Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

26 J. van Rossum
Door middel van deze (menigte) vermenigvuldigt het
Transcendente Wezen zich in emanaties (Ka'tà tàC; ItpOÓÖOUC;
ltoÄ.UltÀaO'laÇOJ,LÉvll) en wordt door allen geparticipeerd, terwijl
Het zelf onparticipeerbaar en één blijft .... Dus zulke krachten en
voorbeelden (van de schepping) bestaan en pre-existeren, maar ze
zijn geen substanties (ouO'ial) noch hebben zij hun eigen bestaan
(auOultoO''tá'ta) of voltooien het Zijn van God. Want Hij geeft hun
het bestaan (ultoO''tá'tTtC; yáp ÈO''tlV au'twv) en Hijzelf bestaat
niet door hen: niet de realiteiten rondom God ('tà ItEPl. OEÓV)zijn
het Wezen van God, maar Hijzelf is het Wezen van de realiteiten
rondom Hem .... Dezelfde God is dus participeerbaar (.AJ,LÈ0EK't 0 C;
cipa Kal. J,LEOEK'tOC; UltáPXEl Ó au'toc; OEÓC;) en niet
participeerbaar, enerzijds omdat Hij Bovenwezenlijk is, anderzijds
omdat Hij een kracht en een energie heeft die het zijn geeft en die
het voorbeeld en de vervolmaking van alles is.
Uit deze tekst, waarvan het bijzondere spraakgebruik, dat ontleend
is aan de Areopagiet, opvalt, blijkt dat Palamas' theologie
niet zo moet worden opgevat alsof hij God wilde verdelen in een
"gedeelte" dat onkenbaar is (zijn Wezen of "Bovenwezenlijkheid")
en "een gedeelte" dat kenbaar (of participeerbaar) is: de "energieen"
van God. Palamas geeft geen theologische of filosofische oplossing
van het probleem van de goddelijke "enkelvoudigheid", die
voor het logisch denkende verstand niet te rijmen is met een "onderscheid"
in God. Hij blijft staan in de traditie van de theologia negativa:
alleen d.m.v. ontkenningen kan hij de relatie tussen Gods energieën
en Zijn Wezen weergeven. Ook maakt deze tekst duidelijk dat
volgens Palamas dit onderscheid reëel is en niet louter een onderscheid
dat bestaat in het menselijk denken over God. In westersscholastieke
termen zou Palamas dus een "realist" genoemd kunnen
worden.
Uit hetgeen tot nu toe gezegd is blijkt dat Palamas "het Zijn" van
God niet reduceert tot Zijn "Wezen" of Natuur. Hier ligt, zoals we
zullen zien, een groot verschil met de westers-scholastieke theologie.
Wanneer de mens deel heeft aan Gods energieën (in het sacramentale
leven van de Kerk en in de mystieke ervaring), heeft hij niet
deel aan een "deel" van God, maar aan God in Zijn totaliteit,
hoewel Zijn 'Wezen" onkenbaar blijft: (12)
(God) is geheel aanwezig in ieder van de goddelijke energieën.
Ieder van hen dient Hem als naam: hierdoor wordt duidelijk dat hij
al deze ook transcendeert. Want hoe kan Hij, als er vele goddelijke
energieën zijn, totaal (öÀ.oC;)in ieder tegenwoordig zijn op geheel en
al ondeelbare wijze, en geheel en al (öÄ.oC;) in ieder gezien en