Erf en Wereld - Zuivelhistorie Nederland

[214] HOOFDSTUK IV
HINDERPALEN OP EIGEN ERF
In de na-oorlogsjaren, toen zich onder de jonge boeren een meer critische gezindheid
jegens de coöperatieve organisaties openbaarde en de coöperatieve
beweging met haar moeilijkheden en haar problematiek streed, kwam een
man naar voren aan wiens uitspraken doorgaans veel gezag werd gehecht.
Het was de ons uit vorige hoofdstukken bekende Th. M. Th. van Welderen
baron Rengers, die coöperaties en top-coöperaties had helpen oprichten en
mee had geleid, en die toch niet in alle zaken waarmee hij zich inliet de coöperatieve
gedachte tot uitgangspunt nam, getuige de particuliere vlasfabrieken
die hij te Molenend en te Noord-Bergum had gesticht.
Blijkbaar voelde hij zich geroepen zijn stem te verheffen en te antwoorden op
de aanvallen, die de coöperatieve beweging van verschillende zijden, van buiten
èn van binnen, te verduren had en het zijne te zeggen met betrekking tot
de twijfel die bij sommigen bestond, of de coöperatieve bedrijfsvorm wel de
meest geschikte voor de zuivelbereiding was. Rengers dan schreef anno
1923:
Coöperatie is in mijn ogen geen algemeen heilmiddel; soms echter bewijst zij
uitstekende diensten en soms is zij kortweg onmisbaar. Haar ondergrond is
steeds het verwerven van voordelen; wanneer geen voordeel wordt verwacht,
gaat niemand coöpereren. Maar bovendien moet in de coöperatie een bewuste
sociale drijfveer voorkomen; dat element is even onmisbaar als juist commercieel
beleid. Leden en bestuurders moeten bereid zijn om iets van hun
volledige vrijheid terwille van de samenwerking op te offeren; zij moeten bereid
zijn om naast hun eigen belang ook dat van sommige soortgenoten te
bevorderen. Bij beheerders kan dat offer soms nog al iets van hun geestkracht
en zelfbeheersing vorderen; is men hiertoe niet bereid krachtens zijn
aard of inzicht, is men te individualistisch aangelegd, dan moet men zijn
werkkring niet in de coöperatie zoeken. Voor een gezonde coöperatie is die
factor van gemeenschapsgevoel onmisbaar.
En hij vervolgde:
In tegenstelling met de vorm van de naamloze vennootschap komt in de coöperatieve
bedrijfsvorm het persoonlijk element sterk naar voren. Bij de
naamloze vennootschappen bestaat geen andere band tussen de vennoten,
dan dat zij gezamenlijk geld bijeenbrengen om daarmee voordelen te behalen.
Het persoonlijk element heeft zo weinig te beduiden, dat de personen der
deelnemers kunnen verwisselen zonder dat de bestuurders of andere deelnemers
daarvan afweten. De bestuurder kent meestal zijn lastgevers niet persoonlijk.
In de coöperatieve vereniging, in de productieve meer dan in de aankoop- of
[215] de credietvereniging, maar toch bij de laatsten ook in zekere mate,
wordt van de leden behalve de geldelijke ook een directe, de persoon des
deelnemers in beslag nemende medewerking tot het bereiken van het doel
gevraagd. Deze persoonlijke deelname aan het bedrijf, deze directe aanraking
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland 215
© Laverman Drachten