deJacobsstaf 77 - Santiago

de Jacobsstaf 77
Handreikingen voor een ziel die te voet gaat
Pelgrimeren in Portugal en Litouwen
Wandelen met de wheelie
februari 2008

Voorwoord
‘Neem tijd voor de voorbereiding,’ schrijft
Marijn van Zon in het hoofdartikel van deze
Jacobsstaf. Zoals uit zijn artikel blijkt, hoeft
de voorbereiding op een pelgrimstocht niet
alleen te bestaan uit het inlopen van nieuwe
wandelschoenen of de noodzakelijke training
vooraf. Die kan ook bestaan uit een innerlijke
voorbereiding. In zijn artikel geeft Van
Zon daarom praktische handreikingen voor
‘een ziel die te voet gaat’.
Twee pelgrims liepen over twee minder voor
de hand liggende jacobswegen. Zo beschrijft
Harriet Jenner haar tocht over de Portugese
Jacobsweg (Caminho Português). Een tocht
door een land waar ‘het hele begrip wandelen’
nog ‘vrij onbekend’ is. Onze voorzitter
Tijs Dorenbosch ging oostwaarts naar Litouwen.
Hij zoekt langs een zelf uitgestippelde
jacobsroute, met wisselend succes, naar de
aanwezigheid van Jacobus.
Bereidt u een pelgrimstocht voor? Of wilt
u even het pelgrimsgevoel ervaren? Op 15
maart kunt u terecht op het Camino Festival
in Utrecht. De werkgroep heeft opnieuw gezorgd
voor een gevarieerd programma. Verderop
in deze Jacobsstaf leest u meer over het
programma en hoe u zich voor deze dag kunt
aanmelden.
Frank den Hond, voorzitter en eindredacteur
van de Jacobsstaf, is aftredend. De Jacobsstaf
zoekt daarom naar een hoofdredacteur en
een eindredacteur. De vacature is te vinden
op www.santiago.nl.
Kopij inleveren tot 24 maart 2008.
Inhoud
Het Genootschap
35 Van de voorzitter
Tijs Dorenbosch
36 Berichten uit de regio’s
38 Uitnodiging voor het Camino Festival
op 15 maart 2008 in Utrecht
40 Uitnodiging voor de Algemene
Ledenvergadering op 15 maart 2008
in Utrecht
41 Verslag Najaarsbijeenkomst
op 17 november 2007 in Breda
43 Voorbereidingsweekend voor pelgrims
44 Agenda
45 Het Compostelaregister
Harry Wasser
47 Zoekertjes

Spiritualiteit
3 Handreikingen voor een ziel
die te voet gaat
Marijn van Zon
Wandelen & fietsen
11 De Portugese Jacobsweg
Harriet Jenner
19 Van Tallinn naar Santiago
Tijs Dorenbosch
En verder…
27 Wandelen met de wheelie
Thijs Hanrath
23 Register van de Jacobsstaf:
jaargang 19
Vaste rubrieken
17 Juffie gelukkig onderweg
Gitta van ’t Land
29 Liefde onderweg
Thijs Hanrath
31 Jacobusboeken
Jeroen Gooskens, Tieleke Huijbers
Op het omslag:
Deurklopper in Saint-Jean-Pied-de-Port.
Foto: Tieleke Huijbers.
– 1 –

DE JACOBSSTAF 77
‘Jouw eigen, unieke weg.’
Foto: Marijn van Zon.
– 2 –

Inleiding
Als je op weg gaat als pelgrim, geef je je over
aan de weg en aan wat en wie die jou brengen
zal. Je gaat over uitgesleten wegen waar
al vele voetstappen van pelgrims liggen, maar
toch – zelfs al ga je met meerdere mensen –
ga je jouw eigen, unieke weg. Jouw weg met
jouw bagage. Met in je rugzak je hele leven
tot nu toe: de bergen en de dalen, iedereen
die je dierbaar is, jouw kwetsuren en je relatie
met mensen en God. Toch ga je alleen op
weg. Stap na stap. Dag na dag. Gericht op
een ‘heilig’ doel, maar toch vooral onderweg.
Onderweg als pelgrim en vreemdeling met
als grootste uitdaging om zo veel mogelijk in
het hier en nu aanwezig te zijn. Verbonden
met wat op dit moment is en niet te zeer bezig
met wat was of straks komt. Niet te zeer
met thuis bezig. Met beide benen op de heilige
grond waar je over loopt. In de cadans
van het lopen. Je voeten zachtjes neerzettend
op moeder aarde. Met oog, oor en hart voor
wat zich in het hier en nu aandient. Verbonden
met wat en wie nu is.
Je bent hier en nu pelgrim! Deze kans is jou
gegeven. Maak er wat van. En wees gerust:
de wereld draait gewoon door, terwijl jij pelgrimeert.
Loop op je innerlijk kompas en wees trouw
aan broeder ezel (de uitdrukking van Franciscus
van Assisi voor zijn lichaam). Koester
je lichaam als het belangrijkste werktuig tijdens
deze tocht. Neem op tijd rust. De signalen
van broeder ezel negeren leidt onherroepelijk
tot fysieke narigheid. En dat is vaak
niet nodig!
Handreikingen
In dit artikel vind je handreikingen voor
– 3 –
DE JACOBSSTAF 77
Handreikingen voor een ziel die te voet gaat
Met broeder ezel op weg
Marijn van Zon
mensen die op pelgrimstocht willen gaan. De
handreikingen zijn ontstaan vanuit de ervaringen
van een onderzoek onder zesentwintig
pelgrims en vanuit eigen ervaringen. Ze
zijn nadrukkelijk als handreikingen bedoeld.
Neem er gewoon van mee wat op jouw weg
bij jou past!
Ik heb de handreikingen gerubriceerd op basis
van de twaalf sleutels tot de pelgrimsziel
die ik heb ontwikkeld. Voor een uitgebreid
artikel over deze sleutels verwijs ik naar de Jacobsstraf
van december 2006 (blz. 162-167).
In dit artikel beperk ik me tot het herhalen
van de door mij ontwikkelde sleutels (cursief),
de praktische vertaling ervan en een
citaat van een pelgrim of van iemand die de
kracht van pelgrimage heeft bestudeerd.
Sleutel 1 Vertragen
Vertragen is je tempo van leven dusdanig verminderen
dat het dichter bij een natuurlijke,
menselijke maat komt te liggen. Je kunt ervaren
dat onderweg zijn totaal anders is dan het
gewone leven. Er ontstaat ruimte, leegte, tijd en
rust voor wat zich dan bij jou aandient. Vertragen
is juist niet doorhollen in een onnatuurlijk
tempo en je laten bepalen door de waan
van de dag en van jouw omgeving.
Vertaling naar concrete handreikingen:
- Neem tijd voor de voorbereiding van je
tocht: zorg dat je ingelopen bent. Zorg
dat er enige tijd zit tussen het afronden
van je gewone werkzaamheden en het begin
van je tocht.
- Neem de tijd voor je pelgrimstocht en
laat je niet opjagen: als je in de tijd beperkt
bent, ga dan niet racen, maar begin
dichter bij de eindbestemming. Knip de

DE JACOBSSTAF 77
tocht op in meerdere delen of overbrug
een stuk met andere vervoersmiddelen.
- Beperk het aantal kilometers per dag,
zodat je ook tijd hebt om gewoon in het
landschap te zitten, mensen onderweg te
ontmoeten en stadjes, dorpjes en gebouwen
te bekijken. Neem af en toe ook eens
een rustdag en verwijl waar je bent.
- Pas ook het tempo van communicatie aan
op je pelgrimstocht: probeer het gebruik
van de moderne communicatiemiddelen
te beperken (die halen je immers weg uit
het hier en nu). Zoek de oude communicatievormen
weer op: schrijf weer eens een
brief en laat je schrijven via poste restante.
Beperk je bereikbaarheid in de tijd tot bijvoorbeeld
een halfuur per dag en zorg dat
je tijdens het lopen niet bereikbaar bent,
zodat je kunt opgaan in wat zich in het
hier en nu aandient. Het onmiddellijk
delen van jouw pelgrimservaring met anderen
is niet nodig: laat ze eerst maar eens
een tijdje resoneren in jezelf. Zorg dat je
voor de thuisblijvers vindbaar bent, maar
dat hoeft niet te betekenen dat je constant
bereikbaar bent.
- Luister naar de signalen van je lichaam en
zorg er goed voor. Forceer je lichaam niet
en respecteer zijn grenzen. Blijf trouw aan
je eigen tempo.
‘Veel pelgrims lopen alsof ze in een race zitten
om de eindstreep te halen. Ze hebben de weg
opgeknipt in dagmarsen, en weten precies
hoeveel kilometers ze vandaag gaan lopen,
hoeveel bergen ze gaan beklimmen en waar
ze gaan slapen. De andere pelgrims hebben
als een spiegel voor me gewerkt. Door hen
besefte ik: afzien is je eigen keuze. Ik ben 300
kilometer voor Santiago begonnen en heb er
vier weken over gedaan. Heel relaxed. Ik wist
nooit hoeveel bergen ik moest gaan beklimmen.
Ik zag het wel, nam het zoals het kwam
– 4 –
en keek mijn reisgids expres niet in. Dus
ik besloot niet te gaan voortjakkeren, maar
naar mijn ongetrainde lichaam te luisteren
en mijn neus achterna te lopen, in te spelen
op wat er op mijn pad kwam. En ik besloot
dat ik me daar niet voor hoefde te schamen.’
(Ariena dos Reis Chantre in Trouw, 26 juli
2007, De Verdieping, blz. 6)
Sleutel 2 Vereenvoudigen
Door het verminderen van het aantal stimuli
en de monotone cadans van het lopen ga je
gaandeweg terug naar de elementaire zaken en
kom je toe aan de wezenlijke dingen. Je leven
neemt (tijdelijk) in complexiteit af, je krijgt oog
voor de omgeving, je gaat aandachtiger waarnemen,
je gaat open voor wat zich aandient. Je
groeit in ontvankelijkheid en in het besef van
jouw afhankelijkheid.
Vertaling naar concrete handreikingen:
- Beperk je hoeveelheid bagage tot een minimum.
‘Alles wat je thuislaat is meegenomen.’
(Je hoeft het immers niet mee te
sjouwen.)
- Probeer aandachtig waar te nemen wat er
om je heen gebeurt.
- Probeer aandachtig waar te nemen wat er
in jezelf gebeurt.
- Luister naar broeder ezel en de signalen
die hij afgeeft; respecteer zijn grenzen.
- Stel je primaire levensbehoeften centraal
(zorg voor voldoende water en eten).
- Mijd onderweg alle stimuli die je uit het
hier en nu halen (denk bijvoorbeeld aan
iPod, discman, mobiele telefoon, et cetera).
- Vereenvoudig je communicatie.
‘Voordat ik op reis ging was ik best een
beetje zweverig. Misschien zocht ik wel Verlichting,
Openbaring van het Geheim van
het Leven. Ik ging te rade bij boeken over

oeddhisme, hindoeïsme, islam en katholicisme.
Ik verdiepte me in nieuwe spiritualiteit
– aura’s, chakra’s, reïncarnatie en positief
denken. Ik was voortdurend aan het
vragen, maar in plaats van antwoorden te
krijgen, vermenigvuldigden de vragen zich
alleen maar. Ik was daar volkomen door gefrustreerd
geraakt.
Dankzij het relaxte wandelen ben ik broodnuchter
uit Santiago teruggekomen. Niet dat
ik helemaal ben opgehouden met het stellen
van levensvragen. Ik heb er nu alleen het
volste vertrouwen in dat ik er op een gegeven
moment antwoorden op vind die bij mij
passen. En dat ik ondertussen van het leven
mag genieten.’ (Areina dos Reis Chantre in
Trouw, 26 juli 2007, De Verdieping, blz. 6)
Sleutel 3 Verdichten
Gaandeweg ontstaat meer en meer ruimte voor
jezelf en voor reflectie op jezelf. Je komt toe
aan vragen en komt op lagen waar je anders
aan voorbijgaat. Je staat stil bij jouw levensweg
tot nu toe. Gebeurtenissen uit het verleden
worden herkauwd en krijgen een plek. Je komt
daardoor (mogelijk) tot inzichten die je anders
waarschijnlijk (nog) niet bereikt zou hebben.
Een vertaling naar concrete handreikingen
is niet mogelijk. Het valt niet te organiseren.
Zelfs als je je zou voornemen om elke
dag een levensjaar de revue te laten passeren
werkt dat niet. Je kunt je alleen maar overgeven
aan wat zich aandient. Gewoon een
kwestie van vertragen en vereenvoudigen en
geduld hebben. Gaandeweg dient het zich als
vanzelf aan. Waarschijnlijk op een moment
dat je het niet verwacht.
‘Onderweg kwam ik eigenlijk steeds één
ding tegen: mezelf. Alles wat er in mijn leven
gebeurd is, kwam bovendrijven, en op een
of andere manier voegden alle dingen zich
– 5 –
DE JACOBSSTAF 77
onderweg ook weer samen. De hele tocht is
voor mij een weerspiegeling van mijn leven
geworden. Een miniatuur. Met een moeilijk
begin; gevolgd door een mengeling van positieve
ervaringen en dwalingen en verwarring.
En in de tweede helft de ervaring van de
wonderlijke blijmoedigheid. Alsof je een blik
wordt gegund op de loop van je leven – die
je later weer op kunt roepen, en waardoor je
weet: “Zo moet ik me gedragen, dan voel ik
me goed. En dit en dat is fout. En ja, zo ben
ik echt.” ’ (Hape Kerkeling in VA-Magazine,
2007-2, blz. 10 en 11)
Sleutel 4 Loslaten
Door niet langer vast te houden aan je controlebehoefte
en je planning kom je open te staan
voor wat zich aandient in het hier en het nu.
Je komt tot het besef dat je niet alles in de hand
kunt hebben en houden, en dat het ook niet
nodig is. Loslaten is niet alles onder controle
willen hebben en willen plannen.
Vertaling naar concrete handreikingen:
- Probeer datgene wat je vooraf regelt en
plant tot een voor jou aanvaardbaar minimum
te beperken: geef je beschermengel
ook een kans.
- Probeer onderweg te zijn vanuit de gedachte
dat iedere dag genoeg heeft aan
zichzelf: probeer het gepieker over gisteren
en de zorgen over morgen los te laten.
- Besef dat je – ondanks bankpas en creditcard
– in grote mate afhankelijk bent
van het weer (broeder zon, zuster water
en broeder wind) en van geboden gastvrijheid.
- Laat je niet te zeer bepalen en beperken
door wat volgens jou hoort of zou moeten.
- Waardeer wie en wat er op je pad komt.

DE JACOBSSTAF 77
‘Je gooit onderweg veel ballast overboord. In
het begin ben je nog gehaast en heb je nog
een privédomein. Maar al slapend in slaapzalen
met soms wel 150 man, die snurken en
scheten laten, valt dat privé weg en komt er
saamhorigheid voor in de plaats.’ (Sedat Çakir
in Trouw, 31 mei 2007, De Verdieping,
blz. 7)
Sleutel 5 Verstillen
De stilte bewust toelaten en aandachtig zijn
voor wat zich daarin bij jou aandient. Verstillen
is niet de drukte, de herrie en de verstrooiing
opzoeken om jezelf te ontlopen.
Vertaling naar concrete handreikingen:
- Zie tijdens het lopen af van alle kunstmatige
stimuli en heb aandacht voor wat zich
aandient in je hoofd. Misschien ontstaat
er ruimte voor rust, maar misschien ook
wel onrust of angst voor de leegte. Kijk
het aan en loop er niet voor weg.
- Verblijf regelmatig een tijdje op stille
plekken.
- Maak onderweg ruimte voor meditatie.
‘Verblijf regelmatig een tijdje op stille plekken.’
Foto: Marijn van Zon
– 6 –
‘Koester de stilte en de afzondering voor langere
tijd, hoe pijnlijk dit soms kan zijn. Niets
is zo mooi als de stilte. Geen radio, tv, gsm
of krant die de omgevingsstilte, maar ook
de innerlijke stilte verstoren. Weinig prikkels
van buitenaf. En dat acht weken lang. In
het begin de felle gesprekken met mijn ex in
mijn hoofd. Er moet nog heel wat uitgewerkt
worden Na zes weken wordt het pas echt stil
van binnen. Ik adem dieper, neem intenser
waar en voel me meer ontvankelijk en kwetsbaar.’
(Gijs Spiekermann, 2006)
Sleutel 6 Verwondering
Een gemoedstoestand van ontvankelijkheid
voor datgene wat zich aandient en dat je niet
of anders had verwacht. Je krijgt oog voor het
wonder van de schepping, voor de goedheid en
de gastvrijheid van mensen en je ontdekt hoe
weinig je nodig hebt om gelukkig te zijn. Je beseft
dat het op jou toekomt, jou toevalt. Verwondering
is niet alles wat zich aandient als
vanzelfsprekend ervaren.

Vertaling naar concrete handreikingen:
- Loop met open ogen, open oren en een
open hart: sta open voor wie en wat zich
aandient.
- Sta eens letterlijk en figuurlijk stil bij een
mens, een dier of een plant en bekijk ze
eens aandachtig en krijg zo meer of weer
oog voor het wonder van de schepping.
- Wees dankbaar voor wat er wel is en wees
niet te veel bezig met wat er (nog) niet is:
ook een aangereikt glas water is een mooi
gebaar.
- Waardeer geboden gastvrijheid en beschouw
die niet als iets vanzelfsprekends
(ook niet in kloosters!).
‘Soms zie ik de weg nog voor me; de moeilijkheden,
de fijne momenten, de ontmoetingen.
De foto’s kijk ik amper. Maar vooral
de verwondering komt bovendrijven, de verwondering
dat ik dat allemaal heb gelopen,
dat een mens als ik zo in staat is geweest zijn
grenzen te verleggen. Mijn lichaam is nu verzwakt,
maar de weg is in mijn ziel gesneden.’
(Lisette Zurlohe in Samen Kerk, juli/augustus
2003, blz. 11)
Sleutel 7 Verbondenheid
De ervaring of het gevoel op een diepere laag
betrokken te zijn bij de natuur, bij mensen, jezelf
en/of God, de Schepper. Je beseft onderdeel
van een groter geheel te zijn. Verbondenheid is
je niet los voelen van datgene en degenen om
je heen.
Vertaling naar concrete handreikingen:
- Groet iedereen die op je pad komt (in de
volkstaal).
- Neem tijd voor ontmoetingen met mensen
onderweg, zowel met mensen langs de
weg als met lotgenoten (medepelgrims).
- Ga regelmatig eens in de natuur, in een
kapel of een kerkje zitten en ervaar wat er
– 7 –
DE JACOBSSTAF 77
met je gebeurt.
- Wat je ook overkomt, blijf zo vriendelijk
mogelijk, want je staat en gaat immers
in een traditie. Dat geeft rechten, maar
schept ook verplichtingen. Besef dat er
ook in jouw voetsporen nog veel andere
pelgrims zullen volgen.
‘Tijdens het lopen heb ik herhaaldelijk het
gevoel gehad met alles om mij heen in verbinding
te staan.’ (Richard Lichtendahl, 17
juni 2007)
Sleutel 8 Vertrouwen
Het geloof in de medemens, de Schepper en jezelf
dat gaandeweg groeit. Er ontstaat geleidelijk
een basisvertrouwen, een diep besef dat het
wel goed komt.
Ik zou het als volgt willen vertalen. Probeer
te accepteren dat jij uiteindelijk niet de regie
over jouw pelgrimstocht voert, maar dat je
afhankelijk bent van allerlei factoren. Probeer
erop te vertrouwen dat het goed zal komen
en dat alle tegenslagen op je weg er zijn
om wat van te leren of om je te beproeven.
‘Ik ben gaan lopen, 2222 kilometer naar Santiago
de Compostela. Die tocht heeft me veel
gebracht. Een enorm vertrouwen, vooral. De
overtuiging dat de dingen goed komen of al
goed zijn. Het belangrijkste wat daardoor is
veranderd is dat ik me niet meer druk maak.
Dat gevoel van vertrouwen is een soort basis
geworden, waarbij onderhoud wel nodig is.
Als ik nu niet regelmatig eventjes uit de maalstroom
stap, een week of een weekend, val ik in
mijn oude patroon terug. Ik voel me dan ongemakkelijk,
gejaagd. Dan doe ik een zijpasje, ga
ik wandelen of me terugtrekken. Mediteren.
Schilderen.’ (Jurgen Steeman in Trouw, 18
maart 2006, De Verdieping, blz. 8)

DE JACOBSSTAF 77
‘Verbondenheid. De ervaring of het gevoel op een diepere laag betrokken te zijn bij de natuur,
bij mensen, jezelf en/of God, de Schepper.’ Foto: Marijn van Zon
Sleutel 9 Verbeelding
Gevoelens en ervaringen worden omschreven in
beeldende taal. Datgene wat zintuiglijk wordt
ervaren wordt omgezet in beelden of roept beelden
op. Er is sprake van identificatie met een
bepaald beeld. Het gaat met name om Bijbelse
of religieuze beelden, natuurbeelden of beelden
van ontmoetingen.
Vertaling naar concrete handreikingen:
- Denk onderweg eens na over je leven tot
nu toe en zie het als als een pelgrimstocht.
- Koester je dromen en schrijf ze op.
- Wees opmerkzaam voor de associaties die
datgene wat je onderweg ervaart bij je oproepen.
‘Wandelen is een metafoor van het leven. Ik
heb tijdens zo’n tocht voortdurend de nei-
– 8 –
ging om parallellen te trekken: ik wandel in
de zon, ik wandel in de regen, ik wandel in
de schaduw – dat wisselende weer, dat ervaar
ik in mijn eigen leven ook.
Zo’n tocht is het leven in het klein, vol symboliek:
zorg dat je genoeg water bij je hebt
voor onderweg, zorg dat je je krachten goed
verdeelt over de dag. De beelden worden vanzelf
aangereikt door het landschap, de tochtgenoten,
de inspanning van het wandelen, de
beweging, de tred. Die beelden helpen me
om mijn eigen ervaring te begrijpen en te ordenen.
Zo kan ik me soms gedragen voelen,
zo kan ik me realiseren hoe klein ik ben in de
schepping, zo weet ik dat ik aangewezen ben
op anderen. Onderweg zie je leven en dood,
je ervaart herrie en rust – alles komt langs.’
(Luc Blommers in Vier! Pinksteren 2006, juni
2006, blz. 66)

Sleutel 10 Symbolen en rituelen
Symbolen zijn uiterlijke kenmerken die het
zinnebeeld vormen van het als pelgrim onderweg
zijn. Rituelen zijn de vaste handelingen en
patronen tijdens het onderweg zijn als pelgrim.
Het gaat zowel om seculiere als om religieuze
en spirituele rituelen. Deels zijn het algemene
rituelen en deels gaat het om specifieke pelgrimsrituelen.
Sommige pelgrims leggen de nadruk
op eigen rituelen en bereiden die thuis al
voor, terwijl anderen zich meer voegen in wat
zich aandient. Religieuze of spirituele rituelen
duiden op verbondenheid met datgene wat niet
te benoemen is. Het aansteken van een kaarsje
blijkt een heel belangrijk ritueel te zijn.
Vertaling naar concrete handreikingen:
- Denk na over je vertrek: wil je met stille
trom vertrekken of wil je met een ritueel
(viering, pelgrimszegen, et cetera) vertrekken?
- Wil je onderweg je eigen rituelen organiseren
en neem je daarvoor materiaal mee
(niet te veel!) en/of voeg je je in de rituelen
die zich onderweg aandienen?
- Denk eens na over rituelen voor het verzorgen
van je lichaam in het algemeen en
je voeten in het bijzonder.
- Neem schrijfmateriaal mee, zodat je dagelijks
je gedachten en gevoelens kunt opschrijven.
- Neem enkele voor jou belangrijke teksten
mee en (her)lees, overweeg en herkauw ze
tijdens je tocht.
- Neem een symbool mee dat voor jou staat
voor datgene wat je tijdens jouw tocht los
wil laten en laat dat tijdens of aan het
einde van de tocht bewust ergens achter.
‘Ik had geen boeken mee. Ik ben geen oorspronkelijk
iemand met rituelen, maar voeg
mij in. Bij alle kerkjes op of dicht bij mijn
pad bad ik het gebed van Franciscus “Wij
– 9 –
DE JACOBSSTAF 77
aanbidden u…” Dat gaf mij een gevoel van
verbondenheid met rondtrekkende franciscanen.
Ik voegde mij in wat er was. Ik was met
psalm 91 op weg gezet. In kerkjes zocht ik in
de daar voorhanden gebedenboekjes psalm
91 op en bad die. Tot mijn rituelen behoorden
ook de verzorging van de voeten, het
onderweg koffie zetten, samen eten en het
dagboek bijwerken. Rond grote mooie religieuze
monumenten had ik mijn eigen ritueel.
Die likte ik van binnen en van buiten af. Met
aandacht en op verschillende momenten. Ik
ging zitten en me erin verdiepen. Ik heb ze
ingedronken.’ (Pelgrim Otho in: Marijn van
Zon, De ziel gaat te voet. Twaalf sleutels tot
de pelgrimsziel, afstudeerscriptie Geestelijke
begeleiding, Utrecht, november 2004, blz.
55 en 56)
Sleutel 11 Ontmoeting met Hem
Iets van het goddelijke of van God ervaren op
een bepaalde plaats, op een bepaald moment,
onderweg of in jezelf. Het ervaren kan op heel
verschillende manieren. Ik noem er een aantal:
op ‘heilige plaatsen’ (of daar juist niet!), in een
heel diep thuisgevoel, in de stilte, in religieuze
afbeeldingen, in rituele handelingen, in muziek,
in het besef dat Hij meegaat tijdens de
tocht, in ontmoetingen met mensen, in ervaren
gastvrijheid of in jezelf. Het ervaren kan ook
bestaan uit het besef dat God een ongrijpbaar
mysterie is dat niet met menselijke woorden te
vatten is.
Een vertaling naar concrete handreikingen
is niet mogelijk. Het gaat veel meer om een
houding van ontvankelijkheid en aandachtig
zijn in het hier en nu tijdens het onderweg
zijn. Iets van de ontmoeting met Hem ervaren
heeft immers alles met genade en toeval
te maken: het wordt je gegeven, het valt je
toe.

DE JACOBSSTAF 77
‘God is in het lopen.’ (Ineke Albers in de Jacobsstaf,
september 2007/75, blz. 82)
Sleutel 12 Geestelijke begeleiding
In pelgrimservaringen zitten veel aanknopingspunten
voor geestelijke begeleiding. De symboliek
van de weg, de levensweg, is daarbij belangrijk.
Op zeer veel verschillende manieren
kan onderweg iets van het goddelijke worden
ervaren. Deels is het een kwestie van duiden,
maar natuurlijk ook van taal vinden. Het
blijkt voor sommige pelgrims belangrijk te zijn
om spiritualiteit aan te reiken. Zij hebben er
zelf geen woorden voor. Het is belangrijk nieuwe
taal voor pelgrims te vinden. Taal waarmee
zij hun ervaringen op een diepere laag kunnen
verwoorden.
De pelgrimstocht verdiept ervaringen. Gaandeweg
komt de pelgrim op diepere lagen terecht.
Er komen wezenlijke vragen naar boven. Geestelijke
begeleiding rondom de pelgrimstocht kan
tot extra vruchten leiden.
Vertaling naar concrete handreikingen:
- Overweeg of je iemand als begeleider
van je tocht op afstand zou willen om zo
mogelijk je pelgrimservaring nog vruchtbaarder
te maken. Een denkbare vorm
zou kunnen zijn om vóór je pelgrimstocht
een gesprek te hebben, tijdens de tocht
met elkaar te schrijven en na afloop van
de tocht een in overleg te bepalen vorm
van ‘debriefing’ te houden.
- Maak onderweg dagboekaantekeningen
(deze dagboekaantekeningen kunnen later
de basis vormen voor reflectie en wellicht
ook voor geestelijke begeleiding).
‘Ruim 13 jaar geleden deed zich de gelegenheid
voor een fietstocht naar Santiago te
maken. Het begon gewoon als een overmoedige
poging lekker vijf weken op de fiets te
zitten, naarmate de reis vorderde kwamen
– 10 –
steeds meer sleutels aan een lege sleutelbos.
Ik schreef in die tijd wel artikelen over die
reis in een lokaal sufferdje, maar die bleven
erg aan de oppervlakte. De aankomst
in Santiago was een deceptie, zonder enige
mogelijkheid tot reflectie op het moment of
daarna in Nederland. Terug in Nederland
kon ik mijn spirituele ervaringen niet delen
(ik spreek met grote terughoudendheid over
religieuze ervaringen). De reis was onaf en de
lessen beklijfden niet.’ (Gijs Spiekermann, januari
2007)
Een zegen als afronding
Het Latijnse woord voor zegen is benedicere.
Dit woord kan gesplitst worden in bene en
dicere. Bene betekent het goede. Dicere betekent
spreken. Letterlijk ‘goed spreken’ dus.
Als iemand jou de pelgrimszegen geeft, wenst
hij/zij jou een goede, gezegende tocht.
Als je binnenkort op tocht gaat, wens ik
jou van harte een inspirerende tocht die jou
nieuwe en/of verdiepende levensinzichten
brengt:
Vrede met wat was,
vreugde met alles wat onderweg is
en alle goeds voor je verdere pelgrimsreis
door het leven. @
Marijn van Zon (44) is franciscaans geïnspireerd
en is onder andere actief als wandelend
geestelijk begeleider van pelgrims en andere
zielzoekers en organiseert bezinnende wandelingen
in binnen- en buitenland (zijn website
is www.dezielgaattevoet.nl). Voor reacties en
aanvullingen: pelgrimsreacties@dezielgaattevoet.nl.

De Portugese Jacobsweg
De Caminho Português van Sagres naar Santiago
Langs de kust van Portugal loopt een aantrekkelijke
route naar Santiago de Compostela
Harriet Jenner liep met haar man deze route,
die in het Portugees bekendstaat als de Caminho
Português en in het Spaans als de Camino
Portugués. Een persoonlijk verslag van de wandeltocht
met enkele bijzondere hoogtepunten.
Wat ging eraan vooraf?
In de maand mei van 2007 hebben mijn
man Ed en ik de weinig bekende Caminho
Português gelopen. Een tocht van ongeveer
achthonderd kilometer van Sagres, in het uiterste
zuidwesten van Europa, naar Santiago
de Compostela.
In het heilige jaar 2004 liepen wij met onze
(toen tienjarige) jongste zoon Daan van
Saint-Jean-Pied-de-Port naar Santiago en
vervolgens via A Coruña en Ferrol nogmaals
naar Santiago en Fisterra. We vonden het een
onvergetelijke ervaring. Sindsdien hebben we
iedere vakantie (een stuk van) een jacobsweg
gelopen.
Na de Camino Francés, Camino Inglés,
Camino del Norte, de Vía de la Plata en de
Camino Mozárabe (de aansluiting naar de
Vía de la Plata vanaf Granada) leek de Portugese
Jacobsweg ons een mooie uitdaging. We
houden er bovendien van om langs de kust te
lopen, tussen de zee en het land.
De voorbereidingen
Van alle eerdere camino’s hadden we een Nederlandse,
Duitse of Engelse gids om ons voor
te bereiden. We konden echter geen enkele
gids over deze camino vinden, alleen over het
laatste stuk van Porto naar Santiago.
Van het Portugees Verkeersbureau in Den
Haag kreeg ik een kaartje van Portugal
– 11 –
DE JACOBSSTAF 77
Harriet Jenner
waarop de plaatsen en steden die een of meer
hotels hebben met een H zijn gemarkeerd.
Dit bleek onderweg heel handig te zijn, want
lang niet iedere plaats in Portugal heeft een
hotelletje en de in Spanje gebruikelijke albergues
zijn hier helaas niet aanwezig.
Ook kreeg ik via het verkeersbureau een digitaal
gidsje over de Caminho Português met
de verschillende varianten vanaf Porto. De
bekende gele pijlen zouden we waarschijnlijk
pas vanaf Porto aantreffen, dus dat betekende
geen bewegwijzering vóór Porto.
Ik besloot bij het Instituto Geográfico do
Exército in Lissabon online de benodigde militaire
topografische kaarten (een stuk of 29!)
aan te schaffen in een schaal van 1:50.000
(serie M782 of M783) en daarvan alleen de
smalle strook langs de kust te kopiëren. Het
werden ongeveer vijftig kleurenkopietjes.
Het startpunt: Cabo São Vicente
Eind april 2007 vlogen we naar Faro, gingen
we van het vliegveld per taxi naar het busstation
van Faro (de vliegveldbus rijdt niet op
zaterdag!) en vervolgens met de bus via een
overstap in Lagos naar Sagres.
De Cabo São Vicente vormt het puntige zuidwestelijke
uiteinde van Europa, met de Atlantische
Oceaan in het zuiden en het westen
voor zover het oog reikt. Het lijkt een beetje
op Fisterra in Galicië: een ruige kaap met een
vuurtoren en in dit geval ook met een groot
fort. Zo’n plek waar het altijd waait.
De volgende ochtend gingen we op weg. Het
eerste traject heeft een rotsige kust, met hoge
kliffen zonder lange stranden. Alleen kleine
strandjes tussen de rotsen. Een ruig landschap.
Bij sommige strandjes wordt gesurft,
maar er is nauwelijks toerisme.

DE JACOBSSTAF 77
– 12 –

We zouden de eerste dag 25 kilometer afleggen
tot Carrapateira (een surfdorpje/vissersplaatsje).
Maar omdat de pinautomaat daar
kapot was en die in onze vertrekplaats Sagres
ook, werd de eerste bestemming uiteindelijk
Aljézur. Een traject van veertig kilometer.
We begonnen net uitgeput te wanhopen dat
er hier geen hotel zou zijn, toen we opeens
een prachtig houten jacobsbeeld langs de
weg zagen staan en, geloof het of niet, meteen
daarna zagen we een bordje dat naar het
enige (op dat moment geopende) hotel wees!
De Jacobsweg relatief onbekend
Het jacobsbeeld in Aljézur was vooral bijzonder,
omdat we merkten dat de Jacobsweg in
Portugal lang niet zo bekend is als in Spanje.
Ondanks de schelpen op onze rugzakken
wist bijna niemand hier waarmee wij bezig
waren.
In de regio rond Lissabon dachten sommige
mensen dat we naar Fátima liepen. We hebben
ook regelmatig moeten uitleggen dat we
op weg waren naar Santiago in Spanje, want
in Portugal ligt een plaats die Santiago do
Cacém heet.
Een uitzondering hierop maakten we mee
in São Jacinto. Dat is een piepklein plaatsje
op het gelijknamige schiereiland. Hier kwamen
we aan met de veerboot van Aveiro. Op
een tuinmuur zagen we een tegel waarmee
in Galicië de Jacobsweg wordt aangegeven.
We bleven verbaasd staan en de bewoonster
van het huis kwam naar buiten. Ze sprak alleen
Portugees, maar we begrepen dat haar
dochter van hier af aan naar Santiago had
gelopen. Ze haalde haar dochter, die wel
Engels sprak, erbij en samen liepen we naar
Linkerpagina, boven: Duinen vlak voor Zambujeira do
Mar (Alentejo). Linksonder: Het drogen van vis op het
strand van Nazaré. Rechtsonder: Estrada Atlântico bij
San Pedro de Muel. Foto’s: Harriet Jenner.
– 13 –
DE JACOBSSTAF 77
het mooie kerkje van São Jacinto, waarvan
zij de sleutelbewaarders waren. We kregen
een prachtige stempel voor onze credencial
en sinaasappels voor onderweg. Ze bood ons
aan om hier te overnachten, maar het was pas
tien uur en we waren net begonnen te lopen
na de veertocht, dus we hebben geen gebruik
gemaakt van de gastvrijheid van deze aardige
vrouw.
De wegen en paden
Het hele begrip wandelen is vrij onbekend
in Portugal. Als je met je rugzak om de weg
vraagt word je vaak naar de snelweg gestuurd.
Mensen kunnen zich niet goed voorstellen
dat je echt te voet bent. Als we aan de linkerkant
langs een autoweg liepen, moesten we
soms opzijspringen doordat achteropkomende
auto’s elkaar aan het inhalen waren en totaal
niet bedacht waren op voetgangers.
Vlak voor Vila Nova da Gaia (nu een stadsdeel
van Porto, op de zuidoever van de
Douro) loopt een houten plankier van vijftien
kilometer over de duinen. Deze staat op
palen, zodat de duinbegroeiing niet wordt
beschadigd. Het is een van de weinige paden
die speciaal bedoeld zijn voor wandelaars en
joggers.
Ten noorden van de plaats Nazaré loopt een
mooi fietspad langs de Estrada Atlântico,
waarvan we dankbaar gebruik hebben gemaakt.
Door sommige duinen lopen paden
die ontstaan zijn door het rijden met quads
(vierwielige motorvoertuigen). Het lijken net
ruiterpaden, maar dan breder. Door het mulle
zand zijn ze helaas zeer moeilijk begaanbaar.
Gelukkig zijn er nog veel onverharde
wegen die weinig worden gebruikt door het
verkeer.
Het landschap
Net als de andere jacobswegen is het landschap
van de Caminho Português erg afwis-

DE JACOBSSTAF 77
selend en mooi. We liepen op kliffen, door
zandduinen, vele kilometers over totaal verlaten
stranden, achter de duinen, langs meren,
rivieren, zoutwatermoerassen en ría’s (zeearmen).
Door eucalyptus-, loof- en dennenbossen,
soms over heuvels, maar meestal over
redelijk vlak land. En altijd was er de oceaan,
op enkele meters of kilometers afstand.
Het strand is natuurlijk de kortste weg tussen
twee kustplaatsen, maar soms moeilijk
begaanbaar. We zakten dieper weg in het
‘harde’ zand dan we in Nederland gewend
waren en het strand liep hier ook veel schuiner
af.
Gelukkig waren onze nordic-walkingstokken
hier een goede steun. Het strand werd
aan de linkerhand begrensd door de diepe,
onstuimige oceaan, met een sterke branding
en aan de rechterhand meestal door duinen.
Op een bepaald traject echter ook door een
steile, door de vloed afgeslagen bosrand. De
bomen die door het zeewater waren ontworteld
lagen kriskras over het strand. De vloed
kwam op dat traject opeens zo snel opzetten
dat we renden naar de vier meter hoge
steile bosrand, waar het water alsnog in onze
schoenen liep!
Op het strand lagen soms hindernissen in
de vorm van rotsen, of een metersdikke laag
kiezelstenen van tuinpadkiezel tot keigroot.
Of riviertjes van slechts enkele meters breed
waar je desondanks niet overheen kon, zodat
je kilometers bergopwaarts om moest lopen.
Andere riviertjes die op de kaart breed leken,
liepen juist weer dood op het strand en vormden
geen enkel probleem.
Er was ook een groot meer (Lagoa de Santo
André) waar we we omheen moesten. Het
strand loopt tussen de zee en het meer en
soms breekt de zee over het strand door naar
het meer. Je weet dus van tevoren niet of je
door kunt lopen over het strand.
We vroegen in kustplaatsen wel eens of we

over het strand naar de volgende plaats (op
bijvoorbeeld twintig kilometer afstand) konden
lopen zonder hindernissen en kregen
dan soms het antwoord dat het niet kon. Als
we vroegen waarom dat niet kon, zei men dat
het gewoonweg te ver was om te lopen! De
enige mensen die we zagen op de lange stranden
tussen twee kustplaatsen in waren zeehengelaars,
die op zeebaars vissen. Er liggen
ook wel kleine visserboten op deze stranden,
bij gebrek aan een ‘echte’ haven.
Slapen en eten
Het belangrijkste verschil met de jacobswegen
door Spanje is het gebrek aan pelgrimsherbergen.
Je bent dus afhankelijk van de
aanwezigheid van hotels of pensions. In de
kustplaatsen zijn lang niet altijd overnachtingsmogelijkheden,
omdat het meestal geen
badplaatsen zijn (ondanks de prachtige stranden).
Als je over het strand loopt, moet je soms
een paar kilometer landinwaarts lopen voor
een bed. Hierbij was de kaart van het toeristenbureau
onmisbaar, omdat niet iedere
plaats een hotel heeft. We kwamen tot de
ontdekking dat het prijsverschil tussen een
kleine kamer zonder eigen badkamer in een
‘pensão’ en een goede kamer in een driesterrenhotel
niet erg groot is. Indien mogelijk
kozen we dus voor het laatste. We vroegen
altijd om korting (voor pelgrims) en kregen
die ook meestal, zelfs in luxehotels.
In Portugal wordt veel vis gegeten, en dat
deden wij dus ook. Maar een maaltijd in
een restaurant is veel duurder dan in Spanje
(terwijl de grondstoffen en het arbeidsloon in
Portugal goedkoper zijn). Dit is vooral omdat
het ‘menu del día’ (de Spaanse goedkope
lunch voor arbeiders) hier niet bestaat. ‘Uit
eten’ ga je in Portugal om uit te gaan, en dus
niet tijdens het werk zoals in Spanje.
De vis is meestal vers uitgestald voor het
– 15 –
DE JACOBSSTAF 77
restaurant en soms helaas ook niet. Je krijgt
altijd ongevraagd allerlei voorgerechten op
tafel, maar het is geen probleem als je meteen
zegt dat je het niet wilt. Ontbijten doe je
in een pasteleria, en dat kost dan weer bijna
niets. Net als een drankje onderweg, want
koffie, croissant of frisdrank kost minder dan
een euro.
Hoogtepunten
Op deze jacobsweg kom je achtereenvolgens
langs:
- De westkust van de Algarve met het
leuke vissersplaatsje Odeceixe (in tegenstelling
tot de zuidkust is hier nauwelijks
toerisme).
- De Costa Azul (azuurblauwe kust) en
plaatsen als Porto Covo, Melides en
Comporta aan het begin van het prachtige
schiereiland van Tróia. Hiervandaan
neem je de veerboot naar de eerste grote
plaats Setúbal, een dag later gevolgd door
de veerboot naar Lissabon (of over de
brug natuurlijk).
- De Região de Lisboa met natuurlijk Lissabon:
een prachtige stad met een oud
centrum op de heuvels en een modern
gedeelte bij de Vasco da Gamabrug.
- De Costa Prata (zilveren kust) met het
schiereilandje Peniche (een soort zeeroversstadje),
de kustplaatsen Figuiera da
Foz en Nazaré (bestaande uit een laag gedeelte
aan het strand en een hoog deel op
het klif). Hier wordt op het strand nog vis
gedroogd door vrouwen in klederdracht.
- De Costa Verde (groene kust) met de
schilderachtige plaats Aveiro en het eerder
genoemde schiereiland São Jacinto. En
natuurlijk Porto, ook weer op de heuvels
gebouwd. Hier zagen we de eerste gele
pijlen op de brug over de Douro. (Vanaf
Vila Nova da Gaia, de plaats waar alle
portkelders liggen. Je kunt hier om tien

DE JACOBSSTAF 77
Portkelders in de stad Porto, waar je soms om tien uur
’s ochtends al port kunt proeven.
Foto: Tieleke Huijbers.
uur ’s ochtends al port proeven.) Vanaf
hier steek je een grote rivier over die vanuit
het heuvelachtige binnenland naar
zee stroomt. De laatste rivier, de Minho,
vormt de grens met Spanje.
Vanaf Porto lopen meerdere wegen naar Santiago.
Wij namen de kustroute tot de Minho,
daarna volgden we de rivieroever tot de brug
bij Valença, de vestingstad aan de Portugese
zijde, met aan de Spaanse overkant de middeleeuwse
stad Tui.
- Galicië, de Spaanse provincie waarin het
einddoel Santiago de Compostela ligt, de
prachtige stad Tui en achtereenvolgens Redondela,
Pontevedra en Padrón. In Galicië
zijn natuurlijk de bekende pelgrimsherbergen
in de etappeplaatsen te vinden.
– 16 –
Het weer?
In de maand mei van 2007 hadden we goed
wandelweer: droog, niet te warm, slechts een
paar buien, aan het strand altijd een stevige
bries, maar wel meer zon dan landinwaarts.
Zoals altijd begon het zachtjes te regenen
toen we bij de stadsgrens van Santiago aankwamen...
Aanrader of niet?
Wij vonden de Portugese Jacobsweg een
prachtige weg om te lopen. Wel jammer dat
je op het Portugese stuk geen andere pelgrims
ontmoet en natuurlijk ook jammer dat
hij niet helemaal bewegwijzerd is. Maar het
is niet echt moeilijk om je weg te vinden. Gewoon
naar het noorden lopen en de oceaan
op links houden. En met een kaart erbij kom
je niet voor verrassingen te staan.
Het lijkt me geen aanrader voor mensen
die alleen lopen. Het is er erg eenzaam en
er is geen aanspraak met andere pelgrims
’s avonds in herbergen, want die zijn er allebei
niet. Het is ook geen ‘goedkope’ pelgrimstocht
door de hogere kosten voor slapen en
eten. De afstand is ongeveer gelijk aan de
Camino Francés of de Camino del Norte. Je
bent (ruim) een maand onderweg. @

Juffie gelukkig onderweg
Voorbereidingen
Mijn caminovoorbereidingen waren niet indrukwekkend.
Ik had wel wat op www.santiago.nl
gelezen, maar eigenlijk wilde ik niet
zo veel van tevoren regelen. Pelgrims gingen
vroeger toch ook zo op stap?
In Le Puy bedacht ik al dat de kopieën van
de route die ik bij me had niet voldoende waren.
Op de eerste etappe kwam ik Dani en
Tim uit Engeland tegen die, een recent Frans
boekje met kaarten bij zich hadden. Dat
werkte toch beter. Tenminste voor mij.
Zij konden het Frans toch niet zo goed volgen.
Zo zei Dani dat ze fout waren gelopen,
omdat hij dacht dat er stond dat ze naar links
moesten. Bij nader inzien bleek hier te staan
‘ne pas a gauche’ wat dus juist niet naar links
betekent. De kaart die erbij zat, bood geen
uitkomst. Onnozel vond hij het om op te
schrijven wat je niet moest doen. Hier kon ik
het wel mee eens zijn.
Later die dag ontmoette ik Vanessa, die maar
liefst drie boeken meegenomen had met plattegronden
en omschrijvingen van de route.
Ik beken dat ik het heerlijk vond om regelmatig
in die drie boeken te kijken totdat
ze ook voor Vanessa te zwaar werden om te
– 17 –
DE JACOBSSTAF 77
Gitta van ’t Land
dragen. Ze stuurde er twee terug naar huis.
Je hebt uiteindelijk maar één boek nodig. Of
een kaart. Of iemand anders die zo’n kaart
heeft.
Daarom is mijn kaarten-voorbereidingstip:
zorg dat je mensen ontmoet die niet hebben
bezuinigd op hun bagage en goede kaarten
bij zich hebben. Complimenteer ze vooral
met hun uitstekende keuze!
Een lastige hond en een snelle auto
Soms heb je van die dagen dat het een beetje
tegenzit. Zo’n dag had ik ook op de camino.
Ik had een beetje last van mijn enkel en
besloot rustiger aan te doen. Vanessa was al
vooruitgegaan en we zouden elkaar ergens
in een dorpje ontmoeten. Waar precies, daar
zouden we elkaar een sms’je over sturen.
En dat verliep niet zonder problemen:
1. In het gebied waar we zaten hadden we
niet overal bereik. Als het dan al lukte om
een berichtje te sturen, dan kwam het veel
later aan.
2. Vanessa dacht dat er maar één dorpje was
dat Saint-Eulalie heette. Er bleken drie dorpjes
met bijna dezelfde naam te zijn. ‘Ik sta nu
op het plein, waar ben jij?’ heb ik twee keer
moeten verzenden.
3. Opeens zag ik in een dorpje een telefooncel:
even bellen was handiger dan al die berichtjes!
Ik zette mijn rugzak tegen de telefooncel
en duwde de deur open. Terwijl ik
haar nummer opzocht, kwam er opeens een
hond aan, die tilde zijn poot op en plaste een
hele lange plas tegen… mijn rugzak. Een
vrouw kwam meteen aanlopen en zei: ‘Il n’a
jamais fait ça!’ (Dat heeft ie nog nooit gedaan.)
Nee, dat kon wel zijn, maar vanaf nu
kon ze dat niet meer zeggen. Vanessa hoorde

DE JACOBSSTAF 77
mijn kreet van afschuw waarschijnlijk wel,
maar ik vergat het gesprek en hing op.
Voor ik het wist ging ik met de bazin van de
hond (én de hond) mee naar haar huis om
de rugzak professioneel door haar te laten
schoonmaken. Het huis lag wat verderop en
ik moest vier trappen op en hield de rugzak
ver van me af. Boven zaten nog meer honden,
en die vonden mijn rugzak interessant materiaal.
Ondertussen liep ik nu Vanessa mis.
Dat zou ik zelfs met hardlopen niet inhalen.
Toen de rugzak schoongemaakt was, verliet
ik snel het huis. Na een tijdje lopen zag ik
opeens dat het halve dorp achter me aan liep
en er werd iets geroepen. Ik stopte. Het bleek
dat ik mijn kaart was vergeten en de vrouw
had wat mensen ingeschakeld die mij allemaal
probeerden in te halen. Blijkbaar liep
ik erg hard.
Het bleek dat het niet de gehele kaart was,
dus moest ik weer terug naar het huis... Wat
een vertraging. Ik besloot te gaan liften toen
ik eenmaal het dorp had verlaten met de
– 18 –
Voorbereidingen in de herberg.
Foto: Gitta van ’t Land
redelijk schone rugzak (die wel erg naar afwasmiddel
stonk) en de gehele kaart en wat
koekjes van dorpsbewoners.
Aan het mannetje dat me een lift geeft, vertel
ik over mijn pech en dat ik probeer Vanessa
weer te bereiken. Hij maakt er zijn persoonlijke
missie van en scheurt weg, terwijl hij
roept: ‘On va la rattrapper, mais oui, on va la
rattrapper!’ (We gaan haar inhalen!)
Uiteindelijk bereiken we het Echte dorpje
Saint-Eulalie. Vanessa is nergens te bekennen.
Ik neem plaats op een centrale plek in
het dorp. Nog geen tien minuten later komt
Vanessa de hoek om lopen en we kijken elkaar
lachend aan. ‘Nou Juffie, leg jij me nou
maar eens uit wat er allemaal gebeurde in die
telefooncel!’ @
Deze column verscheen eerder op Gitta’s caminoweblog
‘Juffie gelukkig onderweg’, dat te vinden
is op juffiegelukkigonderweg.web-log.nl.

Van Tallinn naar Santiago
In de Jacobsstaf van februari 2006 (nummer
69) publiceerde ik het eerste deel van de voettocht
die mijn vrouw Jory en ik vanuit Tallinn
in Estland waren begonnen, op zoek naar sporen
van Jacobus. Hieronder leest u het vervolg.
Deel 3 Door Litouwen
Van een eventuele jacobsweg over land door
de Baltische staten is geen beschrijving te vinden.
Door Litouwen moeten we onze eigen
route uitstippelen, zoals eerder in Estland en
Letland. In Polen wordt dat anders.
We moeten Litouwen door in zuidelijke richting,
omdat we proberen een weg te gaan die
ons uiteindelijk op de Poolse weg zal brengen.
Die loopt vanaf Olsztyn in Noordwest-
Polen. De moeilijkheid hierbij is dat de ‘logische’
weg zou voeren door Kaliningrad, het
stukje Rusland ten noordwesten van Polen.
We zien hiervan af vanwege alle gedoe met
visa en het van tevoren op te geven traject
met overnachtingsplaatsen. We kiezen een
route die ons naar Augustów in het noordoosten
van Polen zal brengen.
Eind juli 2006 starten we in de grensplaats
Žeimelis, nagenoeg op de grens tussen Letland
en Litouwen. De route die we willen
gaan van noord naar zuid is deels ingegeven
door onze voorkeur voor landelijke wegen
en paden, anderzijds door de mogelijkheid
om ergens sporen van vroegere pelgrims te
vinden. Dat die sporen schaars zijn, is in de
twee voorafgaande zomers inmiddels wel gebleken.
Eigenlijk hebben we vanaf Riga in
Letland, waar we de middeleeuwse Jacobskerk
bezochten, geen teken van Jacobus meer
gezien.
In Litouwen moeten we van noord naar zuid.
Verder wordt de route mede bepaald door het
– 19 –
DE JACOBSSTAF 77
Tijs Dorenbosch
feit dat ik, op zoek naar Jacobus, langs een
trits jacobskerken wil, al dan niet toevallig
op een dagmars van elkaar gelegen
Bij de voorbereiding van deze tocht door Litouwen
heb ik geprobeerd om zowel via katholieke
instanties (Litouwen is overwegend
katholiek) als via de universiteiten van Kaunas
en Vilnius contact te leggen over het onderwerp.
Zonder succes: men weet niets of is
niet geïnteresseerd, maar waarschijnlijk beide.
Wel ben ik via internet in aanraking gekomen
met Viktoras, een leraar in Joniškėlis
die weliswaar weinig tot niets weet van het
onderwerp van onze tocht, maar ons graag
wil helpen met het uitstippelen van de eerste
dagetappes en het zoeken naar overnachtingsmogelijkheden.
Voor het vinden van
onze weg zijn we aangewezen op stafkaarten.
In de Litouwse hoofdstad Vilnius is een gespecialiseerde
winkel waar je stafkaarten van
heel Litouwen kunt kopen.
Slapen, eten en drinken
Het vinden van een slaapplaats is niet altijd
eenvoudig. Als een streek niet toeristisch
is, ben je aangewezen op onderdak bij particulieren,
of in parochie- en jeugdhuizen.
Dikwijls tippen de mensen bij wie je onderdak
vindt je over een mogelijk slaapadres bij
vrienden of bekenden op een van de volgende
dagen. Toevallige ontmoetingen leiden soms
ook weer tot een adres.
Zo kwamen we in het vliegtuig naar Vilnius
in gesprek met een Nederlandse veearts.
Toen we al zo’n dag of tien aan het lopen
waren, kreeg ik een sms’je van hem met het
telefoonnummer van een priester die ons wel
kon helpen aan een slaapadres. Nog toevalliger
waren we in de buurt van een jeugd-

DE JACOBSSTAF 77
Het oorlogsmonument in Jonava.
Foto: Tijs Dorenbosch
vakantieoord waar die pastor werkte. We
konden er dezelfde avond terecht en, via een
collega-pastor, weer in een volgende plaats.
De gastvrije ontvangst door wildvreemde
mensen is hartverwarmend en symptomatisch
voor de vele malen dat we tijdens deze
tocht ontvangen zullen worden door gezinnen
die alleen maar gehoord hebben dat er
twee wandelaars zijn die onderdak zoeken.
Ze stellen hun huis open, zorgen voor slapen
en eten en zijn verontwaardigd als je ervoor
wilt betalen. Natuurlijk zullen we onderweg
ook slapen in pensions of hotelletjes waar
men beroepsmatig bezig is, maar als je zomaar
komt binnenvallen blijft de natuurlijke
vriendelijkheid van je gastvrouw of gastheer
je verbazen.
Je bent in zo’n gastgezin wel heel intensief
bezig. De mensen zijn heel belangstellend
en blijven voortdurend vragen stellen. Als je
– 20 –
na een dag flink lopen en sjouwen kenbaar
maakt dat je zo rond tien uur wilt gaan slapen,
dan staat je bed gereed. Meermalen werden
we er ons bij het opstaan van bewust dat
we in de echtelijke sponde van de gastheer en
gastvrouw hadden geslapen, die voor zichzelf
ergens een plaatsje in de huiskamer of keuken
hadden gecreëerd. Vanwege het intensieve
communiceren in zo’n gastgezin, en omdat je
toch niet steeds mensen tot last wilt zijn, vind
je het ook wel weer prettig als je af en toe ook
in een hotelletje kunt overnachten.
Eten en drinken kopen is onderweg geen
probleem. Alle kleine dorpjes hebben nog
hun eigen kruidenier en in grotere plaatsen is
er meestal wel een eetgelegenheid.
Jacobus gezocht, de recente geschiedenis
gevonden
De pelgrimage naar Santiago de Compostela
is de mensen geheel en al onbekend en ook
de geestelijken hebben er geen of maar een
vaag idee over, zelfs de pastoors van enkele
aan Jacobus toegewijde kerken.
Het eerste viertal adressen is geregeld door
bovenvermelde Viktoras, die ons – uiteraard,
zeg je nu – ook in zijn eigen huis ontvangt.
Viktoras beheert in Joniškėlis de gemeentelijke
website, is leraar geschiedenis en blijkt
bij en met iedereen bekend.
Voor we het weten hebben we een paspoort
voor de ‘Republiek Joniškėlis’ in de hand,
een op initiatief van onze gastheer door de
gemeente in het leven geroepen document
dat herinnert aan de tijd rond 1917, toen men
in Joniškėlis de buik vol hebbend van al het
politieke geharrewar rondom een zelfstandige
republiek uitriep met zelfs een eigen leger.
Uiteraard was dit alles maar een kort leven
beschoren. Viktoras loopt rond met het idee
er nog eens een boek over te schrijven. Zo’n
stukje geschiedenis voegt wat couleur locale
toe aan het wat vage beeld dat ik heb van de

woelige tijden rond de Russische revolutie.
Daarna gaan we in etappes naar Kaunas,
waar we twee dagen verblijven. Het is de
tweede stad van Litouwen en was ooit de
hoofdstad van het land. Vervolgens lopen we
naar de plaats Jonava. Ik vind dat we daar
zeker moeten komen, omdat er een jacobuskerk
staat. De eerste, zo lijkt het mij, in een
niet toevallige reeks.
Bij het bestuderen van de kaart (stadsplattegronden)
en via informatie van mensen die
we onderweg hebben ontmoet, is mij gebleken
dat zo’n dertig kilometer zuidelijk van
Jonava, in Žiežmariai, weer een jacobskerk
staat. Dan, zuidelijker in de plaats Alytus
staat er weer een. En er staat er nog een in
Druskininkai, bijna op de grens met Wit-
Rusland. Het aanpalende gebied over de
grens was vroeger overigens Litouws.
Dat zijn dus vier jacobskerken op een rij van
noord naar zuid over zo’n honderdvijftig kilometer
in totaal. Wijst dit op een pelgrimsroute
naar het zuiden? De pastor van Jonava,
een energieke veertiger, kan ons niet helpen
bij het beantwoorden van die vraag. Hij is een
van die pastoors die weliswaar zeer belangstellend
is in ons verhaal, maar weinig lijkt
te weten van wat zich de laatste duizend jaar
rond ‘zijn’ patroonheilige heeft afgespeeld.
Wel zorgt hij voor eten en laat hij ons via een
excursie in zijn auto de omgeving zien. Via
twee beminnelijke parochianen, een man en
vrouw die samen het kerkkoor vormen, komen
we aan onderdak.
De excursie confronteert ons met een gruwelijk
aspect van de Tweede Wereldoorlog. We
komen even buiten Jonava bij een oorlogsmonument
dat is opgericht ter herinnering aan
de Joden die hier zijn omgebracht. In twee
nachten in de zomer van 1941 is hier het hele
Joodse bevolkingsdeel van de stad, bestaande
uit meer dan 2.500 mannen, vrouwen en
kinderen en samen een derde deel van de be-
– 21 –
DE JACOBSSTAF 77
volking, geliquideerd.
In deze regio zijn al voordat de grootschalige
‘Endlösung’ in de concentratiekampen
plaatsvond door zogeheten ‘Einsatzgruppen’
(een soort mobiele brigades met de opdracht
‘staatsvijandelijke elementen’ te elimineren)
in nog geen twee maanden tijd meer dan
130.000 Joodse inwoners van deze streek
met conventionele wapens als geweren en
mitrailleurs vermoord. Een ‘reden’ om naar
andere dodelijke middelen als het beruchte
gas Zyklon B te grijpen waren de berichten
aan Himmler en Heydrich dat de Duitse
soldaten ‘het’ psychisch niet lang meer aan
zouden kunnen. Duitsgezinde Litouwse ‘partizanen’
zouden zich bij dit alles niet afzijdig
hebben gehouden.
Meer dan met het middeleeuwse verleden zijn
we op onze tocht geconfronteerd met de geschiedenis
zoals die zich in de laatste eeuw en
grotendeels tijdens ons leven hier heeft voltrokken.
Met volken die in die tijd eigenlijk
voornamelijk onder bezetters hebben geleefd
(Duitsers en Russen) en die duidelijk bezig
zijn hun eigen positie te bepalen ten opzichte
van dit nog lang niet verwerkte verleden. Het
feit dat een aanzienlijk deel van de Baltische
bevolking bestaat uit ooit hierheen geïmmigreerde
etnische Russen maakt het er niet
eenvoudiger op.
Intussen blijft er naarmate we vorderen van
mijn theorie over een oude pelgrimsweg hoe
langer hoe minder over. Ook de pastoor van
Žiežmariai weet over de jacobuspelgrimage
van toeten noch blazen. Een schilderij waarop
de heilige als martelaar bij zijn onthoofding
staat afgebeeld, hangt eenzaam in een
hoekje van de sacristie. ‘De mensen hebben
meer op met Maria,’ zegt de pastoor. Zij
heeft dus een prominente plaats boven het
altaar gekregen.
Het landschap wordt fraaier naarmate we
naar het zuiden gaan. Hier liggen her en der

DE JACOBSSTAF 77
Orthodoxe kerk in Druskininkai.
Foto: Tijs Dorenbosch
ook vakantieaccommodaties waar we kunnen
overnachten. Soms zijn die luxe, soms
primitief. Een keer hebben we een kolossaal
huis aan een meer, type Oostenrijkse chalet,
voor ons alleen. Ook Alytus levert wat betreft
Jacobus niets op.
In Druskininkai, in het uiterste zuiden,
wacht ons een verrassing. De jacobskerk
blijkt een fraaie houten orthodoxe kerk te
zijn. Als we er arriveren, is hij op slot. Ik loop
er wat omheen, maak een paar foto’s en word
dan aangesproken door een bebaarde man
die de orthodoxe priester van de kerk blijkt
te zijn. Hij helpt me geheel uit de jacobus-
– 22 –
droom als hij vertelt dat de kerk
aan de apostel is toegewijd, omdat
zo’n honderdvijftig jaar geleden
de voornaamste geldschieter
voor de bouw van de kerk Jacob
heette. Nooit eerder had op die
plaats een jacobuskerk gestaan.
De straat die naar de kerk leidt
heet ook nog eens Jacobsstraat.
Binnen zie ik voor het eerst een
icoon met de apostel Jacob, een
op Russische iconen zelden voorkomende
heilige. De aartsvader
Jacob en ‘zijn’ jacobsladder vind
je soms nog wel afgebeeld, maar
hier komen we dan toch ‘onze’
Jacob tegen, zij het op geen enkele
wijze gerelateerd aan een
oude pelgrimsweg.
We moeten ‘om Wit-Rusland
heen’ om in Polen te komen,
waar we vroeg of laat op een
oude pelgrimsweg zullen stuiten.
Dat kost nog enkele dagen wandelen.
Onder Lazdijai steken we
de grens over en arriveren we in
Sejni, onze eerste pleisterplaats
in Polen. Daar bezoeken we de
voormalige synagoge (ook hier
wonen geen Joden meer) voor een avond met
klezmermuziek. De uitvoerenden komen uit
Warschau.
Twee dagen later zijn we in Augustów. Het
is genoeg voor dit jaar. Volgend jaar gaan we
op gelijke hoogte verder in Olsztyn, waar een
jacobskerk staat. @
In het volgende deel van de Jacobsstaf treft u
het volgende deel van deze reeks aan. Hierin
beschrijft Tijs het vervolg van zijn tocht, die zal
gaan over Poolse jacobswegen

Register van
Register naar titel
de Jacobsstaf
Register jaargang 19
Register naar:
• Titel • Auteur • Boekbespreking
A Alle pelgrims op papier Wees, Bram van der 59
B Bedwantsen Alem, Huub van 62
D Dag van de spiritualiteit 60
De oversteek van de Pyreneeën Wiertsema, Huberta en
– 23 –
Arno Cuppen 11
De Via Domitia van de Italiaanse grens naar Arles Berg, Katrina van den 88
De website van ons Genootschap Berkel, Hans van en
Herman Holtmaat 64
De weg van de eenzaamheid Wees, Bram van der 2
E Expositie Museum Van Bommel Van Dam 100
F Flarden 12, 48,
G Galicische klanken: Milladoiro Kentie, Paul 15
Geloof & Geluk Ligthart, Aart en Mieke 16
God is in het lopen Albers, Ineke 82
92, 148

DE JACOBSSTAF 77
J Jacobus in Duitsland Stokmans, Herman 142
Juffie gelukkig onderweg Land, Gitta van ’t 52, 96, 147
K Kerstgedicht Dorenbosch, Tijs 141
Kruisen onderweg Wennekers, Arnold 54
L Landelijke pelgrimsmis Jansen, Frits 44
‘Le chemin, c’est moi’ Galjé, Jan 136
Liefde onderweg Hanrath, Thijs 150
Loop en laat je verbeelding spreken Wennekers, Arnold 7
N Negentigjarige verkrijgt de compostela Wees, Bram van der 98
P Pelgrims in Roncesvalles Holtmaat, Herman 131
Poëziewedstrijd 50
R Reismarkt Selexyz Donner 65
S Santa María la Real de Oseira Vugt, Laurens van 42
Sobrado dos Monxes Galjé, Jan 9
Sonnet pour l’Esprit Galjé, Jan 91
U Ultreia Hanrath, Thijs 53
Register naar auteur
A Albers, Ineke God is in het lopen 82
Alem, Huub van Bedwantsen 62
B Berg, Katrina van den De Via Domitia van de
– 24 –
Italiaanse grens naar Arles 88
Berkel, Hans van en Herman Holtmaat De website van ons
Genootschap 64
D Dorenbosch, Tijs Kerstgedicht 141

G Galjé, Jan Jacobusboek 45
– 25 –
‘Le chemin, c’est moi’ 136
Sobrado dos Monxes 9
Sonnet pour l’Esprit 91
Gooskens, Jeroen Jacobusboek 23
H Hanrath, Thijs Liefde onderweg 150
Ultreia 53
Holtmaat, Herman Pelgrims in Roncesvalles 131
Huijbers, Tieleke Jacobusboek 46
J Jansen, Frits Landelijke pelgrimsmis 44
K Kentie, Paul Galicische klanken:
Milladoiro 15
DE JACOBSSTAF 77
L Land, Gitta van ’t Juffie gelukkig onderweg 52, 96, 147
Ligthart, Aart en Mieke Geloof & Geluk 16
S Stokmans, Herman Jacobusboek 47, 153
Jacobus in Duitsland 142
V Vugt, Laurens van Santa María la Real de Oseira 42
W Wennekers, Arnold Kruisen onderweg 54
Loop en laat je
verbeelding spreken 7
Wiertsema, Huberta en Arno Cuppen De oversteek van de
Pyreneeën 11
Wees, Bram van der Alle pelgrims op papier 59
De weg van de eenzaamheid 2
Negentigjarige verkrijgt
de compostela 98

DE JACOBSSTAF 77
Register naar boekbespreking (Jacobusboek)
G Galjé, Jan 365 méditations sur les chemins de Compostelle
(Luc Adrian en Yvon Boëlle) 45
Gooskens, Jeroen Pelgrimeren naar de morendoder
(Gied ten Berge en Wantje Fritschy) 23
H Huijbers, Tieleke Vrij zijn op het ritme van je voeten (Antoon van Tuijl) 46
S Stokmans, Herman Auf dem Jakobsweg (Benedikt Ambacher) 153
Project6 21-04-2006 13:28 Pagina 1
De vrouwe van de Camino (Willem J. Ouweneel) 47
Die Wunder des heiligen Jakobus (Andreas Drouve) 153
Jakobsweg (Klaus Herbers) 153
Fietsvervoer
Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela
naar Nederland en Belgie !
In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens
Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de
Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem
wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd.
U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela en het
vervoer naar huis éénmalig 119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.
SOETENS TRANSPORT
Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor
gsm 0031 (0)653713539
fax 0031 (0)497 541076
e-mail: jsoetens1950@hetnet.nl
– 26 –

Wandelen met de wheelie
De wheelie (een rugzak met stangen en wielen)
is een uitstekende mogelijkheid om je
bagage mee te nemen naar Santiago. Vooral
als je last hebt van je rug of veel bij je hebt.
Zelf kwam ik tot deze bagagekar, omdat ik
mijn accordeon bij me wilde hebben.
Een groepje maffe Amerikanen die ik onderweg
tegenkwam, waren maar niet van
het idee af te brengen dat ik de wheelie had
meegenomen om op te vallen, vanwege aanspraak
onderweg en anders wel om anders
te zijn dan anderen. Wat ik er ook tegenin
bracht, voor hen waren dat de enige redenen.
En ik moet hen nageven: het zijn zeker geen
onbedoelde neveneffecten geweest! Heel wat
pelgrims hebben de kar onderweg even geprobeerd.
En in cafés had ik vaak veel bekijks.
Soms stond de hele lokale bevolking in
een cirkel om mijn tafeltje.
Een keer was er een man uit Barcelona die
een dochter had die met een hond naar Santiago
was gelopen. Zij had zich ongans gesjouwd
aan hondenvoer. ‘Komend jaar gaat
ze het met twee honden nog eens overdoen,’
zei hij met steeds meer glinstering in zijn
ogen. Intussen liet hij de wheelie alle hoeken
van het café zien. Hij bleek het ultieme
verjaarscadeau voor zijn dochter gevonden te
hebben.
Zoemgeluidje
Ik vond de wheelie het prettigst op verharde
en effen wegen. Dan was het soms net of je
geen bagage bij je had. Doordat er een knik
in de stangen zit hoef je eigenlijk niet zijn gewicht
te dragen, zoals je dat bij een kruiwagen
doet. Het is meer een kwestie van de kar
in balans houden.
– 27 –
DE JACOBSSTAF 77
Thijs Hanrath
Op zich kun je met de wheelie overal komen,
maar na een paar dagen van gehobbel op
keien raakte ik soms behoorlijk door elkaar
geschud. Ook scheef rijden in een fout spoor
op smalle paadjes schoot vaak niet op en kon
me soms vreselijk gaan irriteren. Het rijden
is bovendien erg zwaar in kleiachtige modder,
die gaat vastlopen in de wielen. Gelukkig
kon ik dan bijna altijd via IGN-kaarten
kleine, verharde weggetjes vinden. Gedreun
in mijn hoofd kon dan weer oplossen in een
soepel zoemgeluidje van banden die als vanzelf
over asfalt rollen. Hij rijdt gewoon het
prettigst op verharde en effen wegen.
Reserveventielen
Als je de wheelie goed pakt en allerlei zakjes
gebruikt om je spullen gescheiden in te pakken
kun je je proviand en dergelijke snel bij
de hand hebben onderweg. Ik zou dat sowieso
ook doen, omdat de zak niet echt waterdicht
is. Hij verdraagt wel wat regen, maar niet een
paar uur geplens. Daarvoor is eventueel wel
een extra hoes te verkrijgen.
Ik zou ook enkele ringetjes meenemen om
tussen de wielen en de as te kunnen zetten.
Het is handig als je niet helemaal goed gepakt
blijkt te hebben of als hoe dan ook de
wielen gaan aanlopen. Dan niet te veel ringetjes
gebruiken, want dan zouden de wielen
eruit kunnen gaan rollen.
Aan wie besluit met de wheelie naar Santiago
te gaan zou ik in elk geval aanraden een
reservebinnenband mee te nemen. En vooral
ook reserveventielen. In België en Frankrijk
zijn de normale Nederlandse ventielen niet
te krijgen. In Spanje zijn binnenbanden voor
kinderfietsjes vaak voorzien van autobandventielen.

DE JACOBSSTAF 77
Het is ook geen gek idee om een ‘stuk spul’
dat je op de zak kan plakken mee te nemen
en lijm daarvoor. De zak kan namelijk onder
op een gegeven moment kapot gaan. Vooral
als hij zwaar beladen is, maar ook doordat er
scherpe stenen tegenaan kunnen slaan.
Zo licht als een veertje
Ik weet niet hoeveel kilo ik uiteindelijk mee
had, maar veel. Te veel. Inclusief de kar zeker
zo’n 35 kilo, schat ik. Ik had er onder andere
mijn tent en slaapmat met spanriemen op gebonden.
Daar had ik nog wel eens last van,
omdat dat scheef ging zitten.
De wheelie onderweg. Foto: Thijs Hanrath
Op een gegeven moment heb ik accordeon,
tent, slaapmat en ander spul mee kunnen geven
naar Nederland. In León kwam ik Ida
en Gerard uit Waalwijk tegen. Zij waren met
de auto op de terugweg en hebben mij van
een hoop overgewicht bevrijd! De laatste
driehonderd kilometer liep ik zo licht als een
veertje.
De heupband beviel mij niet echt; enkel op
rechte, vlakke en verharde stukken. Ik had
de versie van de loopkar zonder rem. Maar
misschien is voor sommigen de versie met
remmen wel handig, bijvoorbeeld bij scherpe
– 28 –
afdalingen. Hoe dan ook, je kunt de wheelie
bijna altijd wel even dwars over de weg zetten.
Reïncarnatie van Napoleon
Soms heb ik wel eens problemen gehad in
hotels. Vanwege de wielen mocht ik er de
trappen niet mee op, terwijl ik dat treetje
voor treetje vaak wel gemakkelijk vond. In
Captieux werd ik bijvoorbeeld toegesproken
door een soort reïncarnatie van Napoleon.
Het kleine, gezette mannetje bleef maar met
zijn vinger op en neer gaan om duidelijk te
maken dat de wheelie er niet in kwam. Vervolgens
wees hij op mijn schoenen
en commandeerde: ‘Les chausures,
non!’
Het regende dat het goot en ik had
er al zo’n dertig natte kilometers
op zitten. Ik liet het allemaal maar
over me heen komen en moest in
het stromende water met de kar
helemaal achterom. Aan de achterkant
van het hotel haalde ik de tent
en het matje van de kar. Ik knapte
me even op in de wc en deed mijn
slippers aan. Daarna legde ik de
hoteleigenaar uit hoe ik de kar kon
demonteren. Hij keek me aan alsof
hij het in Keulen hoorde donderen,
maar er drong wel iets door van de mogelijkheden
van de wielenzak. Uiteindelijk mocht
ik alles alsnog mee naar boven nemen, maar
wel in uit elkaar gehaalde vorm. Als ik maar
niet de wielen gebruikte op de trap! In sommige
refugio’s moest ik mijn bagagekar echter
in de fietsenruimte kwijt.
Ik vind de wheelie een goed product en hij is
me ook goed bevallen. Maar als ik pelgrims
zag lopen op allerlei kleinere, ongemakkelijke
paadjes, heb ik ook wel eens het verlangen
naar een rugzak gehad. @

Liefde onderweg
‘Het belangrijkste dat ik aan mijn
pelgrimstocht heb overgehouden is
dat ik niet meer bang ben voor de
toekomst. Er is voor mij een plek, zowel
in relaties als in het vinden van
werk. Het klinkt heel simpel, maar
deze conclusie heb ik pas kort geleden
kunnen trekken.’
Aan het woord is Bert, die voor
hij de weg naar Santiago ging zijn
zus verloor en – vastgelopen in zijn
werk – huilend naast zijn leaseauto
zich afvroeg: waarom? Hij wilde
even afstand nemen van alles. Even
tot zichzelf komen. Bert: ‘Ik weet
nog niet wat dit mij gaat brengen, maar ik
zie het wel. Ik laat het komen zoals het komt.’
Zijn vrouw gaf hem die kans.
Een paar feiten over Bert:
- Geboren in 1956. Leeftijd tijdens de pelgrimstocht
in 2004: 48 jaar.
- Getrouwd, twee gezonde zonen, een mooi
huis…
- Zijn vader: plotseling overleden in 1987
na een kort ziekbed.
- Zijn jongere zus, waar hij een diepe band
mee had, overleed in januari 2004.
- Op non-actief gezet door zijn werkgever
en ontslag in juni 2004.
- Gelopen van Saint-Jean-Pied-de-Port
naar Santiago de Compostela tussen 7
mei en 9 juni 2004.
Verliefdheid
‘Het jaar voordat ik op pelgrimstocht ging
ben ik in therapie geweest om met name de
dood van mijn vader een plek te geven. Ik
Bert en Francine samen op de eerste dag
– 29 –
DE JACOBSSTAF 77
Thijs Hanrath
had eigenlijk nooit goed afscheid van hem
genomen en nog steeds kan het voorkomen
dat ik gewoon bij het uitspreken van het
woord afscheid volschiet. Gelukkig heb ik
daarna het overlijden van mijn zus bewuster
kunnen meemaken.’
‘Nog voordat mijn tocht begon, al in de trein
naar Saint-Jean-Pied-de-Port, kom ik in contact
met Francine. Een Canadese pelgrim,
Franstalig, uit Québec. Het klikte meteen,
en dat was voor mij een bijzondere ervaring.
Wij zijn de eerste drie weken met elkaar opgetrokken.
Elke dag op de camino samen lopen
met iemand telt voor een jaar, zo is er een
gezegde. Ik ken haar ‘bij wijze van spreken’
dus ongeveer net zo lang als mijn vrouw.
Was ik verliefd? Ja. Was het heftig? Ja. Was
het mooi? Ja. De verliefdheid is overgegaan
en we hebben via de mail regelmatig en ook
af en toe telefonisch nog contact en nu een
goede vriendschap. Mijn vrouw begrijpt dit
gelukkig goed.’

DE JACOBSSTAF 77
De weg terug naar huis
‘Mijn therapie wordt tijdens de tocht nog
eens helemaal overgedaan en ook de dood
van mijn zus houdt mij soms flink bezig. De
laatste dagen vind ik het landschap vrij saai,
soms vijftien kilometer niks, alleen graanvelden,
rechttoe rechtaan, vlak, het lijkt Nederland
wel.
De moed zinkt me soms in de schoenen. Ik
kan bijna niet meer. Ik voel me steeds uitgeputter.
Ik moet ’t voor mezelf toegeven:
ik zit er mentaal
doorheen. Ik ga
aan thuis denken
en wil Marja en
de jongens weer
zien, en mijn eigen bed en badkamer. Ik wil
weer Nederlands kunnen praten. Ik heb veel
vrienden gemaakt en mijn volgende vakanties
zou ik door kunnen brengen in Canada,
Italië, Duitsland of Australië.
Dit ga ik overigens niet doen, want ik ben er
ook achter dat ik gewoon terug naar huis wil
en voorlopig niet meer alleen weg. Wel wil ik
zeker nog eens terug naar Noord-Spanje. Dat
heeft toch wel mijn hart gestolen.
– 30 –
Ondanks of misschien wel dankzij het feit
dat ik vele nachten niet geslapen heb vanwege
snurkers, en enkele dagen goed ziek ben
geweest, is mijn pelgrimstocht misschien wel
de mooiste maand in mijn leven geweest.
Maar zeker weet ik dat pas als ik op m’n
sterfbed lig.
De vrijheid, het feit dat ik de tocht helemaal
alleen ondernomen heb en vooral die
momenten dat je zo enorm dicht bij je eigen
wezen/zijn komt, bij je eigen pure gevoelens,
heeft me enorm
geraakt. Dat waren
mooie ervaringen.
Ik heb mijn
grenzen gevonden
en verlegd en mijn eigen kracht ontdekt. Nu,
jaren later, merk ik dat ik veel meer zelfvertrouwen
heb gekregen en veel gemakkelijker
in het leven sta.’
Op de vraag of hij tijdens de reis een spirituele
ervaring heeft meegemaakt, antwoordt Bert:
‘Tot twee keer toe heb ik iets fysieks meegemaakt.
Ik voelde tintelingen in mijn huid.
Het was alsof ik zweefde. Het was een licht
gevoel, alsof ik door iets aangeraakt werd. Ik
weet zelf niet of je dit
een spirituele ervaring
zou kunnen noemen.
Het gaf me beide keren
wel een enorme kick. Ik
voelde me toen ergens
deel uitmaken van alle
pelgrims die door de
eeuwen heen naar Santiago
gelopen hebben.
Maar ik betwijfel of het
iets religieus was. Gelovig
ben ik er niet door
geworden, wel heb ik nu
meer respect gekregen
‘Ik heb mijn grenzen gevonden en
verlegd en mijn eigen kracht ontdekt.’
Op de meseta: de weg naar Calzadilla de la Cueza. Foto: Tieleke Huijbers.
voor mensen die dit wel
zijn.’ @

Jacobusboeken
Hape Kerkeling: Ik ben er even
niet. Ten Have 2007. ISBN:
9789079001200.
De Duitse Paul de Leeuw te voet
naar Santiago. Die verrassende
combinatie actualiseert in Duitse
dreven het thema pelgrimeren en
promoveert de pennenvrucht van
Hape Kerkeling tot bestseller. Vol verwachting
klopt dus mijn hart als ik het boek opensla om
het, een dag later en 333 bladzijden verder,
met gemengde gevoelens weer dicht te doen.
Heeft het boek me geboeid? Ja, zoals het verhaal
van elke wandelaar naar het einde van
de aarde me steeds weer boeit. Ieder loopt
met eigen motieven en legt andere accenten.
Herkenbaar soms, dan weer treffend door het
feit dat een ander dezelfde weg juist weer heel
anders beleeft. Maar in Spanje heb ik geleerd
om niemand de maat te nemen en ieder in
zijn waarde te laten. Er is geen modelpelgrim
naar wiens snit elke Santiagoganger geschoren
moet worden. Laat ieder vogeltje maar
zingen zoals het gebekt is. Juist dankzij die
bonte verscheidenheid klinkt op de camino
een schitterende symfonie.
Lachende Duitser
In dat koor past ook de stem van Hans Peter
Kerkeling: Westfaal en Europeaan, 36 jaar
oud, sterrenbeeld boogschutter, ascendant
stier, van tv bekend entertainer, toeschouwer
en homo. Geen groot filosoof, geen spirituele
diepgraver, maar wel een Duitser die kan
lachen om de wereld en zichzelf. Want een
steekje moet er aan een mens toch los zitten
om zo’n ommetje te maken; dat is een van
– 31 –
DE JACOBSSTAF 77
Jeroen Gooskens, Tieleke Huijbers
de weinige dingen waar Kerkeling zeker van
is. Voor de rest weet hij het allemaal niet zo
precies: waarom hij gaat lopen, wie hij zelf is,
hoe het met God zit. ‘Acteur in een klerikale
komedie,’ noemt hij zichzelf, maar zeker is
hij ook een zoeker die zich dag na dag laat
verrassen door de wonderen om zich heen.
En dat is een sterk pro van zijn boek.
Daar staan contra’s tegenover. Kerkeling is
een bekende Duitser. En ook al loopt hij er
niet mee te koop, hij geniet duidelijk wel van
de aandacht die hem dat her en der oplevert.
Zo bont als egotripper Shirley MacLaine (die
hij wel citeert, ons kent ons in het land van
de bekende persoonlijkheden) maakt hij het
niet. In vergelijking met de Amerikaanse assertiviteit
blijft Hape bescheiden en is zijn oog
meer gericht naar buiten. Dat levert menig
vrolijk tafereel op, dat de schrijver dan ook
met zichtbaar plezier beschrijft. Daarbij blijft
het jammer dat Kerkeling nooit wandelaar in
hart en nieren wordt: ‘Ook al heb ik nu bijna
zeshonderd kilometer te voet afgelegd, lopen
vind ik nog steeds niet leuk. Ik vind de camino
geweldig, maar ik heb gewoon geen lol
in lopen, het doet gewoon altijd pijn.’
Bonte pelgrimsgalerij
Dat heeft zo zijn gevolgen. In de eerste week
overbrugt Hape stukken met de bus. Verderop
doet hij dat niet meer en wordt hij tegen
wil en dank toch door een heilig moeten bevangen.
In de woorden van de schrijver heet
dat ‘de eigenaardige dynamiek van de camino:
hij wil worden gelopen.’ Maar een ernstiger
gevolg is dat in het boek de ontmoeting
met het wonder van de natuur en het geheim
van de stilte slechts een kleine bijrol speelt.
Het focus van de schrijver is gericht op de

DE JACOBSSTAF 77
buitenwereld en het zijn ontmoetingen met
andere mensen die hem gaande houden. Een
processie van lachwekkende typetjes en ontroerende
mensen trekt voorbij, soms van het
goede te veel. Maar het houdt Hape op de
been en zonder zijn vriendinnen Anne en
Sheelagh had hij het met de tocht in León
al voor gezien gehouden. Die twee vrouwen,
met wie Hape lief, leed en kamer deelt, worden
hem onderweg steeds dierbaarder en het
leidt tot een duidelijke conclusie: ‘Wat heeft
de camino voor je betekend? Geloof je nu?’
Met als antwoord: ‘De camino betekent voor
mij maar één ding; ik ben vrienden geworden
met jou en Sheelagh. Daar geloof ik in
en dat was het allemaal waard.’ Die woorden
legt hij weliswaar Anne in de mond, maar
de schrijver sluit er zich hartgrondig bij aan.
Natuurlijk is dat aspect van de camino voor
velen herkenbaar: Kerkeling is niet de eerste
pelgrim die geniet van de wonderlijke intimiteit
die gaandeweg tussen pelgrims onderling
ontstaat. Maar in plaats van slagroom te blijven,
wordt het in zijn boek de taart zelf. Het
boek bestaat voor een groot deel uit een vrolijke
beschrijving van allerlei vreemde vogels:
het Duitse duo Snater en Bok, de Weense
Ute met haar Tirolerhoedje, de Bodenseepelgrim,
de Peruaanse sjamaan Ruco Urco, de
Zweedse engel Evi en knappe Claudia, gekke
geestenvrezende Rita en talloze andere bedevaartscuriosa
passeren de revue. Maar de
bonte galerij buiten eist zo veel aandacht dat
de verkenning van het innerlijk landschap
erbij in schiet. De smaak van helder water
dreigt verloren te gaan in een eindeloze plas
koffie, stilte verdrinkt in koffiepraat.
Primitieve refugio’s
Die dagelijkse reeks kopjes koffie staan ook
symbool voor de luxe waar pelgrim Kerkeling
geen afstand van wil (kan?) doen. In zijn
normale bestaan is hij snelle auto’s en ster-
– 32 –
renhotels gewend: duizend kilometer zelf lopen
is in zijn ogen al een ontzagwekkende
ascetische prestatie. Daarbij ook nog een rochelende
en reutelende massa slapers verdragen
en de plaag van nachtpelgrims moeten
ondergaan, dat is hem een brug te ver. De
primitieve refugio’s (‘wat niks kost kan ook
niks wezen’) neemt hij mooi op de hak, maar
op één uitzondering na (in Santo Domingo)
mijdt hij ze als de pest. Angst voor voetschimmel
veroordeelt de Duitser tot de steriele
luxe van Spaanse hostals. Gelukkig stuit
hij bij Anne en Sheelagh op gelijkgezinden
met wie hij een geslaagde driehoeksverhouding
aangaat. Hape als ongevaarlijke homo
en komiek zorgt voor de sfeer, ‘kiwimama’
Sheelagh moedert dat het een aard heeft en
een botte Britse biologe blijkt alsnog een humoristische
en goedaardige Anne. Samen
houden zij in een wonderlijk ménage-à-trois
elkaar op de been en bereiken zij uiteindelijk
Santiago. Een happy end dus van een afwisselende
tocht, waarbij we de obligate stereotypen
onderweg (de hellehonden in Foncebadón,
de doodsdreigingen op de meseta en
in Sahagún, de halsbrekende manoeuvres op
de gevaarlijke N6-passage bij Trabadelo in
het Valcarce) maar voor lief nemen. Spanning
wil tenslotte ook wat. Alleen had de schrijver
er in mijn ogen beter aan gedaan zijn verhalen
op dit punt spaarzamer te doseren. Minder
overdrijving maakt meer indruk.
Wat levert de camino op?
En wat levert de zoektocht uiteindelijk op?
God als het ‘ene Wezen’ dat ons in de lucht
gooit om ons uiteindelijk toch op te vangen?
Dat grenst griezelig aan het ietsisme
van onze tijd. De kerk als krakkemikkige
dorpsbioscoop waar een uniek meesterwerk
wordt vertoond. De voorstelling is knullig,
maar dat doet niets af aan de kwaliteit van
de film? Dat is een beeld dat mij persoonlijk

wel aanspreekt. Een levensfilosofie die onverschilligheid
tot bron van levensvreugde bestempelt,
omdat bindingen toch maar angst
voor verlies oproepen? Klinken hier de boeddhistische
jaren van Anne en de lessen van
haar rinpoche door? Hoe het ook zij, nimmer
toont de schrijver zich een betweter. Hij blijft
een zoeker vol twijfels en tegenstrijdigheden.
Menselijk is zijn maat en elke dag levert hem
een nieuw inzicht op. Veel van zijn ervaringen
onderweg zullen voor wandelaars makkelijk
herkenbaar zijn. Het bijgeloof (‘Waarschijnlijk
zijn het allemaal dingen zonder betekenis,
maar als je lang alleen onderweg bent,
verandert je waarneming.’), het geluksgevoel
(‘Alles is aanwezig, er ontbreekt niets. Ik heb
mijn doel nog niet bereikt, maar ik ben toch
al aangekomen.’), de filosofietjes (op verschillende
plaatsen in het boek), gevoelens van
verbondenheid (‘Ik voel me nauw verbonden
met al die mensen die deze weg zijn gegaan,
hun wensen, verlangens, dromen en angsten.
Ik voel dat ik deze weg niet alleen ga.’), vrijheid
(‘Ik word transparanter – er mogen gedachten
opwellen waar ik normaal geen tijd
voor heb.’) en vrede (‘Alles wat er in mijn
leven tot nu toe is gebeurd, komt hier onderweg
weer bovendrijven en op een of andere
manier voegen alle dingen zich samen.’)
Juist in de beschrijving van die dagelijkse
gedachten- en gevoelswereld van de wandelaar
blinkt de schrijver uit. Understatement
en relativering zijn daarbij zijn handelsmerk.
Met als uitkomst dat hedendaagse pelgrims
al niet beter zijn dan die uit vroeger tijden:
praatziek en hooggestemd, bijgelovig en zwevend,
behept met allerlei trekjes die hen vaak
tot lachwekkende en soms tot ontroerende
mensen maakt.
En over de camino ten slotte: ‘Deze weg is
hard en prachtig. Hij maakt je kapot en leeg.
Totaal. En hij bouwt je weer op. Grondig.
Deze weg ga je alleen, anders geeft hij zijn
– 33 –
DE JACOBSSTAF 77
geheimen niet prijs.’ Wie de statistieken van
de laatste jaren onder ogen krijgt, ziet dat talloze
oosterburen het niet bij lezen laten en
zelf de stoute schoenen hebben aangetrokken
om de droom van de camino te dromen.
Waarmee maar gezegd wil zijn dat met alle
kritische kanttekeningen ‘Ik ben er even niet’
vooral een aanstekelijk boek is.
Jeroen Gooskens
Rugzak, vrouwen, God en ander ongemak
Henny Jacobs: Rugzak,
vrouwen, God en ander
ongemak. Kontrast 2007.
ISBN: 9789078215141.
Henny Jacobs bevond
zich tweemaal op Jacobus’
wegen: in 1999 ‘op
proef’ (volgens hemzelf
was dat niet ‘echt’, want
met een groep) en in
2001 wél ‘echt’, want alleen.
Onderweg schreef hij korte gedichten.
Thuis werden die uitgewerkt tot meer uitgebreide
achtergrondverhalen. Die verhalen
groeiden uit tot een ‘boekje-van-de-copyshop’
voor vrienden en uiteindelijk tot het
voorliggende boekje.
Allereerst: het omslag ziet er niet erg uitnodigend
uit. Uitgevoerd in wat kunstschilders
‘vuile’ kleuren noemen, roepen de gelige en
bruingroene tinten een naargeestig en onweersachtig
sfeertje op. Het doodshoofdje
in de rechteronderhoek maakt het nog extra
sinister. De camino als levensweg die onvermijdelijk
eindigt met de dood? Die nog extra
belast wordt door vrouwen en God? De illustraties
van vriend Rudi Marti zijn overigens
bijzonder aantrekkelijk.
Het lezen zelf is me niet helemaal meegevallen.
Ergernis bijvoorbeeld over banale opmer-

DE JACOBSSTAF 77
kingen als: ‘Is daar een autoweg gebouwd?
Ik moet hoognodig pissen.’ (Is dit een van
die ervaringen die, zoals het op de achterflap
wordt vermeld, ‘het alledaagse’ overstijgen?)
En dan de naar mijn mening wat al te expliciete
details over intieme (bepaald niet
ongemakkelijke!) contacten met vrouwelijke
medepelgrims. (Zitten onze lezers daar op te
wachten?) Dit werd afgewisseld met gevoelens
van ontroering en herkenning bij het lezen
van in gevoelige bewoordingen beschreven
ervaringen, toevalligheden (die op de camino
natuurlijk geen toevalligheden zijn) en
gesprekken, ontmoetingen en gedachten…
Ronduit kwaad ben ik geworden over het
hoofdstukje ‘Echte en valse pelgrims’. De
schrijver gaat ervan uit dat mensen die zich
‘gemotoriseerd’ langs de camino begeven per
definitie geen ‘echte’ pelgrims kunnen zijn.
Dat ben je dus alleen maar als je beschikt
over een goede fysieke conditie! Dank dan
maar God en Jacobus op je blote knietjes als
dat zo is! Ook als je per auto reist zijn er genoeg
momenten om je terug te trekken voor
bezinning, gebed en reflectie en kun je openstaan
voor ontmoetingen en gesprekken. Zullen
we het maar aan Jacobus overlaten om te
bepalen wie van al die reizigers naar zijn graf
er een ‘echte’ pelgrim is en wie niet?
Conclusie: voor mij persoonlijk zou het geen
boekje zijn om te hebben, te houden en te herlezen.
Behalve enkele teksten die zeer zeker de
moeite waard zijn. Dat kan heel goed, want
het gaat niet om een chronologisch verslag.
Het is een bont boeket van gedichten, ge-
– 34 –
dachten, historische informatie en praktische
raadgevingen (die soms wel wat belerend zijn),
gerubriceerd volgens de titel van het boek.
O ja, bij een eventuele volgende druk moet
de tekst even gecontroleerd worden op typefouten
Maar dat heeft de schrijver wellicht al
van anderen te horen gekregen…
Tieleke Huijbers
Voor onderweg
Erik van den Borne (samensteller):
Voor onderweg.
Teksten voor de
pelgrim. Stichting Midden
Onder U 2007. Te
bestellen via www.middenonderu.nl.
Een juweeltje!
Met veel zorg gekozen gebeden en teksten,
zowel uit het Oude en Nieuwe Testament, als
van zeer verschillende schrijvers van vroeger en
nu. Onder anderen Antoine de Saint-Exupéry,
pater Jan van Kilsdonk, Bertus Aafjes, Martin
Buber, Erik van den Borne zelf en (zelfs!)
Loesje (‘Neem uw voetstuk en wandel.’).
De uitvoering is al even verzorgd (ik zou haast
zeggen ‘met liefde’ gemaakt). De teksten zijn
er in duidelijke, mooie en afwisselende lettertypen.
De illustraties zijn toepasselijk en
sfeervol. Kortom, een boekje om mee te nemen
en heel vaak tevoorschijn te halen.
Tieleke Huijbers

Van de voorzitter
Half januari vergaderden in Vleuten vertegenwoordigers
van de regio’s van ons Genootschap,
representanten van de diverse werkgroepen en het
bestuur. Zo’n jaarlijkse vergadering is bedoeld om
elkaar te zien, bij te praten, te kijken of het bestuur
een koers vaart die ondersteuning vindt bij
het spraakmakende deel van onze vereniging en
eventueel nieuwe plannen te toetsen.
Op de vergadering heb ik nog eens verteld hoe
onze verenigingsstructuur de belangstelling wekt
van diverse zusterverenigingen in het buitenland.
Maar ook hoe men probeert het geheim te doorgronden
van onze gestage groei in ledental. Met
meer dan zevenduizend leden zijn we de grootste
jacobusvereniging in Europa, dus ter wereld.
Ik ben evenzeer benieuwd naar dat geheim, omdat
ik niet veel anders kan bedenken dan te verwijzen
naar die structuur, die zich vertakt over het hele
land en die (naar mijn mening is het vooral dát)
overeind gehouden wordt door talloze enthousiaste
vrijwilligers.
Natuurlijk kun je verder in de materie duiken en
vaststellen dat onze Jacobsstaf altijd een bindende
factor is geweest. Voor zover u dat nog niet heeft
gedaan, zou u ook eens een kijkje moeten nemen
op onze website (www.santiago.nl). We beseffen
dat zo’n site in deze tijd een noodzakelijk parallelorgaan
is van de Jacobsstaf. De redacties van
beide communicatiemiddelen van ons Genootschap
proberen in gemeenschappelijk overleg hun
specifieke mogelijkheden dusdanig uit te buiten
dat we op den duur niet zonder een van beide verder
kunnen.
Dat we over adequate huisvesting beschikken, is
een van de voorwaarden om goed werk te kunnen
leveren. Het Huis van Sint Jacob, de onmisbare
werkplek voor de ledenservice en een gewaardeerd
informatiecentrum voor u allen, moet wellicht
noodgedwongen naar elders in Utrecht worden
– 35 –
DE JACOBSSTAF 77
Tijs Dorenbosch
verplaatst. Het wordt
namelijk te klein en
het huurcontract is
eindig. Maar we proberen
van de nood een
deugd te maken en er
nog beter uit te springen
dan voorheen.
Onze gewaardeerde
werkgroep Herbergen
ontving al ‘hospitalerende’
in Roncesvalles zo’n twintigduizend
pelgrims aldaar. Dit tot grote tevredenheid van
zowel de pelgrims (daar gaat het tenslotte om),
onze hospitalero’s, maar ook van de Spaanse (kerkelijke)
autoriteiten van wie de herberggebouwen
zijn. We zullen ons in de toekomst ook bezighouden
met het opsporen en registreren van accommodaties
‘onderweg’ en dan bedoelen we alles
tussen hier en Santiago.
In onze voornemens stond ook dat we wilden
proberen nog een ‘eigen’ herberg te gaan beheren,
bij voorkeur in Santiago zelf. Of, als dit niet
zou gaan lukken, elders. De pogingen tot nu toe
zijn nog niet succesvol geweest. Het bestuur heeft
daarom besloten een kleine projectgroep in te
richten die zich zal bezighouden met deze problematiek.
Wie dit een interessante klus vindt, tijd
heeft en over deskundigheid beschikt die hierbij
nuttig zou kunnen zijn, die meldt zich aan via
info@santiago.nl.
Om te eindigen waar we begonnen: regiovertegenwoordigers
doen hun werk met graagte en
vaak lang. Toch is er bijna overal behoefte aan het
delen van de werkzaamheden. Doe eens wat terug
en vraag uw regiocontactpersoon wat u kunt
doen. Wellicht zien we elkaar dan op de volgende
jaarlijkse bijeenkomst.

DE JACOBSSTAF 77
Berichten uit de regio’s
Regio Breda/Tilburg
Zoals gebruikelijk sluit onze regio Breda/Tilburg
het pelgrimsjaar af met een samenkomst in café
de Kogelvanger om gezamenlijk een wandeltocht
te maken naar de Jacobskapel in Galder. In 2007
was dat op vrijdag 28 december en onze voorzitter
Maria van Hassel-Maas kon ruim vijftig
wandelaars welkom heten. Het was een prachtige
zonnige dag, dus iedereen had er echt zin in.
Aangekomen bij de Jacobskapel na zo’n zes kilometer
wandelen, werden we welkom geheten door
onze eigen Bert Jansen uit Waspik, die met zijn
minidraaiorgel mooie kerstliederen ten gehore
bracht. In de kapel wachtte René Heinrichs, aalmoezenier
en lid van onze vereniging, ons op om
ons allen welkom te heten. Inmiddels waren nog
enkele leden met de fiets en auto gekomen, zodat
we met ruim zestig personen deelnamen aan deze
dienst, die in het teken stond van het thema ‘con
te partiro’ (ik zal met jou vertrekken).
In zijn openingswoord las René een stuk voor
van het scheppingsverhaal uit Genesis, waar hij
De viering in de Jacobskapel in Galder
– 36 –
in zijn overweging duidelijk op terugkwam. Bij
het aansteken van de grote paaskaars werd het
volgende gedicht voorgelezen: ‘Neem de dagen
zoals ze komen, de goede met een dankbaar
hart / en de kwade ter wille van die volgen, want
het ongeluk is maar een voorbijganger.’ (Titus
Brandsma). Alle aanwezigen mochten toen zelf
een kaarsje aansteken en degenen die dat wilden,
konden iets zeggen vanuit zijn of haar hart en
een wens of dank uitspreken. Stil werd gestaan
bij onze zieken en overleden leden en hierna werd
de vredeswens uitgesproken.
De samenkomst werd afgesloten met de pelgrimszegen.
Fien, de kosteres van deze kapel, werd nog
bedankt voor de goede zorgen en daarna gingen
we weer te voet via een andere weg terug naar de
Kogelvanger voor een heerlijke kop snert. Daar
werd door onze bijna jarige voorzitter Maria een
vuurwerkstaafje uitgereikt dat gezamenlijk werd
aangestoken als definitieve afsluiting van dit bewogen
Pelgrimsjaar 2007.
Rinus Machielsen
Regio Amsterdam
De activiteiten van de regio Amsterdam
beperkten zich in 2007 tot de
traditionele voorjaars- en najaarsbijeenkomst.
Op de voorjaarsbijeenkomst
in maart hield de heer
Gawronski, stadsarcheoloog van de
gemeente Amsterdam, een boeiend
verhaal over de opgravingen rondom
de voormalige Jacobskapel en over
andere wetenswaardigheden rondom
pelgrimeren in de stad. Zowel
de lezing als het Café Saint-Jacques
werden druk bezocht.
Nog meer belangstelling trok de najaarsbijeenkomst
op 20 oktober: er

waren ruim vijftig enthousiaste deelnemers voor
een wandeltocht van hartje binnenstad, door het
Vondelpark, naar het Amsterdamse Bos. Dit is
het begin van de langeafstandswandeling (het
zogenaamde Pelgrimspad) van Amsterdam naar
Maastricht. Onderweg was er de gelegenheid om
stil te staan bij interessante plekken in de stad.
Zo bemachtigden enkele mensen een prachtige
stempel van de voormalige schuilkerk in het Begijnhof.
Er werd gewandeld in groepjes van vijf à zes mensen,
onder leiding van een ervaren pelgrim. Op
deze manier konden vragen over het pelgrimeren
naar Santiago lopenderwijs en op een speelse manier
aan de orde komen. De groepjes wisselenden
tussentijds. Ook deze bijeenkomst werd afgesloten
met een gezellig Café Saint-Jacques.
Begin 2007 heeft Esther van Doorn haar taak
als regiocontactpersoon overgedragen aan Marja
te Lintelo. Per begin januari 2008 zal Herman
Holtmaat zijn taak als regiocontactpersoon beschikbaar
stellen. In zijn opvolging zal in de loop
van het voorjaar van 2008 worden voorzien.
Sinds enige jaren kent de regio een enthousiast
kadergroepje. De continuïteit van de regioactiviteiten
is daarmee gegarandeerd.
Herman Holtmaat en Marja te Lintelo
Regio Utrecht-Zuid/Rivierenland
Ook in 2008 is ons regiolid Ben van Velzen bereid
om Santiagogangers die te voet of per fiets
door Frankrijk willen gaan (en die denken dat
ze de Franse taal onvoldoende machtig zijn) in
drie middagen of avonden enige taalbagage voor
onderweg te geven.
De cursus is vooral geschikt voor mensen die
hun ‘schoolfrans’ willen oppoetsen. Tijdens deze
bijeenkomsten komen onderwerpen aan de orde
als de begroeting, naar de juiste weg vragen, een
maaltijd bestellen, levensmiddelen kopen en logies
reserveren. Ook komt Jacobus aan bod, die
– 37 –
DE JACOBSSTAF 77
in Frankrijk ‘Saint-Jacques’ heet en bij iedereen
bekend is. Hoe vertelt u dat u de tocht naar
‘Compostelle’ maakt en hoe beantwoordt u de
vraag ‘Priez pour moi à Compostelle?’
De bijeenkomsten vinden plaats op de woensdagen
27 februari, 5 maart en 12 maart. U kunt
intekenen voor middagbijeenkomsten (van 14.00
tot 16.00 uur) of avondbijeenkomsten (van 20.00
tot 22.00 uur). Ze vinden plaats in het Huis van
Sint Jacob in Utrecht. Er zijn geen kosten aan
verbonden, maar vooraanmelden is noodzakelijk.
Per e-mail aan vvelzenb@wanadoo.nl of per
telefoon: 030 - 251 43 13. Vermeld daarbij uw
kennisniveau en uw voorkeur voor de middag of
de avond.
De voorjaarswandeling wordt gehouden op zaterdag
12 april. Tonny Vet heeft een rondwandeling
uitgezet van en naar NS-station Culemborg met
een lengte van 24 kilometer, eventueel in te korten
tot 19 kilometer. Onderweg zijn er koffiestops
en er is wellicht weer tijd voor een ‘jacobusmoment’.
De tocht wordt vanzelfsprekend besloten
met een Café Saint-Jacques.
We verzamelen vanaf 9.30 uur bij NS-station
Culemborg, waar voldoende parkeerruimte is.
Na een rondje koffie vertrekken we om 10.00 uur
precies. Aanmelden liefst per e-mail bij: bram@
vanderwees.com, onder vermelding van het aantal
personen.
Zaterdag 21 juni vindt in Utrecht de Kerkennacht
plaats. Talloze kerken zijn die avond (soms tot in
de kleine uurtjes) geopend en bieden een religieus
of spiritueel getint programma aan. Ook allerlei
maatschappelijke organisaties sluiten zich hierbij
aan, en onze regioafdeling organiseert die avond
een openbare bijeenkomst waar Gied ten Berge
een lezing over zijn aan de vrede gewijde tocht
naar Compostela zal houden. Hij schreef hierover
het bekende boek Op zoek naar de Morendoder.
Tijd en plaats worden nog bekend gemaakt.
Bram van der Wees

DE JACOBSSTAF 77
Uitnodiging voor het Camino Festival
op 15 maart 2008 in Utrecht
Vroeger noemden we het de Algemene Ledenbijeenkomst,
maar omdat dit toch de associatie
wekte van een bestuur dat achter een tafel minzaam
de leden te woord stond, spreken we tegenwoordig
van het Camino Festival (waar trouwens
ook introducés en niet-leden welkom zijn). En om
alle stromingen met elkaar te verenigen, noemen
we het ook wel de Voorjaarsbijeenkomst.
Hoe dan ook, graag nodigen wij u uit op een bijzondere
locatie: de Jacobikerk en het Jacobitheater
te Utrecht. En zeg nu zelf, wat is er mooier
voor de hedendaagse pelgrim dan op een mooie
zaterdag op weg te gaan naar Utrecht, naar de
Jacobsstraat 171?
Dit keer hebben we een bijzonder thema: de zeven
werken van barmhartigheid, die zoals u vast
wel weet, bestaan uit:
1. het spijzen van de hongerigen;
2. het laven van de dorstigen;
3. het herbergen van de vreemdelingen;
4. het kleden van de naakten;
5. het bezoeken van de zieken;
6. het bezoeken van gevangenen;
7. het begraven van de doden.
Aan deze zeven werken van barmhartigheid
wordt op negen (op zich al bijzonder) tafels aandacht
besteed. De werkgroep Voorjaarsbijeenkomst
is erin geslaagd voor alle zeven werken een
originele en zinvolle invulling te geven, zelfs voor
barmhartig werk nummer vier. Als u wilt weten
wat dat is, moet u zelf maar komen kijken.
Voor de duidelijkheid: de werkgroep die de dag
organiseert heeft slechts zijn inspiratie gehaald
uit de zeven werken van barmhartigheid. In het
christendom is barmhartigheid een belangrijke
– 38 –
deugd. In de middeleeuwen werden de zeven
werken van barmhartigheid samengesteld als leidraad
voor een godvruchtig leven. Het is echter
zeker niet de bedoeling om het Camino Festival
een religieuze lading mee te geven. Dus of u nu
religieus, spiritueel of ‘heidens’ bent, u bent van
harte welkom.
Verleden jaar hadden we enkele problemen met
het geluid. Door de akoestiek van de kerk kwamen
sommige onderdelen van het programma
minder goed tot hun recht. Dit jaar is dat opgelost
doordat we alle onderdelen waar luisteren
een belangrijke bezigheid is, ondergebracht hebben
in het Jacobitheater tegenover de kerk. Verkeersregelaars
helpen u veilig naar de overkant
van de straat (in de middeleeuwen waren er nog
geen auto’s, anders was dit vast het achtste werk
van barmhartigheid geworden).
Er is een gevarieerd programma. Uiteraard de Algemene
Ledenvergadering (waar het bestuur toch
voor een uurtje achter een tafel zit) en de Pelgrimsparade
die door Bram van der Wees wordt geleid
en waarin hij pelgrims naar hun barmhartig optreden
vraagt. Herman Holtmaat bevraagt weer
een panel van wandelaars en fietsers. De Beweging
van Barmhartigheid houdt een lezing.
Als u een camino langs de negen tafels van barmhartigheid
te kort vindt, kunt u buiten een stadswandeling
maken. Er is verder livemuziek door
de Tuna Universitaria de Maastricht en er worden
pelgrims uitgezwaaid. Op de informatiemarkt
kunt u antwoord krijgen op al uw vragen. Je kunt
het zo gek niet bedenken of er is wel een informatiestand
over. Hoe pak ik mijn rugzak in? Wat doe
ik met zere voeten? Kan ik ook met kinderen pelgrimeren?
Bestaan er postzegels van de camino?
Zijn er echt vele wegen die naar Rome leiden?

Aanmelding
Zin om deze dag bij te wonen? Vul dan de adresdrager
van deze Jacobsstaf in en stuur deze naar:
Nederlands Genootschap van Sint Jacob, Lange
Nieuwstraat 9A, 3512 PA Utrecht, of meld u aan
via de website www.santiago.nl. Op beide treft u
het complete programma van deze dag aan. Geef
ook uw voorkeur voor de programmaonderdelen
aan en vertel of u gebruik wilt maken van de
lunch. Zo ja, vermeld dan uw bank- of gironummer,
want hoewel het spijzen van de hongerigen
het eerste werk van barmhartigheid is, vragen we
hier toch
€ 6,50 voor.
Advertentie_CPT 22-01-2008 14:12 Pagina 1
Maar er is meer. Wellicht bent u in het bezit van
handwerk, foto’s, schilderijen, posters en meer
met betrekking tot het thema. Dan willen wij u
vragen om deze mee te nemen en te presenteren
– 39 –
DE JACOBSSTAF 77
op een daarvoor gereserveerde plaats. Ook kunt
u persoonlijke eigendommen in de vorm van kleding,
schoeisel, routegidsen, kaarten, loop- en
kampeerartikelen (waarvan u afstand wilt doen)
voor hergebruik naar het festival meenemen. Er
wordt een kraam ingericht waar bezoekers deze
artikelen gratis kunnen meenemen. De organisatie
nodigt u graag uit om uw enthousiasme,
creativiteit en overbodige waren te delen met de
andere bezoekers van het festival.
De werkgroep, bestaande uit Bas Brouwer, Bets
Everts, Fons Boink, Gerard Goudriaan, Herman
Holtmaat, Tijmen Stoof en Ton Aarts, verheugt
zich op uw komst. Uw vragen, reacties en suggesties
kunt u mailen aan Bas Brouwer: b_brouwer@hotmail.com.
Namens de werkgroep,
André Brouwer
Ook in 2008 maken wij Culturele rondreizen per luxe touringcar door Europa langs de aloude
“Jacobs-wegen”. Deze reizen, op basis van half-pension zijn “all-in”, niet alleen v.w.b. entree’s,
excursies, gidsen,“royal-class-beenruimte”in de bus; maar ook een glas wijn bij het diner.
Naast de chauffeur gaat een cultureel gekwalificeerde reisleider mee, die meerdere pelgrimages
te voet heeft gemaakt en dus ook daarin ervaringsdeskundige is. Natuurlijk zijn de hotels
ook van zeer goede kwaliteit. Zij zijn tevens vaak gelegen in het centrum van een te bezoeken
stad, zodat u na het diner nog even kunt rondwandelen.Voor groepen/ instellingen organiseren
wij dit alles op aanvraag “op maat”.
Wilt u “de Camino”naar Santiago de Compostela, aangevuld met twee aanlooproutes en terug
via de Camino del Norte of de “Via Francigena naar Rome met de Gotthard-variant retour”of
een andere Cultuurreis als een reis langs een selectie van Hanzesteden tot en met Kaliningrad
(Rusland) en Litouwen o.l.v. een gids.
Bezoek onze website “www.cpt-cultuurreizen.nl” ,
Vraag ons programma per e-mail, info@cpt-cultuurreizen.nl, per telefoon of fax.

DE JACOBSSTAF 77
Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering
op 15 maart 2008 in Utrecht
Voorafgaand aan, en enigszins samenvallend
met, de vele andere activiteiten tijdens het Camino
Festival, vindt de Algemene Ledenvergadering
plaats. De Algemene Ledenvergadering
vindt plaats in het Jacobitheater, Sint Jacobsstraat
12 te Utrecht. Zie voor meer informatie over het
Camino Festival deze Jacobsstaf of www.santiago.nl.
Agenda
1. Opening (10.15 uur)
2. Mededelingen
3. Notulen Algemene Ledenvergadering 17 november
2007 (zie deze Jacobsstaf)
4. Jaarverslag 2007 van de algemeen secretaris
5. Financieel overzicht 2007
6. Verslag kascontrolecommissie.
7. Benoeming leden kascontrolecommissie
8. Samenstelling bestuur (zie onderstaande toelichting)
9. Rondvraag
10. Sluiting
– 40 –
Toelichting bij het agendapunt ‘Samenstelling
bestuur’
De bestuursleden Tijs Dorenbosch (voorzitter),
Theo van Dijk (secretaris) en René Heinrichs zijn
aftredend en herkiesbaar. Het bestuurslid Cees
Rooijackers is aftredend en stelt zich niet herkiesbaar.
Kandidaten voor een bestuursfunctie
kunnen zich vóór 29 februari 2008 melden bij
de voorzitter Tijs Dorenbosch, of bij de secretaris
Theo van Dijk, te bereiken via ons Informatiecentrum
(Lange Nieuwstraat 9A, 3512 PA Utrecht).
Theo van Dijk,
algemeen secretaris
“Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago,
of gaat u misschien hospitaleren?”
Jammer hè, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen
“Spaans voor Santiagogangers en hospitaleros”
in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorderden.
Ook conversatielessen voor gevorderden zijn mogelijk.
Interesse?
Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992

Verslag Najaarsbijeenkomst
op 17 november 2007 in Breda
De Najaarsbijeenkomst wordt gehouden op
17 november 2007 in het Florijn College in
Breda.
Terwijl elders in het gebouw al grote drukte
is bij de verschillende marktkraampjes en
oude bekenden elkaar begroeten, wordt de
najaarsbijeenkomst in een van de grote ruimten
formeel geopend met de Algemene Ledenvergadering.
Het voornaamste doel van
de Algemene Ledenvergadering tijdens de
najaarsbijeenkomst is het vaststellen van de
begroting voor het volgende kalenderjaar. Bij
het begin van de vergadering zijn ongeveer
negentig leden aanwezig. Van bestuurszijde
is alleen Adrie Dik verhinderd.
Welkomstwoorden zijn er van Maria van
Hassel-Maas (regiocontactpersoon van de organiserende
regio Breda/Tilburg), van Joost
Bol (voorzitter van de organisatiecommissie)
en Tijs Dorenbosch (voorzitter van het Genootschap).
Tijs maakt van de gelegenheid
gebruik allen te bedanken die bij de organisatie
en uitvoering van deze bijeenkomst zijn
betrokken. Vervolgens wordt de Algemene
Ledenvergadering formeel geopend.
De notulen van de Algemene Ledenvergadering
van 24 maart 2007 in Utrecht (gepubliceerd
in nummer 75 van de Jacobsstaf, blz.
105 en 106) worden zonder vragen of opmerkingen
vastgesteld.
Onze voorzitter Tijs Dorenbosch doet de
volgende mededelingen:
- In Vessem (NB) is een dependance van de
ledenservice geopend.
- Er is een club van Romegangers opgericht.
Het Genootschap heeft geholpen bij het
– 41 –
DE JACOBSSTAF 77
opstarten. Bij de Romegangers zijn veel
‘dubbelgangers’ (dus ook genootschapsleden).
- In de kascontrolecommissie wordt Huub
Mooren vervangen door Cor Broer.
- Ons is (wegens verkoop van het pand) de
huur opgezegd van Lange Nieuwstraat 9A.
Hoewel we misschien kunnen blijven, zoeken
we alternatieve locaties.
- De werkgroep Jongeren is in ontwikkeling.
- Er zijn contacten met het Catharijneconvent
over een tentoonstelling in ons jubileumjaar
2011. Men is daar heel enthousiast.
- Zowel bij de redactie van de Jacobsstaf als
de werkgroep Website is sprake van verjonging
en vernieuwing.
Vervolgens wordt de begroting van 2008
behandeld. Penningmeester Bas Brouwer
geeft een korte toelichting op de stukken. ‘Er
wordt voorzichtig begroot.’ Meevallers worden
veroorzaakt doordat het ledental sterker
stijgt dan verwacht. Opvallend is de grote
omzet van de winkel (€ 55.100,--). Er zijn
nu 7.200 betalende leden. De post Jubileum
is verhoogd van € 2.000,-- naar € 6.000,--.
Omdat rekening wordt gehouden met een
eventuele verhuizing, zijn meer huisvestingskosten
begroot. Vervolgens geeft Bas de gelegenheid
tot het stellen van vragen.
Arno Cuppen heeft al eerder gecorrespondeerd
met Bas over de begroting. Arno vraagt
het woord en doet dat met een act, in de outfit
van een (moderne) pelgrim. Hij opent met
de vraag: ‘Waarom werkt het op de camino
zo fijn?’ Met als antwoord: ‘Omdat er geen

DE JACOBSSTAF 77
organisatie is. Alles wat je nodig hebt is een
stok, een rugzak en een pelgrimshart.’
Arno stelt, en daarin valt het bestuur hem
overigens bij, dat de begroting de financiële
vertaling is van het beleid. Arno ziet het pelgrimshart
niet kloppen in deze begroting.
Het eigen vermogen is te groot, hetzelfde
geldt voor de posten Herbergen, Jubileum en
Huisvesting. Arno mist een interactie tussen
bestuur en leden.
Hij wil de bezieling langs de camino, gesymboliseerd
door het pelgrimshart, in het
Genootschap terugzien. Arno besluit met de
conclusie: ‘Tegen deze begroting kun je geen
ja zeggen. Geef het bestuur het fiat om lopende
zaken af te wikkelen.’
Het bestuur geeft uiteraard repliek, zowel bij
monde van Bas Brouwer als Tijs Dorenbosch.
Bij zaken als eigen vermogen, de voorziening
Herbergen, Jubileum, Huisvesting, et cetera
doet het bestuur niet anders dan uitvoering
geven aan besluiten van eerdere Algemene
Ledenvergaderingen. Er wordt daarnaast
veel in gang gezet en gestimuleerd. Jammer
dat ondanks de communicatiemiddelen (de
Jacobsstaf, de website, algemene en regionale
ledenbijeenkomsten) het beleid niet bij iedereen
overkomt.
De eerstvolgende sprekers bij het agendapunt
‘begroting’ gaan niet meer in op het
voorgaande. Clarien Fijn van Draat (Naarden)
ondersteunt een voorstel van Joop van
Gool om het zogenoemde ‘Rotarygeld’ (circa
€ 6000,--) te bestemmen voor de aanschaf
van nieuwe bedden in Roncesvalles. Bas zegt
dat er in Roncesvalles een grote reorganisatie
staat te gebeuren en dat dit invloed kan hebben
op onze aanwezigheid aldaar. Dit lokt
vanuit de zaal reacties op, variërend van ‘het
moet geen hotel worden’ tot ‘het maakt voor
die bedden niet uit of het Genootschap er zit,
of iemand anders’. Penningmeester Bas Brou-
– 42 –
wer vindt niet dat wij geld moeten steken in
iets wat commercieel kan worden. Voorzitter
Tijs Dorenbosch vindt een en ander meer
een punt voor de rondvraag.
Hein Harens (Tilburg) verbaast zich over de
post Kosten geldverkeer. Bas Brouwer legt
uit dat zakelijk geldverkeer geld kost op basis
van de verrichte handelingen.
Rijk Scheer (Gouda) stelt voor op basis van
‘duurzaamheid’ weg te gaan bij de Rabobank
en een duurzamer bank te zoeken. Tijs
Dorenbosch geeft aan dat we een financiële
adviescommissie hebben om over dit soort
zaken van gedachten te wisselen.
Tijs Dorenbosch besluit de discussie over de
begroting. Het bestuur vindt het belangrijk
altijd geld achter de hand te hebben. Zo is
er het streven om een of twee herbergen in
eigen beheer te hebben. De vorm waarin dit
gebeurt is op dit moment nog niet aan de
orde. Arno, die nog steeds moeite heeft met
het beleid, wordt uitgenodigd op korte termijn
met het bestuur van gedachten te wisselen.
De begroting, zoals hij is ingediend, wordt
vervolgens bij acclamatie vastgesteld.
Tijdens de rondvraag vertelt Marijke Rijke
iets over de activiteiten die zij in voor- en
najaar in een soort refugio in Drente organiseert.
Hajo Kraamer vindt het jammer dat
de werkgroep Pelgrimswegen op een ‘doodlopend
pad’ zit. Tijs Dorenbosch meldt dat
er voor deze werkgroep sprake is van een heroriëntatie
en dat de bestuursleden Huub van
Alem en Adrie Dik spoedig met nieuwe initiatieven
zullen komen. Bert Roebert merkt op
dat de activiteit van de leden bepalend is voor
alles wat er gebeurt. Er zijn honderden ideeen,
maar er is altijd maar een klein deel, het
bestuur, dat er leiding aan geeft. Bert com-

plimenteert daarom het bestuur en de werkgroepen.
Tijs Dorenbosch bedankt namens
het bestuur voor het compliment. Helmut
Brouwer (Silvolde) en Frans Brons (Soest)
missen de pelgrimsparade. Laatstgenoemde
vindt dat de pelgrimsparade onderdeel moet
zijn van de Algemene Ledenvergadering.
Na sluiting van de vergadering kan iedereen
deelnemen aan de vele activiteiten die deze
najaarsbijeenkomst met als thema ‘Nieuwe
paden’ te bieden heeft (zie onder meer nummer
75 van de Jacobsstaf, blz. 103 en 104).
Wegens ziekte van Ineke Albers kan haar
lezing niet doorgaan. In plaats daarvan is
Door de ervaren pelgrims René Heinrichs en
Huub Mooren (leden van het Genootschap), die
al meer dan tien jaar voorbereidingsweekenden
verzorgen, wordt er ook nu weer een weekend georganiseerd.
Dit weekend wordt vooral aangeboden
aan beginnende pelgrims en hun partners die
wel of niet meegaan op pelgrimage. Niet alleen
de organisatorische en technische kant komen
aan de orde, maar zeker ook de psychologische
en spirituele kant.
Dit weekend wordt gehouden in de Volksabdij
– 43 –
DE JACOBSSTAF 77
er een zeer interessante lezing van Tabitha
Gerrets. Zij heeft een antropologisch onderzoek
gedaan naar de ‘beleving’ van mensen
die zich op of langs de camino ophouden.
Met typeringen als ‘camino dwellers’, onder
andere onderverdeeld in ‘residential dwellers’
en nog andere ‘dwellers’, zal menigeen
ongetwijfeld ook eens op een andere manier
gaan kijken naar zijn of haar medemens op of
langs de camino. Na een groot aantal workshops,
lezingen, toneel en muziek wordt ook
deze najaarsbijeenkomst afgesloten met het
traditionele Café Saint-Jacques.
Theo van Dijk,
algemeen secretaris
Voorbereidingsweekend voor pelgrims
te Ossendrecht op 23 en 24 februari 2008. Aanvang
zaterdag om 10.00 uur en einde voorzien
na de middagmaaltijd op zondag 24 februari.
Bij aanmelding van meer dan twaalf personen
organiseren we een nieuw weekend voor allen
die het aantal van twaalf doen overstijgen. Voor
verdere inlichtingen kunt u zich wenden tot de
Volksabdij: info@devolksabdij.nl of telefoon:
0164-672546.
Huub Mooren en René Heinrichs

DE JACOBSSTAF 77
Agenda
23 februari regio Amsterdam: voorjaarsbijeenkomst.
23 februari regio Den Haag: wandeling Leiden – Leidschendam (met Jacobuskerk).
23 en 24 februari voorbereidingsweekend in de Volksabdij te Ossendrecht
27 februari regio Utrecht-Zuid/Rivierenland: cursus Frans voor Santiagogangers te Utrecht.
1 maart regio Noord-Holland benoorden het IJ: regiobijeenkomst te Alkmaar in de Trefpuntkerk.
Gast is Tabitha Gerrets: ‘Thuiskomen na de tocht’.
1 maart regio Midden-Nederland: voorjaarsbijeenkomst.
1 maart regio Bollenstreek/Rijnland: voorjaarsbijeenkomst in de Hoeksteen te Hillegom.
5 maart regio Utrecht-Zuid/Rivierenland: cursus Frans voor Santiagogangers te Utrecht.
8 maart regio Limburg: voorjaarsbijeenkomst in het Katoenen Dorp te Roermond.
12 maart regio Utrecht-Zuid/Rivierenland: cursus Frans voor Santiagogangers te Utrecht.
15 maart genootschap: Caminofestival en Algemene Ledenvergadering te Utrecht.
29 maart regio Rotterdam: voorjaarswandeling omgeving Gouda.
29 maart regio Arnhem/Nijmegen: wandeling pelgrimsgroep Nijmegen.
30 maart regio Den Bosch: voorjaarsbijeenkomst in Den Dungen, aanvang 14.00 uur.
6 april Landelijke Pelgrimsmis in de Kathedraal te Roermond, aanvang 11.30 uur.
12 april regio Arnhem/Nijmegen: regiofietstocht te Rheden.
12 april regio Utrecht-Zuid/Rivierenland: voorjaarswandeling.
26 april regio Limburg: inzegening nieuwe Jacobuskapel in Roermond.
17 mei regio Friesland: voorjaarswandeling.
17 mei regio Arnhem/Nijmegen: nachtpelgrimswandeling naar Kevelaer
24 mei regio Midden-Nederland: fietstocht door de regio.
21 juni regio Utrecht-Zuid/Rivierenland: lezing door Gied ten Berge over ‘de Morendoder’
te Utrecht.
25 juli regio’s Utrecht-Zuid/Rivierengebied en Midden Nederland: klokkenluiden t.g.v. het
feest van Sint-Jacobus.
25 juli regio Utrecht-Zuid/Rivierengebied: muzikale avond (plaats nog te bepalen).
25 juli regio Breda/Tilburg: viering feest Sint-Jacobus in kapel te Galder en wandeling.
25 juli regio Limburg: Jacobusviering in Caroluskapel te Roermond, aanvang 18.30 uur.
27 juli regio Den Bosch: 9.30 uur start wandel/fietstocht naar Jacobuskerk te Den Dungen
met viering H. Mis t.g.v. feest Sint-Jacobus.
27 juli regio Arnhem/Nijmegen: Sint-Jacobsdag i.s.m. de Jacobskapel te Nijmegen.
6 en 7 september regio Friesland: wandelweekend
27 september regio Midden-Nederland: najaarsbijeenkomst.
4 oktober regio Rotterdam: najaars wandel/fietstocht en bijeenkomst.
11 oktober regio Friesland: najaarsbijeenkomst.
25 oktober regio Amsterdam: najaarsbijeenkomst.
5 november regio Limburg: najaarsbijeenkomst.
8 november Genootschap: najaarsbijeenkomst te Haarlem (i.s.m. regio Bollenstreek/ Rijnland).
– 44 –

Het Compostelaregister
– 45 –
DE JACOBSSTAF 77
Harry Wasser
Ieder kwartaal worden in de Jacobsstaf de ontvangen aanvullingen op het Compostelaregister gepubliceerd.
Wilt u ook worden opgenomen in het Compostelaregister na thuiskomst uit Santiago? Stuur dan
een kopie van uw Compostela naar het Genootschap, samen met de ingevulde achterkant van de brief
die u bij de pelgrimspas ontving, met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt daarmee
ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer, pluk hem dan van de website www.santiago.nl
onder ‘Veel gestelde vragen’ en ‘Wat doe ik met mijn Compostela?’ Of vraag een formulier aan bij het
Informatiecentrum van het Genootschap (info@santiago.nl).
Naam Woonplaats Aankomst Reiswijze
1991
Pol-van den Berg, S.A. Apeldoorn 11-jul-91 fiets
2000
Meulmeester, F. Rotterdam 12-jul-00 voet
2001
Middeldorp, J.A.M. Groningen 7-aug-01 voet
Hodes, H.J.G. Den Haag 4-okt-01 voet
Hodes-Heemskerk, C.P. Den Haag 4-okt-01 voet
2002
Huizinga, D.J. Heemstede 2-jun-02 fiets
Engelbertink, B.H. Enschede 21-jul-02 voet
Engelbertink, H.P.P. Enschede 21-jul-02 voet
2003
Matthijsse, H.J. Rijen 7-mei-03 voet
Goedemondt, M.M. Vlissingen 7-jun-03 fiets
2004
Huijnen, P. Landgraaf 4-jun-04 fiets
Huenges Wajer, B.P.F. Sweikhuizen 23-jun-04 fiets
Remijn, L. Wilhelminadorp 15-aug-04 fiets
2005
Willems, M.A.H. Amsterdam 14-jun-05 fiets
2006
Oirschot, H.J. van Bergen(L) 6-mei-06 voet
Groot, N. Kudelstaart 21-mei-06 fiets
Kessel-van Oijen, M. van Weesp 19-sep-06 voet
Kors, Th.L. Haarlem 25-sep-06 voet
2007
Aarendonk, S. Amsterdam 24-apr-07 voet
Lintelo, M. te Amsterdam 24-apr-07 voet
Lequé, M.A. Oud-Beijerland 4-mei-07 voet
Lequé-Terwiel, P.J.M. Oud-Beijerland 4-mei-07 voet
Engelen, G.J.C. van Wassenaar 9-mei-07 voet
Dam, E.M. van Hoorn 28-mei-07
Putte, J. van de Alkmaar 28-mei-07
Storimans, J.J.P.M. Veldhoven 30-mei-07 fiets
Wiggers, M.L.M. Deventer 31-mei-07 voet
Assen, J.G.M. Molenhoek 1-jun-07 voet
Koppele, J. te Ugchelen 2-jun-07 fiets
Koppele-Hoeben, J. te Ugchelen 2-jun-07 fiets
Jacobsz, G. Zeist 3-jun-07 fiets
Boermans, H.B.H.M. Amsterdam 6-jun-07 voet
Reynen, A.M.J. Handel 8-jun-07 fiets
Reynen-Swinkels, M.A. Handel 8-jun-07 fiets
Aubel, W.N.J.E. van Heeze 12-jun-07 fiets
Reijnders, A.C.H.M. Liessel 14-jun-07 fiets
Vlug-Kouffeld, E.S.J. Wijk bij Duurstede 15-jun-07 fiets
Aarts, H.F.M. Renkum 16-jun-07 fiets
Manders, F.J.W. Renkum 16-jun-07 fiets
Vlug, C.H.G. Wijk bij Duurstede 16-jun-07 fiets
Bader, H.A. Aalsmeer 18-jun-07 fiets
Meijer, J.E.D. Heelsum 19-jun-07 voet
Meijer-Punt, W.G. Heelsum 19-jun-07 voet
Soons, A.G.E. Sint Oedenrode 19-jun-07 voet
Brummel, H.J. Oostwold 22-jun-07 fiets
Kappers, H.P.P. Middelburg 25-jun-07 fiets
Limpens-Penninga, M. Hurdegaryp 25-jun-07 fiets
Rijswijk, C.J.A.M. van Tilburg 25-jun-07 fiets
Cabri, M.G. Leiden 26-jun-07 voet
Wammes, C.J. Utrecht 26-jun-07 fiets
Groot, W.H.J. de Zevenhoven 28-jun-07 fiets
Groot-Twisk, M.P.C. de Zevenhoven 28-jun-07 fiets
Coenen, E.W.J.H. Den Haag 29-jun-07 voet
Schilt, S.H. Zwijndrecht 3-jul-07 fiets
Schilt, T. Zwijndrecht 3-jul-07 fiets
Rooij, J. de Appingedam 7-jul-07 fiets
Rooij-Hogendorf, J. de Appingedam 7-jul-07 fiets
Geldens, J. Dommelen 23-jul-07 fiets
Griffioen, R.E. Almere 27-jul-07 fiets

DE JACOBSSTAF 77
Janssen, L.H. Mariaheide 27-jul-07 voet
Janssenvan
de Tillaart, G.L. Mariaheide 27-jul-07 voet
Baart, J.A. Hillegom 8-aug-07 fiets
Rijerkerk, J. Hillegom 8-aug-07 fiets
Melis, J. Leiden 9-aug-07 voet
Westra, F.P. Groningen 9-aug-07 voet
Peerdeman, R. Bovenkarspel 10-aug-07 voet
Peerdeman-Rood, G. Bovenkarspel 10-aug-07 voet
Bont, M.T.S. de Waspik 12-aug-07 fiets
Bont, N.J.H.M. de Waspik 12-aug-07 fiets
Duijsings, J.J.U.M. Margraten 14-aug-07 voet
Duijsings-Urlings, M.J. Margraten 14-aug-07 voet
Hofman, J. Hommerts 14-aug-07 voet
Pasveer, P.E. Joure 14-aug-07 voet
Kluyskens, A.M.M. Amsterdam 17-aug-07 voet
Beishuizen, G.E. Espel 20-aug-07 voet
Wolf, W. de Espel 20-aug-07 voet
Rabbers, J.H. Breukelen 10-sep-07 fiets
Adams, A.C.M. Berkel-Enschot 11-sep-07 voet
Kolen, J.W.M. Berkel-Enschot 11-sep-07 voet
Jacobs-van Leusden, J.P. Hilversum 14-sep-07 voet
Leusden, P.A. van Hilversum 14-sep-07 voet
Mostert, H. Cadier en Keer 15-sep-07 voet
Oorschot, J.A.M. van Cadier en Keer 15-sep-07 voet
Lemsom, L.A. Renesse 16-sep-07 fiets
Verbeek, W.J.F. Baarn 17-sep-07 voet
Boonstra, P. Bergeijk 18-sep-07 voet
Courtin, A.J.G. Heinkeszand 18-sep-07 fiets
Courtin-Rijk, M.G. Heinkeszand 18-sep-07 fiets
Heerkens Thijssen,
R.J.L.M. Heemstede 18-sep-07 fiets
Huizinga, D.J. Heemstede 18-sep-07 fiets
Huizinga, Th.J. Heemstede 18-sep-07 fiets
Huizinga-Nijboer, B.A. Heemstede 18-sep-07 fiets
Wijnkoop, M.M. Bergeijk 18-sep-07 voet
Peters, A.R. Amsterdam 21-sep-07 voet
Veen, M.D.R. van Wormerveer 21-sep-07 voet
Busscher, P.M.N. Hengelo 22-sep-07 fiets
Horstman, A.G.H. Ootmarsum 22-sep-07 fiets
Oud, J. Warmenhuizen 22-sep-07 fiets
Swart, A.E. Warmenhuizen 22-sep-07 fiets
Brinkman, G.A. Amsterdam 23-sep-07 voet
Willems, M.A.H. Amsterdam 24-sep-07 fiets
Bomers-Hulshof, A.H.M. Breukelen 25-sep-07 voet
Janse, R. Vlijmen 25-sep-07 voet
Ambergen-Niens, B.M. Dalfsen 26-sep-07 fiets
Brandwagt-
Wolfkamp, A.J.M. Dalfsen 26-sep-07 fiets
– 46 –
Jansen, I. Nieuwleusen 26-sep-07 fiets
Nes, P.M. van de Purmerend 26-sep-07 fiets
Oversteegen, W.A. Hilversum 26-sep-07 fiets
Tiemessen, J.P. Heesch 26-sep-07 fiets
Smits, T.J. Hoorn 27-sep-07 fiets
Berg, A.M.van den Nijmegen 29-sep-07 voet
Vlug-Bronk, K. Zevenbergen 29-sep-07 voet
Wildt, J.E.M. de Nijmegen 29-sep-07 voet
Bongaerts, P.F.G. Waalre 1-okt-07 voet
Salomons, L. Hillegom 1-okt-07 voet
Vaanhold, G.R.J. Enschede 2-okt-07 fiets
Pluijms, B.E.M. Den Haag 5-okt-07 voet
Pasmans, C. Heerlen 6-okt-07 voet
Schaick-Pakvis,
A.P.M. van Monster 6-okt-07 voet
Commandeur, P.J. Den Burg 7-okt-07 voet
Commandeur-Witte, T.A. Den Burg 7-okt-07 voet
Fabius, C.H. Den Haag 7-okt-07 voet
Halbertsma, N.G. Den Haag 7-okt-07 fiets
Steijn, P.C.M. van Voorburg 7-okt-07 fiets
Bos, L.J. Landgraaf 8-okt-07 f&v
Bruchem, C. van KeriKeri(NZ) 10-okt-07 fiets
Donk, J. van der Zeist 10-okt-07 voet
Kos, J. IJsselstein 10-okt-07 voet
West de Veer, L.M. van Den Haag 11-okt-07 voet
Staring, Th.A.M.N. Drachten 12-okt-07 voet
Bergh, J. Kalmthout-
Nieuwmoer 13-okt-07 voet
Oerlemans, S. Kalmthout 13-okt-07 voet
Kaastra, L. Dalen 16-okt-07 voet
Noordende, J. van ‘t Den Hoorn 16-okt-07 voet
Pot, H.M. Den Hoorn 16-okt-07 voet
Kok, A.L.J.M. de Wateringen 17-okt-07 voet
Post, G. Vinkeveen 18-okt-07 voet
Riel, J.P. van Middelburg 21-okt-07 voet
Klein, F. Gemert 22-okt-07 voet
Koedam, J.P. Nijmegen 24-okt-07 voet
van der Meijden, Th.J. Ruinen 24-okt-07 voet
van der Meijdende
Leeuw, D.Y.A. Ruinen 24-okt-07 voet
Rogier, T.A.M. St-Michielsgestel 31-okt-07 voet
Tom, A. Soest 3-nov-07 voet
Tom, D. Barneveld 3-nov-07 voet
Peijster, Th. Utrecht 14-nov-07 voet
Frankenhuijzen, H. van Utrecht 23-dec-07 voet
2008
Kluyskens, A.M.M. Amsterdam 2-jan-08 voet

Zoekertjes
• De refugio in Breda is vanaf 1 mei 2008 weer
opengesteld voor pelgrims op weg naar Santiago
de Compostela. Informatie bij Maria van
Hassel-Maas, Catharinastraat 57 (Begijnhof)
4811 XE Breda. Telefoon: 06 - 43834114 na 1
mei, of per direct via mariposabreda@hotmail.
com.
• Op 5 juli vertrek ik op de fiets naar Santiago
de Compostela. Mijn vrouw wil meegaan,
maar op een ‘gewone’ fiets is dit voor haar niet
haalbaar. Zij wil met een elektrische fiets meegaan.
Zijn er mensen die dit al eens gedaan
hebben en hier ervaring mee hebben? E-mail:
jeannette.pierre@live.nl.
• Ter completering van een drieluik zoek ik een
(foto)voorbeeld van het portaal van de kerk
van Santa Maria de Tera in de provincie Zamora
(Vía de la Plata). Er staan in deze kerk
twee gebeeldhouwde figuren. Een beeld is herkenbaar
als Jacobus de Meerdere, maar ik zoek
een afbeelding van de andere figuur. Daarbij
komt de vraag welke heilige dit mag zijn. Reacties
naar: Mia v.d. Borst, Burg. Janssstraat 56,
5954 BR Beesel (L), telefoon: 0475 - 502515.
– 47 –
DE JACOBSSTAF 77
• Er is een nieuwe refuge gevestigd in Le Bouscat,
aan de noordkant van Bordeaux. Hij is
eigendom van de Association des Amis de St
Jacques en Aquitaine en beschikt over vier
slaapplaatsen. Het adres is: 4 rue Blanqui,
33100 Le Bouscat, Frankrijk. Helaas is er geen
telefoonnummer van bekend, wel een emailadres:
amis-st-jacques-ca@wanadoo.fr. Heel
bijzonder is ten zuiden van Bordeaux de refuge
naast het oude kerkje van Mons, nabij Belin-
Beliet.
• Nieuw pelgrimshome in Aire sur Adour aan
de GR 65, in beheer van twee pelgrims. Er
zijn veertien slaapplaatsen in vijf kamers voor
twee, drie of vier personen. Overnachting € 12.
Ook kampeerplaats. Zie: www.saintjacqueshospitalet.fr.
E-mail: hospitalet.saintjacques@
hotmail.fr.
Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen
gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage?
Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?
NIEUW! Groepsreis O’ Cebreiro - Santiago van 14/9 - 27/9
NIEUW! Groepsreis ‘In het voetspoor van St. Franciscus’ in Italie van 3/5 - 17/5 en 31/5 - 14/6
Bel Topo-Aktief 024 - 360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl

DE JACOBSSTAF 77
Regioafdelingen
Regio Postcode Regiocontactpersonen
Amsterdam 1000-1119 Herman Holtmaat, Wouwermanstr. 20 III, 1071 LZ Amsterdam
1160-1199 020-6791262, h.holtmaat@wxs.nl
1300-1399 Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam
1420-1439 020-6121235, m.telintelo@at.nl
Noord-Holland 1120-1159 Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar
benoorden ‘t IJ 072-5128067, g.dik9@chello.nl
1440-1999 Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo
072-5340257, vdvenvdmolen@hetnet.nl
Midden-Nederland 1200-1299 Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist
1400-1419 030-6990212, boink.ngsj@casema.nl
3600-3899 Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden
035-6943982, jovgool@wanadoo.nl
Bollenstreek/ 2000-2199 Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen aan den Rijn
Rijnland 2300-2499 0172-416251, helmi.van.ginneken@versatel.nl
Annie Lohman, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk
0252-519860, alohmann52@hotmail.com
Den Haag 2200-2299 Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 2513 EX Den Haag
2500-2799 070-3602442, marie.cees@casema.nl
Rotterdam 2800-3399 Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d
IJssel, 010-4582365, aartenmieke@tiscali.nl
Utrecht-Zuid / 3400-3599 Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht
Rivierengebied 3900-4299 030-2732300, bram@vanderwees.com
Zuid-west- 4300-4799 Rinus Goedemondt, Westerzicht 570, 4385 BV Vlissingen
Nederland 0118-464395, agatostomo@zeelandnet.nl
Christ Verbeek, Bachlaan 2, 4384 LR Vlissingen
0118-470262, verbe863@planet.nl
Breda/Tilburg 4800-5199 Maria van Hassel-Maas, Catharinastraat 57, 4811 XE Breda
06-43834114, mariposabreda@hotmail.com
Mart en Nelleke Fransen, Vogelsanck 7, 4851 ES Ulvenhout,
076-5657870, martfransen@casema.nl
Den Bosch 5200-5499 Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel
0418-671966, ronydejong@tele2.nl
Eindhoven/ 5500-5799 Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644 JB Eindhoven
Helmond 040-2119412, lurf@tiscali.nl
Tinus Jansen, Vennekerhei 33, 5508 WB Veldhoven
040-2530961, lurf@tiscali.nl
Limburg 5800-6499 Thom Kentgens, Ireneweg 7, 6065 EC Montfort
0475-350022, info@stjacobspad.nl
Huub Amkreutz, Lambertistraat 8, 6461 JK Kerkrade
045-5353980, huub@amkreutz.com
Arnhem/ 6500-7099 Marc Koch, Europaweg 11, 6991 DA Rheden
Nijmegen 026-4954467, m.koch16@chello.nl
Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden
026-4954001, j.kamphuis@chello.nl
Oost-Nederland 7100-7799 Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum
8000-8299 0541-293351, gwestgeest@hetnet.nl
John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal
0541-523483, john@mensenmakenfouten.nl
Groningen/ 7800-7999 vacature
Drenthe 9300-9999
Friesland 8300-9299 vacature
– 48 –

Colofon
De Jacobsstaf nr. 77
Jaargang 20
Februari 2008
Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob
is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding
en beëindiging van het lidmaatschap geschieden schriftelijk of per e-mail aan het adres van het Genootschap.
Het aanmeldingsformulier kan worden gedownloaded van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap
loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient te worden gemeld vóór 1 december.
De contributie bedraagt in 2008 € 21,20 incl. het abonnement op de Jacobsstaf.
De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt € 15,90 zonder de Jacobsstaf.
Het eenmalige inschrijfgeld is € 11,16 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving
gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast.
Girorekening: 5151146 (Internationaal: IBAN: NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21)
Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917 t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Het Informatiecentrum van het Genootschap is
gevestigd:
Lange Nieuwstraat 9A, 3512 PA Utrecht
Tel: 030-2315391; Fax: 030-2318281
E-mail: info@santiago.nl; Website: www.santiago.nl
De openingstijden zijn:
Maandag van 14 tot 16 uur,
Donderdag van 19 tot 21 uur,
Vrijdag van 10 tot 12 uur,
Elke 2e en 4e zaterdag van de maand
van 11 tot 15 uur.
Het Informatiecentrum in Vessem
is gevestigd in ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafarnaüm,
Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het
is geopend op elke 2e en 4e zaterdag van de maand
van 11 tot 15 uur.
Bestuur van het Genootschap
Tijs Dorenbosch (voorzitter)
Theo van Dijk (algemeen secretaris)
Bas Brouwer (penningmeester)
Ton Aarts, Huub van Alem, René Heinrichs, Cees
Rooijackers, Adrie Dik en Herman Holtmaat (leden)
Regioafdelingen
Het Genootschap heeft Nederland verdeeld in zestien
regionale afdelingen. De indeling en de namen van
de regiocontactpersonen staan achterin dit blad. De
regiocontactpersonen vormen het meest directe contact
van het Genootschap met de leden.
Werkgroepen
Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en
commissies: Cultuur en Geschiedenis, Pelgrimswegen,
Herbergen, Hospitaleren, Spiritualiteit, de Jacobsstaf,
Internet en Ledenservice.
De Jacobsstaf
is het orgaan van het Nederlands Genootschap van
Sint Jacob en verschijnt viermaal per jaar.
ISSN: 0923-11458.
© Nederlands Genootschap van Sint Jacob
Redactie
Frank den Hond (voorzitter en eindredacteur)
Rony de Jong (redactiesecretaris)
Tieleke Huijbers (beeldredacteur)
Thijs Hanrath, Gitta van ’t Land, Gerard van Poppel,
Herman Stokmans, Arnold Wennekers (leden)
Redactieadres
Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel.
E-mail: redactie@santiago.nl
Druk en grafische verzorging
Drukkerij Berne bv, Heeswijk
Aanwijzingen voor auteurs
Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal, bij voorkeur
in Word, gezonden te worden aan redactie@santiago.nl.
Voeg de illustraties apart toe als jpg-bestand,
bij voorkeur in 300 dpi. Geef in de tekst de plaats van
de illustraties aan en voeg apart een lijst met bijschriften
toe.
De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in
te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die
door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid
van redactie en uitgever.
Advertenties kan men inzenden via het redactieadres.
Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Informatiecentrum
te bestellen.