bestemmingsplan hortusbuurt - Gemeente Groningen

Bouwimpuls door scholen
Een belangrijke bouwimpuls kwam in het begin van de negentiende eeuw uit het onderwijs met de
komst van het Doveninstituut van Henri Daniël Guyot, predikant van de Waalse gemeente in
Groningen. Na de aankoop van drie percelen aan de Ossenmarkt, Guyotplein 2 en 3 werd het
Doveninstituut hier gevestigd. Daardoor werd de structuur van het westelijke bouwblok aan de
Ossenmarkt sterk gewijzigd.
Een van de vroegste schoolgebouwen van de stad werd gebouwd in 1840 aan de Nieuwe Kijk in ’t
Jatstraat, de Noorderbewaarschool. Het gebouw is een van de twee laatst overgebleven bewaarscholen
in de stad en functioneert nu nog steeds als school.
In 1868 werd ten noorden van de Hortus aan de Grote Kruisstraat de eerste Rijks-HBS van
Nederland gebouwd. Het monumentale gebouw kreeg een groot voorplein en werd later uitgebreid
met diverse vleugels.
Opkomst van handel en industrie
Rond het midden van de negentiende eeuw ontwikkelde Groningen zich tot de derde handelsstad
van Nederland; langzaam maar zeker kwam ook de industrie op gang.
De Noorderhaven zou in het laatste kwart van de negentiende eeuw uitgroeien tot een bloeiend
centrum van de graanhandel, ten behoeve waarvan grote pakhuizen werden gebouwd.
2.5 Eind negentiende eeuw: ontmanteling van de vestingwerken
In de tweede helft van de negentiende eeuw dreigde - door de toenemende bedrijvigheid, handel,
industrie en groei van de bevolking - de stedelijke structuur uit haar voegen te barsten. De stad
raakte overvol. Dit leidde tot het ontstaan van krotwoningen en sloppen. Berucht waren de
sloppenstraatjes in het westelijke deel van de Hortusbuurt, gelegen tussen de Grote Rozenstraat en
de Grote Leliestraat tegen de stadswal. Vlak buiten de stadspoorten werd al illegaal gebouwd.
Ook speelde de zorg om de volksgezondheid een toenemende rol. Nog in 1866 werd Groningen
geplaagd door een grote cholera-epidemie waarbij honderden slachtoffers te betreuren waren.
Voldoende daglicht en frisse lucht konden de algehele volksgezondheid verhogen.
Voorts vormden de nauwe toegangspoorten een belemmering voor het toenemende verkeer.
Sloop van de vesting zou nieuwe mogelijkheden bieden voor de toekomst van de stad.
Dit werd mogelijk toen in 1874 de Vestingwet in werking trad. De van rijkswege aangestelde
‘ingenieur der Domeinen’, F.W. van Gendt, maakte in 1876 een globaal plan van ontmanteling en
uitleg.
Noorderplantsoen
Aan de noordkant van de stad projecteerde Van Gendt een stadspark op de vier zeventiendeeeuwse
bolwerken, gelegen tussen het Boterdiep en Reitdiep: de Boteringe-, de Jats-, de Kruid- en
de Reitdiepsdwinger. De hoogteverschillen, de structuur van de vesting en de heersende mode
bepaalden de opzet van het Noorderplantsoen in Engelse landschapsstijl. Kenmerkend zijn een
asymmetrische aanleg, slingerende paden, waterpartijen, zichtlijnen in combinatie met
hoogteverschillen en zacht glooiende grasvelden. Voor het oostelijke deel was het plan minder
gedetailleerd omdat over dit gebied onderhandelingen gaande waren met de provincie. Twee jaar
later, in 1880, volgde een gedetailleerde stedenbouwkundige bewerking van het plan Van Gendt
door de Haagse architect B. Brouwer. Hierin is alleen de Jatsdwinger nog voor plantsoenaanleg
bestemd. Wel is langs de oostzijde van het plantsoen een brede singelboulevard gelegd, die
overgaat in een ovaalvormige openbare ruimte.
De vraagprijs van de Staat der Nederlanden voor de voormalige militaire terreinen was zodanig,
Bestemmingsplan Hortusbuurt/ Noorderplantsoen, versie vaststelling, augustus 2001
7