Overijsselse Historische Bijdragen - Historisch Centrum Overijssel

112 e stuk
1997
o <
rD ....,
--
\--

Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis
Beschermvrouwe H.M. de Koningin
Bestuur
drs. F.e. Berkenvelder, voorzitter
drs. F.D. Zeiler, secretaris
jhr. A.J. Gevers, penningmeester
mevr. drs. M.H. Breitbarth-van der Stok
mevr. drs. E.M. Kalsbeek-barones Schimmelpenninck van der Oije
jhr. drs. J. van Lidth de [eude
prof. dr. F. van der Pol
mr. E.W. Roessingh
mevr. mr. dr. F.A.J. van der Ven
mr. drs. R.G. Welten
Secretariaat
drs. F.D. Zeiler, postbus I227, 800I BE Zwolle
Financiën
jhr. A.J. Gevers, Praubstraat 25, 80II PN Zwolle
Contributie
f 50,- per jaar; partner: f 5,-
Redactiecommissie
dr. M.A.M.Franken, voorzitter
A.J. Mensema, secretaris
mr. E.D.Eijken
drs. e. Gietman
mevr. M.A.W. Mengelberg-van Haeren
dr. H. Peeters
dr. F.W. Schmidt
mevr. drs. E.T. Suir
drs. A.L.A. Wevers.
Bibliotheek
gevestigd bij de Stads- of Athenaeumbibliotheek
Klooster 12, postbus 35I, 7400 AT Deventer, tel. 0570 - 693 887.
Uitgave en druk
© Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis
Waanders b.v. 1997. Vormgeving M.M. Franken-Rios. Overname of
vermenigvuldiging van artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke
toestemming van de redactie.
Leden van de Vereeniging ontvangen het jaarboek
'Overijsselse Historische Bijdragen' gratis.
Losse nummers: f52,50'
ISBN 9°4°0 9196 x

Overijsselse Historische Bijdragen

Boven de linker man: 'Wat dych sunt selten scheede I Meynst du dat yck I hab keyn hende'
en boven de rechter: 'Dat my bescheydt ytzunder I Edder dusse kanne wyl maken wunder:
(Overijssels Liedboek, fol. 133)

Overijsselse
Historische
Bijdragen
Verslagen en mededelingen
van de Vereniging tot beoefening van
Overijsselsch Regt en Geschiedenis
112e stuk 1997
Waanders Uitgevers, Zwolle 1997

Inhoud
In memoriam R. van Beek
dr.AD. Verlinde
Mander 797-1997.
Een hoogbejaarde boerschap in Noordoost-Twente
M. Paskamp-van Santen
De Holterdijk.
Een verrassend middeleeuws object van zorg
ir.D.M. van der Schrier
Stad en Platteland in de late middeleeuwen
drs.js. Mooijweer
Het 'Overijssels Liedboek', 1551-159°
AJ. Mensema
Johannes Coccius 1626-1678.
Portret uit brieven van een Zwollenaar
ProfG.R. W. Dibbets
Carl Sophronius Philipp graaf van Flodorf en Wartensleben
en de admissie tot de Ridderschap van Overijssel (1720-1732)
drs.H.D. Dalhuisen
Een serie plafondschilderingen in het Drostenhuis te Zwolle
mevrouw drs.L. van Dijk
Terug bij af? De patriottenbeweging in Zwolle
en in de Republiek. Een reactie
dr.M.AM. Pranken
Jurjen Nanninga Uitterdijk (1848-1919),
archivaris, organisator en publicist
jhr.AJ. Gevers
Literatuursignalement
Archeologische kroniek van Overijsselover 1996
dr.AD. Verlinde
Jaarverslag 1996
Auteurs
5
9
33
49
79
125
131
149
153
J71

dr. A.D. Verlinde
In memoriam R. van Beek
(1915-1997)
Voor intimi toch niet geheel onverwacht
overleed Ruud van Beek op
22 maart na een kortstondige opname
in het ziekenhuis van Zwolle.
Hij, geboortig uit de middenstand
van Alkmaar, was in Zwolle en Salland
zo vanzelfsprekend en nadrukkelijk
aanwezig, dat de tijd zal moeten
uitmaken dat hij er niet meer is.
En dat vooral in noordelijk Salland,
waar hij zich nauw mee verbonden
voelde, veel meer dan met zijn
geboorteplaats en -streek.
De betreurde was een veelzijdig en
gedreven mens, vooral doch niet uitsluitend
op het gebied van archeologie
en geschiedenis, misschien
toch wel met de meeste betrokkenheid rond het raakvlak van deze verschillende
disciplines met hetzelfde einddoel. Zijn belangstelling voor het vergeten
verleden was intens en kwam van heel diep en was zeker geen 'vlucht uit de
werkelijkheid'. Daarop wijst onder meer zijn 'zendingsdrang', waarmee hij op
vrijwel alle denkbare wijzen de archeologie uitdroeg. Steeds opnieuw fungeerde
hij als stimulator.
Toch is zijn gepassioneerde belangstelling voor en zijn verbondenheid met het
verleden, niet alleen maar wel vooral Noord-Salland betreffend, pas manifest
geworden voor de buitenwereld omstreeks 1960, toen hij dus al 45 jaar was.
Deze nogal late opbloei laat zich ongetwijfeld wel verklaren door de tijdspanne
waarin hij leefde, toen de archeologie nog niet zo dicht bij publiek en maatschappij
stond. In weerwil van zijn late opbloei werd Van Beek dank zij zijn
gedrevenheid de eerste amateur-archeoloog in Noord-Salland, die op ruime
schaal als zodanig bekend werd. Mede vanwege door hem ingeleide 'leerlingen'
kan hij worden betiteld als de nestor van de amateur-archeologen in deze
regio. Voor zover wij kunnen vaststellen, heeft hij zich niet kunnen optrekken
aan een andere archeoloog uit de regio (zo iemand ontbrak), en heeft hij zich
min of meer autonoom ontwikkeld.
Ruud van Beek's vooruitstrevendheid en veelzijdigheid blijken op meerdere
punten. Wat mij destijds, eind jaren zestig, het meest trof was, dat hij als enige
in heelOverijssel, zijn vindplaatsen, toen al ruim in aantal, had gekarteerd en
van coördinaten had voorzien. Hij was hierbij nooit op een fout te betrappen.
Aan deze werkwijze is zijn landmeetkundige achtergrond uiteraard niet vreemd
OHB 112e stuk 1997 In memoriam R. van Beek

geweest, maar toch ... Ook zijn houding ten aanzien van vondsten was toen al
'modern' te noemen. Hij beschouwde zijn vondsten niet zoals vele anderen als
een 'postzegelverzameling', maar als 'documenten', waar een verhaal uit het
verleden achter zat. Illustratief voor deze opstelling was de donatie van zijn colleetie
aan het ProvinciaalOverijssels Museum, nadat hij vertrouwen had gekregen
in het nieuwe archeologie- en depotbeleid van het museum, een en ander
in samenwerking met de Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek.
Meer nog dan door zijn fanate beoefening van de veldarcheologie en de direct
daaruit voortvloeiende gevolgen, heeft Van Beek bekendheid gekregen door
zijn al vermelde 'zendingsdrang'. Iedereen diende te weten, welke interessante
cultuurresten er in de Sallandse bodem verborgen lagen en werden bedreigd.
Op alle niveau's heeft hij dienaangaande van zich laten horen, al dan niet in
teamverband: talrijke publicaties in krant en tijdschrift (met name in de jaarbundel
van de VORG en in Westerheem, het verenigingsblad van de Archeologische
Werkgemeenschap Nederland), meerdere exposities, het waarschuwen
en informeren van beroeps-archeologen alom in den lande, het enthousiasmeren
van leken tot amateur-archeologen, lobbyen waar hij kon en de uitoefening
van bestuurlijke functies in verenigingsverband. Zijn functie gedurende twee
termijnen van eind 1974 tot 1983 in het bestuur van de VORG, als opvolger van
de archeoloog G.D. van der Heide, mag hier niet onvermeld blijven.
Wee degene, die het archeologisch belang minder hoog inschatte dan hij, de
beklagenswaardige kreeg een briesende, soms zelfs onbeheerste Van Beek
tegenover zich. Het pad van Van Beek kende dan ook de nodige scherven in de
relatiesfeer. die hem pijnlijk hebben getroffen en die door hem ook niet altijd
begrepen werden of wilden worden. Maar desondanks heeft hij velen weten te
stimuleren of tenminste weten te beïnvloeden. Dat blijkt wel uit het in de loop
der jaren geformeerde legertje van 'zijn' leerlingen uit de regio, alsmede uit
enkele bestuurlijke beslissingen. Dat Zwolle in 1986/87 een Gemeentelijke
Archeologische Dienst heeft ingesteld is mede aan de invloed van Van Beek te
danken. Insiders weten hoe geslaagd die bestuurlijke beslissing is geworden.
In zijn integere, eigenzinnige, maar soms wat onbehouwen karakter zat een
opmerkelijke contradictie verborgen. Dat betrof de afhankelijke waarde die hij
geruime tijd hechtte aan zijn geloof in de gesproken of geschreven mening van
vakarcheologen, vooral van de 'echte geleerden'. Dat kwam vooral in discussies
nogal eens naar voren. Het was niettemin duidelijk, dat Ruud zich goed met
hen kon meten, maar toch zag hij enigszins op tegen hen, die iets hadden
gestudeerd wat hij moest missen. Ruud heeft deze omissie uit zijn leven
bepaald als bezwaarlijk ervaren en hij is pas later, toen hij 'gewend' was geraakt
aan interne kritiek binnen de kring van vakarcheologen. ook kritischer gaan
staan tegen meningen uit de kring der professionals.
Reeds lang overigens hebben deze vakbroeders (evenals 'de maatschappij') de
verdiensten van Ruud van Beek erkend. Mede dank zij hem werd, in samenwerking
met (toen nog) drs. W. van Es, in 1960 de eerste Germaanse nederzetting
uit Overijssel bloot gelegd, en wel in Dalfsen-Welsum, met toevalligerwijs
tevens een regionaal topstuk als resultaat: het bronzen Mercuriusbeeldje van
Dalfsen. Maar ook de onderzoeken in de gassleuven door de Varsener es bij
6 dr. A.D. Vertinde

Ommen en de opgraving van het kasteel Voorst bij Westenholte waren waarschijnlijk
zonder de inmenging van Van Beek niet of minder goed tot stand
gekomen. Voor zijn vele verdiensten heeft de gemeente Zwolle hem de erepenning
van de stad uitgereikt.
Op latere leeftijd is Van Beek, volgens de normen des tijds hoe langer hoe vaker
Ruud genoemd, zieh geleidelijk aan meer op Zwolle gaan concentreren, enerzijds
omdat hij het reizen bezwaarlijk vond gaan worden, anderzijds omdat er
in Zwolle ruim voldoende werk aan de winkel bleek te zijn. Bij dit alles heeft
zijn vrouw Tineke hem binnen zekere grenzen vrijheid van handelen gegund,
hetgeen een humane en verstandige beslissing van haar is geweest. Pas in de
laatste paar jaren, toen de werkzaamheden in de opgravingsputten te bezwaarlijk
voor hem zijn gaan worden, zagen wij Ruud, zittend naast de opgraving,
intensiever naar zijn schetsboek grijpen. Want tekenen en aquarelleren had hij
ook al in de vingers.
Ruud van Beek heeft veel bijgedragen aan de wisselwerking tussen amateurarcheoloog
en vakareheoloog. Een samen- en wisselwerking, waarbij ik de hoop
wil uitspreken, dat zij in dit tijdsgewricht niet teloor zal gaan.
I" memoriam R. va" Beek 7