Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

EEN HYPOTHESE GETOETST 67
christologische teksten niet ingegeven door de eerder geformuleerde
hypothese, maar door andere interesses: in het geval van het
motivum incarnationis een nieuwsgierigheid naar de klassieke
christologie in vergelijk met de moderne christologie van beneden,
in het geval van de predestinatie van Christus door een van
oorsprong exegetisch probleem rond het 'moeten', zoals dat bij
voorbeeld te vinden is in "Moest de Messias niet zo lijden?" (Lk.
24:26) In het geval van de barmhartigheid en rechtvaardigheid
Gods werden keuze en analyse wel gemaakt in verband met de
hypothese. Een paper voor een doctoraal college was de aanleiding
om de quaestio 'de Verbo' nader te bezien. De quaestiones worden
nu besproken in de volgorde van de Summa.
2. De rechtvaardigheid en barmhartigheid van God (ST I, q. 21)
Et propter hoc etiam ea quae alicui debentur Deus ex
abundantia suae bonitatis largius dispensat quam exigat proportio
rei. Minus enim est quod sufficeret ad eonservandum ordinem iustitiae
quam quod divina bonitas confert, quae omnem proportionem
creaturae excedit. (6)
2.1. Inleiding
Na q. 13 lijkt een cesuur te vallen binnen de quaestiones die in de
Prima pars de sermo de Deo vormen (qq. 2-26). Een globale lezing
van de divisiones van Thomas bevestigt deze observatie. (7) De
indruk wordt gewekt, dat de quaestiones 3-13 een zekere eenheid
vormen, (B) bepaald door het quid/quomodo non sit, en dat de quaestiones
na q. 13 een eigenstandig complex vormen, in discontinuïteit
met dit quid/quomodo non sit. Indien dit het geval is, betekent dit
een serieuze inperking of zelfs een falsificatie van de hypothese uit
de inleiding: Thomas' onderzoek naar de regels m.b.t. het spreken
over God blijft in dat geval beperkt tot de eerste quaestiones,
terwijl na q. 13 toch nog een informatieve, beschrijvende Godsleer
volgt.
Deze schijn van discontinuïteit verschijnt scherp in de divisiones
voor q. 2 en q. 14. Deze laten zien, dat Thomas zijn sermo de Deo
structureert in een min of meer algemeen kader, dat bestaat uit een
tweetal distincties: de distinctie an sit - quid sit en de distinctie
substantia - operatio. Tevens komt naar voren dat deze twee distincties
in elkaar grijpen, waarbij de tekst een drieslag suggereert:
an sit (q. 2) - quid sit/substantia (qq. 3-13) - operatio (qq. 14-26). Wan-