de arts zijn patiënt - Tresoar

More documents

Recommendations

Info

70 zijn van de beperkingen van de geneeskunde. Een derde aspect van Hippocratische therapie is dat medische zorg niet ophoudt na herstel: het lichaam behoeft verzorging, niet alleen wanneer het ziek is of wanneer het gezond is, maar ook wanneer het hersteld is van ziekte tot gezondheid (Int.1). Hippocratische therapie omvat, met andere woorden, aanzienlijk meer dan het genezen van ziekten: het is een verzorging van het lichaam in een zeer uiteenlopende reeks van situaties, die zich bedient van een verscheidenheid aan methoden en een verscheidenheid aan doelen nastreeft. Het is een therapie die veel ruimte laat aan het individuele oordeel van de behandelende arts en die aan de inzet van de patiënt en diens bereidheid tot samenwerking een belangrijke rol toekent voor het uiteindelijke succes van de behandeling. Specialisering in de medische zorg Deze veelomvattende benadering van therapeutisch handelen vindt haar voortzetting in het werk van Diocles van Carystus, die iets later in de 4de eeuw in Athene werkzaam was en die een belangrijke rol lijkt te hebben gespeeld in de bemiddeling tussen Hippocratische geneeskunde en Attische, met name Aristotelische filosofie. Maar een belangrijk verschil tussen het Corpus Hippocraticum en Diocles lijkt te zijn dat bij Diocles de behandeling van ziekten en de verzorging van het gezonde lichaam zich in twee verschillende takken splitsen. In dit verband is het opvallend dat het Corpus Hippocraticum geen geschriften bevat die uitsluitend gaan over de therapeutische aspecten van medisch handelen: diagnose, causale verklaring en therapeutische voorschriften staan in een en dezelfde context en worden toevertrouwd aan een en dezelfde arts. Van Diocles is echter bekend dat hij een afzonderlijke verhandeling over therapie schreef (Peri therapeiôn). De fragmenten van dit werk wekken de indruk dat het hier ging om zeer gespecia- liseerde instructies, per ziekte geordend, en wellicht ook met bespreking van specifieke geneesmiddelen. Daarnaast zien we hoe bij Diocles de diëtetiek in de zin van de kunst van het gezonde leven terrein wint en uitgroeit tot een discipline op zichzelf met een hoge mate van verfijning – om niet te zeggen: decadentie. Een lang fragment uit Diocles’ Hygieina (zie de vertaling hiervan in volgend artikel) geeft een uiterst gedetailleerde dagindeling met zeer specifieke aanwijzingen over hoe men moet leven om gezond te blijven – zo gedetailleerd, dat men wel heeft gezegd dat alleen de welgestelde klasse in staat is deze leefregels op te volgen. Ook de titels van andere werken van Diocles (Over bandages, Over externe geneeswijzen, Over prognose, Over de spijsvertering, Over aandoeningen van vrouwen, Over koortsen, Over ontledigingen) doen vermoeden dat de geneeskunde in zijn tijd in toenemende mate aan het specialiseren was. Deze ontwikkeling moet vermoedelijk worden gezien tegen de achtergrond van een toenemend maatschappelijk wantrouwen ten opzichte van de vergaande pretenties van de geneeskunde in de 4de eeuw. De Hippocratische en Diocleïsche opvatting van medische zorg, gecombineerd met een groeiend besef van de noodzaak en de mogelijkheden tot preventie van ziekte door middel van een gezonde leefwijze, lijkt geleid te hebben tot een soort terreinverovering door de antieke artsen, een ‘medicalisering’ van het dagelijkse maatschappelijke leven, die nog werd versterkt door het door Celsus genoemde intellectuele cachet dat de diëtetiek zich verwierf. Geneeskunde als een soort medische supermarkt, waar de burger kan kiezen uit een breed scala van geneesmiddelen en behandelwijzen, verantwoord in elegante, in fraai Attisch geschreven vakliteratuur, en waar hij bijna vanzelf wel moet gaan denken dat zijn leven niet compleet is zonder dagelijkse medische verzorging – dat lijkt de achtergrond te zijn van Plato’s felle
kritiek op de diëtetiek, met name de excessieve, precieuze gezondheidsvoorschriften van de ‘trainer’ Herodicus van Selymbria, die hij afdoet als een zinloze vorm van levensrekking (Staat 403 e ff.). Op dergelijke twijfels aan de deskundigheid en aan de rechtvaardiging van een bepaalde discipline is specialisering een begrijpelijke reactie. Illustratief in dit verband is een fragment van de arts Erasistratus (eind 4de, begin 3de eeuw v.Chr.), waar het onderscheid tussen geneeskunde (iatrikê) en de leer van het gezonde leven (hygieina) wordt verbonden met een onderscheid tussen twee typen deskundige: de arts (iatros) en de ‘gezondheidsdeskundige’ (hygienos) (fr. 156). Met die specialisering ging echter wel de door de Hippocratische artsen bepleite eenheid van de iatrikê als alomvattende zorg voor het lichaam verloren. Vijf eeuwen later geeft Galenus’ polemische verhandeling Thrasybulus, die handelt over de vraag ‘Of de zorg voor het gezonde lichaam tot de geneeskunde of tot de gymnastiek behoort’, een indruk van de felle competentiestrijd tussen de beoefenaars van de antieke gezondheidszorg die daarvan het gevolg was. KORTE BIBLIOGRAFIE Een uitvoeriger behandeling van de thematiek van dit artikel, met uitgebreidere bespreking van de primaire bronnen en de secundaire literatuur, vindt men in: P.J. van der Eijk, The systematic status of therapy in the Hippocratic Corpus and in the work of Diocles of Carystus, te verschijnen in: Aspetti della terapia nel Corpus Hippocratricum, ed. D. Manetti, A. Roselli (Firenze 1999). De voornaamste teksten uit het Corpus Hippocraticum zijn toegankelijk in de Loeb Classical Library, 8 delen. De fragmenten van Diocles zijn verzameld door M. Wellmann, Die Fragmente der sikelischen Ärzte (Berlin 1901); een nieuwe editie door P.J. van der Eijk is in voorbereiding. De fragmenten van Erasistratos zijn verzameld door I. Garofalo, Erasistrati fragmenta (Pisa 1988). Een bespreking van de betekenisnuances van de Griekse terminologie voor medisch handelen biedt N. van Brock, Recherches sur le vocabulaire médical du Grec ancien. Soins et guérison (Paris 1961). Een overzicht van de antieke diëtetiek biedt G. Wöhrle, Studien zur Theorie der antiken Gesundheitslehre (Stuttgart 1990). Over de behandeling van ‘hopeloze’ gevallen in het Corpus Hippocraticum handelt het artikel van H. von Staden, Incurability and hopelessness. The Hippocratic Corpus, in: P. Potter e.a. (ed.), La maladie et les maladies dans la Collection Hippocratique (Quebec 1990) 75–112. Over het ‘markt’-karakter van de antieke gezondsheidszorg zie: V. Nutton, Healers in the medical market place: towards a social history of Graeco-Roman medicine, in: A. Wear (ed.), Medicine in Society (Cambridge 1992) 15–58. 71
Page 1 and 2: Woord vooraf Voor u ligt het theman
Page 3: Hans Teitler onderzoekt in zijn bij
Page 6 and 7: 66 Een beroemde passage uit de Hipp
Page 8 and 9: 68 gevallen niet te behandelen. Ook
Page 12 and 13: 72 Van Diocles van Carystus is niet
Page 14 and 15: 74 De conservanda beata valitudine
Page 16 and 17: 76 met zacht weer; warme baden zijn
Page 18 and 19: 78 Inleiding In de Grieks-Romeinse
Page 20 and 21: 80 in dit verband gebruikt om het g
Page 22 and 23: 82 Ik stel mijzelf zonder ondersche
Page 24 and 25: 84 Maar hij wordt uiteindelijk door
Page 26 and 27: 86 perament) werden bovendien niet
Page 28 and 29: 88 geen verwondering dat koortsen b
Page 30 and 31: 90 ‘Waarom worden vrouwen moeilij
Page 32 and 33: 92 Behandeling van ouderdomsziekten
Page 34 and 35: 94 6. Hippocrates, De morbis 1, 6.
Page 36 and 37: 96 Een ander voorbeeld, waarbij de
Page 38 and 39: 98 ten vertegenwoordigd. Bij nadere
Page 40 and 41: 100 De dood van Claudius De Romeins
Page 42 and 43: 102 gebombardeerde Claudius - het l
Page 44 and 45: 104 gelijk werd), lijkt dat philone
Page 46 and 47: 106 NOTEN 1. Vgl. Levick (1990) 77
Page 48 and 49: 108 sonde een ongelijke en ruwe sub
Page 50 and 51: 110 in de kop te verbranden. Warme
Page 52 and 53: 112 nië. Enige jaren geleden is in
Page 54 and 55: 114 Rome of daarbuiten worden niet
Page 56 and 57: 116 Soms is het contrast tussen de
Page 58 and 59: 118 Afb. 3. Legioenskamp Xanten-Bir
Page 60 and 61:
120 Afb. 6. Hoofdkamp Haltern, Duit
Page 62 and 63:
122 De firma in psychofarmaca was z
Page 64 and 65:
124 Of een strop de hals dichtknijp
Page 66 and 67:
126 Wat geeft ons eigenlijk de zeke
Page 68 and 69:
128 Eed Ik zweer bij Apollo de Gene
Page 70 and 71:
130 Eed van Hippocrates, 12de-eeuws
Page 72 and 73:
132 Strigielsarcofaag uit Ostia: de
Page 74 and 75:
134 door met het ‘betuigen van hu
Page 76 and 77:
136 ren. Hij wilde van iedere pati
Page 78 and 79:
138 Ik werd bij zieken geroepen die
Page 80 and 81:
140 In het jaar 1219 ontving mijn o
Page 82 and 83:
142 dels weer naar zijn woonplaats
Page 84 and 85:
144 de arts, onderricht kreeg in de
Page 86 and 87:
146 vindt die eis trouwens onzinnig
Page 88 and 89:
148 Galens aus arabischen Quellen,
Page 90 and 91:
150 toont een wat oudere man met ee
Page 92 and 93:
152 de stand van de microchirurgie
Page 94 and 95:
154 Voorstellingen op Christelijke
Page 96 and 97:
156 en in plaats van deze tegenstel
Page 98 and 99:
158 De literatuur over christelijke
Page 100 and 101:
160 herdr. Hildesheim 1964-1965) Gr
Page 102:
162 Uit het Corpus Galenicum: De cr
show all

de arts zijn patiënt - Tresoar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?