Erf en Wereld - Zuivelhistorie Nederland

om, begrijpt ge?) En hoe men de boterkoper kon bedotten, dat wist ook diè
boerin te Wolvega wel, die bij het gereedmaken van het vat voor de botermarkt
ter plaatse, de binnenkant in het rond met een pond of acht goedkope
schapenboter besmeerde; of die 'andere boerin, die de bodem van het botervat
met een dikke laag zout belegde; of die Amelandse boerin, die extra gewicht
verkreeg door een laag zout, met schoteldoek en al, in haar boter te
«verpakken»! Of die boerin in de omstreken van Bartlehiem, wier man bij de
coöperatie was aangesloten; voordat de melk naar de fabriek werd vervoerd,
sloop zij naar de melkkelder en schepte de room van de aden af, die zij listiglijk
achterhield. Het dient erkend: de «smousjasserij» hulde zich ook wel eens
in vrouwenrokken!
Tussen boerenerf en fabriek vormde het vervoer per as of per schuit de verbindende
schakel. Er was in de gemeente Schoterland een melkrijder die de
wei van een zijner boeren verdonkeremaande -'s mans moddervette varkens
brachten zijn snood bedrijf aan het licht. In de gemeente Smallingerland
woonde een boerin-weduwe, die verzuimd had haar bus met melk aan de
weg te plaatsen toen de melkrijder deze kwam ophalen. «Hou efkes!» riep ze
de man met paard en wagen toe, «ik moat de molke noch ófreamje». En onder
de ogen van de melkrijder - met de leus: «it giet ommers dochs nei 't fabryk!»
(Wacht eventjes!... ik moet de melk nog afromen... «Het» (n.l. de melk) gaat
immers toch naar de fabriek) - schepte de vrouw de room van de melk af,
waarna de rest aan de melkrijder werd meegegeven. « Wanneer in de vroege
herfst de melkgift van de koeien minderde, moest er meer spoelwater worden
bijgedaan. Ik zág dat wel! - ik vervoerde soms een slootvol water», vertelde,
lichtelijk overdrijvend, een 85-jarige oud-melkrijder ons deze veelvuldig bedreven
pekelzonde uit vroeger dagen, waarover de bedrijvers zich geenszins
in hun geweten bezwaard gevoelden. [141] Hijzelf, als arbeider behorende tot
een met de boerenstand parallel lopende belangensfeer, had zulke handelingen
nimmer aan «Mijnheer» verraden: de directeur van de speculatieve fabriek
moest zèlf maar zo goochem zijn om de zigzaglijnen te ontdekken, die
het tegenovergesteld belang door zijn beleid trok.
Al wat in de zakelijke verhoudingen scheef zat en tot wederzijdse klachten
aanleiding gaf, zou definitief tot het verleden gaan behoren, nadat het tegenovergesteld
belang was uitgeschakeld en de massa der boeren hun belangen
hadden ondergebracht daar waar zij van nature thuishoorden: bij hun coöperaties.
Aan tal van tekenen was het merkbaar, dat de drang tot coöpereren op
schier dynamische wijze tot uiting kwam. In het jaar 1896 was de agrarische
gemeenschap over de gehele linie in beweging; haar zaak trok onverminderd
lieden uit andere kringen, academici en dorpsintellectuelen, aan. Onder het
patronaat van baron Rengers stichtten de boeren van Trijnwouden de vereniging
Coöperatieve Zuivelfabriek Giekerk. Het was Rengers, die de statuten en
instructie voor de beheerder ontwierp; die tot bestuurslid werd gekozen,
doch zijn benoeming nièt, echter zijn benoeming tot lid van het college van
commissarissen wèl aannam. Het was Rengers, die met het bestuur fabrieken
elders bezichtigde; die de penningmeester van ruime kasmiddelen voorzag
en op reis ging om besprekingen over het aangaan van een lening voor de
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland 141
© Laverman Drachten