de arts zijn patiënt - Tresoar

Antieke fysiologie of ziekteleer
Alvorens de opvattingen van de Griekse
geneeskunde omtrent het verouderen en
haar therapeutische bemoeienissen inzake
de kwalen van de oude dag, inclusief
dementie, in kaart te brengen, moet eerst
het referentiekader in herinnering worden
gebracht waarvan de meeste antieke artsen
zich hebben bediend. Volgens de antieke
fysiologie of ziekteleer werd de gesteldheid
van het lichaam onderscheiden in de
toestand van gezondheid, die in overeenstemming
blijft met de natuur, en in de
toestand van ziekte, die als in tegenstelling
met de natuur werd gezien. De toestand
van gezondheid werd door de Pythagoreeër
Alkmaiôn 1 , beschreven als de conditie
die voortvloeit uit de aanwezigheid van
een gelijkmatige medezeggenschap (isonomia)
van de diverse verstoffelijkte grondkwaliteiten:
het vochtige en het droge, het
warme en het koude. Dit zijn de primae
qualitates die later, via verschillende combinaties,
aanleiding hebben gegeven tot de
vier oerelementen: de aarde en de lucht,
het water en het vuur. Het evenwicht, respectievelijk
onevenwicht, tussen de grondkwaliteiten
werd door Alkmaiôn verantwoordelijk
gesteld voor het tot stand
komen van de toestand van gezondheid en
ziekte.
Lichaamssappen
Andere auteurs, die tot de Hippokratische
traditie behoorden, voerden de toestand
van gezondheid terug op een juiste vermenging
of evenwichtige afstemming op
elkaar (harmonia) van de lichaamssappen :
Antieke auteurs over dementie en
andere kwalen van de oude dag
J. Godderis
het bloed (haima), het slijm (flegma), de gele
gal (xanthê cholê) en de zwarte gal (melaina
cholê). Aan deze humoren – die als reële
substanties werden beschouwd en abstracte
kwaliteiten – werden eigenschappen
toegemeten, die met de primae qualitates
corresponderen. Aan het bloed, dat uit het
hart komt, werden de eigenschappen
warm en vochtig toegekend. De zwarte
gal, die uit de milt afkomstig is, was koud
en droog. De gele gal, die uit de lever
afvloeit, was droog en warm, en het
flegma, dat in de hersenen geproduceerd
wordt, was koud en vochtig. De sappen
werden door de ‘humoraalpathologen’
tevens in verband gebracht met de elementen
uit de antieke kosmologie. De lucht
correspondeerde met het bloed (en had
dezelfde eigenschappen), de aarde harmonieerde
met de zwarte gal, het vuur met de
gele gal en het water met het flegma of
slijm. Het bleef in de opvattingen van die
tijd mogelijk dat een van de sappen overheerste,
zonder dat het geheel hierbij schade
leed en de toestand van gezondheid
werd opgeheven. Deze vermenging, waarbij
een van de humoren prevaleerde, gaf
op een psychosomatisch niveau aanleiding
tot het ontstaan van de vier temperamenten.
Er werd aangenomen dat deze temperamenta
(‘mengsels’), die de specifieke
manier uitdrukken waarop een individu
overeenkomstig zijn innerlijke gesteldheid
op de buitenwereld reageert, zich op een
van mens tot mens verschillende wijze
kunnen laten gelden. De vier temperaments-typen
(het sanguinische, cholerische,
melancholische en flegmatische tem-
85