Erf en Wereld - Zuivelhistorie Nederland

mentaar overbodig; boter met het merk «Kruiwagen» moest boter van de Exportvereniging
zijn, en daarmee uit.
Waren de Friezen in dit tijdvak actief, de Drenthen bleven niet achter. Negen
jaren na 't bezoek van een Drentse commissie aan het zuivelfabriekje van
Jouke Swart te Klooster-Anjum bestonden in Drenthe 56 coöperatieve zuivelfabrieken,
waarvan 40 met handkracht en 16 met stoom werden gedreven.
Ongeveer gelijktijdig met Friesland streefden de Drentse coöperatoren naar
samenwerking op provinciaal niveau.
[172] Dat de Drenthen de coöperatieve beweging zo snel tot ontwikkeling
wisten te brengen, mag alleszins merkwaardig heten; immers een groot gedeelte
van de Drentse boeren was zeer aan de traditionele bereidingswijze gehecht.
Het verzet tegen de fabriekmatige zuivelbereiding werd door een
Drentse schrijver als volgt onder woorden gebracht: «Ook vele Drentse boerinnen
en boerendochters waren met de voorgestelde fabriekmatige boterbereiding
in het geheel niet ingenomen, hoe gemakkelijk haar taak op de boerderij
er ook door werd. Van het vlasspinnen hadden zij vrijwillig afstand gedaan,
en het wolspinnen lieten ze meer en meer door behoeftige weduwen
verrichten; maar van de boterbereiding afstand te moeten doen: dit stond
met een onttroning gelijk». 157
De boeren van Grollo gaven in 1897 de stoot tot verdere samenwerking. Op
traditioneel-Drentse wijze werden de deelgenoten met de boerhoorn opgeroepen
naar de vergaderplaats in 't Grolloër holt. Ook in Drenthe waren het
niet-agrariërs, die bij de oprichting van de top-coöperatie een belangrijke rol
vervulden; wij noemen «Meester» Crone- 158 , die o.a. het initiatief nam tot de
stichting van de Drentse Bond; dokter A. J. Somer te Rolde, die voorzitter, en
de godsdienstonderwijzer T. Boerema 159 , die secretaris van de nieuwe Bond
werd. De eerste topcoöperatie liep in 1897 van stapel met 15 leden-fabrieken!
Bewoog in Drenthe de coöperatieve golf zich rustig voort, in Friesland werd
zij op bepaalde punten door tegenwind, soms ook door onderstromen uit een
bepaalde hoek in haar vaart gehinderd, ofschoon nauwelijks opgehouden.
Enkele coöperaties verdwenen van het toneel: Haskerdijken had zichzelf opgeheven;
de coöperaties te Anjum, Metslawier en Oldeholtpa waren in speculatieve
handen overgegaan. De Zuivelschool te Bolsward - tot die tijd als een
verworvenheid van de eerste rang beschouwd -, had tweemaal een «directeurs-conflict»
en bovendien strubbelingen in de boezem van het bestuur gekend
en moest in 1899 haar poorten sluiten. De particuliere zuivelbeweging
157 Geciteerd door Mr. J. Linthorst Homan in een rede, gehouden ter herdenking van het 50-jarig bestaan
van de Drentse Bond, in: 50 jaren ZuivelCoöperatie, Assen 1947.
158 Ter ere van de zuivelpionier Gerhardus Filippus Crone (1849-1931), in leven hoofd der school te
Oudemolen in de gemeente Vries, werd aldaar een «Crone-bank» geplaatst. Ter gelegenheid van het
Bondsjubileum werd in 1947 op de grafstede van «Meester» Crone te Assen een krans gelegd, met het
opschrift: «Hulde aan de pioniers. Drentsche Zuivelbond 18971947». «Meester» Crone was de initiatiefnemer-oprichter
van de coöperatieve handkracht-zuivelfabriek te Oudemolen.
159 T. Boerema, een Fries van geboorte, was een der leiders van de samenkomst in het Grolloër holt. In
later jaren vervulde hij de betrekking van boekhouder bij Twijnstra's fabriek te Akkrum.
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland 173
© Laverman Drachten