Erf en Wereld - Zuivelhistorie Nederland

deze cijfers geheel anders. Van de 73 fabrieken - inclusief de enige niet-Friese
fabriek: Blokzijl, met Oosterzee en Munnekeburen opgenomen in het zogenaamde
N.O.V.A.C. 260 -verband -, hebben slechts 6 minder dan 6 miljoen
kg, terwijl dan 24 bedrijven de [291] 12 miljoen zijn gepasseerd. Kon in de
20-er jaren een fabriek van 8 miljoen kg een der grootste heten, tegenwoordig
is een melkaanvoer van 20 miljoen kg bij één bedrijf geen uitzondering
meer. Onderzoekingen van de Friese Zuivelbond, met betrekking tot de kosten
en opbrengsten van de coöperatieve zuivelfabrieken, hebben uitgewezen,
dat bij het groter worden van de bedrijven de kosten een dalende lijn vertonen.
261
Echter mag hieruit niet de conclusie worden getrokken, dat 'alle kleine fabrieken,
die in bepaalde gevallen door gespecialiseerde productie een relatief
hoge opbrengst van de produkten kunnen bereiken, zouden moeten concentreren.
Er zijn tal van omstandigheden, die bij de overweging van het al of
niet voortbestaan van een bedrijf in aanmerking moeten worden genomen.
Ook dient niet uitsluitend een concurrerende melkprijs, maar het antwoord
op de vraag, of door concentratie al dan niet betere resultaten kunnen worden
bereikt, mede bepalend te zijn voor het beleid. Het zijn of niet-zijn, de
kracht en de waarde van de zuivelcoöperatie als geheel, zijn - naast de mate
waarin de Friese boeren zich aan hun coöperaties verbonden gevoelen -, in
sterke mate afhankelijk van haar economische prestaties. Deze prestaties
kunnen niet worden beoordeeld naar hetgeen afzonderlijke fabrieken, in vergelijking
met andere, in hun omgeving presteren. Het concurrerend vermogen
van het gehele apparaat bepaalt de te bereiken resultaten. «Onze concurrenten
wonen niet in Nederland, maar elders en daarom moet de onderlinge
concurrentie worden uitgebannen», luidt een van de punten, waaruit Veeman
zijn inleidingen opbouwde. De concurrentie heeft zich ook anderszins
verlegd. Het is op verschillende terreinen niet meer een strijd van velen tegen
velen, maar tussen enkele sterk geconcentreerde groepen; in deze strijd zal
de landbouwcoöperatie zich geen onderlinge verdeeldheid kunnen veroorloven.
Ten aanzien van het aantal fabrieken laten verschillende landen eenzelfde
ontwikkeling zien als in Friesland kan worden waargenomen. In Zweden
daalde het aantal fabrieken in de jaren 1939-1957 van 1.056 tot 474, terwijl
de gemiddelde melkaanvoer er steeg van 3 miljoen kg tot 7 miljoen. 262 In Denemarken
werd het aantal van 1731 in 1935 teruggebracht tot 1.440 bedrijven,
waarvan de capaciteit echter nog aan de kleine kant is. 263 De Finse zuivelcoöperatie
verminderde de laatste jaren het aantal fabrieken van 700 tot
260 De Zuivelcoöperatie «Nieuw en Oud voor Agrarische Concentratie» (N.O.V.A.C.) werd in 1953 opgericht
door de Friese coöperatieve zuivelfabrieken te Oosterzee en Munnekeburen en de Overijsselse
coöperatieve zuivelfabriek te Blokzijl, met medewerking van de veehouders in de N.O.Polder. Sedert
ontvangen de drie N.O.V.A.C.-fabrieken 80 procent van de melk, die in de N.O.-Polder wordt gemolken.
De N.O.V.A.C. is liddeelge-noot van de Friese top-coöperaties als de Bond van Coöperatieve
Zuivelfabrieken in Friesland, de Condensfabriek, de Frico, de Stremselfabriek en de Zuivel-Bank.
261 De optimale grootte van een boter- en kaasfabriek, Rapport Economische Commissie van de Friese
Zuivelbond, Leeuwarden 1953.
262 Verslag van een studiereis naar Zweden, Bond van Coöperatieve Zuivelfabrieken in Friesland, 1957
263 Officieel Orgaan, 25 februari 1959: De Deense Zuivel in het begin van 1959
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland 291
© Laverman Drachten