HERMENEUS jrg 59-1987 nummer 5 - Tresoar

In een freudiaanse interpretatie evenwel kan naar mijn mening het gedicht
ongedwongen worden geduid als nadere illustratie van Trimalchio’s triebhafte
Charakter, en wel op de volgende manier:
Het gedicht vertoont een symmetrische opbouw en bestaat uit projecties van
tweeërlei soort. In de eerste 8 regels wordt op felle toon betoogd, dat de toehoorder door
zijn extravagante consumpties (opgesomd in r. 2-8) eraan schuldig is dat Mars’ muren
(van r. 1) slap zijn, m.a.w. dat de orale decadentie van de aangesprokene Rome’s
(fallische) strijd- en weerbaarheid aantast, ïn de tweede helft geeft vervolgens het
lyrisch subject 10 van het gedicht d.m.v. rhetorische vragen en ironische antwoorden een
scherpe veroordeling van pracht en praal, overspel, exhibitie van secundaire
prestige-objecten, kortom van decadent fallisch gedrag.
Orale en fallische decadentie vormen dus het doelwit van de projectie van het lyrisch
subject. Dat het in dit gedicht om projectie gaat, is duidelijk uit de affectgeladen toon en
de eenzijdigheid van de visie: er was in Rome ongetwijfeld nog wel wat meer waar te
nemen dan hier vermeld wordt. Het lyrisch subject werpt zichzelf op als superego voor
de gehele gemeenschap. Petronius ridiculiseert dit weer, waarbij als zoveelste dubbele
bodem nog eens de schijnheiligheid komt van Trimalchio, wiens verwordenheden nl.
geenzins voor die in het hekeldicht onderdoen.
Wat betreft de fallische metaforiek van r. 1, Luxuriae rictu Martis marcent moenia: het
werkwoord marcere ‘verwelkt/slap zijn’, roept sexuele associaties op, niet in het minst
door het begripsverband tussen ‘verwelkt/slap zijn’ en ‘bloem’, gezien nl. de bewezen
relatie tussen ‘flos’ en geslachtsdeel 11 . In dit gedicht is het overigens niet een bloem of
een geslachtsdeel, maar zijn het de moenia Martis die zich in een toestand van slapheid
bevinden. De uitdrukking moenia Martis is natuurlijk zoals in het commentaar van
Perrochat gezegd wordt, een ‘périphrase poétique pour désigner Rome’, maar naar Rome
had op vele andere manieren verwezen kunnen worden. De gedachte agressieve
weerbaarheid’, die in dit moenia Martis vervat ligt, is een uitgesproken fallisch kenmerk
en wordt door het lyrisch subject door de bijna oxymorische tegenstelling met de in de
volgende 15 regels uitgewerkte en verfoeide luxuria, net zo hoog gewaardeerd als
luxuria wordt afgekeurd. Hierbij kan nog worden opgemerkt dat niet alleen volgens
Freud onbewust de begrippen strijdzucht en potentie ten nauwste met elkaar verbonden
zijn, maar dat in 129.1, waar Achilles ter sprake komt i.v.m. zijn potentie, en in 140.12,
waar Protesilaos om dezelfde reden ten tonele wordt gevoerd, een aanwijzing te lezen is
dat ook in de wereld van het Satyricon dit verband - en wel vrij expliciet - gelegd
werd.
Trimalchio spreekt aldus met deze 16 regels het verlangen uit naar een meer primaire
uitleving van deze fallische id-behoefte: het gedicht is een pleidooi voor een terugkeer
naar de gezonde fallische hoofddeugden, t.w. potentie (tegenovergestelde van marcere\
strijdlust en weerbaarheid (Inbegriff van moenia Martis), en het vertonen van echte
deugd (probitas, r. 14). Het gezond fallische moet, en alles wat volgens het lyrisch
subject in de weg staat, nl. orale en fallische verwordenheid, mag derhalve niet. De
overige bestanddelen van de libido, i.c. het anale en oedipale, zijn in dit verband niet van
belang en komen daarom in de zedepreek niet aan bod.
Iemand als Trimalchio een heftige afweer tegen ziekelijke orale en fallische
behoeften in de mond leggen werkt natuurlijk komisch door het schrille contrast tussen
deze expliciete en Trimalchio’s impliciete moraal. Maar contrast bestaat slechts bij
gratie van overeenkomst: het de nadruk leggen op het fallische, ja zelfs denken dat dat
het enige is waar het in het leven op aan komt, is Trimalchio’s belangrijkste
karaktereigenschap. In zijn onvermogen om aan de door hem tot levensroeping
verheven verabsoluteerde fallische opdracht te beantwoorden, ligt nu juist de tragiek
van zijn mislukte persoonlijkheid.
319