Theorie en praktijk van menselijk gedrag in een solidair zorgstelsel

ken regels houden. Dit is van belang voor de vraag of en zo ja
hoeveel (overheids)toezicht nodig is.
Er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de mate
waarin mensen eerlijk zijn. Zo kregen proefpersonen na het
uitvoeren van een taak een tegoedbon en werd hen verteld
hoeveel geld zij voor hun inspanning zouden ontvangen. De
kassier, die zich elders in het gebouw bevond, vergiste zich
echter (opzettelijk) in het bedrag en gaf hen te veel geld.
Slechts 20% van de proefpersonen maakte de kassier attent op
zijn fout. Dit veranderde bij een andere groep, waarbij de
kassier uitdrukkelijk vroeg of het uitbetaalde bedrag correct
was. In deze situatie gaf 60% aan dat het bedrag niet klopte.
Door het direct te vragen ontneemt men de proefpersoon de
mogelijkheid van ‘plausibele ontkenning’, bijvoorbeeld uitvluchten
als ‘Ik lette niet goed op’ of ‘Ik nam aan dat het klopte’.
40% blijkt evenwel in een leugen te volharden. Er bleek
geen verband te zijn tussen hoe hoog mensen hun eerlijkheid
in een eerder stadium zelf hadden aangegeven.
Ariely heeft een groot aantal van dergelijke onderzoeken verricht
en komt tot de conclusie dat als de gelegenheid zich
voordoet veel eerlijke mensen de boel bedriegen. De meerderheid
bedriegt de boel, maar wel in beperkte mate. 13
3.9 Transparantie
Individuen en organisaties hechten groot belang aan zijn of
haar (goede) reputatie. Dit kan, zoals in het vorige hoofdstuk
is beschreven, verklaard worden uit de cruciale rol van reputatie
binnen het samenwerkingsmechanisme van indirecte reciprociteit.
Transparantie wordt op vele terreinen, ook in de gezondheidszorg
gezien als een belangrijk instrument om het gedrag van
mensen te beïnvloeden.
In 1993 werd het in de VS ingezet om de beloning van topbestuurders
van bedrijven in te perken. Zoals uit de kadertekst
blijkt was het resultaat exact het omgekeerde.
RVZ Theorie en praktijk van menselijk gedrag in een solidair stelsel 33