Meer aandacht voor aansluiting - Technische Universiteit Eindhoven

IN GESPREK
dus ook het kleinste en het armst. Dat lijkt hand in hand
te gaan. Het nieuwe Milieu- en Natuurplanbureau is drie
keer zo groot.
Verwondering
Onlangs hield Paul Schnabel een rede tijdens de lustrumdiesviering
van de Universiteit Utrecht. Het ging over
verwondering en verlichting in de wetenschap. ‘De basis
van wetenschap is de verwondering’, is zijn conclusie.
‘Gerard ’t Hooft, onze Nobelprijswinnaar, zei onlangs in
een interview: ‘Toen ik een jaar of drie was, zag ik een
driewieler. Ik hoefde er niet op te zitten, maar ik vroeg
me wel af waarom dat ding wielen heeft: wat maakt het
wiel zo handig?’ Het is een beetje bizar om die vraag op je
derde te stellen, maar daar ben je Nobelprijswinnaar voor.
Het zijn deze vragen die voorbijgaan aan de evidenties,
die vertellen wat wetenschap is. Als je de wielen beter
wil maken, dan ben je met techniek bezig. Maar de vraag
wat rollen precies is en hoe dat werkt, is wetenschap. Het
antwoord op de vragen is bijzonder complex, maar zelfs
alleen de vraag is al verpletterend.’
Wetenschap is die verwondering die je laat zoeken naar
een antwoord op vragen, definieert de professor. ‘Die
verwondering kan zijn om iets wat geen probleem is:
waarom is een wiel zo handig? Een andere verwondering
is die voortkomt uit de praktijk, zoals onderzoek naar
aids. Bij het wiel is de praktijk opgelost en is er een theoretisch
vraagstuk, bij aids is er een praktisch en maatschappelijk
vraagstuk waarvoor onderzoek nodig is om er
greep op te krijgen. Wat is hier aan de hand? Hoe ontstaat
de ziekte? Wat kunnen we eraan doen? De eerste twee
vragen zijn beantwoord, de derde vraag nog maar heel
gedeeltelijk.’
De paradox die Schnabel ziet ontstaan, is dat er tegen-
1 0 M A T R I X / 2 / 2 0 0 6
Schnabel: ‘Een mooi
boek schrijven geldt
niet meer – het gaat
om artikelen.’
woordig wel veel geld beschikbaar wordt gesteld voor de
tweede vraag; die van maatschappelijke problemen. ‘Maar
tegelijkertijd moet dat met de geest van ’T Hooft, iemand
die gewend is door te denken en vanuit de eigen vraagstellingen
zaken te ontwikkelen. Dat is riskant omdat
je helemaal niet weet of je het vraagstuk kunt oplossen,
terwijl de gever van het geld hoopt op doorbraaktechnologieën.
Maar wetenschap kan die garantie niet geven. De
samenleving verwacht vaak te veel resultaat - ze wil oplossingen
kopen. Het is dan ook niet vreemd dat veel stimuleringsprogramma’s
op het grensvlak van wetenschap en
praktijk minder opleveren dan men verwacht of hoopt.
Nuttig
Er wordt dus volgens de directeur van het Sociaal en
Cultureel Planbureau in de beoordeling van wetenschap
te snel gedacht aan oplossingen. ‘De nutvraag wordt in
wetenschap vaak gesteld, terwijl je nog helemaal niet kan
weten wanneer iets nuttig zal zijn. Je ziet dat heel mooi
in de farmacie; er worden geneesmiddelen ontwikkeld
voor een specifiek probleem. Die blijken soms dan daarvoor
niet te werken, maar voor een andere ziekte juist
heel geschikt te zijn Bijna alle geneesmiddelen in de
psychiatrie bijvoorbeeld zijn toevalstreffers en bijna alle
pogingen om systematisch een psychofarmacon te ontwikkelen
zijn bij mijn weten mislukt. Daarin zie je dat de
nutbepaling heel moeilijk is. Wetenschap bestaat grotendeels
uit doodlopende weggetjes, maar heel soms blijkt er
aan de zijkant plotseling nog een tuinhekje te zitten, dat
toegang geeft tot een nieuw en onbekend gebied. Dat is
niet te voorspellen. Daarom moet er altijd ruimte blijven
voor wetenschap wat geen direct nut heeft. Als je al weet
welk nut kennis moet hebben, dan zit je al op het niveau
van techniek: je hoeft het alleen nog maar te maken.
Moeilijk genoeg overigens, hoor.’
Het is voor Schnabel soms moeilijk om uit te leggen wat
wetenschappelijk onderzoek in zijn vakgebied oplevert;
wat het nut is. ‘We krijgen er meer kennis door, maar dat
is lastig te kwantificeren. Het is eigenlijk net als met veel
producten; het wordt als vanzelfsprekend genomen dat
we een bijzonder klein en licht apparaatje als de mobiele
telefoon gebruiken. Het is een deel van de omgeving
geworden en valt nauwelijks nog op. In de sociale wetenschappen
gebeurt dat met kennis. Onze kennis wordt een
deel van het gewone discours. Mensen spreken gemakkelijk
over sociale cohesie, over stigma, over charisma, over
begrippen als bureaucratie en technocratie. Een idioom
dat onmiskenbaar uit de sociale wetenschappen komt.
Men beseft vaak niet dat het denken is gebaseerd op
kennis en inzichten die er vroeger niet waren. Dat is de
praktische waarde van mijn vakgebied, naast te laten zien
natuurlijk hoe de samenleving in elkaar zit en wat sociale
processen zijn.’