Erf en Wereld - Zuivelhistorie Nederland

De voortschrijding van Denemarken was een teken aan de wand. Er zat iets
als een uitdaging in de lucht. En men werd, ditmaal ernstig, ongerust. Men
nam een houding aan alsof men iets wilde doen. En toen deed men tenslotte
ook iets. Want men moest vóór alles de erkenning van het «oneindig veel verder
dan wij» haar verlammende werking ontnemen.
In december van dat jaar nam het hoofdbestuur van de Friese Maatschappij
van Landbouw een voorstel van drie zijner leden aan om een commissie naar
Denemarken en Zweden te zenden, met het doel «in die landen welker zuivel
het onze overtreft, den aard en de wijze van cultuur der graslanden, de inrigting
der boerderijen en de wijze van boterbereiding in oogenschouw te nemen».
Tot leden van de studiecommissie werden benoemd de boer-deskundigen
Pier C. Walma te Oppenhuizen en Hendrik Franzes Pasma te Nijehaske,
met als derde lid Jhr. Mr. C. L. van Beijma thoe Kingma, burgemeester van
Lemsterland en voorzitter van de Friese Mij.
Op de 28ste juni 1878 begaven deze drie bedaagde mannen zich welgemoed,
en, op aanraden van minister-president van Karnebeek met wie Beijma over
de reis had gesproken, uitgerust met een dikke overjas, op reis naar het voor
die dagen nog verre Scandinavië. Natuurlijk zou Pasma de rapporteur van de
commissie zijn. Hij beschouwde het als een eer de rapporteur te mogen zijn.
Hij voelde het als een opdracht. Achter die opdracht stond zwijgend de gehele
Friese boerenstand. Hij zou zich ernstig van die opdracht kwijten; hij
hoopte daarginds een blik achter de schermen te mogen slaan, geheimen der
techniek te [016] leren kennen, een totale agrarische inspanning aan het
werk te zien, waaraan Denemarken zijn voorsprong had te danken. Het brevet
van onvermogen, dat de wereldmarkt de Friese boeren had thuisgezonden,
brandde deze man in zijn zak. Hij wilde zijn uiterste best doen; hij zou
in Scandinavië zijn... vierspan mennen en de oogst van zijn speurtocht voor
Friesland binnenhalen. Om, indien mogelijk, de Friese boeren een uitweg uit
het labyrint te wijzen.
Naderhand zouden velen zich door het rapport van de «Deense Commissie»
teleurgesteld voelen. Teleurgesteld, omdat dit rapport ten aanzien van 't
hoofdpunt: al of geen fabriekmatige zuivelbereiding, tot vrij negatieve uitspraken
was gekomen en slechts herzieningen van beperkte strekking aan
de hand had gedaan. Wel had het rapport-Pasma de weg gewezen waarlangs
een vernieuwing van de zuivelbereiding kon worden bereikt. Doch die vernieuwing
zou, naar de letter van het rapport, nièt radikaal zijn: geen boterfabrieken!
- de zuivelbereiding moest, volgens een geadelde traditie, aan de
boerderij verbonden blijven. Zo gezien, ademde het rapport-Pasma - en dat
viel temeer op in een onrustige, voor grondige oplossingen minder bevreesd
geworden tijdperk - een bezadigde, bedachtzame, conservatieve geest.
Pasma - conservatief? 6
6 Spahr van der Hoek, die in zijn Geschiedenis van de Friese landbouw (Leeuwarden,
1952, II, 339) H. F. Pasma omstreeks 1875 «een zeer kundig, doch langzamerhand
vrij conservatief man» noemt, daar hij aanvankelijk van boterfabrieken niets
moest hebben, zoals Sp. zich uitdrukt, heeft, geloven wij, Pasma met te kleine maat
gemeten. Waarschijnlijk heeft de schrijver niet geweten, dat Pasma met zijn zoons
en enkele bevriende boeren in zijn omgeving, bij akte van 21 april 1888, een Coöperatieve
Zuivelfabriek te Haskerdijken stichtte. Men zie het verslag van de vergade-
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland 16
© Laverman Drachten