Erf en Wereld - Zuivelhistorie Nederland

De beweging beleeft een periode «van rustige groei en van een zich baanbrekend
vertrouwen in de coöperatieve beginselen». 175 Men heeft het coöperatieve
stelsel als deugdzaam ervaren. Vijf en zestig coöperatieve zuivelfabrieken
zijn bij de Bond aangesloten. Aan rond vier duizend zuivelbewerkers kon
sinds 1903 het vakdiploma worden uitgereikt. De aangesloten fabrieken profiteren
van de Technische Dienst, die de Bond in 1906 heeft ingesteld, en
van het Scheikundig Laboratorium van de Bond, dat sedert 1909 analyses
verricht voor de fabrieken en de afdeling Aankoop; ook de Bondscontróle op
de boekhouding van de fabrieken wordt in toenemende mate een belangrijk
onderdeel van het bondswerk. De tweede top-coöperatie, de Exportvereniging,
is met een zestal deelgenoten-fabrieken van wal gestoken. Zij stevent in
de richting van een kwaliteitsprodukt en heeft in het derde jaar van haar bestaan
(1900) het buitenkansje, dat aan haar inzending van boter en kaas op
de tentoonstelling te Parijs de Grand Prix wordt toegekend. Acht jaar later
laat zij twee Engelse deskundigen overkomen om onderricht te geven in het
maken van Cheddar- en Cheshire-kaas. Er zit groei in het werk der Exportvereniging;
het aantal deelgenoten neemt toe; de melkaanvoer van de aangesloten
fabrieken stijgt. Was in het begin de export van boter de enige taak
van de vereniging, allengs gaat zij de afzet van kaas ter hand nemen, aanvankelijk
alleen Cheddar- en Cheshire-kaas, later van alle door de deelgenoten
gefabriceerde kaassoorten. Successievelijk werd met de verkoop van caseïne
begonnen en werden melkpoeder en consumptiemelkartikelen aan de
lijst toegevoegd. De bewaring, behandeling, verpakking en verzending van de
produkten noopten telkens tot uitbreiding van de gebouwen en de installaties.
176
Wanneer een idee zich in de materie heeft verwerkelijkt, kleven haar stoffelijke
vormen spoedig smetten aan. Zo verging het ook de idee van de coöperatie,
nadat zij zich had uitgekristalliseerd. Tussen de coöperatieve zuivelfabrieken
ontstond een minder edele wedijver; er was zoiets als «melkhonger»
in het spel, en dus snoepte men elkander leden af. Mettertijd vierde de onderlinge
concurrentie hoogtij. Een van de voornaamste oorzaken van misnoegen
was de zeer verschillende wijze van betaling van de melk. Men riep om
grensbepalingen tussen de fabrieken. Het aan alle vrijwillige samenwerking
vijandige element van wantrouwen kwam de stemming in de coöperatieve gelederen
verstoren. Er waren coöperatieve fabrieken, die er openlijk voor uitkwamen,
dat ze tegen Bondscontróle waren, daar zij deze beschouwden als
een aantasting van hun persoonlijke vrijheid en als een belediging van de directeur.
Zelfs de eenvoudigste gegevens op handelsgebied, welke de directeuren
aan elkaar verstrekten, bleken niet steeds [193] betrouwbaar te zijn.
175 Dr. van der Zee, blz. 129.
176 Naast de Exportvereniging verscheen op 24 februari 1909 een tweede coöperatieve zuivelexportvereniging
op het Friese zuiveltoneel, onder de welluidende naam «De Swanneblom».De fabrieken te
Leeuwarden, Scharnegoutum, Marrum, Sybrandaburen, Hemelum, Jelsum en Weidum hadden zich in
deze organisatie verenigd, met als doel de export te verzorgen van Cheddar- en Cheshire-kaas, onder
het handelsmerk «Friese Vlag». Later traden nog de fabrieken 't Meer, Olterterp en Uitwellingerga tot
de vereniging toe. In 1915 werd de vereniging ontbonden en verdween het zuivelprodukt met het (latere)
handelsmerk van de twee zwaantjes in een ovale cirkel, waartussen het woord «Swan», van de
markten.
▲ Heruitgave zuivelhistorienederland 193
© Laverman Drachten