Bekijk het PDF bestand.

TEKST EN UITLEG
PRAKTISCHE BIJBELVERKLARING
DOOR
PROF. DR. F. M. TE BGHl EN PROF. DR. A. VAN VELDHUIZEN .
I HET OUDE TESTAMENT
HET MEDEWEAKING VAN Prof. Dr. L. H. K. BLEEKER,
Dr. A. H. EDET.KOORT, Dr. A. VAN DER FLIER G. JZN,
Prof. Dr.8. GEMSER, .Dr. J. H. DE GROOT,Prof.Dr.
JOH. DE GROOT, Dr. H. W, OBBINK, Dr. TH. L. W.
VAN RAVESTEIJN, Dr. G. SMiT. Dr. A. TROELSTRA.
Prof. Dr. G. J. THIERRY, Dr. W. J. DE WILDE
JEREMIA
II
DOOR
Dr. TH. L. W, VAN RAVESTEIJN
J. B. WOLTERS - GRON1NGEN, DEN HAAG

JEREMIA
II

TEKST EN UITLEG
PRAKTISCHE BIJBELVERKLARING
DOOR
PROF. DR. F. M. TH. BOHL EN PROF. DR. A. VAN VELDHIJIZEN
I. HET OUDE TESTAMENT
MET MEDEWERKING VAN PROF. DR. L. H. K. BLEEKER,
DR. A. VAN DER FLIER G. JZN., PROF. DR. B. GEMSER,
Ds. H. J. DE GROOT, DR. J. DE GROOT, DR. TH . L. W.
VAN RAVESTEIJN, DR. G. SMIT, DR. A. TROELSTRA,
PROF. DR. G. J. THIERRY EN ANDEREN
JEREMIA
II
DOOR
DR. TH . L. W. VAN RAVESTEIJN,
PREDIKANT BIJ DE NED. HERV. GEMEENTE TE WINDESHEIM.
BIJ J. B. WOLTERS' U. M. - GRONINGEN, DEN HAAG, 1927

BOEKDRUKKERIJ VAN J. B. WOLTERS

TE TEKST. KST.
NEBUKADREZAR, H. 25 : 1-14. 1---14.
25 1 Het Het woord, dat dat tot tot Jeremia jeremia kwam over het geheele volk van vanJuda juda
in het vierde jaar van Jojakim, jojakim, den zoon van Josia, josia, den koning van
Juda, het eerste jaar van Nebukadrezar, den koning van Babel;
2 dat de profeet Jeremia jeremia over het geheele volk van vanJuda judaen en alle burgers
van Jeruzalem gesproken heeft.
33 Van het dertiende jaar van Josia, josia, den zoon van Amon, den koning koning
van Juda, tot op dezen dag, drie en twintig jaar lang, is het woord des
HEEREN tot mij gekomen en heb ik voortdurend' {voortdurend' (a) tot u gesproken
44 zonder dat gij gehoord hebt; en de HEER heeft heeftal al zijne knechten, de
profeten, voortdurend tot u gezonden zonder dat gij geluisterd hebt hebten en uw
55 oor geneigd om te hooren; met de boodschap:
Bekeert u toch, een ieder van zijn boozen weg
en van de boosheid uwer daden,
dan zult gij op den grond, dien de HEER aan u en uwe vaderen gaf,
altijd blijven wonen.
6 Volgt andere goden niet na
om die te dienen en te te aanbidden;
en tergt Mij niet met het maaksel uwer handen,
dan zal Ik u geen kwaad doen!
77 Maar gij hebt niet naar Mij gehoord, spreekt de HEER, en zoo hebt
gij Mij ,getergd' getergd' (b) met het maaksel uwer handen, tot totuw uw eigen ongeluk.
8 Daarom Daaromzoo zoozegt zegt de de HEER HEERder der heirscharen: Omdat Omdatgij gij naar mijne
99 woorden niet gehoord hebt, daarom laat Ik nu alle stammen van het
Noorden komen, spreekt de HEER, en enwel welmet met Nebukadrezar, den koning
van Babel, mijn knecht, en breng hen over dit land en zijne inwoners
en al deze volkeren rondom, en Ik zal hen met den ban slaan en hen
maken tot eene ontzetting, een spot en en ,eert ,een smaad' (e) (c) voor altijd;
10 Ik zal van hen hende de stem stemvan van vreugde vreugdeen en blijdschap, de stem van
bruidegom en bruid, het geluid van den molen en het licht der lamp
11 wegnemen, heel dit land zal eene ruïne worden (d) en deze volken zullen
12 den koning van Babel zeventig jaar dienen. Maar als de zeventig jaren
om zijn, zal Ik aan den koning van Babel en dit volk, spreekt de HEER,
hunne schuld straffen, ook aan het land der Chaldeeën, en ,dat' (e) voor
13 altijd tot woestenijen maken. Zoo zal Ik over dit land landal al mijne woorden,

6 Jeremia 25 : 14. TEKST.
die Ik daartegen gesproken heb, in vervulling brengen - alles, wat
in dit boek geschreven is, hetgeen Jeremia over alle volkeren heeft gepro­
14 feteerd. - Want ook zij moeten machtige volken en groote koningen
dienstbaar zijn; zoo vergeld Ik hun naar hun doen en naar het werk
hunner handen.
BEKER EN ZWAARD, H. 25 : 15-38.
15 Want zoo heeft de HEER, Israëls God, tot mij gezegd:
Neem dezen beker ,met den wijn des toorns' (I) uit mijne hand en
16 laat al de volken, tot wie Ik u zend, hem drinken; dat zij drinken en
waggelen en dol worden door het zwaard, dat Ik onder hen zend.
17 Toen nam ik den beker uit de hand des HEEREN en liet al de vol­
18 ken, tot wie de HEER mij zond, drinken: Jeruzalem en de steden van
juda met hare koningen .en' (g) vorsten, om ze te maken tot eene
woestenij, een schrik, een spot en een vloek, gelijk zij heden ten dage
19 zijn; Faraö, den koning van Egypte, met zijne dienaren, zijne vorsten
20 en heel zijn volk (h); al de koningen van het land der Filistijnen:
Askelon, Gaza, Ekron en de rest van Asdod; Edom, Moab en de
21 Ammonieten; al de koningen van Tyrus, al de koningen van Sidon en
22 de koningen van de kuststreek aan de overzijde der zee; Dedan, Tema,
23 Bûz en allen, die zich het haar van de slapen weggeschoren hebben;
24 al de koningen der Arabieren, en al (1) het gemengde volk, dat in de
25 woestijn woont; ,al de koningen van het land Uz'; al de koningen
26 van Zimri; al de koningen van Elam; al de koningen van Medië; al
de koningen van het Noorden, dichtbij en veraf, de een na den ander;
al de koninkrijken der aarde, die op den aardbodem zijn (J).
27 Zeg dan tot hen: Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God:
Drinkt, dat gij dronken wordt en braakt en neervalt en niet (weer)
opstaat, tengevolge van het zwaard, dat Ik onder u zend!
28 En als .zij weigeren, den beker uit uwe hand te nemen om te drinken,
zeg dan tot hen: Zoo zegt de HEER der heirscharen: Drinken zult gijI
29 Want bij de stad, waarover mijn naam genoemd is, ben Ik immers
met het onheil begonnen, zoudt gij dan vrij uit gaan? Gij zult niet vrij
uit gaan, want het zwaard roep Ik tegen alle bewoners der aarde, spreekt
de HEER der heirscharen.
30 En gij moet hun al deze woorden profeteeren en tot hen zeggen:
De HEER zal brullen uit den hooge,
uit zijne heilige woning zijne stem verheffen,
ja, brullen zal Hij tegen zijn gebied;
een juichen als der wijnpersers zal hij aanheffen
over alle bewoners der aarde I
31 Het geluid klinkt tot het einde der aarde,

Jeremia 25 : 32. TEKST. 7
want de HEER heeft een geding met de volken,
richten zal Hij alle vleesch:
de goddeloozen geeft Hij aan 't zwaard prijs,
spreekt de HEER.
32 Zoo zegt de HEER der heirscharen:
Zie, onheil gaat
van volk tot volk;
een geweldige storm steekt op
van de uithoeken der aarde!
33 De door den HEER verslagenen zullen te dien dage liggen
van het eene eind der aarde tot het andere;
zij zullen niet beklaagd, noch verzameld, noch begraven worden,
voor mest zullen zij op het land liggen.
34 Huilt, o herders, en schreeuwt,
wentelt u in 't stof, o gebieders der kudde!
Want de tijd is dààr, dat gij geslacht wordt,
,gij zult vallen als uitgezochte bokken' (k).
35 Dan zal er geen vluchten zijn voor de herders,
geen ontkomen voor de gebieders der kudde.
36 Hoor, de herders schreeuwen,
de gebieders der kudde huilen!
Want de HEER heeft hunne weide verwoest,
37 vernield worden de vredige velden
door des HEEREN brandenden toorn!
38 Als een leeuw verlaat Hij zijne schuilplaats,
ja, hun land wordt tot eene woestenij
door ,het' verwoestende ,zwaard' ( 1),
door zijn brandenden toorn.
DE UITWERKING VAN DE TEMPELREDE, H. 26.
26 1 De opdracht des HEEREN, 26 vs. 1-6. -- In het begin der regeering
van Jojakim, den zoon van Josia, den koning van Juda, kwam
dit woord van den HEER:
2 Zoo zegt de HEER: Ga in den voorhof van het Huis des HEEREN
staan en spreek tot al de steden van Juda, die in het Huis des HEEREN
komen aanbidden, al de woorden, die Ik u gebied tot hen te spreken;
3 doe er geen woord af! Misschien zullen zij hooren en zich bekeeren,
een ieder van zijn boozen weg; dan zal Ik berouw hebben over het
kwaad, dat Ik hun dacht te doen om de boosheid van hunne daden.

8 Jeremia 26 : 4. TEKST.
4 Zeg nu tot hen: Zoo zegt de HEER: Als gij niet naar Mij hoort, om
5 naar mijne wet, die Ik u voorgelegd heb, te leven en te hooren
naar de woorden van mijne knechten, de profeten, die Ik nog wel
6 voortdurend tot u zond zonder dat gij hoordet, dan zal Ik dit Huis
maken zooals Silo en deze stad tot een vloek voor alle volken
der aarde!
7 De aanklacht tegen Jeremia, vs. 7-11. — De priesters, de profeten
en het geheele volk hoorden Jeremia deze woorden spreken in het Huis
8 des HEEREN. Toen nu Jeremia alles, wat de HEER t hem' (a) geboden
had te spreken tot het geheele volk, uitgesproken had, grepen de priesters,
de profeten en het geheele volk hem met de woorden: Sterven
9 zult gij! Waarom hebt gij in den naam des HEEREN geprofeteerd:
„zooals Silo zal dit Huis worden en deze stad zal verwoest worden,
zoodat er niemand (meer) woont?" En het geheele volk liep tegen
Jeremia te hoop in het Huis des HEEREN.
10 Toen de vorsten van Juda hoorden, wat er te doen was, gingen zij
uit het paleis des konings Op naar het Huis des HEEREN en zetten zich
aan den ingang van de nieuwe poort Ivan het Huis' (b) des HEEREN.
11 En de priesters en de profeten zeiden tot de vorsten en het geheele
volk: Deze man is des doods schuldig, omdat hij tegen deze stad heeft
geprofeteerd, zooals gij zelf gehoord hebt!
12 Jeremia's zelfverdediging, vs. 12-15. — Toen zeide Jeremia tot al
de vorsten en het geheele volk: De HEER heeft mij gezonden om tegen
dit Huis en deze stad al de woorden, die gij gehoord hebt, te profeteeren.
13 Maakt dan nu uwe wegen en uwe daden goed en hoort naar de stem
van den HEER, uw God; dan zal de HEER berouw hebben van het
14 kwaad, dat Hij tegen u gesproken heeft. Wat mij betreft, ja, ik ben in
15 uwe macht; doet met mij, wat gij goed en recht vindt. Maar weet wèl,
dat, als gij mij doodt, gij onschuldig bloed over uzelve en deze stad
en hare burgers brengt; want werkelijk, de HEER heeft mij tot u
gezonden om al deze woorden ten aanhooren van u te spreken!
16 Jeremia vrijgesproken, vs. 16-19. — Toen zeiden de vorsten en het
geheele volk tot de priesters en de profeten: Deze man is niet des doods
schuldig, want in den naam van den HEER, onzen God, heeft hij tot
ons gesproken!
17 En eenigen van de oudsten van het land stonden op en zeiden tot
18 het geheele verzamelde volk: Micha, de Morastiet, profeteerde in de
dagen van Hizkia, den koning van Juda, en zeide tot het geheele volk
van Juda:
„Zoo zegt de HEER der heirscharen:
Zion zal als een akker worden omgeploegd,
en Jeruzalem zal tot puinhoopen worden,
en de tempelberg tot begroeide hoogten!"

Jeremia 26 : 19. TEKST. 9
19 ,Heeft' (e) Hizkia, de koning van Juda, en geheel Juda hem soms
gedood? Heeft hij den HEER niet gevreesd en het aangezicht des
HEEREN verteederd, zoodat de HEER berouw had van het kwaad,
dat Hij tegen hen gesproken had? En wij zouden een groot kwaad
gaan doen tegen onszelf!
20 Uria's lot naast dat van Jeremia, vs. 20-29. — Er trad nbg iemand
in den naam des HEEREN als profeet op: Uria, de zoon van Semaja,
uit Kirjath-Jearim; hij profeteerde over deze stad en dit land geheel
21 hetzelfde als Jeremia. Maar toen koning Jojakim met al zijne oversten
en aI de vorsten zijne woorden hoorde, zocht de koning hem te dooden;
toen Uria dit hoorde, werd hij bevreesd, vluchtte en bereikte Egypte.
22 Daarop zond koning Jojakim eenige mannen naar Egypte, Elnathan,
23 den zoon van Achbor, met nog eenige anderen (d); deze haalden Uria
uit Egypte en brachten hem naar koning Jojakim; die liet hem met
het zwaard ter dood brengen en zijn lijk in de algemeene graven werpen.
24 Maar Achikam, de zoon van Safan, hielp Jeremia, dat men hem
niet in de handen van het volk gaf om hem te dooden.
JUDA EN BABEL, H. 27-29.
27 1 Jeremia's boodschap voor de gezanten, 27 vs. 1-11. — In het begin der
regeering van ,Zedekia' (a), den zoon van Josia, den koning van Juda,
kwam dit woord van den HEER tot Jeremia:
2 Zoo zeide de HEER tot mij: Maak u een juk met banden en leg dat
op uw hals; zend dan ,eene boodschap' (b) naar den koning van Edom,
den koning van Moab, den koning van de Ammonieten, den koning
3 van Tyrus en den koning van Sidon, door bemiddeling van hunne
gezanten' (0), die naar Jeruzalem tot Zedekia, den koning van Juda,
4 gekomen zijn; en geef hun deze opdracht voor hunne heeren mede:
Zoo moet gij tot uwe heeren zeggen :
5 Ik heb de aarde, de menschen en de beesten, die op de aarde zijn,
gemaakt door mijne groote kracht en mijn uitgestrekten arm en Ik geef
6 ze aan wien 't Mij goed dunkt. En nu heb Ik al deze landen in de macht
van mijn knecht Nebukadnezar, den koning van Babel, gegeven, ja,
7 ook het gedierte des velds heb Ik hem gegeven om hem te dienen. Zoo
zullen alle volkeren hem, zijn zoon en zijn kleinzoon, dienen, totdat
ook voor zijn eigen land de tijd komt, dat groote volkeren en machtige
8 koningen hem zich dienstbaar maken. En het volk en het koninkrijk,
dat hem, Nebukadnezar, den koning van Babel, niet zal willen dienen
en zijn hals niet onder het juk van den koning van Babel zal willen
brengen, dat volk zal Ik met het zwaard, den honger en de pest straffen,
spreekt de HEER, totdat Ik hen volkomen in zijne macht heb gebracht.
9 Gij moet dus niet hooren naar uwe profeten, uwe waarzeggers, uwe

10 Jeremia 27 : 10. TEKST.
,droomers' (d), uwe orakelpriesters en uwe bezweerders, die tot u
10 zeggen : „gij moet den koning van Babel niet dienen!" Want diè profeteeren
u valsch, met dit gevolg, dat zij u van uw grond verdrijven,
zoodat Ik u verstoot en gij omkomt. Maar het volk, dat zijn hals onder
het juk van den koning van Babel brengt en hem dient, zal Ik op zijn
grond laten blijven, spreekt de HEER, om dien te bewerken en daarop
te wonen.
12 Jeremia's woord tot Zedekia, vs. 12-15. — En tot Zedekia, den koning
van Juda, sprak ik geheel in denzelfden geest :
Brengt uwe halzen onder het juk van den koning van Babel en dient
13 hem en zijn volk, dan zult gij leven! Waarom zoudt gij, gij zelf en uw
volk, sterven door het zwaard, den honger en de pest, zooals de HEER
gezegd heeft van het volk, dat den koning van Babel niet dienen wil?
14 Hoort dus niet naar de woorden der profeten, die tot u zeggen: „gij
moet den koning van Babel niet dienen!" Want zij profeteeren u
15 valsch; want Ik heb hen niet gezonden, spreekt de HEER, en zij profeteeren
valsch in mijn naam, met dit gevolg, dat Ik u zou verstooten en gij
zoudt omkomen, gij zelve en de profeten, die u profeteeren.
16 Jeremia's woord tot priesters en volk, vs. 16-22. — En tot de priesters
en dit geheele volk sprak ik:
Zoo zegt de HEER : hoort niet naar de woorden van uwe profeten,
die u profeteeren: „nu zullen de gereedschappen van het Huis des
HEEREN binnenkort uit Babel teruggebracht worden!" Want zij pro-
17 feteeren u valsch. Hoort niet naar hen; dient den koning van Babel,
is dan zult gij leven; waarom zou deze stad eene ruïne worden? Maar
als zij profeten zijn en het woord des HEEREN bij hen is, laten zij
dan toch bij den HEER der heirscharen erop aandringen, dat de gereedschappen,
die in het Huis des HEEREN en in het paleis van den
koning van Juda en in Jeruzalem nog over zijn, niet naar Babel,
,zullen gaan' (e)!
19 Want zoo zegt de HEER der heirscharen van de zuilen, de zee, de
onderstellen en de overige gereedschappen, die in deze stad zijn over-
20 gebleven, die Nebukadnezar, de koning van Babel, niet heeft meegenomen,
toen hij Jechonja, den zoon van Jojakim, den koning van Juda,
met al de edelen van Juda en Jeruzalem uit Jeruzalem naar Babel weg-
21 voerde: — want zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God, van de
gereedschappen, die in het Huis des HEEREN en in het paleis van
22 den koning van Juda en in Jeruzalem overgebleven zijn: Naar Babel
zullen zij gebracht worden en dáár zullen zij blijven, tot den dag, dat Ik er
naar omzie, spreekt de HEER, en Ik ze haal en naar deze plaats terugbreng.
28 1 Profetie van Hananja, 28 vs. 1-4. — In datzelfde jaar, in het begin
der regeering van Zedekia, den koning van Juda, in het vierde jaar,
in de vijfde maand, zeide de profeet Hananja, de zoon van Azzur, uit

Jeremia 28 : 2. TEKST. 11
Gibeon, tot mij in het Huis des HEEREN in tegenwoordigheid van
de priesters en het geheele volk:
2 Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God : Ik verbreek het juk
a van den koning van Babel! Binnen twee jaar zal Ik zelf alle gereed-
schappen van het huis des HEEREN, die Nebukadnezar, de koning
van Babel, van deze plaats weggenomen en naar Babel gebracht heeft,
4 naar deze plaats terugbrengen. Ook Jechonja, den zoon van Jojakim,
den koning van Juda, en al de ballingen van Juda, die naar Babel gegaan
zijn, zal Ik zelf naar deze plaats terugbrengen, spreekt de HEER;
want Ik zal het juk van den koning van Babel verbreken.
5 Jeremia's antwoord, vs. 5-9. — Toen zeide de profeet Jeremia tot den
profeet Hananja in tegenwoordigheid van de priesters en van het geheele
6 volk, dat in het Huis des HEEREN stond -- de profeet Jeremia zeide:
Amen, mocht de HEER zóó doen! Mocht de HEER uw woord' (a),
dat gij geprofeteerd hebt, vervullen door de gereedschappen van het huis
des HEEREN en al de ballingen uit Babel naar deze plaats terug te
7 brengen! Maar hoor toch naar dit woord, dat ik ten aanhooren van
8 u en van het geheele volk spreek: de profeten, die er vóór mij en vóór
u van ouds geweest zijn, hebben over machtige landen en groote
9 koninkrijken geprofeteerd van oorlog, onheil en pest; wat echter den
profeet betreft, die van vrede profeteert : door het uitkomen van zijn
woord' (b) zal van dien profeet geweten worden, dat de HEER hem
werkelijk gezonden heeft.
10 Hanan/a's tegenspraak, vs. 10, 11. -- Daarop nam de profeet Hananja
het juk van den hals van den profeet Jeremia af en brak het; en
11 Hananja' zeide in tegenwoordigheid van het geheele volk:
Zoo zegt de HEER : Evenzoo zal Ik het juk van Nebukadnezar, den koning
van Babel, binnen twee jaar van den hals van alle volkeren verbreken!
Toen ging de profeet Jeremia zijns weegs.
12 Nieuwe opdracht aan Jeremia, vs. 12-17. — Nadat de profeet Hananja
het juk van den hals van den profeet Jeremia gebroken had, kwam
het woord des HEEREN tot Jeremia:
13 Ga heen en zeg tot Hananja: Zoo zegt de HEER: Een houten juk
hebt gij gebroken, en in plaats daarvan een ijzeren juk gemaakt
14 Want zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God: Een ijzeren
juk leg Ik al dezen volkeren op den hals om Nebukadnezar, den koning
van Babel, te dienen, zoodat zij hem zullen dienen, ja, ook het gedierte
des velds geef Ik hem!
15 Toen zeide de profeet Jeremia tot den profeet Hananja: Hoor toch,
Hananja! De HEER heeft u niet gezonden en gij hebt bij dit volk een
16 valsch vertrouwen gewekt. Daarom zoo zegt de HEER: Nu zend Ik
u van den aardbodem; eer dit jaar om is, zult gij sterven, omdat gij
afval van den HEER gepredikt hebt !

12 Jeremia 28 : 17. TEKST.
17 En de prof eet Hananja is in datzelfde jaar, in de zevende maand,
gestorven.
29 1 feremia's brief aan de ballingen, 29 vs. 1-23. — Dit nu is de inhoud
van den brief, dien de profeet Jeremia uit Jeruzalem zond aan de nog
in leven zijnde oudsten van de ballingen, de priesters, de profeten en
heel het volk, dat Nebukadnezar uit Jeruzalem naar Babel in balling-
2 schap had weggevoerd, — nadat koning Jechonja, de koningin-moeder, de
kamerlingen, (a) de vorsten van Juda en Jeruzalem, de handwerkslieden
3 en de smeden Jeruzalem hadden verlaten — door bemiddeling van Elasa, den
zoon van Safan, en van Gemarja, den zoon van Hilkia, die Zedekia, de koning
van Juda, tot Nebukadnezar, den koning van Babel, naar Babel zond:
4 Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God, tot al de ballingen,
die uit Jeruzalem in ballingschap naar Babel zijn gevoerd' (b) :
5 Bouwt huizen en woont daarin,
legt tuinen aan en eet de vrucht daarvan!
6 Neemt vrouwen
en verwekt zonen en dochters;
neemt vrouwen voor uwe zonen
en geeft uwe dochters aan mannen,
dat zij zonen en dochters baren,
vermeerdert u daar en vermindert niet!
Zoekt het beste voor ,het land' (C),
waarheen Ik u in ballingschap gevoerd heb;
bidt daarvoor tot den HEER,
want in zijne welvaart zal ook de uwe liggen!
8 Want zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God: Laten uwe
profeten, die onder u zijn, en uwe waarzeggers u niet bedriegen, en
9 hoort niet naar uwe ,droomers' (d), die gij laat droomen; want zij profeteeren
u ,valsch' (e) in mijn naam, Ik heb hen niet gezonden, spreekt
de HEER.
10 Want zoo zegt de HEER : Immers eerst wanneer zeventig jaren
voor Babel vervuld zullen zijn, zal Ik u opzoeken en mijn goedgunstig
11 woord over u vervullen, door u naar deze plaats terug te brengen. Want
Ik weet welke gedachten Ik voor u koester, spreekt de HEER, gedachten
van heil en niet ten kwade, om u eene toekomst en hoop te geven.
12 Roept Mij aan en ,Ik zal u antwoorden' (r),
bidt tot Mij en Ik zal naar u hooren;
13 zoekt Mij en gij zult vinden,
wanneer gij naar Mij vraagt met geheel uw hart.
14 Ja, Ik zal Mij door u laten vinden, spreekt de HEER, en uw lot wenden,
u verzamelen uit alle volkeren en van alle plaatsen, waarheen Ik u
verstooten heb, spreekt de HEER, en u terugbrengen naar de plaats,
vanwaar Ik u in ballingschap heb weggevoerd.

Jeremia 29 : 15. TEKST. 13
15 Wanneer gij zegt : „de HEER heeft ons in Babel profeten verwekt",
16 dan is dat verkeerd, want zoo zegt de HEER van den koning, die op
Davids troon zit, en van al het volk, dat in deze stad woont, uwe broeders,
17 die niet met u in ballingschap gegaan zijn, zoo zegt de HEER der heirscharen
: Zie, Ik zend het zwaard, (g) den honger en de pest onder hen en
maak hen aan afschuwelijke vijgen gelijk, die zóó slecht zijn, dat zij oneet-
18 baar zijn; Ik achtervolg hen met het zwaard, (h) den honger en de pest,
en maak hen tot een schrikbeeld' (I) voor alle koninkrijken der aarde,
tot een voorwerp van vervloeking en ontzetting en aanfluiting en ver-
19 achting onder alle volkeren, waarheen Ik hen verstoot, omdat zij niet
gehoord hebben naar mijne woorden, spreekt de HEER, die Ik voortdurend
door mijne knechten, de profeten, tot hen zond, zonder dat s zij
20 gehoord hebben' (1), spreekt de HEER. Hoort gij dan naar het woord des
HEEREN, o alle ballingen, die Ik uit Jeruzalem naar Babel gezonden heb!
21 Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God, van Achab, den
zoon van Kolaja, en Zedekia, den zoon van Maaseja, die u in mijn
naam valsch profeteeren : Zie, Ik geef hen in de hand van Nebukadrezar,
22 den koning van Babel, die zal hen voor uwe oogen dooden, en men
zal van hen een vloek maken bij alle ballingen van Juda, die in Babel
zijn: „de HEER doe met u als met Zedekia en Achab, die de koning
23 van Babel op het vuur geroosterd heeft!" — omdat zij eene dwaasheid
in Israël hebben gedaan, overspel gepleegd hebben met de vrouwen
van hunne naasten en in mijn naam een woord, een leugen gesproken
hebben, dat Ik hun niet had opgedragen. Ja, Ik zelf weet het en ben er
getuige van! spreekt de HEER.
24 Profetie over gem*, vs. 24-32. -- En tot Semaja, den Nechelamiet,
moet gij dit zeggen :
25 Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God: Omdat gij in uw
naam aan het geheele volk te Jeruzalem en den priester Zefanja, den
zoon van Maaseja, en al de priesters leen brief' (k) gezonden hebt van
dezen inhoud:
26 De HEER heeft u in de plaats van den priester Jojada als priester
aangesteld om sin' (1) het Huis des HEEREN opziener' ( 1) te zijn over
ieder, die buiten zichzelf is en als profeet optreedt en dien in het blok
27 en den boei te zetten; maar waarom hebt gij dan geen maatregelen
genomen tegen Jeremia uit Anathoth, die voor u als profeet optreedt?
28 Want hij heeft ons in Babel de boodschap gezonden: „het duurt nog
geruimen tijd; bouwt huizen en woont daarin, legt tuinen aan en eet
de vrucht daarvan!"
29 De priester Zefanja had namelijk dezen brief aan Jeremia voorge-
30 lezen. Het woord des HEEREN nu kwam tot Jeremia:
31 Zend deze boodschap aan al de ballingen: Zoo zegt de HEER van
Semaja, den Nechelamiet: Omdat Semaja voor u geprofeteerd heeft

Jeremia 30 : 11. TEKST. 15
11 Want Ik ben met u, spreekt de HEER, om u te verlossen ;
want Ik zal alle volkeren verdelgen,
waaronder Ik u verstrooid heb;
maar ii zal Ik niet verdelgen,
it zal Ik naar recht tuchtigen —
ongestraft laat Ik u immers niet!
De tuchtiging, vs. 12-15. -
12 Want zoo zegt de HEER:
Doodelijk is ,uw breuk' (g),
ongeneeslijk uwe wond;
13 ,genezing is er niet voor uw gezwel,
geneesmiddelen hebt ge niet' (h).
14 Al uwe minnaars hebben u vergeten,
naar u vragen zij niet;
want als een vijand heb Ik u geslagen,
u grimmig getuchtigd,
omdat uwe schuld zoo groot-was,
uwe zonden zoo vele waren.
15 Wat schreeuwt ge om uw breuk,
uwe doodelijke pijn?
Om de grootte uwer schuld, de veelheid uwer zonden,
heb Ik u dit aangedaan!
Het herstel, vs. 16-22. -
16 Daarom zullen allen, die u verslonden, verslonden worden,
al uwe vijanden zullen allen in gevangenschap gaan;
uwe plunderaars zullen ter plundering worden,
al uwe beroovers zal Ik geven ten roof.
17 Want Ik zal u genezing brengen,
van uwe wonden u heelen,
spreekt de HEER,
omdat men u „Verstootene" noemt, Zion,
eene, waar niemand naar vraagt.
18 Zoo zegt de HEER:
Zie, Ik wend het lot van Jakobs tenten,
ontferm Mij over zijne woningen;
de stad zal op haar heuvel herbouwd worden,
de burcht op zijne rechte plaats tronen.
19 Het loflied ,zal' uit hen opstijgen' (I),
de jubel der vreugde;
Ik zal ze vermeerderen, zij zullen niet verminderen,
Ik zal ze tot eere brengen, zij zullen niet veracht zijn.
20 Zijne zonen zullen zijn als voorheen,
zijne gemeente zal vast vóór Mij staan;

16 jeremia 30 : 21. TEKST.
Ik zal al zijne verdrukkers straffen;
21 zijn Vorst zal uit hem voortkomen,
zijn Heerscher uit zijn midden opstaan;
Ik zal hem doen naderen, dat hij tot Mij kome,
want wie zou zijn hart kunnen geven
tot een pand om Mij te naderen?
spreekt de HEER.
22 Dan zult gij Mij tot een volk
en zal Ik u tot een God zijn!
Het oordeel en het heil, vs. 23-31 vs. 1. -
23 Zie, een stormwind des HEEREN,
gramschap barst los, ,een wervelstorm' (J),
op het hoofd der goddeloozen zal hij neerkomen!
24 Des HEEREN toorngloed zal zich niet afwenden,
voordat Hij heeft gewrocht en verwerkelijkt
de plannen van zijn hart;
in het laatst der dagen zult gij dat inzien!
31 1 Te dien tijde, spreekt de HEER,
zal Ik voor alle geslachten Israëls tot een God
en zullen zij Mij tot een volk zijn.
Ontmoeting van den HEER en zijn volk, vs. 2-3. -
2 Zoo zegt de HEER:
.Ik vond' in de woestijn ,gelegerd' (a)
het volk, aan het zwaard ontkomen:
Israël, .op weg' (b) naar zijne rust.
3 "Van verre is de HEER mij verschenen:
Ja, Ik heb u liefgehad met eeuwige liefde,
daarom heb Ik u ,door' (C) genade getrokken."
Naar 't vaderland! vs. 4-9. -
4 Ik zal u weer opbouwen, dat ge gebouwd wordt,
jonkvrouwe IsraëlsI
Weer zult ge u tooien met tamboerijnen,
uittrekken in vroolijken reidans;
5 weer zult ge wijngaarden planten
op Samaria's bergen,
en de planters zullen oogsten!
6 Want de dag komt, dat de wachters roepen
op Efraïms gebergte:
"Komt, laten wij opgaan naar Zion,
tot den HEER, onzen God!"
7 Want zoo zegt de HEER:
Jubelt van vreugd over Jakob,
juicht over het hoofd der volken,

[eremia 31 : 8. TEKST. 17
verkondigt, looft en zegt:
"de HEER' ,heeft zijn volk verlost' (d),
de rest van Israël!"
8 Ja, Ik breng hen uit het land van het noorden,
Ik verzamel hen van de einden der aarde,
onder hen blinde en lamme,
met zwangere en barende saam,
in groote schaar komen zij weer.
9 Weenend zullen zij komen,
smeekend zal Ik hen leiden;
Ik zal hen voeren naar waterbeken,
op een effen weg, waarop zij niet struikelen.
Want Ik ben Israël tot een vader,
Efraïm is mijn eerstgeborene.
Weer thuis, vs. 10-14. -
10 Hoort des HEEREN woord, 0 volken,
verkondigt in verre kustlanden, zegt:
"Die Israël verstrooide, zal 't verzamelen,
't behoeden als een herder zijne kudde."
11 Want de HEER maakt Jakob vrij,
verlost hem uit de hand van wie sterker is dan hij!
12 Jubelend komen zij op Zions hoogte,
stralende .over' (e) 's HEEREN zegen,
over koren, most en olie, .
over schapen en runderen;
hunne ziel zal zijn als een besproeide hof,
zij zullen nooit meer versmachten.
13 Dan verheugt zich het meisje in reidans,
jongelingen en grijsaards tezaam;
Ik verander hun rouw in vreugde,
troost en verblijd hen na hunne smart.
14 Ik laaf de ziel der priesters met overvloed,
mijn volk wordt verzadigd met mijn zegen,
spreekt de HEER.
Klacht en troost, vs. 15-17. ­
15 Zoo zegt de HEER:
Hoor! eene klacht klinkt in Rama,
bitter geween:
Rachel weent om hare kinderen,
zij wil niet vertroost worden,
om hare kinderen,
want geen is er meer!
16 Zoo zegt de HEER:
VAN RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, Jeremia, 11. 2

18 Jeremia 31 : 17. TEKST.
Houd op nu met weenen,
schrei niet meer!
Want er is loon voor uw arbeid,
spreekt de HEER:
zij keeren weer uit 's vijands land;
17 ja, er is hoop voor uwe toekomst,
spreekt de HEER:
de kinderen keeren weer naar hun grond.
Berouw en ontferming, vs. 18-20. --
18 Waarlijk, daar hoor Ik,
hoe Efraïm klaagt:
„Gij hebt mij getuchtigd, ik werd getuchtigd
als een ongetemd rund;
bekeer mij, opdat ik mij bekeere,
want Gij zijt de HEER, mijn God!
19 Want nu ik tot inkeer kwam, kreeg ik berouw,
nu ik tot inzicht kwam, sloeg ik mij op de heup;
ik schaamde mij, ja, ik was beschaamd,
omdat ik den smaad mijner ieugd droeg."
20 Is Efraïm Mij een lievelingszoon,
een troetelkind,
dat, zoo vaak als Ik van hem spreek,
Ik gedurig aan hem denk?
Daarom is mijn hart over hem ontroerd,
ja, Ik zal Mij over hem ontfermen,
spreekt de HEER.
Terugkeer en bekeering, vs. 21, 22. -
21 Richt u merksteenen op,
zet u wegwijzers neer;
let met uw hart op de baan,
den weg, dien ge gaat! .. .
Keer terug, jonkvrouwe Israëls,
keer terug naar uwe steden hier!
22 Hoe lang zult gij aarzelen,
o afkeerige dochter?
Ja, de HEER schept iets nieuws op aarde:
de vrouw zal den man omvangen!
23 Juda heilig land, vs. 23-25. — Zoo zegt de HEER der heirscharen,
Israëls God: Dit woord zal men nog zeggen in het land van Juda en
zijne steden, wanneer Ik hun lot heb gewend:
De HEER zegene u,
rechtvaardige woonstee,
heilige berg!

Jeremia 31 : 24. TEKST. 19
24 Dáár zal Juda wonen
met al zijne steden tezaam,
landbouwers en hoeders van' ( 1) kudden.
25 Want Ik verkwik de vermoeide ziel,
elke versmachtende ziel laaf Ik!
26 Hierop ontwaakte ik en zag —
mijne slaap was zoo zoet!
Een nieuwe tijd, vs. 27-30. -
27 Zie, de dagen komen, spreekt de HEER,
dat Ik het huis van Israël en dat van Juda bezaai
met zaad van menschen en van vee;
28 zooals Ik erop bedacht was om hen uit te rukken en af te breken,
te verwoesten, te verdelgen en in 't onheil te brengen,
záá zal Ik erop bedacht zijn om hen te bouwen en te planten,
spreekt de HEER.
20 In die dagen zal men niet meer zeggen:
„de vaders hebben onrijpe druiven gegeten
en de kinderen stroeve tanden gekregen!"
30 Maar een ieder zal om zijne eigen schuld sterven :
iedereen, die onrijpe druiven eet,
diè zal stroeve tanden krijgen!
Een nieuw verbond, vs. 31-34. -
31 Zie, de dagen komen, spreekt de HEER,
dat Ik met het huis van Israël en dat van Juda
een nieuw verbond sluiten zal!
32 Niet als het verbond, dat Ik met hunne vaderen sloot,
toen Ik hen bij de hand nam om hen uit Egypte te leiden;
welk verbond van Mij zij verbroken hebben,
hoewel Ik hun heer was, spreekt de HEER.
33 Maar dit is het verbond, dat Ik met het huis Israëls
na deze dagen sluiten zal, spreekt de HEER:
Ik zal mijne wet in hun binnenste brengen,
haar schrijven op hun hart;
Ik zal hun tot een God,
zij zullen Mij tot een volk zijn.
34 Dan zullen zij niet meer elkander leeren:
„kent den HEER!"
Want zij allen zullen Mij kennen,
klein en groot, spreekt de HEER;
want Ik zal hunne schuld vergeven,
hunne zonde zal Ik niet meer gedenken.

20 Jeremia 31 : 35. TEKST.
Gods beloften falen niet, vs. 35-37. -
35 Zoo zegt de HEER,
die de zon overdag tot een licht geeft,
de maan en de sterren verordent' (g) tot een licht des nachts,
die de zee opzweept, dat hare golven bruisen,
wiens naam is HEER der heirscharen:
36 Als deze wetten zullen wankelen
voor mijne oogen, spreekt de HEER,
dan zal Israëls zaad ophouden
al de dagen voor mijne oogen een volk te zijn!
37 Zoo zegt de HEER:
Als de hemel daarboven te meten is,
de fundamenten der aarde beneden te doorzoeken zijn,
dan zal Ik ook heel Israëls zaad verwerpen
om al wat zij gedaan hebben, spreekt de HEER.
Een nieuw begin, vs. 38-40. —
38 Zie, de dagen komen' (h), spreekt de HEER,
dat de stad voor den HEER opgebouwd wordt,
vanaf den toren Hananel tot aan de Hoekpoort ;
39 dan gaat shet meetsnoer' ( 1) verder rechtuit
naar den heuvel Gareb
en wendt zich naar Goa;
40 en het gansche dal, de lijken en de asch,
met al de velden' (i) tot aan de beek Kedron,
tot aan den hoek van de Paardenpoort ten oosten,
zal den HEER heilig zijn;
zij zal dan niet weer vernield noch verwoest worden.
GEWAARBORGD HERSTEL, H. 32 en 33.
32 1 Jeremia's koop van een akker, 32 vs. 1-15. -- Het woord, dat van
den HEER tot Jeremia kwam in het tiende jaar van Zedekia, den
koning van Juda, het achttiende jaar van Nebukadrezar.
2 Toen lag het leger van den koning van Babel om Jeruzalem en de
profeet Jeremia zat gevangen in den gevangenhof sin' (a) het paleis
3 van den koning van Juda, waar Zedekia, de koning van Juda, hem
gevangen had gezet met de beschuldiging: „waarom profeteert gij :
Zoo zegt de HEER : zie, Ik geef deze stad in de hand van den koning
4 van Babel, dat hij ze zal innemen, en Zedekia, de koning van Juda,
zal aan de hand der Chaldeeën niet ontkomen, maar zeker in de hand
van den koning van Babel worden overgeleverd, van mond tot mond
5 met hem spreken en van aangezicht tot aangezicht hem zien; hij zal
Zedekia naar Babel voeren en daar zal deze blijven, totdat Ik naar

jeremia 32 : 6. TEKST. 21
hem omzie, spreekt de HEER; wanneer gij tegen de Chaldeeën strijdt,
zult gij 't niet winnen."
6, 7 Jeremia dan zeide: Het woord des HEEREN kwam tot mij: Zie,
Hanameël, de zoon van uw oom Sallum, komt bij u met het voorstel: „koop
gij mijn akker in Anathoth, want gij hebt het lossingsrecht tot den koop!"
8 En mijn neef Hanameël kwam naar het woord des HEEREN bij
mij in den gevangenhof en zeide tot mij: koop toch mijn akker in
Anathoth, in het land van Benjamin, want gij hebt het recht van bezit
en gij hebt de lossing, koop gij hem! Toen wist ik, dat dit het woord
des HEEREN was.
9 Zoo kocht ik den akker van mijn neef Hanameël, die in Anathoth
10 lag, en woog hem het geld af, zeventien zilveren sikkels. Ik bracht
(den koop) op schrift, zette mijn zegel erop, liet het door getuigen be-
11 krachtigen en woog het geld op eene weegschaal af. Daarna nam ik den
koopbrief, zoowel dien, die gezegeld was naar' (b) het voorschrift en de
12 wetsbepalingen, als den openen, en gaf den koopbrief aan Baruch, den
zoon van Neria, den zoon van Machseja, in tegenwoordigheid van mijn
neef' (C) Hanameël, de getuigen, die den koopbrief onderteekend hadden,
13 een' (d) al de Joden, die zich in den gevangenhof bevonden. En in
hunne tegenwoordigheid gaf ik Baruch deze opdracht :
14 Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God: Neem deze brieven,
dezen koopbrief, zoowel den gezegelden als dezen openen, en leg ze in
15 een aarden vat, opdat zij langen tijd goed blijven. Want zoo zegt de
HEER der heirscharen, Israëls God: Er zullen nog huizen, akkers en
wijngaarden in dit land gekocht worden!
16 Gebed van Jeremia, vs. 16-25. --- Toen bad ik tot den HEER, nadat
17 ik den koopbrief aan Baruch, den zoon van Neria, gegeven had:
Ach, Heere HEERE, Gij hebt immers den hemel en de aarde gemaakt
door uwe groote kracht en uw uitgestrekten arm, geen ding zou voor U
18 te wonderlijk zijn! Die aan duizenden genade bewijst en de schuld der
vaderen in den schoot hunner kinderen na hen vergeldt, o groote, sterke
19 God, wiens naam is HEER der heirscharen, groot van raad en machtig
van daad' (e), wiens oogen open zijn over alle wegen der menschenkinderen,
om aan een ieder te geven naar zijne wegen en naar de vrucht
20 van zijne daden; die teekenen en wonderen gedaan hebt in Egypte,
tot op heden, zoowel in Israël als onder de menschen, en Uzelven een
21 naam gemaakt hebt, gelijk Gij nu hebt; die uw volk Israël uit Egypte
geleid hebt met teekenen en wonderen, met eene sterke hand, een uit-
22 gestrekten arm en groote verschrikking; en hun dit land gegeven hebt,
dat Gij aan hunne vaderen gezworen hadt, hun te zullen geven, een
23 land, vloeiende van melk en honing; maar toen zij gekomen waren en
het in bezit genomen hadden, hoorden zij niet naar uwe stem en leefden
niet naar uwe wet; alles, wat Gij hun geboden hadt te doen, deden

22 Jeremia 32 : 24. TEKST.
24 zij niet; toen hebt Gij al dit onheil hun doen overkomen. Zie, de wallen
zijn tot aan de stad gekomen om ze in te nemen, de stad is in de hand
der Chaldeeën, die haar beoorlogen, gegeven door het zwaard, den honger
en de pest; en wat Gij gesproken hebt, is gebeurd, Gij ziet het toch!
25 En Gij zegt tot mij, Heere HEERE: „Koop gij den akker voor geld
en laat 't door getuigen bekrachtigen", terwijl de stad in de hand der
Chaldeeën is gegeven!
26 Antwoord des HEEREN, vs. 26-44. — Toen kwam het woord des
HEEREN tot Jeremia:
27 Ik ben toch de HEER, de God van alle vleesch; zou voor Mij iets
28 te wonderlijk zijn? Daarom zoo zegt de HEER: Zeker, Ik geef deze
stad in de hand van de Chaldeeën en in de hand van Nebukadrezar,
29 den koning van Babel, die haar zal innemen; en de Chaldeeën, die deze
stad beoorlogen, zullen komen, deze stad in vlam zetten en haar verbranden,
met de huizen, op welker daken men aan Baal geofferd en
30 plengoffers aan andere goden gebracht heeft om Mij te tergen. Want
de Israeliëten en de Judeeërs deden van jongs af gedurig niets anders
dan wat kwaad is in mijne oogen; de Israëlieten tergden Mij immers
31 gedurig met het werk hunner handen, spreekt de HEER. Want deze
stad heeft mijn toorn en mijne gramschap opgewekt sedert den dag
dat men ze bouwde tot op heden, zoodat Ik haar moet wegdoen uit
32 mijne oogen, om al de boosheid van de Israëlieten en de Judeeërs, die
zij bedreven hebben om Mij te tergen, zij zelve, hunne koningen, hunne
vorsten, hunne priesters en hunne profeten, zoowel de mannen van
33 Juda als de burgers van Jeruzalem, zij keerden Mij den nek toe in
plaats van het gelaat, en hoewel Ik hen voortdurend leerde, hoorden
34 zij niet om zich te laten gezeggen. Maar zij zetten hunne gruwelen in
35 het Huis, dat mijn naam draagt, om het te verontreinigen, en zij
bouwden de hoogten van Baal in het dal Ben-Hinnom om hunne zonen
en dochters voor den Molech te verbranden, wat Ik hun niet geboden
heb en wat bij Mij niet is opgekomen, dat zij dezen gruwel zouden doen
om Juda te doen zondigen.
36 Maar nu, (f) zóó zegt de HEER, Israëls God, van deze stad, waarvan
,gij zegt' (g): „zij is door het zwaard, den honger en de pest in de hand
van den koning van Babel gegeven":
37 Zie, Ik verzamel hen uit al de landen, waarheen Ik hen in mijn toorn
en mijne gramschap en in groote verbolgenheid zal verdreven hebben,
en Ik zal hen naar deze plaats terugbrengen en hen veilig doen wonen;
38, 39 zij zullen Mij tot een volk en Ik zal hun tot een God zijn; Ik zal hun
één hart en één weg geven, dat zij Mij al de dagen vreezen, voor hen en
40 hunne kinderen na hen ten heil; Ik zal een eeuwig verbond met hen
sluiten, dat Ik Mij niet Ivan hen' (h) afwenden zal om hun wel te doen, en
41 mijne vreeze zal Ik in hun hart leggen, opdat zij niet van Mij afwijken; Ik

Jeremia 32 : 42. TEKST. 23
zal Mij over hen verblijden om hun wel te doen en Ik zal hen voorgoed
in dit land planten met heel mijn hart en heel mijne ziel.
42 Want zoo zegt de HEER: Zooals Ik heel dit zware onheil over dit
volk gebracht heb, zóó zal Ik al het heil, dat Ik over hen verkondig,
43 over hen brengen. Akkers' ( 1) zullen' (i) gekocht worden in dit land,
waarvan ,gij zegt' (k) : „eene wildernis is het, zonder menschen en vee, het
44 is in de hand der Chaldeeën gegeven". Akkers zal men voor geld koopen,
in den koopbrief beschrijven, (dezen) zegelen en door getuigen doen
bekrachtigen in het land van Benjamin, in de omstreken van Jeruzalem,
in de steden van Juda, van het gebergte, van de vlakte en van het
zuiden; want Ik zal hun lot wenden, spreekt de HEER.
33 1 Herstel van Jeruzalem en het land, 33 vs. 1-13. — Het woord des
HEEREN kwam voor de tweede maal tot Jeremia, terwijl hij nog in
den gevangenhof opgesloten zat :
2 Zoo zegt de HEER, die ,de aarde gemaakt heeft' (a),
die haar geformeerd heeft om ze vast te zetten,
HEER is zijn naam:
Roep tot Mij, dan zal Ik u antwoorden,
en u groote, onbegrijpelijke dingen verkondigen,
die gij niet weet!
4 Want zoo zegt de HEER, Israëls God, van de huizen dezer stad en
de huizen der koningen van Juda, die afgebroken worden voor de wallen
s en voor het zwaard; men gaat de Chaldeeën bevechten en ze vullen
met de lijken der menschen, die Ik in mijn toorn en mijne gramschap
verslaan zal en om wier groote boosheid Ik mijn aangezicht voor
deze stad verborgen heb:
6 Zie, Ik breng haar heeling en genezing, Ik zal hen genezen en hun
7 een overvloed van bestendig heil ontsluiten; Ik zal het lot van Juda
8 en Israël wenden en hen bouwen als weleer; Ik zal hen reinigen van
al hunne schuld, waarmede zij zich tegenover Mij hebben beladen,
en al hunne schulden vergeven, waarmede zij zich tegenover Mij hebben
9 beladen en waarmede zij van Mij afvallig zijn geworden. Zij zal Mij
tot vreugde' (b), tot lof en tot eer zijn bij alle volkeren der aarde, die
van al het goede, dat Ik hun aandoe, zullen hooren; zij zullen verbaasd
en verwonderd zijn over al het goede en al het heil, dat Ik haar geef.
lo Zoo zegt de HEER: In deze plaats, waarvan gij zegt: „zij is verwoest,
zonder menschen en zonder vee", in de steden van Juda en op de straten
van Jeruzalem, die verwoest zijn, zonder menschen, zonder inwoners,
i zonder vee, zal weer klinken de stem van vreugde en blijdschap, de
stem van bruidegom en bruid, de stem van hen, die zeggen:
„Looft den HEER der heirscharen,
want de HEER is goed,
want tot in eeuwigheid duurt zijne genade!"

24 Jeremia 33 : 12. TEKST.
terwijl zij dankoffers in het Huis des HEEREN brengen; want Ik zal
het lot van het land wenden naar wat het voorheen was, zegt de HEER.
12 Zoo zegt de HEER der heirscharen: In deze plaats, die verwoest
is, zoowel zonder menschen als zonder vee, en in al hare steden zal weer
13 eene weide zijn van de herders, die de schapen doen legeren; in de
steden van het gebergte, van de vlakte en van het zuiden, in het land van
Benjamin, in de omstreken van Jeruzalem en de steden van Juda zullen
de schapen weer onder de hand van den teller doorgaan, zegt de HEER.
14 Herstel van den dienst des HEEREN, vs. 14-26. — Zie, de dagen
komen, spreekt de HEER, dat Ik de belofte, die Ik c over' (C) het huis
15 van Israël en het huis van Juda gedaan heb, vervullen zal. In die dagen,
in dien tijd, zal Ik aan David een Spruit der gerechtigheid doen ont-
16 spruiten, die recht en gerechtigheid in het land zal oefenen. In die dagen
zal Juda verlost worden en Jeruzalem veilig wonen, en dit Js zijn
naam' (d), waarmede men them' (C) noemen zal: „de HEER onze gerechtigheid".
17 Want zoo zegt de HEER: Het zal David nooit ontbreken aan een
18 man, die op den troon van het huis Israëls zit; en den levietischen priesters
zal het voor mijn aangezicht nooit ontbreken aan een man, die brandoffers
brengt, spijsoffers verbrandt en slachtoffers offert al de dagen.
19, 20 Het woord des HEEREN kwam tot Jeremia: Zoo zegt de HEER:
Als mijn verbond met den dag en den nacht s kan verbroken worden' (f),
szoodat' (g) het geen t dag' (h) en geen nacht meer op zijn tijd zijn zou,
21 dan zal ook mijn verbond met mijn knecht David verbroken worden,
dat hij geen zoon meer heeft, die koning op zijn troon is, en met de
22 Levieten, de priesters, mijne dienaren. Zooals ( 1) het heir des hemels
niet geteld en het zand der zee niet gemeten kan worden, 4,6 6 talrijk
zal lk het geslacht van mijn knecht David en mijne (i) dienaren de
Levieten, maken.
23 Het woord des HEEREN kwam tot Jeremia: Hebt gij niet gemerkt,
24 wat dit volk zegt „ de twee geslachten, die de HEER verkoren had,
heeft Hij verworpen?" En mijn volk verachten zij, alsof het in hunne
25 oogen geen volk meer is! Zoo zegt de HEER Als lk mijn verbond s met
den dag' (k) en den nacht, de ordeningen van hemel en aarde, niet heb
26 vastgesteld, dan zal Ik ook het nageslacht van Jakob en mijn knecht
David verwerpen, dat lk uit zijn nageslacht geen heerschers over het
nageslacht van Abraham, Izaak en Jakob nemen zou; want Ik zal hun
lot wenden en Mij over hen ontfermen.
ZEDEKIA GEWAARSCHUWD, H. 34 : 1-7.
34 1 Het woord, dat van den Heer tot Jeremia kwam, terwijl Nebukadnezar,
de koning van Babel, met zijn geheele leger, alle koninkrijken der

Jeremia 34 : 2. TEKST. 25
aarde, waarover hij regeerde, en alle volken oorlog voerden tegen
Jeruzalem met al de steden daarbij :
2 Zoo zegt de HEER, Israëls God: Ga, zeg tot Zedekia, 'den koning
van Juda, aldus : Zoo zegt de HEER : Zie, Ik geef deze stad in de hand
van den koning van Babel, die zal haar in vlammen doen opgaan;
3 en gij zult aan zijne hand niet ontsnappen, maar zeker gegrepen en in
zijne hand gegeven worden, gij zult den koning van Babel van aangezicht
tot aangezicht zien, hij zal van mond tot mond met u spreken
4 en gij zult in Babel komen. Maar hoor het woord des HEEREN, o Zedekia,
koning van Juda! Zoo zegt de HEER van u : gij zult niet door
s het zwaard sterven; in vrede zult gij sterven; zooals men ter eere van
uwe vaderen, de vroegere koningen, die vóór u geweest zijn, specerijen
gebrand heeft, zoo zal men dat ook voor u doen en over u klagen
„ach, heer!" Want Ik heb het gezegd, spreekt de HEER.
6 De profeet Jeremia sprak al deze woorden te Jeruzalem tot Zedekia,
7 den koning van Juda, terwijl het leger van den koning van Babel
oorlog voerde tegen Jeruzalem en de eenige overgebleven steden van
Juda, Lachis en Azeka; want deze waren de eenige versterkte steden
van Juda, die overgebleven waren.
DE VRIJLATING VAN DE SLAVEN, H. 34 : 8-22.
8 Het woord, dat van den HEER tot Jeremia kwam, nadat koning
Zedekia met al het volk in Jeruzalem een verbond gesloten had, om
voor hen eene vrijlating af te kondigen : dat ieder zijn slaaf of zijne
9 slavin, een Hebreeër of eene Hebreeuwsche, vrij zou laten gaan, opdat
niemand een Jood, zijn broeder, in slavernij zou houden. Toen hadden
10 alle vorsten en _ het geheele volk, die het verbond waren aangegaan,
erin toegestemd, dat ieder zijn slaaf of zijne slavin vrij zou laten gaan,
om ze niet langer in slavernij te houden; zij hadden erin toegestemd
11 en hen laten gaan. Maar later waren zij er weer op teruggekomen en
hadden zij de slaven en slavinnen, die zij vrij hadden laten gaan, teruggehaald
en then met geweld' tot slaven en slavinnen gemaakt' (a).
12, 13 Toen kwam het woord des HEEREN tot Jeremia (b): Zoo zegt de
HEER, Israëls God: Ik heb met uwe vaderen, toen Ik hen uit Egypte-
14 land, het diensthuis, uitleidde, dit verbond gesloten : „na verloop van
zeven jaren zult gij allen uw broeder, een Hebreeër, die zich aan u verkocht
heeft, laten gaan; als hij u zes jaar gediend heeft, zult gij hem vrij van
u laten gaan". Maar uwe vaderen hoorden niet naar Mij en neigden
is hun oor niet. En gij hadt u heden bekeerd en gedaan, wat recht is in
mijne oogen, door allen voor uw naaste eene vrijlating af te kondigen,
en gij hadt voor mijn aangezicht in het huis, waarover mijn naam ge-
16 noemd is, een verbond gesloten. Maar gij zijt erop teruggekomen en

26 Jeremia 34 : 17. TEKST.
hebt mijn naam ontheiligd en gij hebt allen uw slaaf en uwe slavin, die
gij naar hun verlangen vrij hadt laten gaan, teruggehaald en hen met
geweld u tot slaven en slavinnen gemaakt!
17 Daarom zoo zegt de HEER : Gij hebt niet naar Mij gehoord om
allen voor uw broeder en uw naaste eene vrijlating af te kondigen —
dan kondig Ik voor u eene vrijlating af, spreekt de HEER, aan het
zwaard, de pest en den honger en Ik zal u tot een afschuw maken voor
18 alle koninkrijken der aarde. Ik zal de mannen overgeven, die mijn verbond
hebben verbroken, die de bepalingen van het verbond, dat zij
voor mijn aangezicht gesloten hadden, niet hebben gehouden — het kalf,
19 dat zij in tweeën deelden en tusschen welks stukken zij doorgingen —, de
vorsten van Juda en van Jeruzalem, de hovelingen, de priesters en het
geheele volk des lands, die tusschen de stukken van het kalf zijn door-
20 gegaan; Ik zal hen overgeven in de hand van hunne vijanden en van
hen, die hun naar het leven staan, en hunne lijken zullen tot voedsel
21 zijn voor het gevogelte in de lucht en het gedierte op de aarde. En
Zedekia, den koning van Juda, met zijne vorsten, zal Ik overgeven in
de hand van hunne vijanden en van hen, die hun naar het leven
staan, in de hand van het leger van den koning van Babel, dat van
22 u is weggetrokken. Zie, Ik geef bevel, spreekt de HEER, en Ik breng
hen naar deze stad terug, dat zij tegen haar strijden, haar innemen en
in, vlammen doen opgaan; en de steden van Juda zal Ik tot eene
wildernis maken, waar niemand woont !
DE RECHABIETEN, H. 35.
35 1 Hunne trouw, 35 vs. 1-11. — Het woord, dat van den HEER tot Jeremia
kwam onder de regeering van Jojakim, den zoon van Josia, den koning
2 van Juda: Ga naar de familie der Rechabieten, spreek met hen, breng
hen naar het huis des HEEREN, in een van de vertrekken, en geef hun
wijn te drinken!
3 Zoo haalde ik Jazanja, den zoon van Jeremia, den zoon van Habazzinja,
met zijne broeders en al zijne zonen en de geheele familie der
4 Rechabieten; ik bracht hen naar het huis des HEEREN, in het vertrek
van de zonen van Hanan, den zoon van Jigdalja, den man Gods, dat
naast het vertrek der vorsten boven dat van Maaseja, den zoon van
5 Sallum, den dorpelwachter, ligt; en ik zette den leden van de familie
der Rechabieten kruiken vol wijn en bekers voor en zeide tot hen:
6 Drinkt wijn! Maar zij zeiden: Wij zullen geen wijn drinken. Want onze
vader Jonadab, de zoon van Rechab, heeft ons geboden: „nooit zult
7 gij of uwe kinderen wijn drinken; ook zult gij geen huis bouwen, geen
zaad zaaien en geen wijngaard aanleggen of in bezit hebben, maar gij
zult uw leven lang in tenten wonen, opdat gij lang leeft op den grond,

Jeremia 35 : 8. TEKST. 27
8 waarop gij als vreemdeling vertoeft". En wij hebben naar onzen vader
Jonadab, den zoon van Rechab, geluisterd in alles, wat hij ons geboden
heeft, zoodat wij ons leven lang geen wijn drinken, wij zelve, onze vrouwen,
9 onze zonen, en onze dochters, en geen huizen bouwen om in te wonen
10 en geen wijngaard, akker of bouwland bezitten, maar wij wonen in
tenten en houden ons gehoorzaam aan alles, wat onze vader Jonadab
11 ons geboden heeft. Maar toen Nebukadrezar, de koning van Babel,
tegen het land optrok, hebben wij gezegd: „laten wij nu voor het leger
van de Chaldeeën en dat van de Syriërs naar Jeruzalem gaan!" Zoo wonen
wij nu in Jeruzalem.
12 Hun voorbeeld, vs. 12-17. — Toen kwam het woord des HEEREN
13 tot Jeremia: Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God: Ga en
zeg tot de mannen van Juda en de burgers van Jeruzalem :
Zult gij u niet laten gezeggen om naar mijne woorden te hooren?
14 spreekt de HEER. De woorden van Jonadab, den zoon van Rechab,
die aan zijne zonen gebood, geen wijn te drinken, zijn opgevolgd; zij
hebben tot op den huidigen dag er geen gedronken, want zij hebben
naar het gebod van hun vader gehoord. En Ik heb voortdurend tot u
15 gesproken, maar gij hebt niet naar Mij gehoord! Ik zond al mijne
knechten, de profeten, voortdurend tot u met de boodschap : „bekeert
u toch, een ieder van zijn slechten weg, maakt uwe daden goed en volgt
andere goden niet na om die te dienen, dan zult gij blijven wonen t op' (a)
den grond, dien Ik aan u en uwe vaderen gegeven heb"; maar gij hebt
16 uw oor niet geneigd en niet naar Mij gehoord. Omdat de zonen van
Jonadab, den zoon van Rechab, het gebod van hun vader, dat hij hun
gegeven had, opgevolgd hebben, maar dit volk niet naar Mij gehoord
17 heeft, daarom zoo zegt de HEER, de God der heirscharen, Israëls God:
Zie, Ik breng over Juda en al de burgers van Jeruzalem al het onheil,
waarmede Ik hen gedreigd heb, omdat Ik tot hen gesproken heb zonder
dat zij hoorden en Ik tot hen geroepen heb zonder dat zij antwoordden.
18 Hunne toekomst, vs. 18, 19. — Maar tot de familie der Rechabieten
zeide Jeremia: Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God:
Omdat gij naar het gebod van uw stamvader Jonadab gehoord hebt,
al zijne geboden gehouden en naar alles, wat hij u gebood, gedaan hebt,
19 daarom zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God: het zal Jonadab,
den zoon van Rechab, nooit aan een man ontbreken, die vóór Mij staat
al de dagen.
DE BOEKROL, H. 36.
6 1 Jeremia's prediking opgeschreven, 36 vs. 1-4. — In het vierde jaar van
Jojakim, den zoon van Josia, den koning van Juda, kwam dit woord
2 van den HEER tot Jeremia: Neem eene boekrol en schrijf daarop al de
woorden, die Ik tot u over Israël, Juda en alle volken gesproken heb

28 Jeremia 36 : 3. TEKST.
sedert den dag, dat Ik tot u gesproken heb, sedert den tijd van Josia
3 tot op heden. Misschien zal het huis van Juda luisteren naar al het
onheil, dat Ik hun denk aan te doen, opdat zij zich bekeeren, een ieder
van zijn slechten weg, en Ik hunne schuld en zonde vergeve!
4 Toen riep Jeremia Baruch, den zoon van Neria, en deze schreef,
zooals Jeremia hem voorzegde, alle woorden des HEEREN, die Hij
tot hem gesproken had, op eene boekrol.
5 De voorlezing aan het volk, vs. 5-10. — Daarop gaf Jeremia aan
Baruch deze opdracht : Ik ben verhinderd, ik kan niet in het Huis des
6 HEEREN gaan. Ga gij daarom en lees van de rol, die gij geschreven
hebt, zooals ik u voorzegde, de woorden des HEEREN aan het volk
voor, in het Huis des HEEREN, op den vastendag; ook aan al de Judeeërs,
7 die uit hunne steden gekomen zijn, moet gij ze voorlezen. Misschien
zullen zij hun smeekgebed voor den HEER nederleggen en zich bekeeren,
een ieder van zijn slechten weg; want groot is de toorn en de gramschap,
waarmede de HEER dit volk heeft gedreigd.
8 Baruch, de zoon van Neria, deed daarop geheel, zooals de profeet
Jeremia hem opgedragen had en las uit het boek de woorden des HEE-
9 REN in het huis des HEEREN voor. In het vijfde jaar van Jojakim, den
zoon van Josia, den koning van Juda, in de negende maand, had men
namelijk een vasten vóór den HEER uitgeschreven, al het volk in
Jeruzalem en al het volk, dat uit de steden van Juda in Jeruzalem
10 gekomen was. Zoo las Baruch uit het boek de woorden van Jeremia
in het Huis des HEEREN, in het vertrek van Gemarja, den zoon van
den schrijver Safan, in den bovensten voorhof bij den ingang der
nieuwe poort van het Huis des HEEREN, ten aanhooren van al
het volk.
11 De voorlezing aan de vorsten, vs. 11-15. — Micha, de zoon van Gemarja,
den zoon van Safan, hoorde al de woorden des HEEREN uit het boek.
12 Toen liep hij naar beneden, naar het paleis des konings, het vertrek
van den schrijver in; daar zaten juist al de vorsten: de schrijver
Elisama, Delaja, de zoon van Semaja, Elnathan, de zoon van Achbor,
13 Gemarja, de zoon van Safan, Zedekia, de zoon van Hananja, en de
andere vorsten. En Micha bracht hun al de woorden over, die hij
gehoord had, toen Baruch uit het boek het volk voorlas.
14 Daarop zonden al de vorsten Jehudi, den zoon van Nethanja, den
zoon van Selemja, den zoon van Kusi, naar Baruch met de boodschap:
„de rol, waaruit gij ten aanhooren van het volk hebt voorgelezen, neem
die mee en kom hier!" Zoo nam Baruch, de zoon van Neria, de rol
15 mee en kwam bij hen. Zij zeiden tot hem: Ga maar zitten en lees ze
ons voor. Toen las Baruch hun voor.
16 Het bericht aan den koning, vs. 16-20. — Toen zij al de woorden
gehoord hadden, schrokken zij ,en zeiden tot elkander' (a): Wij moeten

Jeremia 36 : 17. TEKST. 29
17 al deze woorden aan den koning overbrengen! En Baruch vroegen zij:
18 Vertel ons toch, hoe hebt gij al deze woorden opgeschreven (b) ? Baruch
zeide tot hen: Jeremia' (e) dicteerde mij mondeling (d) al deze woorden,
19 terwijl ik ze met inkt in het boek schreef. Toen zeiden de vorsten tot
Baruch: Ga heen, verberg u, gij en Jeremia; laat niemand weten, waar
20 gij zijt! Daarop gingen zij naar den koning in den hof, nadat zij de rol
in het vertrek van den schrijver Elisama hadden neergelegd, en
brachten den koning al de woorden over.
21 De voorlezing aan den koning, vs. 21-26. — De koning zond Jehudi
om de rol te halen; deze haalde ze uit het vertrek van den schrijver
Elisama. Daarop las Jehudi ze voor aan den koning en al de vorsten,
22 die om den koning stonden. De koning zat in het winterverblijf — het
was de negende maand — en ,het vuur van' (e) het kolenbekken brandde
23 vóór hem. Telkens als Jehudi drie of vier kolommen gelezen had, sneed
hij ze met een pennemes af en wierp ze in het vuur in het kolenbekken,
totdat de geheele rol in het vuur in het kolenbekken verteerd was.
24 Noch de koning, noch één zijner dienaren schrok of scheurde zijne
25 kleederen bij het hooren van al deze woorden; ofschoon zelfs Elnathan,
Delaja en Gemarja bij den koning er op aandrongen, de rol niet te ver-
26 branden, hoorde hij niet naar hen. Daarna gebood de koning prins
Jerahmeël, Seraja, den zoon van Azriël, en gelemja, den zoon van
Abdiël, den schrijver Baruch en den profeet Jeremia gevangen te nemen;
maar de HEER hield hen verborgen.
27 Eene nieuwe boekrol, vs. 27-32. -- Nadat de koning de rol met de
woorden, die Baruch naar Jeremia's opgave had geschreven, verbrand
28 had, kwam het woord des HEEREN tot Jeremia: Neem weer eene
andere rol en schrijf daarop al de vorige woorden, die op de eerste rol
29 stonden, welke Jojakim, de koning van Juda, verbrand heeft. En van
Jojakim, den koning van Juda, moet gij zeggen: Zoo zegt de HEER:
Gij hebt deze rol verbrand met de woorden: „waarom hebt gij daarop
geschreven: de koning van Babel zal zeker komen, dit land verwoesten
30 en er mensch en beest uitroeien?" Daarom zoo zegt de HEER van
Jojakim, den koning van Juda: Hij zal niemand hebben, die op den troon
van David zit, en zijn lijk zal weggeworpen liggen, overdag in de hitte
31 en 's nachts in de koude; Ik zal aan hem, zijn nageslacht en zijne dienaren
hunne schuld straffen, en Ik zal over hen en de burgers van Jeruzalem
en de mannen van Juda al het onheil brengen, waarmede Ik hen heb
gedreigd zonder dat zij hoorden.
32 Zoo nam Jeremia eene andere rol en gaf ze aan den schrijver Baruch,
den zoon van Neria; deze schreef daarop, zooals Jeremia hem dicteerde
(X), al de woorden van het boek, dat Jojakim, de koning van
Juda, in het vuur verbrand had; en daar werden nog vele dergelijke
woorden aan toegevoegd.

30 Jeremia 37 : 1. TEKST.
JEREMIA BIJ DE VOLTREKKING VAN HET OORDEEL,
H. 37-44.
37 1 Inleiding, 37 vs. 1, 2.— Zedekia, de zoon van Josia, regeerde als koning
in de plaats van Chonja, den zoon van Jojakim, door Nebukadrezar,
2 den koning van Babel, over het land Juda tot koning aangesteld. Maar
evenmin als zijne dienaren en het volk van het land hoorde hij naar de
woorden des HEEREN, die Hij door middel van den profeet Jeremia sprak.
3 Jeremia's antwoord aan het tweede gezantschap van Zedekia, vs. 3-10. —
Koning Zedekia zond Juchal, den zoon van Selemja, en den priester
Zefanja, den zoon van Maseja, tot den profeet Jeremia met de bood-
4 schap : Bid toch voor ons tot den HEER, onzen God. Jeremia liep toen
nog vrij onder het volk (a), men had hem nog niet in de gevangenis gezet;
5 het leger van Farao was uit Egypte opgerukt, en de Chaldeeën, die Jeru-
zalem belegerden, waren op de tijding daarvan van Jeruzalem afgetrokken.
6, 7 Toen kwam het woord des HEEREN tot den profeet Jeremia: Zoo
zegt de HEER, Israëls God: Dit moet gij zeggen tot den koning van
Juda, die u tot Mij gezonden heeft om Mij te raadplegen: Zie, het
leger van Farao, dat uitgetrokken is om u te helpen, keert naar zijn
8 land, Egypte, terug, en de Chaldeeën zullen terugkomen, deze stad
9 belegeren, haar innemen en haar in vlammen doen opgaan. Zoo zegt
de HEER : Bedriegt uzelve niet met te denken: „de Chaldeeën gaan
to werkelijk van ons weg", want zij gaan niet weg. Ja, al zoudt gij ook
het geheele leger der Chaldeeën, die tegen u strijden, verslaan, zoodat
er maar enkele zwaargewonden van overbleven, dan zouden die, elk in
zijne tent, zich nog opmaken en deze stad in vlammen doen opgaan!
11 Jeremia als overlooper gevangen gezet, vs. 11-16. — Toen nu het leger der
Chaldeeën voor het leger van Farao van Jeruzalem was weggetrokken,
12 wilde Jeremia Jeruzalem verlaten om naar het land van Benjamin te gaan
13 met het doel, daar onder het volk eene erfenis te aanvaarden. Maar
toen hij in de Benjaminspoort kwam, was daar een wachtmeester, Jeria
genaamd, de zoon van Selemja, den zoon van Hananja; deze greep
den profeet Jeremia met de woorden : „gij wilt tot de Chaldeeën over-
14 loopen!" Of Jeremia al zeide : „het is niet waar, ik wil niet tot de
Chaldeeën overloopren", Jeria luisterde niet naar hem, greep hem
15 vast en bracht hem naar de vorsten. Dezen werden woedend op Jeremia,
geeselden hem en zetten hem gevangen in het huis van den schrijver
16 Jonathan, want dat had men tot gevangenis ingericht. ,Zoo kwam' (b)
Jeremia in den putkelder, in de gewelven; daar bleef hij langen tijd.
17 Zedekia raadpleegt Jeremia, vs. 17-21. — Toen liet koning Zedekia
hem halen; in zijn paleis vroeg de koning hem in 't geheim: Is er een
woord van den HEER? Jeremia antwoordde : Ja; en zeide: Gij zult
18 in de hand van den koning van Babel gegeven worden.

Jeremia 37 : 19. TEKST. 31
Verder zeide Jeremia tot koning Zedekia: Wat heb ik tegen u, uwe die-
19 naren en dit volk misdaan, dat gij mij in de gevangenis gezet hebt ? ,Waar' (C)
zijn nu uwe profeten, die u geprofeteerd hebben : „de koning van Babel
20 zal tegen u en dit land niet optrekken?" Nu, mijn heer de koning, luister
toch, laat mijn smeeken toch bij u gehoor vinden, laat mij niet naar het
huis van den schrijver Jonathan terugbrengen, opdat ik daar niet sterf t
21 Daarop zette men, op bevel van koning Zedekia, Jeremia in den
gevangenhof in verzekerde bewaring en men gaf hem dagelijks een
brood uit de Bakkerstraat, totdat al het brood in de stad op was. Zoo
bleef Jeremia in den gevangenhof.
8 1 Jeremia in een put geworpen, 38 vs. 1-6. — Daar hoorden Sefatja, de
zoon van Matthan, Gedalja, de zoon van Paschur, Juchal, de zoon van
Selemja, en Paschur, de zoon van \Malkia, de woorden, die Jeremia tot
2 het geheele volk sprak : „zoo zegt de HEER : wie in deze stad blijft, zal
door het zwaard, den honger of de pest sterven, maar wie eruit gaat
naar de Chaldeeën, zal leven' (a) en zijn leven als buit krijgen (b);
3 zoo zegt de HEER: deze stad zal zeker het leger van den koning van
Babel in handen vallen, en dat zal haar innemen."
4 Toen zeiden de vorsten tot den koning: Laat deze man toch ter dood gebracht
worden, want op die manier ontmoedigt hij de soldaten, die in deze
stad nog overgebleven zijn, en het geheele volk, door z66 tot hen te spreken;
want deze man wil niet wat goed, maar wat slecht is voor dit volk! Koning
5 Zedekia zeide : Hij is in uwe macht, want de koning kan niets tegen u!
6 Daarop namen zij Jeremia en wierpen hem in den put van prins
Malkia, die in den wachthof was; zij lieten Jeremia aan touwen zakken.
In den put was geen water, maar slijk; zoodat Jeremia in het slijk zonk.
7 Ebedmèlech redt Jeremia, vs. 7-13. — De Ethiopiër Ebedmèlech,
een hoveling, die in het paleis des konings was, hoorde, dat zij Jeremia
8 in den put hadden gedaan; de koning zat in de Benjaminspoort; Ebed-
9 mèlech liep het paleis des konings uit en sprak tot den koning: Mijn
heer de koning, deze mannen hebben slecht gedaan, zooals zij den profeet
Jeremia behandeld hebben met hem in den put te werpen; hij zou, waar
hij was, wel sterven van honger, doordat er geen brood meer in de stad is!
10 Toen gebood de koning den Ethiopiër Ebedmèlech: Neem drie' (°)
mannen van hier mee en haal den profeet Jeremia uit den put, voordat
11 hij sterft ! Ebedmèlech nam de mannen mee, ging in het paleis des
konings, onder de voorraadkamer, haalde daar lappen Ivan afgedragen' (d)
en gescheurde kleeren en liet die aan touwen tot Jeremia in den put af.
12 Toen zeide de Ethiopiër Ebedmèlech tot Jeremia: Leg nu de lappen
van de afgedragen kleeren en de lompen onder uwe oksels, onder de
13 touwen ! En Jeremia deed dat. Daarop trokken zij Jeremia aan de touwen
op uit den put. Jeremia bleef nu in den gevangenhof.
14 Zedekia raadpleegt Jeremia voor de tweede maal, vs. 14-28a. -- Koning

32 Jeremia 38 : 15. TEKST.
Zedekia liet den profeet Jeremia bij zich brengen, bij den derden toe-
gang tot het huis des HEEREN; en de koning zeide tot Jeremia: Ik
is wil u raadplegen, verberg mij niets! Jeremia zeide tot Zedekia: Als ik
het u zeg, laat gij mij immers dooden; en als ik u raad geef, luistert
16 gij niet naar mij! Toen zwoer koning Zedekia Jeremia in het geheim:
Zoowaar de HEER leeft, die ons het leven heeft gegeven, ik zal u niet
laten dooden en u niet in de hand van deze mannen geven, die u naar
17 het leven staan! Daarop zeide Jeremia tot Zedekia: Zoo zegt de HEER,
de God der heirscharen, Israëls God: Als gij maar naar de vorsten van
den koning van Babel uitgaat, dan zult gij in leven blijven en zal deze
stad niet in vlammen opgaan en zult gij met uw gezin gespaard blijven.
is Maar als gij niet naar de vorsten van den koning van Babel uitgaat,
dan zal deze stad in de hand der Chaldeeën gegeven worden, die zullen
haar in vlammen doen opgaan en gij zelf zult aan hunne hand niet
ontkomen.
19 Toen zeide koning Zedekia tot Jeremia: Ik ben bang voor de Judeeërs,
die naar de Chaldeeën zijn overgeloopen, dat men mij in hunne hand
20 zal overgeven en zij den spot met mij zullen drijven. Jeremia zeide:
Dat zal men niet doen; hoor toch naar de stem des HEEREN, gelijk
21 ik tot u spreek, dan zal het u goed gaan en zult gij in leven blijven. Maar
als gij weigert uit te gaan, is dit het woord, dat de HEER mij heeft
doen zien:
22 Zie, al de vrouwen, die in het paleis van den koning van Juda zijn
overgebleven, worden weggebracht naar de vorsten van den koning
van Babel, terwijl zij zingen:
Misleid en overwonnen hebben u
uwe goede vrienden;
,uwe voeten' (e) zonken in het slijk —
zij pakten zich weg!
23 Ja, al uwe vrouwen en uwe kinderen brengt men weg naar de Chaldeeën,
en gij zelf zult hun niet ontkomen, maar door de hand van den koning
van Babel gegrepen worden en deze stad zal in vlammen opgaan' (f).
24 Zedekia zeide tot Jeremia: Laat niemand iets weten van dit onder-
25 houd, anders kost 't u het leven! En als de vorsten hooren, dat ik met u
gesproken heb, en bij u komen en tot u zeggen: „vertel ons eens, wat
gij tot den koning hebt gezegd, verberg het ons niet, anders laten wij
26 u dooden; en wat heeft de koning tot u gezegd?" — dan moet gij tot
hen zeggen: „ik heb mijne bede voor den koning gebracht, dat hij mij niet
weer naar het huis van Jonathan zou laten brengen om daar te sterven".
27 Toen nu al de vorsten tot Jeremia kwamen en hem uithoorden, vertelde
hij hun nauwkeurig, zooals de koning geboden had; daarop lieten
zij hem met rust, want de zaak was niet bekend geworden.

Jeremia 38 : 28. TEKST. 33
28a Jeremia bleef in den gevangenhof tot op den dag, dat Jeruzalem
werd ingenomen.
b, 39 Het lot van Zedekia, het volk en Jeremia na de inneming van Jeruzalem,
vs. 28b-39 vs. 14. — Toen Jeruzalem ingenomen was -- in het negende
jaar van Zedekia, den koning van Juda, in de tiende maand, rukte
Nebukadrezar, de koning van Babel, met zijn geheele leger tegen
2 Jeruzalem op en belegerde de stad; in het elfde jaar van Zedekia, op
den negenden dag van de vierde maand werd een bres in de stadsmuur
3 gemaakt — toen trokken al de vorsten van den koning van Babel binnen
en zetten zich neder bij de middelste poort, e de overste der lijfwacht
Nebuzaradan, de opperkamerling Nebusazban, de hooge ambtenaar Nergal-
4 sarezer' (a) en al de andere vorsten van den koning van Babel. Toen Zedekia,
de koning van Juda, en al de soldaten hen zagen, namen zij de vlucht
en gingen 's nachts de stad uit in de richting van den koninklijken tuin,
de poort tusschen de beide muren door, en zij trokken weg' (b) in de
5 richting van de vlakte. Maar het leger der Chaldeeën zette hen na, haalde
Zedekia in de vlakten van Jericho in, nam hem gevangen en bracht
hem naar Nebukadrezar, den koning van Babel, te Ribla in het land
6 van Hamath; deze sprak het vonnis over hem uit. De koning van
Babel liet de zonen van Zedekia voor diens oogen te Ribla ter dood
brengen; evenzoo liet de koning van Babel al de edelen van Juda ter dood
7 brengen; Zedekia zelven liet hij de oogen uitsteken en met twee ketenen
boeien om hem naar Babel te voeren.
8 Het paleis des konings en de huizen van de burgers deden de Chal-
9 deeën in vlammen opgaan en de muren van Jeruzalem slechtten zij. Wat
er nog van de bevolking in de stad was overgebleven, de overloopers,
die naar hem waren overgeloopen, en de rest van ,de ambachtslieden' (C)
voerde de overste der lijfwacht Nebuzaradan in ballingschap naar Babel.
10 Maar van het arme volk, dat niets had, liet de overste der lijfwacht
Nebuzaradan een deel in het land van Juda achter en hij gaf hun bij
die gelegenheid wijngaarden en akkers.
11 Betreffende Jeremia had Nebukadrezar, de koning van Babel, door
12 den overste der lijfwacht Nebuzaradan dezen order gegeven : Neem
hem onder uwe hoede, doe hem volstrekt geen leed, maar doe met
13 hem, zooals hij zelf u zeggen zal. Dus lieten de overste der lijfwacht
Nebuzaradan, de opperkamerling Nebusazban, de hooge ambtenaar Nergal-
14 sarezer en al de andere oversten van den koning van Babel Jeremia
uit den gevangenhof halen en gaven hem over aan Gedalja, den zoon
van Achikam, den zoon van Safan, om hem naar huis te brengen. Zoo
bleef hij onder het volk wonen.
15 Belofte voor Ebedmèlech, vs. 15-18. — Het woord des HEEREN
was tot Jeremia gekomen, terwijl hij in den gevangenhof opgesloten
was :
N RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, jeremllia, II. 3

34 Jeremia 39 : 16. TEKST.
16 Ga den Ethiopiër Ebedmèlech zeggen: Zoo zegt de HEER der heirscharen,
Israëls God:
Zie, Ik breng mijne woorden over deze stad in vervulling, ten kwade
en niet ten goede, zij zullen te dien dage voor uwe oogen werkelijkheid
17 worden. Maar Ik zal u te dien dage beschermen, spreekt de HEER;
gij zult niet overgegeven worden in de hand der mannen, voor wie gij.
18 bevreesd zijt. Want Ik zal u zeker redden en gij zult door het zwaard
niet vallen, maar uw leven als buit hebben, omdat gij op Mij hebt vertrouwd,
spreekt de HEER.
40 1 Jeremia bij Gedalja, 90 vs. 1-6. -- Het woord, dat van den HEER tot
Jeremia kwam, nadat de overste der lijfwacht Nebuzaradan hem uit
Rama had laten gaan; toen deze hem had laten halen, terwijl hij in boeien
geslagen was tusschen al de ballingen van Jeruzalem en Juda, die naar
2 Babel zouden worden gevoerd. De overste der lijfwacht liet Jeremia
namelijk halen en zeide tot hem:
De HEER, uw God, heeft deze plaats met dit onheil gedreigd en
3 de HEER heeft het doen komen en gedaan, zooals Hij gesproken had,
omdat gij tegen den HEER hebt gezondigd en niet naar zijne stem
4 gehoord, en. zoo is u dit overkomen. Bij dezen bevrijd ik u heden van
de boeien om uwe handen' (a). Wilt gij met mij naar Babel gaan, ga dan,
dan zal ik voor u zorgen; wilt gij niet met mij naar Babel gaan, doe
't dan niet; zie, het geheele land ligt voor u open; ga, waarheen het u goed
5 en passend lijkt te gaan; (b) keer terug naar Gedalja, den zoon van
Achikam, den zoon van gaf an, dien de koning van Babel over de steden
van Juda heeft aangesteld, en blijf bij hem onder het volk wonen;
of ga, waarheen het u passend lijkt te gaan.
Daarop gaf de overste der lijfwacht hem proviand en een geschenk
6 en liet hem gaan. Zoo kwam Jeremia bij Gedalja, den zoon van Achikam,
te Mizpa, en bleef bij hem wonen onder het volk, dat in het land was
overgebleven.
7 Gedalja verzamelt de Joden, vs. 7-12. -- Toen al de legeroversten,
die met hunne soldaten in het veld waren, hoorden, dat de koning van
Babel Gedalja, den zoon van Achikam, over het land had aangesteld
en hem belast had met het toezicht op de mannen, vrouwen en kinderen,
namelijk diegenen van de arme bevolking van het land, die niet naar
8 Babel waren weggevoerd, kwamen zij bij Gedalja in Mizpa, namelijk
Ismaël, de zoon van Nethanja, Jochanan, e de zoon' (C) van Kareach,
Seraja, de zoon van Tanchumeth, de zonen van Efai (d), den Netofathiet,
en Jezanja, de zoon van den Maachathiet, zij zelve met hunne soldaten.
9 Toen zwoer Gedalja, de zoon van Achikam, de zoon van .Safan, hun en
hunnen soldaten: Weest niet bevreesd, om aan de Chaldeeën onderdani g .
te zijn; blijft in het land wonen en weest den koning van Babel onder-
10 danig, dan zal het u goed gaan. Ik zelf blijf hier in Mizpa als vertegen-

Jeremia 40 : 11. TEKST. 35
woordiger bij de Chaldeeën, die tot ons zullen komen; oogst gij nu maar
wijn, vruchten en olie, doet die in uwe vaten en blijft in uwe steden
wonen, waar ge u vestigt.
1 Toen ook al de Judeeërs, die in Moab, onder de Ammonieten, in
Edom of in een ander land vertoefden, hoorden, dat de koning van
Babel Juda eene rest had overgelaten en over hen Gedalja, den zoon
12 van Achikam, den zoon van Safan, had aangesteld, keerden al de Judeeërs
uit al de plaatsen, waarheen zij verstrooid waren geworden, terug en
kwamen in het land van Juda bij Gedalja te Mizpa. En zij hadden een
rijken wijn- en vruchtenoogst.
13 De moord op Gedalja, vs. 13-41 vs. 18. — Toen kwamen Jochanan,
de zoon van Kareach, met al de legeroversten, die in het veld waren
14 geweest, tot Gedalja te Mizpa en zeiden tot hem: Weet gij wel, dat
Baslis, de koning van de Ammonieten, Ismaël, den zoon van Nethanja,
heeft gezonden om u om het leven te brengen? Maar Gedalja, de zoon
15 van Achikam, geloofde hen niet. Daarop zeide Jochanan, de zoon van
Kareach, in het geheim tot Gedalja te Mizpa: Laat mij toch gaan en
Ismaël, den zoon van Nethanja, dooden, zonder dat iemand het merkt;
waarom zou hij u om het leven brengen, zoodat geheel Juda, dat zich
rondom u verzameld heeft, verstrooid wordt en de rest van Juda te
16 gronde gaat? Maar Gedalja, de zoon van Achikam, zeide tot Jochanan,
den zoon van Kareach: Dat moogt ge niet doen; want wat gij van
Ismaël zegt, is niet waar.
41 1 Maar in de zevende maand kwam Ismaël, de zoon van Nethanja, den
zoon van Eli lama, uit het geslacht van den koning, (a) met tien mannen
bij zich, bij Gedalja, den zoon van Achikam, te Mizpa. Toen zij daar
2 te Mizpa tezamen brood aten, stond Ismaël, de zoon van Nethanja,
met de tien mannen, die bij hem waren, op en zij versloegen Gedalja,
den zoon van Achikam, den zoon van Safan, met het zwaard. Zoo
doodde hij hem, dien de koning van Babel over het land had aangesteld.
3 Ook vermoordde Ismaël al de Joden, die bij hem, bij Gedalja, te Mizpa
waren, en de Chaldeeën, die zich daar bevonden, de soldaten.
4 Daags nadat hij Gedalja gedood had, toen nog niemand ervan wist,
kwamen mannen uit Sichem, Silo en Samaria, tachtig man, met
afgeschoren baard en gescheurde kleederen en die zichzelven verwondingen
hadden toegebracht, met spijsoffers en wierook bij zich, om die naar
het Huis des HEEREN te brengen.
6 Ismaël, de zoon van Nethanja, ging hun uit Mizpa al weenend tegemoet
en zeide, toen hij bij hen was, tot hen: Komt bij Gedalja, den zoon van
7 Achikam! Maar toen zij midden in de stad waren gekomen, maakte
Ismaël, de zoon van Nethanja, hen af ,en wierp hen' (b) in den put, hij
8 en de mannen, die bij hem waren. Maar er waren tien mannen bij, die
tot Ismaël zeiden: Dood ons niet, want wij hebben geheime voorraden

36 Jeremia 41 : 9. TEKST.
in het veld, tarwe, gerst, olie en honing! Toen liet hij hen ongemoeid
9 en doodde ze niet met hunne makkers. De put, waarin Ismaël al de
lijken van de mannen, die hij vermoord had, wierp, t een groote put' (C),
is die, welken koning Asa gegraven had om Baësa, den koning van
Israël; dien wierp Ismaël, de zoon van Nethanja, vol met lijken.
10 Daarna voerde Ismaël de geheele rest van de bevolking, die in Mizpa
was, gevankelijk weg, de prinsessen en al het volk, dat te Mizpa over-
gebleven was, waarover de overste der lijfwacht Nebuzaradan Gedalja,
den zoon van Achikam, had aangesteld; dezen voerde Ismaël, de zoon
van Nethanja, gevankelijk weg en hij trok heen, om naar de Ammonieten
uit te wijken.
11 Toen Jochanan, de zoon van Karech, en al de legeroversten, die
bij hem waren, hoorden, wat een onheil Ismaël, de zoon van Nethanja,
12 had aangericht, namen zij al de soldaten mede, trokken ten strijde
tegen Ismaël, den zoon van Nethanja, en troffen hem aan bij den grooten
13 vijver te Gibeón. Zoodra al het volk, dat bij Ismaël was, Jochanan,
den zoon van Karedch, en al de legeroversten, die bij hem waren, zag,
14 waren zij verheugd; en al het volk, dat Ismaël van Mizpa gevankelijk
had weggevoerd, keerde om en voegde zich weer bij Jochanan, den
15 zoon van Kareach. Maar Ismaël, de zoon van Nethanja, ontkwam met
acht man aan Jochanan en week uit naar de Ammonieten.
16 Daarop nam Jochanan, de zoon van Karech, met al de legeroversten,
die bij hem waren, de geheele rest van het volk, die Ismaël, de
zoon van Nethanja, uit Mizpa gevankelijk had weggevoerd, nadat hij
Gedalja, den zoon vAn Achikam, had vermoord, mannen, soldaten,
vrouwen, kinderen en kamerlingen, die hij van Gibeon had teruggebracht,
17 en zij trokken heen en kampeerden in Geruth-kimham, dat bij Bethlehem
18 ligt, om verder te trekken naar Egypte, om de Chaldeeën, want die
vreesden zij, omdat Ismaël, de zoon van Nethanja, Gedalja, den zoon
van Achikam, had vermoord, dien de koning van Babel over het land
had aangesteld.
42 1 Het volk raadpleegt Jeremia, 42 vs. 1-6. — Toen kwamen al de legeroversten,
Jochanan, de zoon van Karech, ^Azarja' (a), de zoon van
2 Hosaja, en het geheele volk, klein en groot, en zeiden tot den profeet
Jeremia: Geef toch gehoor aan ons verzoek en bid voor ons tot den
HEER, uw God, voor heel deze rest; want wij zijn maar met weinigen
van velen overgebleven, zooals gij ons vóór u ziet; laat de HEER,
uw God, ons den weg bekend maken, dien wij moeten gaan, en het
besluit, dat wij moeten nemen.
4 De profeet Jeremia zeide tot hen: Goed; ik zal naar uw wensch tot
den HEER, uw God, bidden; en dan zal ik alles, wat de HEER u antwoordt,
u mededeelen, ik zal niets verzwijgen.
5 Daarop zeiden zij tot Jeremia: De HEER zij een waarachtig getuige

Jeremia 42 : 6. TEKST. 37
tegen ons, als wij niet geheel zullen doen naar het woord, dat de HEER,
6 uw God, u voor ons zenden zal! Of het ons goed is of niet, naar de
stem van den HEER, onzen God, tot wien wij u zenden, zullen wij
hooren, opdat het ons goed ga, wanneer wij naar de stem van den HEER,
onzen God, hooren!
7 Jeremia brengt het woord des HEEREN over, vs. 7-22. -- Na tien
8 dagen kwam het woord des HEEREN tot Jeremia. Toen ontbood hij
Jochanan, den zoon van Kareach, en al de legeroversten, die bij dezen
9 waren, met het geheele volk, klein en groot, en zeide tot hen: Zoo zegt
de HEER, Israëls God, tot wien gij mij gezonden hebt om uw smeekgebed
vóór Hem te brengen:
10 Indien gij s rustig' (e) in dit land blijft wonen, dan zal Ik u opbouwen
en niet afbreken, u planten en niet uitrukken, want Ik heb berouw
11 over het kwaad, dat Ik u gedaan heb. Vreest den koning van Babel niet,
zooals gij nu doet; vreest hem niet, spreekt de HEER, want Ik ben
12 met u om u te helpen en u uit zijne hand te redden. Ik zal maken, dat gij
bij hem erbarming vindt, zoodat hij zich over u erbarmt en u op uw
13 eigen grond laat blijven' (d). Maar als gij zegt : „wij willen niet in dit
land blijven" en dus niet naar de stem van den HEER, uw God, hoort
14 en zegt : „neen, maar wij willen naar Egypte gaan, dat wij geen oorlog
meer zien, geen bazuingeschal meer hooren en geen broodsgebrek meer
15 hebben, en dáár willen wij blijven", hoort dan het woord van den HEER,
o rest van Juda: Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God:
Als gij werkelijk uw aangezicht richt om naar Egypte te gaan en u dáár
16 gaat vestigen, dan zal het zwaard, dat gij vreest, dáár in Egypte u
achterhalen, en de honger, waarvoor gij u bezorgd maakt, dáár in Egypte u
17 nazitten, en dáár zult gij sterven. Alle mannen, die hun aangezicht richten
om naar Egypte te gaan, opdat zij zich daar vestigen, zullen' (e) door het
zwaard, den honger en de pest sterven, en geen enkele van hen zal ontkomen
18 en ontsnappen aan het onheil, dat Ik over hen breng. Want zóó zegt
de HEER der heirscharen, Israëls God: Zooals mijn toorn en gramschap
zich over de burgers van Jeruzalem heeft uitgestort, zóó zal mijn
gramschap over u zich uitstorten, wanneer gij naar Egypte gaat, en
gij zult tot een vloek, een afschuw, eene verwensching en een smaad
zijn en deze plaats zult gij niet weer terugzien!
19 De HEER heeft tot u, o rest van Juda, gesproken: „gaat niet naar
20 Egypte!" Weet wèl, dat ik u vandaag heb gewaarschuwd; want gij
hebt uzelve bedrogen, toen gij mij tot den HEER, uw God, zondt met
de opdracht : „bid voor ons tot den HEER, onzen God, en verkondig
ons nauwkeurig, wat de HEER, onze God, zegt, dan zullen wij dat doen".
21 Want nu ik het u vandaag verkondigd heb, hoort gij niet naar de stem
van den HEER, uw God, en naar alles, waarmede Hij mij tot u ge-
22 zonden heeft. Nu, weet dan wèl, dat gij door het zwaard, den honger

38 jeremia 43 : 1. TEKST.
en de pest zult sterven op de plaats, waarheen gij wilt gaan om u er
te vestigen.
43 1 De oversten voeren hetvolk, metjeremia,naarEgypte, 43vs.1-7. - Toen
Jeremia tot het geheele volk al de woorden van den HEER, hun God,
waarmede de HEER, hun God, hem tot hen gezonden had, al deze
2 woorden, gesproken had, zeiden Azarja, de zoon van Hosaja, jochanan,
de zoon van Kareach, en al die overmoedige mannen tot jeremia:
Gij liegt! De HEER, onze God, heeft u niet gezonden met de boodschap:
3 "gij moogt niet naar Egypte gaan om u daar te vestigen." Maar Baruch,
de zoon van Neria, heeft u tegen ons opgehitst met de bedoeling, ons
in de hand der Chaldeeën over te geven, opdat wij gedood worden of
in ballingschap naar Babel gevoerd!
4 Zoo hoorden jochanan, de zoon van Kareach, al de legeroversten
en het geheele volk niet naar de stem des HEEREN om in het land van
5 juda te blijven; maar jochanan, de zoon van Kareach, en al de legeroversten
namen de geheele rest van juda, (hen,) die van alle volken, waarheen
zij verstrooid waren geweest, teruggekeerd waren om in het land
6 van juda te wonen, de mannen, vrouwen en kinderen, de prinsessen,
ja, al de menschen, die de overste der lijfwacht Nebuzaradan aan Gedalja,
den zoon van Achikam, den zoon van Satan, had toevertrouwd, ook
den profeet jeremia en Baruch, den zoon van Neria, en zij trokken
naar Egypte, want zij hoorden niet naar de stem des HEEREN; en
zij trokken tot Tachpanches.
jeremia moet de verovering van Egypte door Nebukadrezar voorspellen,
8 vs.8-13. - In Tachpanches kwam het woord des HEEREN tot jeremia:
9 Neem groote steenen in uwe hand en begraaf die in den grond(8) vóór
den ingang van het paleis van Faraö in Tachpanches, in tegenwoordiglO
heid van [udeesche mannen, en zeg tot hen: Zoo zegt de HEER der
heirscharen, Israëls God: Zie, Ik laat mijn knecht Nebukadrezar, den
koning van Babel, komen, opdat .hij'{") zijn troon zette op deze steenen,
11 die Ik begraven heb, en hij zijn baldakijn daarboven uitspanne. ja,
hij zal komen en Egypte slaan; wie voor den dood is, voor den dood;
wie voor de gevangenschap is, voor de gevangenschap; wie voor het
12 zwaard is, voor het zwaard. En .hij' (c) zal vuur aan de tempels van de
goden van Egypte leggen, ze verbranden en ,verdelgen' (d) en Egypte
zoo gemakkelijk nemen als een herder zich zijn mantel omwerpt, en
13 dan zal hij ongehinderd eruit gaan; hij zal de obelisken van den zonnetempel
in Egypte verbrijzelen en de tempels van de goden van Egypte
in vlammen doen opgaan.
44 1 jeremia bestraft den dienst van de Koningin des hemels, 44 vs. 1-14. -
Het woord, dat tot jeremia kwam voor al de judeeërs, die in Egypte
woonden, namelijk in Migdol, Tachpanches, Nof en het land Pathros:
2 Zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God: Gij hebt zelf al

Jeremia 44 : 3. TEKST. 39
het onheil gezien, dat Ik over jeruzalem en al de steden. van juda gebracht
heb - zij zijn heden immers een puinhoop en niemand woont
3 erin - om hun kwaad, dat zij deden om Mij te tergen, door te gaan
offeren in dienst van andere goden, die zij niet kenden, zij noch gij noch
4 uwe vaderen. Ik zond wel voortdurend al mijne knechten, de profeten,
tot u met de boodschap: "doet dezen gruwel, dien Ik haat, toch niet!"
5 Maar zij hoorden niet, noch neigden het oor, om zich van hun kwaad
6 te bekeeren door niet aan andere goden te offeren. Zoo heeft mijn gramschap
en toorn zich uitgestort en gebrand in de steden van juda en
op de straten van jeruzalem, zoodat zij een verlaten puinhoop zijn
geworden, gelijk zij heden zijn.
7 Nu, zóó zegt de HEER, de God der heirscharen, Israëls God:
Waarom wilt gij uzelven zoo groot kwaad doen, dat gij u mannen en
vrouwen, kinderen en zuigelingen uit juda gaat uitroeien, zoodat er
8 niets van u overblijft, doordat gij Mij tergt met wat uwe handen gemaakt
hebben, met in Egypte, waar gij u zijt komen vestigen, aan andere
goden te offeren, om uzelve uit te roeien en tot een vloek en een smaad
9 onder alle volken der aarde te worden? Hebt gij vergeten de zonden van
uwe vaderen, van de koningen van juda en van zijne ,vorsten' (a) en
de zonden van uzelve en uwe vrouwen, die in het land van juda en op
10 de straten van jeruzalem bedreven zijn? Zij hebben tot op den
huidigen dag zich niet verootmoedigd en niet gevreesd en niet geleefd
naar mijne wet en mijne inzettingen, die Ik aan u en uwe vaderen voorgelegd
heb.
11 Daarom zóó zegt de HEER der heirscharen, Israëls God: Zie, Ik
keer Mij tegen u ten verderve, en wel om geheel juda uit te roeien; Ik
neem weg de rest van juda, die het erop gezet heeft naar Egypte te
trekken om zich daar te vestigen; zij zullen allen in Egypte omkomen,
zij zullen vallen door het zwaard, omkomen van honger; klein en groot
zal door het zwaard en den honger sterven en zij zullen tot een voor-
13 werp van vloek en afschuw, verwensching en smaad worden. ja, Ik
zal hen, die in Egypte wonen, straften, zooals Ik jeruzalem gestraft
14 heb, door het zwaard, den honger en de pest, zoodat niemand van de
rest van juda, die zich in Egypte zijn gaan vestigen, ontkomt of ontsnapt
om terug te keeren naar het land van juda, waarheen zij verlangen
terug te keeren om er te wonen, want zij zullen niet terugkeeren,
behalve enkele vluchtelingen.
15 Het antwoord van de joden, vs. 15-19. - Toen antwoordden al de
mannen, die wisten, dat hunne vrouwen aan andere goden offerden,
en al de vrouwen, die erbij stonden, eene groote menigte, al het volk,
16 dat in Egypte, in Pathros woonde, aan jeremia: Wat het woord
betreft, dat gij tot ons in den naam des HEER EN gesproken hebt,
17 zullen wij niet naar u hooren! Maar wij zullen integendeel volkomen

40 Jeremia 44 : 18. TEKST.
de belofte houden, die wij afgelegd hebben, om aan de Koningin des
hemels te offeren en haar plengoffers te brengen, zooals wij zelve dat
gedaan hebben en onze vaderen, onze koningen en onze vorsten, in
de steden van Juda en op de straten van Jeruzalem; toen hadden wij
18 brood genoeg en hadden wij het goed en kenden wij geen onheil. Maar
sedert wij zijn opgehouden aan de Koningin des hemels te offeren en
haar plengoffers te brengen, hebben wij aan alles gebrek gehad en zijn
19 wij door het zwaard en den honger omgekomen. En als wij aan de Koningin
des hemels offeren en haar plengoffers brengen, gebeurt het
dan zonder medeweten van onze mannen, dat wij offerkoeken naar
haar beeld maken en haar plengoffers brengen?
20 Jeremia dreigt met het goddelijk oordeel, vs. 20-30. — Toen zeide
Jeremia tot het geheele volk, tot de mannen en vrouwen en al degenen,
die hem dat antwoord gegeven hadden:
21 Was het niet juist het offeren, dat gij deedt in de steden van Juda
en op de straten van Jeruzalem, gij zelve en uwe vaderen, uwe ko-
ningen, uwe vorsten en het volk van het land, waaraan de HEER dacht
22 en wat Hij ter harte nam, zoodat de HEER het niet langer kon verdragen
om de boosheid van uwe daden, om de gruwelen, die gij bedreven
hebt? En zoo is uw land eene ruïne geworden, een voorwerp
van ontzetting en vervloeking, waar niemand meer woont, zooals nu
23 het geval is. Omdat gij die offers hebt gebracht en gezondigd tegen den
HEER en niet geleefd naar zijne geboden en getuigenissen, daarom
heeft dit onheil u getroffen, zooals nu het geval is!
24 Verder zeide Jeremia tot het geheele volk met al de vrouwen: Hoort
25 het woord des HEEREN, o alle Judeeërs in Egypte: ZOO zegt de
HEER der heirscharen, Israëls God: Gij en uwe vrouwen, gij hebt het
met uw mond beloofd en met uwe handen gedaan, wat ge daar zegt:
„wij zullen zeker onze geloften vervullen, die wij afgelegd hebben, om
aan de Koningin des hemels te offeren en haar plengoffers te brengen!"
26 Doet uwe geloften maar gestand en vervult uwe geloften maar! Hoort
daarom het woord des HEEREN, o alle Judeeërs, die in Egypte woont:
Zie, Ik zweer bij mijn grooten naam, zegt de HEER: In geheel Egypte
zal mijn naam niet meer door één Judeeër in den mond worden genomen
27 met de woorden: „zoowaar als de HEER leeft !" Ja, Ik waak over
hen ten verderve in plaats van ten zegen, zoodat alle Judeeërs, die
in Egypte zijn, door het zwaard en den honger zullen omkomen, totdat
28 zij vernietigd zijn. Wie nog aan het zwaard ontkomen, zullen uit Egypte
naar het land van Juda terugkeeren, weinigen in getal; dan zal de geheele
rest van Juda, die naar Egypte trok om zich dáár te vestigen, weten,
wiens woord uitkomt, het mijne of het hunne.
29 En dit zal u het teeken zijn, spreekt de HEER, dat Ik u op dèze
plaats straffen zal, opdat gij weet, dat mijne woorden zeker zullen

Jeremia 44 : 30. TEKST. 41
30 uitkomen tot uw verderf : ZOO zegt de HEER: Zie, Ik geef Farao-
Hofra, den koning van Egypte, in de hand van zijne vijanden, van
wie hem naar het leven staan, zooals Ik Zedekia, den koning van Juda , .
gegeven heb in de hand van Nebukadrezar, den koning van Babel,
zijn vijand, van wie hem naar het leven stond.
ANTWOORD DES HEEREN OP BARUCHS KLACHT, H. 45.
15 1 Het woord, dat de profeet Jeremia tot Baruch, den zoon van Neria,
sprak, toen hij deze woorden in een boek schreef, zooals Jeremia hem
dicteerde, in het vierde jaar van Jojakim, den zoon van Josia.
2, 3 ZOO zegt de HEER, Israëls God, van u, Baruch: Gij zegt: „ach , .
dat de HEER nog meer moeite bij mijne smart doet! ik ben moe van
4 't zuchten, ik kom niet tot rust!" Zeg dit tot hem: ZOO zegt de HEER:
Zie, wat Ik opgebouwd heb,
breek Ik zelf af;
wat Ik geplant heb,
trek Ik zelf uit (a) -
5 vraagt gij voor u dan groote dingen?
Vraag ze niet!
Want zie, Ik breng onheil over alle menschen,
spreekt de HEER,
maar u geef Ik uw leven als buit
overal, waar gij heen gaat!
OVER DE VOLKEN, H. 46-51.
16 1 Opschrift, 46 vs. 1. — Hetgeen als woord des HEEREN tot den profeet
Jeremia kwam over de volken.
Over Egypte, H. 46 : 2-28.
2 De slag bij Karchemis, vs. 2-12. -- Over Egypte; betreffende het
leger van Farad Necho, den koning van Egypte, dat aan den Eufraat
bij Karchemis stond en door Nebukadrezar, den koning van Babel,
in het vierde jaar van Jojakim, den zoon van Josia, den koning van
Juda, verslagen werd.
3 Maakt schild en rondas klaar,
rukt op tot den strijd!
4 Spant de paarden in,
ruiters, stijgt op,
in het gelid, de helmen op!

42 Jeremia 46 : 5. TEKST.
Scherpt de lansen,
trekt de pantsers aan!
5 Wat zie ik nu?
Zij zijn in paniek,
zij wijken terug;
hunne helden zijn verslagen,
zij slaan op de vlucht,
zij houden geen stand -
schrik rondom!
spreekt de HEER.
De vlugge kan niet ontvluchten,
de held niet ontkomen:
in 't noorden, aan den Eufraat,
zijn zij gestruikeld en neergevallen!
7 Wie is dàt, die komt opzetten als de Nijl,
wiens wateren bruisen als een rivier?
8 Egypte komt opzetten als de Nijl,
als een rivier bruisen de wateren!
't Dacht: "optrekken wil ik, de aarde bedekken,
steden met menschen en al verdelgen!"
9 Paarden, vooruit,
wagens, jaagt voort!
Uitrukken moeten de helden:
Ethiopiërs en Puteeërs,
die het schild voeren,
Ludiërs ,en Naftuchieten' (a),
die den boog spannen!
10 Ja, die dag is voor den Heer,
den HEER der heirscharen,
een dag der wrake
om Zich op zijne vijanden te wreken;
ja, 't zwaard verslindt, 't wordt zat,
dronken van hun bloed;
want een offerfeest houdt de Héer,
de HEER der heirscharen,
in het land van het noorden,
aan den Eufraat.
11 Trek naar Gilead om balsem te halen,

Jeremia 46 : 12. TEKST. 43
o maagd van Egypte —
tevergeefs zoekt ge veel medicijnen:
er is geen genezing voor u!
12 De volken hooren uwe schande,
van uw jammeren is de aarde vervuld —
want de helden zijn met elkaar gestruikeld,
allen samen gevallen!
13 Egypte geslagen, vs. 13-26. — Het woord, dat de HEER tot den
profeet Jeremia sprak over de expeditie van Nebukadrezar, den
koning van Babel, om Egypte te onderwerpen.
14 Boodschapt 't in Egypte, meldt 't te Migdol,
meldt 't te Nof en Tachpanches,
zegt: „in 't gelid, stel u op,
want 't zwaard verslindt om u heen!"
15 Wat? Is suw Sterke' (b) geslagen,
kon hij niet stand houden?
Ja, de HEER stiet hem neer!
16 ,In massa' (C) struikelen er' (cl),
ja, ze vallen over elkaar
en roepen:
„voort, terug naar ons volk
en ons vaderland
voor 't verdelgende zwaard!"
17 ,Noemt den naam van' (e) Farao,
den koning van Egypte:
„Gedruisch, dat zijn tijd heeft gehad!"
18 „Zoo waar als Ik leef," spreekt de Koning,
wiens naam is HEER der heirscharen:
„als de Thabor onder de bergen,
als de Karmel aan de zee komt hij aan!"
19 Maak u klaar voor de ballingschap,
maagd van Egypte, die daar woont,
want Nof wordt eene prooi der verwoesting,
vernietigd, ontvolkt!
20 Eene prachtige koe was Egypte —
daar' vallen horzels uit het noorden s op' (f) aan!
Ook hare huurtroepen bij haar,
aan mestkalveren gelijk,
21 ook die keeren om, vluchten allen,

44 Jeremia 46 : 22. TEKST.
houden niet stand;
want hun ongeluksdag overvalt hen,
de tijd van hunne straf!
22 ,Hoor' (g), ,eene sissende slang!' (h)
Want met man en macht rukken ze aan,
met bijlen komen ze erop af
aan houthakkers gelijk,
23 ze vellen zijn woud, spreekt de HEER,
want ,ze zijn niet te tellen' (1),
want talrijker dan sprinkhanen zijn ze,
ja, zonder getal -
24 te schande wordt de maagd van Egypte gemaakt:
gegeven in de hand van 't volk uit 't noorden!
25 De HEER der heirscharen, Israëls God, zegt: Zie, Ik straf Ammon
van No en Faraö en Egypte, diens goden en diens koningen, zoowel
26 Faraö als die op hem vertrouwen; en Ik geef hen in de hand van wie
hun naar het leven staan, in de hand van Nebukadrezar, den koning
van Babel, en van zijne knechten. Maar later zal het bewoond worden
als voorheen, spreekt de HEER.
Heilsbelofte voor Israël, vs. 27, 28. -
27 Maar vrees glj niet, mijn knecht jakob,
wees niet verschrikt, 0 Israël!
Want zie, Ik verlos u uit verre streken,
uw geslacht uit 't land hunner gevangenschap;
jakob zal terugkeeren en rust hebben,
veilig zijn, door niemand verschrikt.
28 Vrees gij niet, mijn knecht jakob,
spreekt de HEER,
want Ik ben met u!
Want Ik zal al de volken verdelgen,
waaronder Ik u verstrooid heb;
maar it zal Ik niet verdelgen,
it zal Ik naar recht tuchtigen ­
ongestraft laat Ik u immers niet!
Over de Filistijnen, H. 47.
47 1 Hetgeen als woord des HEEREN tot den profeet Jeremia kwam over
de Filistijnen, voordat Faraö Gaza innam.

Jeremia 47 : 2. TEKST. 45
2 Z66 zegt de HEER:
3
4
5
6
7
Zie, wateren rollen aan van het noorden,
worden tot eene woeste bergstroom —
ze overstroomen het land met wat erop is,
steden met burgers en al,
zoodat de menschen schreeuwen,
al de inwoners van 't land huilen.
Van 't dreunend hoefgetrappel zijner paarden,
't ratelen zijner wagens,
't rollen zijner wielen,
zien de vaders niet naar de kinderen om,
zóó zijn hunne handen verslapt —
om den dag, die komt ter verdelging
van alle Filistijnen,
om voor Tyrus en Sidon uit te roeien
tot den laatsten helper!
Want de HEER verdelgt de Filistijnen,
de rest van het land Kafthor —
Gaza is met den grond gelijk gemaakt,
Askalon vernield,
de rest van hunne vallei ... .
hoe lang zult ge u nog mismaken in rouw?
Wee, zwaard des HEEREN!
wanneer zult ge tot rust komen?
Trek u terug in uwe scheede,
word rustig en stil
Hoe zoudt ge tot rust komen?
De HEER heeft het immers gelast:
tegen Askalon en de zeekust,
dààr heeft Hij het ontboden!
Over Moab, H. 48.
1 Over Moab.
Zóó zegt de HEER der heirscharen, Israëls God:
Wee over Nebo, verwoest is het,
Kirjathaïm is bezweken, veroverd;
te schande geworden de vesting, gevallen,

46 jeremia 48 : 2. TEKST.
2 gedaan is 't met Moabs roem!
Tegen Hesbon is onheil beraamd:
"Komt, laat ons 't uitroeien als volk!"
Ook gij, Madmen, wordt verdelgd,
het zwaard vervolgt u!
3 Hoor! geschreeuw uit Horonaïm:
"verwoesting, geheele vernieling,
4 verpletterd is Moab" -
,tot Zoar klinkt hun gejammer' (a).
5 Ja, de pas van Luchith,
,die beklimt men al weenend' (b);
ja, op de helling van Horonaïrn
(C) klinkt gejammer over de vernieling.
6 Vlucht, redt uw leven,
wordt als eene steppeplant (d) in de wildernis!
7 Omdat ge op uwe vestingen (e) vertrouwdet,
zult ook gij veroverd worden;
Karnos zal in ballingschap gaan,
zijne priesters en vorsten tezaam.
8 De verwoester zal komen tegen elke stad,
niet ééne stad zal 't ontloopen;
het dal zal te gronde gaan, de vlakte verwoest worden,
zooals de HEER heeft gezegd.
9 Geeft Moab vleugelen,
dat het vliegens vluchte ....
zijne steden zullen eene wildernis worden,
zóó, dat niemand er woont!
10 Vervloekt, wie het werk des HEEREN slap volbrengt;
vervloekt, wie bloed aan zijn zwaard onthoudt!
11 Moab had 't rustig van jongs af,
lag stil op zijn droesem;
't werd nooit in een ander vat overgegoten:
't is nooit in ballingschap geweest;
zoo heeft 't zijn ouden smaak gehouden,
is zijn geur niet verdwenen.
12 Daarom, zie, daar komen dagen, spreekt de HEER,
dat Ik hem aftappers zend, die hem zullen aftappen,
zijne vaten uitgieten,
zijne ,kruiken' (f) verbrijzelen.
13 Dan komt Moab met Karnos bedrogen uit,

Jeremia 48 : 14. TEKST. 47
gelijk Israëls huis bedrogen uitkwam
met Bethel, waarop het vertrouwde.
14 Hoe kunt ge zeggen: „helden zijn wij,
weerbare mannen ten strijde?"
15 , De verwoester van' (g) Moab strekt ertegen op' (h),
de keur van zijne jonge mannen gaat ter slachtbank,
spreekt de Koning, wiens naam is HEER der heirscharen.
16 De val van Moab is vlakbij,
zijn ondergang nadert snel!
17 Beklaagt hem, o al zijne buren,
gij allen, die het van naam kent;
zegt: „hoe is de sterke staf verbroken,
de prachtige scepter!"
18 Kom af van uwe hoogte, yin den drek' (I) moet ge zitten' (i),
burgerij van Dibon!
Want de verwoester van Moab trekt tegen u op,
vernielt uwe vestingen.
19 Ga aan den weg staan en zie uit,
burgerij van Aroër!
Vraag aan vluchteling en ontsnapte,
zeg: „wat is er gebeurd?"
20 Beschaamd staat Moab, ontzet als het is,
't jammert en schreeuwt ... .
boodschap aan den Arnon,
dat Moab verwoest is!
21 Ja, een strafgericht is aangebroken over het gebied van de vlakte,
1, 23 over Holon, Jahza, Mefaath, Dibon, Nebo, Beth-Diblathaïm, Kirja-
24 thaïm, Beth-Gamul, Beth-Meon, Kerioth, Bozra, ja, over al de steden
van het land van Moab, in de verte en dichtbij.
25 De hoorn van Moab is afgeslagen,
zijn arm gebroken!
spreekt de HEER.
26 Maakt het dronken, omdat 't zich tegen den HEER verhief,
zoodat Moab in zijn uitbraaksel neerkletst
en ook zelf ten spot wordt!
27 Of werd Israël niet door u bespot?
Is het soms onder dieven betrapt,
dat gij, telkens als ge 't erover s hadt' (k),
't hoofd moest schudden?
28 Verlaat de steden, huist in spelonken,

48 [eremia 48 : 29. TEKST.
burgers van Moab!
Doet als de duif, die haar nest bouwt
aan den rand van de kloof (1)!
29 "Wij hoorden van Moabs trots,
zijn mateloozen hoogmoed,
zijn waan, zijn trots, zijn pralen,
zijn hooghartigheid!"
Je "Ik ken" - spreekt de HEER - "zijn overmoed,
want leugen is zijn gezwets,
leugen is zijn doen!"
at Daarom moet ik jammeren over Moab,
ja, over heel Moab klagen,
over de mannen van Kir-Heres zuchten. (m)
32 Meer dan over jaëzer geweend is, ween ik over u,
o wijnstok ,van' (n) Sibma;
uwe ranken reikten tot aan de zee,
kwamen tot (0) jaëzer;
uwe inzameling en uw oogst
heeft de verdelger overvallen!
33 Zoo zijn vreugd en blijdschap wèg
uit den wijngaard (P) van Moab;
den wijn heb Ik uit de kuipen gehouden,
men treedt de druiven niet juichend:
er wordt wel gejuicht, maar ànders (q)!
34 Het geschrei van Hesbon dringt dóór tot Eleäle,
tot jachaz kan men het hooren,
van Zoär tot Horonaïm, Eglath-Selisia,
ja, zelfs de wateren van Nimrim worden eene woestenij.
35 ja, Ik roei, spreekt de HEER, uit Moab uit
wie .de hoogte beklimt' (f) en aan zijn god offert!
36 Daarom klaagt mijn hart over Moab als eene klaagfluit,
mijn hart klaagt over de mannen van Kir-Heres
als eene klaagfluit ;
omdat hetgeen hun gespaard bleef, verloren ging.
37 Want ieder heeft zijn hoofd kaalgeschoren,
ieder heeft zijn baard afgesneden,
ieder heeft insnijdingen op de handen,
een rouwkleed om het middel;
38 op al de daken en de pleinen van Moab
is 't ééne weeklacht -
want Ik verbrijzel Moab
als een waardeloos stuk aardewerk,
spreekt de HEER.

Jeremia 48 : 39. TEKST. 49
39 Hoe ontzet is het,
hoe heeft Moab zich beschaamd omgekeerd!
Ja, Moab is tot een spot geworden,
tot eene afschuw voor al zijne buren.
40 Want zóó zegt de HEER:
Zie, als een arend zweeft hij aan,
breidt zijne vleugels over Moab uit ...
41 ingenomen zijn de steden,
veroverd de vestingen;
op dien dag is het hart van Moabs helden
als 't hart eener vrouw in barensnood!
42 Ja, Moab wordt als volk verdelgd,
omdat het zich tegen den HEER heeft verheven.
43 Schrik, kuil en strik
over u, burger van Moab!
spreekt de HEER.
44 Wie den schrik ontkomt,
valt in den kuil;
wie den kuil uitkomt,
wordt gevangen in den strik;
wanneer Ik e dit' (S) over Moab breng
in het jaar van hunne straf!
spreekt de HEER.
45 In de schaduw van Hesbon houden vluchtelingen
uitgeput stil,
want vuur sloeg' (t) van Hesbon uit,
vlammengloed uit e 't huis van' (u) Sihon,
die de slapen van Moab zal verteren,
den schedel der pochers.
46 Wee u, Moab!
Verloren is het volk van Kamos!
Want uwe zonen zijn gevangen weggesleept,
uwe dochters in gevangenschap.
47 Maar Ik zal Moabs lot wenden
in het laatst der dagen,
spreekt de HEER.
Tot hiertoe het oordeel over Moab.
VAN RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, Jeremia, II. 4

50 [eremia 49 : 1. TEKST.
49 lOver de Ammonieten.
Zóó zegt de HEER:
Over Ammon, H. 49 : 1-6.
Heeft Israël geen kinderen,
heeft het geen erfgenaam?
Waarom heeft ,Milkom' (a) dan Gad gekregen
en diens volk zich in zijne steden gevestigd?
2 Daarom, zie, de dagen komen,
spreekt de HEER,
dat Ik tegen 't Ammonietische Rabba
krijgsgeschreeuw doe klinken;
het zal een woeste puinhoop worden,
zijne dochtersteden zullen in vlammen opgaan:
dan zal Israël krijgen, die dàt gekregen hadden!
zegt de HEER.
3 Hesbon, huil! want ,de stad' (b) is verwoest;
jammert, 0 dochters van Rabba!
gaat in den rouwen klaagt,
,snijdt u bloedende wonden' (0)f
Want ,Milkom' (d) zal in ballingschap gaan,
zijne' priesters en vorsten tezaam.
4 Wat pocht ge op ,uwe' (e) dalen,
(f) 0 afkeerige dochter,
die op hare schatten vertrouwt, denkend:
"wie zou aan mij durven komen?"
5 Zie, Ik breng schrik over u,
spreekt de Heer, de HEER der heirscharen,
van allen kant om u heen -
dan wordt ge allen verstrooid, ieder voor zich,
niemand verzamelt wie vluchten!
6 Maar daarna zal Ik wenden
het lot der Ammonieten,
spreekt de HEER.
Over Edom, H. 49 : 7-22.
7 Over Edom.
Zóö zegt de HEER der heirscharen:

jeremia 49 : 8. TEKST. 51
Is er geen wijsheid meer in Theman?
weten de verstandigen' (g) geen raad,
is hunne wijsheid zoek?
8 Vlucht, neemt de wijk, kruipt diep weg,
burgers van Dedan!
Want Ezau's verderf breng Ik over hem
ten tijde, dat Ik hem straf.
9 Als wijnlezers op u afkomen,
ze laten niets zitten;
of dieven in den nacht,
ze plunderen naar hartelust!
10 Want Ik leg Ezau open en bloot,
Ik open zijne schuilhoeken;
wil hij zich verbergen, hij kan 't niet;
verdelgd wordt zijn geslacht stiet zijne nakomelingschap' (h),
11 van zijne buren ,helpt' ( 1) niet één (zeggend) :
„uwe weezen wil ik onderhouden,
laat uwe weduwen op mij vertrouwen!"
12 Want zóó zegt de HEER: Zij, die den beker eigenlijk nièt hadden
moeten drinken, moeten hem immers wèl drinken, en zoudt gij dan
13 vrij uitgaan? Gij zult niet vrij uitgaan, maar drinken zult ge! Want
Ik heb bij Mijzelven gezworen, spreekt de HEER, dat Bozra een voorwerp
van ontzetting, beschimping (3) en vloek worden zal en al hare
steden voor altijd puinhoopen zullen worden.
14 Eene boodschap heb ik van den HEER gehoord,
een bode is onder de volken gezonden:
„verzamelt u, trekt er tegen op,
maakt u op tot den strijd!"
15 Want, ja, Ik maak u klein onder de volken,
veracht onder 't menschdom!
16 De angst voor u heeft u misleid,
de trots van uw hart!
Gij, die in rotskloven woont,
aan den top van den heuvel u vastklemt,
al bouwdet ge uw nest zoo hoog als de arend,
Ik zou u naar beneden .werpen !
spreekt de HEER.
17 En Edom zal tot een schrik worden; ieder, die erlangs komt,
18 zal schrikken en spotten met al zijne rampen. Zooals Sodom,
Gomorra en de naburige steden onderstboven gekeerd werden, zegt
de HEER, zal dáár niemand (meer) wonen en geen mensch daar
(meer) verblijven.

52 jeremia 49 : 19. TEKST.
19 Zie, zooals een leeuw uit 't jordaandal optrekt
naar de altijd groene weide!
Want plotseling drijf Ik ,hen' (k) daaruit weg,
en wie is verkoren, dien Ik daarover aanstel?
Want wie is Mij gelijk? Wie roept Mij tot verantwoording?
Wie is een herder, die vóór Mij kon bestaan?
20 Zoo hoort dan het plan van den HEER,
dat Hij tegen Edom beraamd heeft,
zijne besluiten, die. Hij genomen heeft
tegen de burgers van Theman:
Voorwaar de herdersjongens zullen ze wegsleuren,
Voorwaar, hunne weide zal van hen ,schrikken' (I)!
21 Op 't gerucht van hun val beeft de aarde -
geschrei klinkt tot de Schelfzee (m)!
22 Zie, als een arend stijgt hij op, zweeft aan,
breidt zijne vleugels over Bozra uit ....
op dien dag is het hart van Edoms helden
als het hart eener vrouw in barensnood!
o ver 0 a m a s kus, H. 49 : 23--27.
23 Over Damaskus.
Beschaamd staan Hamath en Arpad,
want zij hebben slecht nieuws gehoord;
ze zijn in onrust .als' (n) de zee, ,in zorg' (0),
ze .kunnen' (P) niet tot rust komen.
24 Damaskus versaagt,
keert om voor de vlucht,
siddering bevangt 't ;
angst en weeën
grijpen 't aan alseene barende vrouw.
2S Hoe is (q) zij verlaten,
de roemrijke stad,
,de vroolijke plaats' (r)!
26 (8) Hare jonge mannen zullen vallen op hare pleinen,
alle strijders op dien dag omkomen!
spreekt de HEER der heirscharen;
27 ja, Ik zal vuur leggen aan den muur. van Damaskus,
dat Benhadads paleizen verteren zal!
Over Arabische stammen, H. 49 : 28-33.
28 Over Kedar en de rijken van Hazor, die Nebukadrezar, de koning
van Babel, verslagen heeft.

Jeremis 49 : 29. TEKST. 53
Z66 zegt de HEER;
„Breekt op, rukt op tegen Kedar,
verdelgt de Oosterlingen!"
29 Hunne tenten en kudden zullen zij meevoeren,
hun tentdoek en al hunne have,
hunne kameelen zullen zij meenemen,
hun toeroepen: „schrik van rondom!"
30 Vlucht, vliedt snel, kruipt diep weg,
burgers van Hazor!
spreekt de HEER,
want Nebukadrezar, Babels koning, heeft tegen u een
plan beraamd,
tegen ,u' (t) een aanslag gesmeed.
31 „Breekt op, rukt op tegen 't zorgeloos volk,
dat zoo veilig woont",
spreekt de HEER,
„dat deuren noch grendels heeft,
in afzondering woont!"
32 Zoo zullen hunne kameelen ten roof worden,
hunne vele kudden ten buit;
naar alle windstreken verstrooi Ik wie zich de slapen
kaal scheren,
van alle kanten (u) laat Ik hun ondergang komen,
spreekt de HEER.
33 Hazor zal eene woonplaats van jakhalzen worden,
voor altijd eene wildernis;
niemand zal daar (meer) wonen,
geen menschenkind daar (meer) verblijven.
Over Elam, H. 49 : 34-39.
34 Hetgeen als woord des HEEREN tot den profeet Jeremia kwam
over Elam, in het begin van de regeering van Zedekia, den koning
van Juda.
35 Zóó zegt de HEER der heirscharen:
Zie, Ik breek den boog van Elam,
de kern hunner kracht;
36 Ik breng over Elam vier winden
van de vier hoeken des hemels;
Ik verstrooi ze naar al die windstreken
geen volk' (v) zal er zijn,
waar Elams verstrooiden
niet zullen komen' (w).

54 Jeremia 49 : 37. TEKST.
37 Ik laat Elam schrikken voor zijne vijanden,
voor wie hun naar 't leven staan;
Ik breng onheil over hen,
den gloèd van mijn toorn,
spreekt de HEER;
Ik zend het zwaard hun achterna,
totdat Ik ze verdelgd heb;
38 Ik richt mijn troon in Elam op,
Ik roei koning en vorsten daar uit,
spreekt de HEER.
39 Maar in het laatst der dagen
zal ik Elams lot wenden,
spreekt de HEER.
Over Babel, H. 50 en 51.
50 1 Opschrift, 50 vs. 1. — Het woord, dat de HEER over Babel, over
het land der Chaldeeën, gesproken heeft door den profeet Jeremia.
Babels val, vs. 2 en 3. -
2 Boodschapt 't onder de volken, meldt 't (a),
houdt 't niet stil, zegt:
„Babel is genomen,
Bel te schande gemaakt,
Merodak verpletterd,
zijne beelden zijn te schande gemaakt,
zijne afgoden verpletterd!"
3 Want daartegen trekt bp een volk uit 't noorden,
dat zal van zijn land eene wildernis maken,
zoodat er niemand meer woont;
menschen en beesten —
verdwenen, wèg!
Israëls verlossing uit 't lijden, vs. 4-7. ---
4 In die dagen, in dien tijd,
spreekt de HEER,
zullen de kinderen Israëls komen,
zij met de kinderen van Juda tezaam;
al weenend zullen zij voortgaan,
en den HEER, hun God, zoeken.
5 Naar Zion zullen zij den weg vragen,
dáárheen zijn zij gericht ;
zij komen en sluiten zich aan bij den HEER
in een eeuwig, onvergetelijk verbond.

Jeremia 50 : 8. TEKST. 55
Eene verloren kudde was mijn volk,
hunne herders misleidden ze, ,brachten ze' (b) op bergen,
op bergen en heuvels dwaalden zij,
vergaten hun leger.
Allen, die ze vonden, verslonden ze,
hunne vijanden zeiden: "wij bezondigen ons niet!" ­
omdat zij gezondigd hadden tegen den HEER, de woonstee
der gerechtigheid,
de hoop hunner vaderen, den HEER.
Babel geoordeeld, vs. 8-16. -
8 Vlucht uit Babel weg,
,trekt' (C) uit 't land der Chaldeeën,
als belhamels vóór de kudde uit!
9 Want zie, Ik verwek
en voer op tegen Babel
eene menigte groote volken
uit 't noorderland;
die stellen zich ertegen op,
vandààr wordt 't genomen;
hunne pijlen zijn als' van een gelukkig held,
die niet vruchteloos weerkeert.
10 Zoo wordt 't Chaldeeën-land ten buit,
allen, die 't buit maken, krijgen genoeg,
spreekt de HEER.
11 Al ,verheugt' (d) ge u, al jubelt' (d) ge,
o roovers van mijne erve,
al ,springt' (d) ge als ,kalveren in de weide' (e)
en ,hinnikt' (d) ge als hengsten,
12 uwe moeder wordt volkomen te schande,
zij, die u baarde, beschaamd -
dáár ligt dan 't minste van de volken: eene steppe,
een woestijn, eene wildernis!
13 Door 's HEEREN toorn zal 't onbewoond liggen,
heel en al één woestijn zijn;
ieder, die Babel voorbij komt, zal schrikken,
ja, spotten met al zijne plagen.
14 Stelt u rondom tegen Babel op,
al gij boogschutters!
Beschiet het, spaart de pijlen niet,
want tegen den HEER heeft 't gezondigd!
15 Heft rondom ertegen 't krijgsgeschreeuw aan!
Het geeft zich over,

56 Jeremia 50 : 16. TEKST.
gevallen zijn zijne bolwerken,
ingestort zijne muren!
Want dit is 's HEEREN wraak;
wreekt u erop,
doet ermee,
gelijk het zelf gedaan heeft!
16 Roeit uit Babel uit, wie zaait
en wie in oogsttijd den sikkel zwaait!
Voor 't verdelgende zwaard keere elk naar zijn volk weer,
vluchte elk naar 't eigen land!
Israël gered, vs. 17-20. -
17 Israël is een opgejaagd schaap,
door leeuwen nagezet:
eerst verslond de koning van Assyrië het,
nu 't laatst knaagde (f) de koning van Babel 't de
beenderen af.
18 Daarom, zóó zegt de HEER der heirscharen, Israëls God:
Zie, Ik straf den koning van Babel met zijn land,
zooals Ik den koning van Assyrië gestraft heb!
19 Dan breng Ik Israël naar zijne weide terug,
dat 't op den Karmet en in Bazan graze,
op 't gebergte van Efraïm en in Gilead zich verzadige.
20 In die dagen, in dien tijd,
spreekt de HEER,
zal men naar Israëls schuld zoeken,
maar zij is niet meer,
naar Juda's zonden,
maar zij zijn niet te vinden;
want Ik zal vergeven
hun, die Ik overlaat.
Overmoed gestraft, vs. 21-32. -
21 Trek op tegen 't land "Dubbele-trots",
tegen de burgers van "Straf-land"!
Verdelg en ,sla ze met den ban' (g),
spreekt de HEER,
doe volkomen, wat Ik u gebied!
22 Hoor! oorlog in het land,
vreeselijke verwoesting!
23 Hoe is de hamer der geheele wereld
verbroken en vermorzeld!
Hoe is Babel onder de volken
tot eene afschuw geworden!
24 Ik spande u een strik - gij waart gevangen, Babel,

Jeremia 50 : 25. TEKST. 57
voordat ge 't wist!
Betrapt zijt ge en gegrepen 66k,
omdat ge den HEER hebt getart!
25 De HEER heeft zijn tuighuis geopend
de wapenen zijner gramschap eruit gehaald —
want dit is een werk voor den Heer, den HEER der
heirscharen,
in het land der Chaldeeën!
26 Trekt ertegen op tot den laatsten man,
maakt zijne schuren open,
stapelt 't op als korenhoopen, slaat 't met den ban,
laat er niets overblijven!
27 Slaat al zijne varren neer,
naar de slachtbank ermee!
Wee hun, want hun dag is gekomen,
de tijd van hun straf!
28 Hoor! vluchtelingen, ontsnapten
uit het land van Babel,
die komen in Zion melden de wraak van den HEER,
onzen God,
de wraak voor zijn tempel!
29 Roept schutters' (h) tegen Babel op,
allen, die den boog spannen;
legert u rondom ertegen,
laat niemand ontsnappen!
Vergeldt het naar wat 't zelf gedaan heeft,
doet ermee zooals 't zelf eens deed;
want tegen den HEER is 't overmoedig geweest,
tegen den Heilige Israëls!
30 Daarom zullen zijne jonge mannen vallen op zijne pleinen,
alle strijders op dien dag omkomen,
spreekt de HEER.
31 Ja, Ik zal u, o „Overmoed",
spreekt de Heer, de HEER der heirscharen,
want uw dag is gekomen,
de tijd, dat Ik u straf !
32 „Overmoed" struikelt en valt
niemand helpt 't op;
ja, Ik steek in zijne steden een vuur aan,
dat alles rondom verteert.
't Zwaard over Babel! vs. 33-40. -
33 Zoo zegt de HEER der heirscharen:,

58 Jeremia 50 : 34. TEKST.
Verdrukt worden de Israëlieten
en de Judeeërs tezaam;
allen, die ze wegvoerden, houden ze vast
en weigeren ze los te laten.
34 Hun verlosser is sterk,
HEER der heirscharen zijn naam;
Hij zal hun strijd uitvechten
om aan de aarde rust te brengen,
maar aan de burgers van Babel onrust.
35 't Zwaard over de Chaldeeën!
spreekt de HEER,
over de burgers van Babel,
over zijne vorsten en wijzen!
36 't Zwaard over de orakelpriesters' ( 1),
dat zij dwaas worden!
't Zwaard over zijne helden,
dat zij versagen!
37 't Zwaard over zijne' (i) paarden en wagens,
over alle hulptroepen in zijn midden,
dat zij als vrouwen worden!
't Zwaard over zijne schatten,
dat zij geplunderd worden!
38 't Zwaard' (k) over zijne wateren,
dat zij uitdrogen!
Want een land van afgodsbeelden is het,
door monsters laten zij zich dol maken.
Daarom zullen er boschkatten met jakhalzen huizen,
jonge struisvogels zullen er huizen;
nooit zal 't weer bewoond worden,
nimmermeer tot woonplaats dienen.
40 Zooals God Sodom en Gomorrha
en omgeving onderstboven keerde, spreekt de HEER,
zal dáár niemand meer wonen,
geen mensch dáár meer verblijven.
De val van Babel, vs. 41-46. -
41 Zie, een volk komt uit het noorden,
een geweldige natie met machtige koningen
breekt op van den uithoek der aarde;
42 met boog en speer gewapend,
wreed is 't' ( 1), zonder erbarmen;
dreunend als de bruisende zee,

Jerem i a 50 : 43. TEKST. 59
te paard aanstormend,
toegerust als een man voor den strijd —
tegen u, dochter Babels !
43 Babels koning hoort ze aankomen,
zijne handen zijn verslapt;
angst grijpt hem aan,
beving als eene barende !
44 Zie — zooals een leeuw uit 't jordaandal optrekt
naar de altijd groene weide!
Want plotseling drijf Ik hen' daaruit ,weg' (m),
en wie is verkoren, dien Ik daarover aanstel?
Want wie is Mij gelijk? Wie roept Mij tot verantwoording?
Wie is een herder, die voor Mij kon bestaan?
45 Zoo hoort dan het plan van den HEER,
dat Hij tegen Babel beraamd heeft,
zijne besluiten, die Hij nam
tegen het land der Chaldeeën :
Voorwaar, de herdersjongens zullen ze wegsleuren,
voorwaar, de weide zal van hen schrikken' (s)!
Op 't gerucht : „Babel is genomen !" beeft de aarde,
geschrei klinkt onder de volken.
Het verderf over Babel, 51 vs. 1-6. —
51 1 Zoo zegt de HEER :
Zie, Ik verwek tegen Babel,
tegen de burgers van „'t Hart mijner tegenstanders"
een verdervenden geest;
2 Ik zend wanners' (a) op Babel af om het te wannen
en zijn land uit te plunderen;
want rondom zullen ze 't aanvallen
op den onheilsdag.
3
4
5
De boogschutter spanne (b) zijn boog,
hulle zich (e) in zijn pantser!
Spaart zijne jonge mannen niet,
slaat heel zijn leger met den ban,
dat de verslagenen liggen in s het land der Chaldeeën,
de doorboorden op zijne straten!
Want Israël en Juda zijn geen weduw gelaten
door hun God, den HEER der heirscharen;
want hun land is vol schuld
tegenover den Heilige Israëls.

8
9
10
11
60 jeremia 51 : 6. TEKST.
6 Vlucht uit Babel,
redt ieder 't eigen leven,
komt niet om onder zijne schuld!
Want dit is de tijd voor de wrake des HEEREN,
Hij vergeldt het naar recht.
De gouden beker gebroken, vs. 7-10. -
7 Een gouden beker was Babel in 's HEEREN hand,
die de heele wereld dronken maakte;
van zijn wijn dronken de volken,
daardoor werden zij (d) dol.
Plotseling is Babel gevallen, gebroken,
huilt om zijn lot!
Haalt balsem voor zijne pijn,
misschien geneest 't!
„Wij wilden Babel genezen
maar 't is niet te genezen;
laat 't liggen, wij gaan,
elk naar zijn land!"
Want tot den hemel reikt zijn oordeel,
't komt tot de wolken.
De HEER heeft ons recht aan 't licht gebracht;
komt, vertellen wij in Zion
het werk van den HEER, onzen God!
Medië tegen Babel, vs. 11-14. —
„Scherpt de pijlen,
grijpt de schilden!"
De HEER heeft de koningen van Medië bezield,
want tegen Babel is zijn plan gemaakt om 't te verdelgen,
want dit is de wraak van den HEER,
de wraak voor zijn tempel!
12 Steekt 't signaal op tegen Babels muren,
zet sterke wachten uit,
stelt schildwachten op,
zet voorposten uit!
Want wat de HEER besloot, dat volvoert Hij,
wat Hij tegen Babels burgers sprak.
13 0 gij, die aan machtige wateren woont,
machtig in schatten,

f erearia 51 : 14. TEKST. 61
uw einde is dààr,
uwe hebzucht is uit!
14 De HEER der heirscharen zwoer bij Zichzelven:
al heb Ik u met menschen bevolkt als met sprinkhanen,
men zal krijgsgeschreeuw over u aanheffen!
Israëls God en de afgoden, vs. 15-19. -
15 Die de aarde door zijne kracht gemaakt heeft,
de wereld door zijne wijsheid vastgezet,
den hemel door zijn verstand uitgespreid -
16 als Hij zijne stem doet hooren, dan ruischt het water aan
den hemel,
doet Hij dampen opstijgen van het einde der aarde;
dan maakt Hij bliksemen tot regen,
brengt Hij den wind uit zijne bergplaatsen uit.
17 Verstomd staat ieder mensch, zonder kennis,
beschaamd is iedere goudsmid door het beeld;
want leugen is zijn gietsel, geen geest is in hen,
18 niets zijn ze, een bespottelijk maaksel;
wanneer zij bezocht worden, vergaan zij.
19 ZOo is Jakobs Erfdeel niet,
want Hij is de formeerder van alles;
Israël is' (e) zijn eigen stam,
HEER der heirscharen zijn naam!
De hamer geoordeeld, vs. 20-24. -
20 Als een hamer, een strijdwapen heb Ik u gebruikt:
Ik verbrijzelde met u volkeren,
Ik verdelgde met u koninkrijken.
21 Ik verbrijzelde met u paard en ruiter,
Ik verbrijzelde met u wagen en menner;
22 Ik verbrijzelde met u man en vrouw,
Ik verbrijzelde met u grijsaard en knaap,
Ik verbrijzelde met u jongeling en meisje;
23 Ik verbrijzelde met u herder en kudde,
Ik verbrijzelde met u boer en tweespan,
Ik verbrijzelde met u stadhouders en bestuurders -
24 maar Ik vergeld aan Babel
en aan alle burgers van het land der Chaldeeën
al hunne boosheid, die zij hebben gedaan
voor uwe oogen in Zion!
spreekt de HEER.
De berg uitgebrand, vs. 25, 26. -
25 Ja, Ik zal u, o onheilsberg, spreekt de HEER,
die de heele wereld in 't onheil stortte!

62 jeremia 51 : 26. TEKST.
Ik zal mijne hand tegen u uitstrekken,
Ik zal u van de rotsen afrollen,
Ik zal een uitgebranden berg van u maken,
26 zoodat men geen steen van u gebruikt voor hoek,
geen steen voor fundament,
maar voor altijd zult ge eene woestenij zijn,
spreekt de HEER.
De verwoesting van Babel, vs. 27-33. -
27 Steekt Op 't signaal op de aarde,
blaast de bazuin onder de volken!
Voert volken ertegen aan,
roept koninkrijken ertegen op:
Ararat, Minni en Mkenaz!
Stelt een overste ertegen aan,
laat paarden aanrukken als ruige sprinkhanen!
28 Voert volken ertegen aan,
de koningen van Medië,
zijne' (f) stadhouders en al zijne' (g) bestuurders,
ja, heel het land van zijn gebied!
29 Daar beeft en siddert de aarde,
want 's HEEREN plan tegen Babel wordt uitgevoerd :
om 't land van Babel tot eene wildernis te maken,
waar niemand woont.
30 Babels helden staken den strijd,
zitten neer in de sterkten;
hunne kracht is uitgeput,
zij zijn vrouwen geworden;
32b de soldaten zijn in paniek.
31 Renboden rennen elkaar tegemoet,
boodschappers ook,
om den koning van Babel te melden,
dat zijne stad aan alle kanten genomen is,
32 dat de veren bezet zijn,
dat zij de burchten in vlammen doen opgaan,
30b dat zij de huizen in brand hebben gestoken,
dat de grendels verbroken zijn!
33 Want zoo zegt de HEER der heirscharen, Israëls God:
De dochter Babels is als een dorschvloer, die
vastgestampt wordt,
binnenkort komt de tijd, dat zij afgemaaid wordt!

Jeremia 51 : 34. TEKST. 63
Lions lijden aan Babel gewroken, vs. 34-40. —
34 Verslonden, vernield heeft mij Nebukadrezar, de koning van
Babel,
mij weggegooid als een leege kruik,
mij als een draak ingeslokt,
zijn buik gevuld met mijne lekkernijen' (ii).
35 „Mijne mishandeling 'kome' op Babel neer' (k) !"
zegge Zions burgerij;
„mijn bloed op de burgers van 't Chaldeeën-land!"
zegge Jeruzalem.
36 Daarom zoo zegt de HEER:
Ja, Ik voer voor u 't pleit
en neem voor u wraak:
Ik leg zijne zee droog
en laat zijne bron verdrogen;
37 Babel zal tot puinhoopen worden,
eene schuilplaats voor jakhalzen,
tot eene ontzetting en eene aanfluiting,
zonder bewoners!
38 Zij brullen in koor als leeuwen,
grommen als leeuwenwelpen ---
39 als ze verhit zijn, richt Ik hun een feestmaal aan
en maak hen dronken, zoodat ze neervallen' ( 1),
en den eeuwigen slaap ingaan
om niet weer te ontwaken,
spreekt de HEER.
40 Ik zal ze als lammeren naar de slachtbank voeren,
als rammen en bokken!
Babels ondergang, vs. 41-58. -
41 Ach, hoe is (m) de roem der geheele wereld
genomen en veroverd!
Ach, hoe is Babel onder de volken
tot eene ontzetting geworden!
42 De zee sloeg over Babel heen,
door hare bruisende golven is 't bedekt;
43 zijne steden zijn eene woestijn geworden,
een dor, kaal land;
een land, waar geen mensch in woont
en niemand door reist.
44 Zoo straf Ik Bel in Babel
en ruk zijne prooi uit zijn muil;
de volken zullen niet meer naar hem toestroomen,

45
46
47
43
64 Jeremia 51 : 45. TEKST.
ja, de muur van Babel valt in !
Trekt eruit, mijn volk,
redt elk uw eigen leven
voor den toorngloed des HEFREN!
Uw hart worde niet ontroerd en vreest niet
bij een gerucht, dat in 't land gehoord wordt,
als in het eene jaar het eene gerucht komt
en in 't volgend jaar 't andere,
en geweld in het land heerscht
en de eene machthebber tegenover den anderen staat !
Daarom komt voorwaar de tijd,
dat Ik de afgodsbeelden van Babel straf,
en heel zijn land te schande wordt
en al zijne verslagenen 'in zijn midden vallen.
Dan zullen hemel en aarde met al, wat daarin is,
over Babel jubelen,
want van 't noorden komen' (n) de verwoesters erop af,
spreekt de HEER.
Ook Babel moet vallen voor' (0) Israëls gesneuvelden,
zooals voor Babel gesneuvelden der geheele wereld vielen.
50 0 gij, die aan 't zwaard ontsnapt zijt,
trekt voort, blijft niet staan;
denkt in de verte aan den HEER,
laat Jeruzalem u ter harte gaan !
51 „Wij staan beschaamd, want wij hebben van smaad gehoord,
schaamte bedekt ons gelaat,
want vreemdelingen zijn binnengedrongen
in de heiligdommen van 's HEFREN Huis !"
52 Daarom komt voorwaar de tijd,
spreekt de HEER,
dat Ik zijne afgodsbeelden straf
en in heel zijn land gewonden liggen te kermen.
53 Al klom Babel ten hemel op,
al maakte 't zijne hooge burcht ontoegankelijk,
van Mij zouden toch verwoesters erop af komen,
spreekt de HEER.
54 Hoor, geschreeuw uit Babel,
vreeselijke verwoesting in 't land der Chaldeeën !
55 Want de HEER verwoest Babel,
Hij vaagt het rumoer eruit weg —

Jeremia 51 : 56. TEKST. 65
hunne golven bruisen als geweldige wateren,
dreunend klinkt hun krijgsgeschreeuw;
56 want de verwoester valt (P) op Babel aan,
zijne helden worden gevangen,
zijne bogen gebroken;
want de HEER is een God van vergelding,
Hij vergeldt stipt!
57 Ja, Ik maak zijne vorsten en wijzen dronken,
zijne stadhouders, bestuurders en helden —
dan gaan zij den eeuwigen slaap in om niet weer te ontwaken,
spreekt de Koning, wiens naam is HEER der heirscharen.
58 Zoo zegt de HEER der heirscharen:
Babels breede muur zal tot den grond geslecht worden,
zijne hooge poorten zullen met vuur worden verbrand —
zoo arbeiden dan de volken voor niets,
en tobben' (q) de natiën zich af voor het vuur!
59 De vloek over Babel, vs. 59=64. — De opdracht, dien de profeet Jeremia
aan Seraja, den zoon van Neria, den zoon van Machseja, gaf, toen deze
met Zedekia, den koning van Juda, in het vierde jaar van diens regeering
naar Babel ging; deze Seraja was hofmaarschalk.
60 Jeremia schreef al het onheil, dat over Babel komen zou, in een boek,
61 al deze woorden, die over Babel geschreven staan; en Jeremia zeide tot
Seraja: Wanneer gij in Babel komt, denk eraan, dat ge al deze woorden
62 leest, en zeg dan: „o HEER, Gij zelf hebt deze plaats gedreigd, dat Gij
haar zoudt uitroeien, zoodat er niets meer wonen zou, mensch noch
63 beest, maar dat zij voor altijd eene woestenij zou zijn!" En als ge dit
boek uitgelezen hebt, bind er - dan een steen aan, werp het in den Eufraat
64 en zeg: „Zóó zal Babel zinken en niet weer bovenkomen, door het onheil,
dat Ik erover brengen zal!" (r)
Tot hiertoe de prediking van Jeremia.
AANVANKELIJKE VERVULLING VAN JEREMIA'S PROFETIE,
H. 52.
1 De val van Jeruzalem, het lot van Zedekia, vs. 1-11. — Een en twintig
jaar was Zedekia, toen hij koning werd, en elf jaar regeerde hij te Jeru-
zalem; zijne moeder was Hamutal, eene dochter van Jeremia uit Libna.
2 Hij deed wat kwaad was in de oogen des HEEREN, juist zooals Jojakim
3 gedaan had. Want door den toorn des HEEREN ging het zóó in Jeruzalem
en in Juda, totdat Hij ze uit zijne oogen verworpen had.
VAN RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, Jeremia, II. 5

66 Jeremia 52 : 4. TEKST.
4 Zedekia kwam in opstand tegen den koning van Babel. In het negende
jaar van zijne regeering, op den tienden van de maand, rukte Nebukadrezar,
de koning van Babel, zelf met zijne geheele legermacht tegen
Jeruzalem op , sloeg het beleg om de stad en wierp rondom eene wal
5 tegen haar op. Zoo werd de stad belegerd tot het elfde jaar van koning
6 Zedekia. Op den negenden van de vierde maand, toen de hongersnood
in de stad z66 erg was, dat het volk van het land geen brood meer had,
7 werd een bres in de stadsmuur gemaakt; alle soldaten sloegen op de
vlucht, gingen 's nachts de stad uit, den weg door de poort op, tusschen de
beide muren bij den koningstuin, terwijl de Chaldeeën rondom de stad lagen,
8 en sloegen den weg naar de Vlakte in. Maar het leger der Chaldeeën
zette den koning na en haalde Zedekia in de vlakte van Jericho in, nadat
9 heel zijn leger uit elkaar en van hem wèg gejaagd was. Zij grepen den
koning en brachten hem naar den koning van Babel te Ribla in het land
10 van Hamath; deze velde het vonnis over hem. De koning van Babel
liet de zonen van Zedekia voor zijne oogen ombrengen; evenzoo liet
11 hij al de vorsten van Juda te Ribla ombrengen. Zedekia zelven liet
hij de oogen uitsteken; daarna liet hij hém met twee koperen ketenen
binden; toen liet de koning van Babel hem naar Babel brengen en
hem gevangen zetten tot zijn dood toe.
12 Jeruzalem verwoest, het volk in ballingschap, vs. 12-16. — Op den
tienden van de vijfde maand — 't was het negentiende jaar van koning
Nebukadrezar, den koning van Babel — rukte Nebuzaradan, de overste
van de lijfwacht, adjudant (a) van den koning van Babel, Jeruzalem
13 binnen, en verbrandde het Huis des HEEREN en het paleis des konings,
en al de huizen van Jeruzalem, alle groote huizen, deed hij in vlammen
14 opgaan. De geheele legermacht, die de overste van de lijfwacht bij zich
15 had, brak al de muren rondom Jeruzalem tf. (b) De rest der bevolking,
die nog in de stad overgebleven was, degenen, die naar den koning van
Babel overgeloopen waren, en de rest van de ambachtslieden voerde
16 Nebuzaradan, de overste van de lijfwacht, in ballingschap weg; maar
een deel van de armen van het land liet Nebuzaradan, de overste van
de lijfwacht, als wijngaardeniers en landbouwers achter.
17 De wegvoering van het tempelgereedschap, vs. 17-23. -- De koperen
zuilen van het Huis des HEEREN, de voetstukken en de koperen zee
in het Huis des HEEREN braken de Chaldeeën stuk en al het koper
18 daarvan brachten zij naar Babel. De potten, de schoppen, de messen,
de bekkens, de schalen en al het koperen gereedschap van den tempel-
19 dienst namen zij weg. De schotels, de vuurpannen, de bekkens, de
potten, de kandelaren, de schalen, de kommen, wat van massief goud
20 en massief zilver was, nam de overste van de lijfwacht weg. Van de
twee zuilen, de ééne zee en (C) de voetstukken, die koning Salomo voor
het Huis des HEEREN had laten maken, van al deze voorwerpen was

Jeremia 52 : 21. TEKST. 67
21 het (d) koper niet te wegen. Wat de zuilen betreft, één was achttien
el hoog (e), twaalf el in omvang, en vier vingers dik, van binnen hol;
22 bovenop was een koperen kapiteel, één kapiteel was vijf el hoog, en
rondom op het kapiteel was een vlechtwerk met granaatappelen, alles
23 van koper. ZOO was ook de andere zuil, met granaatappelen. Van de
granaatappelen waren er zes en negentig zichtbaar; in het geheel waren
er honderd granaatappelen op het vlechtwerk in de rondte.
24 Terechtstelling van vooraanstaande mannen, vs. 24-27. — De overste
van de lijfwacht nam den opperpriester Seraja, den tweeden priester
25 Zefanja, de drie dorpelbewaarders, uit de stad een hoveling, die
het opzicht had over de soldaten, zeven mannen uit de omgeving van den
koning, die in de stad aangetroffen werden, den secretaris van den legeroverste,
die het volk van het land tot den krijgsdienst opriep, en zestig
mannen uit het volk van het land, die in de stad aangetroffen werden;
26 dezen nam de overste van de lijfwacht Nebuzaradan en bracht hen
27 voor den koning van Babel te Ribla. Toen liet de koning van Babel hen
te Ribla in het land van Hamath ter dood brengen. En hij voerde
Juda uit zijn land in ballingschap weg.
28 Getal der ballingen, vs 28-30. — Het aantal menschen, die Nebukadrezar
in ballingschap wegvoerde, bedroeg in het zevende jaar drie
29 duizend drie en twintig Judeeërs, in het achttiende jaar van Nebukadrezar
30 acht honderd twee en dertig personen uit Jeruzalem; in het drie en
twintigste jaar van Nebukadrezar voerde de overste der lijfwacht Nebuzaradan
van de Judeeërs zeven honderd vijf en veertig personen in
ballingschap weg; in het geheel vier duizend zes honderd personen.
31 Jojachin door den koning van Babel begenadigd, vs. 31-34. — In het
zeven en dertigste jaar van de ballingschap van Jojachin, den koning
van Juda, op den vijf en twintigsten van de twaalfde maand, begenadigde
Evil-Merodach, de koning van Babel, in het jaar van zijne troonsbestijging,
32 Jojachin, den koning van Juda, en bevrijdde hem uit de gevangenis; hij
sprak vriendelijk met hem, gaf aan hem een hoogeren rang dan aan de
33 andere koningen, die bij hem in Babel waren, en deed hem zijne gevangeniskleeding
afleggen. Zijn leven lang at hij verder geregeld aan de
34 koninklijke tafel en in zijn onderhoud werd geregeld, elken dag, tot
den dag van zijn dood, door den konig van Babel voorzien, zijn leven
lang.

UITLEG.
NEBUKADREZAR, H. 25 : 1-14.
In den aanhef is dit stuk gekenschetst als profetie over het volk van
Juda en Jeruzalem. Met vs. 15 begint een nieuw gedeelte, dat zich wel
bij vs. 1-14 aansluit en daarop ook betrekking heeft (vgl. vs. 9 en vs. 15);
maar vs. 1-14 geldt Juda, vs. 15-38 de andere volken, die in vs. 9
terloops genoemd zijn.
Deze profetie wordt nauwkeurig gedateerd: Jeremia heeft haar ontvangen
in het vierde jaar van Jojakim, het eerste jaar van Nebukadrezar.
Het gericht des HEEREN, dat de profeet nu al drie en twintig jaar
gepredikt heeft, begint zich met dezen nieuwen koning van Babel scherper
af te teekenen. Door hèm zal God het gericht over Juda voltrekken,
daarom ontvangt Jeremia juist in het jaar van diens troonsbestijging
deze profetie. In datzelfde jaar krijgt hij het goddelijk bevel, zijne
profetieën te boek te stellen (H. 36).
3 Jeremia ziet terug op zijne loopbaan : al zóó langen tijd, drie en twintig
jaar, heeft hij het van God ontvangen woord aan het volk gebracht.
Ook al was het hem wel bitter zwaar gevallen, ja, al wilde hij soms het
goddelijk woord achterhouden, omdat het hem maar spot en vijandschap
bracht (20 : 9), toch was hij in den dienst van zijn Zender gebleven, hij
was blijven gehoorzamen aan de goddelijke roeping zijner jeugd (1 : 4-10).
Voortdurend heeft hij tot zijn volk gesproken; zeker hebben wij in het boek
Jeremia niet alle woorden van den profeet (vgl. Joh. 20 : 30, 31; 21 : 25).
Maar het volk heeft nooit naar de boodschap Gods willen luisteren,
4 ook niet bij de vroegere profeten; altijd had het Gods roepstem in den
wind geslagen (7 : 13, 25; 11 : 8, 10; 13 : 10, 11; 16 : 11, 12; 17 : 23;
5 18 : 12; 19 : 15; 22 : 21; 34 : 14). Die boodschap was : bekeert u, dan
zult ge in uw land mogen blijven wonen. Jeremia maakt hier geen
onderscheid tusschen zichzelven en de vroegere profeten; de eisch der
bekeering, tot een volk gericht, moet door de individuén verwerkelijkt
worden, in de dagen van Amos zoo goed als in den tijd van Jeremia.
Zeker komt in het boek Jeremia deze profeet als persoonlijkheid in
zijne verhouding tot God bijzonder scherp uit; maar dit geeft geen
recht, hem te stempelen als den vader van het individualisme, zooals
dat is gedaan. De belofte van vs. 5b herinnert aan Ex. 20 : 12 en Deut.
6 5 : 16. De HEER eischte trouw aan zijn dienst (vgl. Ex. 20 : 3) en
verbood afgoderij (vgl. Ex. 20 : 4-6); aan gehoorzaamheid verbond

Jeremia 25 : 7. UITLEG. 69
Hij de belofte, dat het volk ongestoord in het eigen land zou kunnen blijven
wonen en de dreigende oordeelsprofetieën niet vervuld zouden worden
7 (18 : 7-10). Maar zij hebben niet geluisterd en door hunne onbekeerlijkheid
God getergd, tot hun eigen schade: ze zullen de straf ervoor
moeten dragen!
9 De HEER zal eene groote legermacht, uit allerlei volken saamgesteld,
uit het noorden laten komen, en wel met Nebukadrezar, den nieuwen
koning van Babel. De strafaankondiging is niet nieuw; wij vonden ze
reeds 1 : 15; 4 : 6; 6 : 1, 22; 8 : 16; 10 : 22; 13 : 20. Maar wèl nieuw
is het met name noemen van hem, die „al de stammen van het noorden"
zal aanvoeren: Nebukadrezar. Op dezen valt dan ook de nadruk, waar
er staat : „en wel met Nebukadrezar". Het Hebreeuwsche voegwoord,
dat „en" beteekent, heeft hier den zin van: „en wel" (zoo kan het ook
beteekenen „en dat", vgl. Jes. 57 : 11; Am. 3 : 11; Jer. 17 : 10; 19 : 12).
Deze nieuwe veroveraar heet hier in het woord des HEEREN: „mijn
knecht". Niet omdat deze vorst zichzelven in dienst van Hem stelt of
weet, maar omdat God hem zal gebruiken om het werk, dat Hij
tot stand wil brengen, uit te voeren, zooals een heer zijn slaaf in
zijn dienst gebruikt. Dezelfde uitdrukking lezen wij 27 : 6 en 43 : 10.
En dezelfde gedachte Jes. 44 : 28 en 45 : 1, waar gesproken wordt
van Kores (d.i. Cyrus), die aan de Joden verlof geeft, uit Babel weer
te keeren naar het vaderland: het is God, die dezen machtige gebruikt
om zijn volk te bevrijden; daarom heet hij Gods „herder" en zijn
„gezalfde". Onder aanvoering nu van dezen Nebukadrezar zal God de
geweldige legerscharen over Juda brengen en over de inwoners van het
land; het zal dus niet een voorbijgaande schrik in het land zijn, maar
de menschen zullen eronder te lijden hebben. En het zal niet alleen
tegen Juda, maar ook tegen de andere volken gaan; het wordt eene
geweldige expeditie, waarvan het Judeesche volk op vreeselijke wijze
66k zijn deel krijgt: „Ik zal hen met den ban slaan", hen vernietigen
(vgl. 50 : 21, 26; 51:3; Num. 21 : 2; Deut. 2 : 34; 3 : 6; Joz. 6 : 21;
7 : 1; 8 : 26; 10 : 28; 1 Sam. 15 : 3, 9; zie Bijb.-kerk. Woordenboek I
blz. 40). Daardoor worden de geteisterden tot een voorwerp van ontzetting,
spot en verachting (vgl. 18 : 16; 19 : 8; 29 : 18; 49 : 13).
10 In het verwoeste land zal eene doodsche stilte heerschen. Geen vroolijke
stemmen worden er meer gehoord (7 : 34; 16 : 9; Jes. 24 : 8; Ez. 26 : 13;
Op. 18 : 22). Het geluid van de draaiende steenen van den handmolen,
dat de stilte op het land verbreekt, klinkt dan niet meer (Ex. 11 : 5;
Num. 11 : 8; Deut. 24 : 6; Richt. 16 : 21; Jes. 47 : 2; Matth. 24 : 41).
En 's avonds bewijst nergens het schijnsel van een lampje de aanwezig-
11 held van menschen (Spr. 31 : 18). Zoo zal heel het Judeesche land eene
ruïne worden en Juda het lot der omliggende volken deelen, die zeventig
jaar den koning van Babel onderworpen zullen zijn.

70 Jeremia 25 : 12. UITLEG.
Volgens VoLZ moet vs. 11 en 12 als latere toevoeging worden beschouwd,
omdat z. i. deze verzen niet door Jeremia zelven geschreven
zouden kunnen zijn. De profeet zou n.l. zijne strafbedreiging, niet aldus
hebben beperkt en door eene strafbedreiging voor Babel verzacht.
Daartegen merken wij op, dat niet alleen bij Jeremia, maar ook bij de
andere profeten naast elkaar straf- en heilsvoorzeggingen voorkomen.
De strafbedreigingen beteekenen nooit, dat God zijn volk volkomen,
zonder rest, vernietigt; en de heilsprofetieën sluiten zich aan bij het
doel Gods, de loutering, en bij den eisch Gods, de bekeering. Wat
Jeremia zelven betreft, verwijs ik naar de Inleiding, blz. 16. En dat
Jeremia zijne strafbedreigingen door dèze belofte verzwakt zou hebben,
is toch moeilijk vol te houden, daar hij immers eerst na verloop van
zeventig jaar eene betere toekomst laat zien. Wat dit cijfer zelf betreft,
m. i. moeten wij dit als een rond getal opvatten. In 538 v. C. heeft
Cyrus door de verovering van Babel een eind aan dit oude rijk gemaakt
(29 : 10; 2 Kron. 36 : 21; Ezra 1 : 1; Jes. 23 : 17; Dan. 9 : 2).
12 Wanneer nu Juda met de omliggende landen zoo langen tijd onder
de macht van Babel heeft moeten bukken, dan komt de tijd, dat de
wereldbeheerscher en zijn overmoedig volk de rechtvaardige straf over
hunne schuld ontvangen zullen (H. 50 en 51; Jes. 13 : 19; 21 : 9; 47;
Dan. 4 : 30). Inderdaad is de schitterende cultuur van Babel ondergegaan
en het land, dat zoo machtige bouwwerken vertoonde, eene
wildernis geworden.
13 Het 13de vers brengt eene moeilijkheid. In de tweede helft van dit
vers wordt over Jeremia in den derden persoon gesproken, terwijl
blijkens vs. 3 de profeet zelf aan het woord is; het is moeilijk te verstaan,
waarom deze hier over zichzelf zou zijn gaan spreken. VoLZ beschouwt
de zinsnede „wat Jeremia over alle volken heeft geprofeteerd" als een
later toegevoegd opschrift boven vs. 15 vv. Dr. G. CH. AALDERS verklaart
de geheele tweede helft van het vers („alles, wat .... ”) als eene verduidelijkende
kantteekening van een lateren lezer, die ten onrechte
dacht aan Jeremia's profetie tegen Babel in H. 50 en 51. VoLZ meent,
dat het „boek", hier genoemd, het boek is, dat Baruch volgens H. 36
naar Jeremia's dictaat samenstelde en aan het volk voorlas, en dat
25 : 1-14 het woord bevat, waarmee Jeremia het dictaat, Baruch de
teboekstelling begeleidde. AALDERS betoogt, dat dit onjuist is, omdat
25 : 1-14 eene profetische prediking bevat, die als zoodanig een zelfstandig
karakter moet hebben gedragen en niet als aanvangs- of slotwoord
van een geschrift is te denken, èn dat ook de tegenwoordige
plaatsing voor deze veronderstelling weinig gunstig is. In elk geval
moet aangenomen worden, dat vs. 13 Of in zijn geheel Of gedeeltelijk
niet door Jeremia is geschreven, maar later toegevoegd.
14 Ook het trotsche, machtige Babel, dat de wereld beheerschte, zal

Jeremia 25 : 15. UITLEG. 71
eens op zijne beurt voor andere machten moeten bukken. De wereldgeschiedenis
is het wereldgericht. Die God, dien Jeremia kent en dient,
is de Koning der geheele wereld. Niet alleen Israël, dat Hij verkoor en
waaraan Hij Zich bijzonder openbaarde, is aan zijne wet gebonden.
Alle volkeren staan onder zijn recht en worden door Hem geleid (Am.
1 : 3-16). Ook het slot, dat Babel wacht, zal loon naar werk zijn. Vgl.
Jes. 10 : 5-34 over Assyrië en Rom. 1 : 18-32 over het heidendom.
BEKER EN ZWAARD, H. 25 : 15-38.
15 Hier begint een nieuw gedeelte. Hetgeen voorafging, gold Juda: de
aankondiging van het gericht Gods, dat met de troonsbestrijging van
Nebukadrezar voor het oog van den profeet merkbaar nadert; deze zal
het reeds zoo lang aangekondigd oordeel als werktuig in Gods hand
voltrekken. Maar vs. 15-38 handelt over een volken-gericht. Wèl is ook
hièr Juda genoemd (vs. 18); maar vs. 29 toont duidelijk, dat de profetie
speciaal de andere volken geldt. Bovendien heeft Juda hier reeds Gods
straffende hand gevoeld, blijkens het eind van vs. 18 en het begin van
vs. 29, terwijl de andere volken nog zullen ondervinden, dat zij niet
vrij uitgaan. Zoowel om den inhoud, als om den tijd, waarin het ons
brengt, moeten wij dus H. 25 : 15-38 van het vóórgaand gedeelte scheiden.
Dat deze pericoop met het woord „want" begint, brengt ons in de
richting, die de Septuagint wijst. Dáár toch staan de profetieën tegen
de volken (in M T H. 46-51) tusschen 25 : 13 en 25 : 15. Dáár vormt
dus H. 25 : 15-38 het naschrift op die profetieën. Als wij nu aannemen,
dat dit de oorspronkelijke plaats van deze hoofdstukken geweest is, dan is
de aanhef van H. 25 : 15-38 met het redegevende „want" op volkomen
bevredigende wijze verklaard.
Jeremia ontvangt bevel, een beker met den wijn des toorns uit Gods
hand aan te nemen om al de volken, tot wie hij gezonden wordt, daaruit
te laten drinken. De beker beteekent het lot, in gunstigen of ongunstigen
zin. Van de eerste beteekenis hebben wij een voorbeeld in Ps. 16 : 5;
van de tweede in Ps. 11 : 6 en Matth. 20 : 22. Zoo wordt het 't beeld
voor de straf Gods, vgl. Ps. 75 : 9; Jes. 51 : 17; 22; Jer. 49 : 12; 51 : 7;
Klaagt. 4 : 21; Ez. 23 : 31-34; Hab. 2 : 16; en in dèze beteekenis hebben
wii het hier. God zal niet alleen Juda, maar ook andere volken richten.
En daartoe laat Hij zijn profeet over die volken het oordeel uitspreken.
Het goddelijk Woord, door Gods gezant gesproken, heeft eene werkelijke
macht, een effect. Deze gedachte wordt hier uitgesproken in de voorstelling
van den beker, dien Jeremia uit de hand van zijn God hun moet
reiken. Zij was reeds bij zijne roeping ook hem meegegeven (1 : 9, 10).
16 Wat zal er dan met die volken gebeuren? Zij zullen, als iemand die zich
aan wijn bedrinkt, dronken worden, waggelen en dol worden, zij zullen

72 Jerernia 25 : 17. UITLEG.
hunne bezinning verliezen door het zwaard, dat de HEER onder hen
zendt. De verdwazing wordt bewerkt door den verdervenden oorlog,
waarvan de volken ten prooi zullen zijn; het zwaard = de oorlog, vgl.
47 : 6, 7; Ez. 38 : 21. En die verdwazing wordt toegelicht door de vergelijking
met dronkenschap, vgl. Ps. 60 : 5; Jes. 13 : 13; Ob. : 16; Nah. 3 : 11.
17 Jeremia gehoorzaamt aan het goddelijk bevel. Hij stelt zich in dienst
18 van zijn zender, hij laat zich volkomen gebruiken door zijn God. Allereerst
noemt hij Jeruzalem en Juda, met de koningen en vorsten; daarvan
zal God eene wildernis maken. Op het oogenblik, waarop dit woord
in dit verband is neergeschreven, was deze bedreiging reeds vervuld,
gelijk blijkt uit de toevoeging: „zooals zij heden ten dage zijn". Zoo
wijst Jeremia de Joden in Egypte op de voltrekking van het oordeel
over hun land (44 : 6, 22). Bij Jeruzalem is het oordeel begonnen, als
de andere volken zich nog veilig wanen, 25 : 29. In den tijd, waarin
11 : 5 verplaatst, hebben de Judeeërs nog een land „vloeiende van melk
en honing" (vgl. 32 : 22); en 32 : 24 brengt ons in den tijd, waarin
Jeruzalem door het leger van Babel is ingesloten.
19 Na Jeruzalem volgt, evenals in H. 46-51, Egypte. „Farao" is daar
de koningstitel, lt. „het Hooge Huis", vgl. den term „de Verheven
Porte". Maar niet alleen de koning, ook zijne machtigen en vorsten,
ja, heel zijn volk wordt bedreigd.
20 Wanneer wij vs. 20a niet hièr lezen, maar met vs. 24 combineeren (zie
de Aanteekeningen), volgt op Egypte het Filistijnsche land, evenals
in H. 46-51. Van de vijf Filistijnsche steden (Joz. 13 : 3; 1 Sam. 6 : 17)
ontbreekt hier Gath, evenals in Am. 1 : 6-8; Zef. 2 : 4 en Zach. 9 : 5,
6. In Am. 6 : 2 wordt het genoemd; volgens 2 Kron. 26 : 6 is de muur
van deze stad door Uzzia geslecht. Asdod was slechts eene treurige rest
van wat het eens geweest was; in 711 v. C. was het reeds door eene
expeditie van Sargon veroverd ( Jes. 20 1) en later door Psammetik I van
Egypte na een beleg, dat volgens Herodotus 29 jaren duurde, ingenomen.
In de dagen van Nehemia had het nog een eigen dialect (Neh. 13 : 24).
21 Nu volgen Edom, Moab en de Ammonieten, in volgorde van het
Zuiden naar het Noorden genoemd. In H. 46-51 is het : Moab, de
Ammonieten, Edom.
22 Bij Tyrus en Sidon behoort „de kuststreek aan de overzijde van de
zee"; bedoeld zijn de Phoenicische koloniën.
23 Dan Arabische stammen. Dedan was bekend door zijn handel (Ez.
27 : 15, 20; 38 : 13). Tema heet in Gen. 25 : 15 een zoon van Ismaël;
Teima is thans de naam van eene groote oase in N.-W. Arabië. Buz is
het vaderland van Elihu, Job 32 : 2. „Allen, die zich het haar van de
slapen scheren" zijn Bedouienen, door wie het haar bij de intrede der
manbaarheid geofferd werd. Dit gebruik was aan Israël verboden blijkens
Lev. 19 : 27, 21 : 5 en Deut. 14 : 1 (vgl. 9 : 25; 16 : 6; 49 : 32).

Jeremia 25 : 24. UITLEG. 73
24 De koningen der Arabieren (1 Kon. 10 : 15; 2 Kron. 9 : 14) zijn sjeiks
van Arabische stammen. Uz is het vaderland van Job; in Klaagl. 4 : 21
wordt het in verband gebracht met Edom (vgl. Gen. 36 : 28).
25 Welk land met Zimri bedoeld is, is moeilijk uit te maken. Brengt
men het woord in verband met Zimran van Gen. 25 : 2, dan moet men
er een Arabische stam onder'verstaan, die dan nog bij de vooraf genoemde
gerekend moet worden. Hiertegen pleit echter de bouw van vs. 24, dat
juist niet den indruk maakt, alsof er nog een vervolg komt. Dan moet
het bij hetgeen volgt getrokken worden. Een land van dezen naam is uit
de inscripties niet bekend. SARSOWSKY indentificeerde het met het land
Zamani (de n en de r wisselen wel vaker in het spijkerschrift), met de
hoofdstad Amedi, aan den bovenloop van den Tigris. Elam is het rijk
ten Oosten van Babel, vgl. H. 49 : 34-39; Medië dat ten Oosten van
Assyrië.
26 Ten slotte wordt de geheele volkenwereld saamgevat als het voorwerp
van Gods gericht.
27 Met geweldige, realistische kleuren wordt dit gericht geteekend. ZOO
jammerlijk zullen al die volken er aan toe zijn door het zwaard, dat God
onder hen laat woeden, d. i. door de oorlogen, waaraan zij ten prooi
29 zullen zijn. En dat oordeel is onherroepelijk. God is immers begonnen
met de stad, waarover zijn naam genoemd is, die Hij in eene bijzondere
betrekking tot Zich heeft geplaatst (vgl. Am. 3 : 2) — en zouden de
andere volken, die dat voorrecht missen, dan niets te lijden krijgen?
Wij denken aan 1 Petr. 4 : 17.
30 Nu wordt dit komend oordeel toegelicht. Verzet baat niets, want
het is de HEER, die het doet, de Almachtige in den hemel. Zoo weerloos
als de prooi is voor den leeuw, zoo machteloos zijn de menschen, als
Hij komt met het gericht. Het dreigende naderen van dit gericht wordt
met het leeuwgebrul vergeleken, evenals Joël 3 : 16 en Am. 1 : 2 (vgl.
Hos. 5 : 14). Dit oordeel gaat over „zijn gebied", lt. „weide", d. i.
Kanaan (vgl. 10 : 25; 50 : 11; Ex. 15 : 13; Ps. 79 : 7). En dan weer
een heel ander, maar even aangrijpend beeld: dat van den wijnperser,
die druiven treedt, waarbij het druivensap doet denken aan bloed, vgl.
Jes. 63 : 1 vv. God is één en al actie bij het voltrekken van zijn oordeel
31 over de volken. Het juichen van den geweldigen Druiventreder klinkt
over heel de aarde, want God heeft zijn rechtsstrijd te voeren met de
volkerenwereld; geen enkele macht of mensch kan zich aan zijn oordeel
onttrekken; rechtvaardig zal dit oordeel zijn, want de goddeloozen
worden gestraft voor hun zonde.
32 Trad in de voorafgaande verzen God, de Richter, op den voorgrond,
nu wordt naar voren gebracht het gericht zelf en de uitwerking daarvan.
Als een vreeselijke stormwind, die verwoestend al verder trekt, zóó zal
het gericht zijn. Het woord, door mij met „onheil" vertaald, door de

74 Jeremia 25 : 33. UITLEG.
Sv. met „kwaad" weergegeven, vinden wij ook Gen. 19 : 19 in den mond
van Lot ter aanduiding van het onheil over Sodom. Verder worden wij
met het beeld van den storm herinnerd aan 23 : 19 en 30 : 23; en met
de tweede helft van het vers aan 6 : 22b. VoLZ ontleent o. a. hieraan
een motief, om vs. 32 en 33 als later toegevoegde glosse te beschouwen,
toch wel geheel ten onrechte. Het is immers volkomen natuurlijk, dat
een spreker of schrijver woordverbindingen, door hemzelven gesmeed,
33 meer dan éénmaal bezigt. Zoo herinnert vs. 33a gedeeltelijk aan 12 : 12,
vs. 33b aan 8 : 2b en 16 : 4a. „De verslagenen des HEEREN", zij, die
door Hem door middel van het vijandelijk zwaard zijn gedood, liggen
daar in alle landen, onbegraven (vgl. 7 : 33; 9 : 21; 16 : 4; 19 : 7).
34 Nu wordt de ellende geteekend, waaraan de volken ten prooi zullen
zijn. Een vreeselijk lot wacht de „herders" (vgl. Nah. 3 : 18), de leiders
der volken, gelijk in vs. 18-26 ook de koningen in het bijzonder genoemd
werden. De hoogste plaats brengt nu de diepste vernedering;
aardsche macht baat niet tegenover den Almachtige. De koningen moeten
huilen (4 : 8), zich in het stof wentelen (6 : 22; Ez. 27 : 30; Mi. 1 : 10),
omdat zij, de gebieders van de kudde, d. i. hun volk, weldra geslacht
zullen worden (12 : 3; Jes. 65 : 12). Zij hebben altijd hun kudde bijeengehouden,
dat was hun macht en hun glorie, maar nu zullen zij zelve
verstrooid, uiteengejaagd worden (Ps. 68 : 13). Zij voèlden zich zoo -nu,
als een kostbare vaas zullen ze .... stuk vallen! (Ps. 2 : 9; Jes.
30 : 14).
35 Ontkomen aan de ramp is niet meer mogelijk, ook voor de koningen
niet (Am. 2 : 14). Jeremia hoort al in zijne verbeelding het gejammer
van de koningen over de verwoesting van hun land door den vijand,
37 maar het is feitelijk God, die het doet en het vredige landschap door
38 zijn toorngloed vernielt. Ja, dit is de oorzaak van de ellende — en zoo
grijpt de profeet weer op het in vs. 30 gebruikte beeld terug — de HEER
komt nu in actie als een leeuw, die zijn schuilplaats verlaat om op
buit uit te gaan. En dan verplaatst Jeremia zich in den tijd na de voltrekking
van dat oordeel; hun land, waarover zij eens vol trots regeerden,
is een afschuw geworden. Waardoor? Door den toorngloed van den
Verdrukker. Geen menschelijke macht deed het eigenlijk, maar God.
DE UITWERKING VAN DE TEMPELREDE, H. 26.
26 1 De tempelrede zelf, 26 vs. 1-6 ; — Baruch geeft hier de tijdsbepaling
van de tempelrede, die wij in haar geheel in H. 7 : 1-15 hebben
gehad. Dààr ging het om de prediking zelve; hièr is het den schrijver
erom te doen, de uitwerking te teekenen, die zij op het volk had.
Zoo is te begrijpen, waarom de tijdsbepaling, die in H. 7: 1-15

Jeremia 26 : 2. UITLEG. 75
ontbreekt, hier wè1 gegeven wordt. Men zie verder den uitleg van
H. 7 : 1-15 voor de overeenstemming tusschen de beide pericopen.
De woorden „in het begin van de regeering van Jojakim" verwijzen
wel naar het eerste regeeringsjaar van dezen koning.
2 Jeremia moet in den voorhof van den tempel gaan staan en daar aan
het saamgestroomde volk al de woorden verkondigen, die hem van
Godswege gegeven waren. Welke deze woorden waren geweest, staat
hier niet vermeld; maar wij weten het uit H. 7 : 1-15. Wat hier, in
vs. 4-6 volgt, is daarvan de korte samenvatting. Uitdrukkelijk wordt
den profeet op het hart gebonden, geen woord te verzwijgen van wat
hem gelast is. Onbevreesd moet hij juist op diè plaats en voor diè menigte
3 met het oordeel Gods dreigen. Het doel van zijn optreden is, dat het
volk zich wellicht nog ter elfder ure van zijne zonde zal bekeeren; in dat
geval wordt de uitgesproken onheilsprofetie niet vervuld. Wij zien hier
dus eene duidelijke toelichting op den regel, in H. 18 : 7-10 uitgesproken:
de onheilsprofetie is voorwaardelijk (vs. 13; 36 : 3).
4 De prediking, die Jeremia moet uitspreken, komt hièrop neer. Als
s het volk niet leeft naar Gods wet en in gehoorzaamheid aan Gods woord,
6 dat de profeten gedurig vertolkt hebben, dan zal God den tempel
verwoesten, zooals Hij met het heiligdom te Silo heeft gedaan (vgl.
7 : 12 uitleg), en Jeruzalem in zulk een ellendigen toestand brengen,
dat andere volken in hun vervloekingen het lot dier stad als het toppunt
van jammer noemen. Ook van de wet, gelijk die door Josia was ingevoerd,
was Juda afgeweken. 't Is de oude klacht van Jes. 8 : 20 en
Hos. 8 : 12.
7 De aanklacht tegen Jeremia, vs. 7-11.— De profeet gehoorzaamt aan
het goddelijk bevel. Hij heeft wel veel geleerd sedert het uur van zijn
roeping, toen hij nog terugdeinsde! Als zijn stem boven alles in den
voorhof uitklinkt, hooren allen toe; de priesters, die bij den eeredienst
het middelpunt vormen; de valsche profeten, die op zulk een plechtigen
dag natuurlijk wel zorgen, dat zij goed in het oog vallen om hun positie
te versterken; de geheele volksmenigte, die met haar offers is opgekomen.
8 Als Jeremia uitgesproken is, barst de woede los. Priesters, valsche
profeten en volksmassa, 't komt alles op hem af, in een oogenblik is hij
gegrepen en met den dood bedreigd. Gezien de geestelijke toestand van
deze menschen, geen wonder! De priesters waren opgegaan in het uiterlijke
en kunnen nu uit Jeremia's woorden alleen dit ééne verstaan, dat
dit alles goddeloos is en ten doode opgeschreven; van den geestelijken
eisch Gods hooren zij niets. De profeten staan geheel aan hun kant;
den priester Pashur kennen wij als één van hen (20 : 6). En de massa
laat zich maar al te licht door hare leiders beïnvloeden, nu evenzeer
om Jeremia's dood te eischen, als straks om hem vrij te pleiten (vs. 16).
Het gevolg van dezen aanval op Jeremia is een groote oploop in den tempel.

76 Jeremia 26 : 10. UITLEG.
10 Door het rumoer opmerkzaam geworden, komen de vorsten, de hooge
ambtenaren des konings, uit het paleis naar den tempel. Zoo wordt het
gevaar van gelyncht te worden van den bedreigden profeet afgewend;
want deze vorsten zorgen, dat Jeremia gelegenheid krijgt, zich te verdedigen.
Wij mogen in den geest, die in dezen kring heerscht, zeker nog
wel eene vrucht zien van het voorbeeld en het optreden van den vromen
Josia. In later dagen, onder Zedekia, zijn het juist de vorsten, die Jeremia
gevangen zetten (37 : 15). Om de zaak te onderzoeken, zetten de vorsten
zich aan den ingang van de nieuwe poort van den tempel. Misschien
is deze te identificeeren met de door Jotham gebouwde, 2 Kon. 15 : 35
„de hooge poort" genoemd. De priesters en profeten, die zeker ook
het eerst aan Jeremia de hand hadden geslagen, treden nu als zijne
aanklagers op. Volgens hen is de zaak uitgemaakt, men heeft het immers
zelf gehoord: Jeremia heeft tegen de heilige stad gesproken, dat is godslastering
(Lev. 24 : 16; vgl. Lev. 7 : 20, 21; Num. 3 : 10), waarop de
doodstraf staat. Wij denken hierbij aan Christus vóór den Hoogen Raad
(Matth. 26 : 63-66) en aan Stefanus (Hand. 7 : 51-60).
12 jeremia's zelfverdediging, vs. 12-15. — Jeremia krijgt nu gelegenheid,
zich te verdedigen. En hij doet dit op heel eenige wijze. Zijn antwoord
is alleen, dat hij gesproken heeft het woord van zijn God over Tempel
en Stad. Hij wijst daarmee op den HEER als zijn verdediger. De aanklacht
tegen den profeet is eene aanklacht tegen God! En daarom gaat hij
13 van de verdediging nu tot den aanval over. Ook de vorsten zullen nu
hooren waarom het gaat, opdat zij van hun hooge positie gebruik zullen
maken tot najagen van dat doel, dat Israëls God Zich met zijn volk
gesteld heeft. Luistert men nu in gehoorzaamheid naar de goddelijke
stem, die door hem, den Godsgezant, spreekt, dan zal de HEER zijne
bedreigingen niet uitvoeren. Jeremia laat dus tevens met klaarheid,
maar ook met fijne soberheid uitkomen, dat niet de schreeuwers, die
hem grepen, het heil van het volk zoeken, maar hij, die zijn God dient en
daardoor ook zijn volk in waarheid dienen kan.
14 En van zichzelven spreekt de bedreigde eerst in de laatste plaats.
Hij smeekt niet om zijn leven. Zij, die daar zitten om recht te spreken,
moeten maar met hem doen, wat zij goed en rechtvaardig achten. Nu
hij hun de zaak heeft uiteengezet, moet hun eigen geweten het uit-
15 maken. Maar dit ééne moeten zij daarbij wèl in aanmerking nemen:
als zij hèm ter dood brengen, maken zij zich schuldig aan den dood
van den onschuldigen profeet, die niets dan Gods woord hun gebracht
heeft, en zal die dood aan henzelven, aan Jeruzalem en de burgerij
door dien God gewroken worden.
16 Jeremia vrijgesproken, vs. 16-19. — De vorsten zijn door deze woorden
overtuigd: Jeremia is onschuldig, want hij heeft op gezag van Hem,
dien zij als God erkennen, zijne woorden gesproken. Het antwoord van

Jeremia 26 : 17. UITLEG. 77
de vorsten is even waardig als het woord van den profeet was geweest.
Hun geweten kon de waarheid nog verstaan. Het volk, de licht bewogen
massa, stemt met hun uitspraak in. De priesters en de valsche profeten
zijn tot zwijgen gebracht; maar het vuur van den haat gloeide in hun
harten na, totdat het zou kunnen uitslaan.
17 Bij de uitspraak der vorsten voegen eenigen uit de oudsten van het
18 volk eene herinnering aan een vroegeren profeet, Micha, die in de dagen
van koning Hizkia Jeruzalem met het vreeselijkst lot bedreigd had.
Wij lezen het bedoelde woord in Micha 3 : 12. Dààr begint het met de
woorden „daarom, om uwentwil", en hier, in den mond der oudsten,
heet het : „zoo zegt de HEER der heerscharen". Kan hieruit geconcludeerd
worden, dat deze mannen Micha's woord niet uit een geschrift,
maar uit de mondelinge overlevering aanhaalden, gelijk dr. AALDERS
(Jeremia II, blz. 32) meent? In elk geval pleit dit kleine verschil wel voor
de getrouwe weergave van het gesprokene in Jer. 26. CASPARI heeft
in zijn „Micha, der Moraschtite" erop gewezen, dat Jeremia, in het
bijzonder in H. 7-9, aan Micha herinnert. En Baruch zal toch wel,
evenals Jeremia, de schriftelijke weergave van Micha's profetie gekend
hebben, gelijk wij nu die in Mi. 3 : 12 lezen. En tóch geeft hij de profetie
van Micha hier niet woordelijk, maar vrij weer, juist zooals de oudsten toen
19 haar geciteerd hebben. Welnu, zoo voeren de oudsten aan, wat is toen de
houding van koning Hizkia en het volk geweest bij zóó krasse bedreiging?
In plaats van Micha te dooden, heeft Hizkia zich vernederd voor God,
met dit gevolg, dat Hij het oordeel niet komen liet. Daaruit volgt, dat
men door thans Jeremia te dooden, die dezelfde boodschap bracht als
Micha weleer, zich eene zware schuld op den hals zou laden.
20 Uria's lot naast dat van Jeremia, vs. 20-24. — Baruch voegt hier de
geschiedenis van den dood van Uria aan toe, om des te duidelijker te
laten uitkomen, dat de gunstige afloop voor Jeremia wel heel opmerkelijk
was. Een zekere Uria, zoon van Semaja, uit Kirjath-Jearim, trad ook
als profeet op in Jeremia's dagen onder de regeering van Jojakim. Het
werkwoord, waarmee hier Uria's optreden aangeduid wordt, beteekent :
„zich als profeet gedragen", zonder dat daarmee iets gezegd wordt
van het al of niet geroepen zijn door God van hem, die aldus optreedt.
Baruch zegt hier alleen, dat Uria over stad en land precies hetzelfde
profeteerde als Jeremia. Dit zegt nog niet, dat hij het 66k, gelijk Jeremia,
21 deed op goddelijk bevel. Wij moeten dit in het midden laten. Maar
zeker is wèl, dat Uria niet, gelijk Jeremia, zijn leven voor zijn woord
wagen wilde. Hij zocht veiligheid in de vlucht naar Egypte, maar tever-
23 geefs. Jojakim liet hem in den vreemde achterhalen en hem dooden,
zonder hem zelfs eene gepaste begrafenis te bezorgen.
24 Tegenover dit droevig lot van den vluchteling staat de uitredding
van Jeremia. Hij vond een beschermer in Achikam, den zoon van Safan,

78 Jeremia 27 : 1. UITLEG.
zeker wel denzelfden, dien wij uit 2 Kon. 22 : 12 kennen, den vader
van den lateren stadhouder Gedalja (Jer. 39 : 14). De invloed van dezen
machtigen hoveling werd door God gebruikt om ervoor te waken, dat
Jeremia door de priesters en de valsche profeten, die van nu aan zijne
gezworen vijanden waren, niet het volk in handen werd gespeeld, nadat
zij het tegen den ongeluksprofeet opgehitst hadden.
In deze geschiedenis zien wij een vervulling van de belofte, door God
aan Jeremia bij diens roeping gedaan (1 : 8, 17-19).
JUDA EN BABEL, H. 27-29.
27 1 jeremia's boodschap voor de gezanten, 27 vs. 1-11. — Nu worden wij
verplaatst in het begin van de regeering van Zedekia (zie de Aanteekening
bij H. 27a). Blijkens H. 28 : 1 is het vierde jaar van dezen koning
2 bedoeld. Jeremia ontvangt bevel, een juk met banden te maken, gelijk
de os vóór de ploeg droeg (Lev. 36 : 13), en dat om den hals te doen.
3 Dan moet hij zOo gaan naar de gezanten van Edom, Moab, Ammon,
Tyrus en Sidon, die koning Zedekia tot den opstand tegen Babel trachtten
over te halen. Het juk, dat de profeet daarbij draagt, en waarmee
hij natuurlijk aller aandacht tot zich trekt, is het teeken van de onderwerping
aan Babel, die de HEER eischt.
Wij hebben hier een duidelijk voorbeeld, hoe de profeet 66k door een
teeken Gods wil moet vertolken. Zijne woorden kunnen de menschen
laten passeeren, maar wanneer hij zóó vreemd zich vertoont, dan moeten
zij toch wel even stilstaan en vragen, wat dit te beduiden heeft. Zoo
heeft Jesaja aan zijne kinderen symbolische namen gegeven: „Eenerest-bekeert-zich"
en: „Haast-roof-snel-buit" ( Jes. 7 : 3; 8 : 3); hij
noemt zichzelven en zijne kinderen „teekenen en wonderen in Israël
van den HEER der heirscharen, die op den berg Zion woont"( Jes. 8 :18).
Jes. 20 verhaalt, hoe deze profeet drie jaar lang zonder mantel en sandalen,
wij zouden zeggen ongekleed, zich in het publiek moest vertoonen, ten
teeken van den smaad, die Egypte en Ethiopië wacht. Ezechiël ontving
eens bevel, overdag al zijn hebben en houden in te pakken om te verhuizen,
's avonds een gat in den muur te breken en zelf dáárdoor in het
donker het huis te verlaten, het gezicht nog wel bedekt om toch maar
niets te kunnen waarnemen. Deze zonderlinge manier van doen moest
een teeken zijn om de ballingschap van volk en vorst af te beelden.
(Ez. 12 : 1-16). Zóó moeten wij ook verklaren, dat Hosea zelfs van zijn
God bevel krijgt om eene vrouw te nemen, van wie hij weet, dat zij
ontuchtig is, om in hunne verhouding de trouweloosheid van zijn volk
en de altijd weer opzoekende liefde Gods afgespiegeld te zien en aan het
volk te toonen (Hos. 1 en 3).
3 M T zegt, dat Jeremia nu dit juk door bemiddeling van de gezanten

Jeremia 27 : 4. UITLEG. 79
aan hunne vorsten zenden moet. G en L lezen, met weglating van
één klinker, dat hij door de gezanten niet het juk, maar de boodschap,
die in vs. 5 vv. volgt, moet zenden. Deze lezing verdient de voorkeur.
Dr. AALDERS houdt zich aan M T, vertaalt het Hebreeuwsche woord,
dat ik met „juk" weergaf, met „jukken", wat op zichzelf zeer wel kan,
en geeft het tooneel aldus weer: „de profeet draagt zelf een houten juk,
in zijne handen heeft hij nog ettelijke zulke jukken, men kan er niet
minder dan vijf tellen; deze reikt hij aan de vreemde gezanten over".
Maar dat Jeremia die overige jukken, die hij dan bij zich zou hebben,
niet om den hals, maar in de hand droeg, staat met geen woord te lezen.
Houdt men de lezing van M T, dan staat er, dat Jeremia Al de jukken
om den hals droeg. Juist omdat wij ons dit moeilijk kunnen realiseeren,
ligt het voor de hand, de lezing van G en L te volgen.
4 De gezanten hebben dus nu het duidelijke teeken gezien: geen opstand.
tegen Babel wil Israëls God, maar een zich voegen onder het juk van den
koning van Babel. En nu krijgen zij daarbij nog eene opdracht voor
hunne koningen mee.
5 De opdracht is dèze. De HEER heeft alles in het aanzijn geroepen,
wat op de aarde is, en Hij beschikt over het lot van al wat bestaat naar
zijn souverein welbehagen, omdat het immers zijn eigendom is. Zoo
6 heeft Hij nu al deze landen volkomen (dat beduidt hier het noemen van
het gedierte des velds) aan den koning van Babel overgegeven, dien Hij
„mijn knecht" noemt, omdat deze machtige heerscher toch alleen maar
7 Gods plannen te volvoeren heeft (zie den uitleg van H. 25 : 9). Tot drie
geslachten zal Babels oppermacht duren. Dan komt op Gods tijd het
oogenblik, dat ook Babel voor eene nieuwe wereldmacht wijken moet
8 en dit machtige rijk op zijne beurt moet bukken (25 : 14; 50 : 9, 41). Het
volk, dat zich nu niet aan Babel wil onderwerpen, verzet zich dus tegen
Gods bestel en zal daarvoor zwaar gestraft worden, ja, in plaats van de
9 begeerde vrijheid den ondergang tegengaan. Wèl staat daartegenover
de belofte van de waarzeggers, die ook onder de rondom Juda liggende
volken aan eene nationale beweging succes beloofden, gelijk de valsche
profeten in Juda (vs. 14-17). Maar omdat de waarheid Anders is, moeten
10 de vorsten niet naar die lichtvaardige woorden luisteren. Die mannen
profeteeren leugens en het hooren naar hunne beloften zou alleen dit
resultaat hebben, dat een aldus verwekte opstand door Babel bloedig
11 zou worden onderdrukt en met verbanning gestraft. Gehoorzaamheid
aan Babel daarentegen zal door God met rustig leven in het eigen land
gezegend worden.
12 Jeremia's woord tot Zedekia, vs. 12-15. — Maar niet alleen tot de
vreemde gezanten, die Zedekia trachtten over te halen tot gezamenlijke
actie tegen Babel, richt de profeet zijn woord; Ook Zedekia zelven doet
hij eene ernstige waarschuwing hooren. Ontegenzeggelijk was het immers

80 Jeremia 27 : 13. UITLEG.
een kritiek moment. Er bestond groot gevaar, dat de jonge koning met
zijn zwak karakter zich zou laten overhalen, dat hij te slap zou zijn
om te weigeren. Daarom zegt Jeremia hem met nadruk, waar het op
staat : levensbehoud is alleen door gehoorzaamheid aan den koning
13 van Babel mogelijk. Hoe dwaas zou een opstand zijn, waarop immers
slechts een jammerlijke ondergang zou kunnen volgen! Wij voelen in
de woorden, waarmee de profeet dit tot den koning zegt, de liefde van zijn
14 hart. Wèl weet hij, dat zooveel anderen Zedekia tot afval van Babel
15 willen prikkelen. Maar dat zijn leugenprofeten en hooren naar hun
raad zou slechts Gods straf brengen, 66k over die verleiders zelve!
16 Jeremia's woord tot priesters en volk, vs. 16-22. — De beraamde afval
van Babel was wèl geschikt om de massa en de geestelijke leiders, de
priesters, te bekoren. De valsche profeten zullen zeker het gunstige
oogenblik hebben benut om nu met nieuwe kracht hunne ideeën te
propageeren. Daarom richt Jeremia zich nu 66k tot de priesters en het
volk. Hij bezweert hen, toch niet naar die verlokkende beloften van
de valsche profeten te hooren. Wat Nebukadnezar bij de eerste deportatie
uit den tempel geroofd had (2 Kon. 24 : 13), zou — zoo profeteerden
zij — nu wel spoedig de eereplaats terug krijgen! Die profetie is leugen.
17 Laat men haar toch niet het oor leenen! Alleen in een blijven in de positie,
waarin God het volk heeft gebracht, in onderhoorigheid aan Babel,
is' nog eene toekomst voor Juda. Waarom zou men ziende blind
18 zichzelf in het ongeluk storten? Als die profeten echte profeten zijn en
niet eigen gedachte, maar Gods wil verkondigen, laten zij dan wat anders
doen, dan de volksfantazie prikkelen! Dan moeten zij den HEER bidden,
dat Hij spare, wat nog in tempel en stad had mogen overblijven en ook
dat niet naar Babel late wegvoeren!
19 Want — zoo eindigt de profeet zijn ernstig woord — wat er nog is
20 overgebleven, wordt door het goddelijk gericht bedreigd. Ook dat zal
nog naar Babel worden gebracht en dáár blijven, zoolang het God behaagt
: alleen goddelijke macht zal het weer op zijne plaats terugbrengen.
H. 52 : 17-23 (vgl. 2 Kon. 25 : 13-17) beschrijft, hoe deze bedreiging
vervuld is.
28 1 Profetie van Hananja, 28 vs. 1-4. — H. 28 hangt nauw met het
voorafgaande hoofdstuk samen. Vs. 1, waar Jeremia in den eersten persoon
spreekt, herinnert aan H. 27 : 12-16. Hananja is een van de valsche
-grofeten, tegen wie in H. 27 : 16-18 is gewaarschuwd. Beide hoofdstukken
brengen ons in hetzelfde jaar. Hananja richt zich tot de priesters
en het volk, precies zooals Jeremia in H. 27 : 16 van zichzelven verhaalt,
2 dat hij gedaan heeft. En de inhoud van Hananja's prediking stemt
volkomen overeen met wat in H. 27 : 16 als belofte der pseudoprofeten
is genoemd. Hananja v6rkondigt immers als woord Gods : de HEER zal
het juk van den koning van Babel verbreken. Deze zegswijze doet weer

Jeremia 28 : 3. UITLEG. 81
denken aan het teeken, dat Jeremia door het dragen van het juk geven
moest. Blijkens H. 28 : 10 droeg deze nog dit symbolische juk, toen
Hananja aldus optrad. De gissing ligt dus voor de hand, dat de actie
van Jeremia den demagoog tot reactie geprikkeld had. Eenigen — niet
langen — tijd na het optreden van Jeremia meent Hananja zijn kans
schoon te zien om het verloren terrein te herwinnen. Jeremia heeft
gezegd: buigt u onder het juk van Babel! Hananja zet daar tegenover:
3 Israëls God verbreekt dat juk. Jeremia heeft gezegd: de tempelgereedschappen
komen niet terug. Hananja poneert: zij komen Alle terug,
en nog wel binnen twee jaar. Door een gewaagden zet zal hij het volk
wel imponeeren! Hier zien wij zoo heel duidelijk, hoe lichtzinnig en
onwaarachtig het optreden van den valschen profeet was. Hoe klaar
staat daar tegenover de gaafheid, de louterheid van Jeremia's houding!
4 Hananja besluit zijn verlokkende teekening van de toekomst met de
voorspelling van den terugkeer van Jojachin met al de weggevoerde
ballingen. Ook hiermee gaat hij lijnrecht tegen Jeremia's woord in,
dat den dood van Jojachin in den vreemde voorzegd had (22 : 26, 27).
Maar juist met deze belofte kwam hij het volk in het gevlei: de smaad
van de katastrophe onder Jojachin zou zóó uitgewischt worden!
5 Antwoord van Jeremia, vs. 5-9. — Zoo staat dan nu profeet tegenover
profeet. Want, hoe duidelijk wij thans ook het scherpe onderscheid
tusschen deze twee figuren zien, beide traden op met de bewering, door
God gezonden te zijn. De priesters en het geheele volk hebben de rijke
beloften, die Hananja hun deed, gehoord. En tegenover dezen staat de
gestalte van den ernstig dreigenden boeteprediker met het houten juk
nog altijd om den hals als sprekend symbool van de hoorigheid aan
den vreemden overheerscher! Zou het zoo verwonderlijk geweest zijn,
als Jeremia nu maar rustig was heengegaan, zwijgend, omdat voor hèm
nu het oor der massa toch wel stellig gesloten was? Maar Jeremia zwijgt
niet. Hij antwoordt onmiddellijk. In die allerongunstigste omstandigheden.
Als waarachtig profeet moet hij ook dèzen verleider weerstaan.
6 En dan antwoordt hij allereerst — en dat is zoo heerlijk groot in
hem — met den wensch, dat zijn tegenstander gelijk mocht hebben.
„Amen", zegt hij, ja, mocht de HEER dat waar maken! Mocht Hij
het weggevoerde tempelgereedschap terugbrengen naar Jeruzalem!
Jeremia's hart heeft immers met zijn God geworsteld in het gebed om
zijn arme volk, al was het ook nbg zoo schuldig, voor het oordeel te
bewaren! Het is hem werkelijk niet te doen om gelijk te hebben. Maar —
hij heeft wel geleerd, dat het oordeel komen moet. Hij mocht immers
niet eens meer voor zijn volk bidden om het gericht af te wenden! Maar
7 dat kan hij Hananja niet zeggen. Want wat zou deze dáárvan verstaan?
Maar één ding kan hij wèl aanvoeren niet alleen voor Hananja, maar
ook voor het geheele volk, want dit is iets, dat zij allen kunnen contro-
VAN RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, Jeremia, II. 6

82 jeremia 28 : 8. UITLEG.
8 leeren en moeten toegeven. En dat is het historisch vaststaand feit,
dat dè profeten, de profeten des HEEREN, altijd straf hebben geprofeteerd.
Amos en Hosea, jesaja en Micha, alle hebben ze het "wee!"
uitgeroepen over de zonde. Met recht heeft iemand hen de stormvogels
van het onheil genoemd. Wèl brachten ze ook beloften - zooals ook
jeremia zelf heil voorzegde - maar door het oordeel heen en nà de
loutering door het gericht. Eene rest zou zich bekeeren (jes. 10 : 21, 22).
9 Is er een profeet, die "vrede, vrede, en geen gevaar" roept, dan zal eerst
vervulling van die veel belovende woorden uitmaken, of hij een ware
profeet, een door God gezondene, is geweest. In dit laatste woord,
waarmee jeremia zijn tegenstander aanvalt, hoor ik een ironischen klank.
Een geschiedenis als van 1 Kon. 22 : 1-38 geeft een sprekenden commentaar
op den hier door jeremia gestelden regel.
10 Hananja verhardt zich, vs. 10, 11. - Maar Hananja wil en zal het
laatste woord hebben. Met geweldige kracht, alsof een booze geest hem
tot bovenmenschelijke inspanning in staat stelt, breekt hij het houten
11 juk, dat jeremia droeg, stuk en hij roept het volk als een woord des
HEEREN toe, dat de HEER zóó binnen twee jaar het juk, dat Babel
aan de volken heeft opgelegd, verbreken zal.
Daarop antwoordt jeremia niet meer. Stil, rustig, ongebroken van
geest en overtuiging, gaat hij door de volksmassa heen. Niet, omdat
hij na deze ontmoeting zich wil terugtrekken. Maar omdat het in die
omstandigheden ongetwijfeld het beste was, te zwijgen. Hananja was
immers voor geen rede vatbaar.
12 jeremia ontvangt eene nieuwe opdracht, vs. 12-17. - Toch moet
jeremia nog weer naar Hananja gaan met een woord van God. Of dit
bevel korten of langen tijd na het conflict tot jeremia kwam, staat er
niet bij. Wij krijgen den indruk, dat nog geen lange tijd verloopen was.
VOLZ meent: "in de stilte van zijne eigen kamer"; AALDERS : "ver-
13 moedelijk nog wel onderwijl Jeremia op weg was naar huisJ). Het woord,
dat jeremia nu nog tot Hananja moet gaan zeggen, is dit: gij hebt een
houten juk stuk gebroken en in plaats daarvan een ijzeren juk gemaakt!
Oosterseh-concreet gezegd, beduidt dit woord het volgende. jeremia
draagt een houten juk, dat beteekent : juda moet aan Babel onderdanig
blijven. Hananja wil die onderdanigheid niet, maar spoort tot opstand
tegen Babel aan. Maar daarmee maakt hij het lot van juda nog veel
zwaarder. De opstand zal niets baten. Integendeel, de machtige heerscher
14 zal met ijzeren hand alle rebellie tegen zijn gezag straffen. Want het
is Gods wil, dat al deze volken, juda en zijne buren, die op dat oogenblik
nog druk confereerden over gezamenlijke actie tegen Babel, volkomen
aan Nebukadnezar onderworpen zullen blijven. Deze koning heeft
immers volstrekte macht van God ontvangen (vgl. 27 : 6).
15 Dat jeremia dit woord Gods tot Hananja gesproken heeft, staat er

Jeremia 28 : 16. UITLEG. 83
niet bij. Dit spreekt vanzelf. Maar wèl staat er, wat Jeremia behalve
dit woord nog tot Hananja heeft gezegd. Hij noemt dezen een profeet,
die niet door den HEER gezonden is, maar uit eigen wil en gedachten
16 gesproken heeft en daardoor het volk jammerlijk misleid. Daarom zal
hij zelf in dat jaar nog sterven, omdat hij niet alleen afval van Babel,
maar afval van God gepropageerd heeft. Gods wil was immers juist:
gehoorzaamheid aan Babel betoonen.
17 En twee maanden later stierf de brutale demagoog. Wij denken hierbij
aan 2 Kon. 7 : 2, 17-20 en Hand. 5 : 5, 9 , 10.
Jeremia's brief aan de ballingen, 29 vs. 1-23.— Blijkens den aanhef
van dit gedeelte moet er een of ander verband bestaan tusschen dit
stuk en H. 28. Want het begint met het voegwoord „en": „en dit is
de inhoud ..." of : „dit nu is de inhoud ..." Door den samensteller
van het boek Jeremia is dus H. 29 : 1-23 in verband gebracht met hetgeen
voorafgaat. Daarom ligt het voor de hand, H. 29 : 1-23 in tijd
te stellen na H. 28. Wij hebben dan een goede verklaring van hetgeen
in vs. 1 staat, nl. dat Jeremia den brief zond aan de nog in leven zijnde
oudsten van de ballingen, lt. „aan de rest van de oudsten van de
ballingen". Immers in de vier jaren, die na de wegvoering van Jojachin
verstreken waren, was menig oudste reeds gestorven. Waarom Zedekia
in dien tijd een gezantschap naar Babel zendt, staat er niet bij. De
onderstelling, dat dit den koning van Babel van Zedekia's trouw moest
overtuigen, is zeker niet te gewaagd. Aan het hof te Babel was het wèl
bekend, welke pogingen de omliggende landen hadden gedaan om Juda
tot afval te bewegen. Maar het gezantschap bleek nog niet voldoende,
Later moest Zedekia zelf de reis maken om alle verdenking van ontrouw
uit den weg te ruimen (zie de Inleiding, blz. 10).
Jeremia maakt nu van de gelegenheid, die de reis van dit gezantschap
hem bood, gebruik om aan de ballingen in Babel een brief te zenden.
Behalve hier is in het 0. T. van brieven nog sprake: 2 Sam. 11 : 14,
15; 1 Kon. 21 : 8-10; 2 Kon. 10 : 1-3, 6, 7; 2 Kron. 30 : 1-10;
2 Ezra 4 : 8-23; Neh. 6 : 5-7. De tijdsbepaling van vs. 2 is algemeen
gehouden en zegt niet, dat Jeremia den brief schreef onmiddellijk nadat
de ballingen waren weggevoerd; zij is in denzelfden vorm gegoten als
die van 24 : 1 (vgl. 2 Kon. 24 : 15); wij moeten ze als tusschen haakjes
3 lezen. De twee gezanten komen alleen hièr voor. Misschien is Safan,
hier als vader van Elasa genoemd, dezelfde als de vader van Achikam
(26 : 24); dan zou deze gezant een broeder zijn van den beschermer
van Jeremia.
4 De profeet brengt nu aan de ballingen schriftelijk den wil van God
over. Zij moeten zich in het vreemde land voor langen tijd installeeren,
huizen bouwen en tuinen aanleggen. Zij moeten zich tot gezinnen vormen,
7 hunne kinderen laten huwen, opdat ook deze weer kinderen krijgen. Ja,

84 Jeremia 29 : 8. UITLEG.
zij moeten niet met wrok en haat in het land van hun overwinnaar leven,
maar het welzijn van dat land moet hun ter harte gaan, zij moeten zelfs
bidden voor Babel. Immers, God is het, die hen in ballingschap heeft
gevoerd, zij moeten er de menschen niet op aanzien. En als het de
maatschappij, waarin zij nu eenmaal moeten leven, goed gaat, dan zullen
zij zelve ook daarvan de vruchten plukken.
8 Want waarom moet zóó de houding der ballingen zijn, tegen hunne
natuurlijke neiging in? Omdat zij gehoorzaam moeten zijn aan hun God.
9 Ook onder hen zijn valsche profeten, die Jeremia hier „waarzeggers"
noemt, omdat zij toch niets meer zijn dan dat, en „droomers", omdat
zij met droomen aankomen in plaats van met een klaar, waarachtig
woord van God. Hij zegt van deze „droomers", dat de ballingen hen
laten droomen. De menschen willen immers zoo heel graag terug naar
hun land en grond, dat weten die valsche profeten opperbest, en zóó
komen zij aan die mooie droomen, die van spoedigen terugkeer spreken!
9 De Joden moeten niet naar die profeten luisteren, want zij beweren wel,
dat de HEER hen gezonden heeft met die verlokkende boodschap, zij
spreken wel onder den schijn van goddelijke autoriteit, maar dat is
alles leugen.
10 Tegenover het woord van die valsche profeten staat het woord Gods,
dat Babels heerschappij niet zoo spoedig gebroken wordt, maar wel zeventig
jaar duren zal (vgl. 25 : 11 met den uitleg). Dat is de tegenstelling, waar
het Jeremia om te doen is, dat moeten de ballingen goed weten. De
tegenstelling is niet — gelijk VoLZ wil —: het aanroepen van God zelven
(vs. 12) tegenover het raad vragen aan de valsche profeten. Het is dan
ook ongemotiveerd om vs. 10 en 11 als latere invoeging te beschouwen
en vs. 12 direct op vs. 9 te laten volgen, gelijk deze geleerde doet. Wij
móeten wel aannemen, dat Jeremia zelf van de zeventig jaar gesproken
heeft. Dat dit voor de ballingen, die voor het overgroote deel den terugkeer
na zóó lang tijdsverloop niet meer zouden beleven, geen troost zou geweest
11 zijn, is toch wel heel laag bij den grond gedacht. Neen, de ballingen
behoeven niet te denken, dat hun God hen vergeet : Hij weet werkelijk
12 wel, hoeveel goeds Hij nog met hen voorheeft (vgl. 31 : 17). Als zij
gelóovig tot Hem bidden, dan zal Hij hoorent zij moeten beginnen met
gehoorzaam te zijn aan zijn wil en niet een eigen verlossingsplan te maken,
13 zooals de valsche profeten doen. Het moet hun om God zelven te doen
zijn, niet om het aardsche, dat Hij geeft; hoe heerlijk het ook zij voor
het vrome Joodsche hart, om weer naar Jeruzalem te kunnen opgaan.
14 Wij hebben hier de lijn van Matth. 6 : 33 en van Luk. 11 : 10. Als het
oordeel dan gelouterd heeft en bekeering gewrocht, dan zal de HEER
Zich niet langer terugtrekken, maar Zich laten vinden; dan zal de straf
van de ballingschap een eind nemen en God zelf de ballingen weer
terugbrengen naar de plaats, van waar Hij ze had weggevoerd.

Jeremia 29 : 15. UITLEG. 85
15 Maar Jeremia kent zijn menschen. Hij weet wel, dat de ballingen
z66 maar niet hun ijdele hoop zullen laten varen. 't Is immers toch
maar door „profeten" hun verzekerd, dat zij weldra zullen terugkeeren
en de goede tijd voor Juda aanbreken zal! Er is groote kans, dat de
ballingen bij het lezen van Jeremia's woorden z66 zullen denken en
spreken. Zij zien het niet in, zooals hij het inziet, dat hunne „profeten"
valsche profeten zijn. Daarom gaat Jeremia nu hierop nader in. Als
zij zeggen: „de HEER heeft ons toch maar hier in Babel profeten gegeven
en diè voorspellen ons spoedigen terugkeer", dan heeft Jeremia
nog iets te zeggen over Zedekia, die nu nog koning is uit dat heerlijke
geslacht van David, en aan wien de hoop op herstel van Juda's glorie
zich nog steeds vastklemmen kon; en over het volk, dat nog in Jeruzalem
woont en nog een waarborg zou kunnen zijn voor nieuwen opbloei
17 van Juda. God zal ook de achtergeblevenen bezoeken met den geesel
van den oorlog (9 : 16; 24 : 10; 27 : 8, 13), ja, hen in een ellendigen
toestand brengen, die geteekend wordt met het beeld uit Jeremia's
18 visioen van H. 24. Z66 jammerlijk zal hun lot zijn, dat zij overal, waar
zij komen, schrik, spot en verachting zullen verwekken (15 : 4; 24 : 9;
19 34 : 17; Deut. 28 : 25). Dit zal de straf zijn voor het veronachtzamen
20 van Gods gedurige vermaningen (7 : 13; 25 : 3; 32 : 33). Laten alle
ballingen toch dit woord Gods ter harte nemen!
21 En nu komt Jeremia terug op de valsche profeten, die bij de ballingen
zooveel kwaad gedaan hebben door de leugenachtige belofte van spoedigen
terugkeer. Op die profeten beroepen de ballingen zich! Maar de HEER
zal die bedriegers zwaar straffen voor wat ze hebben gedaan. Nebukad-
22 nezar zal hen ter dood laten brengen op z66 vreeselijke wijze, dat de
ballingen zelve — die zich eerst door hun optreden hebben laten misleiden
— hun lot als verwensching zullen noemen (Dan. 3 : 6). De koning
van Babel zou hen, die de ballingen tegen zijn gezag opzetten, voor-
23 beeldig straffen. Maar die straf zou een oordeel Gods zijn over het
zedeloos leven dier mannen (23 : 14). Zij „deden eene dwaasheid in
Israël", zij traden de goddelijke wet en de menschelijke zede met voeten,
door hun overspel (vgl. Gen. 34 : 7; Deut. 22 : 21; Joz. 7 : 15; Richt.
19 : 23; 20 : 6; 2 Sam. 13 : 12). En zij spraken bewust onwaarheid en
dat nog wel onder het voorgeven, dat de HEER hun die woorden ter
verkondiging gegeven had. Al konden zij de menschen bedriegen, Hij,
op wien zij zich ten onrechte beriepen, kende hun intieme leven en
doorgrondde hun valsche hart.
24 Profetie over Semaja, vs. 24-32. — In nauw verband met den in het
voorafgaande gedeelte weergegeven brief van Jeremia aan de ballingen
is hier een profetie over nóg een valschen profeet in Babel, een zekeren
Semaja, opgenomen. Dit gedeelte begint met een opdracht Gods aan
25 Jeremia om tot dezen emaja het volgende te zeggen. De reden, waarom

86 Jeremia 29 : 26. UITLEG.
Jeremia met een profetie zich tot Semaja moet richten, is, dat deze
een brief geschreven had aan het volk te Jeruzalem, aan Zefanja, den
tweeden priester (vgl. 21 : 1 met den uitleg; 37 : 3; 52 : 24) en aan de ge-
26 heele priesterschap; een brief, waarin hij Zefanja wees op de macht,
waarmee deze bekleed was : om als hoofd van de tempelpolitie maatregelen
te nemen tegen „ieder, die buiten zichzelf is en als profeet optreedt".
Wij hebben hierbij te denken aan uitingen van extase, gelijk die in ander
milieu bij de Derwisjen bekend zijn, en waarvan in 1 Sam. 19: 20-24
een typisch voorbeeld is bewaard. Zoo beschouwden (2 Kon. 9 : 11)
de vrienden van Jehu den profetenzoon, die hem tot het koningschap
kwam roepen, als een extaticus, hetgeen blijkt uit hunne vraag: „waarom
is deze onzinnige tot u gekomen?" Het Hebreeuwsche woord, door
de Sv. ook dáár met „onzinnig" vertaald, omschreef ik in den Tekst
met „die buiten zich zelf is". De profeet Hosea verweet aan zijne tijdgenooten,
dat zij zich van het woord Gods, dat hij bracht, afmaakten
met een spottende verwijzing naar zulke extatici : „de profeet is een
dwaas, de man des geestes is onzinnig" (Hos. 9 : 7); zij stelden Hosea
met dergelijke menschen op één lijn en vonden het niet de moeite waard,
naar zijn woorden te luisteren. Dergelijke excessen nu kwamen blijkbaar
ook soms tijdens den cultus in den tempel voor en stoorden den eeredienst.
Daarom was de tempelpolitie aangewezen om toe te zien, dat
aan zulke stoornissen direct een eind werd gemaakt; zij had het recht,
deze extatici te laten oppakken en voorloopig opsluiten. In H. 20 : 1
wordt de priester Pashur genoemd als hoofdinspecteur van deze politie;
wij zien daar, hoe deze van zijn macht in die kwaliteit misbruik maakte
om Jeremia het optreden te beletten. Hier wordt Zefanja, eveneens
27 priester, als inspecteur genoemd. Aan dezen Zefanja nu had emaja
in den bedoelden brief gevraagd, waarom hij niet tegen Jeremia was
28 opgetreden, omdat dèze aan de ballingen geschreven had, dat zij zich
in het land van Babel moesten installeeren. Semaja had dus in zijn
schrijven aan Zefanja gereageerd op den brief van Jeremia, dien wij
in vs. 1-23 hebben leeren kennen. Vs. 24 brengt ons dus in een lateren
tijd dan vs. 1-23. Maar omdat vs. 24-32 een gevolg beschrijft van den
door Jeremia gezonden brief, is dit stuk door Baruch met het voorafgaande
onmiddellijk verbonden door het voegwoord „en" (vs. 24).
29 Dien brief van Semaja nu had de geadresseerde, Zefanja, zelf aan
Jeremia voorgelezen. Deze Zefanja is tweemaal als gezant door Zedekia
naar Jeremia gezonden (21 : 1; 37 : 3). De veronderstelling is wel niet
gewaagd, dat hij den profeet gunstig gezind was. Zoo kunnen wij verklaren,
waarom hij Jeremia den brief voorlas : om hem in kennis te stellen met
den indruk, dien zijn raad (29 : 1-23) had gemaakt, en met het gevaar,
dat hem nu bedreigde.
30 Nu grijpt Baruch weer terug op vs. 25. Het woord, dat de HEER tot

Jeremia 29 : 31. UITLEG. 87
31 Jeremia spreekt, is voor al de ballingen bestemd, omdat Semaja hen
trachtte te misleiden door de belofte van spoedigen terugkeer naar het
vaderland. Hij heeft geprofeteerd zonder goddelijke roeping en hij heeft
daardoor de ballingen op een leugen doen vertrouwen, zooals er lt. staat.
32 Daarom zal hij door God gestraft worden. Van zijn geslacht zal niet
één den terugkeer naar Jeruzalem beleven en hij zelf zal dien niet meer
meemaken. Semaja had geprofeteerd: de terugkeer komt spoedig.
Daartegenover stelt Jeremia nu: neen, niet spoedig, gij zèlf zult dan al
gestorven zijn en van uw kinderen zal niet één het beleven. Zware
bedreiging voor Semaja, die, evenals Hananja te Jeruzalem, zich vergrepen
had aan het prediken van afval van den HEER, opstand tegen
Gods plan en wil (28 : 16).
DE HEERLIJKE TOEKOMST, H. 30, 31.
30 1, 2 Inleiding, 30 vs. 1-4. — Jeremia ontvangt bevel, al de woorden,
die de HEER tot hem gesproken heeft, in een boek te schrijven. Blijkens
vs. 4 gaat het hier niet over de geheele prediking van Jeremia, zooals
in H. 36 : 2 het geval is, maar over de woorden, die hij van zijn God
ontvangen heeft over Israël en Juda, en wel betreffende de heerlijke toekomst,
die het geheele volk Israël eens van God ontvangen zal. Die
goddelijke beloften moeten worden vastgelegd, opdat zij het volk in
ellende en druk kunnen troosten, èn opdat later Gods hand zal worden
erkend, die het alles naar goddelijk plan volvoerde. Zoo kreeg de profeet
Jesaja bevel, een profetie over Egypte op te schrijven op een steenen
plaat èn in een boek, opdat het volk zich later van de vervulling van
het woord Gods zou vergewissen ( Jes. 30 : 8). En zoo vinden wij in Jes.
48 : 3-6 de gedachte uitgesproken, dat God zekere gebeurtenissen
van tevoren had voorspeld, opdat het volk niet een afgod, maar Hem
daarvan de eer zou geven.
3 Waar het om gaat, wordt in de inleidende woorden gezegd: de HEER
zal eens het lot van heel zijn volk „wenden", waarvoor Jeremia een
vorm van het werkwoord gebruikt, dat wij reeds vaker bij hem tegenkwamen,
n.l. gub (vgl. den uitleg van H. 15 : 19); dit woord gebruikt
hij in deze hoofdstukken gedurig, èn in den letterlijken zin (terugkeeren)
èn in den overdrachtelijken (zich bekeeren). Hier, in vs. 3, is het thema
gegeven van de dichterlijk-geniale compositie, die volgt.
4 Vs. 4 vormt een overgang tusschen de inleiding (het thema) en het
stuk zelf.
5 De krisis, vs. 5-9. — Jeremia begint met zijn lezers te verplaatsen
midden in groote ellende. Wat hoort hij daar? 't Is een schreeuwen van
angst en schrik! Wat ziet hij? Is het werkelijkheid? Ja, alle mannen
zijn doodsbleek, verwrongen van angst, in de grootste benauwdheid.

88 Jeremia 30 : 7. UITLEG.
Voor het beeld, dat de profeet hier gebruikt om het toppunt van smart
aan te duiden, vergelijke men 4 : 31; 6 : 24; 22 : 23; 49 : 24 en 50 : 43.
Jesaja teekent in H. 21 : 3 hoe de ontroering over den komenden val
van Babel, dien hij in den geest ziet, hem geestelijk en lichamelijk
aangrijpt :
Dies zijn mijne lend'nen vol siddering,
snoeren krampen me als barenswee vast,
van verbijstering kan ik niet hooren, van schrik vergaat mij het zien.
(vert. van Dr. VAN DER FLIER, Tekst en Uitleg, Jes. I). ZOO moeten wij
ook hier door Jeremia een toestand van heftige emotie geteekend zien.
7 Ja, 't is geen wonder, dat de menschen zoo vreeselijk in angst zijn,
want die dag is geweldig, weergaloos vreeselijk, in één woord: een tijd
van angst is het voor Jakob, d. i. voor het volk, maar — en dat klinkt
als een heerlijke belofte na de schildering van die bange vrees — dat
volk zal eruit gered worden. Het zal niet ondergaan, het komt er nog
door, het zal de krisis overleven en nog weer verlost worden van angst,
zorg en druk! — Jeremia teekent hier den vreeselijken dag van den val
van Jeruzalem (vgl. de Inleiding, blz. 11). Het heerlijk heil, dat hij in
H. 30 en 31 teekent, leidt hij in met de schildering van den ontzettenden
jammer, dien het volk eerst zal moeten doormaken, opdat tegen dien
donkeren achtergrond het komend geluk des te stralender uitkome.
„Die dag" is de dag van de inname van Jeruzalem. Ps. 137, die later
gedicht is, spreekt ook van den dag van Jeruzalem. En nu gewaagt de
profeet er hier niet van, of de ellende van zijn volk na dien val nog
lang of maar kort zal duren, daar is het nu niet om te doen; nu gaat
het hem alleen om dit ééne, dat als een juichkreet uit zijn ziel komt
na de teekening van angst en benauwdheid: Jakob zal tóch weer verlost
8 worden! En dan schildert hij, in contrast met den jammer van het gericht,
het geluk van de toekomst. Eerst negatief : het volk zal niet meer door
vijanden geknecht worden, zij zullen niet langer den onderdrukker ge-
9 dwongen dienen (vgl. Jes. 10 : 7; 14 : 25). Dan positief : zij zullen den
HEER, hun God, vrijwillig en bereidvaardig dienen, en „David, hun
Koning", d. i. den Messias (vgl. Ez. 34 : 23; 37 : 24; Hos. 3 : 5). Wij
mogen uit dezen zin, op dèze plaats, niet concludeeren, dat Jeremia
den Messias direct na het einde der ballingschap verwachtte. Dan zouden
wij er een gedachte in zien, die er niet in ligt. Zoo is immers ook in
vs. 7 gesproken van den val van Jeruzalem en het begin van de
ballingschap als van „dien dag", terwijl wij toch uit andere gegevens
wel weten, dat Jeremia voor het exiel een lang tijdsverloop rekende.
Wij zouden kunnen zeggen: de profeet ziet de bergtoppen der historie
als vlak achter elkaar; de afstanden daartusschen altijd precies af te
meten, was noch zijn gave, noch zijn roeping.
10 De verlossing, vs. 10, 11. — Trad in het vóórgaande de krisis van het

jeremia 30 : 11. UITLEG. 89
volk op den voorgrond, hièr wordt het nu bemoedigd met de beloftevan
verlossing uit verre landen. Nu gaat de profeet dus meer op het
lijden in, dat hij eerst als in één punt des tijds saamgevat had. Teeder
klinkt het uit den mond van zijn God: "vrees gij dan niet, mijn knecht
Jakob!" Het volk, 's HEEREN knecht, heeft voor Hem nog een taak
11 te vervullen (vgl. 27 : 6; jes. 44 : 1). De andere volken worden verdelgd,
zij verdwijnen, maar Israël wordt alleen gekastijd (vgl. Deut. 8: 5;
Ps. 118: 18; Spr. 3: 12; Hebr. 12: 6-10; Op. 3: 19). De rechtvaardige
God kan het niet ongestraft laten (Ex. 34 : 7; Num. 14 : 18;,
Nah. 1 : 3).
12 De tuchtiging, vs. 12-15. - De gedachte, in vs. 11b uitgesproken,
wordt nu nader toegelicht; vs. 12-15 is een verklaring van vs. lIb.
Het volk is er ellendig aan toe; dat wordt geteekend met hetzelfde beeld
13 als in 10 : 19 en 14 : 17; vgl. jes. 1 : 5, 6. Voor het kwaadaardig gezwel
is geen genezing (vgl. Hos. 5: 13; Ob. : 7), geneesmiddelen ontbreken
14 daarvoor ten eenenmale (vgl. 8 : 22; 46 : 11; Ez. 30: 21). Heeft het
volk dan geen hulp van buiten af? ja, 't heeft vrienden genoeg gezocht"
maar in den nood laten alle in den steek. De band tusschen juda en
en andere volken was immers in zichzelf reeds veroordeeld; juda had,
met zijn God, zichzelf moeten zijn. In de ellende laten nu allen juda
zitten. Die ellende is het werk Gods. Als was Hij hun vijand, zóó heeft
Hij hen gestraft - gelijk zij verdienden door hun groote schuld.
16 Het herstel, vs. 16-22. - Na de schildering van de komende straf
nu een veel breedere van het herstel. "Daarom", zoo begint dit gedeelte.
In het verband van den tekst gezien, behoeft dit begin toch niet
te bevreemden. "Daarom" - immers ook die zware straf zal ten doel
hebben, dat God zijn volk loutert, redt en herstelt; en de vijanden van
het volk zullen schuldig staan voor God en daarom op hun beurt
moeten bukken (vgl. 10 : 25; Ex. 23 : 22; jes. 41 : 11; 60 : 12). Zoo
grijpt vs. 16-22 óók terug op vs. 11a. - De vijanden hebben het volk
verslonden; dit woord komt ook voor in 2 : 3, waar ik het vertaalde met
"aantasten", en in 10 : 25. Als zij juda in ballingschap hebben weggevoerd,
zullen zij eens zelve gevangen genomen worden (vgl. 22 : 22);
de plunderaars worden dan zelve uitgeplunderd (50 : 11; jes. 17 : 14),
17 de beroovers beroofd (2 : 14). Want wat menschen niet kunnen, kan
de HEER (8 : 22; 33 : 6). Hier herinnert jeremia weer aan het voorafgaande,
vs. 12 en 13. juist omdat Zion door de vijanden als verstoot en
(Mi. 4 : 6; Zef. 3 : 19) gesmaad wordt, zal God het herstellen en daardoor
zijn eer handhaven.
18 En nu volgt een breede schildering van het herstel, dat God tot
stand zal brengen; zij begint dan ook met een nieuwen aanhef: "zoo
zegt de HEER". Hij zal het lot van zijn volk wenden; wij hebben hier
den term uit het thema van deze hoofdstukken, zie den uitleg van

90 Jeremia 30 : 19. UITLEG.
30 : 3. „Tent" is hier, gelijk vaak, benaming voor het huis; men
vergelijke b.v. 4 : 20; 1 Kon. 8 : 66; Job. 21 : 28. Jeruzalem, dat eerst
verwoest zal worden, zal dan herbouwd worden op zijn heuvel (vgl.
Joz. 11 : 13); en het paleis zal de oude plaats weer met eere innemen.
19 Als het oordeel komt, verdwijnt de vreugde (7 : 34; 16 : 9; 25 : 10);
als het heil aanbreekt, komt de vreugde weer (33 : 11). Voor het volk
breekt dan een tijd van voorspoed aan. Het zal in zielental groeien en
20 niet meer gesmaad, maar geëerd worden. Na den bangen tijd van gericht
en straf zal het weer worden als voorheen, toen Israël bloeide (vgl.
2 Sam. 7 : 10; Ps. 102 : 29; Spr. 16 : 12; 1 Kon. 2 : 12).
21 Maar de toekomst zal ook nog boven het rijkste verleden van het volk
uitgaan. Het zal een „Vorst" hebben, lt. een „Heerlijke", genoemd
met hetzelfde woord, dat wij in Ps. 8 : 2 hebben in 't „hoe heerlijk is uw
naam op de gansche aarde". Een „Heerscher", lt. een „heerschende"
(vgl. Jes. 9 : 5; Mi. 5 : 1). En deze zal uit het volk zelf geboren worden,
in tegenstelling met den vreemden overheerscher. „Hem zal Ik doen
naderen" herinnert aan Ex. 24 : 2: „en dat Mozes alleen nadere tot
den HEER, maar dat zij niet naderen" en aan Num. 16 : 5, waar Mozes
tot Korach en zijn aanhang zegt : „Morgen vroeg, dan zal de HEER
bekend maken, wie de zijne en de heilige zij; dien Hij tot zich zal doen
naderen; en wien Hij verkoren zal hebben, dien zal Hij tot zich doen
naderen". Wij komen dus op de lijn van het bemiddelen (Ex. 24 : 2)
en van het priester-zijn (Num. 16 : 5). En hetgeen volgt, wijst ons
verder den weg: „want wie zou zijn hart als pand kunnen geven, om
Mij te naderen?" Het woord, door mij met „als pand geven" vertaald,
vinden wij ook in Gen. 43 : 9, waar Juda tot Jakob zegt: „ik zal borg
voor hem (Jozef) zijn", ik sta voor hem in (vgl. Gen. 44 : 32), en in
Jes. 38 : 14 „wees Gij mijn borg", d. i. sta Gij voor mij in, in mijn ellende,
dat uw belofte van herstel vervuld zal worden. Verder in de beteekenis
van: „met zijn geld voor iemand borg blijven (Spr. 11 : 15; 20 : 16;
22 : 26, 27; 27 : 13). En in Neh. 5 : 3 staat het in den zin van „als
borgtocht, als pand geven." Wij krijgen dus dezen gedachtengang: geen
mensch kan zijn hart, zijn ik (vgl. 4 : 18; Ps. 16 : 9; 84 : 3) God aanbieden
als pand, als vrijbrief, om Hem te naderen, want allen zijn zondaars.
Nu zal Hij uit het volk Eén doen voortkomen, die als priester-koning
(Ps. 110) de Middelaar tusschen Hem en het volk zal zijn. In Christus
zien wij deze profetie vervuld (vgl. Hebr. 4 : 14-16; 5 : 4-6; 10 : 19-
22 22). Onder dien Koning zal de verhouding tusschen den HEER en het
volk op 't heerlijkst worden. Wij denken aan Jezus' woord in Joh.
16 : 26, 27.
23 Heil na oordeel, vs. 23-31 : 1. — In woorden, bijna geheel gelijk aan
23 : 19 en 20 teekent Jeremia nu nog eenmaal het vreeselijk gericht,
24 dat de HEER over het volk brengen zal. Eerst moet Gods plan worden

Jeremia 31 : 1. UITLEG. 91
31 1 vervuld, van straf en loutering. Maar als dat goddelijk plan dan ook
wordt gezien en erkend, dan zal na het oordeel het heil aanbreken. Dan
geen dienst van andere goden meer. Dan ook niet een slechts uiterlijk
aanhangen van den waarachtigen God. Neen, dan zal Hij in den vollen
zin van het woord het volk tot een God zijn en dan zal ook dit volk,
van zijn afdwalingen bekeerd, in trouwe liefde en oprechten dienst
Hem ten eigendom wezen.
2 Ontmoeting van den HEER en zijn volk, vs. 2, 3. — Dáár keert het
volk terug uit Babel — het vindt : zijn God! Met woorden, die aan
de eerste verlossing van Israël (uit Egypte) doen denken, aan de
woestijnreis vóór de komst in het beloofde land, wordt de terugreis uit het
land der ballingschap geteekend. Het volk is „aan het zwaard ontkomen",
het is 't oordeel Gods dóórgegaan; het is de „rest", die gespaard bleef.
3 Dit volk wordt dan sprekend ingevoerd; het zegt : „van verre is de HEER
mij verschenen". Bij het „van verre" zouden wij kunnen denken aan
Zion, vgl. b.v. Ps. 14 : 7; „och, dat Israëls verlossing uit Zion kwame!"
Toch geloof ik, dat er een geestelijker zin in schuilt; ik zou het willen
verstaan als in de gelijkenis van den verloren zoon: „en als hij nog
verre van hem was, zag hem zijn vader" (Luk. 15 : 20). Dit sluit volkomen
aan bij hetgeen volgt, als woord Gods, waarin Deze zijn eeuwige liefde
voor het volk betuigt : dáárom is Hij het volk tegemoet gekomen. Hij
was de eerste (vgl. 1 Joh. 4 : 10, 19). En die liefde was het dan ook, die
Hem altijd weer deed werken aan het hart van zijn zondig, afdwalend volk.
4 Naar 't vaderland! vs. 4-9. — Na de teekening van de ontmoeting
nu de rijkste beloften voor de toekomst, die daarna aanbreekt. Het volk
zal weer worden gebouwd (vgl. Ps. 28 : 5; Jer. 12 : 16), als volk hersteld.
De blijdschap keert weer; men zie de schildering van Richt. 11 : 34.
s Op de bergen van Samaria zullen weer wijnstokken worden geplant
(vgl. Richt. 9 : 27; Hos. 2 : 14). En zij, die ze geplant hebben, zullen er ook
de vrucht van genieten. Geen vreemde overweldiger zal zich de vruchten
van hun arbeid toeëigenen. Volgens Lev. 19 : 23-25 mocht de vrucht
van geplante boomen de eerste drie jaar niet worden gegeten; in het
vierde jaar was zij voor den HEER; pas in het vijfde jaar was zij voor
gebruik bestemd. Deut. 28 : 30 bedreigt het volk bij overtreding van Gods
wet : zij zullen van door hen geplante wijngaarden niet oogsten. Deut.
20 : 6 stelt den man, die een wijngaard geplant had, maar er nog niet
van had geoogst, vrij van krijgsdienst. De wachters op het gebergte
moeten den tijd der nieuwe maan aankondigen, waarnaar het feest
ter eere van den HEER geregeld werd (vgl. Am. 8 : 5).
7 Het geslagen volk mag zijn verlossing hooren bezingen. Ja, het zal
blijken, dat het toch werkelijk is „het hoofd der volken", door God
boven alle andere volken gezegend, uitverkoren tot zijn dienst en verheer-
lijking. Het gaat dus niet om verheerlijking van Israël, maar van God

92 Jeremia 31 : 8. UITLEG.
door 't heerlijk lot van Israël. In Ex. 19 : 5 is deze unieke positie verbonden
aan de voorwaarde van het gehoorzamen aan Gods stem. Vgl. Lev. 20 : 24,
26: „Ik heb u van de volkeren afgezonderd, opdat gij mijn zoudt zijn";
Num. 23 : 9: „dat volk zal alleen wonen"; Deut. 4 : 7, 8, 20; 7 : 6;
10 : 14, 15; 14 : 2; 26 : 9, 18, 19 „boven al de volken, die Hij gemaakt
heeft"; 33 : 28, 29; Ps. 135 : 4; Jes. 41 : 8; 44 : 1. Deze hoogste plaats
stelt de hoogste eischen; Amos kondigde het oordeel aan, omdat zijn
volk die eischen vergat (Am. 3 : 2), en sprak het „wee" over „de voornaamsten
van het eerste der volken" (Am. 6 : 1). — De juichtoon, waartoe
Jeremia hier oproept, spreekt toch 66k de herinnering uit aan het oordeel,
waardoor het volk dan heen zal gegaan zijn; immers het heet hier „de
8 rest van Israël". Die komende verlossing zal Gods eigen werk zijn. Hij
brengt hen terug uit „het land van het noorden" (3 : 18; 16 : 15; 23 : 8),
waarheen de overweldiger hen had weggevoerd (1 : 13-15; 6 : 22;
10 : 22). Ja, van alle kanten, waar zij ook heen gebracht zijn, verzamelt
Hij hen. „De einden der aarde" staat ook hier, evenals elders bij Jeremia,
parallel met „het noorden" (6 : 22; 50 : 41). Gods teedere zorg strekt
zich ook over de ongelukkigen en zwakken van zijn volk uit; niemand
9 behoeft achter te blijven; een aangrijpend tooneel! En geestelijk zal
dan 66k alles anders zijn bij het volk. De menschen komen „weenend"
aan, vol berouw over hunne zonden, verteederd in droefheid naar God
(2 Cor. 7 : 10). Zoo teekent ook Hosea de bekeering der Israëlieten :
„zij zullen bevende aankomen als een vogelken uit Egypte,
als een duif uit het land van Assyrië" (11 : 11).
God zal hen smeekend, in gebedsstemming leiden, (50 : 4). Hier is dus
waarachtige, geestelijke droefheid (Matth. 5 : 4); in 3 : 21 en Hos. 3 : 15
slechts een voorbijgaande stemming. God voert hen naar waterbeken;
wij denken aan de „zeer stille wateren" van Ps. 23. De weg is voor hen
geëffend, zoodat zij geen gevaar loopen te struikelen. En de grond van dit
alles ligt in de vaderlijke liefde des HEEREN (Ps. 103 : 13) voor Israël;
vgl. 3 : 19; Deut. 32 : 6; Jes. 63 : 16. Ja, Efraim, het noordelijk rijk,
is en blijft immers zijn eerstgeborene. In Ex. 4 : 22 wordt Israël aldus
genoemd. Maar hièr speciaal Efraïm. Efraïm en Manasse hadden de
plaats ingenomen van Ruben en Simeon en van hen gold Efraïm voor
den eerstgeborene (Gen. 48 : 5, 19, 20; 1 Bron. 5 : 1).
10 Weer thuis, vs. 10-14. — Als door God bijzonder begenadigd, bekleedt
Israël een exceptioneele plaats onder de volken. Daarom moeten diè
weten van het buitengewone, dat God met Israël zal doen. Het is hier
dus maar niet een stijlvorm, maar een voorstellingswijze van diepen
inhoud, wanneer hier de volken worden opgeroepen om dat te hooren
en verder te verkondigen. Bovendien: volken hebben Israël gevangen
en gehoond (15 : 4; 24 : 9; 29 : 18; 34 : 17), volken zullen dan ook Israëls
herstel boodschappen. Het is de HEER, die dit verstrooide volk verzamelt

Jeremia 31 : 12. UITLEG. 93
(vgl. 23 : 3 met den uitleg) en het teeder behoedt als een herder zijn
kudde (jes. 40 : 11). Christus past het hier gebruikte beeld toe op de
verhouding van Zich en zijn geloovigen (joh. 10 : 1-16). - Wat menschelijk
onmogelijk is, volbrengt God: Hij verlost zijn volk uit de macht
van den sterkere (Jes. 49 : 24, 25).
12 Dáár zijn zij weer thuis! Na het weenen van berouwen de diepe
gebedsstemming (vs. 9) nu het juichen op de hoogte van Zion, de heilige
plaats (Ps. 126). Na de ballingschap, die allen overvloed ontnam, weer
het bezit van de heerlijke voortbrengselen van het oude vaderland,
den zegen (It. "het goede", vgl. 2 : 7; Hos. 3 : 5) Gods in het stoffelijke,
in Deut. 28 : 51 o. a. toegezegd. Dan is aan zorg en kommer, gelijk de
ballingschap die bracht, een einde gemaakt; men mag weer van het goede
13 der aarde genieten (jes. 58 : 11). De vreugde vervult allen, jong en
oud; meisjes, die zich met elkaar in den reidans verblijden (vgl.
Ex. 15: 20; Ri. 11 : 34; 21 : 21; 1 Sam. 18 : 6), zoowel als jonge
14 mannen en grijsaards. De priesters, die een vastgesteld deel van de
offers ontvingen (Lev. 7 : 32-34; 9 : 21), zullen overvloed hebben en
het geheele volk zal welvaart genieten (vgl. vs. 12).
15 Klacht en troost, vs. 15-17.- Bij Rarna, op de grens van het gebied
van Benjamin en dat van Efraïm, was het graf van Rachel (nu: er-Rärn ;
Gen. 35 : 16; 1 Sam. 10 : 2; vgl. joz. 18 : 25; Ri. 4 : 5; 19 : 13; 1 Kon.
15 : 17; jes. 10 : 29; Hos. 5 : 8). Dáár hoort jeremia de stammoeder
van Efraïm en Benjamin klagen over de wegvoering van hare kinderen;
haar kroost is in ballingschap weggevoerd! Efraim (7 : 15; 31 : 9,
18, 20; jes. 7 : 2, 5, 8, 9, 17; 11 : 13; Hos. 4 : 17), het noordelijk rijk,
was reeds, in het jaar 722 v. Chr., ondergegaan; Benjamin wacht
met den val van het rijk van juda, hetzelfde lot. VOLZ lichtte in zijn
commentaar anno 1922 dit vers aldus toe: "wie die Mutter Deutschland
heute über die vielen toten Söhne weint, so klagte damals Rahel über
ihre weggeführte Kinder." Wij worden dus verplaatst in den tijd na
586 v. Chr. In Matth. 2 : 17, 18 wordt de kindermoord van Bethlehem
16 gezien als vervulling van deze profetie (vgl. Gen. 35 : 19). Maar de HEER
zelf komt met troost. Al de arbeid, de moeite, de zorg, het lijden der
stammoeder (vgl. Gen. 30; 35 : 16-18) zal toch niet vergeefsch zijn:
de kinderen, de ballingen, zullen uit het vijandelijk land nog terugkeeren.
17 Haar kroost is niet vernietigd; in de herleving in het vaderland zal de
stammoeder nog weer een toekomst hebben; met de hoop dáárop mag
zij zich troosten.
Berouwen ontferming, vs. 18-20.- ja, het zware oordeel, door God
over het volk gebracht, zal vrucht dragen. De HEER - sprekend
ingevoerd - hoort, hoe Efraïm nu werkelijk klaagt, ernstig tot Hem
bidt. In H. 3 : 21-4 : 4 is een schijnbekeering van Israël geteekend.
Maar nu is het Efraim wezenlijk ernst. God hoort dit met blijdschap;

94 jeremia 31 : 19. UITLEG.
ik denk aan Luk. 15 : 7, 10, 32. Het doel van het oordeel, dat met de
ballingschap Efraïm getroffen heeft, is nu eindelijk bereikt, het volk ziet
het in, erkent het. God heeft het moeten tuchtigen als een wild, onhandelbaar
stierkalf; het exiel met al zijn smaad en smart is die tuchtiging
geweest, om het volk weer op den goeden weg te brengen. Maar nu voelt
het zich zoo zwak en machteloos tegenover al zijn zonde; uit zichzelf
is het onmachtig om zich te bekeeren; daarom bidt het, dat God zelf
het bekeere, dan eerst is de bekeering in al haar diepte mogelijk. Deze
tekst biedt geen steun aan valsche lijdelijkheid; immers, dat Efraïm
zóó bidt, is 66k reeds bekeering. Zie Klaagl. 5 : 21 naast Klaagl. 3 : 40.
19 Zoo heet het dan ook, dat Efraïm tot inkeer is gekomen, evenals de
verloren zoon : „tot zichzelven gekomen zijnde" (Luk. 15 : 17). En
daarna kreeg het berouw, want nu zag het, hoe diep het gevallen was.
Parallel hiermee volgt : „nu ik tot inzicht kwam", d. i. tot kennis van
mijn eigen hart, „sloeg ik mij op de heup", ten teeken van smart en berouw
(vgl. Ez. 21 : 12). Nu wordt de ellende van de ballingschap met schaamte
20 gezien als straf voor de oude zonde (3 : 13, 25). En nu grijpt Jeremia
weer op het begin in vs. 18 terug: de HEER kan zijn Efraim niet vergeten.
Als Hij erover spreekt, dan moèt Hij eraan denken, n.l. met liefde; daarom
ontfermt Hij zich ook over het schuldige, getuchtigde volk.
21 Terugkeer en bekeering, vs. 21, 22. — Hier worden wij weer naar een ander
moment verplaatst. Wij zien nu het volk op het oogenblik, dat het in
ballingschap gaat. Vreeselijke tocht ! Ja — maar zij zullen zeker terugkomen.
De ballingen moeten op den weg, dien zij naar Babel gaan, door
allerlei duidelijke teekenen den weg merken om hem bij den terugkeer
makkelijk te kunnen weervinden. En dan volgt ineens de heerlijke uitnoodiging
tot de maagd van Israël (denk aan onze personificatie: de maagd
van Holland!) om weer terug te keeren naar de eigen steden. In heerlijk
geloofsoptimisme ziet de profeet hier over de vele jaren van ballingschap
heen; op die geestelijke hoogte moet ook het volk komen te staan.
22 Maar ach, hij weet maar al te goed, hoe sterk het juist naar het kwaad
neigde. Als God den terugkeer mogelijk maakt, dan aarzelen zij nbg —
terugkeer en bekeering moeten samengaan. Doch deze bekeering zal
metterdaad plaats vinden. „De afkeerige dochter" zal toch eens in
waarachtige liefde haar God aangrijpen. Het gewone, normale, is, dat
de man het actieve, de vrouw het passieve element vertegenwoordigt.
Maar God schept nu dit nieuwe : de activiteit des geloofs in zijn volk.
Zoo teekent Hosea de bekeering van Israël ook met deze woorden : „te
dien dage, spreekt de HEER, zult gij Mij noemen : mijn man en niet
meer: mijn Baal". D. w. z. Israël heeft van zijn god een Baal gemaakt,
hun godsdienst is puur heidendom geworden, al houden zij in naam aan
den God der vaderen nog vast; maar dan zal de geestelijke kennis van en
de geloofsgemeenschap met Hem de ware verhouding tot stand brengen.

Jeremia 31 : 23. UITLEG. 95
23 Juda heilig land, vs. 23-25. — Op het oogenblik, dat deze profetie
geschreven werd, was het land van Juda geschonden. Door de schuld
van het volk. De verwoesting van Jeruzalem met den tempel komt
daar nog bij! Is dat dan het land van Gods uitverkoren volk?! Maar
het zal weer anders worden! Wanneer God redding brengt, dan zullen
de feestgangers, die zich naar Jeruzalem opmaken, werkelijk nog weer
mogen bidden, dat God zijn stad zegene. Psalm 122 geeft ons een
illustratie van zulk een zegenbede. Dan wordt in Jeruzalem weer God
gediend; daarom mag 't dan weer „rechtvaardige woonstee" heeten;
dan is Zion, bevrijd van de sporen van heidensch geweld, weer aan
den HEER gewijd, „heilige berg" (Jes. 66 : 20; Zach. 8 : 3; vgl. Ps.
24 2 : 6; Ps. 48; Joël 3 : 17). Het geheele volksleven zal dan in al zijn
rijke schakeeringen weer tot zijn recht komen; zoowel steedsche cultuur
25 als landbouw en veeteelt zullen Juda verrijken, zoodat alle uitgeputte,
moedelooze menschen weer Opleven.
26 Vs. 26 is in den samenhang als een woord van Jeremia zelven te verstaan.
Wij zouden kunnen denken aan een droomtoestand, waarin de
profeet de voorafgaande openbaringen zou ontvangen hebben, waarbij
wij zouden kunnen wijzen op 30 : 5, 6; 31 : 3, 15. Of aan een toestand
van extase, waarin hij verkeerd zou hebben, vgl. Zach. 4 : 1. De beteekenis
is: Jeremia heeft zulk een heerlijke toekomst mogen zien, dat hij, in
de droevige werkelijkheid teruggekeerd, nu uitspreekt, hoe goed het
hem was. Wij hebben hier dus een persoonlijke uiting van Jeremia,
die ons niet behoeft te verbazen, en die wij niet als onbegrijpelijk mogen
schrappen, zooals VoLZ doet. Van alle profeten heeft immers Jeremia
zich juist het meest persoonlijk gegeven en uitgesproken.
27 Een nieuwe tijd, vs. 27-30. — Een ander tafereel. Door oorlog en
ballingschap zijn zoowel het noordelijk als het zuidelijk rijk dun bevolkt.
Het land ligt daar als een akker — dáár komt God, de Almachtige, als
28 Zaaier, en Hij zaait menschen en vee uit ! Vgl. Gen. 47 : 23. Eerst was
Hij erop bedacht geweest (It. „zooals Ik erover gewaakt had", evenals
in 1 : 12) om te straffen, wat hier gezegd wordt met duidelijke herinnering
aan 1 : 10 (vgl. 18 : 7). Maar zooals de HEER vroeger Zich
het oordeel over het schuldige volk ten doel gesteld had, zóó zal het
Hem dan erom te doen zijn, dat volk te herstellen (weer een heenwijzing
naar de roeping van Jeremia, 1 : 10).
29 Blijkens Ez. 18 : 2 werd door de ballingen van de eerste wegvoering
in Babel het spreekwoord gebruikt : „de vaders hebben onrijpe druiven
gegeten en de kinderen stroeve tanden gekregen". D. i.: wij lijden door
de schuld van onze vaderen. Dit werd blijkbaar Ook in Juda gezegd.
Welnu, als die nieuwe tijd dáár is, zal dat niet meer gezegd worden!
Maar — voegt Jeremia eraan toe — zOO is het ook niet zuiver gezien;
God is wèl rechtvaardig en straft wie schuldig is. Ezechiël geeft hiervan

96 Jeremia 31 : 31. UITLEG.
in H. 18 een breede toelichting. Natuurlijk is het niet, noch bij Jeremia
noch bij Ezechiël, de bedoeling, om de gedachte van Ex. 20 : 5b, Deut.
5 : 9b en Num. 14 : 18b tegen te spreken. Het is beide waar en beide
zien wij ook in de praktijk van het leven: de zonde der vaderen wordt
bezocht aan de kinderen èn de ziel, die zondigt, diè zal sterven (Ez.
18 : 4). Wij hebben onze verantwoordelijkheid niet alleen voor onszelve,
maar ook voor ons nageslacht — èn wij behoeven niet te zuchten over
erfelijke belasting, wanneer wij persoonlijk in de rechte verhouding
tot God staan. Ook hier blijkt Jezus de waarachtige, volkomen Verlosser.
31 Een nieuw verbond, vs. 31-34. — Met denzelfden aanhef als bij vs.
27--30 begint Jeremia een nieuwe profetie: de voorzegging van een
nieuw verbond, dat God met Israël en Juda, d. i. met heel het volk,
32 sluiten zal. Welk dit verbond is, licht hij dan allereerst toe door het te
stellen naast het verbond, ten tijde van Mozes door God met het volk
gesloten. Vgl. Ex. 12 : 51; 13 : 3, 4; 24 : 3. Dit verbond heeft Israël
verbroken, hoewel Hij, die het met hen gesloten had, hun „heer" was.
„Heer" ziet op de betrekking tusschen den HEER en het volk, daar
Hij als heer, als man, Zich met Israël verbonden had. Hij had dus recht
op gehoorzaamheid en liefde van zijn volk; Israël had den band met zijn
God nooit mogen doorsnijden. Dat heeft het toch gedaan; het verbond,
dat het eerst had aanvaard (Ex. 24 : 3), heeft het zelf verbroken; zijn
33 historie bewijst dat. Maar eens zal God met het volk een verbond sluiten
dat onverbrekelijk is: Hij zal zijn wet, zijn wil, zijn dienst, hun dan niet
meer op steenen tafelen geven (Ex. 34 : 28), maar in hun eigen hart;
niet van buiten opgelegd, maar binnen in gebracht (vgl. Ez. 36 : 26, 27).
Christus doet bij de instelling van het H. Avondmaal deze profetie in
Hem vervuld zien, Matth. 26 : 28; Luk. 22 : 20; vgl. 2 Cor. 3 : 1-18;
Hebr. 7 : 22; 8 : 8-13; 10 : 1; verder: Ef. 2 : 15 „de wet der geboden,
die in inzettingen bestond"; Col. 2 : 14 „het handschrift met zijne inzettingen,
dat tegen ons was, heeft Hij onleesbaar gemaakt en uit den
weg geruimd door het aan het kruis te nagelen;" Hebr. 7 : 18, 19 „een
vroeger voorschrift nu wordt opgeheven wegens zijne zwakheid en
nutteloosheid — de wet heeft ten slotte niets tot volkomenheid gebracht
— en eene betere verwachting wordt ingevoerd, waardoor wij
nader tot God komen"; Gal. 3 : 19 „wat beteekent dan de Wet? Zij
werd bijgevoegd ter wille der overtredingen, totdat het zaad kwam,
wien de belofte gold, en verordend is zij door engelen met behulp van
een middelaar", n.l. Mozes: de wet staat beneden de belofte, als niet direct
34 van God afkomstig, zie Hand. 7 : 38 en Hebr. 2 : 2 1). Door deze innerlijke
1) De teksten zijn geciteerd in de vertaling van Prof. VAN NES, Tekst en
Uitleg; zie den Uitleg t. d. p.

jeremia 31 : 35. UITLEG. 97
gemeenschap met God zal er dan ook geestelijke kennis van Hem zijn.
Juist dat was het, wat het volk ontbrak (4 : 22; 9 : 6; Jes. 1 : 3; Hos.
4 : 1; 5 : 4). Daarom moesten de profeten altijd weer hun waar-
schuwende stem doen hooren, dat het volk toch God zou zoeken (Am.
5 : 4) en zoo Hem leeren kennen. Maar hun roepstem bleef zonder diè
vrucht, welke zij zoo vurig begeerden te zien (Jes. 6 : 9-13). Dan echter,
wanneer dit nieuwe verbond er zal zijn, zullen allen God kennen; het water,
dat dan wordt gegeven, wordt tot „een bron van water, dat opborrelt tot
eeuwig leven" 1) (Joh. 4 : 14). Zoo schrijft Johannes : „en gij hebt niet
van noode, dat iemand u leere" (1 Joh. 2 : 27); en Christus ziet de profetie
van Jes. 54 : 13, „zij zullen allen van God geleerd zijn" vervuld bij
degenen, die in geloof tot Hem komen (Joh. 6 : 45). In dit nieuwe verbond
is voor ieder plaats, gelijk in Jeremia's dagen bij ieder zoo groote afval
zich openbaarde (6 : 13; 8 : 10; 7 : 18). Zoo teekent Joël 2 : 28, 29 de
uitgieting van Gods geest over „alle vleesch", zonen en dochters, ouden
en jongen, knechten en dienstmaagden (vgl. Hand. 2 : 16-21). Dat
heil is mogelijk, want God vergeeft de schuld en zonde; vgl. Luk. 1 : 77
„om aan zijn volk te geven kennis des heils in vergeving hunner zonden" 2).
5, 36 Gods beloften talen niet, vs. 35-37. — In de teekening van het nieuwe
verbond heeft de profeet het hoogtepunt bereikt. Toch eindigt hij nog
niet. Hij moet er bijvoegen, waarom die onverdiende heerlijkheid zijn
zondig volk nog wacht : alleen om de genade Gods. Maar die genade
maakt het dan ook vast en zeker. Zoo vast als des HEEREN macht
en wil zon, maan, sterren (Gen. 1 : 14; Ps. 74 : 16; 136 : 7-9) en zee
(Job 26 : 12; Jes. 51 : 15) regeert, zoo vast zal Hij Israël in stand houden.
37 Ja, zoo min als de hemel is te meten, de aarde in haar diepte te doorvorschen,
zóó min zal God Israël verwerpen om al zijn zonden.
Wèl is om de verwerping van den Messias over Israël nog zwaarder
oordeel gekomen dan de Babylonische ballingschap en is aan het volk
als staat een eind gemaakt. Wèl klagen de Joden bij hun klaagmuur in
Jeruzalem over den ondergang van hun glorie 3). En toch is Israël
nog altijd een „volk", apart (Num. 23 : 9), uniek in de wereld. En wij
leggen naast Jer. 30 en 31 de woorden van Paulus : „dat er tot op zekere
hoogte voor zoolang een verharding over Israël is gekomen, totdat het
volle getal der heidenen binnengaat" 4) (Rom. 11 : 25).
38 Een nieuw begin, vs. 38-40. — En nu tenslotte : aankondiging van
den wederopbouw van Jeruzalem met eenige topografische aanwijzingen.
í) Vert. van Dr UBBINK, Tekst en Uitleg.
2) Vert. van Prof. DE ZWAAN, Tekst en Uitleg.
3) Vgl. Prof. Dr H. TH. OBBINK, Op Bijbelschen Bodem (1924), blz. 262/3;
G. LANDAUER, Paltistina, 300 Bilder, 21, 160, 186; Prof. Dr A. N00RDTZIJ,
Palestina, blz. 78, 79.
4) Vert. van Prof. Dr VAN VELDHUIZEN, Tekst en Uitleg.
VAN RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, Jeremia, II. 7

98 Jeremia 31 : 39. UITLEG.
Valt zóó iets hier niet te zeer uit den toon na de heerlijke profetie van
het nieuwe verbond en de hooggestemde woorden van vs. 35-37? Er
zijn uitleggers, die dit meenen. VoLZ b.v. acht het ondenkbaar, dat
Jeremia zijn heilsbeloften zóó prozaïsch zou hebben geëindigd en hij
beschouwt daarom vs. 38-40 als toevoeging van een lateren lezer, die
aldus aanvulde, wat hij hier miste: eene vermelding van den opbouw
der stad. Ik geloof, dat men aldus den profeet misverstaat. Na al de
heerlijkheid, die het Nieuwe Verbond eens brengen zal, teekent hij nu
precies, hoe het na den terugkeer uit Babel begint: met den opbouw
van de stad. De toren Hananel lag in het N.-0. (Neh. 3 : 1; 12 : 39;
Zach. 14 : 10), de Hoekpoort in het N.-W. (2 Kon. 14 : 13; 2 Kron.
39 26 : 9) 1) evenals waarschijnlijk de heuvel Gareb en Goa. Met „het
40 gansche dal, de lijken en de asch" zijn wij ten Z. W. van Jeruzalem, in
het Hinnom-dal, waar begraven werd en afval van de stad werd neergeworpen
2) (vgl. den Uitleg van 7 : 32 en 19 : 2). De beek Kedron, die
ten N.-W. van de stad ontsprong, liep ten 0. langs den Olijfberg en viel
in 't Z.-0. in de Doode Zee 3). Het Kedron dal is nu droog.
Er is iets treffend practisch in, dat de profeet het zóó nauwkeurig
aangeeft : hij staat met beide voeten in de werkelijkheid; maar daar ligt
ook een groote teerheid in, dat hij laat zien: zie, z66 zal het beginnen!
En dan moeten wij vooral erop letten, dat hij zegt: de stad zal „voor den
HEER" opgebouwd worden. Diezelfde stad, die door de zonde zoo
vreeselijk ontheiligd was (5 : 1; 6 : 6; 7 : 17; 8 : 5), krijgt een nieuwe
bestemming. Ook het verontreinigd terrein ten zuiden van de stad zal
dan niet meer voor afgodische praktijken gebruikt worden, maar Gode
gewijd zijn.
TIJDENS HET BELEG VAN JERUZALEM, H. 32-34.
32 1 Jeremia's koop van een akker, 32 vs.1-5. -- Nu worden wij verplaatst
in het tiende jaar van Zedekia. In diens negende jaar had het Babylonisch
leger het beleg om Jeruzalem geslagen (2 Kon. 25 : 1). Vergelijking van
33 : 1 met 32 : 1, 2 bewijst, dat H. 32 en 33 bij elkaar behooren.
2 Het beleg van de stad is éénmaal onderbroken geworden tengevolge
van den opmarsch van een Egyptisch leger (Inleiding, blz. 10). Gedurende
die onderbreking wilde Jeremia de stad verlaten, maar hij werd gegrepen
en in een ellendige gevangenis opgesloten, 37 : 11-16; daarna, op zijn
dringend verzoek, op bevel van den koning in den gevangenhof gebracht,
37 : 20, 21. Dáár is hij nu in den tijd, waarin wij hier worden verplaatst.
1) G. LANDAUER, Palástina, S. 3-5.
2) G. LANDAUER, S. 3, 32; G. DALMAN, Hundert Deutsche Fliegerbilder aus
Palaestina, S. 10. 3) G. LANDAUER, S. 46.

Jeremia 32 : 3. UITLEG. 99
Intusschen was het vijandelijk leger teruggekomen en met nieuwe kracht
aan de belegering begonnen (vs. 24). In den gevangenhof (33 : 1; 38 : 6,
13, 28; 39 : 14, 15; Neh. 3 : 25) stond Jeremia met de buitenwereld
in contact en kon hij ook bezoek krijgen. Wij moeten dus zeker denken
aan een binnenplein van het koninklijk paleis.
3 DAM had koning Zedekia hem laten opsluiten, omdat hij den val van
Jeruzalem had voorspeld. Volgens 37 : 21 was de profeet op bevel des
konings in den gevangenhof gezet. Tusschen deze gegevens bestaat
geen tegenspraak, al is in 37 : 21 de aanklacht, die 32 : 3 vermeldt,
niet genoemd. En ongegrond is de meening van VoLZ (die vs. 2-6
voor latere toevoeging houdt), dat de schrijver „al te vluchtig" hier
den koning in plaats van de hooge beambten de aanklacht tegen den
profeet laat indienen; immers in den gevangenhof zat Jeremia blijkens
H. 37 : 21 niet op last van de vorsten, maar van den koning. De profetie,
op grond waarvan Zedekia hier Jeremia schuldig verklaart, komt overeen
met de gegevens van 21 : 1-10; 34 : 2-6 en 37 : 17. Van het licht,
dat de profeet voor de toekomst van den koning nog laat doorschemeren,
lezen wij alleen hièr.
6 Na door deze historische toelichting de situatie verduidelijkt te hebben,
grijpt de auteur, Baruch, weer op den aanhef terug: „ Jeremia dan zei de".
Hij geeft nu weer, wat Jeremia hem heeft meegedeeld, vs. 6b-25. Vgl.
de Inleiding, blz. 4.
7 God heeft Jeremia van te voren ervan verwittigd, dat zijn neef Hanameël
hem zal komen vragen, diens akker in Anathoth als „losser" te
koopen. Hanameël was genoodzaakt, zijn land van de hand te doen;
Jeremia was blijkbaar de aangewezen losser, die de verplichtingen van
de wet, Lev. 25 : 25, op zich zou moeten nemen, wanneer het land verkocht
was; maar Hanameël zal hem komen vragen, als losser direct het
land uit zijn hand te koopen.
8 Werkelijk kwam daarop Hanameël bij hem in den gevangenhof en
vroeg hem met aandrang, van zijn lossersrecht gebruik te maken. Toen
wist Jeremia, dat dit verzoek „het woord des HEEREN" was: wat
Hanameël hem vroeg, was Gods wil; door dit verzoek zegt God hem,
wat hij doen moet. Jeremia weet dit nu, doordat God hem van tevoren
gezegd had, dat Hanameël met die vraag komen zou.
9 Daarom sloot Jeremia den koop en betaalde zijn neef den prijs,
zeventien sikkelen; 1 sikkel is ongeveer 11,50; de koop werd dus voor
ruim f 25 gesloten. Abraham betaalde voor den akker met de spelonk
van Machpela 400 sikkels (Gen. 23 : 16); David voor den dorschvloer
van Arauna met de runderen 50 sikkels (2 Sam. 24 : 24). Als parallel
kunnen wij hierbij vergelijken de bekende plaats bij Livius (26, 11),
waar deze verhaalt, hoe tijdens het beleg van Rome door Hannibal
een stuk land, waarop diens leger kampeerde, tegen de volle waarde

100 Jeremia 32 : 10. UITLEG.
10 werd verkocht. Jeremia beschrijft nu nauwkeurig, hoe hij ervoor zorgde,
dat de transactie met alle formaliteiten plaats vond. De koopbrief werd
in duplo opgemaakt; één exemplaar („de opene") kon altijd geraadpleegd
worden; het andere („gezegeld naar het voorschrift en de wetsbepalingen")
diende om een eventuëel geschil op te lossen; beide samen heeten „de
koopbrief" (vs. 11). In Babylonië zijn zulke koopbrieven in den vorm van
kleitabletten gevonden, contracten-in-enveloppe. Op een kleitablet werd
het contract geschreven, en dit werd omsloten door een hulsel van klei
als enveloppe; zoo kreeg men een tweede (buitenste) kleitablet, waarop
dan het contract eveneens geschreven werd. De enveloppe kon dus
altijd geraadpleegd worden, maar om het binnenste tablet te lezen, moest
de enveloppe worden gebroken. Rees twijfel, of hetgeen op de enveloppe
te lezen stond, wel ongeschonden was bewaard (daar kon iets aan de
cijfers veranderd zijn b.v.), dan kon toch altijd het contract, dat binnen
in zat, den authentieken tekst geven. In de „Verzameling Groningen”
van Prof. Bóhl, in de Rijksuniversiteit te Groningen, zijn mooie exem-
12 plaren van zulke contracten te zien 1). Jeremia gaf nu den koopbrief
aan zijn secretaris Baruch in tegenwoordigheid van den verkooper, de
13 getuigen en vele nieuwsgierigen. Daarbij gaf hij dezen een opdracht in
den naam des HEEREN, zoodat allen konden hooren, waarom het ging.
14 Beide exemplaren („deze brieven") vormden één stuk („deze koopbrief"),
de gezegelde en „deze opene": Jeremia kon bij de overhandiging aan Baruch
op de enveloppe wijzen. Baruch moet ze nu in een aarden vat leggen om
ze te conserveeren; wij hebben te denken aan een pot of aarden kistje
15 met een deksel, gelijk in Babylonië gevonden zijn 2). En nu de pointe
van dit alles in de verklaring, die Jeremia erbij geeft: in dit land, waar
door den inval van het vijandelijk leger alles uit zijn voegen gerukt is,
zullen nog eens, als in normale tijden, akkers en wijngaarden gekocht
worden. Het verzoek, waarmee Hanameël kwam, het sluiten van den
koop, het in bewaring geven van het koopcontract aan Baruch, 't is
alles teeken van het herstel, dat eens zeker komt!
16 Gebed van Jeremia, vs. 16-25. --- Baruch heeft den koopbrief in ontvangst
genomen, de getuigen zijn vertrokken, de nieuwsgierigen hebben
den gevangenhof verlaten. Jeremia is weer alleen. En dan ziet hij zoo
scherp de groote tegenstelling tusschen de werkelijkheid van het oogenblik:
Jeruzalem belegerd, straks ingenomen, en den koop, zooeven op
1) Vgl. A. JEREMIAS, Das Alte Test. im Lichte des Alten Orients 3 , S 614:
afbeelding van een enveloppe en van een kleitablet in enveloppe, waarvan de
voorzijde verwijderd is. A. JIRKu, Altor. Komm. z. A. T., S. 206, geeft een voorbeeld
van een Bab. koopacte. In Palestina (Dezer) zijn twee contracten uit de
7de eeuw v. Chr. gevonden (JIRKU, S. 207).
2) Afbeeldingen bij A. ,JEREMIAS, Das A. T. im Lichte d. A. 0. 3 , S. 615.

Jeremia 32 : 17. UITLEG. 101
goddelijk bevel gesloten; wat mag hij op grond daarvan hopen? Mag
hij hopen, dat hij het nog beleven zal, dat het zoo even gekochte stuk land
voor hèm nog vruchten afwerpt? Dat er een terugkeer uit de ballingschap
en een herstel van het maatschappelijk leven komen zal, dat heeft hij
van zijn God gehoord, dat weet hij wel. Maar mag en moet hij nu voor
zijn eigen persoonlijk leven daarmee nog rekenen? Bij Jeremia, die
zich zoo geheel geeft en zich zoo volkomen in de ziel laat lezen, behoeft
de mededeeling van dit gebed aan Baruch geen verwondering te
wekken.
17 Jeremia begint zijn gebed met de belijdenis van Gods almacht; voor
Hem, den Schepper, is inderdaad niets te wonderlijk, niets onmogelijk
(Gen. 18 : 14; Job 42 : 2; Zach. 8 : 6; Matth. 19 : 26; Mark. 10 : 27;
18 Luk. 1 : 37; 18 : 27). Die almacht Gods blijkt uit zijn genade aan
duizenden, d. i. het verste nageslacht (Ex. 20 : 6; 34 : 7; Deut. 5 : 10)
en uit zijn vergelding aan de kinderen van de schuld hunner vaders.
Daarom roept Jeremia hem aan als „groote, sterke God" (Dent. 10 : 17),
wiens naam is HEER der heirscharen, d. i. die met recht den naam draagt
van HEER der heirscharen, Oppermachtige. „Groot van raad", d. i.
wijs om zijn plan te maken (Jes. 9 : 5; 28 : 29), en „machtig van daad",
in de volvoering van die plannen, is Hij. Hij ziet alles, wat de menschen
doen (16 : 17; 2 Kron. 16 : 9; Job. 31 : 4; 34 : 21; Spr. 5 : 21; 15 : 3;
Zach. 4 : 10). Doordat God alles ziet, kan Hij ook ieder naar recht ver-
20 gelden (17 : 10). Van het algemeene gaat het gebed nu tot het bijzondere
over: die God heeft zijn almacht getoond door teekenen en wonderen
(Deut. 4 : 34; 6 : 22; 26 : 8; Neh. 9 : 10), te beginnen met de verlossing
uit de Egyptische slavernij onder Mozes. Zoowel aan Israël als
buiten dit speciaal terrein; men denke aan de genezing van Naman,
den Syriër. Daardoor heeft God zijn roem gevestigd (Gen. 11 : 4; Jes.
21 63 : 12, 14). Hij heeft Israël, zijn volk, uit Egypte geleid (Ex. 6 : 6)
met teekenen en wonderen, Hij heeft zijn groote macht doen blijken,
zoodat andere volken gingen vreezen voor Israëls God (Ex. 15 : 14-16;
22 Deut. 2 : 25; Joz. 2 : 9-11; 5 : 1). Zoo heeft de HEER hun het land
gegeven, dat Hij bij eede aan de vaderen had beloofd (Gen. 12 : 7;
13 : 15; 15 : 7; 18; 17 : 8; 24 : 7; 26 : 3, 4; 28 : 4; Ex. 32 : 13;
Deut. 34 : 4; Ps. 105: 11; Ez. 47 : 14; Hand. 7 : 5; Gal. 3 : 16), een
zeer vruchtbaar land (vgl. 11 : 5 met den Uitleg). In het gebed van Nehemia
(Neh. 9 : 22-35) zijn de gedachten van Jer. 32 : 22, 23 breeder
uitgewerkt; dáár, op dat historisch moment, volkomen begrijpelijk.
Jeremia echter spreekt alleen uit, wat er nu bij hem omgaat: hij denkt
aan Gods rechtvaardig oordeel. Hoe vreeselijk het ook is — wat nu zijn volk
overkomt, is volkomen verdiend door de ongehoorzaamheid aan God
(11 : 8). ZOO ver is het nu: de straf gaat zich voltrekken! Een belegerde
stad werd met aarden wallen omringd (6 : 6; 33 : 4; 52 : 4; 2 Sam.

102 Jeremia 32 : 25. UITLEG.
20 : 15; 2 Kon. 19 : 32; jes. 37 : 33; Ez. 4 : 2; 17 : 17; 26 : 8). Zulke
wallen hadden de Babylonische soldaten nu reeds vlak bij de stad opge·
worpen; het leger in jeruzalem had dit niet kunnen beletten; het is nu
alleen maar een kwestie van tijd, en van redding van jeruzalem is geen
sprake meer. Al is de vijand nog buiten den muur, eigenlijk heeft hij
de stad toch al. Zijn machtig leger in 't veld, de hongersnood en de pest
hebben den strijd feitelijk al beslist. Waarmee God zelf gedreigd heeft,
is nu dus gekomen, en Hij weet er immers alles van, Hij ziet het toch!
Wij voelen, hoe dit alles uit jeremia's ziel komt. Een heerlijk voorbeeld
van het echte bidden: het uitstorten van het hart voor God (1 Sam. 1 : 15).
25 En nu heeft God, terwijl dus het lot van jeruzalem en het land al beslist
is, toch aan jeremia bevolen" om dien akker van zijn neef te koopen met
vervulling van alle vereischte formaliteiten! Wat heeft de koop nu voor
hèm voor zin?
26 Antwoord des HEEREN, vs. 26-44. - Nu deelt Baruch het antwoord
van God aan jeremia mee.
Allereerst dit, dat zijn God de HEER is, de God van alle vleesch; Hij
regeert alles en allen; voor Hem is dus inderdaad geen ding onmogelijk.
God sluit Zich dus geheel aan bij datgene, waarmee jeremia zijn gebed
28 begonnen was (vs. 17). En nu zal God zijn groote macht gebruiken om
eerst jeruzalem geheel aan den vijand prijs te geven, tot straf voor de
zonde, en dáárna ook weer het maatschappelijk leven in het land te
herstellen (vs. 42-44). Dit is de beteekenis van den koop, dien de profeet
heeft moeten sluiten: het is een teeken voor zijn volk, niet een belofte,
dat hij persoonlijk nog weer ongestoord van de opbrengst van den akker
29 in zijn geboorteplaats zal mogen genieten. Al waant het volk van Jeruzalem
de stad onschendbaar, het vijandelijk leger zal slagen in zijn pogen,
de stad verbranden, en dan worden die huizen, op welker daken men
God heeft getergd met de offers aan de afgoden, ook een prooi der vlammen
30 (vgl. 19 : 13 met den Uitleg; Zef. 1 : 5). Dit vreeselijk onheil is volkomen
verdiend, want het geheele volk heeft God gedurig getergd, van het begin
af. Is hier geen tegenspraak met H. 2 : 20, waar juist de liefde van het
volk voor zijn God in de eerste dagen werd genoemd? Neen, want naast
de verbondssluiting van Israël met den HEER onder Mozes openbaarde
zich al dadelijk afval, ongeloof en afgodendienst. Wij mogen ook maar
zoo niet zeggen, dat de gedachte van dit vers beter overeenkomt met
de voorstelling, die Ezechiël geeft (Ez. 20 : 5-26; 23: 3), dan met
den kijk, dien Jeremia op het verleden van zijn volk had, gelijk de EngeIsche
uitleggers P e a keen Bin n s meenen. Want óók bij jeremia vinden
wij duidelijk de gedachte uitgesproken, dat Israël reeds in de jeugd van
zijn nationaal bestaan van zijn God is afgevallen (3 : 24, 25; 18: 15;
22 : 21).
31 Ook Jeruzalem, waar het volk zoo trotsch op is, heeft van het begin

Jeremia 32 : 32. UITLEG. 103
van zijn bestaan af Gods toorn opgewekt. Met den bouw van de stad zal
hier wel de nieuwe vestiging van koning David bedoeld zijn, die Jeruzalem
tot residentie verhief (2 Sam. 5 : 9). Ez. 16 : 3-6 wijst op den heidenschen
32 oorsprong van de stad. Heel het volk, met al zijn leiders, heeft zich bezondigd
(2 : 26), zoowel het volk van het land als de burgerij van de
hoofdstad. Zij hebben zich van God afgekeerd (2 : 27) en ook door zijn
herhaalde waarschuwingen hebben zij zich niet van hun slechten weg
34 laten afbrengen (7 : 13-26; 25 : 3, 4). Integendeel — en dat is het
toppunt van de zonde -- zij hebben in den tempel des HEEREN hun
afgodsbeelden gezet, om dat heilig Huis te verontreinigen. Ook in H. 7 : 30
is dit het volk verweten. Ez. 8 geeft een levendige beschrijving van afgodendienst
in den tempel; wij zien daaruit, welk een omvang dit kwaad
35 juist in den tijd vóór den val van Jeruzalem had. En — tweede vreeselijke
uiting van de zonde — in het dal Ben-Hinnom hebben zij hun kinderen
geofferd aan Molech. In 7 : 31 (vgl. den Uitleg) en 19 : 5 is ook dit
kwaad genoemd; volgens 19 : 5 offerden zij kinderen aan Baal. Molech
is een hoonende vervorming van Mèlech, uitgesproken met de klinkers
van het Hebr. woord voor „schande", boset, welk woord 3 : 24 voorkomt
als scheldnaam van Baal. En Mèlech (d. i. „Koning") is de naam
van den god der Kanaanieten, naast Baal (d. i. „Heer"). Zoo geeft
Lev. 20 : 2-5 een verbod van kinderoffers aan Molech en is in Jes. 57 : 9
sprake van offeren aan Mèlech (Sv. „de koning"): „gij reisdet naar
Mèlech met olie", nl. als offer. — In hetgeen vs. 30-35 aan het volk
verweten wordt, is dus een climax.
36 Zoo zal Jeruzalem de welverdiende straf krijgen. Met recht heeft
de profeet in zijn gebed gezegd, dat de stad feitelijk al aan Nebukadnezar
is overgegeven. Maar nu heeft de HEER, die het gericht zal brengen,
ook een belofte, en deze belofte is het antwoord op Jeremia's gebed en
de verklaring van het teeken, dat de burgers van Jeruzalem in den koop
van den akker hebben ontvangen.
37 Nadat de HEER ze verdreven zal hebben, brengt Hij ze ook weer
terug (23 : 9; 29 : 14; 31 : 8, 10). De overgang van Jeruzalem, waarover
het vorige vers handelde, tot de Israëlieten, van wie dit vers spreekt,
behoeft niet te bevreemden; vgl. vs. 32 na vs. 31. Na den terugkeer
zullen zij geen angst meer doormaken van een beleg, zooals op het oogenblik,
dat Jeremia deze belofte van God ontvangt; zij zullen veilig wonen
38 (Hos. 11 : 11; Ez. 36 : 11, 33). Dan zal Israël niet maar in naam Gods
volk heeten, maar in zijn dienst ook werkelijk Gods volk zijn (vgl. 24 : 7
Uitleg). Dan zal God een heilige eendracht onder het volk geven, in tegenstelling
met den geest van verzet tegen zijn dienst, dien Jeremia ontmoeten
moest. Eén hart, één gezindheid, en één weg, één levenswandel, zal
er dan zijn (Ez. 11 : 19); de goede boom zal goede vruchten voortbrengen.
Dan zullen zij God bestendig vreezen (Deut. 4 : 10), hun en

104 Jeremia 32 : 40. UITLEG.
hun kroost ten heil, letterlijk „ten goede" (Deut. 6 : 24; 10 : 13; 30 : 9).
40 Hij zal een eeuwig verbond met hen sluiten (50 : 5; Jes. 55 : 3; Ez.
16 : 60; 37 : 26), hen altijd weldoen en zijn vrees in hun hart leggen.
Met andere woorden staat hier hetzelfde als in 31 : 33 (zie den Uitleg).
Calvijn zegt erbij: „dit kan alleen op het Christendom doelen, welks
eeuwige duur tegenover de tijdelijkheid van het Oude Verbond wordt
gesteld." Doel en gevolg van dit werk Gods zal zijn, dat zij niet van Hem
afwijken, met hart en leven Hem niet verlaten (Deut. 5 : 32; 17 : 20;
28 : 14; Joz. 1 : 7; 23 : 6; 28 : 14; Spr. 4 : 27). Ik denk aan het woord
van Christus over de zijnen: „zij zullen niet verloren gaan in der eeuwigheid
en niemand zal ze uit mijn hand rukken" ( Joh. 10 : 28, vgl. Joh.
41 6 : 39; 17 : 2). Dat werk van herstel van het getuchtigde volk zal God
van harte, met blijdschap, doen (Deut. 28 : 63; 30 : 9; vgl. Jes. 62 : 5;
65 : 19; Zef. 3 : 17). En na den ellendigen tijd van de ballingschap zal Hij
hen voorgoed in hun land planten (1 : 10; 2 : 21; 18 : 9; 24 : 6; 31 : 28;
2 Sam. 7 : 10).
42 Het volk had nooit de bedreiging met den ondergang geloofd. Maar
nit is deze toch wel ontwijfelbaar. Welnu, zooals God dat onheil over
hen heeft gebracht, zó6 zal Hij in zijn almacht ook al het heil, dat Hij
43 beloofde, voor hen verwerkelijken. En nu grijpt Hij terug op het uitgangspunt,
den door Hem bevolen koop van den akker, met de belofte, dat
in het werkelijk vereenzaamde land de normale gang van zaken
hersteld zal worden. In de woorden ,,zonder menschen en zonder vee"
hooren wij een verwijzing naar Jeremia's profetieën (2 : 15; 4: 7;
44 9 : 10). In het geheele land zullen eens weer transacties worden gesloten,
gelijk de profeet er nu èèn als een teeken aan het volk heeft
moeten laten zien. Ook in 17 : 26 en 33 : 16 komt een opsomming
van de verschillende deelen van het land voor. Hièr is het land van Benjamin
het eerst genoemd, omdat de akker, dien Jeremia gekocht had, in
dat gedeelte lag.
33 Herstel van Jeruzalem en het land, 33 vs. 1- 13. — Blijkens den aanhef
hangt H. 33 ten nauwste met H. 32 samen. Nog zit Jeremia in den gevangenhof
opgesloten (32 : 2). Voor de eerste maal heeft hij daar het
woord des HEEREN ontvangen, toen God hem de komst van Hanameël
aankondigde, deze met zijn vraag kwam en Jeremia het antwoord
Gods op zijn gebed ontving. Daarna — hoe langen tijd intusschen verloopen
was, wordt niet vermeld — kreeg Jeremia weer een openbaring
in den gevangenhof.
Nadrukkelijk wordt hierin de macht des HEEREN voorop gezet.
Hij is de Schepper van de aarde (Jes. 45 : 18) en zijn naam is HEER
(vgl. 16 : 21 met den Uitleg). Hij is de Getrouwe, Hij doet wat Hij zegt
(Jes. 47 : 4). Het geheele vers herinnert aan 10 : 16 en Am. 4 : 13; 5 : 8;
3 9 : 6. Dan volgt als inleiding op de belofte de aansporing, om tot God

Jeremia 33 : 4. UITLEG. 105
te roepen, ernstig te bidden, want dan zal Hij hooren. Wanneer wij deze
aansporing in verband brengen met jeremia's gebed, dat in het voorafgaande
ons is meegedeeld, dan wordt zij wel van groote beteekenis.
Dan ligt er immers dèze gedachte in. God bestraft zijn knecht niet, omdat
hij om meer licht heeft gebeden, neen, Hij moedigt hem juist aan om
hiermede door te gaan, telkens inniger tot Hem te smeeken om licht in
de moeilijkheden. Want juist dàn is de ziel van den profeet zóó gestemd,
dat zij hooger licht ontvangen kan. En wat van den profeet geldt voor
diens speciale leven en werk, geldt evenzeer voor den geloovige in diens
eigen leven: job. 36 : 13; Spr. 2 : 1-6.; Matth. 5 : 3, 6. Wanneer nu
jeremia tot zijn God bidt, dan zal Hij het gevraagde licht geven, dan
zal Hij wonderlijke dingen meedeelen, die de profeet niet wist. Dit laatste
wil niet zeggen, dat jeremia tot op dat moment nog niets wist van de
belofte, die hij nu zal hooren. Maar het beduidt: de profeet zal dingen
hooren, die hij met eigen verstand niet zou kunnen uitdenken, omdat
zij te verrassend zijn; dingen, die hij niet kan doorzien of verklaren.
maar die hij alleen door openbaring weten kan (Jes. 48 : 6).
4 Wat dit dan is, volgt nu. Daar zijn de huizen van Jeruzalem en de
paleizen der koningen - straks zullen ze verwoest worden door de
s soldaten, die de stad belegeren. ja, de burgers van jeruzalem willen
nog tegenstand bieden, willen nog strijden tegen de vijanden; maarhet
eenig resultaat zal zijn, dat die huizen, die zij willen verdedigen,
straks met lijken gevuld worden; lijken van hen, die Godzelfzal verslaan ­
door het zwaard van de vijanden - en die door hun schuld de straf
6 over hun stad hebben gehaald. Maar van diezelfdestad, die dat vreese­
Iijk gericht zal moeten ondergaan, zegt God nu - en dàt is het groote
wonder, het voor het menschelijk verstand onbegrijpelijke -: Hij zal
haar heeling en genezing brengen. Het woord, door mij met .Jieellng'
vertaald, beteekent eigenlijk: het vleesch, dat op de gekwetste plaats
weer aangroeit (vgl. 8 : 22 met den Uitleg). De stad zal dus hersteld worden
na den vreesetijken slag. En dan gaat de belofte vanzelf van de stad
over op hare inwoners. Voor dezen komt nog weer een goede tijd en
een overvloed van bestendig heil. Voor juda èn Israël zal dan nog weer
een andere, betere tijd aanbreken: zij worden gebouwd als weleer, als
8 volk hersteld (1: 10; 24: 6; 31 : 4; jes. 1 : 26; Hos. 2 : 14). De
schuld wordt dan door God beschouwd als niet te zijn begaan; de zonden,
waarin die schuld zich opgestapeld had, worden door Hem vergeven
9 (31 : 34b; jes. 4: 4; 40: 2). Wanneer zoo het overwonnen en ver..
woeste jeruzalem tot nieuwen bloei komt, zullen alle volken over deze
ongedachte wending in het lot dier stad verbaasd zijn en daarmee God,
die haar bewerkte, eere geven. Het doel Gods met zijn volk is zijn verheerlijking
(13: 11; Deut. 26: 19; Micha 7: 16, 17; Zef. 3: 20). Hier
is dus nog geen sprake van geestelijke zegeningen voor andere volkent

106 Jeremia 33 : 10. UITLEG.
gelijk Calvijn verklaart : „werkelijk zullen eenmaal alle volken der
aarde het Christendom zoo al niet aannemen, dan toch leeren kennen
en waardeeren."
io Jeremia heeft van Jeruzalem gezegd, dat het reeds in de hand der
vijanden gegeven is, en dit sluit de verwoesting door het vijandelijk
leger in (32 : 24, 36). En zóó zal het ook metterdaad worden. De HEER
sluit Zich geheel bij dat sombere woord van zijn profeet aan, ja Hij werkt
het in al zijne vreeselijkheid uit : de steden van Juda en Jeruzalem
11 verwoest, ontvolkt, doodsch!" Maar dan ook: dáár zal ook nog eens
weer vreugde zijn! Zooals Jeremia vroeger heeft moeten dreigen: alle
vreugde zal verstommen, zó6 voorspelt God nu, dat al die vroolijkheid
zal wederkeeren (7 : 34; 16 : 9; 25 : 10). Dan zal de HEER bij het
brengen van de offeranden met de gebruikelijke lithurgie worden geprezen
(17 : 26; 1 lCron. 16 : 34; Ezra 3 : 11).
12 Ja, overal, waar 't woest en eenzaam is (Jeremia is verplaatst in de
sombere toekomst van den tijd van het gericht), zal weer de grootste rust
en vrede zijn; alom (vgl. 17 : 26; 32 : 44) zullen weer schapen weiden
en bij het ingaan in de omheining vóór den nacht door den herder worden
geteld. Deze staat in de opening van den steenen muur; terwijl de schapen
één voor één bij het binnengaan hem passeeren, telt hij ze met zijn staf
(Lev. 27 : 32; Ez. 20 : 37).
14 Herstel van den dienst des HEEREN. vs. 14-26. — En nu gaat de
belofte juist in dien hachelijken tijd, terwijl de profeet in den gevangenhof
den val van Jeruzalem en van zijn volk verbeiden moet, nog verder. God
heeft hem nu reeds gezegd: Jeruzalem en Juda zullen worden hersteld;
ook op den eeredienst in den tempel is reeds gedoeld (vs. 11) — dit laatste
wordt nu uitgewerkt in aansluiting aan een belofte, door den HEER
1s gedaan (23 : 5, 6). Deze belofte zal werkelijkheid worden. De beloofde
16 Messias zal door God worden verwekt. Met hem zal het volle heil dagen.
17 Maar het koningschap zal toch met den val van Zedekia verdwijnen?
Ja, maar het huis van David blijft, om eens den Spruit der gerechtigheid
voort te brengen. Wij moeten naast dit vers leggen de oude belofte aan
David en diens geslacht; vgl. 2 Sam. 7 : 12-16; 1 Kon. 2 : 4; 8 : 25;
9 : 5; 2 I{ron. 6 : 16; 7 : 18; Ps. 89 : 4, 5; 132 : 11. Op haar grijpt
de profetie van vs. 17 terug. Zij zal worden vervuld. Ook al wordt
het koningschap aan Zedekia ontnomen en zijn volk geknecht. Deze
belofte geeft de mogelijkheid aan van de vervulling van de Messiaansche
profetie (vs. 15). In Christus zien wij haar vervulling (Luk. 1 : 32, 33).
18 Met Jeruzalem zal toch de tempel komen te vallen en de dienst van God
worden gestoord? Ja, toch zal óók de offerdienst bestendig worden
voortgezet. Vs. 17 en 18 geven de garantie van de vervulling van de
belofte in vs. 15 en 16. Hier is dus de offercultus niet het hoogste ideaal,
maar voorbereiding voor de komst van den Messias.

Jeremia 33 : 19. UITLEG. 107
19 Schijnt het droevig heden en de naaste toekomst niets te beloven,
daartegenover stelt het woord des HEEREN nog de onschendbaarheid
van de belofte aangaande Davids huis en de priesterschap (vgl. Gen. 13
16; 15 : 5).
23 Tenslotte weerlegging van een uiting van moedeloosheid onder het
24 volk. Een deel van Juda klaagt: het is met Juda en Israël gedaan. Wèl
waren ze in het verleden verkoren (Ex. 19 : 5; Deut. 4 : 10; Am. 3 : 2),
maar nu zijn ze verworpen. In. later tijd moet de profeet Maleachi ook
tegen zulke moedeloosheid strijden (Mal. 3 : 14-18); maar dáár is de
aanleiding de voorspoed der goddeloozen.
25 Op die klacht nu komt het antwoord, dat Hij, die zijn volk tuchtigt,
het in geen geval verwerpt, maar het eens herstellen zal (31 : 35, 36).
ZEDEKIA GEWAARSCHUWD, H. 34 : 1-7.
34 1 Het leger van Babel is opgerukt om in het Westen rust te brengen. De
houding van Juda was voor Babel van groot belang met het oog op de
macht van Egypte. Het hoofdkwartier van den vijand was te Ribla aan
den Orontes; het contingent, dat met Jeruzalem moest afrekenen, stond
onder Nebuzaradan; de koning was hier dus niet bij, maar als opperbevelhebber
is hij hier genoemd. Het leger was uit allerlei elementen
samengesteld (1 : 15; 2 Kon. 24 : 2). Nu wordt de vijand niet meer
buiten den muur bestreden, zooals 21 : 4 nog het geval was. Op dat
kritiek moment moet Jeremia den koning gaan aanzeggen, wat het eind
3 wordt (vgl. 21 : 10; 37 : 8, 10; 38 : 23). Ook voor zich zelven mag
Zedekia niet de minste hoop voeden, wanneer hij volhardt in het
verzet tegen Gods eisch (vgl. Ez. 17 : 1-21).
4 Maar daartegenover de belofte, wanneer de koning zich nog bekeert.
Dan zal hij door Nebukadrezar als koning gehandhaafd worden, als
5 koning sterven en een koninklijke begrafenis hebben. Het lichaam werd
begraven; ter eere van den doode werden specerijen gebrand (2 Kron. 16 :
14; 21 : 19). Josephus beschrijft (Joodsche Oorlog, I 33, 9) bij de begrafenis
van Herodes, hoe bij den lijkstoet gingen, „vijfhonderd slaven en vrijgelatenen,
die specerijen droegen".
5 Hoe wonderlijk ook klinkend in die periode van groot gevaar, deze
belofte zal vervuld worden, omdat ze van den HEER komt (Ps. 33 : 4;
119 : 60; Spr. 30 : 5; Jes. 40 : 8; 55 : 10, 11; Jer. 23 : 29; Ez. 5 : 13,
15, 17; 17 : 21-24).
6 Baruch eindigt deze episode met scherp den ernstigen toestand van
Juda te teekenen: alleen de vestingen Lachis en Azeka waren, met de
hoofdstad, nog niet door den vijand genomen 1).
1) Zie Bijb. Kerk. Woordenboek I (Het Oude Testament), artikelen „Lachfis"
en „Azeka"

108 Jeremia 34 : 8. UITLEG.
DE VRIJLATING VAN DE SLAVEN, H. 34 : 8-22.
8 Dit gedeelte is te boek gesteld tijdens de onderbreking van het beleg
(vs. 21; 37 : 5). Terwijl de vijand nog om de stad lag, was door koning
en volk in den tempel (vs. 15) een verbond gesloten, om een vrijlating
af te kondigen. Wellicht had Zedekia daartoe het initiatief genomen
(vs. 8). Alle slaven en slavinnen, die daar recht op hadden, had men
toen vrij gelaten. De wet, die dit voorschreef, was veronachtzaamd. Ging
men zich nu daaraan houden, dan, zoo dacht men, zou de HEER wel weer
helpen! Bovendien gaven de slaven tijdens het beleg meer last dan gemak;
zij moesten uit den beperkten voorraad gevoed worden en landarbeid
konden zij niet verrichten, doordat de stad ingesloten was. Als zij vrij
gelaten waren, hadden zij ook belang bij de verdediging! Vele Joden
hadden slaven (vs. 8 „al het volk"). Uit armoe had menigeen zich als
slaaf moeten verkoopen (Jes. 5 : 8; Am. 2 : 7; Micha 2 : 2, 9.
9 Blijkens vs. 14 was de vrijlating gegrond op het voorschrift van Deut.
15 : 12-15 (vgl. Ex. 21 : 2-4). Lev. 25 : 39-41 geeft de wet van het
jubeljaar, het vijftigste. De wet van Hammurapi bepaalde de vrijlating
10 van den slaaf na drie jaar (par. 117). Het verzuim moet nu hersteld worden.
11 Maar toen de vijand weer afgetrokken was en het gevaar afgewend
scheen, achtten de voormalige eigenaars hun betoonde mildheid wel
heel onpractisch: men behoefde zich nu niet meer extra-hulp van God
te verzekeren! De vrijgelatenen werden dus met geweld teruggehaald.
12 Nu spreekt God: „Ik heb u de vrijlating in het zevende jaar geboden".
Dit gebod dateert uit den Mozaïeschen tijd (7 : 22; 11 : 4; 31 : 32). Het
wordt vrij geciteerd naar den vorm, waarin het in Deut. 15 : 12-15 voorkomt
; „na verloop van zeven jaren" staat hier (naar Deut. 15 : 1)
in plaats van „in het zevende jaar" (Deut. 15 : 12). Bedoeld is : in het
zevende jaar; zooals wij spreken van „acht dagen" (een week) en de
15 Franschen van „quinze jours" (veertien dagen). En — zegt God verder —
nu hadt gij heden, onlangs, u bekeerd, u geschikt naar mijn gebod. Maar
gij zijt daarop teruggekomen, lt. : weer omgekeerd na uw bekeering (hetzelfde
Hebr. woord, sub, voor beide beteekenissen). Zij hebben Gods
naam ontheiligd door het zoo pas gesloten verbond te verbreken en hun
eed niet te houden (Lev. 19 : 12).
17 Daarom zal over hen het oordeel komen. Met geweldige ironie wordt
dat aangekondigd in aansluiting aan die „vrijlating", waarover zooveel
te doèn was geweest. Zij wilden niet — voor hun broeder en naaste nog
wel — een vrijlating afkondigen, nu, dan zal God voor hen een vrijlating
afkondigen: Hij geeft hen volkomen ter vrije beschikking aan zwaard,
18 pest, honger, Hij verklaart hen vogelvrij. Dat vreeselijk lot hebben ze
immers verdiend. Zij hebben het verbond schandelijk verbroken. Hier
zinspeelt de profeet op een plechtig gebruik bij een verbondssluiting,

Jeremia 34 : 19. UITLEG. 109
uit Gen. 15 : 18-21 bekend. Een offerdier werd in tweeën gedeeld en
de contractanten schreden tusschen de twee helften door. De beteekenis
van deze ceremonie was waarschijnlijk tweeledig: de twee partijen behooren
bij elkaar als de twee helften van het offerdier en God moge hun
doen als dat dier, wanneer zij het verbond verbreken (1 Sam. 11 : 7).
Misschien werd er de gebruikelijke eedsformule bij gezegd: zó6, ja, nog
erger, moge God mij doen, als ik dit verbond verbreek! Vgl. 1 Sam. 3 :
19 17; 1 Kon. 2 : 23. Allen, die aan deze bondsbreuk schuldig staan, zullen
door God worden gestraft : de hooge ambtenaren van land en stad, de
hovelingen, de priesters, maar ook alle burgers. Nu zijn de vijanden
afgetrokken, maar God zal al de schuldigen toch prijsgeven aan die vijanden
(21 : 7). Hun lijken zullen onbegraven blijven liggen, geschonden
door roofvogels en roof dieren (7 : 33 met Uitleg; 16 : 4; 19 : 7; Deut.
21 28 : 26). Ook Zedekia met zijn vorsten zal dezelfde zware straf ontvangen.
Wèl vormt deze bedreiging een scherpe tegenstelling met het woord
voor den koning in vs. 4 en 5. Maar die belofte was conditioneel en Zedekia
22 had zich nu een zware schuld op den hals gehaald. Tenslotte wordt het
komend oordeel kort en klaar aan de schuldigen voorgehouden. Niet
de koning van Babel, deze is maar werktuig in des HEEREN hand,
maar God zelf roept het leger van Babel terug vóór Jeruzalem om
de zoo vaak aangekondigde straf nu te voltrekken. Ook in dit slotwoord
ligt nog een zinspeling op hun verbondsbreuk: Ik „breng" den
vijand „terug", zegt de HEER, zooals gij uw slaven hebt „teruggebracht"
uit hun vrijheid!
DE RECHABIETEN, H. 35.
35 1 Hun trouw, 35 vs. 1-11. — Hier zijn we in den tijd van Jojakim,
blijkens vs. 11 in het laatst van diens regeering. In 601 aan Nebukadrezar
onderworpen, stond deze vorst na drie jaar weer tegen diens gezag op;
het gevolg was een expeditie om den afvallige te tuchtigen (2 Kon. 24 :
2; Jer. 12 : 7-17).
2 De opmarsch van deze troepen had de Rechabieten binnen de muren
van Jeruzalem een toevlucht doen zoeken. Dezen behoorden tot de Kenieten
(1 Kron. 2 : 55); zij onderscheidden zich door het wonen in tenten
in plaats van in huizen en het vermijden van wijnbouw en wijngebruik
(vs. 6-11) naar het voorschrift van hun voorvader Jonadab (vs. 6, 7).
Deze is uit 2 Kon. 10 : 15-28 bekend als medestander van Jehu en
bestrijder van den Baaldienst. In deze richting hebben we ook de verklaring
van de door hem voorgeschreven leefwijze te zoeken: zij was een
afwering van de Kanaanietische cultuur, die bij de inboorlingen onder
protectie van de Kanaanietische godheid stond en bij de Israëlieten den
dienst van hun God maar al te sterk naar lager peil getrokken had.

110 Jeremia 35 : 2. UITLEG.
De cultuur kon van den HEER aftrekken en „voor den Baal" gebruikt
worden (Hos. 2 : 7); bij ingezonken geestelijk leven lag dit gevaar voor
de hand. De rigoristische Jonadab trachtte dit gevaar op zijn wijze te
bezweren door de Kanaánietische cultuur buiten te houden.
Het naderend leger der vijanden had nu de Rechabieten naar de stad
doen vluchten( vs. 11). Misschien woonden ze ook dáár nog in hun tenten.
2 Nu moet Jeremia tot hen gaan om ze in een van de vertrekken bij den
tempel te brengen. Ook Jer. 36 : 10 verplaatst ons in zulk een kamer;
wij kennen ze ook uit 1 Kon. 6 : 5; 1 Kron. 9 : 26; 28 : 12; Ezra 10 : 6;
Neh. 10 : 38; Ez. 40 en 48. Dààr, in die kamer, moet de profeet hun
wijn schenken. Het volk, uit nieuwsgierigheid met hen meegeloopen,
zal dan zien, hoe zij zich houden!
3 Met hun leider brengt Jeremia hen allen naar den tempel, in een van
de daarbij behoorende kamers, en wel in die van de zonen van Hanan,
den man Gods, den profeet (Deut. 33 : 1; Joz. 14 : 6; 1 Sam. 2 : 27;
9 : 8, 10; 1 Kon. 13 : 1); „zonen" is hier dus : leerlingen, profeten-zonen.
Zoo begrijpen we, dat Jeremia juist over dèze kamer kon beschikken.
Maaseja was een van de drie dorpelwachters, met welken titel een hoog
ambt werd aangeduid (2 Kon. 25 : 18; Jer. 52 : 24). De berijming van Ps.
84 : 11 is dan ook niet naar den Hebreeuwschen tekst, die alleen zegt:
„ik koos liever aan den dorpel in het huis mijns Gods te wezen". Misschien
is deze Maseja de vader van Zefanja (21 : 1; 29 : 25; 37 : 3; 52 : 24).
5 Als Jeremia hen allen in de kamer gebracht heeft, zet hij hun overvloedig
wijn voor en beveelt, met zijn gezag van profeet, hun daarvan
te drinken. Nu moet een besliste weigering volgen, dat weet hij van
te voren; maar daarom is het hem juist te doen, want die weigering
zal een teeken zijn voor zijn zondig volk. De Rechabieten toonen over
dit bevel geen verbazing. Het ging immers juist over wat hen onderscheidde;
zij zullen er wel meer over hebben moeten hooren! Bovendien,
van een profeet kon een opzienbarend woord of teeken verwacht worden.
6 Zij beantwoorden Jeremia's bevel met een besliste weigering, gemotiveerd
met een beroep op hun stamvader. En — voegen zij verklarend
eraan toe — aan diens voorschriften hadden zij zich altijd stipt gehouden;
alleen noodgedwongen waren ze nu in de stad.
12 Hun voorbeeld, vs. 12-17. — Onmiddellijk daarop ontvangt Jeremia
nu bevel, de kamer te verlaten en aan het volk, dat nieuwsgierig buiten
staat, het woord Gods over te brengen, dat door de houding der Rechabieten
zoo duidelijk wordt toegelicht.
13 Sommige geleerden meenen, dat hetgeen volgt, niet de juiste weergave
bevat van wat werkelijk toen door Jeremia is gesproken, maar een door
latere hand opgestelde rede, gemaakt uit gegevens van Jeremia's profetieën.
Heel ver gaat daarin Er b t, die alleen vs. 16 en 19 als Jeremiaansch
beschouwt. Maar het spreekt toch wel vanzelf, dat de profeet hier in

Jeremia 35 : 14. UITLEG. 111
woorden sprak en uitdrukkingen en zinswendingen bezigde, die wij
ook elders bij hem vinden. Is ook niet bij ons een spreker, die eenige
individualiteit vertoont, te herkennen aan terminologie, zinsbouw en
stijl? Bovendien ging het ook hièr om de gehoorzaamheid, de pointe
van Al Jeremia's eischen (Inleiding, blz. 11-13). Het is dus heel natuurlijk,
dat hij hier niet in treffend nieuwe woorden sprak. Het teeken, dat hij
zooeven bij de Rechabieten had gekregen, dat was het nieuwe, waardoor
het volk getroffen moest worden.
14 Hoe trouw hebben de Rechabieten zich aan de harde, nomadische
leefwijze gehouden, omdat die hun eenmaal door hun voorvader opgelegd
was! En — de HEER, die toch oneindig veel meer recht op gehoorzaamheid
van zijn volk had dan Jonadab kon laten gelden, heeft
niet éénmaal, maar gedurig tot zijn volk gesproken, maar zij wilden toch
15 niet hooren! Al zijn zorg is met volkomen onverschilligheid beantwoord
16, 17 (7 : 3, 7, 25, 26; 11:8; 18 : 11; 25 : 3, 7; 26:5; 29 : 19; 34 : 14).
Daarom zal God nu al de onheilsprofetieën, waarmee Hij zoolang reeds
dreigde (19 : 15), ten uitvoer brengen.
18 Hun toekomst, vs. 18, 19. — In tegenstelling met de bedreiging voor 't volk
19 nu een belofte aan de Rechabieten om hun trouw. Niet alleen zal hun
geslacht niet uitsterven, maar door dat geslacht zal altijd de HEER
worden gediend (zie 15 : 19 met den Uitleg). Neh. 3 : 14 vermeldt,
dat Malkia, de Rechabiet, een der poorten van Jeruzalem restaureerde,
En Hegesippus spreekt van „een der priesters van de zonen van Rechab,
vermeld door den profeet Jeremia" (Eusebius, Kerkgeschiedenis II, 23).
DE BOEKROL. H. 36.
36 1 Jeremia's prediking opgeschreven, 36 vs. 1-4. — Hier worden we verplaatst
in het vierde jaar van koning Jojakim, hetzelfde jaar, waarin
de profetie van H. 15 : 1-14 door Jeremia is ontvangen. 't Was het
eerste jaar van Nebukadrezar; de vijand uit het Noorden, waarmee
de profeet al jaren geleden gedreigd had, is nu op het wereldtooneel
verschenen. De heerschappij over de landen in het Westen is met de
nederlaag van Egypte in den slag van Karchemis voor Babel verzekerd.
2 En nu ontvangt Jeremia bevel, al de profetieën, die hij tot op dien tijd
3 ontvangen had, te boek te stellen. Het doel, dat de HEER daarmee
beoogt, is bekeering van zijn volk (vs. 7). Wel is de kans op bekeering
niet groot, maar God houdt toch niet op met vermanen.
4 Jeremia roept zijn secretaris Baruch (zie den Uitleg van 32 : 12)
en dicteert dezen al de profetieën, die hij tot dusver van den HEER
ontvangen had; ongetwijfeld had hij al vroeger profetieëen te boek
gesteld of door Baruch laten opschrijven.
5 De voorlezing aan het volk, vs. 5-10. — Nu geeft Jeremia aan Baruch

112 Jeremia 36 : 6. UITLEG.
de opdracht in zijn plaats de boekrol te gaan voorlezen, omdat hij zelf
„verhinderd" is — waardoor? Het Hebreeuwsche woord kan ook beteekenen
,,opgesloten, gevangen"; zoo is het gebezigd 33 : 1 en 39 : 15. Maar
dezen zin kan het hier niet hebben, omdat uit vs. 19 en 26 blijkt, dat de
profeet op dat moment niet gevangen zat. G i es e b r e c h t zoekt de reden
in hetgeen volgens H. 26, Vo l z en Peake in wat volgens H. 20-21 : 6
was gebeurd. Anderen meenen, dat Jeremia als levietisch onrein op dat
oogenblik den tempel niet mocht betreden; Calvijn denkt aan de
mogelijkheid van een goddelijk bevel; de Kantt. der Sv. noemen naast
6 de twee laatste verklaringen nog: „een religieuze gelofte". Baruch moet
nu in zijn plaats gaan voorlezen op den vastendag. Blijkens vs. 9 was
deze uitgeschreven in de negende maand; de eerste maand (Nisan) komt
overeen met Maart-April bij ons; de negende is dus ongeveer onze December
Nu werden de regeeringsjaren der koningen gerekend van herfst tot herfst.
Het kan dus zijn, dat op het eind van het vierde jaar van Jojakim Jeremia
bevel kreeg, zijn prediking op te schrijven, b.v. in September, en dat
Baruch in December (begin van Jojakim's vijfde jaar) de profetieën
moest gaan voorlezen. De reden, waarom een vasten was uitgeschreven,
staat er niet bij. Zeker niet om politieke redenen; de leidende kringen
waren zich ook na den slag bij Karchemis nog van geen gevaar bewust;
dat blijkt uit de woorden van Jojakim in vs. 29. Misschien wel om een
langdurige droogte. Zoo wordt volgens den Talmud (Taanit I, 5), wanneer
de eerste dag van de maand Kislew (December) is aangebroken en het
clan nog niet geregend heeft, een vasten voor de geheele gemeente uitgeschreven.
Het is licht te begrijpen, waarom Jeremia juist op dien
vastendag uit de rol liet voorlezen. Dan was een groote volksmenigte
bijeen. Zoo hield hij ook zijn tempelrede op een dag, waarop veel volk
in den tempel was. Op zulk een dag was ook een ernstiger stemming
7 te verwachten dan op gewone dagen. Misschien „zal hun smeekgebed
voor den HEER nedervallen", zooals er letterlijk staat. Deze
term vindt zeker zijn oorsprong in de houding van den bidder, die zich
ter aarde boog (37 : 20; 38 : 26; 42 : 2, 9; Dan. 9 : 18, 20). De tweede
helft van het vers herinnert aan 2 Kon. 22 : 13.
3 Baruch voldoet aan Jeremia's bevel. Ter toelichting wordt vermeld,
waarom hij juist toen voorlas : er was een vasten uitgeschreven in stad
en land. Het vasten was teeken van rouw (1 Sam. 7 : 6; 31 : 13; 2 Sam.
1 : 12); versterking van het gebed (Ezra 8 : 21, 23); boetedoening voor
gepleegd kwaad (1 Kon. 21 : 9, 12; Joël 1 : 14; 2 : 15; Jona 3: 5);
verootmoediging bij dreigend onheil (Richt 20 : 26; 2 Kron. 20 : 3;
Jes. 58 : 3). Hier is het 't laatste. Het uitroepen van het vasten gebeurt
hier door het volk (Jona 3 : 5). Het kon ook uitgaan van de regeering;
1 Kon. 21 : 9, 12 doet het de plaatselijke overheid, 2 Kron. 20 : 3 de
koning. In de wet is het nergens expres voorgeschreven, al is het begrepen

,Jeremia 36 : 10. UITLEG. 113
in de verootmoediging op den Grooten Verzoendag (Lev. 16 : 29; 23 : 27;
Num. 29 : 7).
io Om aan zijn opdracht te voldoen begeeft Baruch zich naar een der vertrekken
bij den tempel (vgl. 35 : 1, Uitleg), en wel naar dat van Gemarja,
den zoon van den schrijver Safan. Dezen gafan kennen we uit 2 Kon.
22 : 8; Germarja was dus een broeder van Achikam, den beschermer
van Jeremia (26 : 4). Deze familie was den profeet gunstig gezind. Zoo
begrijpen we, waarom Baruch juist naar dat vertrek gaat. Gemarja zelf
was op dat oogenblik afwezig en bevond zich met de andere vorsten in
het paleis (vs. 12). Maar zijn zoon Micha was er wèl (vs. 11). Deze kamer
lag vlakbij den ingang van de nieuwe poort van den tempel (26 : 10).
Wanneer dus Baruch in den toegang tot dit vertrek ging staan, dan kon
hij, zonder dat de volksmenigte door opdringen hem hinderde, alle aanwezigen
met zijn stem bereiken. Zoo leest hij dan voor „ten aanhooren
van al het volk"; al spoedig verzamelt zich, juist op dat punt, een groote
menigte, nieuwsgierig, wat er te doen is.
11 De voorlezing aan de vorsten, vs. 11-15. — Micha de zoon van den
eigenaar van de kamer, was erbij, toen Baruch uit de rol voorlas.
Misschien had zijn vader hem wel opgedragen, te komen rapporteeren,
als zich iets bijzonders voordeed. De gissing van Calvijn, dat hij den
rol van verklikker speelde, vindt in den tekst geen steun. Integendeel,
niet alleen de familie, waartoe Micha behoorde, maar de geheele kring,
waarin we hier worden gebracht, was den profeet en zijn secretaris
welgezind (vs. 19 en 25). Met meer recht zouden we kunnen vermoeden,
dat de jonge Micha ontvankelijk was voor het nieuwe, dat
hij daar hoort. Van het hooger gelegen tempelterrein liep hij naar beneden,
naar het paleis (26 : 10), naar het vertrek van den secretaris
des konings. Dit ambt is ook in 1 Kon. 4 : 3 vermeld; op dat oogenblik
werd het bekleed door Elisama, misschien den opvolger van Safan
(vs. 10 Uitleg). Elnathan, de zoon van Achbor, moest Uria uit Egypte
terugbrengen (26 : 22). Achbor, Elnathan's vader, is misschien dezelfde
als in 2 Kon. 22 : 12 en 14 genoemd wordt. Elnathan, Gemarja en Delaja
komen in vs. 25 nog ter sprake.
13 Micha brengt nu alles, wat hij Baruch heeft hooren voorlezen, over;
„al de woorden" ziet natuurlijk niet op een letterlijke weergave, maar
op mededeeling van alles, waar het bij het voorgelezene om ging, den
14 hoofdinhoud. De vorsten willen nu zelf van den inhoud van de rol kennis
nemen. Zij zenden daarom een boodschap naar Baruch, dat hij met de rol
bij hen zal komen. Deze boodschap wordt overgebracht door Jehudi, die
ook in vs. 21 als boodschapper voorkomt, dáár van den koning. Opvallend
is, dat zijn stamboom tot in het derde geslacht wordt genoemd,
zonder dat de overgrootvader een bijzonder bekend persoon is (zooals b.v.
in de genealogie van Zefanja, Zef. 1 : 1). Daarbij, dat en de naam van den
VAN RAVESTEIJN, Tékst en Uitleg, Jeremia, II 8

114 Jeremia 36 : 15. UITLEG.
persoon ën die van zijn overgrootvader ook volksnamen zijn; Jehudi :
Judeeër; Kusi : Ethiopiër. Misschien was de overgrootvader een tot
het Jodendom bekeerde Ethiopiër, die daarom den naam lCusi droeg.
Diens zoon en kleinzoon, Selemja en Nethanja, ontvingen ieder een naam,
gevormd met de gebruikelijke afkorting van den Godsnaam Jahwè
(1 : 2 Uitleg). Maar eerst de achterkleinzoon (Deut. 23 : 9) zou vol Joodsch
burger geworden zijn, wat dan zou uitgedrukt wezen in den naam Jehudi.
Jehudi brengt de boodschap over. In het Hebreeuwsch staat voor
„kom hier": „ga"; onze zegswijze gaat uit van het standpunt van den
15 spreker, de Hebreeuwsche van dat van den aangesprokene. De vorsten
behandelen den secretaris van den profeet vriendelijk en laten hem
plaats nemen om de lezing makkelijker te maken; ook later geven zij
van dezelfde welwillendheid blijk (vs. 19, 25).
16 Het bericht aan den koning, vs. 16-20. — Bij de vorsten missen de oordeelsprofetieën
althans niet alle uitwerking; zij zijn nog niet ongevoelig
en verhard, gelijk bij den koning het geval blijkt (vs. 21-26). Zij komen
onder den indruk van de voorspelde straf en voelen zich verplicht, deze
ernstige dingen aan den koning, die allereerst verantwoordelijk is, te
melden (Spr. 20 : 2, 8, 26; 25 : 2; 29 : 4, 14; Pred. 8 : 4). Maar voordat
zij daartoe heengaan, vragen zij aan Baruch, hoe hij toch aan al die
profetieën gekomen is; zij zien wel, dat het een ernstige zaak wordt;
wie is de verantwoordelijke persoon?
18 Zij krijgen een afdoend antwoord: Baruch heeft alles opgeschreven,
19 zooals Jeremia hem dicteerde (2 Joh. : 12; Gal. 6 : 11). De vorsten, die
nu begrijpen, hoe gevaarlijk de situatie voor den profeet en zijn secretaris
is, geven den dringenden raad, zich te verbergen en de schuilplaats stipt
20 geheim te houden. De vorsten deponeeren de rol eerst in de kamer van
den secretaris des konings. Dan gaan zij naar den hof, het binnenplein,
dat toegang gaf tot het winterverblijf, waar de koning zich ophield,
en brengen hem mondeling over, wat zij gehoord hebben.
21 De voorlezing aan den koning, vs. 21-26. -- Maar de koning wil ook
het document zelf hooren en laat daarom Jehudi de rol halen en voorlezen.
Hij zelf zit, de vorsten staan om hem heen (Gen. 18 : 8; Richt. 3 : 19).
22 Om hetgeen volgt, te verduidelijken, volgt eerst vermelding van de plaats
der handeling: het winterverblijf, een deel van het paleis, dat in den
natten, killen tijd door zijn ligging bijzonder voor bewoning geschikt
was. Zoo lezen we in Richt. 3 : 20 van een koele bovenkamer, een vertrek
op het platte dak, waar door vensteropeningen de wind de temperatuur
kon afkoelen en dat dus in den warmen tijd een aangenaam verblijf bood.
In Am. 3 : 15 is sprake van winter-en zomerhuis, een aparte woning
voor winter- en zomertijd. Ezra 10 : 9 geeft een schilderachtige teekening,
hoe het in Palestina in de negende maand (Nov.-Dec.) kan zijn: „het
was de negende maand, op den twintigsten in de maand; en al het volk

Jeremia 36 : 23. UITLEG. 115
zat op de straat van Gods Huis, sidderende om deze zaak en vanwege
den plasregen". — Voor verwarming diende een kolenvuur, in een bekken
midden in het vertrek geplaatst ( Joh. 18 : 18).
23 Jehudi begint te lezen. Telkens als hij drie of vier kolommen van de rol
afgerold en gelezen heeft, snijdt de koning het voorgelezen gedeelte
met een pennemes af en werpt het in 't kolenvuur. Zoo toont hij zijn
ongeloof, gelijk later Luther zijn geloot door de verbranding van de pauselijke
24 banbul. Noch Jojakim noch een der vorsten schrok van de dreigende
profetieën of scheurde zijn kleederen ten teeken van boetedoening. Scherpe
tegenstelling met de houding van een Josia (2 Kon. 22 : 10! „Met treffenden
eenvoud" (zoo merkt Calvijn op) uit Baruch zijn verbazing over de
25 verblinding van koning en hof. Drie der vorsten wagen den koning nog
te vragen, de rol niet te verbranden, maar tevergeefs. De houding van
Elnathan is hier heel anders dan in 26 : 22, waar hij Uria uit Egypte
terughaalt. Maar dààr handelt hij eenvoudig op bevel van den koning;
en afgezien van den persoon van Uria, moest diens bange vlucht toch ook
een heel anderen indruk dan de flinke houding van Jeremia.
26 Niet tevreden met de vernietiging van de profetische woorden, wil de
koning nu ook nog op den profeet en diens helper zijn woede koelen en zendt
daarom eenige mannen uit om hen gevangen te nemen. Jerachmeël heet
hier „zoon des konings" (de Sv. maakt er een eigennaam van). Daarmee
kan niet bedoeld zijn : een zoon van Jojakim. Want deze was bij de
aanvaarding van de regeering eerst 25 jaar oud en in dezen tijd dus 30 jaar
(vs. 9; 2 Kon. 23 : 36). Bedoeld is : een prins van den bloede. Maar
Jojakim's poging slaagt niet. God zorgde, dat hun schuilplaats, waar
zij zich op raad der vorsten verborgen hadden, niet ontdekt werd.
27 Een nieuwe boekrol, vs. 27-32. — De koning heeft de geschreven woorden
des HEEREN vernietigd. Maar de wil van God, machtiger dan de despoot
28 (Ps. 2 : 1), zal zegevieren. Daarom krijgt de profeet nu bevel, op een
29 nieuwe rol al de profetieën van de eerste weer te schrijven. En bovendien
ontvangt hij over Jojakim een bijzonder Godswoord. De bedoeling is
niet, dat Jeremia het woord, in vs. 29b vervat, den koning moet aanzeggen,
al kan het woord, door mij met „van" vertaald, ook hier „tot"
beteekenen. Maar de profeet moet het ontvangen woord van God, door
het te vertolken en op schrift te brengen, over Jojakim doen hooren
(vgl. 3 : 12). Daarom gaat de profetie, in den tweeden persoon gesteld,
in den derden persoon verder. Zij sluit zich aan bij Jojakim's daad, gezindheid
en gedachte. Oostersch-concreet wordt wat den koning bezielde,
gegoten in een vorm, dien Jojakim woordelijk niet gebruikt had, maar
die laat uitkomen, wat den verblinden vorst prikkelde : de voorspelde
30 overwinning van Babel. Hij zal gestraft worden èn doordat hij geen opvolger
uit zijn geslacht hebben zal èn doordat zijn lijk onbegraven zal
liggen. Letterlijk is de eerste bedreiging niet vervuld, maar naar den geest

116 Jeremia 36 : 31. UITLEG.
wèl: het bewind van zijn zoon Jojachin duurde drie maanden en werd
toen reeds door Babel beëindigd (2 Kon. 24 : 6). Aan Jojachin heeft
Jeremia hetzelfde voorspeld (22 : 30); Zedekia, Jojakim's broeder,
volgde dezen op. Voor de tweede bedreiging zie men 22 : 18, 19 met
Uitleg; in het Palestijnsch klimaat is de afwisseling tusschen dag- en nachttemperatuur
zeer sterk.
31 God zal Jojakim, zijn nakomelingen en zijn dienaren, die mede schuldig
staan aan de ongehoorzaamheid, straffen. Hij zal over hen èn de geheele
bevolking de bedreigingen vervullen, waarmee Hij had gewaarschuwd,
maar die zij hadden veracht, gelijk uit Jojakim's handelwijs weer zoo
duidelijk bleek.
32 Jeremia gehoorzaamt het goddelijk bevel. Nog veel andere profetieën,
van gelijken inhoud, door Jeremia ook vroeger uitgesproken of alleen
teboekgesteld, worden nog daarbij gevoegd. „Gods woord houdt stand
in eeuwigheid, En zal geen duimbreed wijken." Dezelfde profetieën, die
Jojakim wilde vernietigen, laten ons nu nog dat juist zien.
JEREMIA BIJ DE VOLTREKKING VAN HET OORDEEL, H. 37-44.
37 1, 2 Inleiding, 37 vs. 1, 2. — Met H. 37 begint een nieuw gedeelte, dat een
aaneengeschakeld verhaal geeft van Jeremia's woorden, houding en
lotgevallen, te beginnen met zijn antwoord aan het tweede gezantschap
van Zedekia tot het conflict tusschen hem en het volk over de afgoderij
in Egypte. Vs. 1 en 2 is niet een inleiding op wat onmiddellijk volgt, maar
op dit geheele nieuwe gedeelte. Deze inleiding geeft een karakteristiek
van koning, dienaren en volk als ongehoorzaam aan het woord van God,
dat Jeremia bracht; hun ongehoorzaamheid zal blijken in wat de schrijver
laat volgen, H. 37 : 3—H. 44. Door dit ook van Zedekia hier nog eens
naar voren te brengen, laat de auteur het groote belang van de- gebeurtenissen,
die zich nu zoo snel gaan voltrekken, scherp uitkomen. Zedekia
was in plaats van Chonja (vgl. 22 : 24 met Uitleg) door Nebukadrezar
tot koning verheven. Toch was hij den heerscher, wien hij zijn koningschap
te danken had, ontrouw (Inleiding blz. 9, 10). Zedekia was al even ongehoorzaam
aan Gods wil als zijn hovelingen en zijn volk.
Jeremia's antwoord aan het tweede gezantschap van Zedekia, vs. 3-10.
Voor de tweede maal zendt de koning een gezantschap naar den profeet
vgl. 21 : 1-10. Juchal komt in H. 38 : 1 voor bij de vorsten, die
Jeremia's dood willen; Zefanja was ook bij het eerste gezantschap geweest
(21 : 1 Uitleg; 29 : 25). De situatie was op dat moment die van
H. 34 : 8-22; het Babylonische leger had het beleg onderbroken, de
burgerij was weer volkomen gerust en dacht aan geen gevaar (34 : 11).
Toch vraagt de koning aan Jeremia tot den HEER te bidden. Dit „bidden"
Kan, behalve vragen om hulp, ook beteekenen : raadplegen, naar de toe-
-3

Jeremia 37 : 4. UITLEG. 117
komst vragen, en dat laatste is het hier. Er is gezegd 1) : Zedekia heeft
dat niet ernstig gemeend, hij duchtte geen gevaar, maar hij wilde den
profeet nu eens goed laten voelen, dat diens onheilsprofetieën toch maar
niet uitkwamen! Maar deze verklaring is in strijd met de gegevens van
het bericht, die slechts één opvatting toelaten: de koning meende zijn
verzoek ernstig. En we kunnen dat ook heel best begrijpen. Al was de
oppervlakkige massa gerust, hij zag wel verder en hij was tenslotte toch
de verantwoordelijke persoon, al was hij te zwak van karakter om zelfstandig
te zijn. Misschien zal zijn geweten ook wel gesproken hebben,
omdat hij den eed van trouw aan den machtige, die hem eens koning
maakte, niet gehouden had. Zoo komt de figuur van dezen laatsten
koning van Juda hier weer scherp uit : hij is niet gerust, hij vraagt
den profeet naar de toekomst; en als deze hem, gelijk tevoren, alleen maar
het oordeel kan aanzeggen, komt hij toch niet tot bekeering.
4 Ter verklaring van dit verzoek aan den profeet wordt nu een korte
mededeeling ingelascht. Jeremia was op dat oogenblik nog vrij man en
nog niet gevangen gezet. Dit ziet op hetgeen volgt, het verhaal van de
5 arrestatie van den profeet en zijn gevangenschap. Zedekia had den
koning van Egypte om hulp tegen Babel gevraagd (Ez. 17 : 15); de
vijand had daardoor het beleg tijdelijk moeten staken.
6 Jeremia voldoet aan het verzoek van den koning en raadpleegt zijn
God; dat staat hier niet vermeld, maar moeten we er bij denken. En
7 dan krijgt hij antwoord. Hij moet aan Zedekia zeggen, dat de hulp van
Egypte niet afdoende zal zijn en het Egyptisch leger naar Egypte zal
8 terugkeeren. (Ez. 30 : 21). De legermacht van Babel zal terugkomen
9 en met Jeruzalem afrekenen. Men moet zich niet door ijdele hoop
10 laten misleiden! Ja, al gebeurde het onmogelijke, dat het machtige
leger van den vijand verslagen werd, zoodat er nog maar enkele
zwaargewonden van in leven bleven, dan zouden die enkelen nóg
Jeruzalem innemen en verbranden. Het is immers God, die zoo zijn
oordeel voltrekken zal.
11 Jeremia als overlooper gevangen gezet, vs. 11-16. — In dienzelfden tijd
van de onderbreking van het beleg, zeker kort na het in vs. 3-10 verhaalde,
wilde Jeremia naar zijn geboorteland gaan om daar in rechte
(„onder het volk") een hem toegekend erfdeel te aanvaarden. Wilde
de profeet dat doen, dan moest hij van dèze gelegenheid gebruik maken.
Het was niet zijn bedoeling, Jeruzalem en zijn volk in den komenden
nood te verlaten. Als men hem ongehinderd had laten gaan, was
hij zeker teruggekeerd. Had hij zich aan alle gevaar willen onttrekken,
dan had hij dat al veel eerder kunnen doen. Waar het bij de erfenis
13 om ging, is niet uit te maken. De aangewezen weg was door de
1) Do or CORNILL.

118 Jeremia 37 : 14. UITLEG.
Benjaminspoort, in het noorden van de stad (38 : 7; Zach. 14 : 10;
20 : 2 met Uitleg). Nauwelijks daar gekomen, wordt hij door den dienstdoenden
wachtmeester gearresteerd onder beschuldiging van poging tot
overloopen naar den vijand. Nu had Jeremia zelf wel altijd het hopelooze
van een verzet in het publiek verkondigd. Gehoorzaamheid aan den
HEER had overgave in plaats van verzet geëischt. Ja, hij had zelfs tot
overloopen naar den vijand aangespoord om de menschen van den ondergang
te redden (21 : 8, 9) en velen hebben dat ook werkelijk in den loop
van het beleg gedaan (38 : 19; 52 : 15). Maar toen hij dat anderen
aanried, deed hij het zèlf niet; hlj bleef op zijn post, waar God hem als
profeet gesteld had. De beschuldiging van den wachtmeester was maar
een voorwendsel om den gehaten man onschadelijk te maken.
14 Of Jeremia al, geheel overeenkomstig de waarheid, de geuite beschuldiging
zoo klaar mogelijk tegenspreekt, het helpt hem niet: Jerija brengt
hem triomfantelijk naar de vorsten, wèl wetend, dat hij geheel in hun
15 geest handelt. Want déze waren heel andere mannen dan de vorsten
van Jojakim, die Jeremia welwillend hadden behandeld (H. 26 en 37);
diè waren met de eerste deportatie onder Jojachin naar Babel getransporteerd.
De mannen, in hun plaats gekomen, nieuwelingen in hun hooge
positie, maakten maar al te licht van hun macht misbruik. Geprikkeld
door alles, wat hen tegen den profeet innam — denk b.v. aan zijn scherpe
woorden na het terughalen van de slaven, — koelen zij hun woede aan
hem door hem eerst te laten geeselen en dan in een onderaardsch gewelf
van den schrijver Jonathan op te sluiten; zeker met de bedoeling hem
daar ongemerkt te doen omkomen (vs. 20). Langen tijd bleef hij daar.
Intusschen komt het Babylonisch leger terug om het beleg te hervatten.
(vs. 19, 21).
17 Zedekia raadpleegt Jeremia, vs. 17-21. — Door den terugkeer van het
vijandelijk leger is de koning opnieuw verontrust. De eerste koning
van Israël, Saul, zocht raad bij den waarzegster van Endor; de laatste
koning van Juda heeft nog den profeet om hem licht te geven. Maar
openlijk zich tot den profeet wenden, durft hij niet meer. Hij durft
tegen zijn vorsten, die den profeet zoo vijandig bleken, niet op; daarom
laat hij Jeremia in het geheim halen en vraagt hem, of hij nog een
woord Gods voor de toekomst heeft. Deze antwoordt bevestigend; wacht
dan even om zoo sterk mogelijken indruk op den koning te maken,
en voegt er aan toe: gij zult den vijand in handen vallen! De oude boodschap
van het oordeel, nu tot Zedekia persoonlijk gericht.
18 En nu de koning hem ontboden heeft, maakt Jeremia van de gelegenheid
gebruik om op zijn beurt een vraag tot Zedekia te richten: „de
innerlijk vrije gevangene tegenover den gebonden heerscher" (V o 1 z).
De vraag van den profeet is een aanklacht tegen zijn koning. Want wèl
hebben de vorsten hem gevangen gezet, maar de koning dekt met zijn

Jeremia 37 : 19. UITLEG. 119
autoriteit ook hun maatregelen. En wat heeft Jeremia tegen de vorsten
of het volk misdreven, dat hij zulk een vreeselijk lot in dien kerker dragen
19 moet? Wat hebben nu toch al die volksprofeten met hun gerust-
20 stellende beloften te zeggen? Laat dan de koning hem niet weer in dat
vreeselijk verblijf terugbrengen, waar een jammerlijk lijden ten laatste
hem zeker den dood brengen moet! Wat moet de profeet, van allen verlaten,
dien langen tijd dààr geleden hebben!
21 De koning voldoet aan het verzoek en laat Jeremia in den gevangenhof
in bewaring zetten (H. 32). Dagelijks kreeg hij daar zijn rantsoen:
èèn brood; It. „een schijf brood"; de oostersche brooden, van heel
anderen vorm dan de onze, zijn rond, in den vorm van een pannekoek,
in het midden dikker 1); het was dus een zeer karig rantsoen. Ook in
Jeruzalem leefden, zooals nog in de oostersche steden, de mannen
van eenzelfde ambacht in èèn straat; zoo lezen we ook van bazarstraten
in Samaria en Damascus (1 Kon. 20 : 34).
Jeremia was wel zijn vrijheid van beweging kwijt, maar kon toch
in contact blijven met zijn volk; dat blijkt uit hetgeen volgt : H. 38 : 1-3;
zóó later Paulus te Rome (Hand. 28 : 30, 31).
38 1 Jeremia in een put geworpen, 38 vs. 1-6. — Niet lang zou de profeet
ongestoord van zijn beter verblijf mogen genieten. Vier vorsten hooren
woorden van hem, die gereeden grond voor een aanklacht geven. Van
de vier kennen wij Paschur reeds uit het eerste gezantschap van Zedekia
(21 : 1) en Juchal uit het tweede (37 : 3). Is Gedalja, de zoon van Paschur,
misschien een zoon van den gezworen vijand van Jeremia (20 : 1)?
2 De profeet heeft verkeer met de buitenwereld (H. 32). Daarvan maakt
hij gebruik om, evenals vroeger (21 : 1 met Uitleg), ieder, die het hooren
wil, aan te sporen, de stad te verlaten en zich aan den vijand vrijwillig
3 over te geven. Want het lot van Jeruzalem is bepaald; verzet zal niet
baten; de verblinde oorlogspartij brengt de menschen in den dood.
4 De vorsten, die dat gehoord hebben, gaan nu naar den koning en vragen
hem, dezen man (wij hooren hun verachting!) ter dood te laten brengen.
Want hij ontmoedigt de soldaten, die nog over zijn. Reeds waren vele door
ziekte of dood uit de rijen weggevallen; verscheidene waren ook al
overgeloopen (vs. 19). Als de ideeën van dien man doorwerken, zal het
volk niet langer tegenstand willen bieden! Zeker zagen de vorsten daarin
goed. Maar wat daarachter lag, zagen zij niet : dat Jeremia als profeet
zóó spreken moest en dat verzet tegen Babel ongehoorzaamheid aan Gods
wil was. Voor Jeremia gold het dus hier: Gode meer gehoorzaam zijn
dan den menschen. En niet hij j bewerkte den ondergang van zijn volk,
maar de verblinde vorsten.
1-) Zie de illustratie bij G. LANDAUER, Palástina, S. 126.

120 Jeremia 38 : 5. UITLEG.
s Zedekia's antwoord is typeerend. Hem is gevraagd, Jeremia ter dood
te laten brengen. DM doet hij niet. Sprak zijn geweten nog? Maar den
profeet beschermen tegen de vorsten, dat durft hij niet. Hij kan niet tegen
hen op, zegt hij zelf. Nu moeten zij dan maar met hem doen, wat zij
6 willen (vgl. Matth. 27 : 24). Maar al te graag maken de vorsten van de
hun gegeven vrijheid gebruik. Ditmaal zullen zij er wel voor zorgen,
dat de gehate profeet niet aan den dood ontkomt, zooals kort tevoren
(37 : 15-21). In den wachthof was een regenput, die, misschien wel
tengevolge van het langdurig beleg, geen water meer bevatte, maar
enkel een dikke laag slijk. Dààr laten zij Jeremia aan touwen in zakken.
Een ellendige dood wacht hem. De haat en de laagheid der vorsten komt
hier wel heel scherp uit. Wat moet Jeremia tevoren toch ook al psychisch
geleden hebben met zulke tegenstanders!
7 Ebedmèlech redt Jeremia, vs. 7-13. — Maar God zorgt, dat zijn knecht
ook nu nog weer gered wordt. Een hoveling hoort, wat er met hem is
gebeurd. Waarschijnlijk was deze man een eunuch; in Israël werden deze
niet door de wet geduld (Deut. 23 : 1); zoo zou te verklaren zijn, waarom
deze Ethiophiër aan het hof gekomen was: tot dienst in het vrouwenverblijf
van den koning (vs. 22). De Hebreeuwsche naam, dien hij draagt,
had hij aan het hof ontvangen in plaats van zijn oorspronkeijlken Ethiopischen
naam; hij beteekent: „Koningsknecht" en komt ook voor
in het Phoenicisch en Babylonisch (Abdimilki). Deze vreemde, die in
zijn positie aan het hof met de woorden van Jeremia bekend was geworden,
neemt het voor hem op; de heiden beschaamt den Jood, de laatste wordt
de eerste (39 : 18; Matth. 8 : 10; Luk. 4 : 25; 17 : 11-19).
8 Ebedmèlech spoedt zich naar den koning, die op dat oogenblik niet
9 in het paleis, maar in de Benjaminspoort was. Eerlijk zegt hij hem,
hoe slecht de vorsten hebben gehandeld; moedig trotseert hij hun
wraak, want wat hij wil doen, kan niet geheim blijven. Hij wijst er op,
hoe onnoodig-gemeen zij- den profeet willen dooden; de broodvoorraad
in de stad was immers toch al op; Jeremia zou in den gevangenhof toch
wel sterven wegens voedselgebrek; aan een gevangene zou geen extrazorg
besteed worden! En als hij zijn toch al karig rantsoen zou moeten
missen, was hij ten doode opgeschreven.
10 Weer geeft Zedekia een bewijs van zijn slapheid. Eerst had hij zelf
Jeremia aan de vorsten overgegeven, die toch wel duidelijk hadden laten
merken, wat zij met den gehaten profeet voor hadden. En nu laat hij zelf
Ebedmèlech haast maken, opdat de redding niet te laat zal komen!
11 Onmiddellijk gaat Ebedmèlech aan het werk. Maar zijn energiek optreden
gaat gepaard met groote zorg. Eerst haalt hij uit een bergplaats
in het paleis, waar hij goed den weg weet, allerlei afgedragen kleeren.
Dan laat hij ze aan touwen in den put zakken, totdat ze onder het bereik
12 van Jeremia zijn. En precies zegt hij, wat deze nu doen moet om met

Jeremia 38 : 13. UITLEG. 121
zoo min mogelijk pijn uit den put gehaald te worden; de lappen moeten
13 zijn huid beschermen. Dan trekken ze met zijn vieren hem naar boven
en brengen hem weer naar de plaats terug, waar de vorsten hem vandaan
hadden gehaald, naar den gevangenhof. Blijkbaar is hij verder met rust
gelaten; misschien moest hij van zijn kant zich nu 't zwijgen opleggen.
14 Zedekia raadpleegt Jeremia voor de tweede maal, vs. 14-28a. — Nóg
eens wil de koning den profeet consulteeren. Dat past volkomen bij zijn
karakter en optreden, zooals we dat kennen. Hij moèt den profeet wel
anders beoordeelen dan zijn vorsten, hij moèt den toestand wel in zijn
bitteren ernst zien. Maar hij mist den zedelijken moed om als koning
de beslissing te nemen, die de profeet in den naam van zijn God heeft
geëischt. Nu zal hij het nog eens met hem probeeren. Wie weet, of er
nog niet een uitweg uit de impasse is! Ditmaal laat hij Jeremia niet weer
in zijn paleis brengen, gelijk bij het eerste geheime onderhoud. Want
na dat oogenblik zijn de vorsten nóg feller op den profeet gebeten. Nu
heeft de ontmoeting plaats bij den derden toegang tot den tempel; waar
deze was, is onbekend; ook lezen we nergens van een eersten of tweeden
toegang. Zeker was 't een particuliere verbinding van het paleis met
den tempel, ten gebruike van den koning. Daar kon hij onbespied
spreken.
15 Maar na de behandeling, die de profeet pas heeft ondervonden, waaraan
ook de koning niet het minst schuldig stond, heeft hij wèl recht, den
vorst te wantrouwen. En wat hebben alle vorige raadgevingen gebaat?
16 Zedekia wil de vrees van Jeremia wegnemen door te zweren bij God, die
17 het leven geeft, dat hij hem niet het leven zal laten benemen. Nu verkondigt
de profeet als het woord van zijn God, dat overgave èn voor den koning
èn voor de stad redding brengen zal. Zedekia is niet alleen voor zijn
eigen leven, maar ook voor dat van de burgers verantwoordelijk. Overgaaf
zou voor hem geen zwakheid, maar een daad van groote geestelijke
18 kracht geweest zijn. Maar volhardt de koning in zijn ongehoorzaamheid
aan den wil van God, dan zal hij ondervinden, dat Gods oordeel voltrokken
wordt; hij behoeft niet te hopen, dat hij zelf, de koning, nog
wel het onheil ontloopen zal.
19 Typeerend is Zedekia's antwoord. Hij spreekt de bedreiging niet tegen.
Alleen: hij is bang, dat, als hij zich overgeeft, de vijand hem in de hand
van de overloopers, zijn vroegere onderdanen, ter bespotting zal overleveren.
Die zullen hém dan de schuld van al de ellende geven. Hij denkt
dus alleen aan zichzelf in plaats van aan zijn volk, waarvoor hij toch
verantwoordelijk is. En het kleine karakter staart zich op het kleine blind.
20 Met de zekerheid van het geloof weerlegt Jeremia het bezwaar van den
koning; met aandrang smeekt hij hem, toch aan Gods wil te gehoorzamen,
21 daar zal hij geen berouw van hebben. Maar voor het geval, dat Zedekia,
ondanks zijn angst voor den afloop van het beleg, in zijn ongehoorzaamheid

122 f eremia 38 : 22. UITLEG.
volhardt, heeft de profeet hem een strenge straf te voorspellen. Die straf
22 heeft de HEER hem in een visioen laten zien: dààr worden de vrouwen
uit den koninklijken harem (2 Sam. 12 : 8) door den overwinnaar weggevoerd
naar de Babylonische vorsten (Am. 7 : 17) en ze roepen den
overwonnen koning in een spotliedje het afscheid toe! Honend laten ze
hem zien, wat hij aan zijn vrienden, de vorsten, te danken heeft : zij hebben
hem tot afval van en verzet tegen Babel aangespoord en hem daarmee
in het ongeluk gestort; maar als de katastrophe komt, laten ze allen
hem in den steek. Het beeld, waarmee Jeremia hier het ongeluk van
Zedekia toekent, is hem misschien wel gegeven door de herinnering aan
de vreeselijke oogenblikken, die hij zelf in het slijk van den regenput
23 had doorgemaakt. En dan wijst hij den koning nog eens op het lot, dat
al de zijnen, maar ook hem zelf wacht, en op den ondergang van de stad,
waarvoor allen tevergeefs hun leven ingezet hadden.
Dit is het laatste woord, dat de profeet tot Zedekia gesproken heeft.
Met al zijn ernst en al zijn liefde heeft hij tot op het laatst nog het goede
gezocht voor den man, aan wien hij zelf niet veel goeds te danken had.
Tevergeefs. Het visioen is 'profetie van de vreeselijke werkelijkheid.
24 Jammerlijk is de positie van den koning. Hij bezweert Jeremia, het
gesprokene geheim te houden, anders zal het den profeet het leven kosten.
De koning doelt op het gevaar, dat hem van de zijde der vorsten dreigen
zou (vs. 27b). Als zij bemerken, dat hij hun plannen dwarsboomt door
den koning tot overgave aan te sporen, zullen zij wel zorgen, dat hij niet
25 weer aan den dood ontkomt. Al heeft Zedekia het onderhoud zoo geheim
mogelijk gehouden, hij rekent toch, terecht, met de mogelijkheid, dat de
vorsten in hun argwaan hem ook nu hebben bespied en Jeremia zullen
uithooren. In dat geval moet hij den koning dekken en zijn eigen leven
redden door een noodleugen. Hij moet dan antwoorden, dat hij den koning
gevraagd had, niet weer naar de vreeselijke gevangenis in het huis van
Jonathan te worden overgebracht (37 : 16, 20).
27 Zedekia had zich niet vergist. Inderdaad komen de vorsten Jeremia
vragen naar zijn gesprek met den koning. En hij antwoordt, zooals Zedekia
hem opgedragen had. Hij sprak dus een onwaarheid. Zeker zal dit voor
hem, die juist zoo voor de waarheid opkwam en tegen allen allen leugen
streed, niet makkelijk geweest zijn. Maar als hij de waarheid had gezegd,
hoe was dan de positie van den koning bij de vorsten geworden? Wat
zouden zij Zedekia hebben gedaan, wanneer zij gemerkt hadden, dat hij
over de toekomst van Jeruzalem in het onzekere was? De eerlijkheid
van Jeremia blijkt weer hieruit, dat hij dit aan Baruch heeft meegedeeld;
en de betrouwbaarheid van Baruch als auteur uit het feit, dat hij dit
2e vermeldt. God gebruikt ook de zonde in de volvoering van zijn plan
(Gen. 27; Joz. 2 : 4-6; 1 Kon. 22 : 22). Het leven van Jeremia blijft
zoo gespaard; zijn taak was nog niet ten einde.

Jeremia 39 : 4. UITLEG. 123
Het lot van Zedekia, het volk en Jeremia na de inname van Jeruzalem,
vs. 28b-39 vs. 14. -- Vóór den val van de stad viel er met Jeremia niets
bijzonders voor. Het beleg begon in de tiende maand (volgens Babylonische
tijdrekening, die het jaar met de lente laat beginnen), Januari 588;
de muur bezweek in de vierde maand, Juli 586. Na een korte herinnering
aan den gang van zaken vertelt Baruch nu den intocht van de Babylonische
vorsten. Nebuzaradan is in het Babylonisch: Naboe-ser-idinna (,,Naboe
gaf nakroost"); Nebusazban : Naboe sesibanni („Naboe, red mij"); Nergalsarezer
: Nergal-sar-oesoer („Nergal, bescherm den koning"). De titel
„rabmag", in den re. /at vertaald met „hooge ambtenaar", is in het
Babylonisch: rabmoegoe; de persoon, die dezen titel droeg, nam militaire
en diplomatieke functies waar.
4 Nu de koning ziet, dat de zaak verloren is, zoekt hij met zijn leger
zijn heil in de vlucht. De vijand is van het Noorden de stad binnengedrongen;
de vorsten hebben haar voorloopig bezet; maar verder dan de
„Middenpoort", tusschen boven- en beneden-stad, is de vijand nog niet
gekomen. Blijkens 52 : 12, 13 hebben de verdere maatregelen tegen Jeruzalem
eerst na een maand plaats gehad, op den tienden der vijfde maand,
terwijl op den negenden van de vierde de muur bezweek. Het is volkomen
begrijpelijk, dat de koning op dat oogenblik nog een poging tot de vlucht
waagt, door het donker van den nacht beschermd; straks zal vluchten
onmogelijk zijn. Zijn handelwijze is zoo geheel in overeenstemming met
zijn karakter. Hij had den aanval van Babel op zijn geweten; hij had,
ondanks eigen weifeling en de waarschuwingen van Jeremia, volgehouden
in het roekelooze verzet, dat zijn volk naar den ondergang voerde. En
als de katastrofe komt, laat hij volk en land in den steek om maar het eigen
leven te redden. De vlucht gaat in de richting van den koninklijken
tuin. Blijkens Neh. 3 : 15 was deze bij den vijver èlach, d. i. de vijver
der waterleiding, de uit het N.T. wè1 bekende vijver Silóam ten Zuiden
van Jeruzalem (Luk. 13 : 4; Joh. 9 : 7, 11) 1). In 2 Kon. 21 : 18, 26 is
sprake van den tuin van Uzza. „Tusschen de beide muren" lezen
we ook Jes. 22 : 11 (vgl. Cambridge Ancient History III, kaart
blz. 337); de poort is waarschijnlijk dezelfde als de Bronpoort van Neh.
3 : 15 (Sv. Fonteinpoort). Dan gaat het naar de vlakte, de vallei van den
Jordaan ten N. van de Doode Zee. Buiten den muur van Jeruzalem op
den heuvel staande, ziet men in die richting den weg naar Jericho. Doel
van de vlucht was zeker het Overjordaansche, zooals eeuwen vroeger
bij Isboseth (2 Sam. 2 : 8) en David (2 Sam. 17 : 22).
s De vlucht wordt echter ontdekt; het vijandelijk leger jaagt den koning
1) EBERS Ii. GUTHE, Paidstina I, kaart van Jeruzalem; illustratie's S. 113, 119.
0. LANDAUER, Pal., S. 47; G. DALMAN, Hundert Deutsche Fliegcrbilder alts Palaestina,
S. 10, 26-28.

124 Jeremia 39 : 5. UITLEG.
na en haalt hem in in de vlakten van Jericho (Joz. 4 : 13, 5 : 10). De
afvallige vorst wordt naar het hoofdkwartier van Nebukadrezar gebracht :
Ribla, nu het dorpje Ribleh, aan den boven-Orontes, in Num. 34 : 11
genoemd als liggend aan den noordgrens van Israël. Op dit belangrijk
punt — aan den weg van Babylonië door Syrië en Palestina naar Egypte —
had de koning van Babel zijn hoofdkwartier, zooals eens Farao Necho
6 (2 Kon. 23 : 33). Vreeselijk was de straf: Zedekia moest zijn eigen zonen
7 zien sterven, werd toen zelf blind gemaakt en naar Babel gevoerd (vgl.
Ez. 12 : 13). A. Je re mi as, Das Alte Test. im Lichte des Alten Orients 3,
S. 540, geeft een Assyrisch relief, waarop een koning zijn gevangene
de oogen uitsteekt.
8 Het lot van stad en land wordt kort vermeld. Tusschen het in vs. 1-7
verhaalde en dèze maatregelen van Nebuzaradan is een maand verloopen
(vs. 4 Uitleg). Met Jeruzalem, dat zoo lang zijn vijand getart had, wordt
9 grondig afgerekend. Allen, die voor het volksleven iets beteekenden,
worden naar Babel getransporteerd, om in de toekomst alle verzet on-
10 mogelijk te maken. Alleen de bezitloozen profiteeren van den toestand:
zij krijgen de nu verlaten wijngaarden en akkers. Z66 kon de overwinnaar
hen aan zich verbinden.
11 Tot de komst van Nebuzaradan bleef Jeremia nog in den gevangenhof
12 opgesloten. Maar als de generaal met orders van zijn koning betreffende
de genomen stad arriveert, komt aan die gevangenschap een einde. De
koning van Babel had natuurlijk gehoord, dat dèze man altijd tot overgave
van de stad had aangespoord. Daarom begunstigt hij hem door hem
13 volkomen vrijheid van handelen te schenken. Jeremia wordt op hoog
bevel bevrijd en aan de zorgen van Gedalja toevertrouwd. Deze, die
waarschijnlijk vroeger naar Jeremia's raad had geluisterd en naar de
Babyloniërs was overgeloopen, was door den overwinnaar tot landvoogd
aangesteld en ging zich te Mizpa vestigen (40 : 6). Zoo verloor hij
Jeremia uit het oog en was het mogelijk, dat deze door de Babylonische
troepen bij het transport van de ballingen gevoegd werd (40 : 1).
15 Belofte voor Ebedmèlech, vs. 15-18. — Na het verhaal van de bevrijding
van Jeremia volgt een profetie over den man, die in Gods hand het middel
was geweest om hem uit doodsgevaar te redden: Ebedmèlech. Deze
profetie is dus door Baruch niet in het verhaal ingevoegd bij het moment,
waarop de profeet haar ontving, toen deze nog in den gevangenhof zat,
16 maar hièr, nu haar vervulling gebleken was. Ebedmèlech heeft Jeremia
gered, omdat hij door diens profetieën getroffen was : de heiden lette
op wat de Joden verachtten! Welnu, hij zal zien, dat die voorspellingen
17 werkelijkheid worden en dat hij dus terecht erop gelet heeft. Maar —
dat is de tweede belofte — hij zelf zal door dien God, naar wiens woorden
18 hij gehoord heeft, uit de aanstaande katastrofe gered worden. Al komt de
verschrikking van het vijandelijk zwaard ook binnen het koninklijk

Jeremia 40 : 1. UITLEG. 125
paleis, waar hij dient, hij zal gespaard worden; en dat wel, omdat hij op
God heeft vertrouwd. Hier wordt dus — en dat is opvallend --- nièt de hulp,
die hij aan Jeremia bewezen had, als grond voor zijn uitredding genoemd.
Hoe kostelijk die ook was (Matth. 10 : 40 vv.; 25 : 31-46), ze was een
vrucht van het allerbeste: het geloof, het vertrouwen op Jeremia's God.
40 1 Jeremia bij Gedalja, 40 vs. 1-6. — Dit nieuwe deel begint met een
aanhef over het woord des HEEREN tot Jeremia na diens bevrijding
uit Rama. Eerst komt echter het historisch raam, waarin dit Godswoord
behoort, dat dan volgt in 42 : 7-22, 43 : 8-13, 44 : 1-14 en 20-30.
Zonder deze geschiedkundige toelichting zouden die profetieën ook niet
te begrijpen zijn.
Jeremia is, buiten weten van Nebuzaradan, met de ballingen op transport
gesteld. In Rama, tien kilometer ten Noorden van Jeruzalem, waar
halt wordt gehouden, bemerkt Nebuzaradan deze vergissing, als hij hem
onder de andere gevangenen, de handen in boeien geslagen, aantreft. De
afbeelding bij A. J e r e m i as, Das Alte Test. im Lichte d. Alt. Or. 3 S. 535
(Assyrische soldaten met geboeide krijgsgevangenen) geeft hiervoor
2 een illustratie. De Babyloniër gelooft 66k aan het bestaan van den
god der Judeeërs en ziet in hun lot de voorspellingen van Jeremia,
4 waarvan hij weet, vervuld. Hij geeft Jeremia officiëel de vrijheid weer
en laat hem de keus, mee naar Babel te gaan — hij zal dan wel zorgen,
dat de profeet niet als gevangene, maar als vrij man meekomt — Of
5 in het vaderland te blijven op de plaats zijner keuze. Als hij wel merkt,
dat Jeremia liever niet meegaat, adviseert hij hem, zich bij den stadhouder
Gedalja te voegen, zeker met het oog op eventuëel noodige bescherming;
maar hij eindigt, met nadrukkelijk Jeremia volkomen vrij te laten in
de keuze van een woonplaats.
Nebuzaradan geeft Jeremia nu nog een persoonlijk blijk van hoog-
6 achting en laat hem vrij. De profeet volgt het ontvangen advies op, gaat
naar Mizpa (nu: En-nebi-Samwil, volgens B adé e. a.: Tell-en-Nasbe.
volgens A 1 t: de hoogte bij el-Bire), waar Gedalja zich gevestigd had,
en voegt zich daar bij zijn volksgenooten.
7 Gedalja verzamelt de Joden, vs. 7-12. — Buiten Jeruzalem, in het
gebergte beschermd tegen ontdekking door Babylonische troepen, bevinden
zich officieren met hun manschappen. 't Waren Of uit de stad
ontkomen aanvoerders Of bevelhebbers van ongeregelde troepen van
't land. Deze hooren, dat Gedalja als gouverneur van den koning van
Babel is aangesteld om een geregelden toestand onder de achtergeblevenen
8 te scheppen. Daarom voegen zij zich bij hem. Gedalja resideert te Mizpa
met Babylonische beambten en soldaten (vs. 10; 41 : 3). Netofa is nu
Beit-Nettif, westelijk van Bethlehem (2 Sam. 23 : 28; 1 Kron. 2 : 54;
Ezra 2 : 22; Neh. 7 : 26; 12 : 28). Maacha moet aan den voet van den
Hermon worden gezocht (Deut. 3 : 14; Joz. 13 : 11, 13; 2 Sam. 10 : 6).

126 [eremia 40 : 10. UITLEG.
9 Geheel in den geest van jeremia (29 : 5-7) dringt Oedalja erop aan,
10 dat men rustig als onderdanen van Babel zal leven. Op hèm kan men
altijd rekenen als pleitbezorger bij de overwinnaars. Nu moeten zij ook
het hunne doen door den oogst van druiven, vijgen en olijven, die juist
in die weken rijp waren, te bezorgen. En dan moeten zij in steden, die
zij zelf kunnen kiezen, zich vestigen om aan den economischen opbouw
van hun volk mee te werken.
11, 12 Ook al de mettertijd uitgeweken judeeërs komen nu naar het nieuwe
centrum. Een rijke oogst kroont den arbeid.
13 De moord op Gedalja, vs. 13-41 : 18.- Maar niet lang mocht de rust
in Juda duren. De officieren, onder wie Jochanan een vooraanstaande
plaats bekleedde (41 : 11, 16), komen Gedalja waarschuwen, dat één
uit hun kring, Isrnaël, door koning Baälis van Ammon was omgekocht
om hem uit den weg te ruimen. Die koning van Amrnon wilde van het
verval van het naburige juda profiteeren; Oedalja stond hem daarbij
in den weg. Isrnaël, een prins (41 : 1), wiens afgunst zeker door de benoeming
van Gedalja was gewekt, liet zich nu door Baälis maar al
te graag als werktuig gebruiken. Gedalja, die zulk een slechtheid van
een man uit zijn naaste omgeving niet gelooven kan, slaat de waarschuwingen
in den wind. De kinderen der wereld zijn voorzichtiger dan
15 de kinderen des lichts. jochanan, wien de toekomst van het volk ter
harte gaat, laat het daarbij nogniet. Hij voorziet de verwarring, die van den
moord op Gedalja het gevolg zal zijn en wil Isrnaël uit den weg ruimen.
16 Maar de edele. Gedalja wijst zijn voorstel beslist van de hand.
41 1 jochanans waarschuwing was maar al te zeer gegrond geweest. Ismaël
komt met schijnbaar goede bedoelingen. Om geen achterdocht te wekken
heeft hij maar een klein aantal mannen bij zich, die echter voor niets
2 terugdeinzen. Aan den maaltijd, dien Gedalja hem aanbiedt, neemt hij
de kans waar om den niets vermoedenden en onbeschermden stadhouder
lafhartig te vermoorden. Baruch laat hierbij met een fijne opmerking
opzettelijk uitkomen, welke funeste gevolgen deze daad voor "de rest van
juda" hebben moest: hiermee was weer een nieuwe wandaad tegen den
3 overwinnaar, den koning van Babel, begaan. Ook met de kleine lijfwacht,
4, 5 uit joden en Babylonische soldaten gevormd, wordt daarna afgerekend.
Den volgenden dag komen pelgrims uit het Noorden. Sichem is de oude
stad in het vruchtbare dal tusschen den Ebal en den Gerizim, waarvan
de opgraving, in 1913/14 door Prof. Se 11 i n begonnen, in 1926 met
medewerking van Ncderlandsche zijde (Prof. B ö h 1) met vrucht is
voortgezet (Zeitschr. d. Deutschen Pal.- vereins, Bd. 49, Heft 3,
S. 229-236: Se I Ii n, Die Ausgrabung von Sichem). Silo, nu:
Seilun, ligt tusschen jeruzalem en Sichem, vgI. 7 : 1 Uitleg. Met
Samaria is de stad bedoeld (nu: Sebastije). In dien tijd kwamen
Samaritanen dus nog naar het heiligdom te jeruzalem (2 Kron. 34 : 9);

Jeremia 41 : 6. UITLEG. 127
toen zij later door Zerubbabel uitgesloten waren van den herbouw van
den tempel (Ezra 4), hebben zij op den Gerizim een eigen tempel gesticht.
Deze pelgrims komen met offergaven ter gelegenheid van het loofhuttenfeest,
dat in de zevende maand werd gevierd (vs. 1; Lev. 23 : 34). Om
de verwoesting van Jeruzalem en den tempel zijn zij in rouw (16 : 6
Uitleg). Al is het heilige gebouw niet meer dààr, op het heilig terrein
kunnen zij toch hun offer brengen. Van het onheil, dat Ismaël heeft
aangericht, weten zij nog niets.
6 Terzijde van den weg ligt Mizpa op een hoogte. Ismaël lokt de at geloozen
in den val, onder den schijn van hen naar den stadhouder te willen
brengen. Zijn geveinsde droefheid herinnert aan het verraad van Judas.
7 Als hij hen midden in de stad heeft, waar ze in de nauwe straten niet kunnen
ontkomen, maakt hij met zijn mannen hen af. Hun lijken werpt
s hij in „den" put, den bekenden put van Mizpa (vs. 9). Tien mannen
weten aan het bloedbad te ontkomen door met succes op de hebzucht
van Ismaël te speculeeren. Palestijnsche boeren bergen nu nog voorraden
9 in kuilen. De put, waarin Ismaël de lijken van de vermoorden wierp,
was de groote cisterne, die koning Asa in Mizpa groef, toen hij deze
vesting versterkte tegen Baësa. De berichten over den strijd tusschen
deze vorsten, 1 Kon. 15 : 17-22 en 2 Kron. 16 : 1-6, vermelden
deze cisterne niet. Maar het spreekt vanzelf, dat zulk een regenwaterreservoir
noodig was om de hooggelegen vesting (Mizpa beteekent :
Uitkijk) van drinkwater te voorzien. Onder de Roomsche Kerk in Kana
zag ik zulk een grooten regenput, uitgehouwen in de rots, met nog een
zijruimte, horizontaal daarop, in de diepte. Zulk een cisterne was groot
genoeg om aan het doel van Ismaël te beantwoorden; daarom is hierbij
vermeld, dat het „een groote put" was.
10 Allen, die tegenstand konden bieden ; de lijfwacht van Gedalja, en de
pelgrims, die den moord hadden kunnen uitbrengen, had Ismaël dus
onschadelijk gemaakt. De overigen, die in Mizpa waren, ook de prinsessen,
die daar onder de hoede van Gedalja waren gesteld, kon hij nu wegvoeren,
om hen in Ammon als slaven te gaan verkoopen. Zoo richt hij zich met
de gevangenen nu naar het Oosten om den Jordaan over te steken.
11 Maar het gebeurde bleef natuurlijk niet geheim. De officieren rukken
met hun mannen zoo snel mogelijk aan om te redden, wat nog te redden
12 is. Ismaël kon met zijn gevangenen niet vlug vooruit; zoo halen zij hem
reeds bij Gibeon, een half uur noordoostelijk van Mizpa, in (nu: ed-Djib?).
De hier genoemde vijver is ook in 2 Sam. 2 : 13 vermeld. Op de helling
van den heuvel, een honderd pas van het dorp ed-Djib verwijderd, is nu
13 nog een bron met een waterreservoir. De gevangenen begroeten hun
14 bevrijders met vreugde. Ismaël kan met zijn tien mannen niets tegen
15 de overmacht beginnen, zoodat hij zijn buit zich moet zien ontgaan.
Met verlies van twee soldaten kan hij zelf nog ontkomen.

128 Jeremia 41 : 16. UITLEG.
15 Jochanan, die de leiding heeft, voert nu met de andere officieren de
bevrijde Judeeërs en kamerlingen mee. Tot op dat oogenblik waren zij
nog aan de Babyloniërs ontsnapt, maar nu vreezen zij strenge maatregelen
van den overheerscher na de vermoording van zijn stadhouder. Daarom
17 besluiten zij, naar Egypte uit te wijken. Eerst bij Bethlehem, een goed
eind zuidelijk van Jeruzalem, achten zij zich veilig genoeg voor een langer
oponthoud, omdat zij daar geen vijandelijke troepen meer behoefden
te duchten, die noordelijk van Jeruzalem licht te verwachten waren.
Ook Jeremia nemen zij mee. Maar zij denken er niet aan, hem eerst hun
plan voor te leggen. Hun besluit stond immers reeds vast. Zij vragen
naar het woord des HEEREN alleen voor zoover het met hun eigen
plannen strookt. — De naam Geruth-ICimham komt verder niet voor.
Het kan beteekenen: Khan (herberg)-van-Kimham; dezen persoonsnaam
vinden we ook in 2 Sam. 19 : 38.
42 1 Het volk raadpleegt Jeremia, 42 vs. 1-6. — Van Jeremia hebben we na
H. 40 : 6 niets meer gehoord. Met zijn secretaris Baruch was ook hij
door Ismaël uit Mizpa weggevoerd; zoo is hij nu onder het volk, dat onder
2 leiding van de officieren staat. Men vindt het toch altijd veilig, den
profeet op zijn zijde te hebben. Zij spreken van „uw God"; de profeet is
de ingewijde, de tusschenpersoon tusschen God en hen. Zij noemen
zichzelven een klein troepje, dat wel terdege goddelijke hulp noodig
heeft. En daarom vragen ze, dat Jeremia nu tot zijn God zal bidden,
opdat Hij door zijn profeet hun zeggen zal, wat ze nu verder moeten
doen. In geen geval hadden ze verwacht, dat het antwoord van Jeremia
dwars tegen hun plan zou ingaan; dat blijkt wel uit het heftig bescheid,
dat ze hem straks geven op zijn profetie (43 : 1--3). Hoe nederig hun
woorden ook klinken, van geloof en gehoorzaamheid zijn ze nog ver af.
4 Al had de profeet zijn woord en raad altijd miskend gezien, toch blijft
hij zijn roeping trouw. Zij vragen naar het woord Gods; goed, dan zullen
ze het ook hooren. Maar reeds nit laat hij de mogelijkheid doorschemeren,
dat dit woord niet met hun verlangen overeenstemmen zal.
5 Het volk antwoordt met de stellige betuiging, dat zij zich geheel naar
het goddelijk antwoord gedragen zullen, of het met hun plan strookt,
al dan niet. Uit het vervolg blijkt, hoe zij dat bedoelden. De vlucht naar
Egypte stond voor hen vast. Dáárover laten zij geen discussie toe. Maar
dit was het juist, waarom het nu ging: of zij in geloof in het land zouden
blijven ook na den moord op Gedalja, waaraan zij immers geen schuld
hadden. De woorden van het volk klonken dus mooier dan ze waren.
Geloofstaal was het niet.
7 Jeremia brengt het woord des HEEREN over, vs. 7-22. — Eerst na tien
dagen ontvangt de profeet het antwoord Gods op zijn gebed (vs. 4). Zoo
wachtte later eens Ezechiël zeven dagen (Ez. 3 : 16). Hier staat dus
niet, wat rationalistische exegese (Hit 7i g, Graf) ervan gemaakt heeft,

Jeremia 43 : 8. UITLEG. 129
dat Jeremia tien dagen noodig had om met zichzelf over deze kwestie
in het reine te komen. Neen, hij onderscheidt scherp tusschen zijn eigen
gedachten en de goddelijke openbaring; hij wacht daarop; hij kan niets
8 zeggen, voordat hij die ontvangen heeft. Dan laat hij Jochanan, den leider,
met de andere officieren en het volk bij zich komen en brengt hun het
woord Gods over, waarbij hij met nadruk nog eraan herinnert, dat zij
zelf daarom hebben gevraagd; hij wist immers maar al te wel, dat hun
ongeloof hen den eigen weg zou doen kiezen.
to Gods belofte is voor hen in het eigen land. Houden zij zich dáár nu
maar aan, dan zal Hij, tegen hun berekening in, het toch goed met hen
maken. Hun lot hangt niet af van de machtige overheerschers, maar
van den Almachtige! Wanneer het goddelijk woord spreekt van „berouw
hebben", dan moeten wij dat niet westersch-logisch opvatten, maar
oostersch-beeldsprakig: het oordeel is gekomen, de straf is ontvangen,
nu wil die zelfde God, die gestraft heeft, wanneer er bekeering komt,
11 ook weer weldoen (Jes. 40 : 2). God kan best begrijpen, dat zij bang
zijn voor de wraak van den koning, die den gepleegden moord op de geheele
kolonie verhalen kan. Maar Hij is toch machtiger dan die vorst en Hij
12 zal diens hart voor het volk verteederen.
13 Tegenover geloof staat ongehoorzaamheid. Gaan zij die verkeerde
richting uit, denkend, dat ze zoo juist eigen voordeel najagen, dan
zal de uitkomst hen bitter beschaamd maken. Hun eigen land was
door den oorlog uitgemergeld, Egypte leek nu het land van belofte!
15 Maar in plaats van daar nu rustig en gelukkig te leven, zooals zij zich
voorstelden, zullen ze in Egypte sterven. Juist hun berekening zal hen
18 doen falen. Want hun lot hangt niet af van het land, waar ze zijn, maar
alleen van den zegen of de straf des HEEREN.
19 Jeremia besluit met een persoonlijk woord. Hij ziet aan de menschen,
20 dat ze niet willen hooren. Maar dan zullen ze toch niet ongewaarschuwd
hun verderf tegemoetgaan. Zij dragen de volle verantwoordelijkheid
voor hun keuze. Ja, zij hebben den profeet God laten raadplegen, maar
ze hebben daarmee zichzelven misleid, ze deden het immers met de
gedachte, dat het antwoord van den man Gods hun wel naar den zin zou
21 zijn. Dat is nu wel duidelijk gebleken, nu ze het Woord Gods hebben
22 ontvangen en er niet naar luisteren. Als zij nu maar wèl weten, dat ze
in plaats van een goed leven den dood tegemoetgaan!
3 t De oversten voeren het volk, met Jeremia, naar Egypte, 43 vs. 1-7. —
Nauwelijks is Jeremia uitgesproken, of het blijkt, dat hij maar al te goed
2 heeft gezien. Bij de officieren, die hem antwoorden, staat Azarja nu
voorop en niet — zooals anders — Jochanan. Azarja was zeker het sterkst
voor het uitwijken naar Egypte. Nu zeggen ze niet, dat ze God niet willen
gehoorzamen. Maar zij beweren, dat het door Jeremia gesproken woord
3 niet het woord des HEEREN, maar het advies van Baruch is. Zij geven
VAN RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, Jeremia, II. 9

130 Jeremia 43 : 4. UITLEG.
Jeremia zelven nog niet de schuld van zulk een gemeene bedoeling,
maar zijn secretaris, waarvoor ze toch evenmin eenigen redelijken grond
kunnen aanvoeren. Zoo zien we hier weer, hoe het menschelijk oordeel
zich op een dwaalspoor laat leiden, wanneer het hart niet in de goede
verhouding tot God staat; het verstand volgt het hart. Den eenige onder
hen, die de waarheid dient, schelden ze uit voor een leugenaar (vs. 2)
en tegen Baruch komen zij met een puren leugen op. Dat was het antwoord
op Gods woord en Jeremia's liefde. Zelfs de aantasting in zijn eer van
wat zijn levensroeping was, wordt den profeet niet gespaard: hij heet een
leugenaar. Welk een ontzaglijk kruis moet dat weer voor hem geweest zijn!
4, 5 Allen zijn ongehoorzaam en trekken toch naar Egypte. Hier wordt
nu niet meer Azarja, maar, evenals tevoren, weer Jochanan als leider
genoemd. Met een fijn trekje teekent Baruch het tragische van deze
expeditie: de eens verstrooiden, die in het land van Juda rust hadden
7 gevonden, trekken er nu weer uit. In Tachpanches is het eerste oponthoud.
Deze plaats moet gezocht worden, waar nu de Tell-Defenne is, 17 KM.
westelijk van el-Kantara-West, bij den Pelusischen Nijlarm. F l i n d e rs
Pet ri e heeft in 1886 dezen heuvel onderzocht en de ligging van de oude
stad bepaald. Bij de Grieken heette zij Daphnai; de Septuagint noemt
haar Taphnai (2 : 16; Ez. 30 : 18).
Jeremia moet de verovering van Egypte door Nebukadrezar voorspellen,
8 vs. 8-13. — Op deze- plaats nu ontvangt de profeet weer een woord
Gods. Hier was een grensvesting tegen het Oosten; waarschijnlijk moesten
de vluchtelingen hier een tijd wachten, voordat zij van de autoriteiten
9 verlof kregen, Egypte binnen te trekken. Hier was een „paleis" van
Faraó, een verblijf, waar de koning zich bij een bezoek aan de, uit militair
oogpunt, belangrijke plaats ophield. Dit koninklijk verblijf was het zichtbaar
teeken van de macht van den Farao. Wij kunnen ons zoo voorstellen,
hoe de gevluchte Joden dat gebouw met respect bekeken: dat machtige
Egypte was voor hen toch maar een veilige toevlucht! Daarom moet
Jeremia nu juist op dèze plek aan de Judeeërs een teeken geven, dat de
machteloosheid van Egypte illustreert. In tegenwoordigheid van enkele
der vluchtelingen als getuigen moet hij enkele groote steenen begraven
10 in den grond vóór het koninklijk verblijf. Wat beteekent deze wonderlijke
manier van doen? Dat zal hun gauw gezegd zijn. Ja, dat Egyptisch
paleis staat er nu nog en de Egyptische macht bewaakt nóg de grens ... .
maar op deze zelfde plek zal eens Nebukadrezar zich zetten op zijn
1 koninklijken zetel! Dan zal de Egyptische macht, nu door de Judeeërs
bewonderd, niets beteekenen. De prachtige tempels van de Egyptische
12 goden zullen geplunderd worden; ja, de koning van Babel zal zonder
eenige moeite Egypte nemen en plunderen en het ongehinderd weer
13 verlaten. De obelisken van den zonnetempel te On (Heliopolis, „Zonnestad",
noordelijk van het huidige Cairo) waren een wonder der oudheid.

Jeremia 44 : 1. UITLEG. 131
Ook die indrukwekkende zuilen zal Nebukadrezar verbrijzelen en de
tempels dier goden, op wier macht Egypte pocht, in vlammen doen
opgaan. In het dorpje Matarije, bij het tegenwoordige Heliopolis, staat
nog één obelisk, die van den ouden glorietijd getuigt.
Blijkens een Babylonische kroniek is Nebukadrezar in het 37ste jaar
van zijn regeering Egypte binnengevallen (568/7); het kleine fragment,
voor het eerst door Pi n c h e s gepubliceerd, geeft geen volledig beeld
van wat het doel van die expeditie was; de vijandelijke troepen werden
verslagen en op de vlucht gedreven (St r as s m a i e r, Bab. Texte, No. 129,
p. 6, 1. 13).
44 1 Jeremia bestraft den dienst van de Koningin des hemels, 44 vs. 1-14. —
Deze pericoop spreekt niet alleen van Judeeërs in Tachpanches, maar
ook in Migdol, Nof en het land Pathros. Migdol was waarschijnlijk ook
een grensstad, oostelijk van Tachpanches, aan den verbindingsweg
tusschen Egypte en Azië, het tegenwoordige Tell-el-cher. Nof is Memphis,
op de plaats van het dorpje Bedrachen, tegenover Heluan aan den anderen
kant van den Nijl. Pathros is Boven- (d i. Zuid-)Egypte, waar het hier
verhaalde plaats heeft. Jeremia ontvangt hier voor al de Judeeërs een
woord Gods. Zij zijn op dat oogenblik allen bijeen (vs. 15). Wij moeten
dus denken aan een godsdienstige samenkomst, die hen allen bij elkaar
had gebracht. Dit gunstig moment moet de profeet benutten om hun
Gods woord, waartoe hun afgoderij de droevige aanleiding gaf, over
te brengen.
2 Jeremia begint met te herinneren aan het oordeel, dat over Jeruzalem
3 en Juda gekomen is, waarvan ze immers allen weten. Dat oordeel was
4 gebracht om de afgoderij van het volk. Ondanks alle waarschuwingen
5, 6 lieten zij zich niet gezeggen; z66 was de verdiende straf gekomen.
7 Maar het schijnt, dat deze Judeeërs nog niet genoeg geleden hebben!
8 Want nu zal hun zonde nbg meer oordeel over hen brengen. Daar zijn
ze 66k in Egypte afgoden gaan dienen! Hierbij trad de dienst van de
„Koningin des hemels" op den voorgrond, gelijk uit het vervolg blijkt
9 (vs. 19 en 25; vgl. 7 : 18). Hebben ze dan geheel vergeten, dat het juist
diè zonden waren, die tot den ondergang van Jeruzalem hebben geleid?
1, 12 Daarom zullen zij, die in Egypte hun heil hebben gezocht, daar het grootste
13 onheil vinden als straf voor hun zonden. En als ze later weer naar het
14 vaderland terugverlangen, zal hun heimwee niet worden vervuld. Slechts
enkelen zullen nog het vreemde land ontsnappen om Kanaan weer te zien.
is Het antwoord van de Joden, vs. 15-19. — Eenstemmig is het antwoord
van allen, mannen zoowel als vrouwen. De laatsten speelden bij den
cultus van de godin de hoofdrol, gelijk uit vs. 19 blijkt, maar ook de
mannen hadden ermee te maken. De man kon de gelofte, door zijn vrouw
gedaan, beletten (Num. 30 : 6-8). H. 7 : 18 . toont, hoe in Jeruzalem
16 ook de mannen meededen aan deze vereering. Het antwoord is zoo

132 Jeremia 44 : 17. UITLEG.
17 absoluut mogelijk: zij storen zich niet aan het wool d van Jeremia. Zij
zullen hun geloften, aan de godin gedaan, vervullen, zooals ze dat vroeger
ook in Jeruzalem deden. Ja, voegen ze eraan toe, toen de godin gediend
werd, ging alles goed! Hier doelen ze op den officiëel getolereerden
18 afgodendienst, zooals die vóór de reformatie van Josia plaats had. Zeker
is het waar, dat daarna de rampen over Juda losbraken. Maar de conclusie,
die de Judeeërs uit dat verschijnsel trekken, bewijst hun absoluut gemis
aan echt religieus besef. Hun godsdienst is puur loondienst, gelijk
onze zendelingen dien bij de heidenen aantreffen. Ze reppen dan ook
met geen woord van hun verhouding tot dien God, in wiens naam Jeremia
19 gesproken had; wèl een bewijs, hoe weinig deze voor hen beduidde. De
vrouwen verschuilen zich achter de houding van hun mannen diè hebben
immers den cultus toegelaten! De offerkoeken, naar het beeld van de godin
gemaakt, hadden waarschijnlijk den vorm van een ster. Ook bij den
Babylonischen Igtar-dienst werden offerkoeken gebruikt; het Babylonische
woord voor offerkoek, kamánoe, herinnert aan het Hebreeuwsche, kawwán.
Zoo werden in Athene ter eere van de godin Artemis koeken gebakken
in maanvorm, die daarom „maantjes" heetten.
20 Jeremia dreigt met het goddelijk oordeel, vs. 20-33. -- Met groot geduld
21 antwoordt de profeet ook ditmaal. Juist de afgodendienst heeft het
22, 23 oordeel Gods gebracht en zoo het land in het ongeluk gestort. Want
25 dat was ongehoorzaamheid. Hebben zij eenmaal aan de Koningin des
hemels geloften gedaan en gezegd, dat ze die ook willen vervullen, goed,
laten ze dat dan maar doen, roept de profeet hun ironisch toe; belofte
26 maakt schuld! Maar dan zal de HEER óók zijn eed houden: dat in heel
27 Egypte zijn naam niet meer door één Judeeër zal worden gebruikt. Want
28 Hij zal ervoor zorgen, dat ze daar zullen omkomen. En dan, als het
oordeel voltrokken wordt, zullen ze weten, wie gelijk had, zij of de HEER.
2i Zij krijgen er nog een teeken bij, dat de zekerheid van dat oordeel hun
illustreeren kan. De op dat oogenblik regeerende koning van Egypte,
Farao Hofra, zal in de hand van zijn vijanden vallen, gelijk Zedekia in de
handen van Nebukadrezar gevallen was. De Grieksche geschiedschrijver
He r o d o t u s verhaalt (II 161-169), hoe deze koning, bij hem Apriës
genoemd, ten val kwam. Na een mislukte expeditie tegen Cyrene kwamen
de soldaten tegen hem in opstand, waarom hij er zijn generaal Amasis
heenzond om hen tot rede te brengen. Maar Amasis werd door de soldaten
tot koning uitgeroepen. Deze behandelde Apriës goedgunstig; maar
toen de Egyptenaars er tegen opkwamen, dat hij „hem onderhield, die
hun en zijn ergste vijand was", leverde hij den vroegeren vorst aan het
volk over, dat hem doodde. Volgens een inscriptie van Amasis zelven zou
hij door zijn eigen soldaten, slapend in de hut van zijn schip, vermoord
zijn. Toen Nebukadrezar Egypte binnenviel, was Amasis daar aan de
regeering.

Jeremia 45 : 1. UITLEG. 133
Opmerkelijk is de overeenstemming tusschen dezen gang van zaken
en de profetie van Jeremia. Want deze voorspelde niet, dat Hofra zou
vallen in de handen van Nebukadrezar, maar „van zijn vijanden, van wie
hem naar het leven staan". En deze voorspelling is des te opmerkelijker,
wanneer wij weten, dat Herodotus Apriës den gelukkigste onder
de vroegere koningen noemt (II 161) en van hem vertelt, dat hij gezegd
zou hebben: zelfs geen god zou hem de regeering kunnen ontnemen
(II 159). Met deze gegevens begrijpen wij, hoe juist dit profetisch woord
werkelijk het karakter van een teeken droeg: wie zou zulk een treurig
eind van een gelukskind als Hofra verwacht hebben?
ANTWOORD DES HEEREN OP BARUCHS KLACHT, H. 45.
45 1 Dit hoofdstuk brengt ons in het vierde jaar van Jojakim, waarin de
profeet ook opdracht kreeg, zijn profetieën te boek te stellen. Wij worden
verplaatst in de werkkamer van Jeremia en zijn secretaris; Jeremia
dicteert, Baruch schrijft op. „Deze woorden" zijn de woorden van de
boekrol (H. 36). H. 45 heeft eerst in ander verband gestaan en is na de
teboekstelling van H. 37-44 door Baruch achter dit deel gezet. Zoo werd
de geschiedenis van Jeremia één geheel, zonder door deze episode onderbroken
te worden.
De bescheiden dienaar van den profeet geeft hier een confessie van
zichzelven. Niet om zichzelven te verheerlijken: hij is door zijn meester en
2, 3 vriend berispt om wat er leefde in zijn hart. Hij klaagt over zijn moeilijk
leven. Hij had het toch al niet gemakkelijk als dienaar van den eenzamen
Godsman; maar nu, nu hij al die profetieën op schrift stelt, nu ziet hij de
toekomst in al haar vreeselijkheid. Oordeel, ondergang, dood, dáár loopt
het met het volk op uit --- en wat zal er van hemzelf worden? Het was
op dat oogenblik bij Baruch als bij de discipelen van Christus, toen zij
voor het eerst een voorgevoel kregen van het einde: „zij waren verbaasd
en hem volgende, waren zij bevreesd" (Mark. 10 : 32).
4 Wat is nu het woord Gods voor Baruch? Allereerst dit: hij had beter
moeten beseffen, waar het om ging. God moet ziin eigen volk, dat Hij
5 zelf gevormd heeft, gaan vernielen. Mag Baruch dan voor zichzelf iets
groots verwachten? Had hij dan wel aan zichzelf mogen denken? Neen,
het oordeel is onvermijdelijk, dat staat vast. Maar nu wil God toch aan
Baruch een belofte geven: hij zelf zal gespaard worden, niet alleen waar
hij op dat moment is, maar overal, waar hij komen zal. Laat dát hem
genoeg zijn!
Uit H. 37-44 zien wij, dat Baruch met Jeremia naar Egypte is
gegaan. Zoo is de hem gegeven profetie, te midden van alle gevaar,
vervuld.

134 Jeremia 46 : 1. UITLEG.
OVER DE VOLKEN, H. 46-51.
Opschrift, 46 vs. 1. — Hier duidt een nieuwe aanhef een nieuwe groep
in het boek Jeremia aan, n.l. profetieën over de volken. Deze groep gaat
dóór tot en met H. 52. Zij vormt één geheel en staat als zoodanig ook
in de Septuagint, tusschen H. 25 : 13 en 25 : 15, zij het met andere
rangschikking. H. 25 : 15-38 is het naschrift op deze groep.
In H. 36 : 2 is sprake van woorden, die God tot Jeremia sprak over
Israël, Juda en „alle volken": zulke profetieën nu hebben we hier vóór
ons.
Er zijn geleerden, die meenen, dat veel van deze hoofdstukken aan
Jeremia ontzegd moet worden en uit later tijd dateert. Enkelen gaan
zóóver, dat zij dit geheele gedeelte van het boek toekennen aan een
onbekenden schrijver uit later tijd; zoo: S c h w a l l y, W e l l h a u s e n,
D u h m en Vol z. Hun argumenten zien wij hier onder de oogen (vgl.
L. H. K. B1 e e k e r, Jeremia's Profetieën tegen de Volkeren).
Zij wijzen erop, dat Jeremia in zijn andere profetieën steeds met het
oog op Juda profeteerde en de wereldgebeurtenissen slechts in haar
religieuze beteekenis aan zijn volksgenooten liet zien. Zeker lag ook
dat in den aard van zijn profetische roeping onder zijn volk. Maar dit
sluit toch allerminst de mogelijkheid uit, dat Jeremia, ook afgezien
van zijn eigen volk, een openbaring betreffende andere volken kon
ontvangen en bekend maken. Zoo is in H. 18 : 7-10 sprake niet van de
houding Gods tegenover Juda, maar tegenover „een volk", heel in het
algemeen. En zoo was Jeremia reeds bij zijn roeping verzekerd van zijn
bestemming tot „een profeet voor de volken"; hij is gesteld „over de
volkeren en de koninkrijken", en niet over Juda alleen (1 : 5,10). Op de
vermelding van profetieën „voor alle volken" in H. 36 : 2 hebben wij
reeds gewezen. En buiten H. 46-51 komen óók nog profetieën voor,
die op andere volken betrekking hebben. H. 9 : 25, 26 handelt over
Egypte, Juda, Ammon, Moab en Bedoeienen; H. 12 : 14-17 over de
omwonende volken; H. 27 en 28 over Edom, Moab, Ammon, Tyrus en
Sidon; H. 43 : 10-13 over de overwinning van Nebukadrezar op Egypte
en H. 44 : 30 over den val van Farao Hofra. En het gaat niet aan, de
beteekenis van deze profetieën over andere volken te beperken tot de
religieuze les, die Juda eruit leeren kon. In de boodschap voor de vreemde
gezanten (H. 27) heet het — afgezien van Juda — de plicht van alle
landen, den koning van Babel te dienen; dat moeten de gezanten aan hun
vorsten gaan berichten en dááraan moeten deze zich houden, willen zij
door Babel met rust gelaten worden. En dan moet ook niet worden
vergeten, dat Ook de profetieën van H. 46-51 voor de Judeeërs een
geweldige prediking bevatten.
Een ander argument, dat tegen den Jeremiaanschen oorspiong van de

jeremia 46 : 1. UITLEG. 135
volkenprofetieën wordt aangevoerd, is ontleend aan het Godsbegrip,
dat in deze groep tot uiting komt en dat hooger zou zijn dan wij aan
Jeremia mogen toekennen. God is in deze hoofdstukken de absolute
macht over de wereld; de voorstelling van het gericht over de wereldmachten
als het gericht tiók over de heidensche goden (46 : 15; 50 : 2;
51 : 44) zou meer in den tijd van den Tweeden Jesaja passen, die immers
op de profeten verder bouwde. Maar lezen wij niet reeds bij Amos, hoe
Jahwè niet alleen zijn eigen volk Israël uit Egypte leidde, maar evenzoo
de Filistijnen uit Kaftor en de Syriërs uit Kir? En beschrijft Jesaja niet,
hoe Jahwè de Assyriërs van het einde der aarde fluit om hen het gericht
over Juda te laten voltrekken (Jes. 5 : 26 vv.)? En wat het tweede
betreft, de voorstelling van het gericht over de afgoden in het oordeel,
dat over de volken gaat, deze gedachte past toch volkomen bij de gegevens,
die de profetieën van Jeremia in dezen bieden. Zoo laat hij zijn eigen
volk de machteloosheid van hun afgoden zien met den uitroep (2 : 28):
,,laten diè u nu eens helpen, als ge in nood zijt!" En hij toont de onmogelijkheid
aan, dat een maaksel van een mensch een god zou zijn (16 : 2).
Maar hij stelt ook de goden van de andere volken in hun machteloosheid
aan de kaak. Zoo'n god, waarvoor de heidenen bang zijn, is immers toch
niets dan een aangekleed stuk hout (10 : 1-5, 8, 9). Is het dan niet
heel natuurlijk, dat Jeremia het oordeel, dat over de volken gaat, 66k
als het oordeel over hun goden ziet?
Een derde argument tegen het auteurschap van Jeremia zien de bestrijders
in het minder hoog standpunt, waarop de schrijver als religieus
mensch zou staan. Volgens hen zou hier een particularistisch-joodsche
geest aan het woord zijn, die de heidenen slechts met wraak kan bedreigen
(25 : 29; 46 : 10), de eigen natie daarentegen als de verdrukte onschuld
voorstelt (49 : 12). Wat de wraakgedachte betreft, wij moeten ons Jeremia
niet voorstellen als een Westersch dogmaticus van onzen tijd; hij was
een Oosterling en drukte zich oostersch uit, omdat hij oostersch voelde.
Zoo lezen wij herhaaldelijk bij hèm juist van de „wraak" van Jahwè:
(5 : 9-29; 9 : 8; 11 : 20; 15 : 15; 20 : 12). Wij voelen en zeggen
dat zoo niet; wij spreken van het oordeel Gods. Ook in Zef. 1 en de
profetieën van Nahum en Habakuk hebben wij dezelfde uitdrukking;
maar niemand zal er daarom aan denken, die profetieën daarom te ontzeggen
aan hen, op wier naam ze staan, en in een lateren tijd te plaatsen.
Er is bovendien 66k in de profetieën tegen de volken een zedelijke motiveering
van de „wraak" Gods gegeven. Zoo bij Egypte om zijn wereldverwoestend,
niets ontziend imperialisme (46 : 8). Bij Moab om zijn
trotschen spot met Israël (48 : 7, 26-30). Bij Ammon en Edom om hun
zondigen hoogmoed, waarin ze zich onaantastbaar waanden (49 : 4, 16).
Bij Babel, omdat het den HEER heeft getart (50 : 24, 29-32; 51 : 6),
zijn tempel verwoest (50 : 28; 51 : 11), afgoden gediend (50 : 38) en

136 Jeremia 46 : 1. UITLEG.
in hebzucht de geheele wereld veroverd (50 : 15; 51 : 13). In plaats van
een particularistischen geest zien wij hier medelijden met het droevig
lot, dat Moab wacht (48 : 32, 36). Aan dit volk en aan Ammon en Elam
wordt nog een betere toekomst voorspeld (48 : 47; 49 : 6, 39). Dat
de schuld van Juda in deze groep profetieën niet naar voren gebracht
wordt, spreekt wel van zelf; het ging hier immers niet om dat volk, maar
om de andere volken. Toch wordt ock hier nog wel gezinspeeld op de
zonde van Juda zelf, als gezegd wordt, dat Moab met zijn god even
bedrogen zal uitkomen, als Israël indertijd bedrogen uitkwam met zijn
cultus in Bethel.
Een laatste argument ontleenen de bestrijders van de echtheid aan het
litterarisch karakter der hoofdstukken. V o l z, die dit punt breed uitwerkt,
constateert afhankelijkheid van profeten uit vroeger tijd en concludeert
daaruit, dat de schrijver geen profeet, maar een epigoon der profeten is.
Voor dit punt moeten wij naar den Uitleg van de desbetreffende plaatsen
verwijzen. Wij meenen, dat ook hierin geen reden is, om niet aan Jeremia
zelven als auteur te denken. Hier zij slechts tweeërlei meer algemeene
opmerking gemaakt.
Vooreerst : dat in deze groep veel beelden uit andere Jeremiaansche
profetieën voorkomen, pleit niet tegen de echtheid. Het ligt in den aard
der zaak, dat Jeremia hier, waar hij van den oorlog, den.vijand, de verschrikkingen
van den krijg spreekt, gelijke beelden, woordverbindingen
en termen bezigt, als hij elders heeft gebruikt om deze zelfde voorstellingen
te vertolken.
Ten tweede: V o l z wijst erop, dat hier een dichter van geestelijke
kracht en oorspronkelijkheid aan het woord is, die aan de stof, door hem
gebruikt, een nieuwen, dichterlijken vorm geeft, maar ook nieuwe,
pakkende beelden geeft : de horzels, die op de vette koe aanvallen (46 : 20);
het rustelooze zwaard, dat niet in de scheede teruggaat, voordat Jahwè
zelf het een halt toeroept (47 : 6, 7); de duif, die in de kloof nestelt
(48 : 28); de roofvogel, die komt aanzweven over zijn prooi (48 : 40);
het opgejaagde wild (48 : 43, 44); de belhamel voor de kudde (50 : 8);
de opgestapelde korenhoopen (50 : 20); de artsen aan het sterfbed
(51 : 8); de opslokkende draak (51 : 34); de leeuwentemmer en toovenaar,
die den opgehitsten leeuwen den doodelijken drank reikt (51 : 38,39).
Maar zoo zien wij dan juist in H. 46-51 het zelfde dichtersgenie, dat uit
de profetieën van Jeremia tot ons spreekt.
Onze conclusie kan niet anders dan dèze zijn: de overlevering,
die in het boek Jeremia bewaard is, dat ook de „profetieën tegen de
volken" van den profeet Jeremia afkomstig zijn, moet als juist worden
aanvaard.

Jeremia 46 : 2. UITLEG. 137
Over Egypte, H. 46 : 2-28.
2 De slag bij Karchemis, vs. 2-12. — Dit vers vormt het opschrift van
de profetie, die in vs. 3-12 volgt. Het is boven de profetie geplaatst,
nadat hetgeen in de profetie voorspeld was, werkelijkheid was geworden:
de nederlaag van Egypte aan den Eufraat. Toen Jeremia vs. 3-12
profeteerde, stond het leger van Necho aan den Eufraat gereed voor
den slag. Nebukadrezar was op dat oogenblik nog wel geen koning,
maar werd het kort daarop (Inleiding, blz. 24, 25).
3 Met korte zinnen, die als commando's klinken, zet Jeremia ons midden
in de situatie: het Egyptisch leger maakt zich gereed, den slag te beginnen.
Het voetvolk was gewapend met schilden; de zware infanterie met een
groot schild, dat het geheele lichaam beschermde; de lichte infanterie
met een klein, dat vóór de borst gehouden werd om de slagen af te weren
4 (Richt. 20 : 23; 2 Sam. 10 : 23). De paarden worden vóór de strijdwagens
gespannen; de ruiters stijgen op en stellen zich in het gelid, met de helmen
op (Ez. 38 : 5), de lansen klaar voor het gevecht, de pantsers aan .. . .
5 En dan vlak daarop, in scherp contrast met al die zorgvuldige toebereidselen
voor den slag: de paniek, waarin het Egyptische leger vlucht.
Meesterlijk teekent Jeremia haar, in acht korte zinnen, elk in het
Hebreeuwsch van slechts twee woorden. De profeet ziet, hoe dat
schitterend uitgeruste leger als waanzinnig van schrik op de vlucht
slaat, er is geen tegenhouden aan, want de dood dreigt aan alle kanten
(Am. 2 : 14-16; Nah. 2 : 8 b). In de laatste woorden van dit vers
hebben we weer een voorbeeld ervan, dat Jeremia meer dan eens éénzelfde
6 teekende uitdrukking bezigt (6 : 25; 20 : 3, 10; 49 : 29). En nu,
in iets langere zinnen, het resultaat van de Egyptische expeditie: het is een
verloren zaak, vlugheid noch kracht baat; dáár, aan den Eufraat, is het
leger van Necho verslagen!
7 Een nieuwe strofe. Nóg weer een teekening van den opmarsch van het
Egyptisch leger. De profeet grijpt dus nu weer terug, en wel om nog
eenige trekken aan het gegeven beeld toe te voegen. In vs. 3 waren we
al op het slagveld; in vs. 7 en 8 zien we weer het aanrukkend leger, dat
met zijn geforceerde marschen geweldig imponeert. Aan den Eufraat,
heeft Jeremia gezegd, is het leger gevallen. En nu, in fijn parallelisme,
de Nijl, die met zijn overstroomingen de boeren leelijk kon verrassen.
Welke is toch die macht, die daar aanrukt? 't Is Egypte! Met opzet
gebruikt Jeremia in dit vers dezelfde woorden als in het voorafgaande,
om het effect te versterken. Egypte wil nu eenmaal heerschen. Om dat
doel te bereiken, deinst het voor niets terug; heele steden zal het meedoogenloos
uitroeien. De profeet teekent hier imperialisme van den ouden
dag, zooals Jesaja dat zag in het streven van de Assyriërs (Jes. 10 : 5-17).
En — hoogmoed komt voor den val (Jes. 10; 15).

138 Jeremia 46 : 9. UITLEG.
9 Vs. 9 loopt weer parallel met vs. 3 en 4. Maar evenals vs. 7 en 8 meer
van Egypte vertellen dan de voorafgaande strofe, zoo geeft ook vs. 9
meer détails dan vs. 3 en 4. Hier worden de beroemde soldaten van het
Egyptisch leger genoemd. De Puteeërs leverden hulptroepen aan Egypte
(Ez. 30 : 5; Nah. 3 : 9) en aan Tyrus (Ez. 27 : 10; 38 : 5). Gen. 10 : 6
noemt als zonen van Cham: Kus (= Ethiopië), Mizraim (= Egypte),
Put en Kanaan. Men identificeert Put met het land Punt van de Egyptische
teksten, de Abessinische en Somali-kust. De Lydiërs worden naast
de Puteeërs genoemd Ez. 27 : 10 en 30 : 5; Gen. 10 : 13 en 1 Kron.
1 : 11 noemen hen als „kinderen van Mizraim" en wijzen dus naar
Afrika als hun land. Met de Lydiers uit Klein-Azië, wier koning Croesus
bekend is, hebben zij niets te maken.
10 En nu, na de teekening van den geduchten aanval der Egyptenaren,
direct daarop: hun verpletterende nederlaag. Zoo was het 66k in de eerste
strofe. Maar nu is er een climax in de schildering. Was het in de eerste
strofe nog maar de vlucht, de paniek, van het Egyptisch leger, hièr
is 't het vreeselijk bloedbad, dat onder hun troepen wordt aangericht.
En nu ziet de profeet het z66: niet hun tegenstander, niet het leger van
Babel brengt deze beslissing, maar de HEER der heirscharen, de Oppermachtige,
de gebieder der wereld. Egypte heeft met Hèm te doen! Was
het niet hoogmoed, die den Farao aandreef tot zijn aanval op Babel
(vs. 8) en is niet al wat hoogmoedig is, Hem een gruwel (Jes. 2 : 11-17)?
Had Hij Babel niet bestemd om als zijn werktuig over zijn volk, Juda,
het gericht te brengen? Met oostersch-helle kleuren schildert de profeet
nu, waarop het uitloopt: in plaats van dat de Egyptenaars alles verdelgen,
vallen zij zelf, het zwaard van Babel bedrinkt zich aan hun bloed — maar
het is Jahwè, die het z66 wil en leidt.
11 Nu klinkt het slotaccoord. Z66 geducht is de slag, dat Egypte er niet
van boven op komt. De profeet gebruikt hier dezelfde beeldspraak,
die hij voor zijn eigen volk heeft gebezigd (8 : 22; 14 : 17; 30 : 13).
De Egyptenaren waren in de oudheid beroemd om hun medische kennis
(Ho me rus, Odyssee IV 229; Hero dot us III 1, 132; Plinius XIX 5). Maar
12 voor dèzen slag hebben ze geen medicijn! En de uitslag van de expeditie
wordt precies het tegenovergestelde van wat Egypte had beoogd: het
wilde over de volken heerschen — en nu is het al zijn roem kwijt! Met
woorden, die als een refrein klinken (vgl. vs. 68), eindigt de profetie.
13 Egypte geslagen, vs. 13-26. — Hier hebben wij een tweede profetie
van Jeremia over Egypte. Deze brengt ons in den tijd van Nebukadrezar
(vs. 26) en is dus van later datum dan de eerste profetie. Ook dit opschrift
is niet van Jeremia zelven; toen het geschreven werd, was de profetie
vervuld (43 : 13 Uitleg).
14 Zij begint met een alarmkreet (4 : 5, 15, 16; 6 : 1). Het leger van

Jeremia 46 : 15. UITLEG. 139
Egypte moet zich onmiddellijk in staat van gevecht stellen, want de vijand
is aangerukt en richt reeds vlakbij, in de omliggende landen, verwoestingen
aan. De grensvestingen en de hoofdstad van Beneden-Egypte worden
hier speciaal genoemd, omdat zij bedreigd worden.
15 Maar nu volgt onmiddellijk: de slag is verloren! Met verbazing ziet
de profeet het, het is haast niet te gelooven: de „Sterke" van Egypte
is verslagen. De god van het machtige rijk moest het afleggen tegen het
vijandelijk leger, neen, tegen den HEER! Nederlaag van een volk is
nederlaag van zijn god ( Jes. 19 : 1; 46 : 1, 2). „De Sterke" is in het
Oude Testament ook een naam voor Israël's God (Jes. 1 : 24; 49 : 26).
Het Hebreeuwsche woord, 'abbir, beteekent ook wel: stier (Ps. 22 : 13;
50 : 13; 68 : 31; Jes. 34 : 7); misschien heeft dus Jeremia hier wel een
woordspeling bedoeld op den heiligen stier van Egypte, den Apis, zooals
16 de Septuagint het woord hier vertaalt. Het Egyptisch leger lijdt een
geweldige nederlaag. De hulptroepen, die een groot deel van zijn kracht
17 vormen, zoeken hun heil in de vlucht naar hun eigen land. En met de
macht van den koning van Egypte is het gedaan. Dat wordt hier uitgedrukt
in den naam, dien men — zoo roept de profeet spottend uit —
wel aan den Faraó kan geven : hij maakt zooveel drukte, maar hij heeft
zijn tijd gehad! Een dergelijken spotnaam gaf Jesaja aan Egypte (Jes.
30 : 7). Sommigen meenen, dat Jeremia hier een woordspeling maakt
op den naam van Faraó Hofra, in het Egyptisch: Uab-ab-rê`; Jeremia
noemt hem: sá'ón-hè` èbir-hammóèd.
18 Tegenover het lot van den ongelukkigen koning nu een woord van den
eenigen waren Koning. In den naam, dien men aan den Faraó moet geven,
is diens onmacht uitgedrukt; uit den naam, dien de waarachtige Koning
draagt, spreekt oppermacht: HEER der heirscharen! Deze Koning
nu zweert bij Zichzelven: Daar komt „hij" aan! Wie is die „hij"? De
profeet noemt hem met opzet niet, door deze geheimzinnigheid wordt
het angstwekkende van de aankondiging verhoogd; eerst aan het eind
wordt de naam genoemd (vs. 26). Hij komt aan „als de Tabor onder
de bergen, als de Karmel aan de zee." De eerste is een kegelvormige
berg, noordoostelijk aan de vlakte van Jizreël. Hij steekt een 600 M.
boven de omgeving uit en valt door zijn geïsoleerde ligging al in de verte
op; werkelijk springt hij vóór de andere bergen in de vlakte uit. Op reis
van Galilea naar het Zuiden, aan den westkant van de vlakte van Jizreël,
zag ik, hoe sprekend dit beeld is. Men vergelijke de schitterende illustratie
van G. Dalman, Hundert Deutsche Fliegerbilder, no. 51. De Karmel
is het groote, driehoekige voorgebergte bij Haifa, een op zichzeli staande
bergketen, 24 K.M. lang en 5 tot 8 K.M. breed. In het Noord-Oosten
is hij maar 300 M. hoog, in het midden komt hij tot 540 M.; hij beheerscht
aan de eene zijde de vlakte van Jizreël, aan de andere de Middellandsche
Zee. Ook hiervoor geeft Dalman in het genoemde werk een duidelijke

140 Jeremia 46 : 19. UITLEG.
19 toelichting (no. 63). Egypte mag zich wel gereed maken om in ballingschap
te gaan en het noodige bijeen te pakken (Ez. 12 : 3-7); Memphis, de
hoofdstad, zal verwoest worden.
20 Een nieuw beeld om den rijkdom van Egypte te teekenen: het was een
prachtige, vette koe. Wij denken aan Farao's droom (Gen. 41 :18); de
koe is ook heden nog de decoratie van het Egyptisch landschap. Misschien
moeten we ook erbij denken aan de koe als het heilige dier van de godin
Isis. Maar zooals een koe, door venijnige horzels aangevallen, als dol
op de vlucht slaat, zóó zal het ook met Egypte gaan. Al zijn rijkdom,
al zijn zelfgenoegzaamheid, al het pralen van zijn koning (vs. 17) -- de
ruwe soldaten uit het Noorden (Jes. 7 : 18), uit Babel, laten er zich
niet door tegenhouden, zoo min als de horzels zich door het groote koeielijf
21 laten intimideeren! De vele huurtroepen, waarvan ook H e r o dot u s
gewaagt (II 152), baten ook al niet om de ramp af te wenden. Teekenend
noemt Jeremia hen „mestkalveren"; voor geld waren ze in dienst van
Egypte gekomen, ze hadden er een lekker leventje van geleid, en als het
op vechten aankomt, prefereeren ze de vlucht --- waarom zouden zij hun
leven wagen?
22 In den Tekst volgde ik de lezing, die V o l z voorstelt op grond van de
Septuagint. De overgeleverde tekst geeft geen goeden zin. Men moet
dien vertalen: „haar geluid is als van een slang, die gaat" of „wegschuifelt"
en zou dat dan moeten verklaren als een teekening van de onmacht
van Egypte, dat Of wegvlucht voor den vijand Of machteloos met zwakke
stem kreunt (vgl. Jes. 29 : 4). Geen van beide verklaringen voldoet. — Hier
hebben we weer een nieuwe strofe, die evenals de voorafgaande ook weer
begint met den aanval van de Babyloniërs op Egypte (vgl. vs. 14, 18
en 20). De vijand wordt nu geteekend met het beeld van een slang, die
plotseling sissend te voorschijn komt en den argeloozen reiziger aanvalt.
Op den heuvel van Sichem werden wij (voorjaar 1926) eenige malen verrast
door een slang, die uit den grond kwam kruipen; het dier werd dan door
de ontstelde arbeiders met hun houweelen onder luid geschreeuw afgemaakt.
Wij hebben hier een fijn oostersch beeld voor een plotselingen
schrik. En dan schildert de profeet zonder beeld den opmarsch van het
geweldige leger: „met man en macht rukken ze aan", wie? de vijandelijke
soldaten, ook hier weer opzettelijk niet met name genoemd (vgl. vs. 18
met Uitleg). Zij komen op Egypte af om het te verwoesten, als het ware
met bijlen (Richt. 9 : 48; 1 Sam. 13 : 20, 21; Ps. 74 : 5), als houthakkers,
een beeld, dat ook de profeet Jesaja gebruikte (Jes. 10 : 18, 33).
23 Diè vellen zijn woud, ze verwoesten meedoogenloos, want — weer een
ander beeld — ze zijn talrijker dan sprinkhanen, de schrik van het Oosten
24 (Richt. 46 : 23). Evenals de andere strofen, eindigt ook deze laatste met
de nederlaag van Egypte; door 't volk uit het Noorden, Babel, wordt het
overweldigd (6 : 22; 10 : 22; 13 : 20; 25 : 9).

jeremia 46 : 25. UITLEG. 141
25 Ten slotte een profetie, die niet in metrum, maar in proza het lot van
Egypte schetst. De Almachtige, Israël's God, de God van dat kleine
volkje tusschen de grootmachten der wereld in, zal Ammon van No
straffen. No is Thebe, de hoofdstad van Boven-Egypte (Nah. 3 : 8;
Ez. 30 : 14-16), op de plaats van het tegenwoordige Luxor en Karnak
(0 b b i n k, Op Bijbelschen Bodem, blz. 67-69). Ammon, oorspronkelijk
de stadgod van Thebe, werd later hoofdgod, als Jupiter Ammon ver
buiten de grenzen van Egypte vereerd. Een afbeelding van god Amon
geeft e. a. de Christelijke Encyclopaedie (ed. Kok), I blz. 106. De koning en
het machtige land, de goden en de vorsten, Farao met allen, die in de
politiek bij hem hulp zochten — zooals dat ook in Juda gebeurde —,
26 allen zullen door den Oppermachtige worden gestraft. Hij zal hen door
Nebukadrezar laten overwinnen. Maar Egypte zal niet voorgoed door
Babel onderworpen worden. Later komt het weer tot rust en keert het
normale leven terug.
Voor de vervulling van deze profetie zie men den Uitkg van H. 43 : 13.
27 Heilsbelofte voor Israël, vs. 27, 28. -- Deze belofte is bijna geheel gelijkluidend
met die van H. 30 : 10, 11. Dit is voor velen een reden om haar
hier als door later hand ingevoegd te beschouwen. Wij moeten echter
in het oog houden, dat Jeremia meer dan eens dezelfde woorden en uitdrukkingen
gebruikt. Bovendien vinden wij, behalve hier, nog tweemaal
een profetie door hem in verschillend verband gebruikt: 6 : 13-15
= 8 : 10-12, en 16 : 14, 15 = 23 : 7, 8. In H. 30 : 10, 11 is dèze
heilsbelofte opgenomen in het geheel van de heerlijke toekomst. In
H. 46 gebruikt de profeet haar om tegen den donkeren achtergrond van
het gericht, dat over Egypte gaan zal, de bevrijding van zijn volk in al
haar heerlijkheid te doen uitkomen.
Over de Filistijnen, H. 47.
De vorm van het opschrift is als in H. 14 : 1 en 46 : 1. Ook hier is
het opschrift uit later tijd dan de voorspelling, evenals bij de profetie over
Egypte. Want het opschrift ziet terug op een inname van Gaza door den
koning van Egypte, die in de profetie zelve nog voorspeld wordt (vs. 5).
De dateering, die het opschrift geeft, was 'voor de eerste lezers duidelijker
dan voor ons. Gezinspeeld wordt op een verovering van Gaza door
den koning van Egypte, maar welke koning dit was, wordt niet gezegd.
He r o dot u s (II 159) deelt mede, dat Necho na den slag bij Magdolos
Kadytis, een groote stad van Syrië, innam. Sedert de dissertatie van
Hi t zi g (1829) identifieerde men dit Magdolos met Megiddo en Kadytis
met Gaza; P l ut a r c h us noemt ook Gaza „de grootste stad van Syrië"
(Leven van Alexander den Groote, 25). Na den slag bij Megiddo zou Necho,
die bij Akko geland was, dan weer eerst naar de bocht van Akko zijn

142 Jeremia 47 : 2. UITLEG.
teruggekeerd en vandaar langs den kustweg, uit het Noorden (vs. 2),
naar Gaza getrokken om door de verovering van deze stad zich van de
verbinding met Egypte over land te verzekeren. Een andere opvatting
is, dat Kadytis zou zijn Kades aan den Orontes. H e r o d ot us vermeldt
ook nog (II 161) een expeditie van Hofra tegen Tyrus en Sidon (vs. 4);
een verovering van Gaza wordt door hem niet genoemd, maar moet als
mogelijk beschouwd worden. H. M. Wi ener (The Prophets o f Israël, p. 66)
denkt aan een verovering door de Babyloniërs op grond van een bericht
van Nabonedus, waaruit zou blijken, dat de Babyloniërs het Filistijnsche
land in hun macht hadden. Ch. G. A al d e r s zoekt de vervulling van de
profetie in de expeditie van Nebukadrezar, die zich na den val van
Jeruzalem direct tegen Tyrus richtte, dat zich na een beleg van dertien
jaar overgaf; volgens A al de rs zou hij deze vesting niet hebben kunnen
nemen zonder eerst de Filistijnen, de helpers van de Phoeniciërs, onschadelijk
te hebben gemaakt.
2 De profeet ziet in den geest een groot leger het land overstroomen.
Als een woeste bergstroom neemt 't alles mee, wat het op zijn weg ontmoet.
De wadi's in Palestina, in den zomer droog, worden in den regentijd
schuimende, gevaarlijke bergbeken (Jes. 8 : 7, 8); daaraan dacht ook
Christus bij zijn vergelijking in Matth. 7 : 24-27.
3 Schitterend is in het Hebreeuwsch door de maat en het rijm, dat in
deze taal Ook in poëzie een uitzondering is, een klankeffect bereikt om
weer te geven, wat hier beschreven wordt: het trappelen van de paarden
en het ratelen van de strijdwagens. Hier hebben wij weer een blijk van
het dichterlijk genie van Jeremia (Inleiding, 3). Bij de teekening vergelijke
men H. 4 : 13, 29; 8 : 16; 46 : 20. Het ratelen van de wagens, die dood
en verderf brengen, is een van de trekken in het antiek oorlogsbeeld
(Jes. 9 : 4; Nah. 2 : 4). Z66 vreeselijk is de schrik, dien het aanstormend
leger brengt, dat vaders zelfs niet naar hun eigen kinderen omzien, zij
4 zijn als verlamd, zij kunnen niets meer. Want — en nu wordt eerst de
oorzaak van de groote verschrikking genoemd -- alle Filistijnen zullen
verdelgd worden, Tyrus en Sidon zullen van diè zijde geen hulp meer
krijgen. Blijkbaar waren de Filistijnen in een bondgenootschap met deze
Phoenicische steden (Joël 3 : 4 Sv. Palestina -- het Filistijnenland). Ook
volgens Am. 9 : 7 zijn de Filistijnen afkomstig van Kaftor; omdat ze ook
Kretim genoemd worden (1 Sam. 30 : 14; Ez. 25 : 16; Zef. 2 : 5), heeft men
5 aan Kreta gedacht; anderen zoeken het aan de zuidkust van Klein-Azië.
Nu wordt het gebied der Filistijnen in bijzonderheden geteekend. Gaza,
d. i. „de sterke" (nu: Ghazzeh, aan de spoorlijn el-Kantara-Lydda),
was in de oudheid een sterke vesting. Hier, in Am. I : 6, Zef. 2 : 4 en
in de inscriptie van Asarhaddon wordt het op de eerste plaats genoemd
onder de Filistijnsche steden (vgl. vs. 1 Uitleg). De stad was van groot
militair belang, liggend aan den grooten weg van Egypte naar Palestina,

Jeremia 47 : 6. UITLEG. 143
Syrië en Mesopotamië, en economisch van gewicht door haar ligging
aan de grens van het woestijngebied. Askalon was ook een overoude
stad, door haar ligging aan de kust — niet aan den weg — meer economisch
dan strategisch van belang. In plaats van „hun vallei" leest de Septuagint:
„de Enakieten"; deze worden in Joz. 11 : 22 en 2 Sam. 21 : 18-22
met het land van de Filistijnen in verband gebracht. De opsomming van de
verwoeste plaatsen eindigt met de droevige vraag: hoe lang moeten zij, die
in den oorlog gespaard bleven, nog rouwen over de gesneuvelde verwanten?
6 Een nieuw beeld. De profeet ziet een reusachtig zwaard, dat al maar
woedt en doodt : het zwaard van den HEER (12 : 12 ; 50 : 3— 40;
Ez. 21 : 28 v.v.). Wat een vreeselijke ellende brengt dat zwaard; laat
7 het toch tot rust mogen komen, zich weer in zijn scheede bergen! Maar
dan valt Jeremia zichzelf in de rede. Er is immers niets aan te doen;
het is op goddelijk bevel, dat dit ontzettend zwaard zijn werk doet, en
Gods wil moet volkomen worden volbracht. De zeekust is het Filistijnsche
land (Ez. 25 : 16; Zef. 2 : 5).
Over Moab, H. 48.
48 1 Direct worden wij midden in de katastrofe verplaatst : wee over Nebo,
dat verwoest is ! Nebo is de stad, oostelijk van de noordpunt van de Doode
Zee, bij den berg van dien naam, die nu En-Neba heet. Koning Mesa
van Moab (2 Kon. 3) beroemt zich op den Mesa-steen erop, dat hij deze
stad aan Israël ontnomen had: „En Kamos zeide tot mij: Ga en neem
Nebo van Israël af" (vgl. Uitleg vs. 7). Een vertaling van deze inscriptie
geeft o. a. No or d t zij, Gods Woord en der Eeuwen Getuigenis, blz. 318, 319;
een afbeelding van den steen Jeremias, Das A. T. im Lichte des A. 0. 3 S. 551.
Kirjathaïm lag zuidelijker, nu: Kurëidt; ook door Mesa genoemd. Met
„de vesting" is misschien de hoofdvesting van het land, Kir-Moab, bedoeld,
nu: el-Kerak (25 : 11; Zef. 2 : 10), in zeer vruchtbare omgeving, hoog
gelegen (1026 M.), 2 Kon. 3 : 25 belegerd door de koningen van Israël en
2 Juda; thans nog de voornaamste plaats van die streek. Hesbon (Jes. 15:4),
nu : Hesbán, 6 K.M. noordoostelijk van den Nebo, eerst de stad van
Sihon, koning der Amorieten, werd door de Israëlieten genomen (Num.
21 : 25) en later door de Moabieten veroverd. De stad, waar nu nog
ruïnen zijn, was gebouwd op twee heuvels (1300 M.). Madmen wordt
door Volz geidentificeerd met het tegenwoordige Madeba (Medeba
Jes. 15 : 12), volgens den Mesa-steen in den tijd van Omri op Israël
veroverd. De profeet maakt hier fijne woordspelingen met de plaatsnamen,
door O r e l li aldus weergegeven: „tegen Hesbon heeft men onheil
gesponnen" ; „gij, Madmen, wordt mat gemaakt."
3 Met duidelijke herinneringen aan Jes. 15 teekent Jeremia nu de algemeene
vlucht: het geheele land weerklinkt van angstkreten. Horonajim,

144 jeremia 48 : 4. UITLEG.
op den Mesa-steen Horonim, wordt gezocht op de plaats van het tegen-
woordige Kasr-Haraga, aan den benedenloop van de Wadi-el-Kerak.
4 Zoar ligt heel in het Zuiden, zuidoostelijk van de Doode Zee: z66ver
5 klinkt het gejammer. Dan laat de dichter ons in een tweetal bijzondere
trekken de ellende zoo heel duidelijk zien. Op de vlucht gaat het door
een pasengte; de vluchtelingen moeten de hoogte op; daar klimmen ze,
met hun schamel bundeltje op den rug, schreiend naar boven. En uit de
6 verte, van een andere helling, daar klinken 66k al jammerkreten. Ja, roept
de profeet de vluchtelingen toe, ge hebt werkelijk geen tijd om op adem
te komen, berg het veege lijf maar; ge moogt nog dankbaar zijn, wanneer
ge als een alleen staande steppeplant, zonder iets, nog in leven zijt.
7 Waarom dat vreeselijk lot over Moab komt? Daarop geeft vs. 7-10
het antwoord: om zijn zelfvertrouwen. Prachtig is het contrast in vs. 7
geteekend: juist omdat Moab zich tegen alle vijanden zoo veilig waande,
zal het nu zelf veroverd worden. Kamos is de god der Moabieten (Richt.
11 : 24; 1 Kon. 11 : 7; 2 Kon. 23 : 13), ook op den Mesa-steen vermeld
(„Omri, de koning van Israël, onderdrukte Moab langen tijd, want Kamos
toornde over zijn land"). Worden de menschen weggevoerd, dan moet
8 ook de god, het beeld, mee (49 : 3; Jes. 46 : 1, 2): Heel het land
zal getroffen worden, steden, dalen en vlakte. Het dal is niet één bepaald
dal, maar dat deel van Moab, dat door de dalen van de vele beken gevormd
wordt, in tegenstelling met de hoogvlakte (Deut. 3 : 10). Verwoest —
dat is het somber refrein, dat door heel de profetie klinkt (vs. 1, 3, 15, 18,
20, 32, 42). Met de laatste woorden van dit vers zinspeelt de profeet
waarschijnlijk op vroegere profetieën over Moab (Jes. 15, 16; Am. 2 : 1-3;
Zef. 2 : 9). Dan hebben wij hier een verklaring voor de vele reminiscensen
9 bij een dichter, die toch zulk een originaliteit aan den dag legt. In den
Tekst trachtte ik de paronomasie van het Hebreeuwsch weer te geven:
tenu eïs le-Moab ki' nao' t"&é' Deze strofe eindigt met den vloek uit te
spreken over elk soldaat van het vijandelijk leger, die zijn zwaard niet
gebruiken zou. Men heeft er bezwaar tegen gemaakt, dit vers aan Jeremia
toe te kennen, omdat het zoo „bloeddorstig" zou zijn. Paus Gregorius VII
(Hildebrand) heeft dit woord op zijn manier toegepast; maar het was ook
niet voor hèm geschreven. De zin is deze: de vijand, die Moab aanvalt,
moet het oordeel des HEEREN vo trekken. Dat is hier oostersch-concreet
en fel-realistisch gezegd, maar het is niet in strijd met wat Jeremia ook
elders zegt. Men denke zich maar in in den zin van woorden als: H. 1 : 10,
16; 4 : 4, 7, 8, 11, 13, 16, 19-21, 23-26, 27, 28, 31; enz. Wie dit vers
meent te moeten schrappen, zal niet veel van Jeremia kunnen overhouden.
11 Nu grijpt de profeet weer terug op het verleden van Moab, wat de
actie in de profetie verhoogt. Moab had een heel ander verleden dan
Israël. Zijn land lag niet aan den verkeersweg der volken, zijn rijk was
geen bufferstaat, zooals dat van Israël. Ongestoord, trotsch in zijn

Jeremia 48 : 12. UITLEG. 145
isolement, leefde het van eeuw tot eeuw in zijn ongenaakbaar bergland
en op zijn plateau. Jeremia teekent dit met een prachtig beeld, dat
juist voor Moab, een druivenland (vs. 32, 33), zoo pakkend is. 't Is met
Moab gegaan als met wijn, die nooit in een ander vat is overgegoten,
maar altijd op zijn eigen ouden droesem is blijven staan. Moab had de
zedelijke discipline van het lijden niet gekend. In zelfgenoegzaamheid
12 en trots was het verhard. Maar aan die heerlijke rust komt nu een eind.
God zendt aftappers op dien wijn af en die doen hun werk zóó hardhandig,
13 dat zij zelfs de kruiken erbij stuk slaan! Dan is er geen reden meer voor
trots, want dan zal Moab met zijn god even beschaamd uitkomen als
Israël bedrogen uitkwam met zijn stierdienst in Bethel (1 Kon. 12 : 28,
29; Am. 5 : 5; 7 : 13). Bethel moet gezocht worden in de nabijheid van
het huidige Beitin, 17 K.M. noordelijk van Jeruzalem, 2 K.M. ten Oosten
van den weg naar Nabloes . Ook deze strofe eindigt met het oordeel,
zooals vs. 2, 6 en 10.
14 Maar, zoo begint de nieuwe strofe, Moab is toch zoo trotsch op zijn
weerbaarheid! Jeremia gebruikt hier denzelfden stijlvorm als in H. 8 : 8
en Jesaja in Jes. 19 : 11. Hoe kunnen ze toch daarop zoo trotsch zijn!
Het helpt immers alles niets! Hij, die Moab aanvalt, is „de verwoester"
15 van het land, hij wint den oorlog. Zie, daar trekt de bloem van Moab's
jonge mannen uit ten strijde, ze gaan naar . . . de slachtbank! ZOO
zal het zijn, want Hij, die allen regeert, wil het zoo. En deze strofe eindigt
16 met de aankondiging, dat de val van Moab al vlakbij is.
17 In een nieuwe maat. het rythme van het klaaglied, gaat de profeet
verder. De situatie, waarin wij nu worden verplaatst, is deze: Moab is
gevallen. Daar ligt de eens zoo sterke op het sterfbed. Buren en vrienden
worden opgeroepen om den overledene te beklagen: daar staan ze om het
lijk heen en ze heffen het klaaglied aan. Staf en schepter zijn beeld van
macht (Num. 17; Ps. 110 : 2; Jes. 14 : 5; Zach. 11 : 7).
18 En dan plaatst Jeremia ons weer vóór de katastrofe. Daar troont
Dibon, de koninklijke residentie (hier is in 1869 de Mesa-steen gevonden),
op twee heuvelen! Maar dat hooge Dibon zal vernederd worden, de
diepste smaad zal het treffen (Matth. 11 : 23). De stad lag op de plaats
van het tegenwoordige Dibán, anderhalf uur noordelijk van den Arnon,
waar ruïnen nog van oude glorie spreken. In de oudheid lag het aan den
grooten weg van Noord naar Zuid; er zijn mijlsteenen uit den Romein-
19 schen tijd gevonden; nu loopt de weg meer oostelijk. Aan den rechteroever
van den Arnon liggen de ruïnen van `Ará'ir, de plaats van het
oude Aroër, door Mesa herbouwd (Mesa-steen, reg. 26). Het lag aan het
zuidelijk einde van de hoogvlakte, waarop de residentie Dibon gebouwd
was. Daar komen vluchtelingen aan, mannen en vrouwen („vluchteling”
staat in den mannelijken, „ontsnapte" in den vrouwelijken vorm). De
inwoners van Aroër komen hun huizen uit, gaan aan den weg staan,
VAN RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, Jeremia, II. 10

146 Jeremia 48 : 20. UITLEG.
zien uit naar het Noorden en vragen aan de vluchtelingen, wat er toch
20 gebeurd is. Daar is het trotsche volk nu, geslagen en wanhopig, jammerend
om uitkomst . . . aan de veren van den Arnon moet het droevig nieuws
verteld worden, dat Moab verwoest is! De twee laatste versregels van
deze strofe staan niet meer in de klaaglied-maat; in een paar korte zinnen
wordt de nieuwe boodschap vermeld; des te sterker is de indruk, dien
het klaaglied met dit plotselinge slot op hoorders en lezers maakt.
21 Heel het noordelijk gebied van Moab wordt bedreigd.
Holon komt alleen hier voor.
Jahza of Jachaz (vs. 34; Num. 21 : 23; Deut. 2 : 32, 33; Joz. 13 : 18;
Richt. 11 : 20; Jes. 15 : 4) moet volgens Eusebius en Hieronymus
in de buurt van Medaba gezocht worden. Hier is het leger van Sihon
door de Israëlieten verslagen. Aan den stam Ruben toegewezen, werd
het volgens den Mesa-steen door Mesa op Israël veroverd: „en de koning
van Israël had gebouwd Jahaz en woonde daarin, toen hij met mij streed,
maar Kamos verdreef hem voor mijn aangezicht. En ik nam van Moab
200 man, beste troepen(?), en voerde ze tegen Jahaz en nam het in om
het te voegen bij Dibon" (vertaling van No o r d t z ij).
Mejaath is in Joz. 13 : 18 en 21 : 37 genoemd als een stad van Ruben,
toegewezen aan de Levieten, volgens V o 1 z misschien het tegenwoordige
Um-er-Rasas, oostelijk van Dibon. Over deze plaats zie men den Uitleg
van vs. 18 en over Nebo dien van vs. 1.
Beth-Diblathaïm wordt door Hieronymus genoemd in zijn plaatsbepaling
van Jahza, dat tusschen Medaba en Diblathaïm zou liggen. Mesa
noemt het in zijn inscriptie als door hem gebouwd (r. 30). De naam beteekent
„huis van twee vijgen". Misschien is het dezelfde plaats als Almon-
Diblathaïm in Num. 33 : 46. Kirjathaïm is in den Uitleg van vs. 1
besproken.
Beth-Gamul is het tegenwoordige Chirbet-ed-Dsjoemeil, oostelijk
van Aroër.
Beth-Meon moet op de plaats van Ma' in gezocht worden, zuidwestelijk
van Medeba, met uitgestrekte ruïnen, volgens Eusebius de geboorteplaats
van Elisa. In het O. T. lezen we ook van Baal-Meon (Num. 32 : 38;
Ez. 25 : 9) en Beth-Baal-Meon (Joz. 13 : 17), welke beide namen ook
op den Mesa-steen voorkomen (r. 9 en 30).
Kerioth lag op de plaats van de ruïnen van Chirbet-el-Koereijat, oostelijk
van Machaerus. Het wordt genoemd in Am. 2 : 2 en door Mesa: hij
bracht van Ataroth de vuurhaard van Dwdh (een god?) en sleepte
dien voor Kamos in Kerioth (r. 12 en 13).
Bozra of Bezer (Deut. 4 : 43; Joz. 20 : 8; 21 : 36; Mesa-steen r. 27)
is het huidige Koesr-el-Besheir, noordelijk van Aroër. Een ander Bozra
lag in Edom (Jes. 63 : 1; Jer. 49 : 13).
Nu gaat de profetie weer in versmaat over en vat alles samen, wat

jeremia 48 : 26. UITLEG. 147
van Moab gezegd is: de kracht van Moab is gebroken. "Hoorn" en
"arm" beteekenen beide: kracht. Voor het eerste zie men: Deut. 33: 17;
Ps. 75 : 11; 89 : 18; Klaagl. 2 : 3; Am. 6 : 13; voor het tweede H.
17 : 5; 1 Sam. 2 : 31; Ps. 10 : 15; 37 : 17.
26 Met een realistisch beeld wordt de straf van Moab geteekend: een
beschonkene, die in zijn eigen uitbraaksel neerkletst. Jeremia bezigt
hier een klanknabootsend woord (säfak), dat "klappen" beteekent en
ook gebruikt wordt in de verbindingen: "op de heup klappen" en ,.,in
de handen klappen". Voor de beeldspraak vergelijke men Jes. 19 : 14
en 28 : 8. Het trotsche Moab heeft altijd met min-achting op het naburige
Israël neergezien. Zelf bleef het ongerept, terwijl dat Israël in
den loop der eeuwen zooveel meemaakte. Zoo bespotte het 't ongelukkige
volk (Ez. 25 : 8; Zef. 2 : 8). Teekenend is weer het beeld, dat Jeremia
hier gebruikt: meewarig spottend schudt de een het hoofd, telkens
als hij over den ander spreekt (Mark. 15 : 29).
28 Het eenige, dat de Moabieten nog kunnen doen, is vluchten. Hun
steden worden bedreigd, daarbuiten moeten ze het leven zien te redden;
in plaats van het makkelijk stadsleven nu maar een verblijf zoeken
29 als de duif in de vele ravijnen van hun land (Hoogl. 2 : 14). Dan sluit
Jeremia zich aan bij Jes. 16 : 6. Evenals Jesaja in Jes. 15 en 16 een
oudere profetie verwerkte, doet Jeremia op zijn beurt hier met de woorden
van Jesaja. Daarmee had de profeet een doel; hijwildelaten zien: menweet
in Juda alles van den hoogmoed van Moab, Jesaja sprak er ook al van I
Maar God weet er óók alles van. Hij weet, dat heel het doen van Moab
hol is, het heeft geen grond, het is alles maar schijn.
31 Nu volgen woorden, die herinneren aan Jes. 16 : 7-10. Maal" zoowel
de inhoud als de vorm, de maat, is gewijzigd. Wij moeten ons Jeremia
natuurlijk niet voorstellen als schrijvende met den tekst van Jes. 16
naast zich; d e oude profetie leefde in zijn herinnering, zooals wij,
wanneer we met den Bijbel vertrouwd zijn, bekende pericopen uit het
hoofd kunnen aanhalen. In Jes. 16: 7 bejammert Moab zijn eigen
lot; hièr treurt Jeremia erover (Inleiding blz. 12). In Jes. 16 is sprake
van zuchten over de druivenkoeken van Kir-Haréseth ; bedoeld zijn
koeken van geperste druiven en meel, gelijk nu nog gegeten worden
(Arabisch "dibs" == druivenhoning) en die gebruikt werden voor godsdienstige
plechtigheden (Hos. 3 : 1). Jeremia spreekt met een heel kleine
wijziging een geheel andere gedachte uit; in plaats van het woord voor
druivenkoeken ('äsîsei) schrijft hij: 'ansêi (mannen) en brengt zoozijnmedegevoel
tot uiting. Met name over het lot van de burgers van Kir-Heres
is hij ontroerd; deze stad, ook Kir-Haroàet genoemd, was de grootste van
32 de streek (vs. 1 Uitleg). Jaëzer is het huidige Chirbeth-Sär, westelijk van
Arnrnän. Vele ruïnen getuigen nog van de rijke cultuur, die dit district in
de oudheid had. Sibma is Soemije, noordwestelijk van Hesbon. Blijkbaar

148 Jeremia 48 : 33. UITLEG.
was deze streek in die dagen een druiven-land; de berghellingen leenden
zich voor beplanting met wijnstokken. Don bloei van dat cultuurland
laat de profeet zien in een sprekend beeld (aansluitend bij Jes. 16 : 8,
9) : de ranken van den wijnstok van Sibma strekten zich over het
geheele gebied uit, zuidwestelijk tot de Doode Zee, noordoostelijk tot
Jaëzer. Maar de inzameling van al die weelde, de oogst van al den
arbeid, zal den vijand in handen vallen!
33 De druivenoogst ging met vreugdebetoon gepaard; juichend en zingend
trad men de druiven in de pers. Dat alles is dan uit. Ja, wèl wordt er
gejuicht, maar het is niet 't dankbaar, blij gezang van de druiventreders,
't is de woeste strijd- en overwinningskreet, die in Moab klinken zal.
34 Jeremia heeft hier de woorden van Jes. 16 : 10 gebruikt en verrijkt. Dan
teekent hij de ellende, die over heel Moab komt, met herinneringen aan
Jes. 15 : 4-6. Eleale, nu: Chirbeth-el-Al, lag een half uur noordelijk
van Hesbon; zóóver kan men het vreeselijk angstgeschreeuw uit Hesbon
hooren. Voor Jachaz zie men vs. 21, voor Zoor en Horonaïm vs. 3 en 4
met den Uitleg. Eglath-gelisia (_ „het derde Eglath"?) heeft men niet
kunnen bepalen. De wateren van Nimrin zoekt men, naar de gegevens
van Hieronymus (bij Jes. 15 : 6) en Eusebius (On. 138, 121) ten Zuid-
Oosten van de Doode Zee, waar nu de Seil-en-Numéra is. Meer waarschijnlijkheid'
heeft de gissing, dat wij denken moeten aan de Wadi
Nimrin, die oostelijk van Jericho in den Jordaan valt. Dáár is het land
vruchtbaar. Maar nu zal de komende oorlog ook aan die weelde een
eind maken; de vijand zal de bronnen dichtstoppen (2 Kon. 3 : 25).
36 De profetie van Jes. 16 : 12 voorz?gde, dat Moab op de heilige hoogten
zich zou inspannen om hulp van zijn god te krijgen en in het heiligdom
zou aanbidden, maar zonder resultaat. Jeremia verscherpt deze oude
profetie: iedereen in Moab, die de hoogte beklimt en daar aan den afgod
offert, zal door God worden uitgeroeid.
36 Bij de eerste helft van dit vers dacht Jeremia blijkbaar aan Jes. 16 : 11:
Daarom klaagt mijn hart over Moab als een cither,
mijn ziel over Kir-Haréset.
Maar de vergelijking is door hem met opzet veranderd; hij vergelijkt
het klagen van zijn hart niet met de klanken van een cither, maar met
de tonen van de fluit, die bij de doodenklacht gebruikt werd (Matth.
9 : 23; Joseph u s, Joodsche Oorlog III 9, 5). Want daar zullen zooveel
dooden in Moab vallen! De tweede vershelft herinnert aan Jes. 15 : 7,
waar van de verjaagde Moabieten gezegd wordt:
Wat hun gespaard bleef, al wat zij bezitten,
brengen ze over de beek van de wilgen.
Dáár is dus sprake van een meenemen van wat de vluchtelingen nog

jeremia 48 : 37. UITLEG. 149
konden redden. Maar Jeremia ziet het nu nog erger worden: ook wat
37 ze redden, verliezen ze nog! En dan volgt een teekening van de algemeene
rouw in het land van Moab, met zinspelingen op Jes. 15 : 2b, 3.
Alle gezinnen hebben hun doode te betreuren, zóó vreeselijk zal de vijand
woeden (16 : 6 Uitleg). Ja, het is Gods gericht, dat aldus over Moab
gaat; de profeet zegt dit met een beeld, dat we reeds uit zijn profetieën
kennen (22 : 28).
39 Moab, dat zich zoo veilig waande, is dan ontzet over zijn volkomen
nederlaag. De Hebreeuwsche tekst leest hierbij: "zij huilen", wat waarschijnlijk
uit vs. 20 in den tekst gekomen is. Het eens zoo trotsche Moab
durft nu niemand meer onder de oogen te komen; het land, dat zich
eens zoo boven juda verhief, wordt tot een afschuw voor alle omwonende
volken.
40 Een nieuwe strofe begint met een nieuw beeld, dat de nadering van
den vijand aanduidt: daar komt hij aanzweven als een arend naar zijn
prooi (vgl. 49 : 22; Deut. 28 : 49; Jes. 46 : 11; Ez. 17 : 3; Hos. 8 : 1;
Hab. 1 : 8). "Hij", de vreeselijke vijand, opzettelijk zoo geheimzinnig
gezegd, evenals in H. 46 : 18. Waarom is het den roofvogel te doen?
Zie, boven Moab houdt hij zijn vlucht in, hij breidt over dàt land de
vleugels uit. . .. en dan teekent de profeet ineens, zonder beeldspraak,
het resultaat van de actie van den vijand: de steden zijn al genomen,
de sterke vestingen reeds veroverd! Die vreeselij ke dag maakt dappere
helden aan bevende vrouwen gelijk. Moab wordt uit de rij der volken
uitgeroeid, omdat het tegen God hoogmoedig is geweest (vs. 26).
43 Ontkomen zal onmogelijk zijn. Jeremia begint met drie korte, gelijkklinkende
woorden: pachad wäpachat wäpäch; Naegelsbach gaf ze in
het Duitsch weer met: "Grauen und Grube und Garn"; Aalders met
"schrik, slik en strik". 't Beeld is ontleend aan de jacht. Het wild kan
geschoten worden of in een kuil vallen, waar het niet weer uit kan, of
in een strik of een net worden gejaagd. Iets dergelijks hebben we in
Am. 5 : 19, terwijl vs. 43 en 44a in Jes. 24 (vs. 17 en 18a) gewijzigd
voorkomen. De beide eerste woorden van de drie zijn ook in Klaagl.
3 : 47 gebruikt, terwijl Jeremia ze alle drie nog afzonderlijk bezigt:
"schrik" in 30 : 5 en 49 : 5; "kuil" in vs. 28 (in de beteekenis van
kloof); "strik" in 18 : 22. Hièr worden de burgers van Moab bedreigd,
44 in Jes. 24 : 17 de bewoners der aarde. Ontsnapt iemand aan het ééne
gevaar, dan dreigt het andere al; ontkomt men dááraan nog, dan is
er het derde al weer!
45 Nu verplaatst Jeremia ons weer in het begin van den aanstaanden
oorlog, die Moab treffen zal. De profeet gebruikt hier gegevens van
Num. 21 : 27-30, dáár is in een oud lied de verovering van Moab
door de Amorieten bezongen. Zulk een ramp zal Moab nog eens treffen!
46 Weer delft Moab het onderspit, als vroeger voor Sihon!

150 Jeremia 48 : 47. UITLEG.
47 De oordeelsprofetie eindigt toch met een belofte. Moab, eerst diep
vernederd, zal eens nog een beteren tijd beleven (3 : 17; 12 : 15, 16
Uitleg; 16 : 19; 23 : 20; 30 : 24; 46 : 1 Uitleg).
Volgens F l a v i u s J o s e p h u s (Oudheden X 9, 7) bezette Nebukadrezar
in het vijfde jaar na den val van Jeruzalem Coele-Syrië, viel daarop
de Ammonieten en Moabieten aan en bracht deze volken tot onderwerping.
In Neh. 13 : 13 is nog sprake van Moabietische vrouwen. In
de tweede eeuw v. Chr. bestond het volk Moab niet meer. Alexander
Janneiis, die het land ten Oosten van den Jordaan en de Doode Zee
voor korten tijd veroverde, had daar met Arabieren te doen.
Over Ammon, H. 49 : 1-6.
49 1 Israël had vroeger van de Ammonieten moeten lijden. Toen Tiglath-
Pileser III in 734 v. Chr. het Overjordaansche veroverd en een deel van de
Israëlietische bevolking als ballingen weggevoerd had (2 Kon. 15 : 29;
1 Kron. 5 : 26), maakten de Ammonieten van de gelegenheid gebruik
om hun gebied te vergrooten ten koste van dat van Israël (Am. 1 : 13;
Zet. 2 : 8-11). In de dagen van Jeremia was hun politiek zeer onbetrouwbaar.
In 2 Kon. 24 : 2 worden ze genoemd als aanvallers van Jojakim,
met de Chaldeeën, Syriërs en Moabieten. Maar hun gezanten kwamen
met die van Edom, Moab, 'Tyrus en Sidon naar Zedekia om dezen over
te halen tot gemeenschappelijk verzet tegen Babel (Jer. 27 : 3). En later
was hun koning Badlis medeplichtig aan den moord op Gedalja (40 : 14).
In den vorm van een vraag, verwijt de profeet hun, dat zij Israëlietisch
gebied hebben bezet : hun god, Milkom, heeft het land van den stam
Gad in bezit gekregen en het volk van Milkom (de Ammonieten) heeft
zich in de steden van dien stam gevestigd. De naam Milkom, die „koning'
beteekent, is ons ook uit 1 Kon. 11 : 5 en 2 Kron. 23 : 13 bekend en
moet waarschijnlijk ook in Zef. 1 : 5 gelezen worden in plaats van
„malkam" (= hun koning). Tot die bezetting van Israëlietisch gebied
had Ammon immers niet het minste recht; dan kwam ze eer aan Israëlieten
toe, die er toch 66k nog wel te vinden waren!
2 Voor dat begane onrecht zal Ammon worden gestraft. Dè stad van dit
volk was Rabba, zooals Jeruzalem dè stad was van Juda (Ez. 21 : 20); indertijd
was ze door Joab en David genomen (2 Sam. 12 : 26-31). Jeremia
sluit zich in de woorden van zijn profetie aan bij de oude voorspellingen
over Ammon van Am. 1 : 14 en Zef. 2 : 9. „Puinhoop" in den Tekst
is vertaling van het Hebreeuwsche tel, dat in het Arabisch ook nu de
aanduiding is voor een heuvel, waar oude ruïnen onder liggen. „Dochtersteden"
zijn de kleinere plaatsen tegenover de groote moederstad. — Rabba
is later door Ptolemaeus Philadelphus (282-247 v. Chr.) herbouwd
en kreeg van hem den naam Philadelphia. De tegenwoordige Arabische
naam Amman is weer een herinnering aan den ouden. Een duidelijk

Jeremia 49 : 3. UITLEG. 151
beeld van de ligging geeft G. Dalman, Hundert Deutsche Fliegerbilder,
no. 89 en 90; van de ruïnen: N o o r d t zij, Palestina en het Land over den
Jordaan, no. 145-147.
3 Het nabij de grens van Ammon gelegen Moabietische Hesbon moet
den ondergang van de Ammonietische hoofdstad betreuren. De vrouwen
van Rabba moeten rouw bedrijven om het droevig lot van haar woonplaats.
Want — zoo zegt Jeremia in aansluiting aan de profetie van
Am. 1 : 5 — de god zal door den vijand in triomf worden weggevoerd
4 en zoowel de priesters als de vorsten zullen zijn lot moeten deelen. Vooral
het dal van den Jabbok (Wadi-es-Serka), waaraan Rabba lag, was buitengewoon
vruchtbaar. De weelde maakte de rijke stad hoogmoedig, zij
5 waande zich verheven boven elke bedreiging. Maar de Almachtige zal
dien hoogmoed straffen. Terwijl Ammon zich tegen allen veilig acht,
brengt Hij van alle kanten de verschrikking van den oorlog. In panischen
schrik zullen allen vluchten, alleen op eigen lijfsbehoud bedacht, een
ieder overgelaten aan zijn lot.
6 Maar na het oordeel zal voor Ammon nog eens een betere tijd aanbreken.
Volgens F I a v i us J o s e p h u s onderwierp Nebukadrezar de Ammonieten
(48 : 47 Uitleg). In den tijd van Ezra en Nehemia worden zij weer vermeld
(Ezra 9 : 1, 2; Neh. 13 : 23); met name wordt de Ammoniet Tobia
genoemd (Neh. 2 : 10, 19; 4 : 3, 7). Van Judas den Makkabeeër wordt
verhaald, dat hij tegen de Ammonieten optrok, hun aanzienlijk leger
onder Timotheiis in herhaalde veldslagen aanviel en overwon, en na
verovering van Jaëzer met bijbehoorende plaatsen naar Judea terugkeerde
(1 Makk. 5: 6-8). J u s t i n us M a r t y r vermeldt de Ammonieten
nog in zijn Dialoog met Trypho. In de dagen van O r i g en es bestonden
ze als volk niet meer (O r i gen e s, Commentaar op Job I).
Over Edom, H. 49 : 7-22.
7 Theman was het noordelijk deel van Edom (Gen. 36 : 11; Ez. 36 : 11);
maar deze naam werd 66k gebruikt om het geheele land aan te duiden
(Am. 1 : 12; Ob.: 9) en z66 is 't hier. De Edomieten golden als uitmuntend
door hun verstand (Ob. : 8). Maar, vraagt de profeet, is dat
nu niet meer zoo, hebben zij hun wijsheid verloren? Weten ze geen raad
meer? Werkelijk, zoo is het! Ze zijn radeloos door de ramp, die hen treft.
Jeremia herinnert hier, zooals in deze geheele profetie, aan Obadja,
8 die zich 66k tegen Edom richtte, en wel aan Ob. : 8. De burgers van
Dedan, een dichtbij wonende stam, bekend om zijn handel (25 : 23
Uitleg), moeten zich in veiligheid brengen, opdat de ramp, die Edom
treffen zal, ook hen niet in het verderf storte. De gedachte kan zijn
bf, dat de vijand van Edom ook op het grondgebied van Dedan zijn
plunderingen zal voortzetten, Of, dat Dedanietische handelskaravanen,
die door Edom trokken, bedreigd worden.

152 Jeremia 49 : 9. UITLEG.
9 In aansluiting aan Ob. : 5 teekent Jeremia de vijanden, die over
Edom komen zullen, met het beeld van druivenplukkers en dat van
dieven. Maar hij geeft aan wat hij gebruikt een nieuwen, eigen vorm.
Obadja bezigde de beelden in omgekeerde volgorde en zei het zóó : wijnlezers
laten toch altijd nog wel enkele druiven zitten en dieven plunderen
alleen maar zóóveel als ze begeeren, maar Edom zal radicaal leeggeroofd
10 worden. Jeremia zegt het in soberder, scherper vorm. De verklaring
van dat radicale berooven: God legt Ezau, het land en het volk, open
en bloot. Geen spelonken van het bergland baten om zich in te verbergen,
alle schuilhoeken worden opengelegd, zoodat een vreeselijke ramp het
geheele volk bedreigt. Ook hier herinnert Jeremia aan Obadja, maar
11 ook hier is de profetie eenigszins in den vorm gewijzigd. Hulpeloos
blijven de weezen en weduwen achter, als de mannen in den krijg
gevallen zijn.
12 En dan past Jeremia de gedachte van H. 25 : 19 speciaal op Edom toe.
Juda, het uitverkoren volk, moet het oordeel dragen, dat is iets abnormaals,
dat had zoo niet behooren te zijn; zou dan Edom, dat niet in die
bijzondere betrekking tot God staat, vrij uitgaan? Daar is geen sprake
13 van. Het staat vast, dat Bozra, de hoofdstad van Edom, verwoest zal
worden. Deze stad (ook genoemd in Gen. 36 : 33; Jes. 34 : 6; Am. 1, 12)
lag op de plaats van het tegenwoordige dorp el-Boesera, zuidelijk van
de Doode Zee (B a e d e k e r, Palestine and Syria5 , kaart blz. 175).
14 Hier begint een nieuwe profetie tegen Edom. God laat de vijanden
tegen Edom optrekken. De profeet kleedt deze gedachte in de voorstelling,
dat een gezant Gods onder de volken rondgaat om ze op te
roepen tot den aanval. De eerste helft van dit vers is gelijk aan Ob. : 1;
de tweede een uitbreiding van Ob. : 2 „maakt u op! wij maken ons
ertegen op tot den strijd!"
15 Acht Edom zich veilig, toch zal het vernederd worden; Ob. : 2 „gij
16 zijt (of : wordt) zeer veracht". Door de natuurlijke ligging veilig voor
een overval, ontzien door andere volken, ging Edom zich op zijn gunstige
positie verheffen en liet zich zoo misleiden. Hieronymus vertelt in
zijn commentaar op Obadja, dat de Edomieten vaak woonden in uitgehouwen
spelonken. Misschien maakt de profeet daarbij een toespeling
op de stad Sela, die in 2 Kon. 14 : 7 en Jes. 16 : 1 genoemd wordt;
want „sela" beteekent: rots. De latere hoofdstad van de Nabateeërs,
Petra, geeft ons een beeld van zulk een bergvesting; de toegang tot die
stad werd gevormd door een kloof aan de Oostzijde, die maar 5 tot 10 M.
breed was, 30 tot 60 M. hoog en 2 K.M. lang; de pas, die van de Araba
omhoog voerde, was gemakkelijk te verdedigen (vgl. G. Dalman, Petra
17 und seine Felsheiligtumer). Edom zal in zulk een treurigen toestand
gebracht worden, dat men ervan schrikken en ermee spotten zal, letterlijk:
„erover fluiten", zooals wij spreken van: „tot een aanfluiting zijn"

Jeremia 49 : 18. UITLEG. 153
18 (19 : 8 Uitleg). De verwoesting zal even radicaal zijn als die van Sodom,
Gomorra, Adama en Zeboïm (Gen. 14 : 12; Deut. 29 : 23; Hos. 11 : 8).
19 Nu teekent de profeet den plotselingen overval door den vijand. Zooals
een leeuw (4 : 7) uit den dichtbegroeiden Jordaanoever op de weiden
zijn prooi gaat zoeken, zóó komt het vijandelijk leger aanrukken tegen
Edom. Waar beken van het gebergte in den Jordaan loopen, ontstaat
door het tropisch klimaat een buitengewone vruchtbaarheid, die de
weiden „altijd groen" houdt. Wie is de uitverkorene, dien God dan
over het Edomietische land stellen zal? Edom was groot in pochen,
maar de HEER is groot in werkelijkheid en voor Hem kan niet één groote
20 der aarde bestaan (10 : 21; 23 : 1; 25 : 34). Het goddelijk besluit tegen
Edom staat vast. Zij roemen op hun macht als vorsten, als herders,
als leiders; maar herdersjongens, gemeene soldaten zullen hen wegsleuren
(15 : 3; 22 : 19); hun eigen land zal schrikken van hun ellendig lot
21 (2 : 12; Job 7 : 10; Ps. 103 : 16). Ontzettend is de indruk, dien de val
van Edom maakt; het jammeren der burgers klinkt tot ver buiten het
eigen land, tot de golf van Akaba, de noordoostelijke golf van de Roode Zee.
22 Met woorden, die ook in H. 48 : 40, 41 voorkomen, eindigt de profetie:
de nadering van den geheimzinnigen vijand maakt de helden van Edom
aan bevende vrouwen gelijk.
Ook Jes. 34 : 5-17; 63 : 1-6; Ez. 25 : 12-14; 35 en 36 bedreigen
Edom. En de profeet Maleachi zinspeelt op een verwoesting van Edom
door een ongenoemden vijand. Van Nabonedus van Babel, die met succes
tegen de landen van het Westen optrad, is een expeditie tegen Amoerroe
en Adoemmoe, d. i. Edom, bekend in het jaar 554/3 v. Chr. (Carnbr. Anc.
Hist. III p. 405). Vs. 14 is dus, evenals H. 1 : 15 en 25 : 9, door het Babylonisch
leger vervuld; en Nabonedus was de „uitverkorene" (vs. 19),
zooals Nebukadrezar Jahwè's knecht heet (25 : 9 Uitleg).
Over Damaskus, H. 49 : 23-27.
23 Damaskus is een overoude nederzetting, waarvan de vroegste geschiedenis
in het duister ligt. Eliëzer, de knecht van Abraham, was uit die
stad afkomstig (Gen. 15 : 2). David overwon de Arameeërs (2 Sam. 8).
In de dagen van Salomo stichtte Rezon een machtig rijk met Damaskus
als centrum, dat telkens een bedreiging voor Israël was (1 Kon.11 : 23-25;
Hazaël 2 Kon. 8 : 7-15; 12 : 17, 18; Benhadad III 2 Kon. 13 : 24, 25;
Pekach van Israël en Rezin van Damaskus tegen Jotham en Achaz,
2 Kon. 15 : 37; 16 : 5). Tiglath-Pileser veroverde in 732 v. Chr. de
stad en maakte het land tot een Assyrische provincie (2 Kon. 17 : 9).
Door de bijzonder gunstige ligging was en bleef Damaskus van belang.
Naar alle richtingen voerden karavaanwegen, waardoor de stad verbonden
was met Phoenicië, Babylonië, Arabië en Egypte. Gelegen aan
de grens van de woestijn in een heerlijke oase, die gedrenkt werd door

154 Jeremia 49 : 24. UITLEa
de Nahr Barada (de Abada van 2 Kon. 5 : 12) en de Nahr-el-Awádsj
(de Parpar), werd de stad door de Arabische dichters om strijd geprezen.
Toen Mohammed, voordat hij als profeet optrad, vanaf den heuvel van
Salahijeh het schitterend panorama van Damaskus zag, zou hij gezegd
hebben: omdat er voor den mensch maar één paradijs is en dit niet op
aarde gezocht mag worden, wilde hij de stad niet betreden. Zij is nu de
grootste stad van Syrië, met een 400.000 inwoners, en draagt den naam
van Es-sám.
Hamath was oudtijds de hoofdstad van een zelfstandig rijk ten Noorden
van Damaskus; nu: Hamah. In Am. 6 : 2 heet het „de groote stad". De
Assyrische inscripties noemen het Hamatoe. In den Hellenistischen tijd
draagt het den naam Epiphania. Gelegen aan den Orontes, is het nu
nog een middelpunt van handelsverkeer. Arpad lag veel noordelijker,
drie uur boven Aleppo, op de plaats van het tegenwoordige Tel-Arfád
(C o o k's Traveller's Handbook for Palestine and Syria2 , kaart achterin).
In 740 v. Chr. werd deze stad door Tiglath-Pileser na een beleg van drie
jaar ingenomen. Hamath en Arpad worden ook in 2 Kon. 18 : 34;
19 : 13 en Jes. 10 : 9 naast elkaar genoemd.
Als bezwaar tegen Jeremiaanschen oorsprong van deze profetie wordt
aangevoerd, dat in den tijd van den profeet Damaskus geen zelfstandig
rijk meer was. Maar Jeremia spreekt niet van een rijk, maar van een
stad (vs. 25). Hamath en Arpad zijn de groote steden van Syrië, voor
wie het lot van Damaskus van overwegend belang was: heel Syrië
wordt hier geteekend als in angst door de nadering van een roofzuchtig
leger. Vgl. Zach. 9 : 1, 2.
24 In vijf korte zinnen, die den plotselingen schrik teekenen, zien wij
de vrees over Damaskus komen; wij worden weer herinnerd aan den
25 dichter van H. 6 : 24 en 46 : 21. Dan verplaatst de profeet ons onmiddellijk
in den tijd na de katastrofe: Damaskus, de weelderige
handelsstad (Ez. 27 : 18), is uitgestorven; doodsche stilte heerscht in
26 de vroeger zoo drukke bazarstraten. Geen verdediging baat; alle verzet
27 wordt in bloed gesmoord (9 : 20; 50 : 30). Met een duidelijke zinspeling
op de oude profetie van Amos tegen Damaskus (Am. 1 : 1-3)
eindigt Jeremia de aankondiging van het strafgericht. Benhadad komt
in het Oude Testament bij drie koningen voor: 1 Kon. 15 : 18;
2 Kon. 8 : 7-15; 13 : 14. Misschien was de naam meer een titel,
evenals Farad bij de Egyptenaren; hij beteekent : „zoon van (god)
Hadad".
Nebukadrezar spreekt van expedities in het gebied van den Libanon
en den Anti-Libanon (in transscriptie en vertaling o. a. bij Rogers,
Cunei f orm Parallels to the Old Testament2 1926; blz. 365, 370). En
X e n o p h o n vermeldt in zijn Cyropaedie de onderwerping van Syrië
door dezen koning. Z66 zal deze profetie tegen Damaskus vervuld zijn.

Jeremia 49 : 28. UITLEG. 155
Over Arabische stammen, H. 49: 28-33,
28 Het opschrift is uit later tijd dan de profetie (vgl. vs. 30). Kedar heet
in Gen. 25 : 13 een zoon van Ismaël en is een benaming voor Arabieren
(2 : 10). Zij woonden in tenten (Hoogl. 1 : 5) en hadden groote kudden , .
waarin zij handel dreven (Ez. 27 : 21) ; als boogschutters waren ze
beroemd ( Jes. 21 : 16, 17). Voor den gezeten Judeeër waren zij het type
van onrust (Ps. 120 :5). De spijkerschriftteksten noemen hen Kidrai; bij
Plinius heeten zij Cedrei (Nat. Hist. V 65). Latere Rabbijnsche schrijvers
spreken van „de taal van Kedar" in de beteekenis van: het Arabisch.
Hazor (d. i. „omheining, hof") was de naam van verscheidene steden
in Kanaan, waaraan de grootste westelijk van het Hule-meer lag, volgens
mededeeling van prof. G arst a n g aan de Pal. Oriental Society in Nov.
1926 teruggevonden. Een Arabische stad van dien naam is niet bekend. Ook
kan bedoeld zijn niet een stad, maar een streek, die dien naam zou gedragen
hebben, waar de Arabieren zoowel in dorpen (Jes. 42 : 11) als in
tenten woonden (vs. 29). De „rijken" van Hazor zijn stammen, elk onder
een eigen hoofd, een sjeik. „Oosterlingen" heeten deze Arabieren, omdat
zij oostelijk van Palestina woonden (Richt. 8 : 10; 1 Kon. 4 : 30; Job 1 : 3).
Een expeditie van Nebukadrezar tegen deze stammen is ons uit de
Babylonische litteratuur niet bekend. Wèl weten we, dat in vroeger
dagen de Assyriërs onder Assurbanipal met Arabische stammen, waaronder
ook de Kedarenen genoemd worden, te strijden hebben gehad
(tusschen 641 en 638 v. Chr.). In de jaren van Nebukadrezar zat verzet
tegen Babel in de lucht (Inleiding, blz. 10); het is volkomen natuurlijk,
dat ook de Arabische stammen hem bij zijn expedities naar het Westen
moeite hebben gegeven; zijn leger kon korte metten met hen maken.
De Arabische sagen spreken nog van de plunderingen van „Bachtnassar"
(= Nebukadrezar; Ma s per o, bij Or el 1 i, comm.)
De profetie bestaat uit twee strofen (vs. 28b-30; vs. 31-33), die
met denzelfden aanhef beginnen: „breekt op, rukt op!" — in het Hebreeuwsch
maar twee korte klanken, die klinken als een trompetstoot,
een signaal voor den aanval. Dit commando komt niet van
een aardsch generaal, maar van God: Hij gebruikt het Babylonisch
29 leger om over die woestijnstammen het oordeel te brengen. Vreeselijk
is het lot, dat deze treffen zal : letterlijk alles wordt hun ontnomen.
In de eerste plaats worden genoemd de tenten ; de overhaaste vlucht
maakt het onmogelijk, deze mee te nemen. Wij moeten denken aan de
Bedoeienen-tent, van vier tot vijftien Meter lang, gemaakt van een
weefsel van geiten- of kameelenhaar, door palen, koorden en in den grond
geslagen pinnen zóó stevig opgebouwd, dat zij ook tegen een flinken wind
bestand is (vgl. de beschrijving bij O b b i n k, Oostersch Leven I, blz.
57-64). Zulk een tent is maar z66 niet meegenomen! Ook de kudden,

156 Jeremia 49 : 30. UITLEG.
de bron van inkomsten, moeten de vluchtelingen achterlaten; huisraad
en kostbare kameelen, 't valt alles den vijand in handen. Aan alle
kanten dreigt plotseling het gevaar. Jeremia zegt dat dichterlijk zóó :
de van alle zijden aanstormende vijanden roepen hun toe: „schrik van
30 rondom!" Vgl. 20 : 3 Uitleg. Vlucht is de eenige kans op redding: hier
is geen vijand, tegen wien nog te strijden valt, maar de groote koning
van Babel, die het op hun ondergang heeft gemunt (vs. 20; 18 : 11).
31 Trotsch zien de Bedoeienen op de stedelingen neer; zij voelen zich vrij
in hun wijde steppen en veilig door hun moed; zij hebben geen gesloten
poorten noodig om rustig te kunnen leven! Ez. 38 : 11 herinnert aan
dit vers; vgl. Richt. 18 : 7, 10, 27, 28. Deuren zijn hier stadspoorten
32 (Deut. 3 : 5; 1 Sam. 23 : 7). Bij vs. 32 vergelijke men 25 : 23 Uitleg
33 en bij het volgende 9 : 10; 10 : 22; 51 : 37; vs. 33b = vs. 18b.
Over Elam, H. 49 : 34-39.
34 De vorm van het opschrift herinnert aan H. 14 : 1; 46 : 1 en 47 : 1.
Elam (Gen. 10 : 22; 14 : 1) was een oud rijk, ten Zuiden begrensd
door de Perzische golf, ten Westen door Babel (de Tigris), ten Noorden
door Medië, ten Oosten door Perzië; met de hoofdstad Susa. In later
dagen streed het met Assyrië, totdat Assurbanipal Susa verwoestte
(640 v. Chr.) en vele Elamieten in ballingschap zond, ook naar Samaria
(2 Kon. 17 : 24; Ezra 4 : 9, 10). Jes. 21 : 2 en 22 : 6 spreken van
Elamietische troepen, laatstgenoemde tekst van boogschutters, evenals
deze profetie (vs. 35). Bij de eerste wegvoering onder Jojachin waren
Judeeërs naar Babel getransporteerd, met wie Jeremia in contact bleef
(29 : 1-23). Het lot van Elam, dat met Babel samenhing, was voor
Juda van groot belang. Ezra 2 : 7, 31; 8 : 7; Neh. 7 : 12, 34 spreken
van den terugkeer van ballingen uit dat land (vgl. Ezra 10 : 2, 26;
Jes. 11 : 11).
35 De Elamieten worden als boogschutters ook door L i v i u s (37, 22)
vermeld. Zoo wordt hier de boog genoemd als hun voornaamste wapen;
niet maar als beeld van kracht, gelijk 1 Sam. 2 : 4, Job 29: 20 en Hos.
36 1 : 5. Van alle kanten zal Elam worden aangevallen (Ez. 37 : 9; Zach.
2 : 6; 6 : 5) en de inwoners zullen naar alle zijden worden verspreid.
37 Terwijl deze profetie een eigen aspect toont door den aparten zinsbouw,
die telkens met een werkwoord in den eersten persoon begint, vertoont
vs. 37 daarbij weer duidelijk stijl en woordkeus van Jeremia (4 : 26;
9 : 16; 24 : 10; 34 : 20). De profeet bedoelt niet, dat alle Elamieten
zullen gedood worden, dan was de belofte van vs. 39 zonder zin; maar
38 dat Elam als zelfstandig rijk heeft afgedaan. Boven de macht van dat
oude rijk zal God zijn macht laten zien (1 : 15; 43 : 10) door koning
en regeering weg te vagen. Maar eens zal voor Elam weer een betere
tijd dagen (vgl. 46 : 26; 48 : 47; 49 : 6).

Jeremia 49 : 38. UITLEG. 157
Door de verzwakking van de macht van Elam met de verwoesting
van Susa baande Assurbanipal den weg voor de opkomst van Perzië.
Cyrus, de Kores van Jes. 44 : 28 en 45 : 1, noemt zijn overgrootvader
Teïspes al „koning van Ansan", d. i. Elam (Cyrus-cylinder, reg. 21); in
diens dagen zal dus het Perzische rijk de erfenis van het oude Elam
tot zich hebben getrokken (Ez. 32 : 24, 25). Z66 is de profetie van
Jeremia vervuld.
Maar onder de Perzische heerschappij is dat oude volk nog weer tot
nieuwen bloei gekomen. Darius Hystaspis (522-486 v. Chr.) stelde zijn
rotsinscriptie behalve in het Perzisch en Babylonisch ook in de Elamietische
taal; en Susa kwam als Perzische residentie weer op (Esther
1 : 2; Neh. 1 : 1). Z66 is ook de betere tijd, dien Jeremia voorzegde,
voor Elam aangebroken. Hand. 2 : 9 spreekt nog van Elamieten.
Over Babel, H. 50 en 51.
50 Opschrift, 50 vs. 1. — Dit opschrift, niet door den profeet zelf boven de
volgende profetieën geplaatst, vat ze saam als het woord, dat hij van zijn
God over Babel ontving. In den vorm herinnert het aan H. 45 : 1 en
46 : 13; vgl. Jes. 20 : 1; Hagg. 1 : 1, 3; 2 : 1; Mal. 1 : 1. In de profetie
over Egypte vonden wij twee gedeelten uit verschillenden tijd. Nu heeft
Jeremia reeds in het eerste jaar van Nebukadrezar een eind aan diens
macht zien komen (25 : 12-14). Wanneer wij dus in H. 50 en 51 niet
één profetie, maar verscheidene voorzeggingen over Babel vinden, dan
is de gereede verklaring hiervoor deze, dat de profeet op onderscheidene
tijden tegen Babel heeft geprofeteerd en dat wij die verschillende profetieën
hièr saamgevat zien. B u d d e heeft indertijd getracht aan te toonen,
dat H. 50, 51 een maakwerk uit later tijd was, omdat de inhoud zich
steeds in denzelfden gedachtenkring beweegt : de nadering van den
vijand wordt er elf maal aangekondigd, de verwoesting van Babel negenmaal,
de terugkeer van Israël zevenmaal, enz. (Jahrb. /. deutsche Theologie
XXIII S. 458 f.) Maar het genoemde verschijnsel vindt juist niet zijn
verklaring in de hypothese, dat we hier met een kunstig saamgesteld
geheel te doen hebben; dan zou de auteur toch wel heel stumperig zijn
werk hebben gedaan! Maar wèl in de onderstelling, dat hier eigen woorden
van den profeet door een latere hand zijn saamgevoegd.
2 Babels val, vs. 2, 3. — Babel heeft de wereld geregeerd, de volken
geknecht. Nu komt het groote nieuws: de machtige stad is door een
vijand genomen! Dit is voorspelling; uit vs. 3 blijkt, dat de aanval op
Babel nog plaats moet hebben. De god van Babel, door de Babylonische
koningen in hun inscripties verheerlijkt, heeft zijn stad en rijk niet kunnen
redden. Bel (= heer) is oorspronkelijk een benaming van den ouden
Babylonischen god En-lil, maar later van Mardoek, die, eerst stadgod van
Babel, de voornaamste god werd. Zijn groote tempel in Babel, Esagila,

158 [eremia 50 : 3. UITLEG.
dwong de bewondering van de oudheid af (Herodotus I 181-183; vgI.
R. Ko 1dewe y, Daswieder erstehende Babylons, S. 200-209). Dien machti..
gen god ziet de profeet te schande gemaakt: hij kan zijn stad niet redden!
Al de beelden, al de goden, die Babel verder nog heeft, en waarop de
3 koningen zich beroemen, zullen hetzelfde lot deelen. Want een ander
volk zal, uit het Noorden, het rijk aanvallen en grondig verwoesten.
jeremia herinnert hier aan zijn eigen profetieën tegen juda (2 : 15;
4 : 7; 9 : 10); zooals juda uit het Noorden door Babel zou bedreigd
worden (1 : 14, 15), zóó zal het Babel op zijn beurt gaan. De vijand
wordt hier niet genoemd. De Meden (51 : 11, 27) woonden noordoostelijk
van Babel.
4 Israëls verlossing uit het lijden, vs. 4-7. - Met den val van Babel
daagt een betere toekomst èn voor de Israëlieten èn voor de judeeërs,
die hun afdwalingen met de ballingschap hadden moeten boeten. In
prachtige, zangerige "verzen teekent de profeet vlak na den ondergang
van het wereldrijk den opgang van het getuchtigde volk, dat zijn
schuld weenend belijden leerde (3: 12-18,21-25; 23: 6; 31 : 1-9, 18;
5 33: 7). Naar Zion gaat de tocht; maar dàn is het niet meer om
het uiterlijk-heilige te doen, zooals vroeger (7 : 4); nu gaat het om
dien God, met wien zij voor goed verbonden worden (31 : 31-34;
32 : 40).
6 jammerlijk was de toestand van het volk geweest. De geestelijke
leiders misleidden de aan hun zorg toevertrouwde schapen (23 : 1, 2;
Hos. 4 : 4-6; Ez. 34). Zij waren als ontaarde herders, die hun kudden
niet in grazige weiden in het dal, maar op de berghellingen brachten,
waar weinig of geen gras groeit; die de schapen lieten dwalen, zoodat
7 ze de schaapskooi niet meer terug konden vinden. Toen vergrepen de
vijanden zich ongestraft aan het in zonde gevallen volk. jeremia laat
de vijanden zóó spreken, als hij den toestand ziet: God had immers zijn
volk aan het oordeel prijsgegeven" om de begane zonden. In den gulden
eersten tijd van Israël was het juist andersom; toen vergreep geen vijand
zich ongestraft aan het volk (2 : 3); en in de betere toekomst zou het
zóó ook weer worden (30 : 16; vgl. 10 : 25; Zach. 11 : 5).
8 Babel geoordeeld, vs. 8-16. - Eerst worden de Israëlieten in Babel
aangesproken (vs. 8-10), dan de Babyloniërs (vs. 11-13); eindelijk
de stormtroepen, die de stad vermeesteren (vs. 14-16). De maat van het
klaaglied is in deze profetie de overheerschende.
De ballingen moeten zoo spoedig mogelijk het bedreigde Babel verlaten.
Gaat 's morgens de schaapskooi open, dan dringen de rammen, de bel­
9 hamels, vóór de kudde uit; zóó moeten de ballingen zich haasten! Want
tegen de machtige stad brengt God een reusachtig leger, uit contingenten
10 van verscheidene volken gevormd; dàt zal Babel doen vallen. ZÓÓ groot
is de buit, dat alle vijanden nog genoeg krijgen.

[eremia 50 : 11. UITLEG. 159
11 Nu het contrast: terwijl de profeet van juda den naderenden val
van Babel ziet, is het volk dààr zich nog van geen gevaar bewust; integendeel,
de overmoed viert er hoogtij. Babel had juda al geslagen, toen
jojachin overwonnen en weggevoerd werd. Of ook de val van jeruzalem
hier al tot het verleden behoort, is niet uit te maken; het kan zijn, dat.
de profeet de aanstaande verovering van zijn eigen stad als een feit
aanvaardt. In elk geval: de Babyloniërs zijn roovers van het heilige land.
12 Maar die roovers worden i e schande gemaakt; het machtige Babel, dat
de wereld beheerschte, wordt het minste van alle volken; in plaats van
paleizen en tempels straks niets dan een wildernis! De God van dat
13 kleine volkje Israël zal het ongeloofelijke tot stand brengen: Babel,
dat volken deed sidderen, wordt tot een aanfluiting om zijn diepen val t
14 En dan de vijanden: daar liggen ze in een machtig leger om de stad;.
nu moeten ze den aanval met man en macht beginnen, want Babel heeft
15 door zijn hoogmoed zich tegen God bezondigd (vgl. jes. 10 : 5-19). Aan
alle kanten moet de stormaanval begonnen worden ... daar is de slag al
beslist: Babel geeft zichover, alle vestingwerken baten niets meer. Nu wordt
aan Babel vergolden, wat het zelf met de andere volken deed (Ps. 137: 8).
16 De mannen, die de vruchtbare velden verzorgden, worden gedood. De
vreemde handelaars, die zich in Babel gevestigd hadden (Ez. 17 : 4),
moeten zoo spoedig mogelijk naar hun eigen land teruggaan (jes. 13 : 14).
17 Israël gered, vs. 17-20. - Eerst wordt de jammerlijke toestand van
het geheele volk geteekend. 't Is als een schaap, dat van de kudde is afgedwaald
en de prooi van leeuwen geworden: eerst "verslond" het de
koning van Assyrië, die in 722 v. Chr. het tienstammenrijk overwon; toen
deed de koning van Babel de rest met de inneming van jeruzalem en de
18 wegvoering in ballingschap, erger kon het al niet. Nu was Assyrië reeds
ten onder gebracht; en zóó zal het ook met het andere wereldrijk gaan.
19 Met den val van dat rijk komt de betere tijd voor Israël. In aansluiting
aan het zooeven gebruikte beeld (vs. 17) stelt jeremia het volk voor
als een kudde schapen, die weer naar de oude weide wordt teruggebracht.
Daarom noemt hij hier juist de vruchtbaarste deelen van Kanaän: den
Karmel, die in den ouden tijd met boomgaarden beplant was en nu nog
met mooie bosschen prijkt, in het O. T. een beeld van weelde en liefelijkheid
(Hoogl. 7 : 5; jes. 35 : 2); Bazan, het zuidelijk deel van Hauran,
voornamelijk de tegenwoordige vruchtbare vlakte en-Noekra, waarvan
het prachtige vee spreekwoordelijk was (Ps. 22 : 13; Ez. 39 : 18; Am.
4 : 1); Efraim, het beste stuk van het Westjordaanland, en Gilead
20 (8 : 22 en 22 : 6 Uitleg). De zware zonde, waarvoor het volk de straf
moest dragen, zal dan volkomen vergeven zijn (31 : 34; 33 : 8; 36 : 3;
Micha 7 : 18). Na het louterend gericht kan nieuwe zegen komen;
jeremia herinnert hier aan het Jesajaansche: "een rest zal zich bekeeren"
(Jes. 10 : 22, 23).

160 jeremia 50 : 21. UITLEG.
21 „Overmoed" gestraft, vs. 21-32. — In deze profetie noemt Jeremia
Babel met zinnebeeldige namen, zoowel aan het begin als aan het eind
(vs. 32). Hij noemt het: 't land Meratajim, d. i. „Dubbele trots", om
den overmoed, dien het in de volkenwereld ten toon heeft gespreid.
Maar deze naam is tevens een woordspeling met den naam van Zuid-
Babylonië, dat „'t land Marratim" heette. Zulk een woordspeling ligt
ook in den tweeden naam, die hij aan Babel geeft: Pek6d, d. i. „Strafland",
om de straf, die het van God krijgen zal; dit is een woordspeling
met het Babylonische „Poekoedoe", den naam van een volksstam in
Babylonië, die ook in Ez. 23 : 23 genoemd wordt. Zulke woordspelingen
komen meer in het 0. T. voor en zijn van ouds in Israël geliefd geweest;
vgl. B d h1, Volksetymol. en woordspeling in de Genesis-verhalen (Meded. der
Kon. Academie a f d. Letterk., deel 59, Serie A, No. 3, 1925) ; Tekst en Uitleg,
22 Genesis, Register: Woordspeling; en : Journ. Pal. Or. Soc. VI, 4, p. 196-212.
Dan verplaatst de profeet ons op het moment van den aanval. Het is een
kort proces, dat zich afspeelt: 't is met Babel al gedaan! Zoo zegt Jeremia
in den vorm van een klaaglied (vgl. Jes. 14 : 12). Babel was de hamer, die
de geheele wereld neersloeg om zelf machtig te worden; men denke bij dit
sprekend beeld aan de Babylonische voorstelling van den god Ramman, die
met een hamer werd afgebeeld (J e r e m i as, Handb. der altor. Geisteskultur,
24 S. 281, Abb. 180; vgl. H. 51 : 20-24; Ez. 9 : 2). Die geweldige hamer,
die alles vermorzelde, is nu op zijn beurt vermorzeld. Met een ander
beeld: als het wild, in den strik gevangen, z66 zal Babel door zijn vijand
gevangen worden. Dat zal de straf voor zijn hoogmoed zijn.
25 Nu grijpt Jeremia weer terug op het moment, waarop hij zich in het
begin van deze profetie plaatste: de aanval op Babel zal beginnen.
De geweldige legerscharen van den aanvaller zijn wapenen uit het
26 arsenaal van den Almachtige; Hij heeft ze al te voorschijn gehaald! Tot
den laatsten man moeten deze stormtroepen aanvallen en, als ze de stad
genomen hebben, haar voorraadschuren openen en heel den schat van
Babel op een hoop stapelen om dien dan door vuur te vernietigen (vgl.
27 Deut. 13 : 16). De sterke jonge mannen van dat rijk, dat vroeger volken
bedwong, gaan nu ter slachting (48 : 15; Ps. 68 : 31; Jes. 34 : 7);
want nu is de dag der straf voor al het kwaad, dat Babel deed, dààr.
28 Hoor! daar komen Israëlieten, uit Babel ontsnapt, het bericht brengen
van den val van dien vijand, die den Tempel schond. Israël had zich
bezondigd met den uitwendigen schijn van heiligheid, waartegen Jeremia
in zijn tempelrede fulmineerde; dáárover had God het oordeel laten
brengen in de verwoesting van dien Tempel door Babel. Maar Babel
stond weer schuldig door gebrek aan eerbied voor den levenden God.
29 Weer zien we het begin van den aanval: Babel krijgt loon naar werk,
het heeft zich immers tegen den Heilige Israëls verheven! Hier zinspeelt
Jeremia blijkbaar op de profetie van Jesaja tegen de Assyriërs (Jes.

jeremia 50 : 30. UITLEG. 161
37 : 23) en wil hij dus zeggen: de straf, die dat wereldrijk trof, zal ook het
30 schuldige Babel niet ontgaan; het oordeel is onherroepelijk (49 26).
31 Nu sluit zich de kleine cyclus van deze profetie; het eind herinnert
aan den aanhef : Babel is de gepersonifiëerde hoogmoed. Het zal vallen
(Am. 5 : 2) en niet weer opstaan, het heeft zijn tijd gehad ; het geheele
rijk zal door den oorlog worden geteisterd (21 : 14).
33 't Zwaard over Babel! vs. 33-40. — Treurig is het lot van de ballingen,
zoowel uit Israël als uit Juda. Zij mogen niet terug; hun overwinnaars
houden hen vast, gelijk vroeger Farao de stammen in Egypte
34 (Ex. 9 : 2; 7 : 14; Jes. 14 : 17). Maar er is Eén, die sterker is dan
Babel: de Verlosser van het oude, uitverkoren volk (Spr. 23 : 11; Jes.
43 : 14; 47 4). Hij zal voor de zijnen opkomen en hun rust brengen,
door Babel, dat de geheele wereld in onrust bracht, te overwinnen
( Jes. 14 : 5-8, 16; Nah. 3 : 19).
35 Hoe God dat doen zal, beschrijft de profeet in „een zwaardlied van
geestelijk-symbolischen zin tegen Babel, reflecteerend op het werkelijk
krijgsbedrijf. Het is van verschrikkelijke schoonheid en geweldig suggestieve
kracht. Ge ziet den held voor u, met bliksemend oog, het zwaard
trillend in de hoog opgeheven vuist, de slagorden inspireerend tot den
strijd" (Dr B. Wi el en g a, De Bijbel als boek van schoonheid, blz. 243).
Het geheele volk en de geheele regeering worden getroffen; de „wijzen"
36 zijn de diplomaten. De orakelpriesters moesten de voorteekenen raadplegen
en verklaren; zij helpen nu het volk in den afgrond (Jes. 44 : 25).
De dappere krijgslieden, aan wie Babel zooveel overwinningen te danken
had, versagen.
37 Ook paarden en strijdwagens baten niets en de troepen, die helpen
moesten, zijn onmachtig van vrees. Zoo vallen de groote schatten, die
in Babel waren samengebracht, den vijanden in handen (51 : 13; Jes.
38 45 : 3; Hab. 2 : 6). De stad lag wel aan „machtige wateren" (51 : 13;
Ps. 137 : 1), den Eufraat met de vele kanalen, die niet alleen het land
bevloeiden, maar ook de nadering van een vijand bemoeilijkten. Nebukadrezar
vermeldt, hoe hij tegen een vij andelij ken overval het land
„met machtige wateren als de golven der zee" omringde (East-India-
House Inscriptie, kol. 6, reg. 39-55). Ook die sterke waterlinie zal Babel
niet redden!
De schuld van Babel ligt in de afgoderij. Werkelijk was het oude
Babylonië „een land van afgodsbeelden". In de inscripties beroemen
de koningen zich op hun zorgen voor tempels en godenbeelden. De laatste
worden door den profeet spottend „monsters" genoemd: wat zijn die
kostbare beelden ook anders, vergeleken bij den waarachtigen God?
39 En daardoor laten die menschen zich nu inpalmen! Om die zonde zal
het land van hooge cultuur een wildernis worden; de verwoesting zal
radicaal zijn (49 : 18, 33; Jes. 13 : 19-22).
VAN RAVEsTEIJN, Tekst en Uitleg, ferernia, II. 11

162 [eremia 50 : 41. UITLEG.
41 De val van Babel, vs. 41-46. - Hier teekent Jeremia den val van
Babel met dezelfde beelden en dezelfde woorden, die hij gebruikte om
den ondergang van Juda en van Edom aan te kondigen (vs. 41-43 ==
H. 6 : 22-24; vs. 44-46 = H. 49 : 19-21). Hij wijzigt slechts,
zooveel als de profetie tegen Babel dat eischte.
51 1 Het verderf over Babel, 51 vs. 1-6. - Babel, het centrum van afgoderij
en hoogmoed, zooals Jeremia dat zag en in zijn profetieën teekende,.
noemt hij hier: het hart van de vijanden van God. Dààr was het heidendom
tot een kunstig stelsel geworden, dat het geheele volksleven beheerschte;
dààr stak de overmoed der wereldbeheerschers God naar de kroon;
daarom geeft de profeet aan Babel hier dezen symbolischen naam. Babel,
in het Babylonisch: Bäb-iloe, beteekent : de poort van God; Babylonië,
Bäb-ilän: de poort der goden; een oude Babylonische oorkonde noemt 't:
het middelpunt van alle landen (vgl. Bö h I, Genesis I blz. 102); aan
iets dergelijks zal de profeet hier gedacht hebben bij dezen zinnebeeldigen
naam. Maar ook is deze (Lêb-karnai) tevens een woordspeling met den
naam van een Babylonischen stam: Gamboeli. Daarom is het niet noodig,
de verklaring te zoeken met het geheim alfabet Atbas (Aanteekeningen bij
den Tekst, H. 25j); zóó verklaard, zou hij een verborgen aanduiding zijn
van den naam Kasdïm, d. i. Chaldeeërs, gelijk de Septuagint en de Targum
2 lezen. Maar wèl is het opmerkelijk, dat het juist zoo uitkomt. Aan Babel
zullen de vijanden het oordeel voltrekken door het land uit te plunderen
(15 : 7 met Uitleg; Nah. 2 : 2). Als het door God bepaalde oogenblik is
aangebroken, zal geen ontkomen meer mogelijk zijn (17 : 17; 4 : 17).
3 Op dat moment worden wij nu verplaatst: de aanvallers worden
toegesproken, de boogschutters moeten zich gereed maken tot den
4 strijd (50 : 14, 29). Voor Babel geldt geen pardon (50 : 26), zoodat
wegen en straten met lijken bezaaid liggen (6 : 11; 49 : 26).
5 Met het lot van Babel hangt dat van Israël en Juda ten nauwste samen.
Al zijn beide door ballingschap getroffen, dit beteekent niet, dat hun God
hen voorgoed verlaten heeft (47 : 8; 54 : 4); neen, hun droevig lot
6 was straf voor al de schuld, die op beider land rustte (3 : 9). Nu de
ondergang van Babel dreigt, moeten de Joden tijdig de stad verlaten,
opdat ook zij niet als slachtoffer vallen (vs. 45; 50 : 6; Jes. 48 : 20;
52 : 11, 12). Want nu wacht Babel de rechtvaardige vergelding (46 : 10;
50 : 15, 28; 51 : 11; Ps. 137 : 8).
7 De gouden beker gebroken, vs. 7-10. - Babel was een gouden beker,
waaruit de geheele wereld gedronken had: heel de volkerenwereld had
zich door de schitterende cultuur laten betooveren. Maar die gouden
beker was toch in de hand Gods: Babel met die grootschheid en schoon-
8 heid was toch van Hem afhankelijk. En nu laat de profeet ineens daarop
volgen: plotseling is die gouden beker gevallen en gebroken! En dan
grijpt hij, met oostersche bewegelijkheid, weer naar een ander beeld,

jeremia 51 : 9. UITLEG. 163
dat wij reeds uit zijn profetieën kennen (8 : 22; 46 : 11): doodziek
ligt het eens zoo machtige Babel te bed; laat men toch zoo gauw mogelijk
9 medicijn halen, om dat kostbare leven te redden! Maar - er is niets meer
aan te doen; de patiënt wordt opgegeven; de vreemde artsen gaan naar
huis. Dat wil zeggen: de schuld van Babel brengt nu de rechtvaardige
10 straf mee. Als de overwinnaar van Israël dan op zijn beurt overwonnen
en het verdrukte volk bevrijd is, dan is dat 't wonderwerk van Israëls
God, die zijn volk tegenover den overmachtigen vijand toch handhaaft;
zóó spreekt het geloovigevolk, de rest, die zich onder het oordeel bekeerde.
11 Medië tegen Babel, vs. 11-14. - In deze profetie noemt jeremia
den vijand, die de oude wereldmacht bedreigt en ten val zal brengen:
Medië. Dit rijk kwam in de zevende eeuw v. Chr. tot bloei, toen Elam
en Assyrië in verval waren. In 614 v. Chr. namen de Medenonder Kyaxares
de oude Assyrische stad Assoer; dààr sloten Kyaxares en Nabopolassar
een verbond, wat den val van Ninevé in 612 v. Chr. mogelijk maakte.
Onder Kyaxares' opvolger, zijn zoon Astyages, moest Medië voor Perzië
wijken en werd Cyrus ook door de Meden als koning erkend (550 v. Chr.),
Maar de cultuur ontvingen de Perzen van de Meden. - In de komende
worsteling ziet de profeet niet maar een strijd om de macht; neen, hij
ziet boven de volken dien God, die ze alle regeert en die het opkomend
rijk als instrument gebruikt om Babel te tuchtigen voor wat dàt rijk
in overmoed aan Gods heiligdom gedaan had (50 : 28).
12 Dan spreekt hij den vijand, die Babel bedreigt, toe. De wapperende
banier moet den weg aan de stormtroepen wijzen (4 : 6); een sterk
cordon moet om de stad worden getrokken. De goddelijke profetie moet
immers vervuld worden!
13 Ten slotte richt jeremia zich tot Babel zelf. Vgl. 50 : 38 Uitleg. De
vele schatten, in Babel saamgebracht, zullen de stad niet redden; nu is
haar einde gekomen (Am. 8 : 2; Ez. 7 : 2, 7), nu zal het met haar roof-
14 tochten uit zijn. Of is de val van zulk een groote, machtige stad
ondenkbaar? Al waren er ook nóg zooveel menschen in -- die God dan
toch zèlf daar deed wonen - toch zal het krijgsgeschreeuw van de
overwinnaars over haar weerklinken!
15 Israëls God en de afgoden, vs. 15-19. - Hier citeert de profeet weer
zichzelf (vgl. 10 : 12-16 met Uitleg). Kan men moeilijk gelooven, dat
werkelijk voor Babel het einde komt? Maar dan bedenke men, hoe
machtig Israëls God is en hoe machteloos de afgoden zijn, ook die van
Babel, hoe machteloos dus ook de afgodendienaars, de Babyloniërs,
die daarop vertrouwen! Zoo passen deze verzen volkomen in dit verband.
20 Dehamer geoordeeld, vs. 20-24. - In een gedicht, schitterend van beeld
en taal, dat in den vorm aan het zwaardlied herinnert, zegt de profeet
het oordeel aan de wereldmacht aan. Die macht heeft zoo ontzaglijk
veel neergeslagen, niets was tegen haar bestand; maar jeremia zegt

164 Jeremia 51 : 24. UITLEG.
dit opzettelijk z66: niet Babel heeft al die overwinningen behaald, neen,
God heeft Babel gebruikt om zijn plannen te volvoeren. Babel was wel
geweldig, als een reusachtige strijdhamer, die alles neersloeg, wat in den
weg kwam (50 : 23 met Uitleg). Maar die hamer werd toch maar gebruikt,
24 God deed ermee, wat Hij wilde (25 : 9; 27 : 6-8). En die God zal nu ook
aan Babel op zijn beurt al het kwaad, dat 'tin Jeruzalem deed, vergelden.
25 De berg uitgebrand, vs. 25, 26. — Babel wordt hier aangesproken als
„onheilsberg", berg, die onheil brengt, die in het verderf stort. ZOO
wordt in 2 Kon. 23 : 13 het zuidelijke deel van den Olijfberg genoemd,
de „berg der ergernis" van de kerkelijke traditie; door de afgoderij,
die op dien berg gepleegd werd, oefende deze een verderflijken invloed
op het volk uit. Z66 deed ook Babel met zijn voorbeeld en invloed in de
volkerenwereld ontzaglijk veel kwaad; het was een onheilsberg voor de
geheele wereld. Het stak boven alle volken uit door zijn macht — maar
nu zal het zijn meerdere vinden : God strekt zijn hand ertegen uit en
rolt het van de hoogte af. Hij maakt van den „onheilsberg" een „uitgebranden
berg", een uitgebranden vulkaan, die met zijn kale hellingen
26 alleen van dood en verderf getuigt. En dan verlaat de profeet de beeldspraak
: zóó grondig zal Babel verwoest worden, dat er niet één steen
meer van gebruikt zal worden voor nieuwen opbouw; het zal voor altijd
een woestenij zijn.
27 De verwoesting van Babel, vs. 27-33. — Deze profetie bestaat uit drie
deelen : de voorbereidingen tot den aanval (vs. 27, 28) ; de aanval zelf
(vs. 29-32) ; en een slotwoord (vs. 33).
Volken maken zich op, om de machtige stad te veroveren. Ararat is
in de spijkeropschriften Oerartoe (het tegenwoordige Armenische hoogland),
het bronnengebied van Eufraat, Tigris en Araxes, met vele bergtoppen,
waarvan de Groote Ararat de hoogste is (5160 M.) De hoofdstad
was Toespás (nu : Wan), aan het Wan-meer. De annalen van de Assyrische
koningen gewagen van gedurigen strijd met Oerartoe, dat tijden van groote
macht gekend heeft. Zoo vermeldt Samsi-Adad IV, dat hij tweehonderd
steden van dat rijk ingenomen heeft. Ook Minni is uit de inscripties
bekend, onder den naam Mannai, een rijk ten Oosten van het Oermiameer;
Askenaz (Gen. 10 : 3; 1 Kron. 1 : 6) als Mgoezai. Zoo hooren
wij van een verbond van Mannai en Mkenaz in 673 v. Chr. De laatstgenoemden
zijn waarschijnlijk de Skythen. — Tegen Babel moet een
„overste" worden aangesteld (in het Hebreeuwsch : t ifsár, in het spijkerschrift
: toepsarroe = schrijver). Bedoeld is de hooge ambtenaar bij de militaire
organisatie, die de soldaten moest oproepen. Zoo spreekt H. 52 : 2 van
den „secretaris van den legeroverste, die het volk van het land tot den
28 krijgsdienst opriep" in Jeruzalem. Heel de macht van Medië wordt in den
strijd tegen Babel geconcentreerd; zoo is nu alles klaar voor den beslissenden
aanval.

Jeremia 51 : 29. UITLEG. 165
29 Nu komt het wereldschokkend oogenblik : de aloude macht van Babel
komt ten val. Dat is geen menschenwerk : God heeft het zóó gewild!
30 Wij krijgen een pakkend beeld van den toestand binnen de muren;
ik volg de lezing van V o l z, die in de volgorde van de zinnen een kleine
wijziging brengt. In de stad heerscht vreeselijke angst. Verlamd van schrik,
denken de helden van hetzelfde volk, dat eens de wereld beheerschte,
niet eens meer aan verdediging; in hun burcht zitten ze geslagen neer.
De opgraving van Babel door K o l d e w e y, waarvan de resultaten zijn
neergelegd in „Das wieder erstehende Babylon" (4 1925), heeft ook de
vestingwerken binnen de stadsmuren blootgelegd. Gevonden zijn een
noordburcht; een hoofdburcht, waarvan de westelijke muur een dikte
van 7 M. had; en een zuidburcht, waarin een troonzaal van 52 bij
17 M. Nu kunnen wij ons het beeld, dat Jeremia hièr teekent, realiseeren.
In zijn troonzaal zit de koning. Van alle kanten komen de renboden
aansnellen, bij het paleis ontmoeten ze elkaar . . . om de verpletterende
tijding te brengen, dat de vijand reeds aan alle kanten de stad is binnen-
32 gedrongen; de veren aan den Eufraat zijn al in zijn handen (ook de steenen
brug over den Eufraat, door oude geschiedschrijvers vermeld, is teruggevonden
over een lengte van 123 M.); de burchten branden al; de stad
staat in vlammen, de poorten konden geen weerstand bieden. — De zgn.
„boogpoort", gevonden in den muur van de zuidburcht, geeft een duidelijk
beeld van de beteekenis van de poorten voor de verdediging. Dicht
achter elkaar waren twee deuren, waarvan de binnenste geopend werd,
nadat men door de buitenste het kleine tusschenliggende portaal had
betreden en de buitenste deur weer achter zich gesloten. De buitenste
deur werd gesloten door een grooten houten grendel, die, als ze geopend
werd, teruggeschoven werd in een kanaal, opengelaten in het muurwerk.
Meesterlijk is ook hièr de schildering van den profeet: wij zien de renboden
door de straten draven, het paleis insnellen, en daar hooren wij hen
het bericht brengen van wat een ieder afzonderlijk gezien heeft, in korte,
haastig uitgesproken zinnen.
33 Dan volgt ineens het slotwoord. Hoe het verder met Babel, met den
koning, met het leger gaat, daar zegt de profeet verder niets meer van;
alle toevoeging zou het geteekende beeld aan scherpte doen inboeten.
In plaats daarvan alleen nog een kort woord van den Almachtige, den
God van het kleine, door Babel eerst geknechte Israël: Babel is als een
dorschvloer, die vastgestampt wordt. Zulk een dorschvloer is een groote
open plek grond bij het dorp. Dààr brengen de boeren het afgemaaide
koren, dat dan door runderen, die eroverheen gedreven worden, wordt
uitgetreden, Of met dorschsleden bewerkt, Of met lange stokken uitgeslagen
(0 b b i n k, Oostersch Leven I blz. 183, met illustratie). In den
regentijd heeft zulk een terrein natuurlijk veel te lijden. Vóór den oogst
moeten de boeren het dus in orde brengen, want het gemaaide koren

166 Jeremia 51 : 34. UITLEG.
wordt direct naar den dorschvloer gebracht. Werd deze dus klaar gemaakt,
dan kon daaruit reeds worden geconcludeerd: de oogst komt spoedig.
ZOO is het nu met Babel: het is voor het oordeel rijp. En dan grijpt de
profeet weer een ander beeld, dat toch nog met het eerste verband houdt:
het afmaaien van het rijpe koren. Z66 is het immers met Babel: wat een
prachtige, rijke cultuur, wat een glans en schittering — ja, de oogst is
rijp, straks wordt al die weelde weggevaagd, als het koren van het veld!
34 Zions lijden aan Babel gewroken, vs. 34-40. — Jeruzalem, sprekend
ingevoerd, klaagt over het vreeselijk lijden, dat de koning van Babel
het heeft aangedaan: hij heeft het geheel uitgeplunderd. Dat wordt hier
toegelicht met het beeld van een kruik, die is leeggedronken en dan als
nutteloos voorwerp weggegooid (48 : 12; Nah. 2 : 10). De draak is het
fabelachtig monster, dat bij de meeste volken genoemd wordt en ook uit
het 0. T. bekend is (Job 7 : 12; Jes. 27 : 1; 51 : 9); bij Ezechiël is hij
35 het beeld van de macht van Egypte, hièr van Babel. Maar het geweld,
36 aan Zion bedreven, kome op den vijand zelven neer! Ook het water
van den Eufraat met zijn vele kanalen zal niet als verdedigingslinie
baten (50 : 38 Uitleg). Die rivier heet hier de „zee" van Babel, zooals
37 de Nijl de „zee" van Egypte (Jes. 18 : 2; 19 : 5; Nah. 3 : 8). Totale
verwoesting zal de wereldstad treffen.
38 Ten slotte teekent de profeet met een schitterend beeld het lot van de
Babyloniërs. Eens hebben zij de wereld geroofd, als een leeuw zijn prooi
(Jes. 5 : 29; Am. 3 : 4); daar brullen de leeuwen nu rondom den buit;
God richt hun een feestmaal aan, een drinkgelag, Hij schenkt hun een
verlokkenden beker wijn in — verhit als ze zijn, merken ze niets van de
vreeselijke uitwerking: dronken vallen ze neer, om uit hun roes nooit
40 meer te ontwaken. Ja, de dood is het eind van hen, die vroeger
onoverwinnelijk waren (Jes. 34 : 6, 7; Ez. 39 : 17, 18).
41 Babels ondergang, vs. 41-58. — Een saamvattende profetie besluit
het geheel. Zij begint met een klaaglied, in de maat van de gebruikelijke
klaagzangen, dat den val van Babel bezingt: de schoonste stad der
wereld is veroverd en verwoest! Ook een H e r o d o t u s prijst de pracht
42 van Babel (I 178). En zie: al die heerlijkheid is weggevaagd, de zee
sloeg over Babel heen. De profeet dacht hierbij niet aan een letterlijke
overstrooming, maar aan den aanval van den vijand, voor wien niets
stand houdt (vgl. 46:7, 8; 47: 2; Jes. 8: 7; 17: 12). Het water
van den Eufraat en de talrijke kanalen maakte dit beeld bijzonder
43 sprekend. Zoo is alle spoor van cultuur verdwenen en het vroeger zoo
44 bevolkte en bezochte land eenzaam en doodsch. Bel, d. i. Mardoek, dè
god van Babel, wordt gestraft (50 : 2 Uitleg). Hij heeft volken in zijn
dienst gebracht, maar die worden hem nu alle ontnomen; als een
vraatzuchtig monster heeft hij zijn buit geroofd, maar God rukt hem
nu alles uit zijn muil. Ja, de muur van Babel, die naar hem genoemd was,

Jeremia 51 : 45. UITLEG. 167
valt in! Nebukadrezar vermeldt in de East-India-House-inscriptie
(kol. IV reg. 66 vv.) : „Imgoer-Bel en Nimitti-Bel, de groote muren van
Babel, die Nabopolassar, koning van Babel, de vader, die mij verwekt
heeft, had gebouwd, maar niet voltooid, ik, zijn eerstgeboren zoon, de
lieveling van zijn hart, voltooide Imgoer-Bel en Nimitti-Bel, de groote
muren van Babel". De opgraving van de stad heeft ook den geweldigen
omvang van de muren, den buitensten en den binnensten stadsmuur,
aan het licht gebracht. De buitenste, 4400 M. lang aan de noordoostelijke
zijde, werd gevormd door twee muren, waarvan die aan de
stadszijde 7.12 M. de andere 7.81 M. dik was, met een opgevulde tusschenruimte
van ongeveer 12 M. Zoo konden twee strijdwagens boven op
den muur elkaar passeeren. Daarvóór was nog een muur van 3.30 M.
breedte. Het was dus een geweldig iets, dat Jeremia van dièn muur
durfde zeggen: hij valt in!
45 De ballingen moeten zich door de vlucht redden voor de gevolgen
van den goddelijken toorn, die zich over de stad zal ontladen (4 : 8, 26;
12 : 13; 25 : 37, 38; 30 : 24). Jeremia spreekt met nadruk over die
vlucht (50 : 8; 51 : 6); hij kent de laksheid van zijn volk en weet, dat
velen geneigd zullen zijn, in Babel te blijven, zooals later ook gebleken
46 is. De val van de stad zal zich van te voren aankondigen door onrust
en woelingen in het land. De Israëlieten moeten zich daardoor niet
bevreesd laten maken: hun God regeert! Wij denken hierbij aan
Matth. 24 : 6.
47 De godenbeelden, de roem van Babels koning en volk, worden in
48 hun machteloosheid aan de kaak gesteld. Het heelal verblijdt zich
over den val van Babel, dat zooveel op zijn geweten had (Ps. 96 : 10-13;
Jes. 44 : 23; 49 : 13).
zo Nu richt de profeet zich tot zijn volksgenooten in Babel. Zij zijn
een rest, die gespaard bleef (31 : 2; 44 : 28). Maar met die redding
mogen zij niet tevreden zijn; hun ideaal moet blijven: de dienst van
hun God in de eigen heilige stad (50 : 5).
51 Maar de ballingen kunnen aan de blijde aansporing van den profeet zóó
maar niet gehoor geven! Als hij gewaagt van Jeruzalem, dan denken
zij aan den smaad, dien de heidenen het heiligdom hebben aangedaan
(Ps. 79 : 1; Kl aagl . 1: 10).
52 Toch mag deze gedachte niet de laatste zijn. Juist omdat Babel dien
smaad den tempel heeft aangedaan, zal Israëls God Babels goden
straffen en heel . het land tuchtigen. Hiermee begint de profeet de finale
van deze profetie, die het oordeel tegen Babel besluit: „alle registers
53 worden opengetrokken" (V o 1 z). Al wendde Babel al zijn krachten
aan, tegen God zou het toch niet opkunnen. Jeremia denkt hierbij aan
de hooge muren, waarvan de oudheid gewaagde (Herodotus: 200 el!);
maar zeker ook aan den torenbouw van Gen. 11 : 4 (vgl. Jes. 14 : 13, 14).

168 Jeremia 51 : 54. UITLEG.
54, ss Dáár is het oogenblik van Babels val ! Het rumoer der wereldstad
wordt weggevaagd; de vijanden stormen aan als een geweldige, alles
56 overstroomende zee. In de nederlaag van de verdedigers komt de
goddelijke vergelding uit.
57 Alle luidende figuren zijn onmachtig om uitkomst te brengen; zelf
ss gaan ze den dood in. Nebukadrezar, die de muren van Babel bouwde,
zegt o. a. dat hij een poort versierde „tot verbazing der menschheid".
Al dat grootsche werk, waarin machtige koningen hun roem zochten
en waarvoor volken zich moesten aftobben, zal volkomen vergaan
(Hab. 2 : 13). Dat is het slotwoord van de profetie over de volkenbeheerschende
macht van Babel : 't is alles ijdelheid! Ook de grootste
menschelijke macht, die niet met den Almachtige rekenen wil, draagt
door eigen schuld de kiem van den ondergang in zich. Het recht Gods
zal sterker blijken dan het recht van den sterkste.
59 De vloek over Babel, vs. 59-64. — Zedekia maakte in het vierde jaar
van zijn regeering een reis naar zijn souverein in Babel (Inleiding, blz. 10).
Daarbij werd hij vergezeld door Seraja, die blijkens zijn titel bij de
reizen van den koning voor diens verblijf te zorgen had. Deze Seraja
heet „de zoon van Neria, de zoon van Machseja", evenals Baruch.
(32 : 12); hij was blijkbaar diens broeder en 66k Jeremia welgezind;
daarom geeft de profeet hem zijn opdracht mee.
60 Jeremia schreef al het onheil, dat hij over Babel geprofeteerd had,
op een boekrol. Wij hebben hier dus 66k aan H. 25 : 11-14; 27 : 7;
29 : 10 te denken. De zinsnede „al deze woorden, die over Babel geschreven
staan" moet niet verklaard worden als betrekking hebbend op alles,
wat in H. 50 : 1-51 : 58 voorafgaat en dat uitsluitend. Daar zijn
immers profetieën bij, die na den val van Jeruzalem geschreven zijn
(vgl. 50 : 17, 28, 29, 33; 51 : 11, 34, 51). Maar wat in H. 51 : 59-64
verhaald wordt, is daarvóór gebeurd: in het vierde jaar van koning
61 Zedekia (vs. 59). Jeremia geeft nu de bedoelde rol aan Seraja om die
mee te nemen naar Babel. Als hij daar aangekomen is, moet hij eraan
denken, dat hij al de profetieën van die rol leest. Er staat niet, dat hij ;
ze moet voorlezen; van getuigen bij de handeling wordt niet gerept.
62 Daarna moet hij den hoofdinhoud van deze profetieën, den volkomen
ondergang van Babel, God voorhouden als Zijn eigen woord. Hij staat
dan aan den Eufraat; hij ziet de geweldige stad met de kolossale muren en
de sterke burchten; voor den mensch is het ongelooflijk, dat zij zal onder-
63 gaan. Maar God heeft het gezegd en dus zal het gebeuren. Dan moet
hij aan de rol een steen bevestigen en haar zóó in den Eufraat werpen.
De rol zinkt dan natuurlijk direct; daarop moet Seraja uitspreken, dat
God z66 zeker, als die rol zinkt, ook Babel voor goed zal doen zinken,
ondergaan, door het onheil, dat Hij over die stad brengen zal.
Op dat oogenblik, waarop Seraja deze symbolische handeling moet

Jeremia 51 : 63. UITLEG. 169
voltrekken, bukt Zedekia nog voor Babels vorst. Maar het oogenblik
komt, waarop dat Babel bukken zal! Van hoe groote beteekenis moest
deze handeling dus zijn voor Juda na den val van Jeruzalem en voor de
ballingen in het bijzonder! Daarom liet de profeet haar ook voltrekken;
en daarom is ze ook aan de oordeelsprofetie over Babel toegevoegd.
Het oordeel, door Jeremia over Babel geprofeteerd, is gekomen.
Nebukadrezar werd opgevolgd door zijn zoon Amël-Mardoek (562-560
v. Chr.), Jer. 52 : 31 Evil-Merodach genoemd. In 560 v. Chr. maakte
diens zwager Neriglissar (Nergal-sar-oesoer), uit Jer. 39 ons bekend ,.
zich van den troon meester; Amèl-Mardoek werd vermoord. In Maart
556 v. Chr. stierf Neriglissar en werd opgevolgd door zijn zoon Labasi-
Mardoek, een onbeteekenende figuur; ook deze werd vermoord, in den
zomer van hetzelfde jaar, en kort daarop werd Nabonecus (Naboe-na`id)
tot koning uitgeroepen. Zoo is de voorspelling van komende troebelen,
door Jeremia gedaan (51 : 46), op treffende wijze vervuld.
Met Nabonedus was Babel ten doode opgeschreven. Hij was meer
archeoloog dan koning en interesseerde zich meer voor restauratie van
tempels dan voor versterking van zijn rijk. Langen tijd (549-545 v. Chr.)
woonde hij in de bekoorlijke Arabische stad Teima en liet het bewind
aan zijn zoon Belsazar (Bel-sar-oesoer) over. Intusschen groeide de
Perzische macht. In 550 v. Chr. had Cyrus met de inneming van Ekbatana .
een eind aan het Medische rijk gemaakt. Croesus, de koning van Lydië,
vertrouwend op de orakelspreuk, dat zijn overtocht over de Halys een
groot rijk ten val zou brengen, bracht zijn eigen macht aan het nieuw
opkomend wereldrijk van Cyrus ten offer. In 547 stak Cyrus de Tigris
over en begon Babylon van het Noorden te bedreigen. In het volgend
jaar kreeg hij ten Zuiden van de stad vasten voet. Het lot van het oude
rijk was beslist. In 539 viel Babel den Perzischen generaal Gobryas
zonder strijd in handen; volgens de Grieksche geschiedschrijvers door
verlegging van de bedding van den Eufraat, waarbij wij denken aan
Jer. 50 : 38. Den derden Marcheswan (Oct.-Nov.) hield Cyrus zijn
intocht in de stad.
De overwinnaar liet Babel ongerept (H e r o dot u s III 159) en gaf aan
Mardoek de eer van de overwinning. Zelf zegt hij : „In alle landen zocht
hij (nl. Mardoek), hij zag rond en zocht een rechtvaardigen koning naar
zijn hart, dien hij bij de hand nam. Cyrus, koning van Ansan, riep hij met
name en stelde hem aan tot heerschappij over de geheele wereld. Mardoek,
de groote heer, zag met blijdschap de zorg voor zijn volk, zijn vrome
werken en zijn rechtvaardig hart. Hij deed hem naar zijn stad Babel
trekken, hij deed hem den weg naar Babel gaan en ging als vriend en
metgezel aan zijn zijde. Zijn talrijke troepen, ontelbaar als de wateren
der rivier, trokken gewapend met hem. Zonder slag of strijd liet hij hem
Babel binnentrekken. Naboe-na`id, den koning, die hem niet vreesde,

170 Jeremia 51 : 63. UITLEG.
gaf hij hem in handen. Alle menschen van Babel, Soemer en Akkád,
vorsten en landvoogden, vielen voor hem neder en kusten zijn voeten;
zij verblijdden zich in zijn heerschappij ; hun aangezicht straalde" (Cyruscylinder,
reg. 11-18).
Het verval van Babel dateert eerst van later tijd. Darius heeft volgens
H e r o d o t us (III 159) de stad na een opstand voor de tweede maal ingenomen
en den muur en de poorten afgebroken; en Xerxes zou, weer
na een opstand, den grooten tempel hebben verwoest en het beeld van
Bel weggenomen (I 183). Alexander de Groote had Babel weer in eer
willen herstellen; maar voordat hij zijn plan had kunnen uitvoeren,
stierf hij daar onverwachts, reeds op 34 jarigen leeftijd. Seleucus Nicator
stichtte aan de Tigris een nieuwe stad, Seleucia, waardoor alle kans voor
wederopkomst van Babel werd afgesneden. ZOo is de eens grootste stad
cler wereld geworden, wat Jeremia heeft voorzegd: reeds in de laatste
eeuw vóór Christus was „de groote stad een groote woestijn" (S t r a b o
XVI 1, 5).
AANVANKELIJKE VERVULLING VAN JEREMIA'S PROFETIE,
H. 52.
52 1 De val van Jeruzalem, het lot van Zedekia, vs. 1-11. — Vgl. Inleiding,
blz. 24. Volgens 1 Kron. 3 : 15 was Zedekia ouder dan Sallum, d. i.
Joachaz; deze was drie en twintig jaar, toen hij aan de regeering kwam.
Na Joachaz kwam Jojakim (608-598), daarna Jojachin en na dezen
Zedekia. Volgens die gegevens moet Zedekia aanmerkelijk ouder geweest
zijn, dan hièr en in 2 Kon. 24 : 18 verondersteld wordt. — Hamutal
was 66k de moeder van Joachaz (2 Kon. 23 : 31). — Libna wordt ook
2 Kon. 19 : 8 genoemd. Bij vs. 4-11 vergelijke men den Uitleg van
H. 39 : 1-7.
2 Jeruzalem verwoest, het volk in ballingschap, vs. 12-16. — Vgl. Uitleg
van H. 39 : 8-10. In plaats van den tienden van de vijfde maand leest
2 Kon. 25 : 8: den zevenden. Joodsche overlevering zegt, dat Nebukadrezar
den tempel betrad op den zevenden, hem in brand stak op den
negenden en dat het gebouw tot den tienden brandde. Hièr wordt het
negentiende, maar in vs. 29 het achttiende jaar van Nebukadrezar
genoemd. Misschien moet dit verschil verklaard worden uit de berekening
van het eerste regeeringsjaar van den koning: 605 als het jaar, waarin
hij aan de regeering kwam, 604 als zijn eerste volle jaar.
17 De wegvoering van het tempelgereedschap, vs, 17-23. — Vgl. 27 : 19
De koperen zuilen droegen de namen Jachin (= „hij grondvest") en
Boaz (= „met kracht") vgl. 1 Kon. 7 : 15-22; 2 Kron. 3 : 15-17.
Zij stonden vóór den tempel; hun beteekenis wordt in het O. T. niet

Jeremia 52 : 18. UITLEG. 171
vermeld. Een leemmodel van een Phoenicischen tempel heeft aan weerszijden
van de deuropening een zuil met lotus-kapiteel (G r e s s m a n n,
Altorientalische Texte and Bilder, Abb. 17). In Babylonische teksten
is sprake van godenbeelden, opgesteld om den ingang te bewaken.
W. Hole geeft in zijn nieuw plaatwerk „Old Testament History" er een
pakkende reconstructie van (pl. 48).
18, 19 Vgl. Ex. 27 : 3; 1 Kon. 7 : 45; Ex. 25 : 38; Num. 4 : 9. De kandelaren
worden ook 1 Kon. 7 : 49 vermeld, tien in getal.
21 Van de zuilen wordt nu nog een nadere beschrijving gegeven; vgl. 1 Kon.
7 : 15-18. De granaatappel is de vrucht van den altijd groenen, 5 tot
8 M. hoogen, granaatboom (punica granatum), die in alle landen van de
Middellandsche Zee gekweekt wordt. De appel, in vorm en grootte
gelijkend op onzen appel, rood van kleur (Hoogl. 4 : 3; 6 : 7), was het
symbool van vruchtbaarheid en overvloed (Deut. 8 : 8). Ook het hooge-
23 priesterlijk kleed was met dit motief versierd (Ex. 28 : 33, 34). Vier
granaatappelen waren niet zichtbaar, doordat de zuil tegen den tempelmuur
aanstond.
24 Terechtstelling van vooraanstaande mannen, vs. 24-27. — De leidende
persoonlijkheden moeten voor het verzet boeten. Bij Seraja vergelijke
men Ezra 7 : 1, 1 Kron. 6 : 14 en Haggaï 1 : 1. Zefanja is bekend
uit H. 21 : 1; 29 : 25, 29; 37 : 3. Voor de dorpelbewaarders zie
25 men den Uitleg van H. 35 : 4. 2 Kon. 25 : 19 spreekt van vijf mannen
27 uit de omgeving van den koning, hièr is sprake van zeven. Door
deportatie moest het volk verzwakt worden.
28 Getal der ballingen, vs. 28-30. — De opgave van vs. 28-30 ontbreekt
in 2 Kon. 25; in plaats daarvan geeft 2 Kon. 25 : 22-25 een kort bericht
over het stadhouderschap van Gedalja. Dáárover lichtte Jer. 39-41
uitvoerig in; daarom heeft hij, die H. 52 aan het boek Jeremia toevoegde,
hier over Gedalja gezwegen. — Is met de wegvoering in het zevende
jaar de deportatie onder Jojachin bedoeld, dan klopt het hier gegeven
citfer niet met dat van 2 Kon. 24 : 14-16, waar sprake is van 10.000
of zelfs van 18.000 ballingen. Waarschijnlijk moet in plaats van het
„zevende" gelezen worden : het „zeventiende" jaar; dan zijn hier Judeeërs
van het land bedoeld, terwijl het volgende vers van burgers van Jeruzalem
30 spreekt. De laatste wegvoering had nog weer vijf jaar na den val van
Jeruzalem plaats; hier is weer sprake niet van burgers van Jeruzalem,
maar van Judeeërs. Toen het land zich van de oorlogsschade begon te
herstellen, nam Nebuzaradan dezen maatregel om alle verzet tegen het
Babylonisch gezag bij voorbaat onmogelijk te maken.
31 Jojachin door den koning van Babel begenadigd, vs. 31-34. — De tekst
van 2 Kon. 25 noemt den zeven-en-twintigsten van de twaalfde maand, terwijl
hij in vs. 25 vijf in plaats van zeven leest. Evil-Merodach (vgl. 51: 63
Uitleg) begenadigde Jojachin, letterlijk : „verhief het hoofd van Jojachin";

172 Jeremia 52 : 34. UITLEG.
deze term herinnert aan Gen. 40 : 13. De nieuwe koning betoonde
34 zijn gunst bij gelegenheid van zijn troonsbestijging. Blijkens vs. 34 is
H. 52 in het boek Jeremia opgenomen na den dood van Jojachin en,
zooals wij wel als zeker mogen aannemen, vóór den terugkeer van
de ballingen onder Cyrus. Want als deze reeds had plaats gehad, dan
was toch zeker hier wel gewezen op de vervulling van een zóó belangrijk
deel van Jeremia's profetieën.

AANTEEKENINGEN BIJ DEN TEKST.
Voor de afkortingen zie men deel I blz. 162.
H. 25 a 1. M. K i t t: naar hss. b I. m. K i t t. c I. m. K i t t. naar G;
M T : „puinhoopen". d M T leest er bij : „tot een ontzetting". e M T :
„hem". f het lidwoord naar 2 hss. vóór jájin weggelaten. g „en" ingevoegd
met K i t t. naar hss. en vtt. h M T hierbij : ,,al het gemengde
volk, al de koningen van het land Uz", wat in G ontbreekt; 1. m.
V o 1 z, vgl. vs. 24. 1 „al de koningen van" naar„vs. 20 met G en L weggelaten.
i M T hierna : „en de koning van Sesák zal na hen drinken",
wat in G ontbreekt. Opvallend is, dat deze koning later zal moeten
drinken, terwijl val de anderen op dat oogenblik den beker te drinken
krijgen. Wat is Sesak? Daarop geeft de Targum bij 51 : 41 het antwoord
: Babel, zooals hij daar leest in plaats van het woord zelf, dat ook
dáár door G is weggelaten. Wij hebben hier een proeve van een geheimschrift,
het alfabet „Atbas" : in plaats van den eersten letter van het
Hebreeuwsche alfabet las men den laatsten, in plaats van den tweeden
den voorlaatsten, enz. ; zoo kreeg men in plaats van de medeklinkers
van het woord Babel, b b 1, die van S esak, s s k. Wij hebben hier dus
een in de Rabbijnsche litteratuur geliefd gebruik, dat later hier in den
tekst van Jeremia is toegepast. k de laatste vier woorden van M T
geven moeilijkheid; voor het eerste moet een werkwoordsvorm bedoeld
zijn, die „verstrooien" (pus) of een, die „verbrijzelen" (napas) beteekent;
't ontbreekt in G. De drie' laatste woorden van M T : „gij ' zult vallen
als een uitgezochte vaas", geven geen zin; 1. m. O b b i n k naar G : kc'éiléi
i. p. v. kikli. 1 1. m. K i t t. naar hss., vtt. en 46 : 16; 50 : 16.
H. 26. a 1. m. K i t t. naar G S en V. b „van het huis" ingevoegd met
K i t t. naar hss. S T en V. C 1. naar G S en V. ev. i. p. v. mv. d M T
leest er bij : „naar Egypte".
H. 27. a 1. M. K i t t. naar hss. en G Zedekia i. p. v. Jojakim. b 1.
met O b b i n k naar G en L „zend" (n.l. een boodschap") i. p. v. „zend
ze". C I. m. K i t t. naar G. d 1. m. K i t t. naar G; M T : „droomen".
e 1. M. Kitt. jábó'6.
H. 28. a 1. m. K i t t. naar hss. G en T ev. i. p. v. mv. b 1. naar V
i. p. v. „het woord van den profeet".
H. 29. a 1. M. K i t t. b I. m. K i t t. naar S. c 1. m. K i t t. naar G.
i. p. v. „de stad". d vocaliseer met Volz; M T „droomen". e lt. „leugen"
; M T „in leugen" ; 1. m. K i t t. naar hss. en vtt. f 1. naar T (vgl.
K i t t.) i. p. v. „gaat heen". g 1. m. K i t t. naar hss. S T en V. h 1. m.
K i t t. naar hss. Theod. S en V. 1 1. m. K i t t. i I. m. K i t t. naar S
i. p. v. „gij gehoord hebt". k 1. m. K i t t. naar S ev. i. p. v. mv. 1 1. m.
K i t t. naar G Symm. en S.
H. 30. a 1. M. V o 1 z i. p. v. „hooren wij" ; vgl. 6 : 24. b laat m. Volz
weg : „als een barende". c 1. m. Volz naar G i. p. v. M T („wee!").
cl 1. m. Volz naar G en L i. p. v. „zijn". e 1. M. Volz naar G en L
i. P. v. „uw". g 1. m. K i t t. naar vtt. h M T : „niemand, die het pleit
voor u voert voor een gezwel; geneesmiddelen, genezing, hebt ge niet".
De tekst is bedorven; 1. i. p. v. de drie eerste woorden van M T de
drie laatste van 46 : 11 en laat in de tweede vershelft tecálàh weg, een

174 AANTEEKENINGEN BIJ DEN TEKST.
restant van den oorspronkelijken tekst, dat op een verkeerde plaats
is terecht gekomen. i 1. m. Kitt. j 1. m. V o 1 z naar 23 : 19.
H. 31. a 1. m. K i t t., gedeeltelijk naar G; M T „genade vond".
b 1. m. V o l z naar Aq. en Symm. C 1. het voorzetsel naar G. d I. m.
K i t t. naar G en T; M T : verlos uw volk, o HEER ! e 1. m. Vol z. f 1. m.
K i t t. naar A Symm. T en V. g 1. m. V o l z. h 1. m. K i t t. naar gevoc.
tekst, hss. en vtt. i 1. m. K i t t. naar consonanten-tekst. j 1. m. K i t t.
naar gevoc. tekst, hss. en A.
H. 32. a „in" ingevoegd, vgl. K i t t. b „naar" ingevoegd met Sv.
1. m. K i t t. naar hss. G en S; M T : „oom". a ingevoegd m. K i t t.
naar hss. G S en V. e 1. m. K i t t. f M T leest hier nog „daarom" ; laat
dit m. K i t t. naar G en S weg. g 1. naar G ev. i. p. v. mv. h 1. m. Vol z
naar S; M T „van achter hen". i 1. m. K i t t. naar vtt. M T : ,,de akker".
i 1. m. Kit t. naar vtt. mv . i. p. v. ev. k 1. naar G ev. i. p. v. mv. evenals
in vs. 36.
H. 33. a 1. m. Kitt. naar G. b 1. m. Kitt. naar G. C 1. m. Kitt.
d 1. naar 23 : 6 met hss. en S. e 1. m. hss. S en V naar 23 : 6. f 1. naar
T en V ; M T „als gij mijn verbond met den dag en den nacht kunt
verbreken". g 1. m. K i t t. naar vtt. M T „en zoodat". h I. m. K i t t.
M T ,des daags". i 1. m. K i t t. naar vtt. j 1. m. K i t t. naar vs. 21.
k M T „des daags" ; 1. m. K i t t.
H. 34. a 1. m. K i t t. naar gevoc. tekst. b ,,van den HEER" weg
gelaten m. K i t t. naar G en S.
H. 35. a 1. m. Kitt.
H. 36. a M T „tot elkander en zeiden tot Baruch" ; verplaats met
Vol z „en zeiden" en laat „tot Baruch" naar G weg. b M T leest er
bij : „uit zijn mond", d. i.: „zooals hij ze voorzegde"; met K i t t. liet
ik 't naar G weg. C 1. m. V o 1 z naar G. d lt. „uit zijn mond". e 1. M.
V o 1 z, vgl. G. t lt. „uit Jeremia's mond".
H. 37. a lt. „ging toen nog onder het volk in en uit". b M T ,,toen
Jeremia kwam" ; 1. m. K i t t. naar hss. v. G. C 1. m. K i t t. naar gevoc. tekst.
H. 38. a 1. m. K i t t. naar consonanten-tekst. b naar S weggelaten :
„en hij zal leven". C 1. m. K i t t. naar hs. d 1. m. K i t t. naar gevoc.
tekst. e 1. m. hss. en hss. v. G mv. i. p. v. ev. f 1. m. K i t t. naar G S T
en hss. i. p. v. „gij zult deze stad in vlammen doen opgaan".
H. 39. a 1. m. V o l z naar vs. 13. b I. m. K i t t. naar hss. en Theod.
mv. i. p. v. ev. C 1. m. K i t t. naar 52 : 15; M T „het volk, de overgeblevenen".
H. 40. a 1. m. K i tt. naar hss. G S en V i. p. v. „hand". b M T de
eerste woorden zijn onverstaanbaar : „en hij zal nog niet terugkeeren".
M T „en Jonathan, de zonen van", wsch. ditt. Vgl. 2 Kon. 25 : 23,
hss. G en T. d 1. m. K i t t. naar gevoc. tekst.
H. 41. a M T leest erbij : „en de oversten van den koning"; vgl.
V o 1 z, naar G en 2 Kon. 25 : 25. b „en wierp hen", m. V o 1 z naar S ingevoegd.
C M T „door de hand van Gedalja" ; 1. m. K i t t. naar G. d M T
„die hij van Ismaël, den zoon van Nethnanja, van Mizpa had teruggebracht,
nadat hij Gedalja, den zoon van Achikam, vermoord had";
1. m. Volz.
H. 42. a 1. m. V o 1 z naar 43 : 2 en 2 hss. v. G. b lt. „ik heb het
gehoord". C I. m. K i t t. naar G V en T. d vocaliseer met V o l z naar
A. e 1. m. Kitt.
H. 43 a M T leest nog een woord, door Sv vertaald : „in den ticheloven",
door A Symm. Theod. en V geidentificeerd met het voorgaande;
't is zeker toevoeging. b 1. m. K i t t. naar G en S. e 1. m. K i t t. naar G S

AANTEEKENINGEN BIJ DEN TEKST. 175
en V. d 1. m. 0 b bin k (Bijbelvert.) i. p. v. M T "wegvoeren". e lt.: hij
zal zich Egypte omwerpen, of: hij zal zich in Egypte wikkelen, enz.
H. 44. a l. m. Kit t.
H. 45. a M T heeft nog eenige woorden, die geen zin hebben: "en
het heele land (in den 4 den naamval) is dit".
H. 46. a M T: "die voeren"; l. m. Vo Iz naar Oen. 10 : 13; 1 Kron.
1 : 11. b 1. m. hss. ev. i. p. v. mv. C l. andere klinkers. ct 1. naar G. e L
met V 0 Iz naar G S en V andere klinkers; M T: "zij roepen daar".
f M T leest tweemaal: aanvallen; l. m. V 0 Iz naar hss. g M T: "haar
geluid"; l. m. Vo Iz naar G. h vgl. Uitleg. i l. m. Vo Iz mv. i. p. V. ev.;.
vgl. 1 Kon. 7 : 47.
H. 48. a l. m. Vo I z naar G. b l. m. Kit t. naar Jes. 15 : 5. c 1. m.
Kit t. naar G en T. ct 1. naar 17 : 6. el. naar G, vgl. I( i t t. f 1. m..
I( i t t. naar G en A. g 1. m. V 0 Iz naar hss. h l. m. V 0 Iz, vgl. vs. 18;.
om aan den tekst een zin te geven voegde de Sv het woord 'iuit" in..
i l. m. V 0 Iz naar S. j 1. m. Ki tt. naar gevoc. tekst, hss. 0 en S. kLm.
Kit t. naar Symm. 1 lt.: aan den overkant van den mond van de kloof.
m I. m. Vo Iz naar hss. en gevoc. tekst. n 1. m. I( i t t. naar G en Jes.
16 : 9. 0 I. m. I( i t t. naar 2 hss. pLm. Vol z. q lt.: ,,'t gejuich is.
geen gejuich"; vgl. Uitleg. r 1. m. Vo Iz naar G. sLm. Vo I z naar
G. t 1. m. I( i t t. naar hss. en Num. 21 : 28. ti 1. m. I( i t t. naar hss ..
Theod. en S (vgl. Num. 21 : 28).
H. 49. - r m..Ki t t, naar 0 S V en 1 Kon. 11: 5. b 1. m. Aa l d e r s
'îr i. p. v. 'ai. C 1. m. V 0 Iz en G i e s e b re c h t. ct zie a. e 1. m. 0 b bin k
en A a Idersnaar S. f M T leest erbij: uw dal vliet. g 1. m. I( i t t. naar
G en S. h 1. m. V 0 Iz. i l. m. V 0 Iz. j 1. m. Vol z naar O. kLm. Kit t.
naar G STen 50: 44. 11. m. Ki t t. naar G. m 1. m. V o l z naar G en
50: 46. n1. naar hss.; vg1. Ki t t, oLm. Ki t t, PI. mv. i. p. v. ev.
q 1. m. Aalders. r1. m. Volz naar A Symm. Theod. ST en V. sLm.
V 0 I z. t l. naar hss. en vtt. ti 1. m. V 0 I z naar A G STen V. v 1. m.
Ki t t. naar G en T. W 1. m. Volz naar hss. Svmm. T en V.
H. 50. a weggelaten: ),steekt op 't signaal, meldt 't". b 1. m. Kit t ..
naar gevoc. tekst en G. C l. m, I( i t t. naar gevoc. tekst STen V.
ct l. m. I( i t t. naar gevoc. tekst en vtt. e 1. m. V 0 I z. f weggelaten,
naar G: Nebukadrezar. g 1. m. Volz naar S en G. h 1. m. Ki t t. i l. m.
V 0 I z. j 1. m. V 0 Iz. kLm. Kit t. naar S. 1 1. naar 6 : 23. In 1. naar
gevoc. tekst. n 1. m. Kit t. naar G.
H. 51. a vocaliseer met Volz naar A Symm. en V. b,c 1. m. Vo l z
naar G. ct weggelaten naar G S en V met Kit t.: "de volken". e naar
10 : 16, hss. L en T "Israël" ingevoegd. f 1. m. Kit t. naar G en S. g l. m.
Kit t. naar G en S. h 1. m. Kit t. naar gevoc. tekst, hss. en vtt.
i vocaliseer met Kit t. j weggelaten: "hij heeft mij verdreven". kLm.
VOIZ.l 1. m. Ki t t. naar G STen V. m zie Aant. H. 25 i . n 1. m. Ki t t.
naar hss. en vtt. 0 met V 0 Iz ingevoegd, P met Kit t. naar G en S
weggelaten: "erop". q 1. m. I( i t t. naar G S Theod. en Hab. 2 : 13.
r met G weggelaten: "en zij tobben zich af".
H. 52. a vocaliseer naar G 2 Kon. 25: 8. 1) met 2 Kon. 25: 11
weggelaten: ."een deel van de armen van de bevolking". C met 2 Kon.
25 : 16 weggelaten: "de twaalf koperen runderen onder". ct 1. naar
2 Kon. 25 : 16. e l. m. Kitt.

LITTERATUUR.
Volledigheid is hier niet mogelijk. Wij verwijzen, behalve naar de
hieronder genoemde commentaren, voor de opgaven tot 1919 naar
F. M. Th. B6HL, Het Oude Testament (Bijbelsch-Kerkelijk Woordenboek
I 1919); voor de litteratuur van den laatsten tijd naar de overzichten
in de Nieuwe Theologische Studiën, ook: Zeitschri f t f iir die
Alttestamentliche W issenscha f t, en (van Roomsch-Kath. zijde) : Biblische
Zeitschri ft en Revue Biblique.
Voor de profeten en de profetie in het algemeen kan men vergelijken
de reeds verschenen deeltjes van Tekst en Uitleg: A. VAN DER FLIER G. JzN.,
Jesaja, blz. 10 en G. SMIT, De Kleine Profeten I, blz. 14, 15; voor nieuwe
vertalingen: F. M. Th. BOHL, Genesis II, blz. 150/1.
1. Commentaren.
Als de beste van Protestantsche zijde moet genoemd worden: P. VoLz,
Der Prophet Jeremia (Kommentar zum Alten Testament herausgegeben
v. E. Sellin X), 1922. Daarnaast: C. H. CORNILL, Das Buch Jeremia
erklart, 1905. Eervolle vermelding verdienen H. SCHMIDT, 1915 (in:
Schriften des A. T.), en (van gereformeerde zijde) vooral G. CH AALDERS,
Jeremia I (1923) en II (1925), verschenen in de serie: Korte Verklaring
der Heilige Schrift met nieuwe vertaling. De beste van Roomsch-
Katholieke zijde is: A. CONDAMIN, Le Livre de Jérémie, 1920 (Etudes
bibliques, Librairie Victor Lecoffre, J. Gabalda, Editeur, Paris).
Verder noemen wij : J. G. EICHHORN, Die hebr. Propheten, 1819;
H. EWALD, Die Propheten, 1841, 2 1868; F. HITZIG, Kurzgef. exeg.
Handbuch z. A. T. III, 1841, 2 1866; E. HENDERSON, Comm. on Jeremiah
and Lamentations, 1851; W. NEUMANN, Jeremias von Anatoth, 1856/8;
K. H. GRAF, Der Prophet Jeremia erklart, 1862; C. W. E. NAGELSBACH
(LANGE'S Theol.-Hom. Bibelwerk XV), 1868; C. F. KEIL, Bibl. Komm.
z. A. T. III) 2 1872; A. ScHoLz, Komm. z. Buch d. Proph. Jeremia, 1880;
C. VON ORELLI, (Strack u. Zockler, Kurzgef. Komm. z. d. heil. Schr.
A. T. u. N. T. IV), 1882, 3 1905; F. GIESEBRECHT (Handkomm. z. A. T.
herausgeg. v. W. Nowack III 2), 1894, 2 1907; B. DUHM (Kurzer Hand-
Comm. z. A. T. herausgeg. v. K. Marti IX), 1901; G. C. M. DOUGLAS,
Book of Jeremia, 1903; S. R. DRIVER, The book of the prophet
Jeremiah, 1906; ROTHSTEIN (in: Kautzsch, Die H. S. des A. T.), 1909,
4 1922; A. S. PEAKE (Century . Bible), Jeremiah, 1910/1; STREANE
(Cambridge Bible), 1913; C. J. BALL and W. H. BENNETT (Expositor's
Bible); PAYNE SMITH (Speaker's Commentary); L. E. BINNS (Westminster
Commentaries), 1919; K. A. LEIMBACH (Biblische Volksbi Cher,
Ausgew. Teile des A. T. XII, XIII), Das Such des Propheten Jeremias,
1923/4 (populair).
2. Over den tekst.
De beste en handigste editie van den tekst is: Das Buch Jeremia,
Griechisch and Hebraisch, hrsg. v. EBERH. NESTLE, nach dem Tode
des Herausgebers besorgt von J. Dahse and Erwin Nestle, Stuttgartt

LITTERATUUR. 177
(Priv. Wurttemberg, Bibelanstalt, 1924). R. KITTEL, Biblia Hebraica 2 .
Verder in de eerste plaats: P. VoLZ, Studien zum Text des Jeremia (Beitr.
z. Wiss. v. A. T. XXV), 1920. Ook F. MOVERS, De utriusque recensionis
vaticiniorum Jeremiae Graecae Alexandrinae et Hebraicae, 1837;
WICHELHAUS, De Jeremiae versionis Graecae Alexandrinae ndole indole
atque auctoritate 1846 (verdient nog steeds vermelding); WORKMAN, The
Text of Jeremiah, 1889; STREANE, The Double Text of Jeremiah;
C. H. CORNILL, The book of the prophet Jeremiah; critical edition of
the Hebrew Text, arranged in chronological order (The Sacred Books
of the 0. T. ed. P. Haupt XI), 1895.
3. Over het boek.
KIESER, Das Jeremiabuch im Licht der neuesten Kritik, in: Theol.
Stud. u. Krit. 78 (1905), 479 ff.; JACOBY, Zur Komposition des Buchs
Jeremia, in: Theol. Stud. u. Krit. 79 (1906), 1 ff.; SIGM. MOWINCKEL,
Zur Komposition des Buches Jeremia, Videnskaps selskapets skrifter
1913, 5; 1914.
4. Over Jeremia en rijn tijd.
C. H. CORNILL, Jeremia and seine Zeit, 1880; T. K. CHEYNE,
Jeremiah : his life and times, 1888; K. MARTI, Der Prophet Jeremia
von Anatot, 1889; M. LAZARUS, Der Prophet Jeremias, 1894; E. SELLIN,
Jeremia von Anatot, Neue Kirchl. Zeitschr. 1899, 257 ff.; W. ERBT,
Jeremia and seine Zeit, 1902; E. BRUSTON, Le Prophète Jérémie et
son temps, 1906; J. R. GILLIES, Jeremia, the man and his message,
1907; J. J. P. VALETON, Voorlezingen over Jesaja, Jeremia, Ezechiël,
II Jesaja, 1908; J. KOBERLE, Der Prophet Jeremia, sein Leben and
Wirken, 1908, 2 1925; K. MEYER, Jeremia, der Prophet, 1909; R.
LICHTENHAN, Jeremia (Religionsgeschichtliche Volksbiicher II, 11),
1909; F. CH. JEAN, Jerémie, sa politique, sa théologie, 1913; P. RIESSLER,
Der Prophet Jeremias (Bibl. Zeitfragen, 7te Folge, 5), 1914 (Roomsch-
Kath.); P. VoLZ, Der Prophet Jeremia, 1918, 2 1922; A. C. WELCH, The
Expositor 1921 (XXI), p. 129, 254, 462; J. SKINNER, Prophecy and
Religion, Studies in the life of Jeremia, 1922; H. W. HERTZBERG,
Prophet and Gott (Beitr. z. Ftirderung Chr. Theol. XXVIII, 3), 1923;
G. A. SMITH, Jeremiah, 1923; DOROTHEA STEPHEN, Jeremiah, the
prophet of hope, 1923; W. F. LOFTHOUSE, Jeremiah and the new
covenant, 1925; R. KITTEL, Gestalten and Gedanken in Israel, 1925
(S. 355-388: Jeremia); Artikel van C. VON ORELLI: Jeremiah, in International'
Stand. Bible Encycl. III 1588a-1591a (met afbeelding van
Anatot) ; en van HALLER: Jeremia and Jeremiabuch, in Religion in
Geschichte and Gegenwart III 297-307.
In meditaties: J. DOUMA, Jeremia, de profeet, 1921; EB. BAUMANN,
Jeremia in unserer Mitte.
5. Over de profetieën tegen de volken.
BUDDE, Jer. 50, 51, Jahrb. f. deutsche Theol. XXIII, 428 ff.; SCHWALLY,
Die Reden des Buches Jeremia gegen die Heiden, Zeitschr. f. Altt. Wiss.
VIII (1888), 177 ff.; L. H. K. BLEEKER, Jeremia's profetieën tegen de
volkeren (proefschrift), 1894; A. VON BULMERINCQ, Das Zukunftsbild
des Propheten Jeremia aus 'Anatoth, 1894; COSTE, die Weissagung
des Jeremia wieder die fremden Volker, 1895; K. F. SPARNAAY, De
toekomstverwachtingen van Jeremia (proefschrift), 1902.
VAN RAVESTEIJN, Tekst en Uitleg, Jeremia, II. 12

178 LITTERATUUR.
6. Voor bijzonderheden.
H. GUTHE, De foederis notione Jeremiana, 1894; F. GIESEBRECHT,
Jeremia's Metrik, 1905; A. KUCHLER, Jahwe and sein Volk nach
Jeremia, Zeitschr. f. Altt. Wiss. 1908, 81-109; F. WILKE, Das Skythenproblem
im Jeremiabuch (Beitr. z. Wiss. v. A. T. herausgeg. v. R. Kittel
XIII), 1913; W. CASPARI, Jeremja als Redner and Selbstbeobachter,
Neue Kirchl. Zeitschr. XXVI (1915), 11; TH. L. W. VAN RAVESTEIJN,
Jeremia en Deuteronomium, Nieuwe Theol. Studiën I (1918), 4, 97-103;
H. A. WILLIAMSON, Jeremiah and Jesus in comparison and contrast,
Expos. Times XXXIV (1923), 12; A. P. KELSO, The religious consciousness
of Jeremiah, Am. Journal Semit. Lang, 1925 (XXXXI 4) 233--
242; F. A. FARLEY, Jeremiah and Deuteronomium, Expos. Times XXXVII
7 (1926).
7. Ter toelichting.
F. M. TH. BÓHL, Het Oude Testament (Bijb. -Kerk. Woordenb. I), 1919.
Voor oudheidkunde en vergelijkende godsdienstgeschiedenis:
A. JEREMIAS, Das Alte Testament im Lichte des Alten Orients, 1906,
21916; R. W. ROGERS, Cuneiform Parallels to the Old Testament, 1912,
21926; A. JIRKU, Altorientalischer Kommentar zum Alten Testament,
1923; A. NOORDTZIJ, Gods Woord en der eeuwen getuigenis, 1924
(populair); H. GRESSMANN, Altorientalische Texte and Bilder zum
Alten Testament I (Texte), 1926 (II, Bilder, verschijnt binnenkort).
Voor geschiedenis:
R. KITTEL, Geschichte des Volkes Israel II 61925, (§ 50); The Cambridge
Ancient History III, 1925, in het bijzonder Ch. XVIII (The fall and rise
of Judah) en XX (The prophets of Israel), by S. A. COOK.
Voor aardrijkskunde:
SIR G. A. SMITH, Atlas of the historical Geography of the Holy Land,
1915; H. GUTHE, Bibelatlas, 2 1926.

OUDE TESTAM E NT.
AANGEHAALDE BIJBELPLAATSEN.
Genesis 1 : 14 II 97; 1 : 28 1 153. 8 : 1 1 120. 9 : 1 I 153. 10 : 3
II 164; 10 : 6 11 138; 10 : 13 11 138; 10 : 22 II 156. 11 : 4 II 101;
11 : 4 II 167; 12 : 7 II 101; 13 : 15 II 101; 13 : 16 II 107. 14 : 1
II 156; 14 : 12 11 150. 15 : 3 184; 15 : 5 11 107; 15 : 7 11 101;
15 : 12-21 11 157; 15 : 18-21 II 109. 17 : 1 I 91; 17 : 8 II 101;
17:13 184. 18 11101; 18:8 11114; 18:14 11 101; 18:23-33
191; 18 1155. 19 1155; 19 : 19 II 74; 19 : 25 1 142. 20 : 3 1 157.
21 : 1 1 120. 22 : 16 1 147. 23 : 16 II 99. 24 : 7 II 101. 25 : 2 II 73 ;
25 : 13 I 83; 25 : 13 II 155. 26 : 3, 4 II 101. 27 II 122; 27 : 36
1 126. 28 : 4 II 101; 28 : 12-22 11 157. 30 II 93; 30 : 1 1151.
34 : 7 II 85; 35 : 16 II 93; 35 : 16-18 II 93; 35 : 19 II 93. 36 : 11
II 151; 36 : 28 II 73; 36: 33 II 152. 37 : 5-11 1157; 37 : 25 1 101.
38 : 18 1 150. 40 : 13 II 17 2. 41 : 18 II 140. 43 : 9 II 90. 44 : 32 II 90.
47 : 23 II 95. 48 : 5- 19, 20 II 92. Exodus 3 : 8 I 107; 3 : 14 I 125.
4 : 22 II 92. 6 : 6 II 101. 7: 14 II 161. 9 : 2 II 161. 10: 13 1 133.
11 : 25 II 69. 12 : 23 1 147; 12 : 51 II 96. 13 : 2 I 99; 13 : 3, 4 11 96.
15 : 14-16 II 101; 15 : 13 II 73; 15 : 20 II 93. 19 : 5 11 92; 19 : 5 II
107; 19 : 7 I 135; 19 : 8 1 82. 20 : 3 II 68; 20 : 4-6 II 68; 20 : 5b
II 96; 20 : 5 I 152; 20 : 6 II 101; 20 : 7 I 158; 20 : 8 1 130; 20 : 12
II 68. 21 : 2-4 II 108 ; 21 : 20 1 138. 22 : 21-23 1 147; 22 : 29 1 99.
23 : 1 1158 ; 23 : 2, 3 I 146; 23 : 9 1 147 ; 23 : 19 1 83 ; 23 : 22 II 89.
24 : 2 II 90 ; 24 : 3 182, II 96 ; 24 : 17 1 158; 25 : 38 II 171; 27 : 2
I 125; 27 : 3 II 171. 28 : 33, 34 II 171. 29 : 45 1 160. 30 : 10 1 125;
30 : 34-38 1 130. 32 : 13 II 101; 32 : 11, 14, 31-34 1 118 ; 32 : 34
1 152. 34 : 7 II 89; 34 : 7 II 101; 34 : 7 1152 ; 34 : 19, 20 199 ; 34 : 26
I 83; 34 : 28 II 96. Leviticus 1 1 130. 2 1 130. 4 : 15 1 135. 6 : 14-18
1 130. 7 : 12- 15 1 130; 7 : 20, 21 II 76; 7 : 32-34 II 93. 9 : 21 11 93.
10 : 2 1 158. 16 : 18 1 125; 16 : 29 11 113. 17 : 10 1 145. 19 : 12 II 108 ;
19 : 13 I 148; 19 : 15 I 146; 19 : 16 I 95; 19 : 23-25 II 91; 19 : 27
II 72; 19 : 28 I 123; 19 : 33 1 147. 20 : 2-5 II 103; 20 : 24 1 107;
20 : 24, 26 II 92. 21 : 5 II 72, 1 123. 22 : 29 1 130. 23 : 27 II 113 ;
23 : 34 II 127. 24 : 16 II 76. 25 : 25 II 99; 25 : 39-41 II 108. 26 : 12
1160 ; 26 : 29 1137 ; 26 : 14-41a 1 108; 26 : 30 1 124 ; 26 : 33 1 103.
27 : 32 II 106. 36 : 13 II 78. Numeri 3 : 10 II 76. 4 : 9 II 171. 5 : 22
1108. 11 : 1 1158; 11 : 8 1169; 11 : 24 1135. 12 : 6 1 157. 14 : 13 1118 ;
14 : 18 1 152, II 89 ; 14 : 18b II 96. 16 : 5 II 90. 21 : 2 II 69 ; 21 : 23
II 146; 21 : 25 II 143; 21 : 27-30 II 149. 23 : 9 II 92, II 97. 24 : 14
1 156. 27 : 12 I 149. 29 : 7 II 113. 30 : 6-8 II 131. 31 : 50 1 112.
32 : 1 1 147 ; 32 : 38 II 146. 33 : 46 II 146. 34 : 11 II 124. D eutero-
nomium 1 : 35 I 147; 1 : 38 1 121. 2 : 25 II 101; 2 : 32, 33 II 146;

189 AANGEHAALDE BIJBELPLAATSEN.
2: 34 II 69. 3: 5 II 156 ; 3: 6 II
1169; 3:1O II 144; 3: 14 11 126. 4: 2
I 158; 4: 7, 8, 20 II 92; 4: 10 II 103, II 107; 4: 20 1 107; 4: 24
I 158; 4 : 34 1 144, II 101; 4 : 43 II 146. 5 : 9b II 96; 5 : 15 1 129,
I 144; 5 : 16 II 68; 5 : 32 II 104. 6 : 22 11 101; 6 : 24 II 104; 6 : 25
1 154. 7 : 6 1I 92. 8 : 5 I1 89; 8 : 8 11 171; 10 : 8 1 121; 10 : 13 1I 104;
10 : 16 I 88; 10 : 17 II 101; 10 : 14, 15 II 92; 10 : 20 1 88. 11 : 26,
27 1144. 12 : 26 1 107; 12 : 32 1 158. 13 : 1-5 1 157; 13 : 16 // 160.
14: 1 1123, II 72; 14: 2 11 91. 15 : 1 11 108; 15 : 12-15 II 108.
17 : 1 1 121; 17 : 20 II 104. 18 : 10 vv. I 81; 18 : 15 I 121. 20 : 6
// 91. 22 : 8 1 137 ; 22 : 21 II 85. 23 : 1 II 120 ; 23 : 9 // 114. 24 : 1-4
1 86; 24 6 II 69; 24 : 14, 15 I 148; 24 : 17 1 147. 26 : 2 1 83; 26 : 8
1 144, II 101; 26 : 14 I 123; 26 : 9, 18, 19 II 92; 26 : 19 II 105.
27 : 15-26 1 108; 27 : 25 I 147. 28 : 14 // 104 ; 28 : 25 II 85 ; 28 : 26
II 109; 28 : 30 1I 91; 28 : 49 II 149; 28 : 51 II 93; 28 : 53 1 137;
28 : 56 1 93; 28 : 63 II 104; 28 : 15-68 1108, 1 154. 29 : 18 1 103;
29 : 19-28 I 154; 29 : 23 II 153; 29 : 24 1148. 30 :6 188, 1 160;
30 : 9 II 104 ; 30 : 15-20 1144. 31 : 29 1 156. 32 : 6 II 92; 32 : 17
1 157; 32 : 49 1 149. 33 : 1 II 110; 33 : 17 II 147. 34 : 4 II 101. Jozua
1 : 7 II 104. 2 : 4-6 II 122; 2 : .9-11 II 101. 4 : 13 II 124. 5 : 1 II
101; 5 : 10 II 124. 6 : 21 II 69. 7 : 1 II 69; 7 : 15 11 85. 8 : 26 II 69.
10 : 28 // 69. 11 : 13 II 90; 11 : 22 // 143. 13 : 3 // 72; 13 : 11, 13
II 126 ; 13 : 17 II 146 ; 13 : 18 11 146. 14 : 6 11 110. 15 : 63 1 93. 18 : 25
/1 93; 18 : 28 I 93. 20 : 8 II 146. 21 : 36 II 146 ; 21 : 37 II 146.
23 : 2 1135; 23 : 11 1129; 23 : 6 II 104. 28 : 14 II 104. Richteren 1 : 21
I 93. 3 : 19 II 114; 3 : 20 II 114. 4 : 5 I1 93. 6 : 24 I 154; 6 : 36 40
1115. 7: 19 1 113. 8: 10 // 155. 9: 27 // 91; 9: 48 // 140. 11 : 20
II 146; 11: 24 II 144; 11 : 34 1191, II 93. 16 : 21 II 69; 16 : 27 1137.
18 : 7, 10, 27, 28 11 156; 18 : 31 1 97. 19 : 13 II 93; 19 : 23 11 85; 20 : 6
II 85 ; 20 : 23 11 137; 20 : 26 // 112. 21 : 19 I 97; 21 : 21 // 93. 46 : 23
II 140. I Samuël 1: 5-11 1 151; 1: 3 I 97; 1: 15 II 102. 2: 4 11 156;
227 11 110; 2:28 1130; 2:31 11147. 3 1156; 3:11 1136; 3:17
II 109. 6 : 17 II 72. 7 : 6 II 112; 7 : 9 I 118. 9 : 8, 10 II 110; 9 : 25
1137. 10 : 2 // 93. 11 : 7 II 109. 13 : 20, 21 // 140. 15 : 3, 9 II 69 ;
15 : 22 1 98. 16 : 7 1 127. 18 : 4 1112 ; 18 : 6 // 93. 19 : 20-24 // 86.
20 : 6, 18 I 153. 23 : 7 II 156. 25 : 7, 15, 21 1153. 30 : 14 II 142.
31 : 13 II 112. II Samuël 1 : 2 195; i : 12 II 112. 2 : 8 II 123; 2 : 13
II 127. 3: 29 1156. 5: 9 II 103. 7 1 147; 7: 10 II 90, II 104; 7: 2-16
II 106. 8 II 153. 10 : 6 II 126 ; 10 : 23 // 137. 11 : 2 1 137 ; 11 : 14, 15
II 83. 12 : 8 II 123 ; 12 : 26-31 // 150. 13 : 12 // 85 ; 13 : 19 1 86.
15 : 1 1130 ; 15 : 30 1115. 17 : 22 // 123. 18 : 11 1112. 19 : 38 // 128.
20 : 8 1 112; 20 : 15 // 102. 21 : 18-22 // 143. 23 : 28 // 125. 24 : 16
I 147; 24 : 24 II 99. I Koningen 1 : 5 I 130. 2 : 4 II 106; 2 : 5 1 112;
2 : 12 II 90; 2 : 23 II 109. 4 : 3 11 113; 4: 30 II 155. 6 : 5 II 110.
7 : 15-18 II 171; 7 : 45 II 171; 7 : 15-22 II 170; 7 : 49 11 171.
8: 25 // 106 ; 8: 29 1160 ; 8: 51 1107 ; 8: 66 // 90. 9: 5 // 106;
9 : 8, 9 I 147. 10 : 1-3, 6, 7 II 83; 10 : 15 II 73; 10 : 22 1105. 11 : 5
II 150; 11 :7 II 144; 11 :23-25 II 153. 12: 1-18 1 87; 12:28,
29 11145. 13 185; 13 : 1 11 110; 13:18 114. 15:17 1193; 15 : 17-22
I 1127 ; 15 : 18 11 154. 18 : 4 1 85; 18 : 21 184, 1157 ; 18 :38-44 I 105.
19 : 18 I 6; 19 : 10 1 85. 20 : 34 . // 119. 21 1149 ; 21 : 8-10 I 83;
21 :9,12 II 112. 22 : 6 1 14; 22 :1-38 II 82; 22 :19 1 156; 22 : 22 I1122.
11 Koningen 1 : 8 1112. 2 : 30 16. 3 11 143; 3: 15 1121; 3 : 21 1112 ;
3 : 25 11 143, 148; 3 : 27 185, 199. 5 : 12 1154. 6 : 26-29 1137.
7: 2 II 83. 8: 7-15 // 153, 154. 9: 11 II 86 ; 9: 25 1 159. 10 : 15-28

AANGEHAALDE BIJBELPLAATSEN. 181
II 109; 10 : 19 1 126. 12 : 17, 18 II 153. 13 : 14 II 154; 13 : 24, 25
11153.14:7 11152 ; 14:1311 98. 15:29 11150 ; 15:351176;15:3711153.
16:5 11153. 17 :9 11153; 17 : 20 11 83; 17 : 24 11 156. 18 : 4 15; 181143;
18 : 8 15; 18 : 13 1 5; 18:34 11154. 19 I143; 19:2 1135; 19:8 11170;
19 : 13 II 154; 19 : 32 II 102; 19 : 36 1 5. 20 : 20 15. 21 : 1-16 1 118;
21 :4,5, 7 198; 21 :6 185; 21 :3-7 15; 21:12 1136; 21:16 16,185;
21 : 18, 26 11123; 21 : 26 180. 22 1 7; 22 : 1-23 1 80; 22 : 8 vv. 1 7;
II 115; 22 : 12 II 78; 22 : 12, 14 II 113; 22 : 13 II 112; 22 en 23 1 7.
23 : 4-20 17 ; 23 : 7 1 5; 23 : 10 184, 199 ; 23 : 11, 12 1 5 ; 23 : 13
II 144 ; 23 : 24 1 148 ; 23 : 26 1 118 ; 23 : 29 1 25, 1 24; 23 : 29-30
1 8; 23 : 31 II 170 ; 23 : 33 II 124 ; 23 : 35 1 148; 23 : 37 197. 24 : 1-4
1 9; 24 : 2 24 : 3 1 5, 1 111, 11 107, 11 150; 24 : 3, 4 1 118; 24 : 3 1 5;
24 : 6 1 80, II 110, 1 149; 24 : 6, 8, 12, 15 1 150; 24 : 8 1 150; 24 : 8-16
1 9; 24 : 13 11 80; 24 : 13 11 80; 24 : 15 1 151, II 83; 24 : 17-20 1 151;
24 : 17-25 180 ; 24 : 18-25 : 30 1 24. 25 II 171; 25 : 1 II 98 ; 25 : 7
1 9 ; 25 : 8 11 170; 25 : 13-17 II 80 ; 25 : 18-21 1 11; 25 : 18 II 110 ;
25 : 22-25 II 171; 25 : 27 1 150; 25 : 27-30 1 151. I Kronieken 1 - 6
II 164; 1 : 11 II 138; 2 : 54 II 125. 3 : 15 1 148, II 170; 3 : 16 1 150;
3 : 16, 17 1 150 ; 3 : 17 1 151; 3 : 19 1 151. 5 : 1 11 92; 5 : 26 II 150.
6 : 14 II 171. 9 : 12 II 138 ; 9 : 26 II 110. 16 : 34 II 106. 21 : 16 1 144.
28 : 12 II 110. I I Kronieken 3 : 15-17 II 170. 6 : 16 II 106. 7 : 18
II 106. 9 : 14 II 73. 16 : 1--6 II 127; 16 : 9 II 101; 16 : 10 1 138;
16 : 14 II 107. 20 : 3 II 112. 21 : 19 II 107. 23 : 13 II 150. 26 : 6 II 72;
26 : 9 II 98. 28 : 3 1 99, 184. 30 : 1-10 II 83. 32 : 5 I 5; 32 : 30 I 5.
33 : 10, 11 1 6 ; 33 : 12-17 1 6. 34 : 3 1 7; 34 : 1-35 1 80; 34 : 9 II
126. 35 : 25 1 103. 36 : 4-8 180 ; 36 : 6 1 149; 36 : 10-21 I80; 36:21
II 70. Ezra 1 : 1 II 70. 2 : 2 1 151; 2: 7, 31 II 156; 2: 22 II 125.
3 : 2, 8 1 151; 3 : 11 II 106; 3 : 16 II 128. 4 II 127; 4 : 2, 3 1 151;
4 : 8-23 II 83; 4 : 9, 10 II 156. 5 : 2 I 151. 7 : 1 II 171. 8 : 7 II 156;
8 : 21, 23 II 112. 9 : 1 , 2 11 151. 10 : 2, 26 II 156; 10 : 6 1 I 110; 10 49
II 114. Nehemia 1 : 1 II 157; 1 : 6 1 160. 2 : 10, 19 II 151; 2 : 13 1 135.
3 : 1 II 98; 3 : 14 11 111; 3 : 15 II 123; 3 : 25 11 99. 4 : 3, 7 11 151.
5 : 3 11 90; 5 : 19 rl 120. 6 : 5-7 II 83. 7 : 7 1 151; 7 : 12, 34 II 156;
7 : 26 II 125. 8 : 17 1 137. 9 : 10 II 101; 9 : 22-35 II 101. 10 : 3 1 138;
10 : 38 II 110. 11 : 12 1 138. 12 : 28 II 125; 12 : 1, 47 1 151; 12 : 39
II 90. 13 : 13 II 150 ; 13 : 23 II 151; 13 : 24 II 72 ; 13 : 31 1 120.
Esther 1 : 2 II 157. 2 : 6 1 150. J ob 1 : 3 II 155; 1 : 20 1 98; 1 : 22 1155.
3 : 1 II 19; 3 : 3 1 142. 7 : 10 11 153; 7 : 12 II 166. 13 : 25 I 115; 13 : 27
1 138. 16 : 4 I 133. 19 : 7 1 140; 19 : 24 1 125. 21 : 7 I 110; 21 : 18
189 ; 21 : 28 II 90. 24 : 12 1 155. 26 : 12 II 97. 27 : 21 1 133. 29 : 20
II 156. 31 : 4 II 101. 32 : 2 II 72; 32 : 18 1 140. 34 : 6 1126 ; 34 : 21
1124, II 101; 34 : 22 1 157. 35 : 12 1108. 36 : 3 1 157; 36 : 13 II 105.
38 : 8 1 92; 38 : 8 1 92; 38 : 25 1 105. 42 : 2 II 101. Psalm 1 : 3 1 126;
1: 4 I 89; 1: 5 1105, 1 156. 2 : 1 II 115; 2 : 6 II 95; 2: 9 II 74, 1 113;
2 : 12 1 126. 7 : 10 1 127 ; 7 : 16 1 134. 8 : 2 11 90 ; 8 : 5 1 152. 9 : 16
1 134. 10 : 15 II 147. 14 : 1 1 92; 14 : 7 11 91. 16 : 5 II 71; 16 : 9 II
90. 22 : 8 I 133; 22 : 13 II 139, II 159. 23 II 92. 28 : 5 II 91. 29 : 3--9
1 105 31 : 14 1139. 32 : 8 1 160. 33 : 4 II 107. 34 : 9 1 126. 35 : 5
1 89; 35 : 6 1 155; 35 : 7 1 134; 35 : 15 1141. 37 : 17 II 147. 38 : 18 1141.
39 : 3, 4 1140. 41 : 10 1 141. 44 : 15 1133. 48 II 95. 50 : 13 II 139.
51 : 19 1 154. 57 : 7 1 134. 58 : 6 1 101. 60 : 5 II 72; 60 : 15-29 1 113.
68 : 13 II 74: 68 : 31 II 139, I1160. 72 : 10 1 105. 73 : 3 1110 ; 73 : 18
1 155 74 : 5 II 140; 74 : 16 II 97. 75 : 9 II 71; 75 : 11 II 147. 78 : 60
197. 79 : 1 II 167; 79 : 5 I 158; 79 : 6 1 107; 79 : 7 II 73. 83 : 14 1 115;

182 AANGEHAALDE BIJBELPLAATSEN.
83 : 15 I 158. 84 : 3 II 90; 84 : 11 II 110; 84 : 13 1 126. 89 : 4, 5, II
106; 89 : 47 1 158; 89 : 18 II 147. 96 : 10- 13 II 167. 99 : 6 1 118.
102 : 29 II 90. 103 1 119; 103 : 13 II 92 ; 103 : 16 II 153. 104 : 9 1 92;
104 : 35 1 156. 105 : 11 II 101. 106 : 37, 38 185 ; 106 : 37 199. 109 : 19
1 112 110 II 90. 118 : 18 11 89; 118 : 27 1125. 119 : 60 // 107. 120 : 5
II 155. 122 II 95. 126 II 93. 132 : 11 II 166. 135 : 4 II 92 ; 135 : 7
1 105. 136 : 7-9 II 97; 137 199 II 88; 137 : 1 II 161; 137 : 8 II 162.
139 1 157. Spreuken 1 : 16 1 154; 1 : 28 I 108. 2 : 1-6 II 105. 3 : 12
II 89. 4: 27 II 104. 5: 21 1 124, II 101. 8: 29 192. 11 : 15 II 90.
14 : 34 1 83. 15 : 3 II 101. 16 : 12 1148, II 90; 16 : 20 1126. 20 : 2. 8,
26 II 114; 20 : 16 II 90; 20 : 28 1 148. 22 : 26, 27 II 90. 23 : 13 1138.
25 : 2 II 114; 25 : 5 I 148. 26 : 27 1 134. 27 : 13 11 90. 29 : 4 1136,
II 114; 29 : 14 1 148, II 114. 30 : 1 1 159; 30 : 5 1 107; 30 : 6 I 158;
30 : 16 1 158. 31 : 1 1 159; 31 : 18 II 69. Prediker 2 : 24 I 148. 3 : 13
1 148. 5 : 17 1 148. 8 : 4 II 114 ; 8 : 15 1 148. 10 : 8 1 134. 12 : 11 I 81.
Hooglied 1: 5 II 155. 2 : 14 II 147. 4 : 3 II 171. 6: 7 11 171. 7 : 5 11
159. 8: 6 1150, 158. Jesaja 1: 3 1100, II 97; 1: 5, 6 II 89; 1: 10 1 155;
1 : 11 1 98; 1 : 12 1 109;1 : 15 1 98;1 : 17 1 146;1 : 21, 22 1 84; 1 : 24
11139; 1 : 26 11105. 2 : 2 1156; 2 : 2-4 187; 2 : 11-17 II 138; 2 : 12—
22 I 103; 2: 13 1 147; 2: 16 I 105. 3 : 7 1 137, 158; 3: 24 1 112; 3: 26
1115. 4: 4 II 105. 5: 8 II 108; 5: 1-7 I 111; 5: 19 1 128; 5: 25 I 142;
5: 26 II 135; 5: 26-30 1 88; 5: 27 112; 5: 29 II 166. 6 1 156, 141;
6 : 8 I 12, 81, 157; 6 : 9-13 II 97; 6 : 13 1 16, 90. 7 : 2, 5, 8,9, 17 II
93; 7: 3 1 16, 11 78; 7: 9 I 11; 7: 18 11 140. 8: 3 11 78; 8: 7 11 166;
8:7,8 11142; 8:11 1 121; 8:16 16,81; 8:18 1122, 1178; 8:20
II 75. 9: 4 II 142 ; 9: 5 II 90, 101; 9: 7 1 81; 9: 11, 16, 20 1144 ;
9 : 14 1 14 ; 9 : 18 1137. 10 II 137 ; 10 : 4 1 144 ; 10 : 5 1107,111; 10 : 5—
19 II 159; 10 : 15-34 II 71; 10 : 5-17 II 137; 10 : 7 II 88; 10 : 9
II 154; 10 : 15 1 107; 10 : 18, 33 II 140; 10 : 21 1 16, 115; 10 : 21,
22 187, 152; 10 : 22, 23 II 159; 10 : 29 II 93; 10: 34 1 147. 11 :1
1 153; 11 : 1-5 1 153; 11 : 2 1153; 11 : 5 1 112; 11 : 11 II 156; 11 : 13
II 93. 13 : 1 1 159; 13 : 11 1 152; 13 : 13 II 72; 13 : 14 II 159; 13 : 19
11 70; 13 : 19-22 II 160. 14 : 12 II 160; 14 : 13, . 14 II 167; 14 : 17
11 161; 14 : 25 II 88; 14 : 28 1 159. 15 II 137, 143; 15 : 1 1 159; 15 : 2
I 149; 15 : 4 II 143, 146, 148; 15 : 6 II 148; 15 : 6 II 148; 15 : 7 II
148; 15 : 12 II 143. 16: 1 II 152; 16:6 II 147; 16:7-10 II 147;
16 : 8, 9 II 48; 16 : 10 II 148; 16 : 11 11 148; 16 : 12 II 148. 17 : 1 I
159; 17 : 12 II 166; 17: 13 1 89; 17 : 14 II 89. 19 : 1 II 138; 19 : 11
II 145; 19 : 14 II 147. 20 II 78; 20 : 1 1 159, II 72, 157. 21 : 1 1 159;
21 : 2 II 156; 21 : 9 II 70; 21 : 11 195. II 123; 21 : 16, 17 II 155.
22 : 1 1 159; 22 : 6 II 156; 22 : 11 11 123; 22 : 12 1123; 22 : 18 1 130.
23 : 1, 6 1 105; 23 : 17 II 70. 24 : 8 II 69; 24 : 17, 18a II 149; 24 : 17
11 149; 24 : 21 1 152. 27 : 1 II 166. 28 : 4 1160 ; 28 : 7 I 14; 28 : 8 II
147; 28 : 15 1 92; 28 : 29 11 101. 29 : 4 II 140; 29 : 5 1 89; 29 : 10 1 14;
29 : 13 1 110; 29 : 16 1131. 30 : 7 II 139; 30 : 8 II 87; 30 : 10 1 14;
30 : 14 1 113, II 74. 31 : 3 1 115, 126. 34 : 5-17 II 153; 34 : 6, 7 II
166; 34 : 7 II 139, 160; 34 : 12 II 152; 34 : 16 1153. 35 : 2 1147, II
159 36 15. 37 I 5; 37 : 2 1 135; 37 : 22 I 133; 37 : 23 II 161; 37 : 24
1 150; 37 : 33 II 102. 38 : 14 II 90. 40 : 2 1 124, II 105, 129; 40 : 6
1126; 40 : 8 II 107; 40 : 11 II 93; 40 : 24 1 115. 41 : 2 1 115; 41 : 8
II 92; 41 : 11 II 89. 42 : 2 , 11 158; 42 : 11 II 155. 44 : 1 II 89, 92;
44 : 23 II 167; 44 : 25 II 161; 44 : 28 II 69, 157. 45 : 1 II 69, 157 ;
45 : 3 II 161; 45 : 9 1 131; 45 : 18 II 104; 45 : 23 I 147. 46 : 1 1 143 ;
46 : 1, 2 II 139, 144; 46 : 11 II 149. 47 II 70 ; 47 : 2 II 69; 47 : 2, 3

AANGEHAALDE BIJBELPLAATSEN. 183
1 114 ; 47 : 4 11104. 48 : 3-6 1187 ; 48 : 6 II 105 ; 48 : 20 II 162. 49 : 13
II 167 ; 49 : 24, 25 II 93; 49 : 25 1 141; 49 : 26 II 139. 51 : 9 II 166;
51 : 15 II 97; 51 : 17, 22 I 113; 51 : 17 II 71. 52 : 11, 12 II 162. 54 : 13
II 97. 55 : 3 II 104; 55 : 10, 11 181, II 107. 57 : 4 I 140; 57 : 9 II
103; 57 : 11 II 60. 58 : 3 II 112; 58 : 7 I 123; 58 : 11 II 93. 59 : 7
1154. 60 : 12 II 89 ; 60 : 13 I 147. 62 : 5 II 104. 63 : 1 II 146 ; 63 : 1
vv. 73; 63 : 1-6 II 153; 63 : 12, 14 II 101; 63 : 16 II 92. 64 : 8 1131.
65 : 12 II 74; 65 : 19 II 104. 66 : 15 1 158; 66 : 19 1 105; 66 : 20 II 95.
Klaagliederen 1: 1 I 103; 1: 10 II 167; 2: 1 II 103; 2 : 3 II 147;
2 : 14 1 1.59; 2 : 15 1 133; 2 : 20 1137. 3 : 19 1 103; 3 : 40 II 94; 3 : 47
II 149. 4 : 1 I 103; 4 : 4 1 123; 4 : 10 I 137; 4 : 21 II 71, 73. 5 : 21
II 94. Ezechiël 1 : 1 I 9; 1 : 2 I 150; 1: 3 I 121. 2 : 3 1 141; 2 : 8-10
1121. 3:1-3 1121; 3:14 1121; 3:17 195. 4:2 11102. 5:13 11
S9, 107; 5 : 15, 17 II 107. 7 : 2, 7 II 163; 7 : 18 1 123. 8 1 155, II 103;
8 : 1 I 121; 8 : 3 1 138; 8 : 18 1 108; 9 : 2 1 138, II 160. 11 1 161;
11:3 I161;11: 15 1161; 11:19 I160,II103; 11:20 I160. 12:3—
7 II 140; 12 : 1-16 11 78; 12 : 13 II 124. 13 1 156; 13 : 2 1 157; 13 : 8
1 146; 13 : 22 1155. 16 : 3-6 II 103; 16 : 21 1 99; 16 : 33, 36 1 149;
16:371 114; 16:60 II 101. 17 : 1-21 11107; 17:311 149; 17:411159;
17 : 11-19 110; 17 : 13 110; 17 : 15 11117; 17 :17 II 102; 17 : 21-24
11107. 18:2 1195; 18:4 II 96; 18:7 1 148. 19 :3 1 18; 19 : 5-7
I 149; 19 : 9 1149. 20 : 5-26 II 102; 20 : 26 I 5, 99; 20 : 37 II 106.
21 : 3 1 146; 21 : 12 II 94 ; 21 : 20 II 150; 21 : 28 II 143. 22 : 6, 7
1 147. 23 : 5, 9, 22 I 149; 23 : 3 1 150 II 102; 23 : 23 II 160; 23 : 29
I 114; 23 : 31-34 II 71; 23 : 39 199. 24 : 15-27 I 122; 24 : 17 1123.
25 : 8 II 147; 25 : 9 II 146; 25 : 12-14 II 153; 25 : 15 II 72; 25 : 16
II 142, 143. 26 : 8 II 102; 26 : 13 II 69. 27 : 10 II 138; 27 : 12 1 105;
27 : 15, 20 II 72 ; 27 : 17 1 99; 27 : 18 II 154; 27 : 21 II 155; 27 : 30
II 74. 29 : 3 1146. 30 : 5 II 138; 30 : 14-16 II 141; 30 : 18 II 130;
30: 21 II 89, 117. 32 : 16 I 103; 32 : 24, 25 II 157. 33 : 2-6 1 95.
34 1 87, II 158; 34 : 10 I 146; 34 : 12-16 1 152; 34 : 23 1 153, .1I 88.
36 : 11 II 151; 36 : 11, 33 II 103 ; 36 : 14 I 141; 36 : 26 1 160; 36 : 26,
27 II 96. 37 : 9 II 156; 37 : 24 II 88 ; 37 : 24 1I 104; 37 : 27 1160. 38 : 5
11137,138; 38:11 11156; 38:13 II 72; 38 : 21 1172. 39 : 17, 18 11166;
39 : 18 II 159. 40 II 110. 45 : 9 I 140, 146. 47 : 14 II 101, 48 II 110.
D an i ël 1 : 5 I 121. 3 : 6 II 85. 4 : 30 II 70. 9 : 2 II 70; 9 : 8, 20 II 112.
Hosea 1 : 3 II 78; 1, 3 I 122; 1: 9-12 I 111; 1 : 4 I 152; 1 : 5 II 156;
1 : 9 192. 2:7 II 109; 2 : 9 I 114; 2 : 11 183; 2:7-22 1125; 2:6-9
12 1)149; 2 : 14 II 91, 105. 3 : 1 II 147; 3 : 4, 5 1 153; 3 : 5 II 88, 93;
3 : 15 II 92. 4 : 1 II 97; 4 : 5 I 14; 4 : 4-6 II 158; 4 : 17 II 93. 5 : 4
II j97; 5 : 6 1108; 5 : 8 II 93; 5 : 11 1 83; 5 : 14 II 73. 6 : 5 1 81;
6 6 I 98. 8 : 1 I 110, II 149; 8 : 6 I 83; 8 : 12 II 75. 9 : 7 I 81, 86;
9 : 10 1 88, 160; 9 : 15 1110. 11 : 8 II 153; 11 : 11 II 103. 12 : 2 1 150;
12 : 10 188; 12 : 11 I 81. 14 : 6, 7 1147; 14 : 7 1108. Joël 1: 14 11112.
2 : 15 II 112; 2 : 28 29 I197. 3 : 4 II 142; 3 : 16 11 73; 3 : 17 1195.
Amos 1 : 1 1156; 1: 2 1173; 1 en 2 1 81; 1: 1-3 II 154; 1: 3-16 1171;
1 : 5 411 151; 1 : 6 11 142; 1 : 6-8 11 72; 1 : 12 II 151; 1 : 13 11 150;
1: 14 1146, 150. 2: 1-3 II 144; 2: 2 II 146; 2: 7 II 108; 2: 11
1 156; 2 : 14 II 74; 2 : 14-16 II 137. 3 : 2 1 81, 103, II 73, 92, 107;
3:2141152, 3:41I 166; 3:6 1 95; 3:7 1156; 3 : 10 1 140; 3 : 11 1169;
3: 14 1125 ; 3 : 15 11114. 4: 1 11159 ; 4:13 11104. 5: 2 11161; 5: 4 I1
.97; 5: 5 I1145; II 5:6 I 146; 5: 8 11 104 ; 5: 12, 24 1 146 ; 5: 14 I 96 ;
5 : 16 I 103; 5 : 19 II 149; 5 : 21-25 198. 6 : 1 II 92; 6 : 2 11 72,154;
6:3 1128; 6: 13 11147. 7:1 1160;7: 1-17 I81;7: 2,5 197;7: 10

184 AANGEHAALDE BIJBELPLAATSEN.
181 7 : 12 1109 ; 7 : 13 11 145 ; 7 : 15 181, 141; 7 : 17 1139, 11122. 8 : 2
11163; 8:31160; 8:51 130, 1191; 8:101 123; 8 :14185. 9:1-41124,
157; 9 : 6 II 104; 9 : 7 I1" 142; 9 : 8 190. Obadja : 1 II 152; : 2 II 152;
: 5 II 152; : 7 1141, II 89; : 8 II 151; : 9 II 151; : 16 II 72. Jona
1: 3 1 105; 1: 5 1 124; 1 : 12, 15 1124; 3: 5 II 112. Micha 1: 1 1 156;
1: 10 II 74; 1: 11 1 114; 1: 16 1 98, 123. 2 : 2, 9 II 108; 2 : 12 I
152. 3:4 1108; 3:6 1119; 3:6,7, 11 114; 3:8 181,156; 3:10 1
148; 3 : 12 II 77. 4 : 6 II 89. 5 : 1 II 90. 6 : 6-8 1 98; 6 : 7 1 84, 85
99. 7: 1 I 160; 7: 4 1 95; 7: 14 1 147; 7: 16, 17 II 105;7 : 18 II 159.
Nahum 1 : 1 1 159; 1: 3 II 89. 2: 2 II 162; 2: 3 1 136; 2: 4 II 142;
2 : 8b 11 137; 2 : 10 1 1166 ; 2 : 13 1 146. 3 : 5 1 115; 3 : 8 11 141,
166; 3 : 9 11 138; 3 : 11 11 72; 3 : 18 11 74; 3 : 19 II 161. Habakuk
1: 1 1 159; 1: 3, 13 1 110; 1: 8 1 89, 11 149; 1: 14-17 1124; 2: 1
195; 2 : 6 11 161; 2 : 9-12 1 148; 2 : 9 1 150; 2 : 13 II 168; 2 : 16
II 71. Zefan ja 1 : 1 II 113; 1 : 5 1 5, II 102, 150; 2 : 4 II 72, 142;
2 : 5 II 142, 143; 2 : 8 II 147; 2 : 8-11 II 150; 2 : 9 II 150; 2 : 10
II 143. 3 : 4 1 158; 3 : 17 II 104; 3 : 19 II 89 ; 3 : 20 II 105. Haggai
1 : 1. 12, 14 1 151. 2 : 22, 35 1 151; 2 : 24 1 150. Zacharia 1 : 8 1 157,
160. 2 : 1 I 160; 2: 6 II 156. 3 : 1 1 160; 3: 8 I 153. 4 : 1 I 157,
160, 1I95; 4:6,7,9, 10 1151; 4:10 II101. 5:1,5 1160. 6:1 1160;
6:5 II 156; 6: 12 1153. 7 : 10 I 147; 7 : 13 I 108. 8 :3 II 95; 8 : 6
II 101; 8 : 8 1 160. 9 : 1 I 159; 9 : 1, 2 II 154; 9 : 5, 6 II 72. 10 : 3
1159; 9 : 1, 2 II 154; 9 : 5, 6 II 72. 10 : 3 1 152; 11 :' 1 I 147; 11 : 5
II 158; 11 : 16 1 152. 12 : 1 1 159; 12 : 8 I 141. 14 : 10 II 98, 118.
Maleachi 1 : 1 I 159, II 157. 2 : 8 1 141. 3 : 14-18 II 107.
NIEUWE TESTAMENT.
Mattheus 2 : 17, 18 II 93. 3 : 4 1 112. 5 : 3, 6 II 105; 5 : 4 II 92;
5 : 8 1 91; 5 : 33-37 1 91. 6 : 24 1 127 ; 6 : 33 11 84 . 7 : 13, 14 1 8 7 ;
7 : 24-27 II 142. 8 : 10 11120. 9 : 23 1103, II 148. 10 : 27 I 137;
10 : 40 II 125. 11 : 19 I 148; 11 : 29 195. 19 : 26 II 101 20 : 22, 23
181. 21 : 23 1 96. 23 : 16-36 1 159. 24 : 6 II 167; 24 : 17 1 137;
24 : 22 1 91; 24 : 41 II 69. 25 : 31-46 II 125. 26 : 28 I 17, II 96 ;
26 : 59-62 1 134; 26 : 63-66 II 76; 26 : 72 I 92; 26 : 75 1 122.
27 : 4 II 120. 28 : 19 1 87. Markus 2 : 4 I 137. 5 : 38 1 103. 10 : 27
II 101; 10 : 32 II 133. Lucas 1 : 32, 33 II 106 ; 1 : 37 II 101;
1 : 77 II 97. 2 : 35a 1 128. 4 : 25 II 120. 11 : 10 II 84. 12 : 49 1158.
13 : 4 II 123; 13 : 24 1 110; 15 : 7, 10, 32 II 94; 15 : 17 1100,
II 94 ; 15 : 20 II 91. 16 : 21 1 127. 17 : 11-19 II 120. 18 : 14 187.
18 : 27 11 101. 22 : 20 11 96; 22 : 32 1 122. Johannes 4 : 14 II 97;
4 : 22 187 ; 4 : 23 1 87. 6 : 39 II 104 ; 6 : 45 II 97. 8 : 34 1 99, 114.
9 : 7, 11 II 123. 10 : 1-16 II 93; 10 : 28 II 104. 16 : 26, 27 II 90.
17 : 2 II 104 . 18 : 18 II 115. 20 : 30, 31 II 6 8. 21 : 15-17 1122;
21 : 25 II 68. Handelingen 2 : 9 II 157; 2 : 16-21 II 97. 5 : 5, 9, 10
II 83. 7 : 5 II 101; 7 : 38 II 96; 7 : 51-60 II 76. 9 : 2 1 85 104;
10 : 9 1 137. 16 : 24 I 138. 18 : 26 I 104. 19 : 9 I 104. 21 : 11
I 112; 23 1104. 27 : 24 1 91 28 : 30, 31 II 119. Romeinen 1 : 16
I
158; 1: 18-23 187 ; 1: 18-32 II 71. 3: 15, 16 1154. 5: 1
I 154. 9 : 16 1 154; 9 : 21 1 131; 9 : 27, 28 187. 11 : 17-24 I 111;
11 : 25 II 97. 15 : 4 I 143. I Corinthe 1 : 18 I 158; 1: 31 1 103. 4 : 16
I 122. 11 : 1 1122. II Corinthe 3: 1-18 II 96. 6: 16 1160. 7: 10
II 92. 10 : 17 1103. Galaten 1 : 15 181. 3 : 16 II 101; 3 : 19 II 96.
6 : 7 I 127; 6 : 11 II 114. Efeze 2 : 11-22 1 111; 2 : 15 II 96.

AANGEHAALDE BIJBELPLAATSEN. 185
Filippensen 2 : 12b, 13 188. Colossensen 2 : 14 11 96. 3 : 11 16.
I Thessalonicensen 1: 6 1122. 2: 14 1 122. Hebreeën 2: 2 II 96.
4 : 12 1 81; 4 : 14-16 II 90. 5 : 4-6 1190. 6 : 13, 14 1147. 7 : 18,
19 II 96; 7 : 22 II 96. 8 : 8- 13 II 96; 8 : 10; 1 160. 10:1 II 96;
10 : 19-22 II 90. 12 : 6-10 II 89; 12 : 29 1158. I Johannes 2 : 27
II 97. 4 : 8, 16 1 149; 4 : 10, 19 II 91. 5 : 6 1108. II Johannes : 12
II 114. Jacobus 1 9, 10 1 103. 5 : 5 1148. I Petrus 2 : 21-23 114;
4: 17 II 73. II Petrus 3 : 3, 4 1 128. Openbaringen 3 : 19 II 89.
10: 7 1156 ; 10 : 9- 11 1121. 18 : 22 1169. 21 : 1 1 92; 21 : 3 1160.
22 : 18 1 158.

Blz.
Aalders, G. Ch., I 96, 135;
II 70, 77, 79, 82,142,149
Abada. II 154
Abarim I 73, 149
Abdimilki II 120
Abessinië II 138
Abraham . . . II 99, 153
Achab. . I 15, 159, II 13
Achaz . . . . I 99, II 153
Achbor II 113
Achikam . . II 77, 83, 113
Adam I 153
Adama II 153
Adónaj I 80
Adosmmoe. . . . II 153
afgod . I 19, 104, 132, 136
afgoden . . . . I 104, 105
afgoderij I 101
afgodsbeeld . . . I 105
Akaba. II 153
` ákab I 126
'akbáh I 126
Akkad II 170
Akko II 141
Aleppo . II 154
Alexander de Groote II 170
Alexander Jannëus . II 150
Almachtige . . . I 121
Almon-Diblathalm . II 146
Amarna-brieven . . I 97
Amasis . II 132
Amazia . I 139
Am-di II 73
Amël-Mardoek . . II 169
Amman . . . . II 147, 150
Ammonieten . I 50, II 72
Amon I 6
Amos I 11, 12, 97, 128, 130,
139, II 68, 82, 92, 135, 154
Amorieten . . . II 143, 149
Anata I 7
An athoth I 7, 109, 112, 133;
II 99
An§an . . . . . II 157, 169
Apriës II 132
Aquila I 145
Araba II 152
Arabië . . . . . II 153
Arabieren . II 73, 150, 155
Arabisch II 155
Arabische stammen II 72
Arauna II 99
Arnon . II 145
Aroér II 145, 146
Arpad II 154
Artemis II 132
Asa . II 127
I 5, 97
Askalon II 143
REGISTER 1).
Blz.
AAkenaz . . . . . II 164
A§kuza I 6
Assarhaddon . I 6, II 142
Aligtur . . . . I 24; II 163
Anurbanipal I 6, 7; II 155,
156
AëAur-uballit . . . I 7, 24
Assyrië I 5, 6, 7, 8, 16, 24;
II 70, 73, 92 enz.
Assyriërs I 6, 24; II 135, 137,
155, 160
Astyages II 163
Ataroth II 146
Atbaë II 162
Athene . II 132
Azarja II 129,
Azeka II 107
Baal I 5, 7, 12, 83, 84, 108,
125, 136, 157
Baslis II 126, 150
baáls I 21, 103
Baál-Meón . . . . II 146
Babel I 6, 7, 15, 16. 81, 105;
II 138 enz.
Bab-ilan II 162
Báb-ilani . . . . II 162
Babylonië II 100, 124, 153,
161
Babyloniërs I 20, 24, 91, 111,
114 enz.
Babylonische oorkonde I 24
Babylonisch I 120, 157, 162
Ba'alat I 97
Badé II 125
Baësa II 127
bákak I 136
Baruch . I 9, 12, 23 enz.
Bazan . . I 149; II 56, 159
Bedouienen II 72, 134, 156
Bedouienen-tent . II 155
Bedrachen II 131
Beitin II 145
Belt-Nettif . . . . II 125
Bel . . . II 157, 166, 170
Behar-oegoer . . . II 169
Belsazar II 169
Ben-hadad . . . II 153, 154
Ben-Hinnom I 84, 98, 99,135,
136; II 22, 103
Benjamin I 138; II 21, 23,
24, 30, 93, 104
B enj aminspoort I 138; II 30,
31, 118, 120
Benjaminietische bevolking
I 93
Ber-séba I 85
Beth-Baal-Meon . II 146
Beth-Diblathalm . . II 146
1) Het Litteratuur-overzicht is hierin niet opgenomen.
Blz.
Bethel. . I 139; II 136, 145
Beth-Gamul . . . . II 146
Beth-kerem . . . . I 93
Bethlehem . II 93, 125, 128
Beth-meon II 146
Bezer II 146
Bidkar I 159
Binns II 102
Bleeker L. H. K. II 134
Boaz . . . . . . II 170
Biohl, F. M. Th. I 24; II 100,
126, 160, 162
Bozra II 146, 152
brandoffers . I 130, 136
Bronpoort II 123
Budde, K. II 157
el-Busera . . . II 152
Bfiz II 72
Cairo . . . . . II 130
Calvijn II 104, 106, 112, 113,
115
Gaspari II 77
Cedrei II 155
Chaldeeën I 79; II 5, 20, 22
23, 27, 30 enz.
Cham II 138
Chonja . . . I 150, II 116
Christendom . . . . I 97
Christus I 14, 95, 96,104,122,
158, II 76, 90, 93, 106, 133,
142
Chirbet-el-Al . . . . II 148
Chirbet-el-Dsjoemeil II 146
Chirbet-el-Koereijat . II 146
Chirbet-sar II 147
Coele-Syrië II 150
Croesus . . . . II 138, 169
cultus I 7, 86
cultus-plaatsen . . I 98
cultus-reformatie . I 8
cultus-voorwerpen . I 5
Cyprus . . . 183, II 147
Cyrene . . . . . . II 132
Cyrus II 69, 157, 163, 172
Cyrus-cylinder . . . II 157
Dalman, G. II 139, 151, 152
Damaskus . . . II 119, 153
Daphnai II 130
Darius Hystaspis . II 157
David I 146, 147; II 88, 99,
103, 106, 123, 150, 153.
Davidide 1151
Dedan II 72, 151
Delaja II 113
Derwisjen II 86
Dibo(a)n II 145

Blz.
Doode Zee II 98, 123, 144
148, 152
dualis I 131
Duhm, B. II 134
Ebal . . . . . . II 126
Ebedmelech I 10, 12, 15;
II 120, 124
Efraim I 16, 90; II 16, 17,
18, 56, 92, 94, 159
Eglath-g eligia . . . II 148
Egypte I 6, 8, 9, 16, 82, 84,
86, 161 enz.
Egypteland . . . . I 124
Egyptisch leger . I 24
Ekbathana II 169
Ekron II 143
Elam II 73, 136
Elamieten . . II 156
Elasa II 83, 169
Eleále II 148
Eliëzer II 153
Elihu II 72
Elisa II 146
Elisama II 113
Elj akim 18, 148
El -Kerak . . II 113, 115
Elóhim I 80
Elnathan II 113, 115
Enakieten II 143
Endor II 118
En-lil II 157
En-Neba II 143
Epiphania II 154
Erbt II 110
E§-gám II 154
Ethiopië . .. I 114, II 78
Ethiopiër I 114; II 31, 34,
42, 114, 120
Eufraat I 112; II 41, 42, 137
161, 164, 165
eunuch . . . . . II 120
Eusebius II 111, 146, 148
Evangelie I 158
Eva I 153
Evil-Merodach . Ix 169, 171
exiel I 22
Ezau . . . . . II 152
Ezechiël I 9, 121, 122, 143;
II 78, 95, 102, 128, 166
Ezra II 151, 171
Fara 1112
Farad II 72, 161
Filistijnen II 135, 141, 142,
143
Filistijnsche land II 72, 142
Flavius Josephus II 150, 151
Flier, v. d. A. G.Jzn. I 137,
II 88 Flinders Petrie
. . . II 130
Fonteinpoort . . . . II 123
Gadd, C. F. . . . I 24
Galilea II 139
Gamboeli II 162
Gareb II 98
Gath . . . . . . II 72
Gaza . . . ., II 141, 142
Gedalja I 11, 120; II 31, 33,
34 enz.
REGISTER. 187
Blz.
geeseling I 138
Gemser, B. . . . I 85
Gerizim . . II 126, 127
Geruth-Kinham . II 128
Ghazzeh II 142
Gibeon II 127
Giesebrecht II 112
Gilead I 20, 101, 147; II 42,
56, 159
Goa II 98
Gobryas II 169
god I 19
goden 1136
godsspraken . . . I 19, 156
godswoorden . . . I 23, 82
Gomorra I 142, 155; II 153
Graf II 28
Gregorius VII . . II 144
Gressmann II 171
Grieksche cultuur I 6
Grieksche vertaling I 24
Habakuk II 135
Haggai I 153
Haifa II 139
Halys II 169
Hamah II 154
Hamath II 154
Hamatoe II 154
Hammurapi . . . II 108
Hanameël . II 99, 100, 104
Hananel . . . . . II 98
Hananja I 15; II 80, 82, 87
Hannibal II 99
Harran I 24
Hauran II 159
Hazaël II 153
Hazor . . . . . . II 155
Hebreeuwsch I 99, 111, 119
121, 135
Hebreeuwsch schrift I 80
Hebreeuwsche tekst I 80
Hegesippus . . . . II 111
heir des hemels . . I 5
Heliopolis . . . II 130, 131
Heluan II 131
Hermon II 125
Herodotus I, I 6, II 72, 158,
166, 167
Herodotus II, II 132, 133,
140, 141, 142
Herodotus III, II 138, 169,
170
Hesbon . . II 143, 147, 151
Hesbon . . . . II 143, 148
Hoekpoort II 98
Hole, W. . . . . II 171
Hofra I 10; II 132, 133, 134,
139, 142
Holon II 146
Homerus II 138
hoogten I 5
Hope Israëls . I 127
Horonaim II 143
Horonim . . . . II 144
Hosea I 6, 11, 82, 86, 122,
II 78, 82, 86, 92, 94
Hieronymus II 146, 148, 152
Hilkia . . . . I 7; II 12
Hinnom-dal . . . . II 98
Hitzig II 128, 141
Blz.
Hizkia . I 5; II 8, 9, 77
Hule-meer II 155
Ik-stukken I 123
Imgoer-Bel . . II 167
Immër . . . I 138, 143
Isboseth II 123
Isis I 97
Ismaël I 11; II 72, 126, 127
128, 155
Israël I 7, 16, 19, 21 enz.
Israëlieten . . . I 104, enz.
Mar . . 15, 97; II 132
Jabbok II 151
Jachaz . II 146, 148
Jachin II 151
Jaëzer II 151
Jahwè I 12, 80, 148, 150
enz.
Jahwisme 1 7
Jechonja 1150
Jehfi-jàkin 1150
Jehu II 86
Jëhówa,h I 80
Jekonjáhfl 1150
Jhwh I 80
Jëhówih . . . . . I 80
Jehudi . II 113, 114, 115
Jerachmeël . . . . . II 115
Jeremias, A. II 124, 125,
143
Jericho . . . . II 123, 124
Jeruzalem . . . I 5, 7 enz.
Jerij a. . . . . . . II 118
Jesaja I 6, 12, 16, 98 enz.
Jesajaansche . . II 159
Jezus 181, 91, 134; II 90, 96
Jezus Christus . . I 17
Jirku I 25
Jizreël II 139
Jizreëliet I 159
Joab . . . . . . II 150
Joachaz I 8, 15, 80, 96, 148;
II 170
Job . . . . . . . II 73
Jochanan I 11; II 126, 128
Joden I 87, 91; II 72, 97, 124
Jodendom I 129
Johannes de Dooper I 112
Jojachin . I 9, 15, 28 enz.
Jojada . . .. . I 139
Jojakim I 8, 9, 15, 18, 23 enz.
Jona I 124
Jonadab . . . . II 109, 111
Jonathan I 10; II 118, 122
Jordaan . . . . II 123, 127
Josephus I 25; II 107, 148
Jotham . . . . II 76, 153
Jozef II 90
Jozua II 171
Juchal I 143; II 30, 31, 116
119
Juda 17, 8, 15, 16, 82, 85, 87
Judas II 127, 151
Judea I 122
Judeeër . . . II 155
Judeeërs I 82, 99, 103, 111,
115, 119, 124, 130; II 139
Juni I 160
Jupiter II 141

188
Blz.
Kadytis . . . . II 141, 142
Kades II 142
Kaftor . . . . II 135, 142
Samos . II 143, 144, 146
KanaAn . . . . II 131, 138
Kantara II 142
Kantara-west II 130
Karchemis I 9; II 111, 112 ;
137
Karnak II 141
Karmel . . . II 139, 159
Kagdim II 162
Kafir-Haraëa . . . II 144
Kebar . I 9
Kedar . . II 20, 52, 53, 155
Kedarenen . . I 83, II 155
Kedron . . . . II 98, 109
Kegel, M I 107
Kenieten II 109
Kerioth II 146
Kidrai II 155
kinderoffer . . . . I 5
Kir-Haréseth . . II 147, 148
Kir-Harollet . . . . II 147
Kir-Heres II 147
Kir-Moab II 143
Kislew II 112
Kittieten II 83
Klaagliederen . I 11
klaagvrouwen . . I 103
Klein-Azië . . . II 138, 142
kleiprisma . . . I 24
Koldewey, R. . II 158, 165
koningin des hemels I 11, 97
koningshuis . . I 145, 147
KonjAht^ I 150
Korach II 90
Kores II 69, 157
Kreta II 142
Kretim II 142
KurëjAt II 143
g II 138
Ku i , . . II 114
Kyaxares I 6, 7, 8, 24, II 163
Labai-Mardoek . II 169
Lachis II 107
14613-kamai II 162
Levieten . . . . . II 146
Libanon I 20, 132, 147, 149,
150, 154
Livius II 99, 156
lo-ammi I 92
lofoffers I 130
Lot II 74
Luther II 115
Luxor II 141
Lydda II 142
Lydiërs II 138
Maácha II 125
Maa,seja . . . I 143, II 110
Machaerus II 146
Machpela II 99
Machsej a II 168
Madeba II 143
Madmen II 143
Magdolos II 141
Maleachi. . . . II 107, 153
Malkia . I 143, II 31, 111
REGISTER.
Blz.
Manasse I 5, 6, 99,118, 149;
II 92
Mannai II 164
Marcheswàn . . II 169
Mardoek. . II 157, 166, 169
Marratim II 160
Martyr, Justinus . II 151
massa' . . . . I 158, 159
Mattarije II 131
Mattanja I 9
Medaba . . . . II 143, 146
Meden I 6, 24; II 158, 163
Medië I 7; II 73, 156, 163,
164
Medische rijk . . . I 6
Mefaáth . . . . . . II 146
Megiddo I 8 96, 148; II 141
Mèlech . . . I 84; II 103
Memphis . . . II 131, 140
Merodak II 54
Mesa I 85, 99; II 143, 145,
146
Mesopotamië . . 19, II 143
Messias I 16, 151, 153, 154;
II 88, 97, 106
Mestpoort . . . . . I 135
Micha . I 6, II 77, 82, 113
Middelaar I 17
Middellandsche zee I 83, 130,
139, 171
Middenpoort . . . II 123
Migdol II 131
Milkom II 150
Minni. . II 164
Mizpa I 11; II 124, 125, 127,
128
Mizraim . . . . . II 138
Moab II 72, 81, 134, 135
enz .
Moabieten II 143, 144, 150
Mohammed . . . . II 154
Mont-Blanc . . . I 132
Molech . . . . II 22, 103
Moloch . I 84
Moorddal . . . .I98, 99
Mozes I 5, 82, 98, 109, 118
125; II 90, 96, 101, 102
NaAman II 101
Nabateeërs II 152
Nabloes II 145
Naboe-naid . . . II 69
Nabonedus. II 142, 153, 169
Nabopolassar I 7, 8, 24, 82
II 163
Naboth I 159
Nabfl I 143
Nabu-kudurri-usur I 143
Naegelsbach . . . II 149
Nahr-Barada . . . II 154
Nahr-el-Awadsj . . II 154
Nahum II 135
nasa' I 158, 160
Nebo . . . I 143, II 146
Nebukadrezar I 7, 9, 12, 15,
enz.
Nebusazban. . II 123
Nebuzaradan I 12, II 107,
123, 124, 125, 171
Necho . I 10, 24, 25, 148;
II 124, 137, 141
Blz.
Necho II I 8
Nergalsarezer . . II 123
Nergal-ëar-oesoer . II 169
Ne hemia . . ÍI 72, 101, 151
Neria II 168
Neriglissar II 169
Nethanja II 114
Netofa II 125
Nimitti-Bel . . . II 167
Nimrim II 148
Ninevé I 6, 7, 8, 24; II 163
No II 141
Noach I 153
en-Noekra II 159
Nof . . . . . II 131
Noordtzij . II 143, 146, 151
Nijl II 137, 168
Obadja . . . . II 151, 152
Obbink . I 82; II 141, 165
Odyssee . . IV 229, II 138
Oerartoe II 164
Oermia-meer . . II 164
Ofir I 105
Olijfberg . . . . II 98, 164
Omri II 143
On II 130
e rlingen . . . II 155
Opp Oostermachtige . 1138
Orelli I 143
Origenes II 151
Orontes, boven-II 107, 124
142, 154
Overjordaansche II 123, 159
overspelers . . . . I 154
Pakad I 152, 153
paakfd I 139, 149
pa,kid-n ágYd . I 138, 149
Palestina I 7, 9; II 114, 124
142
parallel I 144
Parpar . . . . . II 154
Paghur I 15, 138, 139, 140,
143; II 75, 86, 119
Pathros . . . . II 131
Paulus I 91, 122, 158; II 97,
119
Peake II 102, 112
Pekach II 153
Pekidlm I 138
Pekod II 160
Pentateuch . . . I 107
pericopen . .. . . I 11123
Perzië . . II 156, 157, 163
Perzisch . . . I 151; II 152
Petra II 157
Petrus I 92, 122
Philadelphia . . . II 150
Phoenicië II 153
Phoeniciërs . . . II 142
Phoenicisch . . II 120
Phoenicische koloniën II 72
Phraortes I 6
Pinches II 131
plengoffers II 137
Plinius . . . II 138, 155.
Plutarchus II 141
Poekoedoe II 160
Porte, verheven . II 72

Blz.
pottenbakker I 130, 131, 132,
135
pottenbakkersbedrijf I 131
pottenbakkershuis . I 135
pottenbakkerskruik I 135
prostitutie I 5
Psammetik I. . . I 6
Psammetik II I 10; II 72
pseudo-profeten . I 14, 19
Ptolemaeus Philadelphus
II 150
Punt II 138
Put II 138
Puteeërs II 138
Rabba . . . II 150, 151
Rachel II 93
Rama II 93, 125
Ramman II 160
Rechab II 111
R,echabieten I 9; II 26, 27,
109, 110
reukoffers 1130
Rezin II 153
Bezon . . II 153
Ribla . . I 10; II 107, 124
Ribleh II 124
Rogers II 154
Rome II 99, 119
ruah I 92
Ruben. . . II 92, 146
Sabbath . . . . I 13, 130
Satan . . . . II 77, 83, 113
aked I 82
Salahijeh II 154
Sallum . . . I 148, II 170
Salomo II 153
Samaria II 91, 119, 126, 156
Samaritanen . . . II 126
Aamaë I 5
aamalCumukin . . I 6
Samiii-Adad IV . II 164
Samuel. I 98, 118
Sanhedrin I 134
Sanherib. . . I 5, 143, 150
Sardanapal . . . I 24
Sargon II 72
Sarsowsky II 73
Saul . . . . I 98; II 118
Schande . . . . I 88, 108
schapen . . . . I 151, 152
Schervenpoort . I 135, 137
Schwally II 134
Schrik-van-rondom I 70, 139
Seil-en-Numera . . II 148
Seilun II 126
Sëlach . II 123
Selemja . I 143; II 31, 114
Seleucia II 170
Seleucus Nicator . II 170
Sellin . .. . . II 126
Semaja I 15; II 77, 85, 87
Septuagint I 23; II 71, 130,
134, 139, 140, 143, 162
REGISTER.
Tabor II 139
Tachpanches . . . I 11, 130
Talmud II 112
Taphnai II 130
Targum II 162
Tarsis I 105
Tartessos I 105
teekentaal I 157
Teima II 72, 169
Tëkoa I 93
Tel-Arfá,d II 154
Tel-Defenne . . II 130
Tema. . . II 72
Tempel I5,6, 7, 8, 82; II 160
tempelrede I 8, 14, 96, 144
tempelterrein . . I 5, 138
Telspes II 157
Thebe II 141
Theman . . II 151
th6ràh I 100
tienstammenrijk . I 86
Tiglath-Pileser II 150,153,154
Tigris II 73, 156, 164, 170
Timothëus II 151
Tobia II 151
Toespas II 164
▪
189
Blz.
Blz.
Seraj a II 168, 171 toetser I 141
Sibma Tofeth . . I 99, 137, 138 II 147, 148
Sichem . . II 126, 140 tong I 134
Sidon II 134, 72, 78 ; 142, 150 Trouwelooze . . . I 19
Sihon . . II 143;146, 149 Troon der Heerlijkheid I 127
Silo I 96, 97; II 75, 126 Tyrus II 72, 78, 134, 138,
Silo'am II 123
142, 150
Sinaï I 98, 133
Sinaï-verbond . . I 16 Ufaz 1105
Sin-§ar-ikun . . I 7, 24 uitgieten I 136
sjeiks II 73 uitspraak I 159
Skythen I 6, 82 Um-er-Rasas . . . II 46
slaaf I 84 Ur-nu .. . . I 85
slaven. . . . I 7; II '25 Uria . . II 77, 113, 115
slavenkind . .. I 84 Uz II 73
Sodom I 142, 155; II 74, 153 Uzza II 123
Soemer . II 170 Uzzia II 72
Somali-kust . . II 138
Souvereine I 121 Vader I 86
Spanje I 105 Verlosser II 161
spruit I 152 Verzoendag, Groote II 113
Spruite I 17 Voile I 100, 106, 117, 127 enz.
spijkerschrift . I 24 vijgen I 160, 161
spijsoffers I 130
Stefenaus
steppe
II 76 Waarachtige . . . I 100
I 147 Waarzeggers . . I 81
Strabo II 170 Wadi-el-Kerak . . II 144
Strassmaier . . . II 131 Wadi-es-Serka . . . II 151
iub I 99 Wadi-Nimrim . . . II 148
sumerische tijd . . I 85 Wán-meer II 164
Soemije II 147 weide 1152
Susa II 156, 157 weiden . . . . I 152, 153
Symmachus. . . 1145 Wellhausen . II 134
Syrië I 9, 24; II 124, 141, 143 West-Azië I 6
Syriër . . II 101, 135, 150 Westen, te verbeteren in:
Syrisch-Arabische woestijn Oosten I 6
I 83 Westen I 105
Syrische leger . . . I 137 Westjordaanland . II 159
Wet I 83
wetboek I 7
Wielenga, B.. . . II 161
Wiener, H. M.. . -II 142
wijdings-ceremonie . I 99
Xenophon II 154
Xerxes II 170
Zacharia I 153
zaddfk 1142
Zamani II 73
Zebedeus I 81
Zeboim . II 153
zèdèk 1142
Zedekia I 9, 10, 11, 14, 15,
80 enz.
Zef anj a I 139, 140, 143; II 86,
109, 113, 135
Zerubbabel I 151, II 127
zidkënu 1154
Zidkf-jáhu 1154
Zimran II 73
Zimr i II 73
Zion . I 18, 87, 89, 95 enz.
Zóar II 148
Zwarte zee I 6

DEEL I.
Blz.
INLEIDING 5-25
1. Jeremia in zijn tijd 5
2. Jeremia, de Profeet 11
3. Jeremia als Dichter 17
4. Het boek Jeremia 22
Naschrift 24
Aan den lezer 25
TEKST 26-79
UITLEG 80-161
H. 1 : 1-3. Aanhef van het boek
Jeremia 80
1 : 4-19. De roeping van Jeremia
80-82
2 : 1-3 : 5. Jeremia's eerste prediking
82-86
2 1-19. Israëls eerste liefde en
ontrouw 82
2 20-25. De Baai-dienst . . 84
2 26-37. Eigen schuld . . . 85
3 1-5. Ontrouw 86
3 6-4 : 4. Israël en Juda . . 86
3 6-10. Afval, eerst van Israël,
toen van Juda . . . 86
3 11-18. Vermaning en belofte 87
3 19-4: 14. Schijnbekeering . . 87
4 5-6 : 30. Het onheil uit het noorden
88-96
4 : 5-8. De vijand dreigt . . 89
4 : 9, 10. De radeloosheid der
leiders . 89
4 : 11, 12. Het oordeel des Heeren
89
4 : 13. De vijand 89
4 : 14. Waarschuwing voor
het laatst 90
4 : 15-17. De opmarsch van den
vij and 90
4 : 18. Waarom ? 90
4 : 19-21. De inval van den vijand
90
4 : 22. Te laat- zegt de Heer ! 90
4 : 23-26. Het verwoeste land . 90
4 : 27, 28. Naar 's Heeren raad 90
4 29-31. Het eind van land en 90
stad 90
5 : 1-9. Voor het oordeel rijp 91
5 10-14. De vergelding . . . . 92
5 : 15-17. De verslindende vijand 92
5 : 18, 19. Waarom? 92
5 : 20-25. Weerspannig volk! . 92
5 : 26-29. Tegen onderdrukkers
van de armen . . . 93
5 : 30, 31. Tegen profeten en
priesters 93
6 : 1-8. Jeruzalem belegerd . 93
6 : 9-15. Verstoktheid gestraft 94
6 : 16-21. Tevergeefs gewaarschuwd
94
6 : 22-26. De val van Zion . . 95
6 : 27-30. Het volk door den profeet
gekeurd . . . . 95
INHOUD.
Blz.
7 : 1-15. De Tempelrede . . 96-97
7 : 1-7. IJdel vertrouwen . . 96
7 : 8-11. De tempel misbruikt 96
7 : 12-15. Tempel, stad en volk
zullen ondergaan . . 96
7 : 16-20. De Dienst van de Koningin
des Hemels . . 97
7 : 21-28. Vergeefsche Offers . 97-98
7 : 29-8 : 3. Moorddal . . 98-99
8 : 4-9 : 16. Zonde en Gericht 99-104
8 : 4-7. Het onbekeerlijke volk 99
8 : 8-13. Tegen de volksverlei-
ders 100
8 : 14-17. De naderende vijand 100
8 : 18-23. De ramp 101
9 : 1-8. De zedelijke verdor-
venheid 101
9 : 9-21. De ondergang . . 102
9 : 22, 23. De ware roem . . 103
9 : 24, 25. Het onbesneden Israël 103
10 : 1-16. Afgoden en God 104-106
10 : 1-5. De machtelooze afgo-
den 104
10 : 6, 7. Eere zij God! . 105
10 : 8-16. De machteloosheid der
afgoden en de macht
van Israëls God . . . 105
10 : 17-25. Zwaar geslagen . . . 106
11 : 1-14. De Verbondsbreuk . . 107
11 : 1-5. Bevel en belofte des
Heeren 107
11 : 6-8. Verbondsbreuk en
straf 108
11 : 9-14. Verdiende nieuwe straf 108
11 : 15-17. Zondige Offers . . . 108
11 : 18-12 : 6. Jeremia belaagd . 109
11 : 18-23. De aanslag tegen Je-
remia 109
12 : 1-4. Klacht van Jeremia 109
12 : 5, 6. 's Heeren antwoord . 110
12 : 7-17. Juda en de naburige
volken 110-112
12 : 7-13. Juda door de naburige
volken geteisterd . . 110
12 : 14-17. Straf en heil over de
naburige volken. . . 111
13 : 1-14. Strafbedreigingen . . 112
13 : 1-11. De bedorven gordel . 112
13 : 12-14. De gevulde wijnkrui-
ken 113
13 : 15-27. Laatste Waarschuwin-
gen 113-115
13 : 15-17. Aan het volk . . . 113
13 : 18, 19. Aan koning en konin-
gin-moeder 114
13 : 20-27. De overweldigers uit
het noorden . . . . 114
14 : 1-15 : 21. Groote Droogte . 115-122
14 1. Opschrift 115
14 : 2-6. De profeet 115
14 : 7-9. Het volk 116
14 : 10-18. De Heer en de profeet 116

Blz.
14 : 19-22. Het volk 117
15 : 1-4. De Heer en de profeet 118
15 : 5-9. De profeet 118
15 : 10-21. Het lijden van den
profeet in zijne roeping
119
16 : 1-17 : 18. Jeremia 2 ddr den naderenden
ondergang 122-129
16 : 1-9. Jeremia's isolement . 122
16 : 10-18. De ballingschap . . . 123
16 : 19-21. De waarachtige God 124
17 : 1-4. Juda's onuitwischbare
schuld gestraft . . . 125
17 : 5-8. Tweeërlei leven . . . 126
17 : 9-11. Geen leven buiten den
Heer ' 126
17 : 12-18. Uit bangen nood . 127
17 : 19-27. Sabbathsviering . . 129
18-20. Bij den Pottenbakker 130
18 : 1-17. Een teeken 130
18 : 18-23. Jeremia belaagd . . 133
19 : 1-13. De verbrijzelde kruik 135
19 : 14-20 : 6. Jeremia gemarteld . 138
20 : 7-18. Jeremia's zielestrijd . 140
21 : 1-10. Jeremia's antwoord aan
het eerste gezantschap
van Zedekia . . . 143-145
21 11-23 : 8. Over het .Koningshuis 145
21 11, 12. Waarschuwing voor
het Koningshuis . . 145
21 13, 14. Tegen het koninklijk
paleis 146
22 1-9. Tegen onrechtvaardige
regeering . . . 147
22 10-12. Over Sallum . . . 148
22 13-19. Over Jojakim . . . 148
22 20-30. Over Jojachin . . 149
23 1-8. De rechtvaardige
Spruit . . . . . . 151
23 : 9-40. Over de Prof eten 154-160
23 : 9-12. Het algemeen bederf 154
23 : 13-15. De profeten van Je-
ruzalem 155
23 : 16-32. De valsche profeten 156
23 : 33-40. Des Heeren last . . . 158
24. Het Visioen van de
twee manden vijgen . 160
AANTEEKENINGEN BIJ DEN TEKST 162- 164
DEEL II.
TEKST 5-67
tTITLEG} . 68-172
25 : 1-14. Nebukadrezar . 68-71
25 : 15-38. Beker en zwaard . 71-74
26. De uitwerking van de
Tempelrede . . 74-78
26 : 1-6. De tempelrede zelf . 74
26 : 7-11. De aanklacht tegen
Jeremia . . 75
26 : 12-15. Jeremia's zelfverdedi-
ging 76
26 : 16-19. Jeremia vrijgesproken 76
26 : 20-24. Uria's lot naast dat
van Jeremia . . . 77
27-29. Juda en Babel . . 78-87
27 : 1-11. Jeremia's boodschap
voor de gezanten 78
27 : 12-15. Jeremia's woord tot
Zedekia 79
INHOUD. 191
Blz.
27 : 16-22. Jeremia's woord tot
priesters en volk . . 80
28 : 1-4. Profetie van Hananja 80
28 : 5-9. Antwoord van Jere-
28 : 10, 11.
28 : 12-17.
29 : 1-23.
29 : 24-32.
30, 31.
30 : 1-4.
30 : 5-9.
30 : 10, 11.
30 : 12-15.
30 : 16-22.
30 : 23-31
31 : 2, 3.
mia 81
Hananja verhardt zich 82
Jeremia ontvangt een
nieuwe opdracht . 82
Jeremia's brief aan de
ballingen 83
Profetie over Semaja 85
De heerlijke toekomst 87-98
I nleiding 87
De krisis 87
De verlossing . . . . 88
De tuchtiging . . . 89
Het herstel 89
: 1. Heil na oordeel . . . 90
Ontmoeting van den
Heer en zijn volk . . 91
31 : 4-9. Naar 't vaderland . 91
31 : 10-14. Weer thuis 92
31 : 15-17. Klacht en troost . . 93
31 : 18-20. Berouw en ontferming 93
31 : 21, 22. Terugkeer en bekeering
94
31 : 23-25. Juda, heilig land . . 95
31 : 27-30. Een nieuwe tijd . . . 95
31 : 31-34. Een nieuw verbond 96
31 : 35-37. Gods beloften falen
niet 97
31 : 38-40. Een nieuw begin . . 97
32-34.
Tijdens het beleg van
Jeruzalem . . . . 98-107
32 : 1-5. Jeremia's koop van
een akker 98
32 : 16-25. Gebed van Jeremia 100
32 : 26-44. Antwoord des Hee-
rgin . . . . . . . 102
33 : 1-13. Herstel van Jeruzalem
en het land . . . . 104
33 : 14-26. Herstel van den dienst
des Heeren 106
34 : 1-7. Zedekia gewaar-
schuwd 107-108
34 : 8-22. De vrijlating van de
slaven 108-109
35. De Rechabieten 109-111
35 : 1-11. Hun trouw . . 109
35 : 12-17. Hun voorbeeld . . 110
35 : 18, 19. Hun toekomst . 111
36. De Boekrol . . . 111-116
36 : 1-4. Jeremia's prediking
opgeschreven . . . . 111
36 : 5-10. De voorlezing aan het
volk . 111
36 : 11-15. De voorlezing aan de
vorsten 113
36 : 16-20. Het bericht aan den
koning 114
31 : 21-26. De voorlezing aan den
koning 114
31 : 27-32. Een nieuwe boekrol 115
37-44. Jeremia bij de voltrek-
king van het oordeel. 116-133
37 : 1, 2. Inleiding 116
37 : 3-10. Jeremia's antwoord
aan het tweede gezantschap
van Zedekia 116
37 : 11-16. Jeremia als overlooper
gevangen gezet . . . 117

192
INHOUD.
Blz.
37 : 17-21. Zedekia raadpleegt
Jeremia . . . . . . 118
38 : 1-6. Jeremia in een put
geworpen . 119
38 : 7-13. Ebedmèlech redt Je-
remia 120
38 : 14-28e. Zedekia raadpleegt Jeremia
voor de tweede
maal 121
38 : 28b-39 14. Het lot van Zedekia,
het volk en Jeru-
mia na de inname van
Jeruzalem .
39 : 15-18. Belofte voor Ebed-
123
mèlech 124
40 : 1-6. Jeremia bij Gedalja 125
40 : 7-12. Gedalja verzamelt de
Joden 125
40 : 13-41 : 18. De moord op Ge-
dalja . 126
42 : 1-6. Het volk raadpleegt
Jeremia 128
42: 7-22. Jeremia brengt het
woord des Heeren over 128
43 : 1-7. De oversten voeren
het volk, met Jeremia,
naar Egypte . . . . 129
43 : 8-13. Jeremia moet de ver-
overing van Egypte
door Nebukadrezar
voorspellen 130
44 : 1--14. Jeremia bestraft den
dienst van de Konin-
gin des hemels . . . 131
44 : 15-19. Het antwoord van de
Joden 131
44 : 20-33. Jeremia dreigt met het
goddelijk oordeel . . 132
45. Antwoord des Heeren
op Baruch's klacht . . 133
46-51. Over de volken . 134-170
46 : 1. Opschrift 134
46 : 2-28. Over Egypte . . . 137
46 : 2-12. De slag bij Karchemiè 137
46 : 13-26. Egypte geslagen . . . 138
46 : 27, 28. Heilsbelofte voor Israël 141
47. Over de Filistijnen . 141
48. Over Moab 143
49 : 1-6. Over Ammon . . . 150
49 : 7-22. Over Edom 151
Blz.
49 : 23-27. Over Damaskus . . . 153
49 : 28-33. Over Arabische stam-
men . . . . . . 155
49 34-39. Over Elam 156
50 en 51. Over Babel 157
50 1. Opschrift 157
50 : 2, 3. Babel's val 157
50 : 4-7. Israëls verlossing uit
het lij den 158
50 : 8-16. Babel geoordeeld . 158
50 : 17-20. Israël gered 159
50 : 21-32. „Overmoed" gestraft 160
50 : 33-40. 't Zwaard over Babel! 161
50 : 41-46. De val van Babel. . 162
51 : 1-6. Het verderf over Babel 162
51 : 7-10. De gouden beker ge-
broken 162
51 : 11-14. Medië tegen Babel 163
51 : 15-19. Israëls God en de af-
goden 163
51 : 20-24. De hamer geoordeeld 163
51 : 25, 26. De berg uitgebrand . 164
51 : 27-33. De verwoesting van
Babel 164
51 : 34-40. Zion's lijden aan Babel
gewroken 166
51 : 41-58. Babel's ondergang . 166
51 : 59-64. De vloek over Babel 168
52. Aanvankelijke vervul-
ling van Jeremia's pro-
fetie 170
52 : 1-11. De val van Jeruzalem,
het lot van Zedekia 170
52 : 12-16. Jeruzalem verwoest,
het volk in balling-
schap 170
52 : 17-23. De wegvoering van het
tempelgereedschap . . 170
52 : 24-27. Terechtstelling van
vooraanstaande man-
nen 171
52 : 28-30. Getal der ballingen 171
52 : 31-34. Jojachin door den
Koning van Babel begenadigd
171
AANTEEKENINGEN BIJ DEN TEKST . 173
LITTERATUUR 176
AANGEHAALDE BIJBELPLAATSEN . . 179
REGISTER 186
INHOUD 190

UITGAVE J. B. WOLTERS - GRONINGEN, DEN HAAG, BATAVIA
TEKST E\ UITLEG
PRAKTISCHE BIJBELVERKLARING
DOOR
PROF. DR. F. M. TH. BOHL EN PROF. DR. A. VAN VELDHUIZEN
II. HET NIEUWE TESTAMENT
MET MEDEWERKING VAN PROF. DR. J. A. C. VAN LEEUWEN,
PROF. DR. H. M. VAN NES, PROF. DR. J. TH. UBBINK,
Ds. J. WILLEMZE EN PROF. DR. J. DE ZWAAN
Prof. Dr. J. A. C. van Leeuwen Het Evangelie van Mattheus — 3e druk.
Prof. Dr. A. van Veldhuizen . Het Evangelie van Markus — 3e druk.
Prof. Dr. J. de Zwaan . Het Evangelie van Lucas — 2e druk.
Prof. Dr. J. Th. Ubbink . Het Evangelie van Johannes — 2e druk.
Prof. Dr. J. de Zwaan . . De Handelingen der Apostelen — 2e dr.
Prof. Dr. A. van Veldhuizen . . Paulus en zijn Brief aan de Romeinen — 3e dr.
Prof. Dr. A. van Veldhuizen . . Paulus' Brieven aan de Korinthiërs — 2e druk.
Prof. Dr. H. M. van Nes . . Paulus' Brieven aan de Galatiërs, Eféziërs,
Filippenzen, Kolossenzen, Thessalonicenzen
(1 en 2), Timótheus (1 en 2), Titus en
Filémon — 2e druk.
Prof. Dr. H. M. van Nes . . De Brief aan de Hebreën — De Brief van
Jakobus — De eerste Brief van Petrus — 2e dr.
Ds. J. Willemze De tweede Brief van Petrus — De Brieven van
Johannes — De Brief van Judas — 2e druk.
Ds. J. Willemze De Openbaring van Johannes — 2e druk.
Het Nieuwe Testament is compleet verschenen.
Prijs per deeltje, gebonden . . . . . f 2,90
Bij bestelling van de serie - 2,50
UITGAVE J. B. WOLTERS - GRONINGEN', DEN HAAG, BATAVIA

UITGAVE J. B. WOLTERS - GRONINGEN, DEN HAAG, BATAVIA
TEKST EN UITLEG
PRAKTISCHE BIJBELVERKLARING
DOOR
PROF. DR. F. M. TH. BbHL EN PROF. DR. A. VAN VELDHUIZEN
I. HET OUDE TESTAMENT
MET MEDEWERKING VAN PROF. DR. L. H. K. BLEEKER, DR. A. H.
EDELKOORT, DR. A. VAN DER FLIER G.Jzn., PROF. DR. B.
GEMSER, Ds. J. H. DE GROOT, PROF. DR. JOH. DE GROOT,
DR. H. W. OBB I NK, DR. TH . L. W. VAN RAVESTEIJN, DR. G.
SMIT, DR. A. TROELSTRA, PROF. DR. G. J. THIERRY EN
DR. W. J. DE WILDE
Verschenen:
Prof. Dr. F. M. Th. Bóhl . . Genesis, 2 deelen — 2e druk.
Prof. Dr. F. M. Th. Bóhl . . Exodus.
Dr. A. H. Edelkoort . . . . Numeri.
Prof. Dr. Joh. de Groot . . Jozua.
Dr. G. Smit Ruth, Ester en Klaagliederen.
Prof. Dr. L. H. K. Bleeker . Job.
Prof. Dr. B. Gemser . . . . Spreuken, deel I.
Prof. Dr. B. Gemser. . . . Spreuken, deel II, Prediker en Hooglied.
Dr. A. van der Flier G.Jzn. . Jesaja, 2 deelen.
Dr. Th. L. W. van Ravesteijn. Jeremia, 2 deelen.
Dr. A. Troelstra Ezechiël, 2 deelen.
Dr. H. W. Obbink . . . Daniël.
Prof. Dr. L. H. K. Bleeker De Kleine Profeten, deel I (Hosea, Amos).
Dr. G. Smit . . . . . De Kleine Profeten, deel III (Habakuk-
Maleachi).
In bewerking:
Dr. W. J. de Wilde, Leviticus. Ds. J. H. de Groot, I en II Kronieken.
Dr. Th. L. W. van Ravesteijn, Deu- Prof. Dr. F. M. Th. Bóhl, Ezra en
teronomium. Nehemia.
Prof. Dr. G. J. Thierry, Richteren. Prof. Dr. F. M. Th. Bdhl, Psalmen.
Prof. Dr. Joh. de Groot, I en II Samuël. Prof. Dr. L. H. K. Sleeker, De Kleine
Prof. Dr. G. J. Thierry, I en II Ko- Profeten, deel II (Obadja—Nahum).
ningen.
Prijs per deeltje, gebonden f 2,90
Bij inteekening op de serie - 2,75
Bij inteekening op de serie voor inteekenaren N. T - 2,50
UITGAVE j. B. WOLTERS - GRONINGEN, DEN HAAG, BATAVIA