Erf en Wereld - Zuivelhistorie Nederland

1876 te Philadelphia gehouden, bleek van de inzendingen de Deense boter
verreweg de beste te zijn!
Dit ontwikkelingsproces ten plattelande was in volle gang, toen de Deense
boerenstand door een zware economische crisis werd getroffen. Deze crisis,
die ook andere op export aangewezen landen voor grote moeilijkheden
plaatste, werd veroorzaakt door de geweldige graantransporten waarmee
Noord-Amerika en Argentinië de Westeuropese markten overstroomden en er
een soort van dumping bewerkstelligden. Voor Denemarken waren de gevolgen
ernstiger dan voor enig ander land, omdat graan er het belangrijkste exportartikel
was. In dat moeilijke ogenblik, staande voor de trieste gevolgen
van een economische instorting, bezaten de Deense boeren de kracht tot het
nemen van een besluit met enorme draagwijdte: zij beslisten, dat graan
voortaan niet meer voor de export zou worden verbouwd en dat men zou omschakelen
op de export van boter en bacon. De Deense boeren werden van
graanproducenten: boterbereiders en varkensfokkers; boter en bacon zouden
in het vervolg de voornaamste exportartikelen van Denemarken zijn. De «underclass»
van 1814 was ondergegaan en in 1878 als «upperclass» herrezen:
een generatie van boeren, die op economisch gebied een radicale omkeer tot
stand bracht en daarmee het oog van het buitenland op zich vestigde. Ten
tijde dat deze omkeer zich voltrok, bereisde de commissie Pasma het «wonderland»
en ging zorgvuldig na, in hoever het Deense voorbeeld de Friese
boeren ter navolging kon worden aanbevolen.
In zijn reisverslag, knap van stijl en constructie, doorvlochten met zeer persoonlijke
en kunstzinnige beschouwingen die de man van smaak verraden,
beschreef Pasma de door de commissie in Denemarken en Zuid-Zweden bezochte
instellingen en hetgeen hun daar in het bijzonder was opgevallen. De
commissie legde in het rapport de nadruk op het belang van de betere werktuigen
waarvan de boterbereiders in Denemarken zich bedienden; zij prees
het Deense kneedbord of kneedmachine; ook gaf zij de voorkeur aan het
Deense karnvat boven de Friese karn en sprak de wens uit, dat deze betere
werktuigen door de Friese boeren zouden worden aangeschaft. Voorts bepleitte
zij de invoering van het afkoelingssysteem, plus ijshuis, van «den onvolprezen
Schwartz», doch knoopte er [035] de opmerking aan vast: «dat alles
kost geld, veel geld zelfs en dat kan van den huurder op korte jaren niet geëischt
worden».
De kardinale vraag, of de Deense boter inderdaad beter was dan de Friese,
meende de commissie niet onvoorwaardelijk in bevestigende zin te moeten
beantwoorden. Opvallend was, dat de Deense boter niet te allen tijde prioriteit
op de Londense markt genoot. Doch wel was het de commissie gebleken,
dat de beste Deense boter beter was dan de beste soorten die in Friesland
werden bereid.
Men krijgt, Pasma's boeiend reisverhaal lezend, de indruk, dat de leden van
de commissie ten aanzien van de fabriekmatige zuivelbereiding niet vrij van
vooroordeel zijn geweest. Deze drie Friese voormannen wensten - en die wens
was in samenklank met de gevoelens van de Friese boeren -, dat de boterbereiding,
in de lijn der traditie, aan de boerderij verbonden zou blijven; een instinctieve
vrees weerhield hen er van, zich ernstig in te laten met de vraag, of
de ontwikkeling niet in een andere richting wees, namelijk naar de fabriek,
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland 35
© Laverman Drachten