HERMENEUS jrg 59-1987 nummer 5 - Tresoar

Lucretia en
Tassoni
Frans van Dooren
De door Livius (Ab urbe condita I 57-58) beschreven figuur van Lucretia heeft zich ook na de
klassieke oudheid in een grote belangstelling mogen verheugen. Talloze dichters, vertellers,
filosofen, toneelschrijvers, schilders en componisten maakten haar tot thema of personage van
hun werk. De Lucretia-passage behoort dan ook niet alleen tot de meest gelezen, maar ook tot de
meest geciteerde, becommentarieerde en uitgebeelde klassieke teksten. In het literaire tijdschrift
De Revisor (1985-1) heeft Piet Schrijvers aan het ‘Nachleben’ ervan een lezenswaardig artikel
gewijd.
Ook in de Italiaanse literatuur is Lucretia alomtegenwoordig, zowel in serieuze als in komische
zin: Dante plaatst haar in zijn Divina Commedia in het voorgeborchte van de hel, Petrarca neemt
de Livius-episode bijna letterlijk over in zijn epos Africa, Machiavelli creëert een cynische
anti-Lucretia in zijn Mandragola, en Tassoni geeft van de bewuste Livius-tekst een fraaie parodie
in La secchia rapita (VIII 56-74).
Alessandro Tassoni (1565-1635) is een van de meest agressieve en polemische figuren van de
Italiaanse barok. Hij is behalve door zijn iconoclastische Pensieri diversi vooral bekend door La
secchia rapita, een heroïkomisch epos over een oorlog tussen Modena en Bologna naar aanleiding
van de diefstal van een houten emmer. In dit werk, waarin men een grootscheepse satire op de
Homerische en Italiaanse heldendichten kan zien, komen ook kleinere burlesken voor. Een
daarvan is de hier vertaalde parodie op bovengenoemde Livius-passage, een verhaal dat bij
Tassoni overigens net voor de verkrachting en zelfmoord van Lucretia eindigt. De tien octaven
bevatten alle ingrediënten van een parodie: registerwijzigingen, anachronismen, banalisenngen,
halve citaten, uitweidingen, dubbelzinnigheden, hyperbolen enzovoorts. Als het waar is dat een
stuk literatuur pas klassiek genoemd kan worden zodra het is geparodieerd, dan heeft Tassoni met
zijn profanerende verzen een behoorlijke bijdrage aan de canonisatie van het Lucretiaverhaal
geleverd.
LUCRETIA
De trotse koning der Romeinen lag
in ’t kamp voor Turnus’ Ardea te wachten,
terwijl zijn krijgsvolk ’s nachts en overdag
de stad geheel omschanste en omgrachtte.
En ook zijn zonen lagen daar, maar ach,
die zaten zo te slempen met z’n achten
dat ze per dag al schransend met genoegen
een halve wijnkuip achterover sloegen.
321