek Bier’
plaatsgevonden, waarbij één der leraars met
verschillende klassen een vijftal bieren had
gebrouwen. ABC viel de eer te beurt de bieren
‘officieel’ in te proeven én de eventuele gegadigden
te vergasten op een bierseminarie. De opkomst was
gering vanwege het mooie weer. Onze pif stond klaar
om hen biergewijs de weg te wijzen. Dan maar
onmiddellijk de stap gezet naar het proeven
Urbain Adriaenssens, sinds jaren hobbybrouwer en
hier brouwmeester van dienst, gaf ons eerst een
rondleiding in zijn ‘brouwzaal’. Gewoon één van de
keukens van de restaurantafdeling van de school.
Hij legde ons uitvoerig zijn manier van werken uit
en wees er op dat door het grote aantal leerlingen
(verschillende klassen van minstens een vijftien
leerlingen) ook het aantal potentiële fouten zou
toenemen. Eerste opgave was dan ook de leerlingen
bekend te maken met het brouwproces en in de
tweede plaats kwalitatief goed bier te maken. Nu,
4

voor ons geen probleem, want het proeven van bier
met fouten is zeker zo interessant als het proeven
van bier van topkwaliteit. Het spreekt voor zich dat
we uitgebreid de tijd namen om de vijf bieren te
proeven. Meestal gespreid over verschillende
flessen, want ook het bottelen en kurken was (met
de hand) door de leerlingen gedaan en niet altijd
even oordeelkundig …
We proefden de pils 3,5 %, tarwebier 4,5 %, cuvée
8 %, kriek 6,5 % en abdijbier 8,5 %.
Op alle bieren viel uiteraard wel iets aan te merken,
maar duidelijk was wel dat het eindresultaat
overeenstemde met de bedoelde opzet. Alleen bij de
cuvée was het fout gegaan, want de leerlingen
hadden zich niet helemaal aan het recept gehouden.
Het gevolg was een veel bleker, amberkleurig bier.
Dat het naar ons gevoel toch drinkbaar was, zal dan
ook toeval zijn geweest. Dit bier smaakte ook
uitgesproken naar kardemon, een kruid dat wel
meer in bier voorkomt, maar hier nadrukkelijk
aanwezig was.
Ook het tarwebier viel op, in tegenstelling tot de
bekende commerciële broertjes, was dit bier friszurig,
wat eigen is aan een witbier.
Algemeen hadden de bieren allemaal een beetje last
van overmatig schuim en smaakten ze allen zeer
jong. Een aantal flessen had last van ‘wild gushing’
(wild gushing is de technische term die het spontaan
overschuimen van flessenbier omschrijft na opening), maar
dat is amper een verwijt. Dat fenomeen steekt zelfs
bij gerenommeerde brouwers nu en dan de kop op.
In elk geval was dit een interessante en leerzame
proeverij en op haar manier zelfs grensverleggend.
We kunnen het initiatief van de heer Adriaenssens
én van de school alleen maar toejuichen.
Als voorbeeld van ‘vakoverschrijdend’ lesgeven
kan dit tellen: hier komt veel meer aan te pas dan
alleen maar eventjes in de potten roeren.
Nu maar hopen dat niet alle scholen op hetzelfde
idee komen, want anders gaan we nog werk hebben
met ons ABC!
Habo
Antwerpse Bierhanden...
Zijn nog steeds van harte welkom bij de verdere
uitbouw van onze vereniging. Heb je zin en tijd
om mee aan onze ABC- bierkar te trekken, dan
ben je steeds van harte welkom op onze
maandelijkse Adviesraad. Voor meer info:
contacteer Hans Bombeke 0497 81 72 27
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
Bezoek aan Huisbrouwerij Domus en
pilsproeverij op zaterdag 20 mei 2006
Met twaalf apostelen (waaronder twee van het
vrouwelijke geslacht) waren we, om door de wind,
door de regen, naar Leuven te trekken. Aan de
Tiensestraat, op een steenworp van de Grote Markt,
bevindt zich huisbrouwerij Domus. Als het ware in
het hol van de Inbev-leeuw.
Foto: Ivan Derycke
Brouwer Sam Croonen leidde er ons rond in wat de
oudste huisbrouwerij van België is, ook al bestaat
ze pas sinds 1985. Ze draait slechts op eenvierde
van haar capaciteit omdat ze exclusief levert aan de
taverne ‘Domus’, waar de bieren in concurrentie
moeten treden met tientallen andere interessante
bieren. Er worden op jaarbasis elf, maximaal
dertien brouwsels geproduceerd.
Er zijn drie biersoorten:
1 ‘Condomus’ pilsbier
2 ‘Nostra Domus’ bruinbier
3 de ‘Engel’ winterbier
De uitrusting (het alaam) van de brouwerij is
afkomstig uit verschillende landen: Duitsland,
Frankrijk en Nederland. Het basisconcept is een
pilsbrouwerij. Men gebruikt mout van Dingemans
die nog ter plaatse geplet wordt. Van honderdvijftig
kilo mout kan achthonderd liter bier gemaakt
worden. Als het brouwsel kookt worden hoppellets
toegevoegd, bij het afkoelen hopbloemen die
afkomstig zijn van de trappisten van Westmalle. De
gebruikte hopsoorten zijn Golding, Hallertau en
Saaz. Deze laatste hopsoort heeft een bijzondere
invloed op het bier. Sam deed onze sinjoren een
plezier door te zeggen dat De Koninck altijd zeer
goede hop gebruikt, met name Saaz hop en daarom
5

ook een degelijk bier is. Toen wij er waren stond in
één van de lagertanks een zuur bier. Maar door
toevoeging van frambozen wil men daar toch nog
Foto: Ivan Derycke
iets van proberen te maken. Afwachten dus. Sam
Croonen laat zich tijdens het brouwen bijstaan door
gelegenheidsbrouwer Marc Knops. Brouwers
moeten fier zijn op hun product, benadrukte Marc,
die fierheid moeten ze uitstralen naar de consument
toe, in plaats van concessies te doen op het vlak van
de smaak. Meestal pakt dat anders uit.
En dan de proeverij van pilsbieren. Wij kregen zes
brouwsels voorgezet in een Domus-glas en dan
maar proberen daar iets van te maken. Hoewel elk
van die pilsen een eigen karakter had, kon haast
niemand zeggen over welke pilsen het ging.
Behalve dan de Condomus zelf, die door zijn
prachtige bitterheid en frisse geur met kop en
schouder boven de rest uitstak. Met de moed der
wanhoop werden proefformulieren ingevuld.
Ziehier de resultaten in kort bestek:
1. Condomus
In het glas zagen we een helder donkergeel bier,
met gelijkmatig wandklevend schuim.
We roken een typisch aroma van perzik en
hopbitter. De basissmaak was lekker bitter met een
tamelijk sterk mondgevoel.
De nasmaak was bitter en vloeit lang uit.
2. Carlsberg
Visueel: helder donkergeel bier met kleine bellen,
gelijkmatig schuim.
Aroma: kriek, vermoeden van ouderdom, sherry,
zwavelig, selder, wat wijst op dymethylsulfaat.
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
Basissmaak: bitterig, licht mondgevoel, droog en
stoffig.
Nasmaak: vloeit niet uit, geen bitterigheid meer.
Commentaar van Sam: ten gevolge van het type
flesje (groen) is Carlsberg snel onderhevig aan
veroudering.
3. Cristal Alken
Visueel: helder bleekgeel bier met kleine bellen,
weinig schuim dat wel wandklevend is.
Aroma: zurig, gistbitter, geuren van citrus en munt,
wat zwavelig.
Basissmaak: bitterig, licht mondgevoel, droog.
Nasmaak: vloeit uit, behoud van een zekere
bitterigheid.
4. Kaiserpils (Haacht)
Visueel: helder bleekgeel bier met kleine bellen, het
weinige schuim is snel weg.
Aroma: geen.
Basissmaak: neutraal, licht bier, plat qua
koolzuurvorming, droog en poederig.
Nasmaak: geen, vloeit niet uit.
5. Stella Artois (Inbev)
Visueel: helder bleekgeel bier met kleine bellen,
voldoende schuim is wandklevend.
Aroma: toetsen van citroen, aardbei en koriander.
Basissmaak: bitter, licht bier, normale
koolzuurvorming, droog.
Nasmaak: vloeit een beetje uit maar weinig
nasmaak aanwezig.
6. Maes Pils
Visueel: helder bleekgeel bier met onregelmatig
schuim dat wandklevend is.
Aroma: zurig en zoetig tegelijkertijd, citrus en
bloemen.
Basissmaak: licht zoetig, licht in de mond, normale
koolzuurvorming, droog.
Nasmaak: geen en vloeit niet uit.
De meesten onder ons hebben enkel de Condomus
opgedronken en sommigen nog de Stella. De
meeste bieren waren dus klein bier, de proeverij
was dat echter niet!
Ivan Derycke
6

Ook altijd al gedacht ....?
Wat bedoelen ze toch altijd met die rare namen als
ze het hebben over een fles met meer dan 75 cl
inhoud?
Flesjes van 25 cl, van 33 cl, flessen van een halve
liter en dan nog een Magnum.
Dan heb je het wel gehad, dacht ik.
Maar er is meer!
Hieronder een opsomming van verschillende
flessen met een nog grotere inhoud:
Magnum = 1,5 liter
Jeroboam = 3 liter
Rehoboam = 4,5 liter
Mathusalem = 6 liter
Salmanazar = 9 liter
Balthazar = 12 liter
Nabuchodonosor = 15 liter
Melchior = 18 liter
Met uitzondering van Magnum, Balthazar en
Melchior zijn het allemaal namen van bijbelse
figuren.Voor verdere uitleg zie voor Jeroboam (1
Koningen 11), Rehoboam (1 Koningen 12),
Mathusalem (Genesis 5), Salmanazar (2 Koningen
17) en Nabuchodonosor (2 Koningen 24).
En dat zijn ze nog niet alemaal, maar wel de meest
voorkomende. Bij champagne kunnen andere maten
gelden.
Wie bij ‘brasserie National’ op de Nationalestraat,
langs het Modemuseum, langs de trap naar beneden
naar gaat, ziet daar halverwege in de hoek van de
trap een aantal van die giganten staan. Ga ze maar
eens bestuderen en kijk of u ze op dit lijstje kunt
afstrepen.
Helaas zijn ze wel allemaal leeg, als ik goed
gekeken heb.
Henk Iedema
Hoboken heeft het: relaas van een
Hobokense kroegentocht
Uw biercourantredactie trok op1 juni j.l. onder
leiding van de lokale inboorlingen Peter en Bruno
naar het het district dat internationaal het meest
bekend is als het dorp van Nello en Patrasche:
Hoboken. Vier etablissementen werden door ons
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
vereerd met een bezoekje en we stellen ze graag aan
u voor:
1 Brasserie ‘Het Klein Genoegen’,
Heidestraat 2 (naast Delhaize).
Foto: Walter Thys
In deze grote taverne hebben ze inderdaad veel om
de klanten te behagen, zowel wat eten als drinken
betreft. Het is een Carlsberg-café en dat is
inderdaad al wat speciaal. Het weerhoudt de
uitbater er echter niet van om ook een aantal
lekkere Belgische bieren op de kaart te zetten.
Er zijn vier vatenbieren: Carlsberg (ook als ‘Grote
Deen’ in een groot glas verkrijgbaar), Palm, Boon
Kriek en La Ramée blond.
De twaalf flesbieren bevatten onder andere La
Ramée Tripel en Amber, Geuze van Boon, ales van
John Martin en Carlsberg Oliphant.
Onze aandacht werd uiteraard getrokken door die
La Ramée. Omdat we hier te maken hebben met
een bier dat je zeker niet overal tegenkomt, is enige
commentaar hier wel op zijn plaats.
La Ramée stelt zich voor als een abdijbier. Inderdaad bestond
er een Cisterciënzerabdij in het Waals-Brabantse plaatstje
Jauchelette waarvan nu enkel nog een hoeve een materiële
getuige is. In 2002 werd dit erkend als het belangrijkse
monument in Wallonië. Het wordt vooral gebruikt voor
seminars. Over het bier zegt de website
(http://www.ramee.be) onder andere het volgende:
‘La Ramée’ is een niet-gefilterd bier van hoge
gisting met een tweede gisting op de fles. De
brouwer, zo kon men lezen in ‘Bierpassie
Magazine’ nummer 30 van maart jongstleden, is de
‘Brasserie Brunehaut’, brouwer van onder meer
‘Kopstoot’, gevestigd in het plaatsje Brunehaut in
Henegouwen.
Wij proefden voor u...La Ramée blond van ‘t vat 8 °.
7

In het glas verschijnt een helder blond bier, met
fijne parels en een mooie wandklevende
schuimkraag. Het complexe aroma is fris en kruidig
en lijkt erg op een Tripel Karmeliet. Ook de smaak
is complex en kruidig. Het bier prikkelt op de tong
wat wijst op de aanwezigheid van behoorlijk wat
Foto: Walter Thys
koolzuurgassen. Het is een weinig zoeterig en lijkt
op dat vlak op een Tripel Karmeliet. Het bier vloeit
uit en de afdronk is lekker bitterig.
Het proefpanel was met dit bier bijzonder tevreden
en we vermoeden dan ook dat onze leden met veel
plezier naar Hoboken zullen afzakken, uiteraard
met tram 2 of 4 (terminus Kioskplaats) om een en
ander zelf aan den lijve te ondervinden.
Maar er kwam meer ... en we trokken naar
2 ‘Het Genoegen’, Heidestraat 260.
Een typisch volkscafé waar brouwerij Moortgat de
meeste bieren mag leveren. Nochtans valt ook dit
kroegje niet te onderschatten met meer dan tien
biersoorten. En ook hier konden we ook iets
proeven dat niet zo alledaags is: een Maredsous
donker van 8 ° van het vat.
Kleur: donkerbruin, weinig parelend tenzij een
beetje onder de fraaie schuimkraag bij opschudden.
Aroma: fris kruidig, iets van veldbloemen.
Smaak: kruidig, een beetje gebrand, een stevige
prikkel op de tong.
Afdronk: mooi uitvloeiend, kruidig.
En dan weer een forse wandeling terug naar het
eveneens volkse café
3 ‘De Leeuwkes’, Kioskplaats 32.
Hier zijn drie vatenbieren: Primus, Palm en De
Koninck en tijdens een beperkte periode van het
jaar is er ook Tongerlo Bruin. Daarnaast bevat de
kaart wel zestien flessenbieren die zeker ook niet
alledaags zijn, net zoals het publiek.
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
Eindigen deden we in de chique taverne
4 ‘Extra Time’, op de terreinen van Alcatel
(vroeger Bell Telephone) gevestigd.
Hier zijn niet minder dan acht vatenbieren,
waardoor je zelfs een kleine pilsdegustatie kunt
houden, omdat Jupiler pils hier in concurrentie
moet gaan met de lager geprijsde Liefmans pils.
Met zesentwintig flessenbieren moet ook de zeer
kritische bierdrinker hier wel iets van zijn gading
vinden. Wij sloten de avond collectief af met de
lokale Nello’s Blond die er in grote originele glazen
wordt geschonken zodanig dat je er een stevige
schuimkraag op kan zetten. Wij concludeerden dat
Foto: Walter Thys
Hoboken zeker de moeite waard is voor de
bierliefhebber. Als zondagse zomertrip durven wij
dan ook voorstellen: “ga eens wandelen in de
Hobokense polder, geraak er bevriend met een
Galoway rund en ga nadien klinken op een
Hobokens terras!”
Bruno, Henk, Ivan, Peter en fotograaf Walter
Rectificatie: Tijdens de kroegentocht in Borgerhout
zijn we geweest in café ‘Apropoo’ en niet, zoals we
schreven, in café ‘Apropos’.
De redactie doet een oproep aan de leden om ons
op sleeptouw te nemen voor een volgende
kroegentocht in uw buurt (Groot-Antwerpen).
8

Johnny Hendrik Tulfer 70
Door sommigen wordt hij de Antwerpse bierpaus
genoemd. Niet dat we dat in twijfel willen trekken,
maar uitgerekend in Antwerpen kennen we nog wel
een paar mensen met die titel.
Toch verdient Johnny Tulfer het.
Geboren Borgerhoutenaar (7 juni 1936) verloor hij
op achtjarige leeftijd zijn ouders bij een inslag van
een V-bom. Nadat hij eerst in Anderlecht en daarna
in Rollegem werd opgevangen kwam hij bij zijn
grootouders wonen. Op veertienjarige leeftijd stierf
ook zijn grootmoeder en was Johnny verplicht werk
te zoeken.
Aanvankelijk actief in de publiciteitswereld en later
als decorateur, zette hij op negenentwintigjarige
leeftijd de stap naar Douane en Accijnzen. Al van
jongsaf was Johnny Tulfer een bezeten schrijver van
zeer uiteenlopend werk. Zo schreef hij enerzijds een
sience-fiction roman die in de oertijd speelde, maar
hij schreef ook over vogelteelt en kruiden. Met geen
van deze werken ging hij naar een uitgever. Het
minste dat je van Johnny kan zeggen is dat hij altijd
een veelzijdig man is geweest. Zijn liefhebberijen
lopen uiteen van fotografie over tekenen en muziek
tot gastronomisch tafelen. Tot hij zijn ware passie
ontdekt: bier! Hij bezocht alle brouwerijen, maar ook
mouterijen, glasblazerijen en noem maar op. Op alle
brouwerijfeesten gaf hij present.Van het één kwam
natuurlijk het ander en op de vele jaren dat hij de
bierwereld doorkruiste, verzamelde hij zowat alles
wat met bier te maken had. Vooral dan het bier zelf,
waarvan hij na verloop van tijd verschillende
duizenden exemplaren in zijn keldertje bewaarde.
Genoeg om in die tijd verschillende tv-ploegen op
bezoek te krijgen. Dit alles, met inbegrip van het feit
dat hij overal waar hij kwam zijn fotoapparaat
meezeulde, kon en zou resulteren in een boek.
Hiermee ging hij (gelukkig) wél naar een uitgever en
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
in 1986 rolde de ‘Belgische Biergids’ van de persen.
(Zie elders op deze pagina bij De Boekenwurm).
Van dit werk zouden er uiteindelijk twintigduizend
exemplaren gedrukt worden.
Zoals in de ‘Bierboekenworm’ gezegd: tot op heden
is het een waardevolle bron van bierige informatie.
Wie deze kranige bierliefhebber persoonlijk wil
gelukwensen met zijn zeventigste verjaardag, kan
dat allicht op één van de beurzen van onze vrienden
van Selecta, de bierverzamelclub.
Johnny is er immers een regelmatig en actief lid.
Stilzitten is blijkbaar nooit zijn ding geweest.
Wij wensen Johnny nog vele gelukkige jaren aan de
zijde van zijn immer aanwezige Magda.
Hans
De Bierboekenwurm
Er worden vandaag de dag vele boeken over bier op
de markt gebracht. Ooit was het anders. Buiten
zuiver technische werken hebben we tot de late
jaren zeventig moeten wachten eer
Wilfried Patroons het startschot gaf met zijn nog
immer interessante werk ‘Bier’. Dat was het eerste
allesomvattende boek over Belgische bieren en
brouwerijen. Bijna een decennium later volgt het
boek dat we vandaag kort bekijken: De ‘Belgische
Biergids’ van Johnny Hendrik Tulfer.
Zoals het boek van Patroons is ook dit werk één van
de boeken die onontbeerlijk zijn voor een kijk op
onze bierwereld van twintig jaar geleden. Alhoewel
de boeken elkaar op een aantal vlakken overlappen,
9

gaat een vergelijking niet helemaal op. Evenmin
gaat de vergelijking met Peter Crombecq’s eerste
‘Bierjaarboek’ op. De benadering is helemaal
anders omdat Tulfer er een aantal nevenaspecten
van het bier in betrekt. Uiteraard bespreekt hij
geschiedenis, ingrediënten, het brouwproces en
geeft hij een overzicht van de bestaande
brouwerijen en bieren. Maar hij bespreekt meer en
op een andere manier. Na de inleidende
hoofdstukken over bier en zijn geschiedenis,
bespreekt Tulfer in twee uitvoerige hoofdstukken
evenementen die verband houden met bier en
musea. Twee onderwerpen die in andere werken
slechts zijdelings worden opgepakt. Daarna komen
weer enkele klassiekers, waaraan je in een bierboek
niet zal ontsnappen: grondstoffen, mouten en
brouwen. ‘De geboorte van lambik’ is een
hoofdstuk apart en spreekt (hopelijk) voor zichzelf.
Interessant is dat Tulfer dit hoofdstuk onmiddellijk
laat volgen door een hoofdstuk over het
Pajottenland waarbij hij, naast de lambik, ook
andere regionale specialiteiten aanprijst. De daarop
volgende reeks kortere hoofdstukjes zijn weer
grotendeels gewijd aan (interessante)
nevenaspecten van het bierwezen: het ‘zelf
brouwen’, de ‘accijnzen’, de vervaardiging van
flessen, glazen en kroonkurken enzovoort.
Daarnaast krijgen we nog een aantal bewaar- en
schenktips, een stukje over biercocktails en de
nodige info over bier en gezondheid.
Tot slot volgen dan de onvermijdelijke lijsten van
brouwerijen en bieren. Zoals eerder gezegd in deze
rubriek is het altijd interessant na enkele decennia
te kunnen terugblikken en een vergelijking te
maken met de huidige toestand. Interessant wel,
maar niet echt iets waar de bierliefhebber vrolijk
van wordt … Het boek sluit af met een woordenlijst
van brouwersterminologie en -uiteraard- een
bibliografie. Als bijlage én uitsmijter geeft Tulfer
ook nog een bierkruiswoordraadsel mee in zijn
boek. Zoals gezegd is dit op meerdere vlakken een
merkwaardig boek. Vooral Tulfers poging om zo
allesomvattend mogelijk te zijn, zorgt voor heel wat
informatie die elders zelden aan bod komt. Hij moet
veel brouwerijreizen hebben gemaakt, want alle
foto’s in het boek zijn door hemzelf gemaakt.
Pif
Courants Bierquiz
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
De hieronder volgende woorden zitten verborgen in
onderstaand diagram. Deze woorden zijn te lezen
van links naar rechts, van rechts naar links, van
boven naar beneden, van beneden naar boven en
diagonaal. De letters uit het diagram mogen meer
dan eenmaal worden gebruikt. Als je alle woorden
uit de lijst hebt doorgestreept in het diagram blijven
er vijf letters over waarmee je de naam van een
Belgisch bier kan vormen dat je kon proeven op het
laatste ZBF.
Veel puzzelgenot!
Woordenlijst:
achilles – bezinksel - bier – boon – boskeun –
buffalo – esen – kerkom – kroes – kroon - leroy –
nello – newton – orval – ovaal – pils – piraat –
potteloereke – royal - rulles – saxo – slaapmutske –
sloeber – vorm - waaslander - winterkoninck –
wittoen
L A Y O R S E L L I H C A
E N E S E A B O S K E U N
S L I P D X R E B E O L S
K C N I N O K R E T N I W
N P S Y A B R U L L E S I
I M I O L U O V A A L E T
Z O R R S F O O A S L O T
E K U E A F N R N L O R O
B R S L A A P M U T S K E
R E I B W L T N O T W E N
E K E R E O L E T T O P E
Oplossing: Het gezochte Belgische bier is:
Oplossingen kan je tot 5 september 2006 sturen
naar Antwerps BierCollege, Stadswaag 19, 2000
Antwerpen met vermelding “Courants Bierquiz
Zomer 2006”.
Natuurlijk kan je ook per e-mail de oplossing
doorsturen naar info@antwerpsbiercollege.be ,
10

maar vergeet dan vooral niet je naam en adres te
vermelden in je mail.
De winnaar ontvangt een mooie bierkorf of een dito
bierwaardebon.
In onze vorige bierquiz zochten we de brouwerij
‘De Regenboog’.
Uit de correcte antwoorden kwam na lottrekking
volgende winnaar uit de bus: Walter Thys. Hij
ontvangt van ons een mooie bierkorf.
Antwerpse Bierhistorie
Deel 4: leken- en kloosterbrouwers
In de vorige aflevering hebben we gezien dat
brouwen -gezien de noodzakelijke omvangrijke
investeringen in gebouwen en alaam
(brouwinstallatie)- wel degelijk een industrie was. De
brouwers werden in 1581 dan ook in een natie
verenigd en dit is dus geen ‘ambacht’ zoals de meer
kleinschalige bakkers, beenhouwers en dergelijke. Dit
was waarschijnlijk onder invloed van de
stadsmagistraat, want de bieraccijnzen waren de
hoofdbron van de stadsinkomsten. Hoofdman van
deze natie was de stadstresorier 1 . Daarnaast werden
jaarlijks twee dekens verkozen, oorspronkelijk één uit
de oude en één uit de Nieuwstad, later enkel
Nieuwstad. De dekens hadden samen met de tresorier
een belangrijke controlerende functie en konden zelfs
het uitleveren van accijnsbiljetten aan veroordeelde
brouwers doen verbieden, wat gelijkstond met het
doen stopzetten van het bedrijf. Daarnaast beheerden
ze ook de financiën en het waterhuis. Men kon enkel
lid worden van de natie na het betalen van een
behoorlijk inkomgeld. Vakbekwaamheid was niet
vereist, wel poorterschap. Beschermheilige was
Sint Arnoldus. De leden waren verplicht regelmatig
de speciale door het ambacht georganiseerde missen
aan het specifieke altaar in de Onze Lieve Vrouwekathedraal
bij te wonen. Vergaderen deed men dus in
het huidige Brouwershuis in een fraai versierde
vergaderzaal.
Op 9 november 1716 bestelden de brouwers het
doek van Antonio Pellegrini dat boven de schouw
prijkt. Het stelt voor: de vier elementen der
brouwers, zijnde het water, het vuur, de lucht en de
1 Eens temeer gebruiken we hier M.J. EYKENS, De
brouwindustrie te Antwerpen 1585-1700, in: Bijdragen tot de
Geschiedenis, jg. 56, (1973), p. 80-101.
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
gerst- en hopoogst, zinnebeeldig voorgesteld door
twee mannen en twee vrouwen. De schilder ontving
472 gulden voor deze opdracht 2 .
Elke brouwerij had een brouwalaam dat in
hoofdzaak bestond uit de brouwkuip, de waterketel,
de gijlkuip (gilen is koken), roerders of roerstokken,
schepvaten en draf- of stuikmanden. Deze manden
hadden de vorm van een bijenkorf of een trechter
van ongeveer een meter hoog en werden gebruikt
om te filteren. In de mand bleef een brij achter:
draf, spoeling of bostel genaamd. Die draf werd
gerecupereerd als veevoeder. Van de Jezuiëten
weten we dat ze veelal over een eigen veestapel
beschikten die de nodige stalmest produceerde om
hun hoplanden te bemesten. In de meeste
grootschalige brouwerijen was een rosmolen
opgesteld die met paarden in werking werd
gebracht en diende om graan te malen. Verder
waren er de gistkuipen en daarnaast had men
tonnen nodig. Aangezien men belast werd per ton
werden die grondig gecontroleerd door de stad. In
de meeste Jezuïetenbrouwerijen waren vijftien tot
vijenvijftig met ijzer beslagen tonnen.
Volgens het Jezuïetenrecept uit 1627 verliep het
brouwproces als volgt 3 . Men gebruikt 25 %
ongemouten tarwe, 15 % gemouten haver en 60 %
gemouten gerst 4 . Dit alles werd samengebracht in
de beslagkuip en langzaam opgewarmd zodat het
zetmeel kon versuikeren en de gevormde suikers
konden worden opgelost. Met behulp van de
stuikmanden werd het beslag gefilterd en bekwam
men de wort (en de draf). Vervolgens had men voor
het brouwen van één aam bier (137,40 liter) iets
meer dan één pond hop nodig. Wort en hop liet men
enkele uren samen koken in een koperen ketel en
2 F. SMEKENS, Het Brouwershuis: beknopte gids, Antwerpen,
1974, p. 33.
3 E. Aerts en A. Put hebben de tekst uit het Jezuïtenrecept
vergeleken met bekende historische gegevens over andere
brouwerijen en komen tot de conclusie dat er een bijzonder
sterke gelijkenis is.
4 Daarnaast, maar dan waarschijnlijk niet bij de Jezuïeten,
gebruikte men in de 17 de eeuw ook spelt, evene en boekweit.
11

dan begon het eigenlijke brouwen door het
toevoegen van de gist. Ook tijdens het ancien
régime kende men wel degelijk hoge gisting en lage
gisting. Bij hoge gisting moet het bier slechts
koelen tot 15 à 20 °C en is er enkele dagen later
bier, waarbij men de gist die boven drijft kan
afscheppen. Deze techniek was het eenvoudigst en
dan ook het meest in gebruik. Bij lage gisting moet
men de gist onderaan krijgen in het brouwsel en dit
kan enkel door het verlagen van de temperatuur tot
8 à 10 °C. Dit was dus veel moeilijker en dus niet
zo gebruikelijk, maar toch niet onmogelijk. Deze
techniek werd pas rond 1860 vervolmaakt te Pilsen,
maar zou al vanaf de middeleeuwen, zij het
sporadisch, zijn toegepast.
Vervolgens moest het bier gelagerd worden om te
rijpen. Tegenwoordig wordt het bier nog eens
gefilterd maar tijdens het ancien régime werd het
bier in het beste geval geklaard door bijvoorbeeld
tijdens het koken een varkens- of ossenpoot in het
brouwsel te leggen. Andere beproefde middelen om
bier minder troebel te krijgen waren onder andere
gebrand zout, zuiver zand, kalk, gedroogde
visvellen en gemalen eikenschors. Zoals in de
vorige aflevering gemeld, brouwde men goed en
klein bier en dat was ook bij de Jezuïeten niet
anders.
De sterkte van het bier werd in die tijd bepaald door
de input van graan en mout. Naar onze maatstaven
was het bier nogal papperig en werd het bekeken als
vloeibaar brood. Een goed bier had ongeveer een
gewichtspercentage van 4,9 tot 5,4 % alcohol. We
zouden het nu, met moeite, onderbrengen bij de
bieren van categorie ‘S’. Dus de abdijbieren van
toen zouden wij nu niet bij de abdijbieren klasseren.
Klein bier met 2,5 tot 2,7 % alcohol zou categorie II
krijgen (ergens tussen tafelbier en pils). Maar
waarschijnlijk werd het bier ook nog jong
gedronken zodat de omzetting van suikers in
alcohol nog niet helemaal voltooid was en
bovendien vaak aangelengd met water. Volgens de
auteur van het Jezuïetenbierrecept was de ideale
kleur van een goed bier ‘orangie’, wij zouden
zeggen: amber.
Tot slot merken we op dat de brouwindustrie ook
belangrijk was voor ambachten zoals kuipers,
molenaars, moutmakers, ketelaars, smeden,
korenmeters, buildragers, koolwegers,
mandenmakers, houtwerkers. In de doorsnee
brouwerij werkten gemiddeld een tiental personen,
waarvan acht tot negen knechten en twee tot drie
Antwerpse BierCourant – Juli 2006 Nummer 3
meiden. Naar onze normen spreken we dus over een
KMO. Maar één brouwer kon vaak meerdere
brouwerijen in handen hebben en zich tevens
toeleggen op andere activiteiten. Over de
gefortuneerde eigenaars van de Antwerpse
brouwerijen zetten we een boompje op in de volgende
aflevering
Ivan Derycke
Activiteiten Augustus – September 2006
• Zaterdag 19 augustus 2006:
Tweede Antwerpse BierCollege-Kroegentocht.
Meer info www.antwerpsbiercollege.be of tel
0497 81 72 27 (Hans Bombeke)
• Zaterdag 16 september 2006 :
ABC bezoekt amateurbrouwer Marc Struyf in
Kapelle-op-den-Bos. We nemen de trein van
12u15 in Antwerpen-Centraal.
Meer info: www.antwerpsbiercollege.be of tel
0497 81 72 27 (Hans Bombeke)
• Zaterdag 26 en zondag 27 augustus 2006:
Bierfestival in CC De Meent,
Gemeenveldstraat 34, Alsemberg - Organisatie:
De Lambiekstoempers - meer info: www:
http://users.skynet.be/bs762752/activiteiten.htm
of email: Lambikstoempers@zythos.be
• Zaterdag 9 september 2006: Bierfestival in
Temse - Organisatie: De Kaaischuimers
Meer info : Kaaischuimers@zythos.be
• Zaterdag 23 en zondag 24 september 2006 19de
Kempisch bierfestival in CC De Werft te Geel,
België vanaf 14.00 - Organisatie: Onder 't
Schuim - meer info: voorzitter@zythos.be of
www: http://www.ondertschuim.tk/
Wenst u ook in de toekomst deze Antwerpse
BierCourant te ontvangen? Schrijf dan vandaag
nog uw lidgeld voor 2006 over op het
rekeningnummer van ABC:
778-5986635-44 met vermelding ‘lidgeld 2006’.
Voor de luttele prijs van € 15 kan je zo een jaar
lang genieten. Wil je ook nog lid worden bij
Zythos dan betaal je in totaal slechts € 20.
12