bestemmingsplan hortusbuurt - Gemeente Groningen

2. HISTORIE EN BESCHERMD STADSGEZICHT
2.1 Inleiding
Hoewel reeds in de prehistorie sprake was van bewoning in dit gebied, is de Hortusbuurt
voornamelijk een zeventiende-eeuws wijk. In deze tijd werd de structuur vastgelegd.
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontwikkelingsgeschiedenis van de Hortusbuurt. Deze vormt
de basis voor een beschrijving van het Beschermd stadsgezicht Binnenstad (paragraaf 2.7) en voor
de beschrijving van de bestaande en toekomstige situatie in de wijk (hoofdstuk 3).
2.2 Prehistorie en Middeleeuwen
De Hortusbuurt ligt, net als het middeleeuwse stadscentrum, op de Hondsrug. Deze rug steekt
nadrukkelijk uit boven het omringende laaggelegen kleigebied, gevormd door de oorspronkelijke
oerstroomdalen van de Hunze aan de oostzijde en de Drentse A aan de westzijde (zie bijvoorbeeld
de kruising Nieuwe Boteringe-/ Grote Kruisstraat).
In de prehistorie is de Hondsrug in perioden bewoond geweest. De oudste sporen van agrarische
activiteit in het plangebied dateren van circa 300 v. Chr., de Midden-IJzertijd. Het betreft twee
waterputten, die werden aangetroffen bij archeologische opgravingen aan de noordzijde van het
Guyotplein. Het erf dat bij deze twee waterputten behoorde, is tot aan het begin van de jaartelling
oostwaarts verplaatst. Enkele los gevonden scherven ten oosten van de Nieuwe Kerk wijzen in die
richting. In de derde eeuw bevond het erf zich in de omgeving van de Nieuwe Kijk in ‘t
Jatstraat/Grote Kruisstraat, om daarna uit het archeologische blikveld te verdwijnen. De geringe
onderzoeksdichtheid in het Hortusgebied is hiervan de oorzaak.
In de vroege middeleeuwen concentreerde de bewoning op de Hondsrug zich in de latere
binnenstad. In het gebied van de Hortus lag zeer verspreid een klein aantal boerenbedrijven,
waarschijnlijk in de omgeving van de latere Nieuwe Kerk. Daar splitste zich de oude landroute
vanuit Drenthe in tweeën naar de kleigebieden in het noorden.
Naarmate het dorp Groningen in de loop van de Middeleeuwen haar grenzen verlegde, schoven de
bijbehorende akkers, de essen, verder naar buiten. De uiteindelijke noordrand van die noord-es moet
worden gezocht bij het Noorderplantsoen. Rond 1100 was de noord-es gescheiden van Groningen
door de aanleg van een stadswal en –gracht. Aan het einde van de Oude Boteringestraat werd een
poort gebouwd. In de zestiende eeuw werd vóór deze poort een rondeel aangelegd met daarbuiten
een brede gracht.
Na demping van deze gracht rond 1620 kwamen op de plaats van de poort en het rondeel de
Ossenmarkt en het Guyotplein te liggen.
Aan het einde van de Middeleeuwen werd de es opgedeeld in moestuintjes. Tegelijkertijd is er
buiten de stadse wallen en grachten sprake van bebouwing, zoals enkele molens. Deze bebouwing
bevond zich met name bij een knooppunt van vaar- en landwegen aan de zuidoostkant van het
plangebied: bij de huidige kruising van de Turfsingel-noordzijde met het Gedempte Boterdiep.
Hier lagen de stadsgracht, de Cleisloot en -weg (het latere Boterdiep) die de verbinding met
Bedum vormden, en het rond 1400 gegraven Selwerderdiep, dat via de Rodeweg ten noorden van
de stad uitkwam in de Hunze (Kaart 1. Plattegrond van Groningen, Jacob van Deventer, circa
1565).
2.3 De eerste helft van de zeventiende eeuw: nieuwe vestingwerken
Bestemmingsplan Hortusbuurt/ Noorderplantsoen, versie vaststelling, augustus 2001
3