Gemeentelijk gezondheidsbeleid met participatie van ... - Nigz

GGD Nederland 

Gemeentelijk gezondheidsbeleid 

met participatie van allochtonen 

Onderzoek naar de participatie van allochtonen bij gemeentelijk gezondheidsbeleid, 

uitgevoerd door Bureau Van Wieringen en Thomas 

Augustus 2003

Inhoudsopgave 

Samenvatting ........................................................................................................................ 3 

Hoofdstuk 1: Inleiding............................................................................................................ 5 

1.1 Is specifiek gezondheidsbeleid voor allochtonen noodzakelijk? ............................. 5 

1.2 Is participatie van allochtonen noodzakelijk bij gezondheidsbeleid?....................... 6 

Hoofdstuk 2: Bevindingen...................................................................................................... 8 

2.1 Methode................................................................................................................. 8 

2.2 Verloop inventarisatie............................................................................................. 8 

2.3 Algemene conclusies over het gevonden beleid..................................................... 8 

Hoofdstuk 3: Beleidscyclus...................................................................................................12 

3.1. Fase beleidsvoorbereiding/verzameling van gegevens .........................................12 

3.2 Fase: beleidsprioriteiten stellen.............................................................................13 

3.3 Fase: uitvoering/ implementatie van beleid ...........................................................15 

3.4 Fase: evaluatie......................................................................................................16 

Literatuur: ..........................................................................................................................18 

Bijlage 1: Gezondheidstoestand van allochtonen..............................................................19 

Bijlage 2: Inventarisatie GGD’en.......................................................................................23 

Bijlage 3: Lessen uit participatieprocessen .......................................................................43 

Uitvoering 

De inventarisatie is uitgevoerd door bureau Van Wieringen & Thomas, 

onderzoek-advisering-projectmanagement voor gezond beleid. 

Het onderzoek is begeleid door mevrouw A. Koornstra van GGD Nederland en de heer 

F. Öry van TNO Preventie en Gezondheid en Pacemaker. 

Voor meer informatie of het bestellen van extra exemplaren: 

GGD Nederland 

Adriaen van Ostadelaan 140 

Postbus 85300 

3508 AH Utrecht 

T 030 252 3004 

F 030 251 1869 

postbus@ggd.nl 

www.ggd.nl 

Inventarisatie gemeentelijk gezondheidsbeleid en allochtonen 

2

Samenvatting 

GGD Nederland heeft met steun van het ministerie van VWS, laten inventariseren wat goede 

voorbeelden waren van gemeentelijk gezondheidsbeleid waarbij (groepen van) allochtonen 

uitdrukkelijk bij de beleidsvorming waren betrokken. Het doel was om goede voorbeelden te 

inventariseren zodat deze verder verspreid zouden kunnen worden. Uit de inventarisatie 

blijkt echter dat er weinig voorbeelden van beleidsvorming met participatie van allochtonen 

zijn te vinden. Er lopen wel veel projecten, maar daar zit weinig continuïteit in. Allochtonen 

zijn daarbij vooral individueel betrokken bij de uitvoeringsfase, als voorlichters en (natuurlijk) 

als doelgroep. 

Om toch een aantal interessante beleidsprocessen te kunnen beschrijven, is ervoor gekozen 

om naast de fasen van inventariseren en prioriteren ook de fasen van uitvoeren en evalueren 

mee te nemen in het onderzoek. Daarnaast is besloten om de projecten die werden 

gevonden in de inventarisatie, op te nemen in een bijlage bij dit rapport, zodat die 

voorbeelden wel verder verspreid worden. 

Het is van belang om bij gemeentelijk gezondheidsbeleid (groepen van) allochtonen te laten 

participeren. Allereerst omdat allochtonen daarmee zelf kunnen aangeven waar voor hun de 

problemen in de openbare gezondheidszorg liggen. Deze zijn vaak verschillend van de 

autochtone bevolking, enerzijds omdat andere ziekten kunnen spelen, anderzijds om het 

contact met (preventieve en curatieve) zorg anders kan zijn. Een tweede reden is dat 

participatie ook meer greep geeft op de factoren die van invloed zijn op de gezondheid en 

dat levert ook een betere gezondheid op. 

Dat er zo weinig voorbeelden zijn gevonden van gezondheidsbeleid waarbij allochtonen 

betrokken zijn, wordt door gemeenten verklaard met de argumentatie dat gezondheidsbeleid 

niet hoog op de agenda staat, waardoor er weinig ruimte is voor specifieke inspanningen. 

Dat er daarbinnen ook nog weinig aandacht is voor de problematiek van allochtonen komt 

onder andere doordat er weinig bekend is over de noodzaak daartoe: er is lokaal vrij weinig 

bekend over wat de gezondheidsproblemen van allochtonen zijn en de groepen allochtonen 

worden zelf ook weinig gevraagd om die aan te geven. Allochtonen zijn op dit onderwerp ook 

nog nauwelijks georganiseerd. Datzelfde geldt ook voor de inbreng van allochtonen in de 

curatieve zorg, bijvoorbeeld via patiëntenplatforms. Natuurlijk zijn er uitzonderingen op deze 

situaties, en die zijn ook in het rapport beschreven. 

Veel projecten die zijn geïnventariseerd, zijn gestart door de GGD. De politieke 

betrokkenheid bij deze projecten is gering, waardoor er vaak na de projectperiode geen 

structurele financiering voor komt. Dit betekent ook dat de allochtone medewerkers aan deze 

projecten meestal op een tijdelijke basis werken, waardoor er ook in personele zin weinig 

continuïteit is. 

De conclusie uit dit rapport is dat het nu niet mogelijk is om een implementatieproject te 

starten voor het verspreiden van goede voorbeelden van beleidsparticipatie van allochtonen 

bij gemeentelijk gezondheidsbeleid. Uit het rapport volgt dat er eerst een aantal voorwaarden 

moet worden gecreëerd om ervoor te zorgen dat er niet slechts weer een aantal projecten 

worden uitgevoerd: 

- Etniciteit zou meer meegenomen moeten worden in de (epidemiologische) 

onderzoeken, net zo basaal als leeftijd en geslacht. Dat gebeurt nu al op een aantal 

plekken, maar door geringe aantallen en/of hoge non-respons onder allochtonen 

levert dat nog te weinig informatie op. Voor het verbeteren van de inbreng van 

allochtonen bij de epidemiologische onderzoeken kan worden aangehaakt bij de 


3

ontwikkelingen van de landelijke en lokale monitor Volksgezondheid. Daar is wel 

extra inzet voor nodig. 

- De gegevens over de gezondheidsproblemen van allochtonen moeten beter bekend 

worden. Enerzijds moeten de gegevens beter gemeten en geregistreerd worden en 

anderzijds zou er een centraal punt moeten komen waar informatie over de 

gezondheidstoestand van allochtonen bekend is en waar ook ondersteuning kan 

worden gevraagd voor de analyse van lokale gegevens. Dat kan het steunpunt 

Interculturalisatie van de zorg zijn, maar het kan ook bij een ander kenniscentrum 

worden ondergebracht. 

- De kennis over allochtone groepen en werkwijzen moet op gemeentelijk/regionaal 

niveau beter aanwezig zijn, in elk geval bij de GGD. Dat blijkt ook in een aantal 

GGD’en zo te werken. Die verbetering kan door personeelsbeleid (meer aannemen 

van allochtonen, tijdelijk aanstellingen van VETC’ers omzetten in vast werk, zorgen 

dat men opleidingen volgt voor intercultureel werken) en het kwaliteitsbeleid (meten 

of het aanbod beschikbaar, toepasbaar en bereikbaar is voor allochtonen, eventueel 

via inzet van tolken). In de inventarisatie worden de VETC’ers veel genoemd. Dit zijn 

op de meeste plekken (nog steeds) projecten, met tijdelijke financiering. Structureel 

maken van deze functie lijkt ons zeer belangrijk. 

- Allochtone steunorganisaties moeten worden gestimuleerd om mee te denken over 

het gezondheidsbeleid, in elk geval op GGD-regioniveau. Dit kan door 

inspraakorganen of adviesraden in te richten en door aan te haken bij activiteiten om 

allochtone patiëntenorganisaties op te zetten of te versterken. 

Leeswijzer 

In hoofdstuk 1 wordt de vraagstelling en het kader daarvan weergegeven. In hoofdstuk 2 zijn 

de belangrijkste conclusies geformuleerd. Voor de lezer die weinig tijd heeft, is dit het deel 

dat niet overgeslagen kan worden. De eigenlijke resultaten van de inventarisatie zijn nogal 

omvangrijk in tekst en daarom opgenomen in bijlage 2. 

In hoofdstuk 3 worden voor iedere fase in de beleidscyclus voorbeelden genoemd van beleid 

waarbij de participatie van allochtonen gerealiseerd is. 


4

Hoofdstuk 1: Inleiding 

In november 2002 hebben GGD Nederland en TNO Preventie en Gezondheid, met steun 

van het ministerie van VWS, onderzoeksbureau Van Wieringen en Thomas gevraagd om 

een inventarisatie te maken van voorbeelden van (gemeentelijk) gezondheidsbeleid waarbij 

allochtonen nadrukkelijk betrokken zijn om zo de vraag/ behoefte van allochtonen te 

verhelderen. 

Deze inventarisatie vormt een eerste fase in een groter project, waarvan het uiteindelijk doel 

is de aanpak van Sociaal-economische gezondheidsverschillen (SEGV) op lokaal niveau te 

verbeteren. Een groot deel van de allochtonen behoort tot de lage SES-groepen (lage 

sociaal-economische status). Om de inzet van de openbare gezondheidszorg bij het 

terugdringen van de gezondheidsproblemen bij allochtonen te versterken, is het streven om 

gemeenten, GGD’en en allochtone inwoners te ondersteunen bij het samenwerken aan 

gezondheidsbeleid en het terugdringen van SEGV-verschillen. 

Teneinde deze inventarisatie in een contextueel kader te plaatsen volgen hieronder eerst 

een korte discussie: 

1) Is specifiek gezondheidsbeleid voor allochtonen noodzakelijk, en 

2) Is participatie van allochtonen bij de beleidsvoorbereiding en uitvoering nodig. 

1.1 Is specifiek gezondheidsbeleid voor allochtonen noodzakelijk? 

In de gezondheidszorg vindt geen systematische registratie naar etniciteit plaats, waardoor 

de kennis over de gezondheidstoestand van allochtonen gebaseerd is op onderzoeken die 

naar plaats, tijd en populatie beperkt zijn en niet duidelijk is in hoeverre de gegevens 

representatief zijn voor de gehele allochtone populatie. De kennis over de 

gezondheidstoestand van allochtone groepen is dus maar beperkt. In bijlage 1 is een kort 

overzicht gegeven van de gezondheidssituatie van allochtonen in vergelijking met 

autochtonen in Nederland. Daaruit blijkt dat een aantal gezondheidsproblemen meer 

voorkomen bij allochtonen, onder meer diabetes bij volwassenen en kindersterfte, en dat 

allochtonen minder gebruik lijken te maken van thuiszorg en van preventieve zorg. Bij 

allochtone meisjes en vrouwen komen meer suïcide en abortussen voor en lijkt meer 

baarmoederhalskanker voor te komen. Er zijn bij alle gezondheidsproblemen overigens 

duidelijke verschillen tussen de groepen allochtonen. 

Bij interpretatie van de beschikbare gegevens moet ook rekening gehouden worden met het 

bestaan van sociaal-economische gezondheidsverschillen. Relatief veel allochtonen maken 

deel uit van de bevolkingsgroep met een lage sociaal-economische status (ses) op grond 

waarvan voor deze groep ook een lagere gezondheidsstatus verwacht kan worden. Toch 

kunnen de gezondheidsverschillen tussen autochtonen en allochtonen niet geheel verklaard 

worden uit de verschillende sociaal-economische opbouw van deze twee bevolkingsgroepen. 

Er blijkt een aantal gezondheidsproblemen te zijn dat vaker voorkomt bij bepaalde allochtone 

groepen zonder lage ses (bijvoorbeeld diabetes bij Hindoestanen) en allochtonen blijken in 

het algemeen minder goed in staat om de juiste weg te vinden in de Nederlandse 

gezondheidszorg. Ook is preventieve gezondheidszorg in veel van de landen van herkomst 

een relatief onbekend fenomeen. Men gaat naar de dokter als er een gezondheidsprobleem 

is en verwacht dat de dokter dit probleem oplost door middel van medicatie of medische 

ingreep. Een uitzondering hierop vormt de deelname aan het Rijksvaccinatieprogramma dat 

ook onder allochtone kinderen een groot bereik heeft. 


5

1.2 Is participatie van allochtonen noodzakelijk bij gezondheidsbeleid? 

Om deze vraag te beantwoorden is het zinnig het begrip participatie enigszins te ontrafelen. 

Ten Dam (1997) gebruikt hiervoor de ladder van Arnstein, waarbij hij stelt dat de hieronder 

genoemde niveaus van participatie in elke fase van een gezondheidsproject (ontwerp, 

besluitvorming, uitvoering en evaluatie) een rol kunnen spelen: 

De ladder van Arnstein (1969), …, kan gebruikt worden voor een continuüm van niveaus 

waarop leken of wijkbewoners kunnen participeren in lokaal gezondheidsbeleid. De schaal 

loopt af van volledige zeggenschap, via steeds zwakkere vormen van participatie, tot aan de 

laagste sport, manipulatie. 

Participatieniveau omschrijving 

Zelfbestuur Volledige zeggenschap en onafhankelijkheid. 

Gedelegeerde macht Zeggenschap in meerderheid. 

Partnerschap Onderhandeling is mogelijk. 

Afkopen Tegemoetkoming door schijnparticipatie. 

Consultatie Betrokkenen kunnen zich laten horen. 

Informeren Betrokkenen worden geïnformeerd. 

Therapie Bedoeling is niet participatie, maar opvoeden, onderwijzen of 

genezen. 

Manipulatie Manipulatie. 

Arnstein heeft de acht niveau’s onderverdeeld in 3 categorieën: werkelijke 

medezeggenschap, symbolische medezeggenschap en non-participatie. Voor lokaal 

gezondheidsbeleid vormen de drie niveaus van participatie die onder werkelijke participatie 

vallen (partnerschap, gedelegeerde macht en zelfbestuur) reële vormen van participatie. Een 

veelvoorkomende vorm hiervan is de aanwezigheid van leden van de doelgroep in een 

initiatiefgroep of bestuur van een gezondheidsproject. 

Ten Dam geeft voor en nadelen van participatie. Kort samengevat: 

• Argumenten tegen participatie: Het is niet goed mogelijk een echte, blijvende 

vertegenwoordiging van de achterban te vormen. Slechts een minderheid participeert 

in beleid en zij moeten compromissen sluiten. Ook is er geen garantie dat men echt 

invloed heeft, het kan door de werkelijke beslissers ingezet worden als legitimatie en 

maskering van de macht. 

• Argumenten vóór participatie: Participatie kan een middel zijn om mensen meer greep 

te geven op factoren die van invloed zijn op hun gezondheid. Bovendien blijk dat 

maatschappelijke participatie een gezondheidsbevorderend effect heeft, doordat men 

meer persoonlijke controle krijgt, beter in staat is gebeurtenissen zelf te beïnvloeden 

en doordat men vaardigheden aanleert en zelfrespect opbouwt waardoor men kan 

opklimmen op de maatschappelijke ladder. Ook is participatie van belang omdat de 

“klanten” dan invloed kunnen hebben op het aanbod en hun ideeën, bronnen en 

vaardigheden rond gezondheid, ziekte en zorg kunnen inbrengen. En tot slot is een 

deel van ongezondheid en ziekte is weinig succesvol medisch te behandelen en hangt 

samen met leefwijzen van de mensen zelf. Vooral kanker en hart- en vaatziekten zijn 

in dit verband van belang. Als er een beleid mogelijk is om deze aandoeningen terug 

te dringen, dan kan dat alleen met medewerking van betrokkenen. Zij zullen hun 

leefgewoonten moeten veranderen. Dit is slechts mogelijk wanneer dat beleid de 

betrokkenen aanspreekt en zij het steunen. 


6

Van het streven naar participatie bij de verschillende fases van gezondheidsbeleid mag, 

ondanks de genoemde nadelen, wel een positief effect verwacht worden. Echter, het 

betrekken van allochtone groepen bij de verschillende fases van gezondheidsbeleid is niet 

makkelijk te realiseren. Men moet rekening houden met een aantal specifieke 

aandachtspunten (zie bijlage 3). 

Conclusie is dat het betrekken van allochtonen bij de verschillende fases van 

gezondheidsbeleid belangrijk is. Niet alleen omdat participatie op zich al positieve effecten 

voor de gezondheid heeft, maar ook omdat allochtonen relatief vaak in een positie van 

sociaal-economische achterstand leven en op grond hiervan risico lopen op een minder 

goede gezondheid. Ook het feit dat men niet van Nederlandse herkomst is, brengt enerzijds 

specifieke gezondheidsproblemen en -risico’s met zich mee en anderzijds betekent dit vaak 

een minder goede kennis van, en toegang tot, de Nederlandse gezondheidszorg. Met het 

betrekken van allochtonen bij het kiezen, vormgeven, uitvoeren en evalueren van het beleid 

kan men meer effect verwachten dan bij het uitvoeren van beleid zonder participatie van de 

doelgroep. Veel allochtone groepen vormen nog echt een ‘community’, dit in tegenstelling tot 

de hoger opgeleide blanke Nederlandse stedelijke bevolking. Dit gegeven maakt een 

community benadering, specifiek gericht op bevordering van de gezondheid en met 

werkelijke participatie in alle fasen van het beleidsproces, kansrijk. 


7

Hoofdstuk 2: Bevindingen 

2.1 Methode 

Daar de opdracht beperkt werd tot het gemeentelijk gezondheidsbeleid is in eerste instantie 

een mailing gestuurd naar alle leden van de vakgroep Lokaal Gezondheidsbeleid van GGD 

Nederland. Om een hoge respons te krijgen door een geringe tijdsinvestering van de 

respondenten, werd hen gevraagd een kort vragenlijstje te beantwoorden dat via de e-mail 

direct geretourneerd kon worden. Op basis van de antwoorden op dit lijstje zijn de 

respondenten door de onderzoekers teruggebeld voor nadere informatie over het beleid en 

de projecten waarbij allochtonen betrokken zijn. Daarnaast zijn verschillende instellingen 

gebeld met de vraag of zij betrokken zijn bij OGZ projecten waarbij sprake is van een 

duidelijke eigen inbreng van allochtonen en waarbij de gemeentelijke overheid een rol speelt. 

In het geval van projecten of beleid dat duidelijk aan de voorwaarden voldoet is naar meer 

gedetailleerde informatie gezocht. Deze informatie is opgenomen in bijlage 2. 

2.2 Verloop inventarisatie 

Het vinden van informatie over het gemeentelijk gezondheidsbeleid waarbij allochtonen 

nadrukkelijk betrokken zijn, verliep niet op alle fronten even soepel. De benadering van 

GGD’en via de leden van de werkgroep lokaal gezondheidsbeleid van GGD Nederland 

verliep redelijk, al was het niet altijd even makkelijk om de respondenten telefonisch te 

bereiken. Bij de gemeenten, die gebeld werden om meer informatie over specifieke projecten 

te vragen, was de reactie vaak veel minder bereidwillig omdat de betreffende ambtenaren 

duidelijk te kennen gaven dat het lokaal gezondheidsbeleid niet hoog op de gemeentelijke 

agenda stond. Er wordt wel gewerkt aan het opstellen van de gemeentelijke 

gezondheidsplannen maar de wethouders zagen weinig mogelijkheden om op dit punt ‘te 

scoren’. Men was/is van mening dat in eerste instantie de sociale en veiligheidsproblemen in 

achterstandswijken (waar veel allochtonen wonen) aangepakt moeten worden; van 

gezondheidsbeleid worden pas op de langere termijn (gezondheids)effecten verwacht. Bij de 

regionale en nationale kennisinstituten op het gebied van gezondheid worden wel veel 

projecten en interventies (voor en door allochtonen) ontwikkeld en begeleid, maar opvallend 

daarbij is dat er zelden sprake is van een duidelijke betrokkenheid van de gemeentelijke 

beleidsambtenaren of politiek. De GGD’en zijn hier nadrukkelijk wel bij betrokken. 

2.3 Algemene conclusies over het gevonden beleid 

Op grond van de inventarisatie en de gevoerde gesprekken zijn de volgende conclusies te 

trekken: (waar relevant wordt verwezen naar informatie uit bijlage 2). 

1. Weinig structureel beleid, veel projecten 

Bijna al het gezondheidsbeleid waar allochtonen bij betrokken zijn betreft geen structureel 

beleid, maar bestaat uit projecten, en is daarmee van tijdelijke aard. Uit de telefonische 

reacties van respondenten valt op te maken dat veel gemeenten en GGD’en ‘project moe’ 

zijn, omdat het ontwikkelen en uitvoeren van een project relatief veel inspanning vraagt die 

weer verloren gaat als het project afloopt. 

In de praktijk blijkt tevens dat projecten gericht op allochtonen veel meer tijd vragen dan er 

doorgaans voor uitgetrokken (of gesubsidieerd) wordt. Het benaderen van de juiste 

doelgroepen, het vertrouwen winnen en de medewerking verkrijgen vereist vaak een lange 

adem. Het kan tot frustratie bij medewerkers leiden wanneer na veel inspanning en 

tijdsinvestering een project alsnog niet door kan gaan (zie 22b). 

Ook voor de beoogde doelgroepen van deze projecten is het uitermate teleurstellend als de 

geldkraan weer dichtgedraaid wordt, terwijl de interventie nog niet ver genoeg ontwikkeld is 

om effectiviteit en doelmatigheid te bewijzen. 


8

Veel van de genoemde projecten betreffen voorlichting over gezondheid of een inventarisatie 

van de gezondheidsproblemen die de betreffende doelgroep ervaren. Hierbij is nog 

nauwelijks sprake van een hoog niveau van participatie van de allochtonen. 

2. Allochtonen slechts betrokken bij deel van beleidscyclus 

Veel gemeenten zijn bezig met het formuleren van een gezondheidsbeleidsplan maar door 

het ontbreken van voldoende gegevens over de gezondheidstoestand van allochtone 

groepen wordt daar bij de prioriteitsstelling geen rekening mee gehouden. 

Uit deze inventarisatie blijkt dat men in een aantal gemeenten bij het opstellen van het lokaal 

gezondheidsbeleidsplan en het uitvoeringsplan in gesprek is geweest met een 

adviesorgaan waar verschillende allochtone groepen in vertegenwoordigd zijn. Dit was het 

geval in Groningen (zie pagina 11) en in Zaanstad (5). Het lijkt erop dat in de veel 

gemeenten een minderheden-adviesraad niet meer aanwezig is of niet (meer) gehoord wordt 

bij het opstellen van beleid. In Groningen was de minderheden-adviesraad in staat om een 

duidelijke visie te geven op het voorgestelde gemeentelijk gezondheidsbeleidsplan en 

daarmee ook tot het bijstellen van het voorgenomen beleid. Lang niet in alle gemeenten zijn 

de verschillende allochtone groeperingen bereid tot samenwerking in één adviesorgaan. 

Waar dit echter wel het geval is en waar de minderheden-adviesraad ook in staat is om zich 

inhoudelijk goed te verdiepen in de gezondheidssituatie van de allochtone bevolking lijkt een 

gemeente veel baat te kunnen hebben bij een dergelijke structurele gesprekspartner. 

Uit de inventarisatie onder GGD’en blijkt dat de meeste projecten, gericht op verbetering van 

de gezondheidstoestand van allochtonen, nu worden geïnitieerd vanuit de GGD. Meestal 

wordt dan voor de uitvoering contact gezocht met allochtone doelgroepen of zelforganisaties. 

Projecten die vanuit de allochtone gemeenschap zelf worden geïnitieerd (zoals bijvoorbeeld 

Nieuwe Sporen, p.14) beschikken direct over een gesprekspartner die zich al bewust is van 

het probleem en aan een oplossing daarvoor wil meewerken. GGD’en zouden zich meer 

kunnen profileren als de experts of consultants bij het zoeken naar oplossingen voor de 

gezondheidsproblemen zoals deze door de allochtone groepen zelf worden ervaren. 

Van veel projecten gebeurt de eigenlijke uitvoering door allochtonen, zoals VETC’ers, 

allochtone zorgconsulenten en vertrouwenspersonen. De coördinatie/projectleiding berust 

daarentegen vaak bij een autochtoon of autochtone organisatie (zie Mimoza (p.13) en 

STIOM, (bijlage 2; 4g)). Hiervoor wordt vaak bewust gekozen omdat autochtonen beter in 

staat zouden zijn contacten te onderhouden met gemeente en andere 

samenwerkingspartners en/of als een neutrale partij gezien wordt temidden van de 

verschillende allochtone groepen. 

Het betrekken van allochtonen bij de evaluatie van een project (als deze al plaatsvindt) lijkt 

nog weinig te gebeuren. Het is niet ondenkbaar dat allochtonen andere toetsingscriteria 

formuleren dan autochtonen bij het aangeven waarom een project al dan niet geslaagd is. 

3. Geen structurele financiering voor uitvoerdersbeleid 

Veel GGD’en noemen op de gestelde vragen de inzet van VETC’ers en allochtone 

zorgconsulenten als gezondheidsbeleid waar allochtonen direct bij betrokken zijn en wel in 

de uitvoering ervan. Echter, in veel gemeenten wordt de coördinatie van de VETC’ers wel 

door de gemeente betaald, maar moet elke (zelf)organisatie die voorlichting aanvraagt, apart 

betalen voor de werkelijke voorlichting. VETC’ers hebben meestal geen vaste aanstelling 

maar werken op free-lance basis als oproepkracht. In dit geval faciliteert de gemeente deze 

vorm van voorlichting. Een probleem van deze vorm van werken is dat veel VETC’ers 

doorstromen naar reguliere banen in de gezondheidszorg of elders omdat zij als VETC’er 

geen vaste inkomsten hebben. Het inzetten van allochtone zorgconsulenten of 

‘intermediairen’ wordt met huisartsenachterstandsgelden gefinancierd, soms met steun van 

de gemeente, of de verzekeraars financieren dergelijke functies. De gemeente is, in de vorm 

van de GGD, meestal slechts in een begeleidende rol op afstand bij betrokken. 


9

4. Lokale ondersteunings- en overlegstructuren van belang 

In een aantal steden of deelgemeenten is wel sprake van enige structurele aandacht voor de 

gezondheid van allochtonen, maar daar is dan vaak een aparte organisatie mee belast. 

Een voorbeeld van structureel beleid in de uitvoeringsfase is het Centrum Mimoza in het 

Amsterdamse stadsdeel Bos en Lommer, gericht op gezondheidsvoorlichting aan allochtone 

vrouwen. In Den Haag en Amsterdam wordt door de gemeente ook al een aantal jaren 

gewerkt met een onafhankelijke stichting die door de gemeente zelf (mede) gefinancierd 

wordt om de gezondheid van respectievelijk achterstandsgroepen in het algemeen (STIOM 

in Den Haag (4g)) en van oudere allochtonen (CABO in Amsterdam, (1i)) te ondersteunen. 

Alle drie de genoemde stichtingen hebben de participatie van de allochtone doelgroep bij alle 

fases van de projecten die zij initiëren hoog in het vaandel staan. Het lijkt zo te zijn dat het 

overdragen van de beleidskeuzes en de uitvoering van beleid aan een dergelijke stichting tot 

meer succesvolle projecten leidt dan dat men het initiatief bij allochtonen of gemeente laat. 

Door verschillende informanten wordt het belang benadrukt van goed functionerend lokaal 

opbouwwerk of steunfunctionarissen, met name voor het blijvend betrekken van de 

beoogde doelgroepen en het bewaken van de voortgang en de vraaggerichtheid (bijlage 2; 

1b,5). 

Wanneer een aanpassing van het bestaande zorgbeleid gewenst is wordt dit proces 

bespoedigd door een goed functionerend overlegorgaan, waarin alle gezondheids- en 

welzijnsinstellingen met mandaat vertegenwoordigd zijn. Zelfs dan is een lange adem nodig 

om de bestaande hulpverlening in de gemeente anders (aangepast aan de vraag) te laten 

werken (zie bijlage 2; project D). 

5. Betrokkenheid lokale politiek essentieel 

Uit een aantal gemeentelijke activiteiten blijkt dat de betrokkenheid van de politiek of 

bestuurders bij het vragen van aandacht voor gezondheid, en zeker voor de specifieke 

gezondheidsproblemen van allochtonen, essentieel is. In Den Haag, waar veel projecten 

lopen gericht op de gezondheid van allochtonen, blijkt de wethouder zich persoonlijk in te 

zetten voor het welzijn van achterstandsgroepen (bijlage 2; 4e). Ook uit de vergelijking van 

twee projecten, die specifiek gericht zijn op participatie bij de gezondheidsbevordering van 

asielzoekers, lijkt de inzet van de gemeentelijke politiek een belangrijke succesfactor te zijn 

(zie bijlage 2; Asielzoekers). Als lokale bestuurders (bijv. van deelgemeenten) geen prioriteit 

geven aan gezondheid (zie voorbeeld van Rotterdam hierboven beschreven) dan is 

gezondheid in het algemeen geen onderwerp dat aandacht krijgt binnen het beleidsterrein 

armoede/achterstandsbestrijding. 

6. Gemeenten staan er niet alleen voor 

Gemeenten kunnen veel van elkaar en van anderen leren: ze hoeven niet steeds hetzelfde 

wiel uit te vinden, zeker daar de gezondheidsproblemen van bepaalde etnische groepen 

vaak overeenkomstig zijn. Er zijn inmiddels veel activiteiten, die oorspronkelijk wel in 

samenspraak met, en op basis van een vraag van de doelgroep zijn ontwikkeld en uitgetest. 

De grotere instellingen (NIGZ, NIZW, GGD Nederland, GGZ Nederland) trekken deze 

ontwikkeling vaak en verspreiden de kennis via hun netwerken en vakgroepen. Vervolgens 

worden op meerdere plaatsen in het land deze activiteiten uitgevoerd. Het betrekken van de 

gemeente in dit type project is, anders dan het financieren van de uitvoering, (door inzet van 

GGD of welzijnsstichting) over het algemeen een uitzondering (bijlage 2; C en verder). 

GGD’en en gemeenten zijn daarnaast zeker niet de enige actoren in het beleidsproces 

gericht gezondheidsbevordering van allochtonen. Regionale patiënten- en 

consumentenplatforms almede provinciale steunorganisaties voeren ook 

gezondheidsprojecten uit met nadrukkelijke participatie van de doelgroep (zie voorbeelden A 

en B in bijlage 2). Wanneer deze organisaties er beter in slagen allochtonen bij hun beleid te 

betrekken, kan het voor een gemeente/GGD nuttig zijn samenwerking met hen te zoeken om 

zo de doelgroepen te bereiken. 


10

In het verleden was het voor gemeenten mogelijk om met de lokale ziektekostenverzekeraar 

samen te werken aan preventief gezondheidsbeleid. Ziektekostenverzekeraars waren 

geïnteresseerd in (en bereid financieel bij te dragen aan) innovatieve projecten, gericht op 

gezondheidsbevordering en daarmee op terugdringen van zorgconsumptie van specifieke 

groepen verzekerden. De gemeenten zijn de ziektekostenverzekeraars als lokale partners in 

het opstellen en bekostigen van lokaal gezondheidsbeleid kwijt nu de 

ziektekostenverzekeraars niet meer regionaal maar nationaal werken. Gemeenten zullen op 

zoek moeten naar andere partners, bijvoorbeeld de bovengenoemde landelijke instellingen. 

7. Interculturalisatieproces gemeente/GGD niet genoemd 

Opvallend is dat geen enkele GGD of gemeente spontaan het eigen personeelsbeleid (ofwel 

de interculturalisatie van de dienst) genoemd heeft als een manier om de betrokkenheid van 

allochtonen bij de verschillende fases van het gezondheidsbeleid te vergroten. De inzet van 

voorlichters eigen taal en cultuur werd wel door veel partijen genoemd, maar het gericht 

aantrekken van bijvoorbeeld allochtone artsen en verpleegkundigen werd ook in de grote 

steden niet genoemd. Met name in de 0-19 jarige jeugdgezondheidszorg, waarvan het bereik 

onder de autochtone en allochtone bevolking heel hoog is, zou men een positief effect 

kunnen verwachten van meer personeel afkomstig uit de allochtone doelgroepen. 

Opgemerkt moet worden dat in deze inventarisatie niet expliciet is gevraagd naar het 

interculturalisatie- of personeelsbeleid van de eigen dienst. 

8. Community benadering in plaats van wijkgericht werken? 

De wijkgerichte aanpak als oplossing voor de sociaal-economische gezondheidsverschillen 

en als methodiek waarbij participatie van politiek en bevolking nadrukkelijk nagestreefd 

wordt, lijkt steeds minder in trek. In hoofdstuk 1 worden de leerpunten uit de wijkgerichte 

aanpak van de GGD Rotterdam besproken en ook in Arnhem hebben ze minder goede 

ervaringen met het wijkgericht-werken (bijlage 2; 22). 

In een aantal plaatsen wordt gekozen voor een community benadering van één etnische 

groep (in tegenstelling tot de wijkbenadering) (zie Rotterdam, hoofdstuk 1 en bijlage2; 4a, 

7c). Of deze benadering leidt tot betere resultaten is nog niet vastgesteld. 

9. Evidence-based noodzakelijk? 

Er lijkt een trend waarneembaar om meetbare beleidsdoelstellingen te formuleren en te 

kiezen voor evidence-based interventies. Door de huidige politieke situatie rondom 

welzijnsbeleid specifiek voor allochtonen (de geldkraan gaat dicht omdat meetbare resultaten 

uitblijven) dreigt het gevaar dat dit ook gaat gelden voor gezondheidsbeleid, specifiek voor 

allochtonen. De gezondheidstoestand van veel allochtonen is wel degelijk op een aantal 

indicatoren minder goed dan van autochtonen; de effecten van maatregelen en interventies 

op deze indicatoren zijn echter moeilijk of niet op korte termijn aan te tonen. 

Uit het relatief weinige onderzoek dat verricht is naar de gezondheidstoestand van 

asielzoekers blijkt dat zij veelal een gezondheidsachterstand hebben en daarnaast kampen 

met specifieke gezondheidsproblemen.Uit deze inventarisatie is gebleken dat men maar op 

twee plaatsen in Nederland werkt aan het stimuleren van de participatie van asielzoekers bij 

het bevorderen van hun eigen gezondheid (Zweeloo en Almere). In Almere is dit 

participatieve project ook opgenomen in het gemeentelijk gezondheidsbeleidsplan en de 

steun van de gemeente voor dit project lijkt de uitvoering van verschillende interventies te 

vergemakkelijken. (bijlage 2; Asielzoekers). Ook voor dergelijke projecten zal het aantonen 

van een meetbaar gezondheidseffect op korte termijn moeilijk te realiseren zijn. 


11

Hoofdstuk 3: Beleidscyclus 

In dit hoofdstuk worden voorbeelden van participatie door allochtonen gegeven in de 

verschillende fases van het beleidsproces. Het opstellen van beleid is een cyclisch proces 

waarin de prioriteiten worden aangegeven door de beleidsmakers op basis van de hen 

beschikbare informatie. Vervolgens wordt dit beleid vertaald naar werkelijk te nemen 

maatregelen en interventies, ofwel er wordt een keuze gemaakt uit mogelijk maatregelen en 

interventies waarmee de beleidsdoelstellingen gerealiseerd kunnen worden. Deze 

maatregelen en interventies dienen vervolgens uitgevoerd ofwel geïmplementeerd te 

worden, waarna het effect van de maatregelen beoordeeld wordt op het behalen van de 

beleidsdoelstellingen. Als beleidsdoelstellingen gehaald zijn kunnen nieuwe 

beleidsprioriteiten geformuleerd worden, zo niet, dan zal gekeken moeten worden of er van 

andere maatregelen of interventies meer effect op de beleidsprioriteiten te verwachten is. 

3.1. Fase beleidsvoorbereiding/verzameling van gegevens 

Om als gemeentelijke overheid beleidsprioriteiten te kunnen stellen zijn gegevens 

noodzakelijk over de gezondheidstoestand van de bevolking. Gemeenten hebben in het 

kader van de WCPV hierin ook een taak, die veelal uitgevoerd wordt door de GGD. 

Gegevens over de gezondheid worden verkregen uit landelijke en regionale 

registratiesystemen (bijv. sterfte en ziekenhuisopnamecijfers) en uit gezondheidsenquêtes. 

Registraties 

Het feit dat er in de meeste van deze registratiesystemen geen gegevens verzameld worden 

over de etniciteit betekent dat er eigenlijk in Nederland nog weinig bekend is over de 

gezondheidsverschillen tussen autochtonen en allochtonen. Zorginstellingen zijn vaak zeer 

huiverig om de etniciteit te registreren in geautomatiseerde systemen. Het zoeken naar 

etnische gezondheidsverschillen op basis van deze registraties vergt dan ook vaak een 

moeilijke koppeling van verschillende bevolkings- en registratiebestanden en/of een 

intensief, handmatig onderzoek van medische dossiers. Er wordt door verschillende partijen 

(RVZ, Commissie cultuur en gezondheid etc.) al lang aangedrongen op het opnemen van 

etniciteit in allerlei registraties die voor het meten van de volksgezondheid van belang zijn, 

tot nu toe echter zonder resultaat. Dit probleem kan echter niet door het gemeentelijk beleid 

opgelost worden. Uit het onderzoek naar baarmoederhalskanker in Noord Holland (Visser, 

z.j.) blijkt weer eens het belang van een goede registratie van etniciteit om risicogroepen te 

kunnen detecteren. 

Vragenlijstonderzoek 

Het is een bekend gegeven dat in elk grootschalig onderzoek naar gezondheidsproblemen in 

Nederland, allochtonen (en in het bijzonder allochtonen die geen of slecht Nederlands 

spreken), worden buitengesloten (Richters, 2002). 

Bij het uitvoeren van gezondheidsenquêtes blijkt het benaderen van de allochtone 

bevolkingsgroepen veel extra geld en inspanning te vragen omdat er veelal gewerkt moet 

worden met vertaalde vragenlijsten en/of allochtone enquêteurs. (In het grote 

cohortonderzoek in Rotterdam (10.000 kinderen) bleek een grote non-respons onder de 

allochtonen te bestaan maar er waren geen middelen beschikbaar om deze respons te 

verhogen). Naast het taalprobleem speelt de onzekerheid over een éénduidige interpretatie 

van sommige veel gebruikte vragenlijsten ook een rol: het is mogelijk dat cultuur en religie 

met name antwoorden op vragen over de ervaren gezondheid sterk beïnvloeden waardoor 

een reële vergelijking met antwoorden van autochtonen bemoeilijkt wordt. Door het 

betrekken van allochtonen en zorgverleners bij het opstellen van de gezondheidsenquêtes is 

het mogelijk om signalen over gezondheidsproblemen bij allochtonen te vertalen naar 

gerichte vragen over deze problemen. 


12

Participatie in deze fase van het beleidsproces geeft dan inzicht in de omvang van de door 

allochtonen en zorgverleners gesignaleerde problematiek, geeft meer helderheid over de 

kenmerken van de groepen waarvoor deze problemen spelen en kan, indien de vraagstelling 

daar op gericht is, ook aanknopingspunten opleveren voor mogelijke 

(beleidsmatige)oplossingen. 

Gezondheidsmeting Flevoland 

De GGD Flevoland gaat de gezondheid van Antillianen, Turken en Marokkanen van 24 jaar 

en ouder onderzoeken. 

Doel: Verkrijgen van een algemeen beeld van de gezondheid van allochtonen om in de 

toekomst beter te kunnen inspelen op eventuele problemen. Nagaan of de toegankelijkheid 

van gezondheidszorg- en welzijnsinstellingen voor allochtonen voldoende is. 

De aanleiding voor het onderzoek ligt in het feit dat er weinig bekend is over de gezondheid 

van allochtonen. Er worden wel algemene gezondheidsenquêtes gehouden maar de respons 

daarop van de allochtone groepen is gering. 

De GGD voert het onderzoek uit samen met de provinciale ondersteuningsorganisatie Axion 

(waarbij een groot aantal allochtone zelforganisaties zijn aangesloten) in opdracht van de 

provincie Flevoland. In totaal worden 750 mensen onderzocht, wonend in Almere, Lelystad 

en de Noordoostpolder. Zij worden ondervraagd door een professioneel interviewer uit de 

eigen groep over gezondheid en welzijn, voeding en andere vormen van gedrag.Uitgebreid 

wordt gevraagd naar de psychosociale gezondheid en eventuele eenzaamheidsgevoelens. 

Wat betreft de zorg en welzijnsvoorzieningen wordt gevraagd naar de bekendheid ermee, 

naar het gebruik ervan en de tevredenheid erover. Tevens wordt nagegaan of de 

verschillende voorzieningen voldoende toegankelijk zijn voor allochtonen. 

Context: Het percentage allochtone inwoners varieert per gemeente in de regio Flevoland: in 

Lelystad is het ca 20% en in Almere 20-25% maar daar wordt de komende jaren een sterke 

toename verwacht tot 35%. De aandacht voor specifieke problemen van allochtonen varieert 

ook per gemeente en wordt niet alleen door het percentage allochtone inwoners bepaald 

maar ook door de politieke kleur van het gemeentebestuur. In Almere is de groep Kleurrijk 

Almere erg actief. In het Lokaal Gezondheidsbeleidsplan van de gemeente Almere worden 

allochtonen verschillende keren genoemd als aandachtsgroep. In Almere is ook de 

Zorggroep tot stand gekomen: een samenwerkingsverband waarin alle 

eerstelijnsvoorzieningen en het lokaal ziekenhuis vertegenwoordigd zijn. De Zorggroep is nu 

gestart met een interculturalisatieproject en gaat daarnaast samen met de GGD de 

gezondheidstoestand van voormalig vluchtelingen in kaart brengen. 

De participatie van allochtonen lijkt hier goed geregeld: het onderzoek is een initiatief van de 

GGD en de steunorganisatie Axion samen. De vragenlijst is breed voorgelegd en 

doorgesproken met mensen uit de doelgroepen. Ook de resultaten, die in het najaar van 

2003 verwacht worden, zullen samen met Axion worden besproken en op grond daarvan 

zullen eventuele maatregelen genomen worden. 

Het blijkt niet altijd makkelijk de diverse allochtone groepen op een lijn te krijgen; waar de 

ene groep het mee eens is, is een andere het niet eens. Dat kan leiden tot de gedachte dat 

het niet zinvol is over “de allochtone gemeenschap” te spreken, want deze is zeer divers 

samengesteld en deze diversiteit neemt alleen nog maar toe. 

3.2 Fase: beleidsprioriteiten stellen 

Het vaststellen van de gemeentelijke prioriteiten voor een bepaald beleidsterrein is een 

proces waarbij ambtenaren, bestuurders en politici trachten met het beleid oplossingen te 

bieden voor de noden en behoeften van de bewoners van die gemeenten. 


13

Inspraak en advies van burgers is hierbij gebruikelijk, soms verplicht maar wordt op veel 

plaatsten ook ervaren als een vertragende en vertroebelende factor bij het stellen van 

beleidsprioriteiten. Uit deze inventarisatie is in één gemeente gebleken dat er in deze fase 

van het beleidsproces sprake is geweest van een helder onderbouwd advies van een 

georganiseerd allochtonen adviesorgaan bij de vaststelling van het gemeentelijk 

gezondheidsbeleidsplan. Uit de inventarisatie is niet duidelijk geworden in hoeverre het 

inwinnen van advies van minderheden raden of platforms nog gebruikelijk is bij het 

vaststellen van gemeentelijk beleid. De indruk bestaat dat veel van deze adviesorganen 

opgeheven zijn ofwel zodanig versnipperd zijn naar de verschillende landen van herkomst 

dat er geen sprake meer is van bruikbare adviezen. 

De adviezen van de Minderhedenraad in Groningen voor zowel het gezondheidsbeleidsplan 

als het daaraan gekoppelde uitvoeringsprogramma, alhoewel niet allemaal opgevolgd, geven 

aan dat een minderhedenadviesorgaan, dat goed op de hoogte is van de 

gezondheidsproblemen van allochtonen en dat in staat is om vanuit de verschillende 

allochtone gemeenschappen met één gezamenlijk gedragen advies te komen, toch een 

behoorlijke invloed kan hebben op deze fase van het beleidsproces. 

De gemeente Groningen heeft een lokaal gezondheidsbeleidsplan “Gezonder Zorgen” 

gemaakt met duidelijke en voor zover mogelijk ook meetbare doelstellingen. Bij het opstellen 

van dit beleidsplan hebben zowel lokale deskundigen op het gebied van zorg en welzijn als 

de verschillende raadscommissies gekozen welke onderwerpen die de komende jaren 

prioriteit krijgen en welke onderwerpen (de komende jaren) niet. De Minderhedenraad in 

Groningen is nadrukkelijk betrokken bij het proces van prioriteitstelling en vormgeven aan het 

bijbehorende uitvoeringsprogramma. In zoverre is duidelijk sprake van een hoog niveau van 

participatie in de eerste twee fasen van de beleidscyclus. De Minderhedenraad stelt in haar 

advies over het uitvoeringsplan: 

“Tot slot is de Minderhedenraad, met het oog op de uitvoering in de toekomst, van mening 

dat op een drietal aspecten van het uitvoeringsprogramma aanvullingen dan wel 

aanpassingen wenselijk zijn: 

- de visie die de basis vormt voor het uitvoeringsprogramma dient uitgebreid te worden 

met een expliciete visie op interculturalisatie, waarbij de begrippen participatie, managing 

diversity en gezamenlijke verantwoordelijkheid de kernbegrippen vormen; 

- managing diversity dient het leidend principe te zijn bij de uitwerking en uitvoering van de 

fenomenen, wat betekent dat zowel bij het definiëren, het onderzoeken en het oplossen 

van problemen, maar ook bij de kwaliteitsverbetering van de zorg, uitgegaan wordt van 

een gezamenlijke verantwoordelijkheid van (allochtone) zorgvrager én (autochtone) 

zorgverlener; 

- op basis van bovenstaande visie dient op korte termijn een samenhangend proces van 

cultuurverandering in gang gezet te worden, waarbij aanpassingen binnen het 

personeelsbeleid meegenomen dienen te worden.” 

De Minderhedenraad acht het van belang dat (allochtone) organisaties die specifieke 

deskundigheid opgebouwd hebben op het terrein van migranten en lokaal gezondheidsbeleid, 

een prominente rol krijgen in de verdere uitwerking van het uitvoeringsprogramma. 

(uit: vervolgadvies “Gezonder zorgen” feb 2002). In het definitieve uitvoeringsprogramma is 

de bovengenoemde ‘expliciete visie op interculturalisatie’ niet opgenomen. Wel is een aantal 

van de door de Minderhedenraad gewenste activiteiten opgenomen. Een medewerker van 

HVD/GGD Groningen liet weten dat allochtonenorganisaties betrokken zullen worden bij de 

verdere uitwerking van het uitvoeringsprogramma. 


14

Uit dit voorbeeld blijkt het belang van een actief en deskundig migranten/allochtonen 

adviesorgaan. Tijdens onze inventarisatie is gebleken dat een dergelijk gemeentelijk 

adviesorgaan lang niet altijd (meer) aanwezig is, of niet betrokken wordt bij het gemeentelijk 

gezondheidsbeleid. 

3.3 Fase: uitvoering/ implementatie van beleid 

Uit de inventarisatie blijkt dat veel GGD’ en aangeven dat het werken met VETC’ers, 

zorgconsulenten en ander allochtone intermediairen gezien wordt als een vorm van 

participatie van de allochtone doelgroep. Het werk wordt weliswaar uitgevoerd door 

allochtonen maar de onderwerpkeuze en de wijze van voorlichting/werken wordt niet door de 

doelgroep zelf bepaald. Ook omdat de opleidingen voor deze functies veelal landelijk 

ingevuld worden lijkt de inhoud van het werk bepaald te worden door de autochtone 

zorgverleners, die daarmee proberen gewenste gedragsveranderingen bij allochtonen te 

bewerkstelligen en een betere communicatie van de allochtone patiënten met de reguliere 

zorg tot stand te brengen. De allochtone bevolkingsgroepen waarvoor VETC’ers en 

consulenten worden ingezet hebben geen andere participatie dan het consumeren van de 

aangeboden voorlichting. Wel wordt doorgaans, na een voorlichtingsbijeenkomst, 

geïnventariseerd over welke onderwerpen men in een vervolgsessie voorgelicht zou willen 

worden. Op basis hiervan kunnen nieuwe voorlichtingen ontwikkeld worden die nog niet tot 

het basisaanbod behoren. 

Een allochtone zorgconsulent is figuurlijke gezien een brug, een vraagbaak en een luisterend 

oor. Zij helpt bij de communicatie tussen arts en patiënt en geeft patiëntenvoorlichting, zowel 

individueel als aan groepen. Ook begeleidt zij bij chronische of langdurige aandoeningen en 

ondersteunt zij verwijzingen naar bijvoorbeeld Maatschappelijke werk of de Riagg. De arts 

kan voor alle onderwerpen op het terrein van gezondheid en opvoeding naar de consulent 

verwijzen. Klachtverheldering is een belangrijke reden voor verwijzing. 

Zorgconsulenten hebben na hun basisopleiding tot gezondheidsvoorlichting (vanuit het 

NIGZ) een 2-jarige deeltijdopleiding op MBO-niveau gevolgd. Maandelijks organiseert de 

GGD Rotterdam bijscholingsochtenden over medische en psychosociale onderwerpen zodat 

de kennis actueel blijft. (Bron: De Hoop, 2002) 

Na het “uittesten” van allochtone zorgconsulenten in Rotterdam zijn er inmiddels in het hele 

land dergelijke ontwikkelingen gaande. In voorjaar 2002 draaiden er in 16 steden en regio’s 

projecten met inzet van (bijna 40) allochtone zorgconsulenten, waarvan de helft langer dan 4 

jaar geleden is gestart. 

Als voorbeeld van een inmiddels structureel te noemen beleidsmaatregel kan het centrum 

Mimoza genoemd worden in het Amsterdamse stadsdeel Bos en Lommer waar de 

participatie van allochtone vrouwen qua niveau volgens Arnstein in te delen is als 

zelfbestuur. 

Centrum Mimoza 

Centrum Mimoza is in 1985 geopend door de Stichting Gezondheidszorgproject 

Buitenlandse Vrouwen als gevolg van de door huisartsen geconstateerde kloof in 

communicatie en begrip tussen de reguliere gezondheidszorg en allochtone vrouwen in het 

stadsdeel. Het centrum geeft enerzijds groepsvoorlichting en cursussen in eigen taal (Turks 

en Berber/Arabisch) over gezondheid en gezondheidszorg en anderzijds adviseert het 

andere instellingen en individuele hulp/zorg verleners in en buiten Amsterdam op basis van 

de jarenlange ervaring met deze doelgroep. Tevens is Mimoza bereikbaar voor individuele 

allochtone vrouwen met vragen of communicatieproblemen op het gebied van zorg en 

welzijn. Het centrum is laagdrempelig, stelt het voorlichtingsprogramma op aan de hand van 

de vragen van allochtone vrouwen en werkt samen met andere organisaties bij de uitvoering 

van het voorlichtings- en cursusprogramma. 


15

Structurele financiering voor gebouw en personeel is afkomstig van het stadsdeel. Voor 

speciale projecten dient het Centrum zelf financiering te vinden. Medewerkers en 

bestuursleden zijn van allochtone afkomst, behalve de projectleider die Nederlandse is. 

De projectleider vertelde dat zij als autochtone voor deze functie is gevraagd: het 

stichtingsbestuur wilde een Nederlandse projectleidster omdat zij dan neutraal zou zijn 

tussen de verschillende culturele en religieuze groepen vrouwen in het stadsdeel. Een 

bijkomend voordeel zou zijn dat zij dan betere communicatie en samenwerking met de 

reguliere hulpverlening tot stand zou kunnen brengen. 

De projectleidster gaf ook aan dat de stadsdeelbestuurder verwacht dat Centrum Mimoza 

nog lang gefinancierd zal (moeten) worden vanwege de grote stroom, laag opgeleide en 

slecht Nederlands sprekende huwelijkspartners die jaarlijks naar Nederland komen, 

waardoor de gezondheidsachterstand van deze groep niet bijtrekt. 

Of Mimoza effectief is in termen van gezondheidswinst is niet direct vast te stellen. Uit de 

Gezondheidspeilingen van de GG&GD blijkt dat allochtone vrouwen in Bos & Lommer 

inderdaad een gezondheidsachterstand hebben. Wel is het bereik van allochtone vrouwen in 

het stadsdeel aanzienlijk te noemen. Mimosa heeft in 2001, 2530 contactmomenten met 

Turkse en Marokkaanse vrouwen gehad. 

Door het feit dat Mimoza al zo lang bestaat zijn de samenwerkingsrelaties met allerlei andere 

organisaties in de stad en daarbuiten goed ontwikkeld. Dit komt zowel de allochtone vrouwen 

in Bos en Lommer ten goede als de andere organisaties die leren van de werkwijze van 

Mimoza. Dit is het enige centrum in Amsterdam dat (op een deze vraaggerichte manier) 

werkt aan gezondheidsbevordering van allochtone vrouwen. Blijkbaar zijn de bestuurders en 

de deelraad er van overtuigd dat deze aanvulling op het stedelijke aanbod op dit gebied 

nodig is. 

De aanhoudende vraag van allochtone vrouwen naar voorlichting en cursussen op het 

gebied van gezondheid is ook een reden om het centrum Mimoza voort te zetten. 

Daarentegen is de aanhoudende vraag naar voorlichting over vrouwengezondheidsonderwerpen 

op andere plaatsen juist een reden om hier, na zoveel jaren, mee te stoppen. 

De betreffende GVO functionaris meent dat deze voorlichtingsbijeenkomsten vooral een 

sociale en gezelligheiddoelstelling hebben gekregen in plaats van een informatieve (22b). 

3.4 Fase: evaluatie 

Uit de inventarisatie blijkt dat er maar heel weinig projecten of andere beleidsmaatregelen, 

waar allochtonen direct bij betrokken zijn, worden geëvalueerd. Procesevaluaties, in termen 

van aantal deelnemers cq bijeenkomsten en tevredenheid van deelnemers, gebeuren wel 

regelmatig, maar effectmetingen in termen van gezondheidswinst of geconstateerde 

(blijvende) gedragsverandering) zijn uitermate zeldzaam. Allerlei meet- en 

onderzoekstechnische problemen spelen hierbij natuurlijk ook een rol (zie ook Rotterdam, 

Hoofdstuk 1). De roep om nieuwe methoden, technieken en uitkomstmaten voor 

effectevaluatieonderzoek klinkt steeds luider. Als voorbeeld van een project dat nu 

geëvalueerd wordt kan Nieuwe Sporen genoemd worden: 

Nieuwe Sporen 

Nieuwe Sporen is een project dat de geestelijke gezondheidszorg aan allochtonen wil 

verbeteren met hulp van een groep zorgvuldig geselecteerde vertrouwenspersonen uit de 

allochtone gemeenschappen in Den Haag. Vertrouwenspersonen zijn sleutelfiguren in de 

eigen gemeenschap: vrijwilligers, maar ook imams of pandits. 

Deze personen fungeren als deskundige (voor cultuuraspecten van de zorg), als intermediair 

(tussen reguliere zorg en allochtone cliënt en zijn/haar gemeenschap) en als informele 

hulpverlener (in de eigen gemeenschap). De inzet van deze vertrouwenspersonen is 

enerzijds gericht op het ontwikkelen van meer adequate vormen van persoonsgerichte zorg 

(signalering; begeleiding en behandeling). 


16

Anderzijds worden deze vertrouwenspersonen ook ingezet bij maatschappelijke initiatieven, 

gericht op het verbeteren van de kwaliteit van het dagelijks leven van allochtonen (preventie 

en gezondheidsbevordering). In alle gevallen is hun inzet gericht op het versterken van het 

zelfoplossend vermogen van allochtonen voor het eigen welzijn en gezondheid. 

Doel van het project is het ontwikkelen en evalueren van een optimale inzet van allochtone 

vertrouwenspersonen bij de (ook preventieve) zorg voor geestelijke gezondheid van 

allochtonen. Er wordt gekeken naar: 

-voor welke problemen vertrouwenspersonen kunnen ingezet worden; 

-welke verantwoordelijkheden en kwaliteitseisen horen daar bij; 

-wat zijn effectieve methoden en werkwijzen; 

-welke samenwerkingsverbanden (met de reguliere zorg) zijn noodzakelijk; 

-onder welke voorwaarden kan een structurele inzet van vertrouwenspersonen in de 

toekomst plaatsvinden. 

Methode 

Het project kent in de uitvoering twee belangrijke aandachtsgebieden: 

A. De inzet van al1ochtonen vertrouwenspersonen en alles wat daar bij komt kijken (werving, 

selectie, begeleiding, scholing, deskundigheidsbevordering etc). 

B. De vernieuwing van de reguliere geestelijke gezondheidszorg en maatschappelijke 

dienstverlening door de inzet van die vertrouwenspersonen (nieuwe werkwijzen met 

betrekking tot diagnostiek, behandeling en preventie en nieuwe samenwerkingsverbanden). 

Voor beide aandachtsgebieden is een aparte projectleider aangesteld. Zij werken nauw met 

elkaar samen. 

Looptijd: 2002-2004 

Betrokkenen: STIOM, Gemeente Den Haag, vertegenwoordigers van allochtone 

gemeenschappen en gezondheids- en welzijnsinstellingen. 

Evaluatie: Vanaf 2002 wordt het project geëvalueerd. Een voor-nameting of een vergelijking 

met een situatie zonder vertrouwenspersonen bleek niet mogelijk. Gekozen is voor een 

praktijkgerichte evaluatie. Het project is geïnitieerd vanuit de geconstateerde onvrede bij 

migranten en hulpverleners over de verleende zorg bij psychosociale problematiek. Door de 

ontwikkelingen van de tevredenheid en daarmee ook van de wederzijdse verwachtingen te 

volgen bij de hulpverleners en cliënten, zowel op het niveau van individuele cliënten als op 

het niveau van instellingen en zelforganisaties, kan de betekenis van de inzet van 

vertrouwenspersonen beschreven worden. Gedurende het evaluatieproces worden steeds 

verwachtingen en tevredenheid (en daarmee ook knelpunten en gesignaleerde problemen) 

van de verschillende actoren in beeld gebracht waardoor gemotiveerde en onderbouwde 

bijstelling, of aanpassing, van werkwijzen binnen het project mogelijk zijn. 

Sleutelfiguren uit de migrantengemeenschappen hebben mede het initiatief genomen tot het 

starten met Nieuwe Sporen. De uitvoerenden, de vertrouwenspersonen, zijn allen afkomstig 

uit allochtone gemeenschappen en een delegatie van hen, georganiseerd in de Rabitah, 

bepaalt grotendeels de koers van het project. Het evaluatieonderzoek wordt ontworpen en 

uitgevoerd door autochtone onderzoekers; dit heeft als voordeel dat de onderzoekers ten 

opzichte van de verschillende culturele en religieuze groepen in het project, neutraal zijn 

maar betekent ook dat de allochtone deelnemers geen invloed uitoefenen op de 

evaluatiestudie. 


17

Literatuur: 

Alméér Gezond: Nota lokaal gezondheids(zorg)beleid Almere, December 2001 

Berkouwer, L., M.A. Koelen. Gezondheid en Participatie in een asielzoekerscentrum –Een 

inventarisatie van behoeften, problemen en wensen op het gebied van gezondheid binnen 

het project Gezond AZC-Leerstoelgroep communicatie en innovatieve studies, Wageningen 

Universiteit, november 2002 

Dijkshoorn, H. Ongezonde leefgewoonten van Turkse, Marokkaanse en Nederlandse 

Amsterdammers. Tijdschr Gezondheidswet 2002; 80:26 

Haes, de W.F.M. en A.J.J. Voorham, Worstelen met wijkgericht werken, Tijdschrift voor 

Gezondheidswetenschappen 2002;80:415-416 

Haes, de W.F.M., A.J.J. Voorham, J.P. Mackenbach, Wijkgericht werken aan 

gezondheidsbevordering in vier achterstandswijken in Rotterdam,.Opzet, uitgangspunten en 

beschrijving van het proces, Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen 2002;80:425-430 

Hoop, T. de. Allochtone zorgconsulent in de huisartspraktijk: dat praat makkelijk! 

Factsheet. GGD Rotterdam en omstreken, maart 2002. 

Jansen, J. Tijd voor gezond gedrag. Tijdschr Gezondheidwet 2002;80:28. 

Oers, J.A.M. van (eindred). ‘Gezondheid op koers? Volksgezondheid Toekomst Verkenning 

2002’. Bohn Stafleu Van Loghum, 2002. 

Projectplan Preventie Project Asielzoekers Almere 

Richters, J.M. ‘Ja, maar hoe bereik je hen’. Gezondheidsonderzoek onder 

migrantenvrouwen. 

Tijdschr Gezondheidswet 2002;80: 214-216. 

Ten Dam, J, 1997: Gezonde Stadsgezichten, een studie naar gezondheidsverschillen en 

stedelijk gezondheidsbeleid, Amsterdam 1997. 

Uitvoeringsprogramma: “Gezonder Zorgen”, Gemeente Groningen, april 2002. Plus 

adviesnota’s van Minderhedenraad 5 december 2001 tm 25 februari 2002. 

Visser O, Busquet EH, Öry FG, Van Leeuwen FH, Aaronson N: Incidentie van 

Baarmoederhalskanker naar geboorteland in Noord-Holland in 1988-1998. Aanvaard voor 

publicatie Ned Tijdschr Geneeskunde. 

VNG 2001: ’Bouwen aan gezond beleid, zo maakt u een gemeentelijke nota 

gezondheidsbeleid’, Den haag 2001 

Voorham A.J.J.,W.F.M. de Haes, J.P. Mackenbach, Wijkgericht werken aan 

gezondheidsbevordering in vier achterstandswijken in Rotterdam. Leerpunten uit de praktijk, 

Tijdschr Gezondheidswet 2002;80:431-435 

Voorham, A.J.J., P.J.M. Uitewaal, M. Bruijnzeels. Het effect van voorlichting in de eigen taal 

aan Turkse diabetespatiënten. Tijdschr Gezondheidwet 2002;80:514-520. 


18

Bijlage 1: Gezondheidstoestand van allochtonen 

Inleiding 

Voor informatie over de gezondheidstoestand van allochtone groepen in Nederland zijn we 

afhankelijk van de beschikbare gegevens. Nederland kent vele registraties, enquêtes en 

andere, meestal eenmalige, onderzoeken die gegevens over de volksgezondheid opleveren 

maar allochtone groepen vertonen daarbij of een lage respons of ze zijn 

ondervertegenwoordigd in de steekproef. Volgens Richters (2002) is het een bekend 

gegeven dat in zo goed als elk grootschalig onderzoek naar gezondheidsproblemen in 

Nederland, allochtonen, en in het bijzonder allochtonen die geen of slecht Nederlands 

spreken, worden buitengesloten. Het betrekken van deze groep bij onderzoek is een 

moeilijke, tijdrovende en daarom ook financieel relatief kostbare affaire. Niet alleen doordat 

men de beschikking moet hebben over goed opgeleide onderzoeksassistenten die de taal 

van de doelgroep spreken, maar ook omdat het vaak veel tijd kost het vertouwen te winnen 

en de medewerking te verkrijgen van een representatieve groep uit de allochtone 

doelpopulatie. 

Op een aantal terreinen van de volksgezondheid is weinig tot niets bekend over de 

allochtone groepen, zoals over de psychische gezondheid. Ook over de 

gezondheidstoestand van allochtone ouderen is weinig bekend. En wat er al bekend is 

betreft vaak de grote groepen allochtonen in Nederland zoals de Surinamers, de Turken en 

de Marokkanen. Differentiatie binnen een dergelijke groep, bijvoorbeeld naar Creolen en 

Hindoestanen binnen de groep Surinamers, is vaak niet mogelijk. Over de andere etnische 

groepen, waaronder de vluchtelingen, is nauwelijks informatie beschikbaar. 

Sterfte en levensverwachting 

In Nederland leven mannen uit de lagere sociaal-economische groepen gemiddeld vijf jaar 

korter dan mannen uit de hoogste SES groepen. Vanwege de minder gunstige sociaaleconomische 

status van de meeste allochtonen wordt hen vaak ook een lagere 

levensverwachting toegedacht. Dit klopt echter niet voor de hele groep: er blijkt een 

verhoogde sterfte te bestaan onder de (heel) jonge allochtonen en een lager sterftecijfer 

onder de oudere allochtonen vergeleken met de autochtone Nederlanders. Dit laatste kan 

wellicht verklaard worden doordat de allochtonen die naar Nederland zijn gekomen om te 

werken een positieve selectie qua gezondheid vormden en/of door selectieve remigratie. 

Migrantenkinderen in Nederland hebben een anderhalf tot twee maal grotere kans op 

overlijden dan Nederlandse kinderen. De verschillen waren aanvankelijk nog groter (drie 

maal groter sterfterisico) maar het is zorgwekkend dat het risico de laatste tien jaren 

nauwelijks verder afgenomen is. Jaarlijks overlijden ruim 100 allochtone baby's méér voor of 

rondom hun geboorte dan op grond van de gemiddelde sterftekans in Nederland kan worden 

verwacht. Baby's van zwarte (Creoolse) moeders uit Suriname, de Antillen of Afrika hebben 

een twee maal zo grote kans op doodgeboorte of overlijden kort na de geboorte dan baby's 

van autochtone moeders. Bij baby's van Hindoestaanse moeders uit Suriname of de Antillen 

is dit risico anderhalf maal zo groot. ). Het overlijden kan geheel verklaard worden doordat 

deze kinderen veel te vroeg geboren worden. 

Turkse en Marokkaanse pasgeborenen hebben een anderhalf maal grotere kans op 

overlijden in vergelijking met autochtone pasgeborenen. Bij hen blijkt vroeggeboorte geen 

enkele rol te 

spelen. De hogere sterftekans wordt eerder veroorzaakt door sociale en culturele factoren, 

zoals tienerzwangerschappen en oudere moeders met veel kinderen 

De oversterfte bij de Marokkaanse en Turkse groep kinderen van 1-15 jaar bedraagt ruim 50 

kinderen per jaar. Van de in Nederland overleden kinderen tot één jaar zijn de belangrijkste 

verschillen in doodsoorzaak: aangeboren erfelijke afwijkingen (onder andere 

stofwisselingsziekten) en infectieziekten. Opvallend is de grote kans op wiegendood bij 

Turkse zuigelingen: twee maal zo vaak als bij Nederlandse en zelfs vier maal zo vaak als bij 

Marokkaanse zuigelingen. Bij kinderen tussen de 1 en 5 jaar zijn er significante verschillen 

voor aangeboren afwijkingen, stofwisselingsziekten, infecties, ongevallen en verdrinking. 


19

Bij kinderen tussen 5 en 14 jaar veroorzaken met name (verkeers)ongevallen en verdrinking 

grote sterfteverschillen. Van de Turkse en Marokkaanse kinderen die overlijden, blijkt een 

kwart in het buitenland te sterven, vooral door (auto)ongevallen onderweg, diarree met 

uitdroging, andere infectieziekten en aangeboren afwijkingen. 

De vele aangeboren afwijkingen kunnen samenhangen met huwelijken tussen familieleden 

(consanguiniteit). Neef-nicht huwelijken komen veel voor bij Marokkanen en Turken, ook bij 

de tweede-generatie-migranten. Goede voorlichting over de genetische risico’s van 

huwelijken binnen eenzelfde familie is noodzakelijk. Bij de oversterfte aan infectieziekten zou 

het te laat inroepen van specialistische hulp een rol kunnen spelen. 

De levensverwachting bij geboorte is onder meer afhankelijk van het land van herkomst: zo 

leven mannen van Marokkaanse afkomst gemiddeld ruim 3,5 jaar langer, terwijl mannen van 

Turkse en Surinaamse afkomst gemiddeld 1,5 jaar korter leven dan Nederlandse mannen. 

Bij de vrouwen zijn de verschillen in levensverwachting minder groot. 

Ziekten en aandoeningen 

Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid naar sociaal-economische 

status, niet alleen wat betreft een lagere levensverwachting maar ook het vaker voorkomen 

van ziekten bij de lagere SES groepen. Veel van de allochtonen in Nederland behoren tot de 

lagere SES groepen. Echter, niet alle etnische verschillen in gezondheid kunnen verklaard 

worden door SES factoren. Darnaast zijn waarschijnlijk culturele, genetische en/of 

migratiefactoren van belang. 

Er is een aantal ziekten dat bijna alleen bij bepaalde groepen allochtonen voorkomt zoals 

sikkelcelanemie, brucellosis, thalassemie. Bij Turken en Marokkanen komen allergieën 

minder vaak voor dan bij autochtonen. Hoewel hart- en vaatziekten minder vaak voorkomen 

bij de Marokkaanse groepen, hebben Marokkanen, en met name de mannen, een veel 

grotere kans op diabetes dan Nederlanders. Ook bij de Marokkaanse kinderen komt diabetes 

(type 1) 1,6 keer zo vaak voor als bij Nederlandse kinderen. Bij de Hindoestanen komt 

suikerziekte het vaakst voor: ongeveer 40% van de Hindoestanen boven 60 jaar lijden aan 

ouderdomsdiabetes. Uit onderzoek in Amsterdam bleek dat de subjectieve gezondheid van 

Marokkanen slechter is, zij rapporteren meer suikerziekte en chronische rugaandoeningen 

en hebben meer overgewicht dan autochtone Nederlanders. Het huisartsbezoek van 

Marokkanen lag hoger, ook wanneer rekening werd gehouden met hun mindere 

gezondheidsbeleving. 

Uit onderzoek van Visser et al blijkt dat de incidentie van baarmoederhalskanker voor 

Marokkaanse en Surinaamse vrouwen in Noord Holland (met name in Amsterdam) in de 

periode 1988-1998 aanzienlijk verhoogd is t.o.v. Nederlandse vrouwen. 

Uit de Amsterdamse Gezondheidsmonitor bleek dat Turkse en Marokkaanse ouderen 

(>55jaar) veel vaker beperkt worden door gezondheidsklachten dan Nederlandse 

leeftijdsgenoten. Ondanks deze lagere zelfredzaamheid werd minder vaak gebruik gemaakt 

van specifieke ouderenvoorzieningen zoals alarmering, maaltijdvoorziening. De ervaren 

gezondheidstoestand bij Turkse en Marokkaanse ouderen was ook minder goed dan bij 

autochtone leeftijdgenoten (Poort, 2002). 

Bij allochtone kinderen in de revalidatiezorg worden vaker erfelijke aandoeningen 

gesignaleerd dan bij autochtone revalidatiepatiënten. Dit is mogelijk het gevolg bij Turken en 

Marokkanen veel consanguine (mn neef-nicht)huwelijken voorkomen en men onvoldoende 

bekend is met de risico’s daarvan. 

Het geboortegewicht van Surinaamse zuigelingen is relatief laag, en dat van Marokkaanse 

zuigelingen relatief hoog vergeleken met Amsterdamse zuigelingen. 

Wat betreft psychosociale problemen komt vooral bedplassen, tot op 12 jarige leeftijd, vaker 

voor bij Marokkaanse en Turkse kinderen dan bij autochtone. Dit vormt niet alleen een 

belasting voor het kind maar ook voor de moeder die vaak meerdere kinderen heeft. 


20

Uit onderzoek in Den Haag blijkt dat Turkse, Marokkaanse maar met name Hindoestaanse 

meisjes van 15 tot 19 jaar veel vaker een poging tot zelfmoord doen dan Nederlandse 

leeftijdgenoten. 

Vormen van (gezond) gedrag) 

De minder goede gezondheid van mensen met een lage SES komt voor een deel door het 

vaker voorkomen van gezondheidsrisico’s. Personen met een lage SES hebben een minder 

gezonde leefstijl,: roken en drinken meer, eten minder groente en fruit en bewegen minder. 

Ook zijn hun materiele omstandigheden (woon- en werkomstandigheden) vaak minder 

gunstig voor de gezondheid. 

Uit de Amsterdamse GezondheidsMonitor bleek dat Turken en Marokkanen van 35 jaar en 

ouder gezonder leven dan Nederlanders wat betreft roken en drinken, alleen Turkse mannen 

roken meer dan Nederlandse mannen. Wat betreft groente- en fruitgebruik en 

lichaamsbeweging leven Turken en Marokkanen juist ongezonder dan Nederlanders. Mede 

gezien de hoge prevalentie van overgewicht en diabetes onder Turken en Marokkanen is het 

bevorderen van lichaamsbeweging en gezonde voedingsgewoonten onder deze groepen 

noodzakelijk (Dijkshoorn, 2002). 

Er zijn aanwijzingen dat allochtonen gunstig scoren op verhoogd totaal cholesterol, maar 

ongunstig op verhoogde bloeddruk en overgewicht. Volgens een overzichtsstudie van met 

name zelfgerapporteerde gegevens komt bij Turken boven 35 jaar vaker overgewicht voor en 

bij Turkse mannen ook vaker verhoogde bloeddruk dan bij autochtone leeftijdgenoten. Ook 

bij Marokkanen kwam overgewicht vaker voor, met name bij vrouwen. Het percentage 

overgewicht neemt met de leeftijd toe, bij Marokkaanse vrouwen oplopend tot circa 90%. 

Marokkaanse mannen hadden eveneens vaker verhoogde bloeddruk. Met name Surinaamse 

en Antilliaanse vrouwen hadden vaker overgewicht en verhoogde bloeddruk dan autochtone 

Nederlanders. 

Gevolgen van riskant seksueel gedrag uiten zich bijvoorbeeld in een toename van het aantal 

gediagnosticeerde Soa’s en in een toename van het aantal tienerzwangerschappen en van 

abortussen. Het abortuscijfer bij allochtone vrouwen is, afhankelijk van het land van 

herkomst, drie tot tien keer hoger dan bij autochtone vrouwen. 

Allochtone mannen en vrouwen worden minder goed bereikt met gezondheidsprogramma’s 

(over gezond leven bijvoorbeeld) en doen minder vaak mee aan preventieve programma’s, 

zoals het bevolkingsonderzoek op borstkanker. 

Gebruik van zorg 

In overeenstemming met hun minder goede gezondheidstoestand maken personen met een 

lage SES meer gebruik van de gezondheidszorg. Onafhankelijk van de gezondheidstoestand 

doen personen met een lage SES vaker een beroep op de huisarts en bezoeken ze iets 

minder vaak een specialist. Dit geldt ook voor de allochtonen 

Mogelijk bestaat er toch een verschil in de adequaatheid van het gebruik van zorg tussen de 

SES groepen. Door veel zorgverleners wordt de communicatie met allochtone patiënten als 

moeizaam ervaren. Anderzijds voelen veel allochtone patiënten zich afgescheept of niet 

begrepen door artsen en verpleegkundigen. 

Het tandartsbezoek van Turken en Marokkanen is lager dan dat van Nederlanders.Turkse en 

Marokkaanse kinderen poetsen minder vaak hun tanden met tandpasta en hebben meer 

cariës dan Nederlandse en Surinaamse kinderen. 

Turkse en Marokkaanse vrouwen maken minder gebruik van kraamzorg en komen later in de 

zwangerschap voor prenatale zorg. Van zuigelingen -en kleuterzorg wordt evenwel door alle 

bevolkingsgroepen evenveel gebruik gemaakt. 


21


22

Bijlage 2: Inventarisatie GGD’en 

Inleiding 

In november 2002 werd aan alle leden van de Vakgroep Gemeentelijk Gezondheidsbeleid 

van GGD Nederland via de e-mail een kort vragenlijstje voorgelegd. Indien de antwoorden 

daartoe aanleiding gaven werd de opgegeven contactpersoon gebeld voor meer informatie. 

De vragen in het lijstje waren als volgt geformuleerd: 

Het type beleid/project/interventie/onderzoek waar wij naar zoeken voldoet aan de volgende 

omschrijving: 

“activiteiten die 

- problemen van allochtonen met gezondheid(szorg) aanpakken, 

- waar allochtonen en/of asielzoekers nadrukkelijk bij betrokken zijn en 

- waarbij de (deel)gemeente direct of indirect financier is.” 

1) Kent u in uw werkomgeving een dergelijk project? ja nee 

2) Is activiteit gestart op initiatief van de GGD of van allochtonen? GGD allochtonen 

Wie kan meer informatie geven over deze activiteit? Naam: 

Telnr: 

3) Heeft uw GGD een duidelijk beeld van de problemen met ja nee 

gezondheid(szorg) van allochtonen in het werkgebied? 

4) Heeft uw GGD (of gemeente) pogingen gedaan om naar aanleiding ja nee 

van deze informatie samen met allochtone organisaties de geconstateerde gezondheidsproblemen 

aan te pakken? 

5) Kent u projecten in uw gemeente(n) die specifiek gericht zijn ja nee 

op het voorkomen van sociaal-economische achterstand bij allochtonen? 

Mogen wij telefonisch contact met u opnemen voor eventuele toelichting? 

Zo ja, wilt u dan vermelden: 

Naam: 

Telnr: 

Werkdagen: maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag 

Eenzelfde lijstje is daarna toegestuurd aan de Steunpunten Gezondheidsvoorlichting in de 

eigen taal en cultuur. In de praktijk bleek dat bij veel GGD’en onderlinge afstemming had 

plaats gevonden wie van de geadresseerden (Vakgroeplid of VETC coördinator) het lijstje 

zou invullen. 

Daarnaast is voor deze inventarisatie gebruik gemaakt van projectbeschrijvingen die GGD’en 

al hadden ingestuurd ten behoeve van een inventarisatie van interculturalisatieprojecten. 

Deze inventarisatie werd in opdracht van ZON/MW uitgevoerd door dr. Marleen Foets van 

Erasmus MC te Rotterdam. 

Resultaten 

Hieronder volgen de resultaten van deze inventarisatie. Niet van alle GGD’en is een ingevuld 

formulier ontvangen. Deze resultaten en de beschreven projecten bieden derhalve geen 

volledig overzicht van alles wat er op dit gebied bij GGD’en gebeurt. De lijst met projecten 

geeft echter wel een beeld van het soort initiatieven dat genomen wordt om de gezondheid 

van allochtonen te verbeteren en de mate waarin de doelgroep daarbij betrokken wordt. In 

het schema zijn de antwoorden op de vragen weergegeven. Daaronder staat per GGD een 

nadere toelichting, deels op de vragen en verder van de projecten die volgens de betreffende 

GGD voldoen aan de geformuleerde criteria (zie boven). Door de onderzoekers is daarvan 

geen nadere beoordeling gemaakt. 


23

Respons vragenlijst GGD’en 

GGD Dergelijk 

project 

bekend? 

Initiatief GGD of 

allochtonen? 


Beeld 

gezondheid 

allochtonen? 

Contacten 

allochtone 

organisaties? 

SESprojecten 

bekend? 

1 Amsterdam ja beiden ja ja ja 

2 Groningen nee ja ja ja 

3 Westelijke 

Mijnstreek 

nee nee nee nee 

4 Den Haag ja m.n.GGD redelijk ja ja 

5 Zaanstreek ja Maatsch.werk ja ja ja 

6 ZO Drente ja GGD Nederland nee 

7 Rotterdam ja GGD ja, redelijk ja ja 

8 Fryslan nee enigszins nee nee 

9 Drente nee nee nee nee 

10 OZL nee ja nee nee 

11 Midden Holland ja GGD redelijk ja ja 

12 ZuidHollandZuid nee ja nee ja 

13 Noordoost Brabant ja GGD redelijk ja 

14 Stedendriehoek nee nog niet nog niet nee 

15 Twente ja GGD/Jeugdzorg ja ja ja 

16 Flevoland ja GGD redelijk ja enkele 

17 ZuidZuidLimburg ja GGD ja ja ja 

18 Zuid-Holland Noord ja GGD 

19 Gooi-Vechtstreek nee enigszins ja nee 

20 Zuid-oost Brabant ja GGD redelijk ja ja 

21 Zuid-westBrabant 

22 Arnhem 

23 Utrecht 

24 Zuid-Hollandse 

eilanden 

ja GGD Ja ja ja 

Toelichting bij de tabel: 

Ad 1: GG&GD Amsterdam 

1a: VETC gebeurt altijd in overleg met, en vaak op verzoek van zelforganisaties. De VETC 

reageert op signalen en behoeften van allochtonen zelf; na iedere voorlichting wordt op 

formulieren geïnventariseerd over welke onderwerpen men meer wil weten, of via 

huisartspraktijken. Zonodig worden VETC’ers bijgeschoold of worden andere deskundigen 

ingehuurd. Het budget voor scholing is beperkt. Veel vragen over opvoeding, ouderen ed. 

VETC moet vraaggericht werken: er is geen structurele financiering vanuit Dienst Welzijn 

Amsterdam. De 40 VETC’ers zijn freelancers bij de GG&GD; er is een groot verloop onder 

hen doordat zij bij goed functioneren al snel ergens een vaste baan krijgen aangeboden en 

dan vertrekken. Voorwaardenscheppende kant is slecht geregeld. De vraag naar voorlichting 

is veel groter dan het aanbod; ook vragen veel instellingen aan VETC of zij hun diensten 

bekend kunnen maken bij de allochtonen (bijvoorbeeld ergotherapie). Samen met CABO 

(gefinancierd door gemeente) wordt door VETC’ers de cursus Ouder worden in Nederland 

gegeven. Er worden gepoogd om door follow-up in te spelen op informatiebehoeften van 

ouderen. 

1 b: Gezondheidsvoorlichting in Amsterdam-Noord 

Door GG&GD, het Opbouwwerk in Amsterdam Noord en 6 zelforganisaties voor Marokkanen 

worden cursussen opgezet voor mannen en vrouwen apart over Hart-en vaatziekten, 

Diabetes, Gezonde voeding en bewegen. Nu ook over Opvoeden zo, gefinancierd door 

24

stadsdeel en DORAS. In Noord bestaat een structurele samenwerking tussen opbouwwerk 

en gezondheidsvoorzieningen, vooral op gebied van ouderen. 

1c: Psychische problematiek bij oudere Turken en Marokkanen: beleving, 

hulpbehoefte en aansluiting bij westers diagnostisch instrumentarium 

Door: Trimbos Instituut, in samenwerking met GG&GD Amsterdam en Forum 

Doel project: 

Verbeteren toegankelijkheid GGZ voor oudere Turken en Marokkanen (55 tot 75 jaar) 

Dit onderzoek richt zich op de vraag hoe oudere Turken en Marokkanen psychische 

problemen beleven (symptomen en verklaringsmodellen), hun oplossingen, en de rol van de 

GGZ hierin. Ook wordt onderzocht of de vragen naar symptomen behorend bij een westers 

diagnostisch classificatiesysteem (DSM) aansluiten bij hun symptoombeleving. 

De onderzoekers zullen de resultaten neerleggen in onder andere een praktische brochure 

voor de GGZ. 

Periode: 01-10-2000 tot 01-07-2003 

1d: De allochtone zorgadviseur in de wijk: brug tussen cliënt en hulpverlener 

Door: GG&GD Amsterdam, afdeling EDG 

Doel: In hoeverre draagt de inzet van allochtone zorgadviseurs als onderdeel van wijkcentra 

zorg en welzijn bij aan het verbeteren van de toegankelijkheid van de gezondheids- en 

welzijnsinstellingen in een wijk, het vergroten van de kennis rond zorg en welzijn bij cliënten 

en hulpverleners, en het verbeteren van de communicatie tussen hulpverlener en cliënt? 

Amsterdamse bestuurders, cliënten en aanbieders van zorg en welzijn zijn van mening dat 

het huidige aanbod van zorg en welzijn zodanig georganiseerd is dat mensen tussen wal en 

schip komen en de aansluiting met de samenleving missen. Dit is met name een probleem 

voor mensen die gerekend kunnen worden tot de kwetsbare groepen in de bevolking, 

waaronder allochtonen met een lage sociaal-economische status. Om dit probleem aan te 

pakken is in Amsterdam gekozen voor een wijkgerichte aanpak (het project ‘Wijkgerichte 

Zorg & Welzijn’). In het kader van dit project worden in twee wijken van twee stadsdelen 

‘wijkcentra zorg en welzijn’ ingericht. In deze centra worden verschillende instellingen op het 

gebied van zorg en welzijn samengebracht (bijvoorbeeld huisartsenzorg en maatschappelijke 

dienstverlening). Tevens worden in deze centra allochtone zorgadviseurs aangesteld. De 

doelstelling van de inzet van de allochtone zorgadviseur is het verbeteren van de 

toegankelijkheid van de gezondheids- en welzijnsinstellingen in de wijk, het vergroten van de 

kennis rond zorg en welzijn bij cliënten en hulpverleners, en het verbeteren van de 

communicatie tussen de hulpverlener en de cliënt. De zorgadviseurs grijpen de culturele 

context aan als ingang voor verbeteringen in de zorg aan allochtonen met een lage sociaal 

economische positie en leveren daarmee een bijdrage aan het verkleinen van sociaaleconomische 

gezondheidsverschillen en etnische verschillen in gezondheid. De functie van 

zorgadviseur betreft een nieuwe functie. Daarom wordt de introductie, de ontwikkeling en 

implementatie van de functie vergezeld van uitgebreid evaluatieonderzoek. Bij positieve 

resultaten kan de functie van zorgadviseur ook elders worden geïmplementeerd. 

Periode: 11-01-2002 tot en met 11-01-2004 

1e: Wijkmigrantenwerk 

Door: GG&GD Amsterdam, Stichting Welzijn Oud West (SWOW), Stichting 

Gezondheidscentra Amsterdam. Zij vormen tezamen de klankbordgroep Migranten Zorg en 

Welzijn Oud West 

Doel: Op een outreachende manier kwetsbare migrantengroepen bereiken en hen een 

informatief en educatief aanbod doen op het brede gebied van zorg en welzijn in intensieve 

samenwerking met bestaande (zelf)organisaties in de wijk. 

Subdoelstellingen: Een gedifferentieerde benadering van verschillende aandachtsgroepen 

migranten: 


25

A: het ondersteunen en versterken van de netwerkfunctie van migrantenvrouwen uit 

lage inkomensgroepen om een bijdrage te leveren aan hun activerings- en 

emancipatieproces; 

B: het geven van voorlichting en advies aan individuele en groepen migrantenvrouwen 

over diverse onderwerpen op het brede gebied van gezondheid en welzijn; 

C: het ontwikkelen van een passend aanbod van ondersteuning aan een 'onzichtbare' 

groep migranten die tot nu toe niet bereikt worden; 

D: het ontwikkelen van een passend aanbod van informatie, voorlichting en ontmoeting 

voor oudere migranten; 

E: het ontwikkelen van een passend aanbod van ondersteuning van migrantenvaders; 

F: signaleren, verwijzen en begeleiden naar organisaties en daarmee samenwerken. 

Subsidie door Stadsdeel Oud West. 

Resultaat tot nu: Er is een inhoudelijk verslag over 2001 geschreven. In 2001 zijn 8 

doorlopende activiteiten georganiseerd (cursussen gvo, opvoeding, ouder worden ed) met in 

totaal 115 deelnemers. Daarnaast werden 10 informatiebijeenkomsten gehouden over 

gezondheidszorginstellingen en gezondheidsproblemen voor in totaal 214 Turkse en 

Marokkaanse deelnemers. 

1f: Transculturele familiezorg thuis 

Door: GG&GD in samenwerking met Thuiszorg en Markant. 

Het doel van het project ‘Transculturele familiezorg thuis’ is ondersteuning van Turkse en 

Marokkaanse mantelzorgers door hen via een cursus meer kennis en vaardigheden bij te 

brengen voor de zorg van ouderen en hen wegwijs te maken in voorzieningenland. Een 

mogelijk nevendoel hiervan kan zijn dat de mantelzorgers geïnteresseerd raken in een baan 

in de zorg, hetgeen in Rotterdam (waar het project al langer loopt) ook werkelijk gebeurde. In 

Amsterdam wacht de start van het project nog op de financiering, er is alleen geld voor een 

pilot in stadsdeel Bos en Lommer. 

1g: Overgewicht in Westerpark 

Door GG&GD, afdeling EDG 

Uit de Gezondheids Monitor Amsterdam blijkt dat 85% van de Marokkaanse en Turkse 

vrouwen ouder dan 35 jaar overgewicht heeft. In stadsdeel Westerpark wordt nagegaan wat 

de achtergronden van dat overgewicht zijn en of de vrouwen overgewicht zelf als een 

probleem ervaren. Indien gewenst worden interventies opgezet. 

1h: Diabetesvoorlichting aan allochtonen 

Door: APCP samen met de afdeling Amsterdam van de Diabetesvereniging Nederland en 

Anand Joti (Hindoestaanse zelforganisatie) en de GG&GD. 

In 1999 heeft het APCP een voorlichtingsproject opgestart over Diabetes voor Hindoestanen. 

In het jaar 2000 werden 17 groepsvoorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd op plekken 

waar veel Hindoestanen komen: buurthuizen, gezondheidscentra, maar ook huiskamers. De 

opkomst was meestal heel groot. Daarnaast werden in totaal 8 Hindoestaanse 

diabetespatiënten (of familieleden met ervaring met diabetes) geworven en opgeleid tot 

DiabetsInformatiePost (DIP-per). DIP-pers verzorgen individuele en groepsvoorlichting, 

zowel vanuit huis als vanuit apotheken, gezondheidscentra, ziekenhuizen en de regionale 

diabetessteunpunten van het ZAO. 

Op basis van deze ervaringen is een project Publieksvoorlichting over diabetes gestart voor 

vijf doelgroepen: Marokkanen, Turken, Antillianen, Creolen en Hindoestanen. Dit project 

bestaat uit vier onderdelen. In samenwerking met VETC’ers van de GG&GD worden 

publieksbijeenkomsten georganiseerd met meer algemene verhalen over gezondheid 

(waaronder diabetes, voeding) door artsen en verpleegkundigen. 

Deze worden met hulp van de zelforganisaties verspreid over de stad georganiseerd en 

goed bezocht. Daarnaast wordt groepsvoorlichting op kleinere schaal alleen over diabetes 


26

georganiseerd, ook voor de families ed. Er wordt een algemene voorlichtingsfilm over 

diabetes gemaakt met voor iedere etnische groep een eigen taalversie met een herkenbare 

culturele tint. Soms wordt na afloop van de voorlichtingsbijeenkomst de mogelijkheid 

geboden om bloed te laten prikken op diabetes, maar dat levert een hoop discussies op met 

huisartsen en internisten. Toch worden er regelmatig mensen ontdekt met afwijkende 

bloedsuikerwaarden, die dan met een brief doorverwezen worden naar de huisarts. Ook in 

dit project wordt aan mensen uit de verschillende doelgroepen de mogelijkheid geboden tot 

het volgen van een opleiding tot voorlichter (Diabetes Informatie Post). Het project wordt 

vooralsnog gefinancierd tot eind 2002. 

1i: CABO 

De CABO is 4 jaar geleden opgericht om vraag en aanbod van voorzieningen voor oudere 

migranten bij elkaar te brengen; een belangrijke taak daarbij is de bestaande instellingen 

ervan te overtuigen dat zij (speciale) aandacht moeten besteden aan oudere migranten. In 

eerste instantie richt de CABO zich op Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse, Zuid 

Europese en Chinese ouderen. De CABO werd eerst als project gefinancierd, maar is sinds 

1 januari 2002 een Stichting geworden, gefinancierd door Dienst Welzijn Amsterdam. De 

CABO heeft 7 vaste medewerkers en 4 freelance taaldocenten. Voor projecten moet altijd 

weer apart geld worden aangevraagd. 

Door het organiseren van voorlichting hoopt de CABO allochtone ouderen een beetje 

wegwijs te maken in voorzieningenland, opdat ze bij vragen en/of problemen bij de juiste 

instantie kunnen aankloppen. 

aanbod 

De CABO organiseert de cursus Ouder worden in Nederland voor allochtone ouderen, met 

veel voorlichting op het snijvlak van welzijn-zorg-wonen. Vooral via allochtone 

beroepskrachten, met hun uitgebreide netwerk, worden ouderen geworven die in kleine 

groepjes van 10-15 personen een traject van 6 bijeenkomsten volgen. In principe is het 

daarna afgelopen, want dan is het geld op. Er zijn nu ca 30 –35 trajecten afgerond. De 

cursus is vooral gericht op Marokkaanse, Turkse, Zuideuropese en Chinese ouderen, soms 

wordt een Surinaamse groep gedaan. Na afloop krijgen de deelnemers een fotoboekje mee 

om de informatie beter te kunnen onthouden. Er wordt echter een heel grote groep nog niet 

bereikt. 

Daarnaast organiseert de CABO ook Ontdekkingsreizen door Amsterdam voor een groep 

allochtone ouderen (waarbij meestal een tolk meegaat) om hen kennis te laten maken met 

de stad. 

1j: Allochtonen en seksueel geweld 

Door: Forum, in samenwerking met Transact, NIGZ, Steunpunt Seksueel Geweld 

Amsterdam, GG&GD Amsterdam, Vrouwenopvang Amsterdam, Instituut voor 

Volksgezondheid en Maatschappelijke Ontwikkeling (IVOM), Vrouwengezondheidscentrum 

HARA, Project Een veilig Huis, SCALA Rotterdam. 

Doel project: Seksueel geweld en vrouwenmishandeling zijn beladen onderwerpen om over 

te praten. Dat geldt voor Nederlanders, dat geldt ook voor mensen van allochtone afkomst. 

• Het verbeteren van de methoden voor preventie (vroegtijdige) signalering van seksueel 

geweld bij allochtonen. 

• Het verbeteren van de toegankelijkheid en kwaliteit van de opvang van allochtone vrouwen 

en hun kinderen met seksueel geweldservaringen. 

• Het stimuleren van een integrale aanpak van preventie van en opvang bij seksueel geweld 

onder allochtone groepen. 

Doelgroep: Vrijwilligers en (para)professionals werkzaam bij instellingen en organisaties die 

betrokken zijn bij de preventie van seksueel geweld en de opvang van slachtoffers van 

seksueel geweld. 


27

Inhoud/Aanpak: 

• Inventariseren, beschrijven, verbeteren, uittesten en overdragen van bestaande 

methodieken en materialen voor allochtone groepen. Daarbij moet gaandeweg duidelijk 

worden of het mogelijk is om een integrale, interculturele aanpak te ontwikkelen of dat het 

aanbieden van een mix van methoden en werkvormen de voorkeur heeft. 

Producten: 

• Inventarisatieverslag van initiatieven rond seksueel geweld en allochtonen. 

• Draaiboek voor het uitvoeren van de pilots. 

• Handboek met succesvolle methodieken en materialen m.b.t. preventie van seksueel 

geweld en opvang van slachtoffers. 

• Uitgevoerd implementatieplan. 

Periode: 2002 – 2004 

1k: Project Jeugd, sport en bewegen in Amsterdam 

Door: GG&GD en Dienst Welzijn Amsterdam 

Doel is dat Amsterdamse kinderen voldoen aan de Nederlandse Norm gezond Bewegen. 

Voor de jeugd tot 18 jaar is die norm vastgesteld op dagelijks minimaal 1 uur matig 

intensieve lichamelijke activiteit. 

Doelgroep: alle Amsterdamse kinderen van groep 1 tot en met groep 8 in de 

basisscholen.Speciale aandacht is er voor groepen met een lage sociaal-economische 

status en Turkse en Marokkaanse meisjes. 

Inhoud: Vanwege de diversiteit van determinanten is een mix van interventies ontwikkeld die 

zich richt op verschillende sporen: leerlingen, het schoolteam, de vakdocent lichamelijke 

opvoeding, ouders, sportclubs en –verenigingen en het stadsdeel. Er wordt zoveel mogelijk 

gewerkt vanuit bestaande activiteiten en instrumenten. Het effect wordt bepaald door voor- 

en nametingen op interventie- en controlescholen onde rmeer door kinderen met een 

Persoonlijke activiteiten meter om te laten lopen. 

Periode: begin schooljaar 2002-2003 start pilot in twee stadsdelen met een looptijd van 

minimaal één schooljaar. 

Ad 2: GGD Groningen 

De GGD participeert in het Provinciaal overleg van de 6 grote gemeenten in de provincie 

Groningen waarbij men meepraat over projecten die meer gericht zijn op welzijn dan op 

gezondheid. De Antilliaanse gemeenschap heeft wel contact opgenomen met de GGD in 

verband met openbare orde problemen onder jongeren. Hier is toen een intermediair (vetcer) 

opgezet en dit heeft geleid tot projecten opvoedingsondersteuning en soa voorlichting. De 

Somalische gemeenschap vroeg om hulp bij OGGZ problemen (veel doorgedraaide 

Somaliërs). Hier heeft de GGD een pilot project ingezet maar dat is voortijdig geëindigd. Van 

dit mislukte pilot project is wel een verslag gemaakt omdat men hier veel van geleerd had. 

Zie ook pagina 13 over de Minderhedenraad. 

Ad 3: Westelijke Mijnstreek 

Gezien het kleine aantal allochtonen in de Westelijke Mijnstreek zijn er geen projecten 

specifiek gericht op deze doelgroep. Wel zijn er projecten geweest gericht op wijken met een 

lage SES. Allochtonen die in de Westelijke Mijnstreek wonen, wonen vaak in deze wijken. 

Ad 4: GGD Den Haag 

4a: Hart- en vaatziekten en Diabetes gericht op de Hindoestaanse bevolkingsgroep. 

Dit project is voor 4 jaar geprogrammeerd. Hoewel het hele jaar door aandacht is voor alle 

aspecten heeft ieder jaar een speciaal thema: 2003: Bewegen (ism gemeentelijke dienst 

Sport Support) 2004: Voeding en 2005: Roken of alcohol of stress 

In 2002 is door een Hindoestaanse regisseuse mbv een Hindoestaanse crew een toneelstuk 

opgevoerd; een love-story, in het Srnami, waarin het publiek ondertussen werd voorgelicht 

over diabetes. De voorstelling is 5x opgevoerd, 3x in Den Haag, 1x in Capelle en 1x in 


28

Utrecht en is door een paar duizend Hindoestanen bezocht. In de pauze waren er kraampjes 

van oa de Diabetesvereniging, Hartstichting. Alles moest voor begin Ramadan afgerond zijn. 

Er zijn evaluatie-vragenlijsten uitgezet bij het publiek naar oa opgedane kennis, waarvan ca 

1/3 deel terugkomt. Er worden nu 50 Hindoestanen opgeleid als Diabetes Informatie Persoon 

(DIP-per) door de Diabetesvereniging. Op het jaarlijkse MILAN festival zijn dit jaar 1200 

Hindoestanen ondervraagd naar hun kennis, attitude en gedrag op gebied van HVZ en 

diabetes. Resultaten worden nu geanalyseerd. Deze meting zal ieder jaar herhaald worden. 

4b: Het project Parasuïcide bij Allochtone Meiden (PAM) 

Door: Gemeente Den Haag, Bureau Public Health 

Doel: PAM is gericht op het voorkomen dan wel goed begeleiden van psychosociale 

problemen die kunnen leiden tot suïcidaal gedrag. Uit onderzoek van de GGD op basis van 

het Haags Suïcidaal Gedrag Register bleek in 1998 dat allochtone meisjes en jonge vrouwen 

aanzienlijk vaker zelfmoordgedrag vertonen dan Nederlandse meisjes en jonge vrouwen. 

Daarop heeft de gemeente Den Haag het project PAM gestart.In een drietal werkgroepen 

worden concrete werkplannen en protocollen ontwikkeld op het terrein van 

o de signalering, behandeling en preventie van suïcidaal gedrag 

o het bespreekbaar maken van het probleem in de leefwereld van de meisjes 

o de verdieping in de motieven en achtergronden van dit gedrag. 

Uit onderzoek in het kader van het PAM blijkt dat meisjes en jonge vrouwen vaak op de 

grenzen leven van verschillende culturen. Thuis leven ze in een traditionele cultuur die niet 

zelden verstart onder de maatschappelijke bedreigingen die het gezin in Nederland ontmoet 

(socialisering, seksuele relaties, relatie ouders, rol in gezin). Buiten worden vanuit de 

Nederlandse cultuur geheel andere eisen gesteld aan de identiteit van het opgroeiende 

meisje (zelfstandigheid, individualisering). De spanningen en identiteitsconflicten leiden niet 

zelden tot psychosociale problemen en in de uiterste gevallen blijkt suïcidaal gedrag de 

enige uitweg. 

In het PAM-project zijn instrumenten ontwikkeld (signalenkaart, protocollen etc.) om op 

scholen en in de zorg beginnende psychosociale problemen zo vroeg mogelijk te ontdekken. 

Voorts wordt in samenwerking met Parnassia, de middelbare scholen en 

vertrouwenspersonen gewerkt aan het ontwikkelen van preventiemogelijkheden, die meisjes 

in staat stellen zich vaardig te maken in het omgaan met psychosociale problemen. 

Vertrouwenspersonen zullen, indien nodig, betrokken worden bij de begeleiding van meisjes. 

Zij krijgen daartoe een vaste plek op middelbare scholen. Verder zullen zij deelnemen aan 

casuïstiek besprekingen tussen de jeugdhulpverlening en de scholen. 

Vaak zijn de sociale en culturele omstandigheden die tot conflicten en problemen bij meisjes 

leiden onbespreekbaar. De culturele generatiekloof tussen ouders en kinderen speelt een 

grote rol. Het op gang brengen van de dialoog tussen ouders en jongeren is daarom van 

belang. Daartoe zullen er gesprekssituaties voor ouders, ouders en jongeren en jongeren 

onderling worden georganiseerd, die dienen om deze dialoog op gang te brengen. Het 

beoogde resultaat is de verbetering van wederzijds begrip en de communicatie tussen 

ouders en jongeren. Ook op scholen zullen initiatieven worden genomen om het onderwerp 

bespreekbaar te maken. Vertrouwenspersonen (vanuit het project Nieuwe Sporen) zullen 

hierbij een centrale rol spelen, in samenwerking met het maatschappelijk werk, Parnassia en 

andere betrokkenen. Ook via de media (kranten, radio, televisie, internet) zullen initiatieven 

worden genomen om de positie van meisjes en de daarbij voorkomende problemen 

bespreekbaar te maken in de leefwereld van allochtone meisjes, maar ook in de 

Nederlandse samenleving. 

4c: "de Thuisdokter", voorlichting over alledaagse, veelvoorkomende klachten door 

de huisarts aan Turkse en Nederlandse patiënten in achterstandswijken van Den Haag 

Door: VU Amsterdam Sociale Geneeskunde in samenwerking met een aantal huisartsen in 

Den Haag, STIOM Den Haag, GGD Den Haag, stichting BOOG Den Haag en de gemeente 

Den Haag. 


29

Doel project: Verbeteren van de huisarts patiënt relatie in de achterstandswijken van Den 

Haag aan de hand van een minimale interventie in de huisartsenpraktijk. 

Doelgroep: Turkse en Nederlandse patiënten woonachtig in een van de achterstandswijken 

van Den Haag. 

Inhoud: De interventie bestond uit een boekje “Tips voor de Thuisdokter” dat door de huisarts 

zelf aan de patiënten werd uitgedeeld en waarin 12 veelvoorkomende klachten werden 

beschreven begeleid door adviezen wanneer men de huisarts diende te consulteren en tips 

over wat men zelf aan de klacht kon doen. 

Periode: september 1998 -januari 2003 

Evaluatie: Het aantal consulten van deze patiënten aan de huisarts vanwege veel 

voorkomende alledaagse klachten omlaag brengen. Dat bleek voor zowel de Turkse als voor 

de Nederlandse patiënten het geval. Bij de Turkse mensen leek met name de veranderde 

attitude verantwoordelijk voor het veranderde gedrag, bij de Nederlanders het verhoogde 

gevoel van controle over zelfbehandelingsalternatieven. Terwijl het aantal consulten wegens 

alledaagse klachten van Turkse respondenten verminderde, bleef het aantal door hen 

gerapporteerde klachten constant. De Nederlandse respondenten daarentegen 

rapporteerden meer klachten. Vooralsnog lijkt de interventie daardoor meer geschikt voor 

Turkse dan voor Nederlandse patiënten. Of de hoeveelheid zelfzorg ook is toegenomen naar 

aanleiding van de interventie, is op dit moment nog niet bekend. 

4d: Oprichting Kenniscentrum Migranten gezondheid en zorg 

Door:GGD Den Haag 

Is primair gericht op zorgverleners om de hulpverlening aan allochtonen te verbeteren. In 

voorbereidingsfase ook veel zelforganisaties gesproken over hun wensen en behoeften. 

Voorstel ligt nu bij gemeenteraad voor financiering. 

4e: Programma Sociaal-economische gezondheidsverschillen: 

Gezondheidsachterstand moet wijken 

initiatiefnemer: gemeente Den Haag, wethouder Volksgezondheid, uitvoering: GGD Den 

Haag 

Bedoeling om in 5 achterstandswijken in Den Haag een actieprogramma op te zetten en uit 

te voeren met mensen uit de wijk om een 5-tal gezondheidsproblemen aan te pakken. 

Stadium nu: gespreksronde in de stadsdelen met werkers/beleidsmakers ed om per wijk de 

belangrijkste gezondheidsproblemen op tafel te krijgen ism Stiom (heeft in ieder stadsdeel 

een platform) en de oplossingen daarvoor. 

Via stichting Boog (opbouwwerk) wordt getracht met bewonersorganisaties/zelforganisaties 

te spreken over wat zij de belangrijkste problemen vinden en hun oplossingen daarvoor. 

De GGD heeft zelf uit de gezondheidsmeting ook een overzicht van de top 5 per wijk, maar 

gaat uit van wat de bewoners zelf als top 5 ervaren. 

Er wordt nu gewerkt aan wijkfoto’s: wat wordt er waar al gedaan? 

Per wijk wordt een maatwerk programma bedacht en uitgevoerd. 

Begin febr 2003 terugkoppeling naar de platforms, april 2003 besluit over actieprogramma in 

gemeenteraad; gelet op de samenstelling van de bevolking in de achterstandswijken worden 

allochtonen er zeker bij betrokken, maar nu nog te vroeg. 

Wanneer Zon/MW de subsidie toezegt zal het AMC het project evalueren. 

4 jarig programma, start 2003 tm 2006 

4f: GGD Den Haag: migrantenvoorlichting in MC Haaglanden 

(afd. Gynaecologie/obstetrie) 

Doel project: Structureel inzetten van de inzet van een allochtone zorgconsulent (ook bekend 

als migrantenvoorlicht(st)er of Voorlichtster eigen taal en cultuur in de eerste/tweede lijn). 

Het is deze functie waarvan in het RVZ rapport ook de aanbeveling is gedaan om deze 

zorgconsulenten vaker in te zetten. 

Doelgroep: Turkse, Marokkaanse en Surinaamse vrouwen. 


30

Inhoud: Allochtone zorgconsulenten bleken aantoonbaar in een belangrijke behoefte te 

voorzien en zowel door patiënten als het medisch personeel als een waardevolle aanvulling 

op de zorg. 

Periode: 2 jarig / afgerond 

Evaluatie: In dit geval is er sprake van een heel gunstig verloop: na een succesvol project is 

de voorziening structureel ingebed. Het Medisch Centrum Haaglanden heeft na afloop van 

het project besloten de functie van de Turkse en Marokkaanse voorlichtster structureel te 

maken. 

4g: STIOM 

STIOM is een kleine onafhankelijke ontwikkelingsorganisatie, vooral werkzaam in 

achtergestelde wijken. Het werk is gericht op het verbeteren van de gezondheidszorg en 

maatschappelijke dienstverlening. STIOM streeft naar een grotere zelfstandigheid van 

cliënten en zij ondersteunt de hulpverlener in het goed, effectief en met plezier uitoefenen 

van zijn werk. Hierdoor ontstaat een meer tevreden cliënt, gaat de kwaliteit van de zorg 

omhoog en worden kosten bespaard. STIOM speelt een belangrijke rol in zorgvernieuwende 

projecten als praktijkverpleegkundige in de huisartspraktijk, VETC in de 1 e 

lijnsgezondheidszorg, Tips voor de Thuisdokter(4c), Nieuwe Sporen, PAM project (4b), 

Bewegen op recept. 

STIOM wordt gefinancierd door middel van subsidies en bijdragen van de gemeente, 

betrokken instellingen, hulpverleners, fondsen en andere financiers in de gezondheidszorg. 

Ad 5: GGD Zaanstad 

Ad vraag 2) op initiatief van het maatschappelijk werk, er is wel inhoudelijke samenwerking 

met de GGD 

Ad vraag 3) pas gezondheidsenquête gehouden die aanknopingspunten biedt om minder 

goede gezondheidstoestand van allochtonen aan te pakken; bij het schrijven van de 

gemeentelijke nota gezondheidsbeleid worden nog geen allochtonen betrokken; 

Ad vraag 5) Projecten in de gemeenten zijn o.a.: 

Helpdesk allochtonen (arbeidstoeleiding/ vrijwilligers werk) 

PAZ (project Allochtonen Zaanstad): dagopvang oudere allochtonen, 

kennismaken met de mogelijkheden in de gezondheidszorg 

Voedingsproject voor Turkse inwoners 

Outkomers project (gericht op taalontwikkeling, arbeidstoeleiding, 

opvoedingsondersteuning, gezondheidsvoorlichting) 

Politieke participatie allochtonen 

Gezond ouder worden 

Diabetes cursus voor Turkse patiënten 

Opmerkingen: 

In Zaanstad wonen vooral veel Turken (10% vd bevolking), weinig Marokkanen en wat 

oudere Molukkers (die beginnen zich nu te laten horen, willen ook een PAZ project). 

In Zaanstad draaien de volgende platforms: 

Het Buitenlands vrouwenoverleg (met professionele coördinator betaald vanuit gemeente) 

met lijnen naar het Meidenwerk en de Contactvrouwen 

Stichting Plato: koepel van 16 Turkse zelforganisaties, secretaris is in dienst bij de stichting 

Welzaan, bij de afdeling Participatie en Opbouwwerk. Deze structuur bestaat in feite al vanaf 

begin 60-er jaren (oorspronkelijk vanuit de Verkade en Bruynzeel fabrieken ontstaan). 

Allochtonenoverleg in de gezondheidszorg: 4-5 x per jaar gezondheidsinstellingen en 

huisartsen. 

Daarnaast is het IMCO actief, een provinciale organisatie die bijvoorbeeld probeert 

contactvrouwen naar betaalde functies te laten doorstromen. 

Federatie Steunpunt Minderheden (professionele organisatie, betaald door provincie) 

werkzaam in Groot Amsterdam en Haarlem, ondersteunt initiatieven van minderheden en 

voert ook zelf projecten uit. 


31

Bij de uitvoering van projecten soms lange adem nodig, soms is er een minder grote 

opkomst dan verwacht. Betrokkenheid van gemeente bij volksgezondheid is niet groot: in de 

werkgroep nav Turkse gezondheidsenquête hebben 6 verschillende ambtenaren gezeten. 

Initiatieven die uit de werkgroep voortvloeiden (vrouwentelefoon, fysiotherapie ed ) werden 

overigens niet door de gemeente gefinancierd. Hopelijk krijgt met de WCPV en het 

gemeentelijk gezondheidsbeleidsplan de volksgezondheid weer een hogere prioriteit. 

In Purmerend, dat ook tot het werkgebied van de GGD behoort, is een minder goede 

overlegstructuur dan in Zaanstad en dat maakt het initiëren en uitvoeren van projecten een 

stuk lastiger. 

Ad 6: GGD ZO Drente 

Ad vraag 1) noemt project Gezond AZC in Zweelo 

Ad vraag 3) nog geen duidelijk beeld, wel gaat de gemeente Emmen (opnieuw) van start met 

een werkgroep "nieuwkomers" (niet helemaal duidelijk wat/wie hieronder worden verstaan) 

Opmerking: de provincie Drenthe bevat hooguit 5% allochtonen (daarnaast meerdere AZC's, 

Oc, Ac); nog geen andere activiteiten richting allochtonen. 

Ad 7: GGD Rotterdam 

Ad vraag 1) ja, nl gezondheidsvoorlichting in eigen taal en cultuur, gestart op initiatief van de 

GGD, 

Ad vraag 5) ja, projecten Maatwerk en Transculturele familiezorg (beschrijving Amsterdam 

1f) 

7a Zorgconsulenten in Rotterdam 

De GGD Rotterdam werkt aan de verdere ontwikkeling en introductie van een nieuwe 

intermediaire functie in de eerste lijn: de allochtone zorgconsulent in de huisartspraktijk. De 

GGD zet daarbij Turkse, Marokkaanse, Chinese en straks wellicht ook Antilliaanse en 

Kaapverdiaanse voorlichtsters in. Zij zijn een waardevolle schakel in de communicatie tussen 

arts en allochtone patiënt. 

Een tweejarig experiment, gestart in 1996, waarbij een Turkse, Marokkaanse en een 

Chinese voorlichtster spreekuren verzorgden in huisartspraktijken leverde positieve 

resultaten op: de communicatie tussen huisarts en patiënt verbeterde waardoor de kwaliteit 

van de zorg hoger werd, er waren indicaties dat kennis over het functioneren van het lichaam 

en over gezondheid en ziekte bij de allochtone patiënt verbeterde en de huisartsen waren 

meer tevreden over hun zorg aan allochtone patiënten. Uit het experimentele onderzoek 

“Migrantenvoorlichting en diabetes bij Turken” bleek een afname in het aantal en de ernst 

van diabetesgebonden klachten waarneembaar bij Turkse vrouwen met Diabetes type II die 

begeleiding van een Turkse vrouwelijke migrantenvoorlichtster ontvingen (Voorham, 2002). 

De ontwikkeling van de functie allochtone zorgconsulent in de huisartspraktijk bevindt zich nu 

in de tweede fase waarin verbreding van de inzet en effectevaluatie centraal staan. 

Gezondheidscentra in achterstandswijken in Rotterdam kunnen nu beschikken over een 

aantal dagdelen spreekuur van zorgconsulenten. De solisten en duo-praktijk huisartsen 

kunnen deelnamen aan het project Bruggen bouwen, een begeleidingsprogramma voor 

Turkse en Marokkaanse vrouwen met spierspanningpijn (zie 7b). Op deze wijze maken 

solisten kennis met de werkwijze van de zorgconsulenten zonder dat zij op reguliere basis 

hoeven te voorzien in aparte werkruimte voor de zorgconsulent. 

In Rotterdam wordt de inzet van zorgconsulenten gefinancierd door Zilveren Kruis Achmea 

en door de gemeente Rotterdam, beide voor de helft. 

7b: Project “Bruggen Bouwen” 

Door: GGD-Rotterdam 

Allochtone patiënten komen vaker bij hun huisarts dan Nederlandse, en zij presenteren o.a. 

vaker pijnklachten, waaraan mogelijk psychosociale factoren ten grondslag liggen. 


32

Doel van dit project is om met behulp van zorgconsulenten: 

• effectieve communicatie tussen huisarts en patiënte over gepresenteerde 

pijnklachten te bevorderen; 

• adviezen en vaardigheden die helpen bij het omgaan met deze pijnklachten aan te 

reiken. 

Inhoud: Een begeleidingsprogramma voor Turkse en Marokkaanse vrouwen met 

psychosomatische klachten in de huisartspraktijk. In het project “Bruggen Bouwen” zal een 

migrantenvoorlichtster een communicatieve brug proberen te slaan tussen de Turkse of 

Marokkaanse patiënt met psychosomatische klachten en de huisarts, zodat pijnklachten 

verhelderd worden, een begeleidingsprogramma wordt opgesteld en de vrouw eventueel 

wordt voorbereid op doorverwijzing naar andere hulpverleners. 

Doelgroep: 

Turkse en Marokkaanse vrouwen met spierspanningpijn en andere stressgerelateerde 

klachten 

Evaluatie: 

Er vindt een effectiviteitsevaluatie plaats (effect op psychisch welbevinden, op het 

zorggebruik, onderling begrip tussen huisarts en patiënt, verbetering van de communicatie. 

De te starten interventie is gericht op Turkse en Marokkaanse vrouwen in Rotterdam. 

Huisartspraktijken met een multi-etnisch patiëntenbestand worden hiervoor benaderd. De 

huisartspraktijken zullen at random worden toegewezen aan de experimentele groep of de 

controlegroep. Er zullen ongeveer 150 patiënten worden geworven om na afloop van de 

interventies een voldoende grote groep over te houden voor analyses. De vrouwen zullen in 

eerste instantie worden benaderd door de huisarts. De instroom van patiënten verloopt 

trager dan gepland. 

Periode: 2000-2003 

7c: Project Amor I Salu 

Door: GGD-Rotterdam 

Doel project: Het project ‘Amor i Salú’, Liefde en Gezondheid, is erop gericht problemen als 

ongewenste tienerzwangerschappen, seksueel overdraagbare aandoeningen en aids zoveel 

mogelijk te voorkomen. 

Doelgroep: De Antilliaanse en Arubaanse gemeenschap in Rotterdam 

Inhoud project: Het project start met een onderzoek onder 500 Antillianen en Arubanen naar 

hun opvattingen en ideeën van over veilig vrijen, zwangerschap en seksueel overdraagbare 

aandoeningen. Als vervolg op dit onderzoek zijn verschillende preventie-activiteiten 

uitgevoerd: diverse voorlichtingsactiviteiten, zoals radioprogramma’s, groepsvoorlichtingen, 

condoomuitdeelacties en het verstrekken van informatie tijdens manifestaties, festivals, 

sporttoernooien ed. Tijdens het zomercarnaval was er een op de doelgroep gerichte 

postercampagne. Deze activiteiten zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de 

Antilliaanse en Arubaanse gemeenschap en zijn uitgevoerd door Antilliaanse en Arubaanse 

voorlicht(st)ers. 

Resultaat: Er werd in de groep die aan de voor- en nameting had meegedaan wel enig effect 

gevonden op beliefs ten aanzien van misverstanden over de transmissie van hiv en de 

ervaren ernst van soa’s en aids. Geconcludeerd werd dat de impact van het project in de 

Antilliaanse en Arubaanse doelgroep beperkt is. Wel bleek het goed mogelijk om een 

voorlichtingscampagne samen met de migrantengemeenschap vorm te geven. 

Ad 8: GGD Fryslan 

Ad vraag 3) enigszins, onlangs is literatuuronderzoek verricht in opdracht van de Fryske 

Academie. 

Ad 12: GGD ZuidHolland Zuid 

Ad vraag 3) De GGD-ZHZ heeft t.b.v. een Gezondheidsmonitor aan 10.000 mensen in haar 

regio een vragenlijst over de ervaren gezondheid gestuurd. Aan het onderzoek 

hebben uiteindelijk 6407 inwoners meegewerkt, een respons dus van bijna 65%. 


33

Zestien procent van de inwoners van Zuid-Holland Zuid is allochtoon. Bij de 

getallen van het onderzoek is gekeken naar een afspiegeling van de samenleving in ZHZ, 

waarbij uiteraard ook allochtonen zijn geïnterviewd. 

Ad vraag 4) In de regio Zuid-Holland Zuid is het Platform Allochtonen en Zorg opgericht. Dit 

wordt gefinancierd door het Zorgberaad, een instelling waar ook de GGD lid van is en dus 

aan meebetaalt. Het platform inventariseert knelpunten in de zorg, levert een bijdrage aan 

het oplossen van de knelpunten en verbetert de contacten tussen zorgvragers en 

zorgaanbieders. 

ad vraag 5) De beleidsmedewerker Lokaal Gezondheidsbeleid van de GGD ondersteunt 

gemeenten bij het maken van een nota. Voor deze functie was zij werkzaam bij de SPD 

ZHZ, waarbij ze de laatste anderhalf jaar projectleider was bij het project SPD Kleurrijk, het 

opzetten van een allochtonenbeleid voor mensen met een chronische ziekte en/of handicap. 

In dat kader heeft zij veel zicht gekregen op de vragen en de SES bij allochtonen, waardoor 

zij uiteraard zoveel mogelijk tracht deze kennis in haar huidige werkkring te 'gebruiken'. 

Ten behoeve van de nota Gezondheidsbeleid hebben gemeenten aan het RPCP gevraagd 

om vanuit haar achterban prioriteiten weer te geven. Deze prioriteiten zijn als volgt: 

1. Psychosociale problemen 

2. Deskundigheid vergroten van hulpverlenende instanties (zoals de huisarts) 

3. Betere voorlichting m.b.t. de gezondheidszorg, rechten en plichten van de 

patiënt en over ziekten die bij allochtonen veel voorkomen 

4. Inzetten zorgconsulenten of VETC 

5. Wonen voor allochtone ouderen. 

In haar nieuwe werkkring bij de GGD zijn nog geen projecten waar allochtonen bij betrokken 

zijn. Er is bij deze GGD helemaal geen sprake van interculturalisatiebeleid: er is geen 

allochtoon personeel en er is ook geen specifiek allochtonenbeleid. De beleidsmedewerker 

moet dat nog helemaal gaan ontwikkelen, de GGD moet nog een inhaalslag maken. Bij het 

slotsymposium van haar vorige werkkring waren wel 5 medewerkers van deze GGD 

gekomen. Wat er volgens haar nodig is voor het ontwikkelen van een allochtonenbeleid: 

• de directie staat achter dit initiatief 

• een plan van aanpak 

• scholing van medewerkers (bij de SPD had ze voor alle 160 medewerkers een 

basiscursus georganiseerd, voor hen met inhoudelijke contacten met allochtone cliënten 

nog 3 dagen verdieping erna; moskeebezoek; groot succes) 

• communicatie en voorlichting: 

• richtlijnen om de doelgroepen te bereiken 

• personeelsbeleid 

De beleidsmedewerker werkt nu voor 14 wethouders die ze al heeft voorgelicht over het 

belang van aandacht voor allochtonen; een aantal van hen is geïnteresseerd, want 

bijvoorbeeld Dordrecht heeft nu al 25% allochtonen. In de nota gezondheidsbeleid die op 1 

juli af moet zijn, zijn allochtonen een van de 5 kwetsbare groepen. Er komt een aanbeveling 

in om iets aan de gezondheidsachterstand van allochtonen te doen. In januari en februari 

gaat ze de verschillende gemeenteraden voorlichten wat zij er aan kunnen doen. 

Ad 14: GGD Stedendriehoek 

Ad vraag 1) kent geen projecten ad 1; GGD organiseert wel deskundigheidsbevordering voor 

bij AMA-betrokken personen en instanties; 

3) nog geen duidelijk beeld, bezig met schrijven van beleidsstuk over 

gezondheidsbevordering bij allochtonen; 

5) er bestaat een zorgnetwerk vluchtelingen en asielzoekers, nog geen andere activiteiten. 


34

Ad 15: GGD Twente 

15a: VETC 

Alle VETC wordt afgestemd op de behoeften en wensen van de doelgroep; er worden koffieochtenden 

georganiseerd waar de vrouwen zelf aangeven over welke onderwerpen zij 

informatie willen hebben. 

15b: AMA project: 

Door: GGD ism Stichting Jeugdzorg 

AMA’s zijn opgeleid om seksuele voorlichting te geven aan andere AMA’s in de kleine 

wooneenheden. Het project werd gesubsidieerd door het AIDS-fonds en loopt tot eind 2002. 

Nog lang niet alle doelen zijn bereikt door lange aanlooptijd (moeilijk om geschikte AMA’s te 

vinden en er is veel verloop in populatie). Daarnaast bleken de AMA eerst alles te willen 

weten over huisvesting, verblijfsstatus, school ed. voordat ze überhaupt geïnteresseerd 

waren in AIDS, SOA ed. Alleen de condoomvoorlichting is wel gelukt (er belandden relatief 

veel AMA’s in cel wegens onzedelijk gedrag). 

15c: 3-jarig Eerstelijns project 

In achterstandswijken in 2 huisartspraktijken (5 ha-en) houden VETC’ers iedere week een 

spreekuur van 3 uur waar de huisartsen mensen met een chronische aandoening naar toe 

verwijzen voor uitleg over de ziekte (kennisoverdracht) en het omgaan ermee 

(zelfredzaamheid bevorderen); Zo nodig worden de mensen verwezen naar het 

cursusproject. NB toen de VETC’ers het spreekuur in buurtcentra hielden kwamen de 

mensen niet, nu ze in de huisartspraktijk zitten komen ze wel. Project wordt geëvalueerd 

door GGD epidemioloog. De gemeente wil dat de huisartsen nu meer autochtonen uit die 

achterstandswijken gaan doorsturen, tot nu toe vooral allochtonen. 

15d Voedingsproject op scholen 

Door de GGD. Hier worden ook de ouders van de (allochtone) kinderen bij betrokken. 

Ad 16: GGD Flevoland; 

1) ja, zie lokale gezondheidsplannen van de verschillende gemeenten voor inhoud 

3) redelijk, zijn bezig het beter in kaart te brengen 

5) enkele 

NB zie ook de beschrijving van het project Gezondheidsmeting Allochtonen op pagina 10. 

Ad 17: GGD Zuidelijk Limburg 

Ad vraag 1) 

• Lessen over wegwijs in zorg en welzijnsland in het kader van NT2. 

• Groepsgerichte voorlichting op verzoek van zelforganisaties/allochtonen. 

• Een migrantenspreekuur ten behoeve van individuele problematiek, bedoeld voor 

probleemverheldering en wegwijs maken in zorgland 

• En verder een projectvoorstel op dit terrein dat door de provincie is goedgekeurd, 

maar al een jaar blijft steken op de goedkeuring van de gemeente (voorwaarde voor 

provinciale subsidietoekenning is cofinanciering door gemeente): Allochtone 

consulenten voor welzijn en zorg; project gericht op vergroten van kennis en 

zelfredzaamheid (onderwijs, opvoeding, gezondheid, instellingen) van groepen 

arbeidsmigranten en vluchtelingen door de inzet van aanvankelijk getrainde 

vrijwilligers die later doorstromen naar een VETC-baan. 

Ad vraag 2) GGD initiatief, maar gevoed vanuit de allochtonen 

Ad vraag 3) ja, maar cijfermatige, epidemiologische gegevens ontbreken 

Ad vraag 4) ja, met zelforganisaties en uiteraard de MOA (asielzoekers) 

Ad vraag 5) De brugfunctionarissen die bij het Welzijnswerk zijn aangesteld om als brug te 

fungeren tussen de allochtone en autochtone bevolking. 


35

Ad 18: GGD Zuid-Holland Noord 

Lijstje zelf niet beantwoord; de volgende projecten worden genoemd: 

18a: Hijsen en slikken: genotmiddelengebruik uitgaande jeugd (16+) in samenwerking met 

Parnassia; Parnassia heeft ook contact met allochtone organisaties 

18b: Voorlichting Bevolkingsonderzoek borstkanker en baarmoederhalskanker met 

behulp van VETC. Er is nu een initiatief om deze voorlichting bij een groepje uit te breiden 

met bijeenkomsten over andere gezondheidsthema’s. 

18c: St Dienstverlening Ouderen gaat onderzoek doen onder allochtone ouderen op 

terrein van zorg en welzijn, om beter vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Wellicht 

wordt daar in 2003 ook het thema mantelzorg aan gekoppeld en dan wordt de GGD erbij 

ingeschakeld. 

Ad 20: GGD Zuidoost Brabant 

3) mn voor de stad Helmond redelijk 

5) ja, project Binnenstad Oost 

Ad 22: GGD Arnhem (geen lijstje ingevuld) 

22a: Beter in de buurt 

In Arnhem is een aantal Healthy City-achtige projecten gedaan in verschillende wijken maar 

vanwege de erg arbeidsintensieve aanpak in vergelijking tot het rendement is daarmee 

gestopt. Met name de participatie van de doelgroep bleek moeilijk te realiseren. De politieke 

waardering voor dit soort projecten is erg laag. Daarom wordt nu meer gekozen voor 

kleinschalige, concrete aanpak van gezondheidsproblemen. Allochtonen zijn geen aparte 

doelgroep bij deze kleinschalige activiteiten en ook niet in de gemeentelijke 

gezondheidsplannen. Gezondheid is op lokaal niveau überhaupt moeilijk om hoog op de 

politieke agenda te krijgen. Ook de gemeentelijke adviesraad minderheden wordt opgeheven 

volgens een recent krantenbericht. 

NRC 14 december 2002: In Arnhem geen subsidies allochtonen; “geen bijdrage aan 

integratie” ; per 1-1-2004 krijgen 23 allochtone organisaties geen subsidie meer van B&W 

omdat ze te weinig hebben bijgedragen aan integratie maar zich te veel richten op het 

behoud van de eigen cultuur. Arnhem wil daarnaast de door de gemeenteraad geïnstalleerde 

gemeentelijke adviescommissie minderheden opheffen. In deze commissie zijn 

vertegenwoordigers van de allochtone organisaties opgenomen. 

Het functioneren van deze commissie staat al lange tijd ter discussie. 

22b: Diabetesproject allochtonen 

De GVO-afdeling heeft samen met de Thuiszorg twee jaar intensief gewerkt aan het 

opzetten van een Diabetesproject voor allochtonen.Uiteindelijk is het project mislukt omdat 

aanvankelijk de (enige) VETC’er afhaakte en vervolgens wilde de huisartsenpraktijk niet 

meer meewerken vanwege te weinig tijd (ziekte, zwangerschap van huisarts). Op korte 

termijn bleek geen praktijk meer te vinden waar voldoende grote doelgroep aanwezig is, 

rekening houdend met reistijd en beschikbaarheid VETC’er. Bij de planning van het project 

moet daarnaast rekening gehouden worden met lange zomervakanties van oudere 

allochtonen (van mei tot september weg) en met de Ramadan, waardoor er slechts een 

beperkte periode overblijft. Daar alles al klaar was (onderzoeksopzet, vragenlijsten, 

adreslijsten ed) was het frustrerend dat het project niet door ging. 

De GVO afdeling heeft zelf een rem gezet op vragen naar voorlichting over vrouwenklachten; 

dat is nu al zo’n 20 jaar gedaan en het moeten geen gezelligheidsclubjes worden. Voor het 

overige worden weinig vragen vanuit de allochtone doelgroep gesignaleerd. 

Als steeds groter probleem wordt ervaren de toenemende diversiteit van de groep 

allochtonen. Ook daardoor lijkt een meer individuele benadering meer geschikt. 

De GVO afdeling is ook gestopt met het in vertaalde vorm aanbieden van artikelen over 

gezondheid voor de schoolkrant van de basisscholen. Dat lijkt niet meer nodig. 


36

Ad 23: GG&GD Utrecht (geen lijstje ingevuld) 

23a: Jeugdgezondheidszorg 

Er worden vooral bij de afdeling Jeugdgezondheidszorg van de GG&GD projecten voor 

allochtonen uitgevoerd, overigens altijd in overleg met de doelgroepen: 

• Opvoedingsondersteuning 

• Bedplastraining 

• Weerbaarheidstraining 

• VETC 

• De op initiatief van de GG&GD gemaakte homo-emancipatie film voor allochtone 

jongeren is door slechte PR nauwelijks gedistribueerd in het land. 

23b: Project Gezond leven en bewegen: 

Wijkservice-centrum Zuidwest 

Op dit moment wordt er hard gewerkt aan het opstellen van de nota LGB en daarin zal ook 

gesproken worden over wat er gedaan gaat worden met allochtonen, hoe zij kunnen 

participeren in het beleid en hoe de wijkgerichte aanpak die in Utrecht gevoerd wordt hierin 

past. In Utrecht Zuid-West heeft men het voordeel dat de huidige wethouder zowel 

wijkwethouder is als zorg in zijn portefeuille heeft. Op dit moment praat de wethouder zelf 

veel met allochtone organisaties in de wijk, maar zeker niet alleen over gezondheid. Bij die 

gesprekken is ook de wijkaccountmanager van de GG&GD. Men heeft het idee dat het weer 

goed zou zijn als de GG&GD ook zou participeren in een interculturalisatieplatform in de 

gemeente, hetgeen nu niet gebeurt. 

Samen met het NIGZ is een aanvraag gedaan bij het Stimuleringsfonds OGZ en deze is 

gehonoreerd. Ter voorbereiding daarop is een lijst met thema’s voorgelegd aan allerlei 

partijen in de buurt van naai-/koffiegroepen voor allochtone vrouwen, huisartsen, 

schoolmaatschappelijk werkers etc., ter prioritering. Opvoeding kreeg daarbij de hoogste 

prioriteit. Niet alleen zou het bestaande aanbod van cursussen “Opvoeden zo” uitgebreid 

moeten worden om aan de vraag te voldoen, maar ook vragen vrouwen om een cursus voor 

hun mannen. Er is door de toekenning van het Fonds financiële ruimte en committent om 

eventuele vervolg vragen/thema’s van deelnemers aan dit soort cursussen te ontwikkelen. 

Ad 24: GGD Zuid Hollandse Eilanden (geen lijstje ingevuld) 

24a: Project Peerpreventie 

Door Forum, in samenwerking met Trimbos Instituut, Het Projectenbureau Jeugdhulpverlening, 

Schellingwoude, Instituut voor Migratie- en Etnische Studies (IMES), Gelders Centrum voor 

Verslavingszorg De Grift, GGD Zuid-Hollandse Eilanden, Gemeenten Spijkenisse en 

Hellevoetsluis 

Doel project: Het kennisniveau omtrent risico’s van drugsgebruik bij allochtone jongeren is 

lager dan bij autochtonen, terwijl bekend is dat onder bepaalde groepen allochtone jongeren 

veel excessief drugs- en alcoholgebruik voorkomt, naast ander riskant gedrag zoals gokken 

en criminaliteit. Zij lopen een groot risico te marginaliseren. De ‘peermethode’ – waarbij 

leeftijdsgenoten uit de eigen groep als tussenpersoon fungeren – biedt mogelijk betere 

kansen om jongeren te bereiken. Immers, reguliere preventieprogramma’s bereiken hen 

vaak niet:. ze zijn geneigd voorbeelden te zoeken in eigen kring, de peergroup. Hoewel de 

methode al enige tijd bekend is, is nog weinig onderzocht in hoeverre ze geschikt is voor 

moeilijk bereikbare allochtone jongeren. Doelstellingen van het project zijn: 

•. De methode geschikt en beschikbaar te maken voor toepassingen bij moeilijk bereikbare 

allochtone jongeren met meervoudige problematiek waaronder drugsmisbruik. 

• Protocol ten behoeve van toepassing van de peermethode bij Antilliaanse, Marokkaanse en Turkse 

jongeren ontwikkelen en toetsen. 

Doelgroep: (direct) Beroepskrachten in de preventieve zorg en allochtone paraprofessionele 

‘peers’. (indirect) Antilliaanse, Marokkaanse en Turkse jongeren. 

Inhoud: Het protocol bestaat uit gedetailleerd omschreven procedures die samen de methode 

peerpreventie vormen. 


37

Het protocol wordt uitgetest bij een groep Antilliaanse jongeren in Spijkenisse, Turkse jongeren in 

Hellevoetsluis, en Marokkaanse jongeren in Ede en Nijmegen. Het protocol wordt 

wetenschappelijk getoetst door het IMES. Het getoetste protocol wordt vastgelegd in een 

handleiding, die wordt ter beschikking gesteld aan het Project Uitgaan en Drugs en in het 

productenboek wordt opgenomen. Het Project Uitgaan en Drugs zal de verdere implementatie ter 

hand nemen. Het product zal worden aangeboden aan het Landelijk Steunpunt Preventie en het 

expertisecentrum Resultaten Scoren. 

Evaluatie: Het evaluatieonderzoek wordt gecoördineerd door het IMES van de Universiteit 

van Amsterdam. 

Periode: 05-01-2000 tot en met 05-01-2002 

Overige bevindingen 

Tot zover de resultaten van de inventarisatie bij GGD’en. Nogmaals, deze inventarisatie is 

niet volledig voor hetgeen vanuit GGD’en of andere gemeentelijke diensten gebeurt aan de 

oplossing van gezondheidsproblemen bij allochtonen. 

Daarnaast worden nog veel projecten geïnitieerd en uitgevoerd door andere dan 

gemeentelijke instellingen. Deze behoorden niet tot de doelgroep van bovenstaande 

inventarisatie, maar het lijkt toch goed een aantal van deze instellingen te noemen om aan te 

geven dat het hele werkveld groter is dan alleen GGD’en. Voor een deel betreft het hier 

landelijk opererende organisaties. Verder wordt op regionaal niveau veel werk verzet vanuit 

de Regionale Patiënten/Consumenten Platforms en vanuit provinciale Steunorganisaties (zie 

voorbeelden hieronder). Tenslotte worden nog twee projecten met asielzoekers beschreven. 

A: Project: Psychosociale problemen en hulpvragen van allochtone ouderen in 

Overijssel 

Door: Steunpunt Minderheden Overijssel 

Het onderzoek moet antwoord geven op de vraag hoe de hulpverleningsinstellingen in 

Overijssel beter tegemoet kunnen komen aan de psychosociale problemen en hulpvragen 

van allochtone ouderen. Daarvoor is onderzocht welke psychosociale problemen allochtone 

ouderen ervaren, aan welke hulp ze behoefte hebben, of ze op de hoogte zijn van het 

hulpaanbod en welke belemmeringen ze ervaren in het contact met instellingen. 

B: Project: De allochtone zorgvrager centraal: samenwerken bij informatievoorziening. 

Door: Regionaal Patiënten/ Consumentenplatform Rijnmond 

Het doel van dit project is komen tot een betere informatievoorziening voor allochtonen over 

de gezondheidszorg en patiëntenrechten. Uitgangspunt daarbij is het samen met allochtonen 

vormgeven van die informatie. Eerst wordt een serie voorlichtingsbijeenkomsten over 

patiëntenrechten georganiseerd voor het kader van zelforganisaties van allochtonen in de 

regio. Vervolgens worden op basis van de informatiebehoefte van allochtone 

zelforganisaties. Er zijn aanbevelingen gedaan voor een structurele informatievoorziening 

over de gezondheidszorg aan allochtonen. De opgedane ervaringen worden vastgelegd in 

een handleiding voor het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten voor het kader van 

allochtonenorganisaties. 

Voorbeelden van projecten die door landelijke organisaties ontwikkeld en uitgetest worden 

en vervolgens beschikbaar gesteld worden aan de lokale uitvoerenden, zijn de volgende: 

C: Project: Voorlichting over depressie aan Turkse en Marokkaanse patiënten. 

Ontwikkeling van voorlichtingsactiviteiten over depressie voor Turkse en Marokkaanse 

huisartspatiënten. 

Door: Trimbos instituut, in samenwerking met NIGZ en GGD’en 

Doel project: Depressie is één van de meest voorkomende psychische problemen. Ook bij 

Turken en Marokkanen komen vaak klachten voor die in de ‘westerse‘ gezondheidszorg 

worden benoemd als depressie. 


38

Voor het voorkomen en het behandelen van depressie is een aantal effectieve interventies 

beschikbaar. Alvorens tot behandeling over te kunnen en willen gaan, is (h)erkenning van 

het ziektebeeld en kennis over de symptomen van een depressie een absolute voorwaarde. 

Doel van dit project is Turkse en Marokkaanse voorlichters die werkzaam zijn in 

huisartsenpraktijken op te leiden om voorlichting te kunnen geven over depressie. 

Het uiteindelijk doel is aan Turkse en Marokkaanse huisartspatiënten op een laagdrempelige 

wijze voorlichting over depressie geven door deze te integreren in de activiteiten van de 

voorlichters eigen taal en cultuur (vetc). 

Pilot-regio’s: Enschede, Gouda, Rotterdam en Den Haag 

Doelgroep: (direct) Voorlichters (indirect) Turken en Marokkanen met depressieve klachten. 

Inhoud: Na een training zijn voorlichters in pilotregio’s aan de slag gegaan. Enerzijds 

ondersteunden zij de huisartsen bij het verduidelijken van de hulpvraag van de patiënten. 

Anderzijds gaven zij informatie aan patiënten met klachten die duiden op een depressie of 

die van de huisarts de diagnose depressie hebben gekregen. Op basis van ervaringen van 

de voorlichters worden de lesmap en de training bijgesteld en vanaf september 2001 aan 

een bredere groep van voorlichters en andere belangstellenden aangeboden. 

D: Project: Gezinsondersteuning van gezinnen met een gehandicapt kind 

Door: NIZW 

Dit project loopt nu in 5 pilot regio’s. Eerst zijn uitgebreide interviews gedaan met gezinnen 

om de vraag ofwel problemen van deze groep in kaart te brengen. Vervolgens is het aanbod 

van de instellingen in kaart gebracht en zijn. Daarna wordt in ontwikkelgroepen gekeken hoe 

het aanbod beter op de vraag kan gaan aansluiten. Hiertoe zitten instellingen, zorgkantoor 

en gemeente om de tafel. Ondertussen worden de gezinnen elk half jaar gemonitored om te 

kijken wat er in hun situatie veranderd maar ook om te zien of zij iets merken van een 

verandering in het aanbod. Pilot project speelt in 5 regio’s: Kennemerland, Waalwijk, Den 

Haag/Rotterdam, Schiedam en Amsterdam. In Amsterdam is de gemeente het duidelijkst 

betrokken vanuit hun regie rol, zodat zij ook andere instellingen kunnen aanmoedigen om 

hun aanbod af te stemmen op de vraag van deze doelgroep. Ook ambtenaren op stadsdeel 

niveau denken mee over hoe het totale aanbod voor deze gezinnen beter afgestemd kan 

worden op de vraag. Zo wordt er in Amsterdam nu ook een link gelegd met de regiovisie. 

Project geld komt van VWS voor het NIZW om d.m.v. deze 5 pilots een werkmodel te 

ontwikkelen dat landelijk geïmplementeerd kan worden. 

Door het NIZW is een cursus ontwikkeld voor Turkse en Marokkaanse ouders van kinderen 

met een handicap. Het doel is Turkse en Marokkaanse ouders van een jong kind met een 

verstandelijke en/of lichamelijke handicap te informeren zodat zij beter in staat zijn om hun 

kind thuis op te voeden. De ouders zullen na de cursus beter gebruik kunnen maken van 

hulpverleningsinstellingen, thuishulp organiseren of hun weg vinden in het regulier onderwijs. 

E: Project: Allochtone vrouwen en gezondheidsbevordering in de wijk: een 

community-studie rond de ontwikkeling en uitvoering van gezondheidsbevordering in 

de Kaap-Verdische gemeenschap in Rotterdam 

Door:Verwey-Jonker instituut 

Doel project: Het project 'allochtone vrouwen en gezondheidsbevordering in de wijk' moet 

inzicht verschaffen in de gezondheidsculturen van allochtone vrouwen. Het gaat daarbij om 

vrouwen die in hun gemeenschap een centrale positie innemen. De inzichten zijn bruikbaar 

bij de samenwerking tussen deze vrouwen en de betrokken professionele werkers in de wijk, 

die gericht is op het bevorderen van gezonde leefstijlen in wijk en gezin. 

Direct aansluitend op het onderzoek worden samen met alle betrokkenen 

interventiestrategieën ontwikkeld om gezonde leefstijlen te stimuleren. Inzet is dat 

interventies van onderop een aantoonbare stimulans gaan vormen voor gezond leven in de 

genoemde gemeenschappen. Het draagvlak van dit soort interventies is dan relatief groot. 

Het hele project zal vergezeld gaan van een proces- en effectmeting. 


39

Het project moet inzichten voor beleidsontwikkeling opleveren, te gebruiken voor de 

ontwikkeling van lokale gezondheidsplannen. Dit gebeurt door informatieverstrekking en 

beïnvloeding van de sociale norm van gezond leven, door het benutten van de informele 

sociale infrastructuur en door doelgroepenparticipatie. Zo worden vernieuwende methoden 

en strategieën ontwikkeld en toegepast die op een aantoonbare wijze gezond leven van de 

betrokken doelgroepen stimuleren. 

Periode: 1-1—2002 tot 1-1-2004 

F: Project: Interculturalisatie van lokaal vrijwilligersbeleid 

Door: NCB, in samenwerking met Gemeenten, SVM, NOV, Forum 

Doel project: Ontwikkeling van interculturalisatie als integraal onderdeel van 

vrijwilligersbeleid bij de 40 grote gemeenten. 

Inhoud: Het landelijk vrijwilligersprogramma Stap Twee, richt zich binnen haar vijfjarig project 

met als doel 'Interculturalisatie van vrijwilligerswerk' op drie 'partijen': vrijwilligersorganisaties, 

ondersteuningsstructuren en de overheid. De overheid moet voorwaarden scheppen en dat 

moet vooral op lokaal niveau handen en voeten krijgen. Het NCB voert het onderdeel van het 

Stap Twee programma uit om lokale overheden te stimuleren interculturalisatie op te nemen 

in het vrijwilligersbeleid. Dit gebeurt aan de hand van werkbezoeken / bijeenkomsten met vijf 

gemeenten, een werkconferentie voor alle G40 gemeenten en een begeleidingstraject rond 

de uitvoering van lokaal beleid waarin gemeenten ervaringen kunnen uitwisselen. Ook zijn er 

mogelijkheden voor consultatie op locatie. 

Periode: 2001 – 2002 

Asielzoekers 

Tenslotte nog een pararaaf over een groep allochtonen waar gemeenten niet direct 

verantwoordelijk zijn voor de gezondheid, omdat asielzoekers (nog) geen echte burgers zijn. 

Via de bemoeienissen van de GGD’en met de Medische Opvang van Asielzoekers hebben 

gemeenten daar indirect wel mee te maken en kan een gemeente ook een bewuste keus 

maken om wel wat aan de gezondheidsbevordering van deze groep te doen. 

In de AZC’s in Nederland blijkt eigenlijk maar op drie plekken duidelijk sprake te zijn van 

participatie van de asielzoekers bij het bevorderen van de eigen gezondheid in het centrum. 

In twee AZC’s loopt een landelijk door ZON/MW gefinancierd project “Gezond AZC” en in 

AZC Almere is een lokaal project waarvan een aanzienlijk deel van de uitvoeringskosten 

door de gemeente Almere betaald worden. 

Uit een vergelijking van beide projecten blijkt dat er op het gebied van het bevorderen van 

participatie van asielzoekers in een opvang setting een aanzienlijk aantal knelpunten te 

onderscheiden zijn: 

- Asielzoekers zijn moeilijk te motiveren om aan een dergelijk project mee te doen, omdat 

ze vaak meer bezig zijn met het verkrijgen van een verblijfsstatus, het verwerken van 

trauma’s, wantrouwend zijn t.o.v. zowel MOA als COA, en vanwege de zeer gevarieerde 

samenstelling van de bewonersgroep in een centrum, is er niet of nauwelijks sprake van 

een gemeenschapsgevoel. 

- Het feit dat asielzoekers ook regelmatig, gedwongen, overgeplaatst worden naar andere 

centra levert problemen op bij het vormen van een hechte groep actieve bewoners. 

- Sinds de reorganisatie (2000) van de MOA waarbij de preventieve zorg niet meer 

uitgevoerd wordt door het COA maar door MOA stichtingen die onder de 

verantwoordelijkheid van GGD’en vallen, wordt er tussen COA en MOA gesteggeld over 

de precieze taakverdeling binnen een centrum. Er zijn ook onduidelijkheden over de 

taakverdeling tussen MOA en reguliere gezondheidszorg. Beide genoemde projecten 

hebben hier last van bij het realiseren van activiteiten in het AZC die door de 

asielzoekers in het kader van gezondheidsbevordering gewenst worden. Dit is uiteraard 

niet bevorderlijk voor het vertrouwen van de asielzoekers in een dergelijk participatief 

project. 


40

Toch lijkt er in AZC Almere meer te lukken dan in AZC Zweeloo. Een belangrijk verschil is 

het feit dat de gemeente Almere (financiële) ondersteuning van het participatieve project in 

AZC Almere opgenomen heeft in haar lokaal gezondheidsbeleidsplan. 

Beleidsaanbevelingen: 

Asielzoekers 

Een werkgroep bestaande uit MOA/GGD en Meregaard zal ten behoeve van de bewoners 

van het AZC Almere preventieve activiteiten opzetten. 

Het programma, dat door de werkgroep is ontwikkeld en dat tot doel heeft om ernstige 

psychiatrische en psychosociale problematiek in brede zin te voorkomen, is gericht op de 

volgende aspecten: 

- terugdringen van belastende omstandigheden 

- vergroten van de competentie van de doelgroep 

- bevorderen van de sociale steun 

Trekker: Meregaard 

Actoren: MOA/GGD Flevoland, de Schoor 

Uit: Alméér Gezond, december 2001 

In Zweeloo was ten tijde van de start van het project een enthousiaste wethouder van de 

Gemeente Coevorden die helaas vertrokken is. Op dit moment heeft de Gemeente 

Coevorden een negatieve houding tav het omzetten van het AZC naar een permanent 

centrum en is dus moeilijk te motiveren om actief deel te nemen aan het project. Wel is 

recent de lokale stichting Welzijn toegetreden tot de stuurgroep van het project. 

Als reden waarom een aantal activiteiten in AZC Almere wel lukken geeft één van de 

projectleiders aan dat het hier om een relatief nieuw centrum gaat waardoor er geen 

problemen zijn met al gebaande paden, ook is er veel overcapaciteit in het nabijgelegen 

buurthuis door bezuinigingen op het sociaal/cultureel werk waardoor tegen kostprijs 

makkelijk ruimte etc. gehuurd kan worden en een enthousiaste en steunende gemeente. 

Duidelijk is dat men in beide projecten moeite heeft met de door de projectleiders als 

wantrouwend en bureaucratisch ervaren houding van het COA. Het project in Almere heeft 

duidelijk meer actieve steun van gemeente, sociaal-cultureel werk en de regionale GGZ 

instelling dan in Zweeloo het geval is. Het zou interessant zijn om het project in Almere ook 

te evalueren, hetgeen nu niet gebeurt. In Zweeloo wordt het ‘Gezond AZC’ begeleid en 

geëvalueerd door de Leerstoelgroep Communicatie en Innovatieve studies van Universiteit 

Wageningen. 


41


42

Bijlage 3: Lessen uit participatieprocessen 

In achterstandswijken is als gevolg van de sociaal-economische gezondheidsverschillen en 

de etnische gezondheidsverschillen over het algemeen een slechtere gezondheidssituatie 

van de bewoners vast te stellen. Veel gemeenten hebben getracht in het kader van 

bijvoorbeeld Sociale Vernieuwing en Stedelijke Vernieuwing of het Grote Steden Beleid, de 

situatie in achterstandswijken te verbeteren. Vaak zijn hierbij werkwijzen gebruikt waarbij de 

bevolking uitgenodigd werd om actief te participeren in het vormgeven van het beleid. Bij dit 

type beleid wordt gezondheid door bewoners en lokale politici echter zelden als belangrijk 

beleidsthema naar voren geschoven in de bestrijding van de algehele 

achterstandsproblematiek. 

Ook in de specifiek op gezondheid gerichte ‘community’ of ‘wijkgerichte benadering’ speelt 

het streven naar participatie een grote rol. Het voornaamste argument daarbij is dat mensen 

alleen te motiveren zijn om de eigen gezondheid te bevorderen als ze kunnen werken aan 

gezondheids(gerelateerde) problemen die ze zelf ervaren. Participatie van de ‘community’ bij 

het kiezen, vormgeven en uitvoeren van interventies gericht op het oplossen van de ervaren 

problemen geeft de beste kans op succes. Hierbij is echter een aanzienlijk aantal 

kanttekeningen te plaatsen, zoals blijkt uit de ervaringen in Rotterdamse achterstandswijken 

waar uiteindelijk een groot effectevaluatieonderzoek stopgezet moest worden. In de door de 

centrale stad voorgestelde wijkaanpak bleek dat de bestuurders en bewoners van de 

deelgemeente weinig belangstelling hadden voor gezondheid in het algemeen en al 

helemaal niet voor de door de GGD voorgestelde interventies, gericht op leefstijlfactoren. 

(De Haes, 2002; Voorham, 2002). De volgende leerpunten uit deze ervaring werden 

opgetekend: 

• Voor wijkgericht werken aan gezondheidsbevordering is noodzakelijk dat daarvoor sterke 

en specifieke politieke steun aanwezig is. 

• Betrekken van wijkbewoners bij projecten rond gezondheid(-sbevordering) vraagt veel 

tijd. Mensen zijn druk bezig met ‘rondkomen en vooruitkomen’. 

• Wijkgericht werken zal in het begin steeds kleinschalig zijn. Die mogelijkheden moet men 

‘pakken’ en er werk van maken. Het groeitempo daarna is onvoorspelbaar. 

• Wijkgericht werken moet meer als een ‘community’ benadering worden opgevat: sociale 

verbanden moeten het uitgangspunt zijn en niet noodzakelijk een gedefinieerde wijk. 

• Effectevaluaties dmv randomised controlled trials of community intervention trials is zeer 

moeilijk vanwege onvoorspelbaarheid van inhoud en tempo van interventies. 

In een redactioneel artikel over hetzelfde Rotterdamse project adviseren De Haes en 

Voorham (2002) niet alleen een aanpak gericht op gemeenschappen in plaats van op wijken, 

maar ook een aanpak die rekening houdt met de vaak aanwezige ‘armoede cultuur’ ofwel 

poverty trap. Kenmerken van de armoede cultuur (volgens Lewis) die het ontsnappen aan de 

armoede ook belemmeren: 

- Leven in een relatief isolement ten opzichte van de rest van de samenleving, waardoor 

voorlichtingsboodschappen moeilijker doordringen. 

- Leven in het heden, met weinig vermogen om behoeftebevrediging uit te stellen. Daardoor 

wordt gedragsverandering moeilijker als het resultaat niet direct zichtbaar is. 

- Leven met fatalisme en machteloosheid en weinig vertrouwen in het eigen kunnen. 

Leefstijlverandering van deze doelgroep is een weerbarstige zaak, en kan al snel de 

connotatie krijgen van: als jijzelf maar hard genoeg wilt, dan kan het!’. Waarmee het 

slachtoffer gemakkelijk weer de schuldige wordt (blaming the victim!). 


43

Tips ter bevordering van de participatie van allochtonen 

• Bevorder de betrokkenheid bij vernieuwingen door (allochtone) bewoners mede-eigenaar 

te maken van het probleem en de oplossing. Doorbreek zo het losers-gevoel in veel 

allochtone gemeenschappen: ’we kunnen er toch niks aan doen, ze luisteren toch niet 

naar ons’. Stimuleer hun medeverantwoordelijkheid, maak ruimte zodra allochtone 

buurtbewoners in beweging komen. En vooral: presenteer snelle resultaten, want voor 

wat hoort wat. 

• Kies een persoonlijke en mondelinge benadering: het rondbrengen van uitnodigingen, het 

opbellen als reminder, het mondeling afnemen van enquêtes en het afleggen van 

huisbezoeken met een deels open agenda. Schroom niet dit in de eigen taal te doen 

waar nodig. 

• Doe veel met non-verbale middelen zoals kunst, soaps, strips, maquettes of spelvormen. 

Daarin is ruimte voor emoties en voor het vertellen van verhalen over buurtbeleving, die 

normaal in participatietrajecten onvoldoende aan bod kunnen komen. 

• Spreek bewoners op hun sterke kanten aan, ga uit van hun capaciteiten in plaats van 

hun problemen. En hou het vooral leuk, dus combineer gezelligheid met taakgerichtheid. 

• Houdt rekening met de andere visie op vrijwilligerswerk onder allochtonen: zij willen zich 

niet binden, maar zijn op een lossere basis zeker te mobiliseren. 

• Zet allochtone intermediairs in om de allochtone doelgroepen te bereiken en de 

vertaalslag te maken tussen hun behoeften en het aanbod van Nederlandse instanties. 

• Steun eigen initiatieven van allochtone organisaties. Zie hen niet als bedreiging, maar als 

bondgenoot in het integratieproces van allochtonen. Zelfredzaamheid van individuen en 

etnische groepen is cruciaal voor het zelfbewustzijn en daarmee voor het vermogen 

maatschappelijke aansluiting te vinden. 

• Bedenk dat een seksegescheiden aanpak winst kan opleveren gezien de belangrijke 

stimulerende rol die allochtone vrouwen kunnen spelen in buurtprojecten. Zij dragen vaak 

de buurt met hun sociale netwerken, zij maken er het intensiefst gebruik van, zij kunnen 

een scharnier zijn in interculturele contacten. 

• Stem de buurtvoorzieningen en de fysieke omgeving beter af op het intensieve 

buurtgebruik van allochtone bewoners en op hun straatcultuur: pleinen als plezierige 

trefpunten, voldoende speelgelegenheid voor kleine en grote kinderen, voldoende 

basisscholen (met aanhangende voorzieningen) en aparte plekken voor vrouwen. 

• Creëer laagdrempelige openbare ontmoetingscentra zoals theeterrassen, ouderkindcentra, 

’digitale trapveldjes’ (ruimten met computers) of door allochtone jongeren zelf 

gerunde jongerencentra. Daar kunnen mensen elkaar vrijblijvend ontmoeten en kunnen 

eigen initiatieven van bewoners ontstaan. Werk minder met programma’s en meer met 

ruimtes waar van alles gebeuren kan. 

• Erken de sleutelrol van het opbouwwerk in het benaderen van allochtone bewoners. 

Koester de geduldige en netwerkachtige werkwijze van opbouwwerkers. Werk in de 

breedte en bouw op lange termijn bewonerscontacten op, waaruit op elk moment 

concrete initiatieven kunnen voortkomen. 

Uit: Vraag het ze persoonlijk: inspiratiebronnen voor veelkleurige bewonersparticipatie, 

Hansje Galesloot. 

Aedes/Instituut voor Publiek en Politiek 


44

Gemeentelijk gezondheidsbeleid met participatie van ... - Nigz

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?