de arts zijn patiënt - Tresoar

gegeven omstandigheden het beste van
moet zien te maken.
In dit verband is het van belang erop te
wijzen dat op diverse plaatsen in het
Corpus Hippocraticum een behandeling
wordt voorgeschreven in het volledige
besef van de hopeloosheid van de situatie.
In de huidige euthanasie-discussie wordt
nog wel eens beweerd dat Hippocratische
artsen in principe weigerden hopeloze gevallen
te behandelen. Er is enig bewijsmateriaal
voor deze opvatting (onder meer de
boven genoemde tekst De arte), maar de
betreffende teksten suggereren dat de
motieven hier vooral worden gevormd
door het afwenden van blaam bij dodelijke
afloop of de angst voor een goddelijke of
demonische dimensie in het ontstaan van
de ziekte. Beziet men het Corpus Hippocraticum
in zijn geheel en vooral die geschriften
waarin artsen wordt geadviseerd hoe
ze in bepaalde concrete situaties moeten
handelen (bijvoorbeeld Over ziekten, Over
inwendige aandoeningen, Over leefregels bij
acute ziekten), dan komt een veel genuanceerder
beeld naar voren. In sommige passages
wordt gezegd dat de arts hoe dan
ook moet behandelen omdat het moeilijk is
om uit te maken of een bepaald geval hopeloos
is of niet, of omdat een bepaalde behandelwijze
daarover juist uitsluitsel kan
geven (bijvoorbeeld De internis affectionibus
27 en 41). Een ander motief dat wordt genoemd
is dat te lang wachten met behandelen
de ziekte kan doen verergeren en tot
een ongeneeslijk stadium doen uitgroeien
(Int. 26 en 47). Soms krijgt de arts het advies
even te wachten en te bekijken hoe de
ziekte zich ontwikkelt alvorens te besluiten
al dan niet te behandelen (Morb. 3. 2) of uit
het optreden van bepaalde symptomen in
de loop van de ziekte te concluderen of de
ziekte hopeloos is of niet (Int. 22). Maar er
zijn ook situaties waar van te voren al vrijwel
duidelijk is dat de zieke zal sterven
maar waar de arts niettemin tot behandeling
wordt aangespoord (bijvoorbeeld
Morb. 2. 57; 3. 1; 3. 5; 3. 6; 3. 10; 3. 11; 3. 14;
Int. 6. 29). Het doel van de behandeling
lijkt hier te zijn, de voor de patiënt zo
draaglijk mogelijke toestand tot stand te
brengen (Int. 10 en 27); en in één passage
wordt de arts geadviseerd de patiënt te
vertellen dat zijn ziekte dodelijk is alvorens
tot behandeling over te gaan (Morb.
3. 15).
Interessant is verder dat de Hippocratische
geschriften veel ruimte laten aan de
inschatting van de individuele arts: of hij
een bepaalde behandeling wil volgen, of
hij überhaupt tot behandeling wil overgaan,
of hij een bepaald geneesmiddel wil
toedienen. Het tentatieve karakter van de
Hippocratische therapeutiek komt tot uitdrukking
in formuleringen als ‘als je wilt’,
‘als je denkt dat het goed is’, ‘als je hem
behandelt’, ‘als je hem wilt behandelen’ en
‘als je hem dit medicijn niet wilt geven’.
Dit suggereert dat er een aanzienlijke
speelruimte is voor de arts om in elk afzonderlijk
geval zijn eigen oordeel te vormen
en zelf een beslissing te nemen over
de aard van de behandeling.
Daarmee is niet gezegd dat genezing van
de zieke als doelstelling uit het gezichtsveld
verdwijnt. In talrijke passages in het
Corpus Hippocraticum wordt gezegd dat
een bepaalde vorm van behandeling zeker
tot herstel leidt. Er zijn ook plaatsen waar
behandeling wordt aanbevolen omdat het
achterwege laten van behandeling ertoe
zou leiden dat de ziekte chronisch wordt
en, zoals het heet, ‘met de patiënt oud
wordt’ (synkatagêraskei) of ‘met de patiënt
sterft’ (synapothnêiskei)(Morb. 2. 73;
Int. 5 en 46). Dat doet denken aan wat vandaag
de dag wel gezegd wordt van sommige
ongeneeslijke maar niet-dodelijke
chronische aandoeningen (zoals ME): ‘Je
gaat er niet aan dood, je gaat ermee dood’.
De Hippocratische artsen beschouwen een
dergelijke situatie duidelijk als iets wat
ongewenst is: ziekte moet worden bestreden,
ziekte is niet iets waar men zich bij
moet neerleggen. Maar deze strijd dient te
worden gestreden in het volledige bewust-
69