Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

24 J. van Rossum
in 1330 benoemd door de Keizer om exegese te geven van de werken
van de "grote Dionysius") en hij bestreed het gebruik van "syllogismen"
zoals de "Latijnen" die toepasten tijdens de discussies over
het Filioque. God is onkenbaar en daarom kan niets met betrekking
tot Hem worden "aangetoond": zo was, in het kort geformuleerd,
zijn redenering.
Palamas bespeurde echter in deze betoogtrant een dogmatisch
relativisme en agnosticisme. (2) Hij had al eerder twee traktaten
geschreven, waarvan de titel"Apodicitische verhandelingen" (over
de voortgang van de Heilige Geest) reeds aanduidt dat Palamas'
benadering van de theologie lijnrecht tegengesteld was aan die van
Barlaam. In zijn eerste brief aan Akindynos, zijn leerling en latere
tegenstander, schreef hij n.a.v. Barlaams: geschriften dat het wel
degelijk "mogelijk is te onderzoeken en aan te tonen (à7toötîçat)
dat God bestaat; dat Hij een uniek persoonlijk (Zijn) is en niet een
uniek onpersoonlijk ding; dat hij de Drieheid niet overschrijdt, en
vele andere dingen die rondom Hem gezien worden. Zo niet, dan is
het geheel en al onmogelijk iets over God te weten te komen." (3)
Dit alles betekent niet dat voor Palamas de Godskennis een louter
rationele aangelegenheid was. Zo schreef hij in dezelfde brief dat er
dingen zijn m.b.t. God "die totaal onbegrijpelijk en onnaspeurbaar
blijven," zoals bijv. de manier waarop de Zoon "geboren" is of de
Heilige Geest "voortkomt" (uit de Vader). Dit is een zaak van het
geloof, dat geen "bewijs" (à7tóöttçtç) nodig heeft. (4) Bovendien
was voor hem de meest volmaakte vorm van kennis van God geen
verstandelijke of indirecte kennis, maar een directe of mystieke
kennis: een kennis die gegeven wordt aan "hen wier hart gezuiverd
is; zij weten door het teken van het geestelijk Licht, dat in hen
schijnt, dat God bestaat en dat Hij als het ware Licht is, of beter
gezegd de Bron van een geestelijk en onmaterieel Licht." Hier toonde
Palamas zich een representant van de hesychasten, voor wie de
directe aanschouwing van het Thaborlicht het doel was van het
geestelijk leven.
In een later stadium concentreerde het debat tussen Barlaam en
Palamas zich dan ook op de spiritualiteit van de hesychasten.
Barlaam was inmiddels in aanraking gekomen met sommigen van
deze monniken en was geschokt door de gebedstechniek die zij
praktizeerden. "Navelstaarders" (6) noemde hij hen, vanwege de
lichaamshouding die zij aannamen bij de beoefening van het "Jezusgebed".