pdf-bestand - MBO Raad

Mieke de Haan
Mieke de Haan begon haar onderwijskundige loopbaan in het basisonderwijs. Na haar studie sociale pedagogiek werkte ze op een
mdgo-school in Amsterdam, waar ze zich bezighield met de ontwikkeling van participerend leren. In 1986 trad zij in dienst bij het
Christelijk Pedagogisch Studiecentrum. Hier was zij betrokken bij activiteiten op het gebied van moduleren in het middelbaar
beroeps onderwijs en open leren in het dag-/avondonderwijs. Van 1991 tot 1996 was zij sectordirecteur educatie op het Da Vinci College
te Dordrecht.
Vanaf 1996 werkte ze vanuit Da Vinci Consultancy voor verschillende opdrachtgevers aan onderwijskundige projecten. In 2000 startte
zij Mieke de Haan Consultancy. Ze was actief als interim-manager en onderwijsontwikkelaar in het voortgezet onderwijs en op roc’s.
De MBO Raad was een van haar opdrachtgevers. In 2004 trad zij in dienst bij de MBO Raad als beleidsadviseur van de afdelingen
Strategie & Onderwijs en Bedrijfstakgroepen en Internationalisering.
Bedrijfstakgroep
uv
Uiterlijke Verzorging
Van Kop tot Teen
De historische ontwikkeling van de opleiding Uiterlijke Verzorging in het mbo

Van Kop tot Teen
De historische ontwikkeling van de opleiding Uiterlijke Verzorging in het mbo
1

Inhoudsopgave
pagina
Voorwoord 5
Inleiding 7
Thema’s die terugkeren
Hoofdstuk 1 8
“Ze kunnen nog geen schaar vasthouden, meneer…”
Over de geschiedenis van het beroepsonderwijs
Hoofdstuk 2 26
“De meeste meisjes trouwen na een jaar of vier.”
Over de voorlopers van de UV-opleidingen in het mbo
Hoofdstuk 3 42
Samenwerken en erkennen
Over de UV-opleidingen binnen het mbo
Hoofdstuk 4 62
“…vertrouwen in de kwaliteit…”
Over kwalificatiedossiers, competenties en examens
Noten 68
Lijst van afkortingen 69
Literatuurlijst 70
Bijlagen 72
3

Voorwoord
Op 4 april 2008 werd de nieuwe naam btg UV geïntroduceerd, ofwel de bedrijfstakgroep Uiterlijke
Verzorging. Voorheen droeg de btg UV de naam btg KSV (kappen, schoonheids- en voetverzorging).
Een bedrijfstakgroep is het overleg van de opleidingsmanagers van alle mbo-opleidingen binnen een
bepaalde sector. Dit overleg wordt ondersteund door de MBO Raad, de brancheorganisatie van het
middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie.
De toevoeging UV staat voor een breed scala aan opleidingen op het gebied van de uiterlijke verzorging,
zoals de opleidingen tot kapper, schoonheidsverzorger of voetverzorger en sinds kort ook tot
grimeur. Daarnaast biedt de toevoeging UV ruimte voor toekomstige ontwikkelingen binnen de
branche en het onderwijs. Veel regionale opleidingscentra (roc) gebruiken de naam UV al langer voor
de afdelingen waar deze opleidingen verzorgd worden. Daarmee sluiten de roc’s aan op de benaming
van het mdgo UV, de loot binnen het middelbaar beroepsonderwijs die halverwege de jaren ’80 van
de vorige eeuw ontstond.
Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) bereidt zich voor op de implementatie van een nieuwe
competentiegerichte kwalificatiestructuur. Dat is een ingrijpende vernieuwing van het beroepsonderwijs.
Voordat veranderingen worden ingezet, is het van belang te weten hoe we in de bestaande
s ituatie zijn aangeland. En waarom. Welke oplossingen zijn in verleden voor welke problemen gevonden?
De roc-medewerkers die dat weten zijn met pensioen of aan hun pensioen toe. Hun kennis gaat
verloren voor de bedrijfstakgroep (btg) UV, waar de managers van het UV-onderwijs bij elkaar komen.
Eén van die medewerkers is Ellen Mizee. Ellen Mizee (60 jaar) werkt sinds 1964 in het kappersvak. Vanaf
1969 geeft zij les in het kappersonderwijs . Sinds 1988 is zij adjunct directeur Uiterlijke Verzorging bij
Zadkine, Rotterdam. Zij geeft haar eigen commentaar op de geschiedenis.
Met deze publicatie wil ik het verleden levend houden, aangeven hoe het UV-onderwijs binnen de
roc’s vorm heeft gekregen en hoe door de jaren heen met de verschillende thema’s en problemen is
omgegaan. Ik wil voor iedereen die bij de UV-opleidingen betrokken is, of dat nu vanuit het onderwijs
is of vanuit het bedrijfsleven, een beeld geven van de ontwikkelingen van deze mbo-opleidingen in
de afgelopen decennia. Wie deze ontwikkelingen ziet kan zich niet aan de indruk onttrekken dat de
discussies van nu ook de discussies zijn van toen.
Ik hoop dat u net zo veel plezier zult beleven aan het lezen van dit boek, als ik heb beleefd aan het
schrijven ervan.
Mieke de Haan, beleidsadviseur MBO Raad
5

Dezelfde thema’s
Inleiding
De beroepsopleidingen op het gebied van de uiterlijke verzorging mogen zich verheugen op een
levendige belangstelling van studenten. Zowel jongeren als ouderen tonen belangstelling voor de
opleidingen tot kapper, schoonheidsverzorger of voetverzorger en sinds kort ook tot grimeur. Voor de
roc’s is het dan ook aantrekkelijk om deze opleidingen in huis te hebben.
De bedrijfstakgroep UV wil zich beter positioneren binnen de branche en binnen het onderwijs.
De opleidingen willen goed herkenbaar zijn; niet alleen voor de direct betrokkenen maar ook voor
buitenstaanders.
Het mbo (middelbaar beroepsonderwijs) is volop in beweging. Dat geldt ook voor de opleidingen die
op de meeste roc’s samengevat zijn onder de term Uiterlijke Verzorging. Nu, in 2008, is iedereen druk
met competentiegericht leren en daaraan gekoppeld, competentiegericht beoordelen. Daarnaast
leven er allerlei ideeën over verbreding van opleidingen. Het werkveld biedt daartoe nieuwe kansen
en met de nieuwe kwalificatiestructuur zijn daarvoor ook mogelijkheden.
Vakbekwaamheid staat bij uiterlijke verzorging hoog in het vaandel. Sociale en contactuele competenties
zijn daarbij evenzeer van belang. Het zijn opleidingen waarvoor het competentiegerichte
onderwijs welhaast lijkt te zijn uitgevonden.
Bij nadere beschouwing blijkt dat in het verleden dezelfde thema’s speelden als nu. Om enkele
voorbeelden te noemen: de eindtermen en de wijze waarop die tot stand komen, het voortdurende
tekort aan stageplaatsen, de discussies met de branches over de examinering. Veel van die thema’s
zijn al minstens 25 jaar onderwerp van discussie. Als we kennis nemen van de standpunten kunnen
we misschien voorkomen we dat we in herhaling vallen en steeds opnieuw over dezelfde hobbels
struikelen.
Kennis van het verleden biedt zicht op de toekomst.
Hoofdstuk 1 zal de geschiedenis van het mbo in grote lijnen schetsen aan de hand van de maatschappelijke
ontwikkelingen en de belangrijkste wetten die het middelbaar beroepsonderwijs hebben
geregeld. Hoofdstuk 2 werpt een licht op het brede scala aan opleidingen die uiteindelijk de basis
vormden voor het mbo UV. Hier komen de drie vakgebieden (kappers, voetverzorgers en schoonheidsverzorgers)
afzonderlijk aan bod. In hoofdstuk 3 wordt aandacht besteed aan de opvolgers van al
die opleidingen binnen het mbo. Hoofdstuk 4, tot slot, focust op een aantal discussiepunten die zeer
actueel zijn; en al jaren oud.
7

8
Hoofdstuk 1
“Ze kunnen nog geen kam vasthouden, meneer…”
Een belangrijk moment in de ontwikkeling
van de opleidingen voor
uiterlijke verzorging is de start van het
mdgo (middelbaar dienst verleningsen
gezondheidszorg onderwijs), ruim
25 jaar geleden. Vanaf dat moment
zaten deze opleidingen namelijk
binnen het gesubsidieerde mbo.
Voor een goed begrip van de
ontwikkelingen na de start van het
mdgo, is het nodig om iets over de
voorgeschiedenis te weten.
Dit eerste hoofdstuk schetst de
ontwikkelingen binnen het beroepsonderwijs
in het algemeen. 1 Daarbij
worden ook de maat schappelijke
ontwikkelingen binnen de
verschillende perioden betrokken.
1919: Nijverheidsonderwijs
Al sinds de middeleeuwen kwam het beroepsonderwijs voort uit private initiatieven; vanuit het
bedrijfsleven dat behoefte had aan geschoold personeel. In 1919 werd de Wet op het Nijverheidsonderwijs
van kracht. Deze wet regelde het bestaansrecht van de vele vakscholen die in de 19e eeuw
waren ontstaan. Het was de bedoeling dat het praktisch en het theoretisch onderwijs aan de in de
wet geregelde scholen, als voortzetting van het algemeen vormend onderwijs gegeven zou worden
‘in overeenstemming met de eisen welke in het maatschappelijk leven worden gesteld’. Omdat deze
eisen aan een snelle ontwikkeling blootstonden kon de wet moeilijk stringente en allesomvattende
regels opstellen. De leerplannen werden zeer beknopt gehouden en aan de besturen van de scholen
werd grote vrijheid gegeven bij de vormgeving van het onderwijs. Het Nijverheidsonderwijs moest
primair van particulieren blijven uitgaan en de rijksoverheid moest zich beperken tot het verstrekken
van subsidies. 2 Door deze wet kon een breed scala aan beroepsopleidingen tot stand komen. De wet
kende bovendien het principe van de inbedding van het nijverheidsonderwijs in de behoeften van de
regio. Wanneer het ‘private’ initiatief niet de behoefte aan een of andere vorm van nijverheidsonderwijs
aangaf, dan kwam die er ook niet. Vanuit die gedachte kon de overheid in tegenstelling tot
het algemeen vormend onderwijs geen rijksscholen voor nijverheidsonderwijs oprichten Regionale
belangen werden vervolgens ook via de besturen van die nijverheidsscholen geëffectueerd;
committent van de regionale arbeidsorganisaties was vanzelfsprekend: stageplaatsen, excursies en
uitwisseling van docenten behoorden tot de normale gang van zaken. 3

1968: Mammoetwet
De ontwikkeling van het beroepsonderwijs heeft zich voltrokken in een wisselend maatschappelijk
klimaat. De overheid raakte in de periode van economische wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog
directer bij de ontwikkeling betrokken. De Mammoetwet die in 1968 tot stand kwam was gericht
op harmonisatie en integratie van de veelheid van onderwijsvormen, opleidingssoorten, scholingsinitiatieven
en vormingactiviteiten, die inmiddels waren ontstaan. Het hoofddoel was integratie van
schooltypen tot één voortgezet onderwijsstelsel.
Meer dan een eerste begin was de Mammoetwet echter niet. Zo bleven het leerlingwezen en het
vormingswerk buiten deze wet. Daarnaast bleek na de invoering dat de aansluiting van het lbo op het
mbo nog problematisch was. Ook waren er grote verschillen tussen verschillende mbo-opleidingen
wat betreft inrichting, duur en niveau.
In ‘Over “hamers” en “vasthouden” gesproken’ wordt hierover gezegd: “Een belangrijke achtergrond
was dat de bestaande structurering van het nijverheidsonderwijs als niet meer adequaat werd gezien.
De tweedeling in het onderwijsstelsel tussen algemeen vormend en beroepsonderwijs was tevens
een maatschappelijke tweedeling en het beroepsonderwijs voelde zich onvoldoende maatschappelijk
erkend. (…) Invloedrijk was in die tijd het advies van de commissie-Goote om beroepsonderwijs niet
te reduceren tot praktijktraining, maar door een aanbod van algemeen vormend onderwijs een
voorbereiding te bieden op geschoolde beroepen.”
De Wet op het Nijverheidsonderwijs hield in 1968 dus op te bestaan. Wat wel bleef was het leerlingwezen,
als aparte voorziening, geworteld in het particuliere initiatief, ofwel het bedrijfsleven.
9

10
Ander type student
Ellen Mizee: “In 1969 ben ik het UV-onderwijs
ingegaan. Dat onderwijs zag er wel heel anders
uit dan dat van nu. Er waren kleine groepjes,
van 17 studenten, die degelijk, ambachtelijk
onderwijs volgden. De totale opleiding duurde
zes jaar: twee jaar Bediende dames en een jaar
Bediende herenkapper, vervolgens twee jaar
Damesvakbekwaam en een jaar Herenvakbekwaam.
Maar het grootste verschil tussen toen en nu is
wel het type student. Toen ging het vrijwel
zonder uitzondering om jonge mensen uit
harmonieuze gezinnen, met ouders die betrokken
waren bij de opleiding. Als je een student
toen een middag extra liet werken om een
vaardigheid onder de knie te krijgen, was die
dankbaar voor de extra aandacht. Tegenwoordig
zegt een student: “Oh, maar dat kan
Al snel bleek dat werkgevers kritiek hadden op de resultaten van het nieuwe onderwijsstelsel.
“Meneer, ze kunnen geen hamer meer vasthouden”, wordt de dominante slogan in werkgeverskring.
Ook bij de kappers komt kritiek: “Meneer, ze kunnen geen kam en schaar meer vasthouden.”
De kritiek hing samen met de manier waarop het onderwijs was georganiseerd. Vóór 1968 kende
men onder de Wet op het Nijverheidsonderwijs nog een sterk verticaal-sectoraal bedrijfstakgewijze
structuur. Het onderwijs was geordend naar bedrijfstak en de opleidingen daarbinnen bouwden
steeds voort op het eerder behaalde niveau. Onder de Mammoetwet ontstonden horizontaal
gestructureerde onderwijsinstellingen, waar meer bedrijfstakken op hetzelfde niveau en met
algemene doelstellingen bijeen zijn gebracht. Hierdoor werden de onderwijsinstellingen onherkenbaar
voor de werkgevers.
1975: Van Kemenade
De positionering van het beroepsonderwijs in het publieke domein en de accentuering van de
algemeen vormende component in het beroepsonderwijs (die ook door het bedrijfsleven werd
ondersteund), maakten dat de sociaal-culturele functie van het onderwijs aan betekenis won. Onderwijs
diende vooral bij te dragen aan de persoonlijke ontplooiing en maatschappelijke verandering,
in het bijzonder aan de reductie van sociale ongelijkheid op grond van herkomstmilieu en geslacht.
De emancipatoire functie van het onderwijs werd dus belangrijker.
Dat gold ook voor het beroepsonderwijs. Minister Van Kemenade (Financiën) schreef in 1975 in zijn
Contourennota: “Onderwijs is immers meer dan een toeleveringsbedrijf van geschoolde mankracht
voor de arbeidsmarkt, het is primair een welzijnsvoorziening, gericht op persoonlijke ontplooiing van

helemaal niet, want ik werk bij de supermarkt
om de huur te betalen.”
In 1969 kwamen alle studenten gewoon op alle
lessen en als er eens iemand niet was, dan wist
je ook waarom. Ze hadden ook niet de bagage
waar jonge mensen tegenwoordig mee geconfronteerd
worden. Tegenwoordig is er een
absentenadministratie waar een extra medewerker
voor is aangesteld en er zijn zorgstructuren
om de studenten te ondersteunen bij
problemen.”
mensen en maatschappelijke voorbereiding van zijn leerlingen in veel ruimere zin dan de beroepsuitoefening
alleen.”
Overigens werd in dezelfde tijd duidelijk dat de Mammoetwet niet voor alle leerlingen goed uitpakte.
De aansluiting tussen het lbo en de arbeidsmarkt moest verbeterd worden. Men sprak in dit verband
van ‘het gat in de mammoetwet’. Dat gat is ontstaan doordat in 1973 in het lbo/lavo een veralgemenisering
is doorgevoerd. Het is duidelijk dat de visie op het onderwijs, zoals hierboven verwoord, hier
debet aan is. Maar voor de arbeidsmarktpositie van lbo’ers was het geen goede ontwikkeling. Daarnaast
was er wel een wettelijke doorstroming geregeld van lbo naar mbo, maar die bleek moeilijk
omdat de opleidingen niet op elkaar waren afgestemd. Veel lbo’ers vervolgden hun opleiding in het
leerlingstelsel.
1979: Kort-mbo
Toen Nederland eind jaren `70 in een sociaal-economische crisis terechtkwam nam ook de jeugdwerkloosheid
toe, met grote gevolgen voor 16- tot 18-jarige schoolverlaters. Het ‘gat in de Mammoetwet’
werd nog schrijnender duidelijk door het teruglopend aanbod van praktijk-leerplaatsen in het
leerlingwezen. In die tijd werd dan ook gesproken over de angst voor een ‘verloren generatie’; de
jongeren van lbo en mavo die door de economische recessie niet aan een vervolgtraject in het leerlingwezen
konden beginnen en ook geen toegang kregen tot het mbo, vanwege de toelatingseisen
van de toenmalige drie- tot vierjarige opleidingen.
In 1979 kwam de overheid daarom met het initiatief om een voltijdse, korte variant van het middelbaar
beroepsonderwijs te introduceren, de proefprojecten kort-mbo. Er hoefden geen aparte scholen
11

12
voor opgericht te worden. Deze trajecten werden namelijk een voorziening van de regionale onderwijspartners,
het lager beroepsonderwijs, de streekscholen voor beroepsbegeleidend onderwijs (die
verantwoordelijk waren voor de schoolcomponent van het leerlingwezen), het middelbaar beroepsonderwijs
en het vormingswerk voor werkende jongeren.
De programma’s van het kort-mbo leken in deze tijd qua inhoud en niveau erg op die van het primair
leerlingwezen. De opleidingen maakten gebruik van een bijzonder onderwijskundig concept: participerend
leren. Dit concept had de volgende kenmerken:
worden gevolgd;
scholingsprogramma;
4 .
De economische crisis zorgde voor een verandering in het denken over de maatschappelijke betekenis
en functie van het (beroeps)onderwijs. Het zou niet langer een welzijnsvoorziening moeten zijn,
maar een arbeidsvoorziening, gericht op de aansluiting tussen beroepsonderwijs en arbeidsmarkt.
Vooral de adviezen van de commissie-Wagner (1983), gericht op het stimuleren van een nieuw
‘industrieel elan’ hebben een impuls gegeven aan dit nieuwe inzicht. Op verschillende niveaus neemt
dan de betrokkenheid van het bedrijfsleven bij het beroepsonderwijs toe.
In het zogenaamde Open Overleg Wagner in 1984 spraken de betrokken partners af dat het bedrijfsleven
niet alleen via diverse informele kanalen invloed zou moeten hebben op het onderwijs, maar

ook via formele zeggenschap. Deze afspraak leidde ertoe dat overheid, onderwijs en bedrijfsleven
gezamenlijk verantwoordelijkheid zouden dragen voor het beroepsonderwijs. Deze afspraken hadden
betrekking op de inhoudsbepaling van het onderwijs en op ‘praktijkleren’.
1984: Mdgo
Eén van de maatregelen om iets aan de verschillen tussen de diverse onderwijsvormen en opleidingssoorten
te doen en de aansluiting tussen het beroepsonderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren was de
invoering van het mdgo (middelbaar dienstverlenings- en gezondheidszorgonderwijs) op 1 augustus
1984. Het mdgo kwam tot stand door herstructurering van opleidingen bij het middelbaar huishouden
nijverheidsonderwijs (mhno) en het middelbaar sociaal-pedagogische onderwijs (mspo).
Het mdgo werd gerekend tot het middelbaar beroepsonderwijs en is door de herstructurering naar
inrichting, niveau, toelatingseisen en duur vergelijkbaar geworden met het middelbaar economisch
en administratief onderwijs (meao), middelbaar middenstandsonderwijs (mmo) en het middelbaar
technisch onderwijs (mto).
Om te zorgen voor een goede landelijke dekking van de opleidingen werden opleidingen aan
scholen toegewezen. Dat voorkwam dat er een wildgroei aan opleidingen zou ontstaan.
1986: Profielen en eindtermen
In 1986 presenteerde het toenmalig Ministerie van OenW5 een nota over leerplanontwikkeling voor
het beroepsonderwijs. In deze nota werden drie stappen benoemd voor het vaststellen van de
eindtermen van het mbo. De sociale partners stelden om te beginnen beroepsprofielen op. Deze
13

14
beroepsprofielen werden vervolgens vertaald in landelijke profielen voor de beroepsopleidingen,
zogenoemde beroepsopleidingprofielen, vergelijkbaar met totaalprogramma’s in het leerlingwezen.
Dit was een gezamenlijke verantwoordelijkheid van onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven.
Ten slotte werden deze opleidingprofielen vertaald in leerplannen. Dit was een verantwoordelijkheid
van scholen, in samenwerking met leerbedrijven.
Om aan de eindtermenprocedure vorm te geven werden 18 landelijke overlegorganen opgericht: de
zogenoemde BOOB’s (branche- en bedrijfstakgewijs overleg).
De eerste generatie eindtermen voor het mbo kwam echter moeizaam tot stand als gevolg van
kinderziekten in deze achttien BOOB’s. De eindtermen zouden zelfs nooit vastgesteld worden. Dat
gebeurde wel met de tweede generatie eindtermen, die van kracht zouden worden bij de invoering
van de Sectorvorming en vernieuwing in het mbo6 , de SVM-wet van 1993.
1990: Rauwenhoff
Ondertussen verscheen in 1990 het advies van de commissie Rauwenhoff. De opstellers waren geen
voorstander van de ontwikkeling van de landelijke kwalificatiestructuur en kwam daarom met een
alternatief. In de ACOA-publicatie staat daarover: “Het schrikbeeld dat een in Friesland opgeleide loodgieter
niet aan de slag zou kunnen in Limburg, was voldoende reden om het idee te prullemanderen”.
Het advies van de commissie Rauwenhoff bracht echter een ontwikkeling op gang die het tegendeel
bewerkstelligde van wat de commissie beoogde. Geen hechte, georganiseerde samenwerking tussen
bedrijfsleven en onderwijs op regionaal niveau, maar juist een landelijk vastgestelde kwalificatiestructuur.
In diverse notities en convenanten werd geformuleerd dat de ontwikkeling van een landelijke

kwalificatiestructuur een belangrijke voorwaarde was om kwaliteit, herkenbaarheid en toegankelijkheid
van het secundair beroepsonderwijs te verhogen en te waarborgen. De achttien BOOB’s verdwenen
weer en hun taken werden overgenomen door destijds nog 31 landelijke organen van het
beroepsonderwijs (LOB’s), die voorheen alleen voor het leerlingwezen werkzaam waren.
Deze landelijke organen werden in 1968 ingesteld. De leerlingen die een opleiding in het leerlingwezen
volgden (vier dagen werken en een dag naar school), waren ingeschreven bij een landelijk
orgaan. Dat landelijk orgaan was verantwoordelijk voor de begeleiding van deze leerlingen en voor de
examinering, een gevolg van het uitgangspunt dat er meer samenhang moest komen tussen het
mbo en het leerlingwezen. Om versnippering te voorkomen vond er een schaalvergrotingsoperatie
plaats bij de landelijke organen. Inmiddels is het aantal gehalveerd.
De taak van kwalificatiestructuurontwikkeling voor de landelijke organen (lob’s) werd in 1996 wettelijk
verankerd in de Wet educatie beroepsonderwijs (WEB).
1991: SVM
Met de SVM-operatie (de sectorvorming en vernieuwing in het mbo) werd een nieuwe stap gezet in
het integreren van opleidingen. Als eerste werden de lange mbo-opleidingen en de proefprojecten
kort-mbo in elkaar geschoven. Deeltijd-mbo en streekscholen die het leerlingwezen verzorgden
waren ondergebracht bij de WCBO en werden pas later betrokken bij de sectorvorming. Met de SVMoperatie
kwamen alle andere opleidingen, gericht op dezelfde arbeidsmarktsector maar van verschillende
cursusduur en niveau, binnen één onderwijsinstelling samen. Een belangrijk doel van de
SVM-operatie was om het geïntegreerde onderwijsaanbod te benutten voor verdere vernieuwing.
15

16
Met een flexibel onderwijsaanbod zouden scholen in kunnen spelen op de veranderende vragen en
omstandigheden van de arbeidsmarkt. Een andere inhoudelijke doelstelling was de verbetering van
het rendement van de lange mbo-opleidingen door nieuwe mogelijkheden voor studenten om over
te stappen. Bijvoorbeeld van lang- naar kort-mbo en eventueel van voltijd- naar deeltijdvarianten. En
uiteindelijk moest de SVM-operatie ook leiden tot een structurele besparing van 150 miljoen gulden.
In 1992 kwam het Ministerie van OenW met de ‘Hoofdlijnennotitie ROC’s’. Hierin stond dat de ruim
500 instellingen en scholen op het gebied van door de overheid bekostigd beroepsonderwijs en
volwasseneneducatie, zouden moeten fuseren tot 50 regionale opleidingencentra (roc’s). Nu, anno
2008 zijn er 43 van deze instellingen.
1992: Wet op het Cursorisch Beroepsonderwijs (WCBO)
In 1992 kwam het met de WCBO tot een integratie van het cursorisch beroepsonderwijs. Hieronder
viel onder meer het leerlingwezen dat aan de streekscholen werd gegeven, het deeltijd-mbo
bestemd voor jongeren vanaf 18 jaar en verder de specifieke scholing voor werkzoekenden en het
cursorisch ondernemersonderwijs.
De WCBO betekende voor het leerlingwezen dat de regeling van de school- en praktijkcomponenten
in één wet werden ondergebracht. Verder legde de WCBO een verbinding tussen het leerlingwezen
en voltijdberoepsonderwijs en tussen beroepsonderwijs en de scholingsactiviteiten van de arbeidsvoorzieningsorganisatie.
Uiteindelijk leidde dat ertoe dat ook de opleidingen die onder de SVMoperatie
en onder de WCBO vielen in een sectoraal, en liefst intersectoraal, mbo-college werden
ondergebracht. Sectorale mbo-colleges bieden binnen één sector (zoals de uiterlijke verzorging) alle

varianten van het middelbaar beroepsonderwijs: verschillende niveaus en verschillende leerwegen.
Intersectorale mbo-colleges hebben alle vormen van onderwijs uit verschillende sectoren in één
college samengebracht.
1994: Praktijkleren
Het tweede thema dat de commissie Wagner op de agenda plaatste was het praktijkleren, ook
bekend als dualisering. Uiteindelijk was het de commissie Van Veen 1 die in haar advies ‘Recht doen aan
verscheidenheid’ (1994) stelde dat het gesprek over de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt
op landelijk niveau kan worden afgerond. De commissie was van mening dat er al veel gedaan
was om die relatie te verstevigen en dat het erop aankwam dit vervolgens regionaal verder te
operationaliseren.
Dualisering over de gehele linie van het secundair beroepsonderwijs, zoals door de commissie-
Rauwenhoff voorgesteld, wordt door de commissie-Van Veen 1 onhaalbaar en zelfs onwenselijk
geacht. Deze commissie noemde hiervoor drie argumenten:
1. Er was onvoldoende draagkracht bij zowel de branches als het beroepsonderwijs. Het zou gaan om
een verzevenvoudiging van het aantal leerarbeidsplaatsen.
2. Dualisering over de volle breedte maakte het gehele beroepsonderwijs onnodig conjunctuurgevoelig.
Het was beter te denken in leerwegvarianten, voltijd en duaal (destijds de leerlingwezenvariant),
zodat een overloop tussen leerwegen kon plaatsvinden bij veranderingen in de conjunctuur.
3. Niet alle opleidingen leenden zich voor een duale leerweg. Voor opleidingen met veel theorie was
dit minder wenselijk.
17

18
WEB: modulen
Ellen Mizee: “De introductie van het modulair
onderwijs was niet zo gunstig. Het ambachtelijke
vak werd voor dat soort onderwijs
opgeknipt in afzonderlijke en afgebakende
handelingen en stukjes kennis waar een student
dan weken, maanden of zelfs een jaar mee aan
de slag moest. Moet je je voorstellen: een student
die een jaar lang leert hoe je een permanent
moet zetten! Dat is volstrekt een vergissing
geweest. Sterker nog: het is de slechtste move
geweest die gemaakt is. De student kreeg
helemaal geen beeld van het werk in de volle
breedte.
Daarom juich ik het competentiegericht leren
van harte toe. Daarin leren de studenten nu
juist wel om het vak in de breedte te leren.
Terwijl ze bezig zijn de ambachtelijke vaardigheden
op te doen, leren ze gelijktijdig wat de
Wel adviseerde de commissie om de voltijdvariant een buitenschoolse component van minimaal 20%
van de studietijd te laten bevatten.
1996: WEB
Al deze ideeën van de commissie Van Veen kwamen in de Wet Educatie en Beroepsonderwijs van
1996 terecht. Het ACAO schrijft daarover: “Met de komst van deze wet verandert er ook iets in de
verhouding tussen de school en het landelijk orgaan. De school wordt hoofdverantwoordelijke voor
het gehele beroepsopleidende programma en de begeleiding daarbinnen, ook voor de praktijkcomponent
waarvoor de dagelijkse begeleiding de praktijkopleider verantwoordelijk is. De taakstelling
van het landelijk orgaan wordt het zorgdragen voor voldoende leerbedrijven. Daarnaast dient
deze organisatie de kwaliteit van leerwerkplekken buiten de school te bewaken en te bevorderen via
een systeem van ‘erkende leerbedrijven’. De sociaal-pedagogische begeleiding van leerlingwezendeelnemers
was al eerder overgegaan in de handen van de school; voorheen waren de regionale
organen van het leerlingwezen op dit terrein actief.”
De WEB regelde de herinrichting van het beroepsonderwijs. Daardoor ontstond er een landelijke
kwalificatiestructuur, een geordend geheel van kwalificaties, deelkwalificaties en bijbehorende
diploma’s en certificaten waarvoor de eindtermen door de overheid waren vastgesteld. Voor het eerst
werd de systematiek van de kwalificatiestructuur beroepsonderwijs voor alle bedrijfstakken uniform.
Niveaus in de kwalificatiestructuur werden eenduidig geformuleerd. Voor het middelbaar beroepsonderwijs
zijn dat er vier. In de wet is vastgelegd dat de landelijke organen verantwoordelijk zijn voor
de ontwikkeling van de kwalificatiestructuur.

theorie is die eraan ten grondslag ligt en ze leren
iets over sociale vaardigheden en taalgebruik.
Precies zoals het in de praktijk ook gaat.
In 2010 moet het competentiegericht leren
volledig zijn ingevoerd. Dan zijn we definitief
verlost van het modulair onderwijs en is het
beroepsonderwijs erop gericht de studenten alle
vakhandelingen geïntegreerd te laten uitvoeren.”
Ook regelde de WEB dat de beroepsopleidende leerweg (bol), het mbo, en de beroepsbegeleidende
leerweg (bbl), het vroegere leerlingwezen, hetzelfde civiel effect zouden hebben. Met andere woorden:
dezelfde maatschappelijke erkenning en dezelfde mogelijkheden tot doorstroming.
Een andere verandering die het gevolg was van de WEB was de modulaire opbouw van het onderwijs.
De opleidingen bestonden voortaan uit een aantal deelkwalificaties die absolverend konden worden
getoetst. Dat betekent dat beoordelingen in de loop van de opleiding plaatsvinden op afzonderlijke
onderdelen en niet op het grotere (integratieve) geheel.
De invoering van de competentiegerichte kwalificatiestructuur en het competentiegericht onderwijs
bracht met zich mee dat ook de examinering ingrijpend zou veranderen. Op dit moment, voorjaar
2008, is dit nog altijd onderwerp van discussie; ook op het Ministerie van OCW.
1996: Ontzuiling van MBO
Toen in 1919 de Wet op het Nijverheidonderwijs werd ingevoerd ontstonden er scholen van verschillende
denominatie. Via het ‘plan van scholen’ kon een aanvraag voor het stichten van een nieuwe
school worden ingediend bij het ministerie. Vooral de bisdommen in het zuiden van het land dienden
frequent aanvragen voor nieuwe, katholieke, scholen in.
Ook andere schoolbesturen en besturenbonden maakten veel gebruik van de mogelijkheid om
aanvragen in te dienen voor de stichting van scholen. De denominatie was eenvoudigweg een
gegeven waarmee iedereen rekening hield; ook bij de aanwijzing van de scholen die het onderwijs in
de uiterlijke verzorging mochten uitvoeren.
Met de invoering van de WEB in 1996 maakte onderwijsminister Ritzen een eind aan de verzuiling in
19

20
het middelbaar beroepsonderwijs. In 1996 werden voortaan de scholen bij wet aangewezen. Dat
maakte het proces van afstemming tussen onderwijs en bedrijfsleven een stuk inzichtelijker.
1999: Competentiegerichte kwalificatiestructuur
In 1999 kwam de kritiek dat de kwalificatiestructuur achterhaald zou zijn. Een nieuwe kwalificatiestructuur
was nodig. De functie van een kwalificatiestructuur is tweeledig. Ten eerste moet deze
inhoudelijk richting geven aan opleidingen en ten tweede moet deze transparantie bieden, zodat de
inhoudelijke samenhang tussen verschillende beroepen duidelijk wordt. De nieuwe competentiegerichte
kwalificatiestructuur moest daaraan bijdragen7 .
Het mbo kende in die tijd ruim 700 verschillende kwalificaties met strak omschreven eindtermen, was
onvoldoende transparant en veel te rigide. Bedrijven klaagden dat het onderwijs te weinig inspeelde
op de dynamiek op de arbeidsmarkt.
Een jaar eerder al had de Advies Commissie Onderwijs Arbeid (ACOA) in haar nota ‘Een wending naar
kerncompetenties’ geadviseerd om voor de versterking van de kwalificaties in het beroepsonderwijs
het begrip kerncompetentie centraal te stellen. Het ministerie gaf opdracht om het aantal geregistreerde
opleidingen terug te brengen naar zo’n 140 en daartoe een competentiegerichte kwalificatiestructuur
te ontwikkelen. Het Centraal Orgaan van Landelijke Opleidingsorganen van het Bedrijfs leven
(Colo) moest het initiatief nemen voor de nieuwe kwalificatiestructuur. Het Colo is de vereniging van
de achttien landelijke organen die zich sinds 1992 kenniscentra beroeponderwijs bedrijfsleven
noemen, en die elk bedrijfstakgewijs georganiseerd zijn. In deze jaren is heel wat afgepraat over
competenties, wat competenties nu precies zijn en welke soorten competenties er bestaan.

2002: Kwalificatieprofielen
Het Colo kwam in 2002 met een kadernotitie ‘Samen werken aan leren’, waarin werd aangegeven dat
iedere deelnemer aan het eind van de opleiding moet beschikken over drie typen competenties. Het
uitgangspunt daarbij was dat competenties in de specifieke context van het beroep worden ontwikkeld
en toegepast. De praktijk stuurt dus het onderwijsproces. Het Colo noemde de volgende soorten
competenties:
loopbaan;
De kwalificatiestructuur is een verzameling van vastgestelde kwalificatieprofielen. De kwalificatieprofielen
werden door de sociale partners ontwikkeld op beroepscompetentieprofielen en beschreven
op een gestandaardiseerde manier de competenties waarover een beginnend beroepsbeoefenaar
moest beschikken. Waar dat mogelijk was, werden verwante beroepscompetentieprofielen geclusterd.
Deze kwalificatieprofielen zijn beschreven aan de hand van een format: een beschrijvingsmodel.
De LOB’s (die zich dus sinds 1992 kbb’s, kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven noemen) waren
verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de kwalificatiedossiers. Elke kbb liet zich daarbij adviseren
door een paritaire commissie die was samengesteld uit vertegenwoordigers van de branche en het
onderwijsveld. Deze paritaire commissies adviseerden het bestuur van het kbb, onder andere over het
ontwikkelen en actualiseren van de kwalificatiestructuur op grond van ontwikkelingen, gesignaleerde
21

22
behoeftes en eventuele problemen. 8 De kwalificatiedossiers werden op samenhang en juist gebruik
van het format beoordeeld door het Coördinatiepunt Kwalificaties Beroepsonderwijs, ondergebracht
bij het Colo.
Het bestuur van het kbb droeg het kwalificatiedossier ter erkenning voor aan de minister, die het
dossier vervolgens vaststelde.
2004: Warboel aan competenties
In 2004 begonnen de eerste opleidingen te experimenteren met de nieuwe kwalificatiedossiers. Die
experimenten werden begeleid door het procesmanagement herontwerp mbo, een speciaal hiertoe
in het leven geroepen ondersteuningsorganisatie, gelieerd aan het gemeenschappelijk procesmanagement
competentiegericht onderwijs. Opleidingen werden geclusterd en vertegenwoordigers
van de opleidingen in die clusters werden vanuit deze ondersteuningsorganisatie begeleid bij de
ontwikkeling van competentiegericht onderwijs. Via de Herontwerpschool werden trainingen en
congressen georganiseerd.
Het begrip competentie werd door de verschillende kbb’s verschillend gedefinieerd en ingevuld.
Hierdoor ontstond niet de gewenste transparantie, maar een warboel aan competenties. Wat in het
ene dossier een competentie was, bleek in een ander dossier een kerntaak en omgekeerd. Ondanks
het feit dat sommige kwalificatiedossiers al een tweede versie kenden, werd besloten tot een zeer
ingrijpende aanpassing van het beschrijvingsmodel; het format. Vanaf 2006 wordt er gewerkt met een
vastgesteld aantal en voor alle kwalificatiedossiers gelijke competenties. Die competenties worden in
de context van het beroep verder uitgewerkt. 9

Niet iedereen is even gelukkig met deze ingreep, maar over het algemeen is het er wel overzichtelijker
op geworden. Zo kan het dus gebeuren dat opleidingen in korte tijd met drie verschillende kwalificatiedossiers
aan het werk zijn.
2010: Een nieuw procesmanagement
Het bleek na een paar jaar allemaal wat tegen te vallen met de daadwerkelijke vormgeving van het
competentiegerichte onderwijs. Er ontstond inhoudelijke kritiek op het ‘nieuwe leren’, waarmee
competentiegericht onderwijs door velen – ten onrechte - wordt geassocieerd. De inmiddels nieuwe
staatssecretaris Marga van Bijsterveldt nam haar verantwoordelijkheid. Ze stelde de integrale invoering
van het competentiegericht leren uit naar 2010, liet een onderzoek uitvoeren door bureau Berenschot
en besloot dat het Ministerie van OCW meer regie zou voeren op het proces.
De tijd van pionieren was daarmee voorbij en de daadwerkelijke invoering van het competentiegericht
leren nam nu echt een aanvang. De staatssecretaris gaf alle scholen opdracht om voor 1 oktober 2007
een invoeringsplan in te dienen. Hierin moest de onderwijsinstelling duidelijk beschrijven hoe ze het
competentiegerichte onderwijs willen invoeren.
Om de scholen bij het realiseren hiervan te ondersteunen is, in opdracht van het Ministerie van OCW,
het Procesmanagement mbo 2010 gestart. Deze organisatie verving het Procesmanagement herontwerp
mbo.
OCW is nu de opdrachtgever van het nieuwe procesmanagement en heeft nu ook invloed op het
proces. Dat blijkt onder meer uit de hernieuwde discussie over examinering. Die discussie sluit aan bij
een van de uitkomsten van het parlementair onderzoek onderwijsvernieuwingen van de commissie
23

24
Dijsselbloem (2008). Dit onderzoek heeft niet direct betrekking op het mbo, maar er worden wel
uitspraken gedaan die voor het mbo relevant kunnen zijn. Deze commissie bepleit “het opnieuw vaststellen
van de verantwoordelijkheid van de overheid enerzijds en de scholen anderzijds. De overheid
gaat over het ‘wat’, de onderwijsinhoud en stuurt daarop in de vorm van het kerncurriculum, examens
en toezicht. Het onderwijs gaat over het ‘hoe’, de inrichting van het onderwijs, het pedagogisch
didactisch klimaat.” 10

26
Hoofdstuk 2
“De meeste meisjes trouwen na een jaar of vier”
Een deel van de voorlopers van het
onderwijs op het gebied van uiterlijke
verzorging kwamen in 1983 samen in
het mdgo UV. Tot die tijd hadden de
drie branches elk hun beroepsonderwijs,
dat zich elk op zijn eigen
manier ontwikkelde. De kappers
probeerden één lijn te trekken, terwijl
de voetverzorgers voor elke opleiding
een eigen brancheorganisatie startten.
Het particulier onderwijs in de UV blijft
overigens ook na 1983 bestaan.
In dit hoofdstuk worden de ontwikkelingen
binnen de verschillende
branches geschetst, te beginnen bij het
kappersonderwijs, dat een lange
geschiedenis heeft, het meest
omvangrijk is en waarover ook de
meeste bronnen bestaan. We maken
voor een beschrijving van de
ontstaansgeschiedenis dankbaar
Kappers
Particulier initiatief
Aan het begin van de 20ste eeuw deed een kapper er zes jaar over om het diploma (dat later allround
kapper zou heten) te bemachtigen en een eigen kapperszaak te kunnen beginnen. De opleiding werd
in de avond aangeboden en het viel onder de Wet op het Nijverheidsonderwijs van 1919. Deze wet
regelde het leerlingwezen dat door het bedrijfsleven georganiseerd werd. Van deze wet hebben de
kappers later ook gebruik gemaakt om hun opleidingen te organiseren.
In 1946 werd de Nederlandse Vereniging Vakscholen voor Kappers opgericht, onder auspiciën van de
Vakraad voor het Kappersbedrijf. Deze vereniging verzorgde in dertig steden avondonderwijs bij
particuliere scholen die daar geen overheidssubsidie voor kregen.
De vereniging riep in 1946 een technische commissie in het leven die lesprogramma’s voor de
kappersopleiding moest samenstellen. In 1948 werd de vereniging een stichting: Stichting Nederlandse
Vakscholen voor Kappers. Er werd in die tijd ook al flink gefuseerd en dat bracht in 1959
opnieuw een naamswijziging met zich mee: de stichting heette voortaan Stichting Vakopleiding in
het Kappers bedrijf (SVK). 11
De kappersbranche is altijd betrokken geweest bij de ontwikkelingen in het onderwijs, bij de
afstemming tussen de praktijk van het kappersvak en het onderwijs en bij de examinering. In 1950
werd de Vakraad voor het Kappersbedrijf aangewezen als het orgaan dat de examens zou afnemen.
In datzelfde jaar kwam de branche met een aantal ingrijpende voorstellen:

gebruik van 40 jaar vakopleiding in het
kappersbedrijf, het jubileumboek van
de stichting vakopleiding in het
kappersbedrijf (SVK).
Lerarenopleiding
De technische commissie die in 1946 begon met de ontwikkeling van het lesprogramma kreeg ook
de taak de mogelijkheden te onderzoeken voor een lerarenopleiding. Die opleiding kwam er in 1959
daadwerkelijk en heeft tot eind jaren `80 van de vorige eeuw bestaan. Het was een tweejarige
deeltijd opleiding ten behoeve van het kappersdagonderwijs.
In 1960 werd het kappersdagonderwijs ondergebracht in een naamloze vennootschap; de Kappersdagscholen
NV. Kandidaten moesten een toelatingstest afleggen. Zo werd het niveau van de opleiding
gegarandeerd. Door de dubbele taakstelling van de commissie was er in die periode een nauwe
verwevenheid tussen het lesprogramma en de scholing van mensen die dit lesprogramma moesten
uitvoeren. De leraren kregen scholing in de laatste trends. Zo waren er programma’s voor föhngolven
en haarverven. Eind jaren ’60 werd ook haarwerk in het lesprogramma opgenomen.
Voor leraren werden regelmatig bijscholingscursussen georganiseerd. Zo stonden in 1968-1969
bijvoorbeeld de volgende cursussen op het programma: de patroonsopleiding dames- en herenvak,
de ondernemersopleiding, de bediendeopleiding, applicatiecursussen dames- en herenvak, lang haar
kappen damesvak en bediendeopleiding voor 18- jarigen in het damesvak. Het waren veelal zevendaagse
cursussen.
27

28
Differentiatie in docenten
Ellen Mizee: “Aan de huidige docenten. worden
andere eisen gesteld; dat houdt verband met
veranderingen in het onderwijs, zoals het
competentiegericht leren. Naast het aanleren
van vaardigheden en het overbrengen van
kennis, moet een docent ook goed zijn in het
ontwikkelen van lesmateriaal en het voeren van
gesprekken voor de studieloopbaan van de
student. De docent moet meer een coach zijn.
Met het competentiegericht leren werken we toe
naar het integreren van lesstof. Binnen het
Zadkine verzorgen we ook assessorentrainingen.
Dat is een goede ontwikkeling.”
Avondonderwijs
Het kappersonderwijs is begonnen als avondonderwijs, twee-en-een-half uur per week. Aan kappers
met enige bekendheid werd gevraagd als docent op te treden. Rond 1950 werden er lessen op
ongeveer 30 plaatsen verzorgd; niet alleen in Amsterdam en Utrecht, maar ook in Winterswijk en
Winschoten. Het aantal leerlingen groeide door de jaren gestaag en in 1958 waren het er 3.300.
Ondanks de start van het dagonderwijs, twee jaar later, bleef het avondonderwijs trekken. In 1963
volgden maar liefst 6.000 cursisten een avondopleiding.
Dagonderwijs
Het kappersdagonderwijs kwam daarentegen maar moeizaam van de grond. Een subsidieverzoek
werd door het Ministerie van OCW afgewezen. De branche probeerde het verder op eigen kracht.
De stuwende kracht achter de SVK was de brancheorganisatie ANKO (Algemene Nederlandse Kappers
Organisatie). Toen het gewenste resultaat, gesubsidieerd dagonderwijs, toch niet gerealiseerd werd,
bracht de Stichting Vakopleiding in het Kappersbedrijf (SVK) het kappersdagonderwijs onder in een
NV. De kappersdagscholen ontwikkelden zich vanaf 1960 voorspoedig.
De eerste kappersdagschool werd in 1960 geopend in Den Haag en had leslokalen die afgestemd
waren op de kapsalons van die tijd. In 1963 leek er een kink in de kabel te komen toen een aantal
ondernemers het dagonderwijs als concurrent ging zien. Het dagonderwijs gebruikte modellen en
rekende voor een bezoek minder dan het bedrijfsleven. De problemen werden opgelost, hoewel nu
niet meer duidelijk is na te gaan hoe: “Bestuur en directie slagen er in na verloop van tijd deze kwestie
in goed banen te leiden.” 12

De dagopleiding raakte in trek, ook al waren de kosten niet gering. De leerlingen volgden een
beroepsopleiding zonder dat ze deelnamen aan het arbeidsproces, ook konden ze al in één jaar het
bediendediploma halen en na twee jaar het vakbekwaamheidsdiploma. Toch stond de financiële
positie van de kappersdagscholen sterk onder druk. “De kosten van de opleiding rijzen de pan uit.
Cursusgeld en modellengeld moeten worden opgetrokken door de salarisstijgingen en de bijkomende
sociale lasten. Voor wat betreft het cursusgeld is dat geen probleem. De leerlingen blijven binnenstromen.
Er ontstaan zelfs grote wachtlijsten omdat men niet afwijkt van het maximum aantal
leerlingen dat per school is vastgesteld. Het modellengeld levert wel problemen op. De inkomsten
slinken, doordat steeds minder modellen zich aanmelden. Een oplossing wordt op dat moment
gevonden in de zogenoemde ‘modellenkaart’, een soort tariefsverlaging”. 13
Nog altijd kwam er geen subsidie van de overheid; ook al waren de kappersdagscholen wel erkende
onderwijsinstellingen. In de beleidsnota MHNO-MSPO nieuwe stijl (1976) kwamen de kappersdagscholen
niet voor.
Wedstrijden
De brancheorganisatie heeft altijd veel energie gestoken in wedstrijden. Deze bevorderen de kwaliteit
van het kappersvak en, minstens zo belangrijk, vestigen er de aandacht op. Klanten zien wat een
bezoek aan de kapper met hen kan doen. Kappers worden gestimuleerd om zich te ontwikkelen en
profileren en toekomstige kappers worden uitgedaagd om een opleiding te gaan volgen. In 1962
waren er de wereldkampioenschappen in Amsterdam en in 2008 organiseert het Branche Platform
Kappers, de opvolger van de Vakraad, nog steeds landelijke-, Europese- en wereldkampioenschappen.
29

30
Een uitstekende manier om het vak onder de aandacht te brengen van velen.
Leerlingstelsel
Begin 1964 liet het Ministerie van Onderwijs weten dat in vier plaatsen (Eindhoven, Haarlem, Leiden
en Utrecht) gestart mocht worden met het Leerlingstelsel Kappers. Er werd in die plaatsen samenwerking
gezocht met andere onderwijsinstellingen, zoals de lts of de huishoudschool. Om overheidssubsidie
te verkrijgen waren ook vakken verplicht die van belang waren voor de algemene vorming:
Nederlands, maatschappijleer, tekenen, culturele vorming en lichamelijke oefening.
De tweejarige opleiding van het Leerlingstelsel Kappers was bedoeld voor leerlingen van minimaal
15 jaar die inmiddels acht jaar onderwijs hadden genoten, waarvan één jaar voortgezet onderwijs.
De leerling ging één werkdag per week naar school en, hoewel dat nog niet in de cao was opgenomen,
ontving over die dag loon. De leerlingen in het leerlingwezen vielen onder verantwoordelijkheid
van het landelijk orgaan dat voor de begeleiding en examinering zorgde. Het landelijk orgaan (LOB)
voor de kappers was de SVK. De schoolcomponent werd in veel gevallen uitgevoerd door streekscholen.
Het COBO, door de streekscholen opgericht, zorgde voor de inhoudelijke ontwikkeling en de vernieuwing
van de schoolcomponent.
Al in 1965 startten er opleidingen in Amsterdam, Breda, Den Bosch en Den Haag. Het aantal leerlingen
groeide. In 1970 telde het leerlingwezen circa 3.000 leerlingen en in 1975 circa 5.000 leerlingen.
Volgens de Wet op het Leerlingwezen die in 1966 werd ingevoerd, moest er een programmacommissie
komen. Pas in 1972 werd die commissie aangesteld. De commissie bestond uit twee vertegenwoordigers
van het bedrijfsleven, twee uit het onderwijs en twee uit de SVK, het landelijk orgaan.

Jongens
Ellen Mizee: “In 1964 werd de gemeentelijke
Kappersschool in Rotterdam geopend. Het was
toen de enige gesubsidieerde kappersopleiding in
Nederland. We hadden twee klassen van elk
20 studenten. Met die subsidie hing samen dat
er ook een flink deel algemeen vormende vakken
werd gegeven, zelfs aardrijkskunde en geschiedenis,
kan ik me herinneren. In 1970 betrokken
wij de Mammoetschool, al het beroepsonderwijs
onder een dak. Koningin Juliana opende de
school, in het centrum van Rotterdam.
We hebben in 1970 ook voor het eerst een klas
gestart met het herenvak. Voordien konden
herenkappers alleen opgeleid worden op
particuliere opleidingen en bij de Stichting
Vakopleiding Kapper.”
Het Leerlingstelsel Kappers kende de volgende opleidingen:
De helft van de leerlingen van de primaire opleiding stroomde door naar de voortgezette opleiding.
Driekwart koos voor het damesvak. Zij konden ook kiezen voor de opleiding kapster-beautinette,
waarin naast de opleiding damesvak ook gelaatsverzorging, make-up en manicuren gevolgd konden
worden. De ANBOS (Algemene Nederlandse Brancheorganisatie Schoonheidsverzorging) erkende het
diploma echter niet. In 1991 werd deze aparte opleiding in het leerlingwezen gestaakt. Landelijk
waren er in het voorafgaande jaar 40 leerlingen, waarvan slechts vier met een leerovereenkomst. Een
poging in 1982 om een gecombineerde opleiding dames-herenvak op te zetten mislukte.
Tijdens de economische recessie in de jaren `70 waren er onvoldoende arbeidsplaatsen beschikbaar
voor de leerlingen in het leerlingwezen. Leerlingen die niet in een salon aan de slag konden kregen
werk aangeboden op de kappersdagscholen. Overigens zonder loon of andere vergoeding. Het ministerie
bekostigde deze ‘pseudo-arbeidsplaatsen’. Jaarlijks besliste het ministerie of de constructie
gehandhaafd moest blijven. In 1977 kwam er een einde aan de regeling, maar het probleem was niet
opgelost. In 1981 bleek dat 800 leerlingen geen werkgever hadden. In 1984 kwam de overheid met
een subsidieregeling voor werkgevers van 4.000 gulden per leerovereenkomst, een verworvenheid
die de commissie Wagner had gerealiseerd.
31

32
Lessen voor eerstejaars
Het Rotterdamsch Dagblad besteedt in 1969
aandacht aan het vijfjarig jubileum van de
Rotterdamse kappersschool en beschrijft de
lessen van de eerstejaars: “haarwassen; hoofdmassage
en frictioneren; het wikkelen voor de
permanent; fixeren en neutraliseren; het geven
van olie- en crèmebehandelingen; het verzorgen
van kleurspoelingen; het maken van platte
krullen en het slagleggen voor watergolven; het
uitkappen van een watergolf voor eenvoudige
modellen; de handelingen van het knippen,
effileren en theorie over het permanenten (…).
In het eerste begin wordt geoefend met een
plankje, waarop enig (echt) haar is bevestigd.
Maar al gauw nemen de leerlingen de modelkop
ter hand (…) Maar ten slotte gaat men
echte mensen kappen. Er zijn heel wat dames,
die als model willen fungeren: er is momenteel
zelfs een wachtlijst.”
Voor de kappersdagscholen was de bekostiging van deze pseudo-arbeidsplaatsen een tijdelijke
oplossing voor hun financiële probleem. De SVK heeft in dit verband lange tijd gepoogd het kappersdagonderwijs
onder te brengen bij het mhno (middelbaar huishoud- en nijverheidsonderwijs), maar
deze pogingen werden door de overheid niet gehonoreerd.
Gemeentelijke kappersvakschool Rotterdam
De Rotterdamse wethouder Van der Vlerk vond het begin jaren `60 een schande dat er in zijn stad een
veelheid aan kwalitatief ‘arme’ opleidingen bestond. Om daar verandering in te brengen startte hij in
1964 in Rotterdam de Gemeentelijke Kappersvakschool, een huishoud-nijverheidsopleiding voor kapsters
en kappers. Het was op dat moment de enige gesubsidieerde kappersdagschool in Nederland.
De school, die gevestigd was in de Overijsselsestraat in Rotterdam, begon met veertig leerlingen,
twee klassen, en zes docenten. De leerlingen volgden er de tweejarige opleiding bediende damesvak.
Zij maakten gebruik van twee praktijklokalen die ingericht waren als een kapsalon.
De school bood niet alleen vaktechnisch onderwijs, maar ook brede algemene ontwikkeling.
“De kapper of kapster moet, tijdens het vrij langdurige contact met de klant, ook over iets anders
kunnen praten dan over de weersgesteldheid en de op handen zijnde wedstrijd Feijenoord-Sparta ”
zo werd in de openingsrede gemeld.
In 1967 -1968 verzorgde de Rotterdamse school ook de primaire opleiding damesvak binnen het leerlingwezen.
De school breidde haar aanbod langzaam uit. Na de primaire opleiding herenvak volgden
beide voortgezette opleidingen. De docenten woonden de scholingsdagen bij die door de SVK wer-

Ze zal wel gaan trouwen
Eind jaren `60 heeft men niet bepaald een
feministische beeld van kapsters. Het Rotterdamsch
Dagblad vermeldt in 1969: “De
belangstelling voor de opleiding tot dameskapster
is groot maar daar staat tegenover dat ook
de vraag naar dameskapsters vooral behoorlijk
is. Omdat de meeste meisjes, die als dameskapster
gaan werken, na zo’n jaar of vier wel
gaan trouwen. Wat ‘m natuurlijk ook hierin
ligt, dat zo’n jong kapstertje er in de regel
alleraardigst en zeer verzorgd uitziet.”
den georganiseerd in een hotel aan de Loosdrechtse Plassen. Tijdens dezelfde scholingsdagen krijgen
ook de docenten van het leerlingstelsel en de kappersdagscholen hun bij- en nascholing. De examens
werden afgenomen door de SVK. Dat gebeurde in hotels die eigendom zijn van de heer Scheepmaker,
directeur van het SVK.
Bij het vijfjarig bestaanin 1969 telde de Rotterdamse school 300 leerlingen; 150 van de dagschool en
150 van het leerlingstelsel. Nog voor het mdgo werd ingevoerd kwam de cursus schoonheidsverzorging
van de streekschool naar de gemeentelijke dagvakschool. Het ging om achttien leerlingen.
In aanloop naar het mdgo hadden de leerlingen op de gemeentelijke kappersvakschool de keus om
de primaire opleiding damesvak te combineren met schoonheidsverzorging, de opleiding kapsterbeautinette.
Proefprojecten kort-mbo
In 1979 gingen, ook in het kappersonderwijs, de proefprojecten kort-mbo (kmbo) van start. Het kmbo
was een tweejarige, praktijkgerichte variant, volgens de principes van participerend leren. Het waren
voltijdopleidingen; in eerste instantie voor 16- tot 18-jarigen. Het eindniveau was vergelijkbaar met
dat van het primaire leerlingwezen.
De projecten hadden consequenties voor het leerlingwezen dat door de SVK werd verzorgd. De
stichting zag stages als een aanval op de werkgelegenheid van de leerlingen uit het leerlingwezen.
Omdat de examens niet bij de SVK werden ingekocht, maar door de scholen zelf werden georganiseerd,
werden deze diploma’s niet door de branche erkend.
33

34
Voetverzorgers
Puur Hollands
Het vak van pedicure is zeer waarschijnlijk in Nederland opgekomen. Die veronderstelling onderbouwen
we met het gegeven dat voetverzorgers al voorkwamen op tekeningen en schilderijen uit de
Gouden Eeuw, bijvoorbeeld op werk van Rembrandt. Naast het verwijderen van likdoorns, trokken
deze vaklui ook kiezen. Overigens bestaat er nog steeds een ambachtelijk verband tussen de voetverzorgers
en de tandartsen: de wijze waarop eelt geslepen wordt, is vergelijkbaar met de handelingen
van de tandarts. Ook zijn materialen en de attributen van de tandtechnicus herkenbaar in die van de
voetverzorger. Tot op de dag van vandaag.
In de jaren dertig van de vorige eeuw bestond er in Nederland een flink aantal organisaties voor
voetverzorging. Dat kwam omdat veel pedicureopleidingen een eigen belangenorganisatie hadden
opgezet, waar oud-leerlingen automatisch lid van werden. De opleiders zaten echter bepaald niet op
één lijn wat de uitoefening van het vak betreft. Er was bijvoorbeeld verschil van mening over het
voetenbadje voor de behandeling, een discussie die overigens in 2007 nog gevoerd werd door de
paritaire commissie. De opleidingen verschilden verder aanmerkelijk qua lengte en diepgang. Door de
jaren heen was er voldoende werkgelegenheid voor zelfstandige pedicures. Bovendien werkten deze
dames, het waren allemaal dames die iets bij willen verdienen, in bijvoorbeeld schoenenwinkels.
Schoenwinkels boden in die tijd vaak diensten van pedicures aan. Op het hoogtepunt, eind jaren ’70,
werden ongeveer 2.000 pedicures per jaar particulier opgeleid. Met de teruglopende economie begin
jaren ’80 nam dat aantal af.

Paramedische opleiding
In 1970 bracht de Gezondheidsraad een advies uit over de opleiding tot voetverzorger. De raad was
van mening dat er twee beroepen op dat vlak moesten komen: een verzorgend beroep en een paramedisch
beroep. Dat advies werd pas tien jaar later opgevolgd, toen de Inspectie van de Gezondheidszorg
een paramedische opleiding in het leven riep. In 1982 ging de opleiding podotherapie in
Eindhoven van start.
Oprichting SRV
Het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) onderzocht begin jaren `80 of de voetverzorgingbranche
zich aan zou kunnen sluiten. Er kwam een subsidie van het Ministerie van Economische Zaken om de
knelpunten binnen de voetverzorging in beeld te brengen en om landelijke exameneisen voor het
vak van voetverzorger te maken. In 1984 werd de Stichting Regeling Voetverzorging (SRV) in het
leven geroepen. De SRV moest ervoor zorgen dat de verschillende organisaties op één lijn kwamen;
waarmee de weg bereid zou worden voor aansluiting bij het HBA. Een belangrijk initiatief van de stichting
was het in gang zetten van de ontwikkeling van het Handboek voor de Professionele Voetverzorging.
Examinering
De examens op grond van de vestigingswet werden voor voetverzorging, evenals voor de schoonheidsverzorging,
afgenomen door de Stivas. De vakbekwaamheidexamens werden afgenomen door
de SRV. Bij de opheffing van deze stichting in 1991 waren er van de zes organisaties in de voetverzorging
nog vier over.
35

36
Vrij?
Dat de strijd om het gelijk bij de voetverzorgers
nog niet helemaal voorbij is, blijkt uit dit
berichtje uit “Voetvak”, het vakblad voor de
voetverzorging van 23 januari 2008:
“Al enige tijd is er discussie of voetverzorgers een
ambachtelijk of een vrij beroep uitoefenen. Volgens
de Kamer van Koophandel valt voetverzorger
niet onder de vrije beroepen. Diverse
gerechtelijke uitspraken hebben echter duidelijk
gemaakt dat voetverzorger wél als een vrij
beroep dient te gelden en niet als ambacht. De
kwestie is niet alleen van principieel belang,
maar heeft ook financiële consequenties.
De voetverzorgingsbranche valt sinds 1987 onder
het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA). Het
HBA heeft tot wettelijke taak het gemeenschappelijk
belang van de aangesloten branches en het
algemeen belang te dienen. Alle voetverzorgers
zijn ambachtelijke bedrijven en vallen daarom
De gehele branche was betrokken bij de nieuwe Stichting Examens en Proeven in het Voetverzorgingsbedrijf
(SEPVO) dat de taak kreeg de vakbekwaamheid te examineren. Het ging dan om examens van
particuliere opleidingen en die van het mdgo. In 1996 werden de taken van SEPVO overgenomen
door het KOC, het kennis- en ontwikkelingscentrum voor de uiterlijke verzorging.
Commissie Voetverzorging
Toen in 1991 de SRV werd opgeheven, kwam daar de Commissie Voetverzorging binnen het HBA voor
in de plaats. Deze commissie bestaat nog altijd. Provoet, de enig overgebleven brancheorganisatie,
levert mensen voor deze commissie.
De activiteiten van de Commissie Voetverzorging worden bekostigd uit de bestemmingsheffing die
gevestigde voetverzorgers aan de Kamer van Koophandel betalen. De commissie richt zich op onderzoek
naar vakontwikkeling, verbetering van de kwaliteit en de ontwikkeling van de Code Voetverzorger.
Die laatste activiteit mag niet onderschat worden. Er zijn immers geen vaktechnische kwalificaties
voor docenten, en als docenten niet goed op de hoogte zijn van de code kan dat tot problemen
leiden. Overigens is er inmiddels wel veel veranderd. Het dédain van beleidsmakers ten opzichte van
voetverzorgers aan het eind van de vorige eeuw, bijvoorbeeld, is anno 2008 verdwenen.
“De vraag naar voetverzorging neemt de laatste jaren toe. Voor een belangrijk deel (75%) gaat het om
vrouwelijke cliënten. “Zeventig procent van de totale clientèle is tussen de 40 en 80 jaar oud. Naar
mate de leeftijd toeneemt, bezoekt men vaker de voetverzorger/pedicure. Volgens recent onderzoek
(eind 2004) is het bezoek aan de voetverzorger/pedicure in vergelijking met 1999 aanzienlijk toegenomen.
In 1999 ging 31% wel eens naar een pedicure en in 2004 is dat 37%.

automatisch, van rechtswege, onder het HBA.
De belasting van het HBA is de verplichte
heffing, en dus moeten alle voetverzorgers die
zijn ingeschreven bij de Kamer van Koophandel
aan het HBA jaarlijks de algemene heffing
betalen (in 2007 85,50 euro). Voetverzorgers
betalen ook bestemmingsheffing à 32 euro, voor
speciale activiteiten voor de branche. Verschillende
voetverzorgers willen die heffing niet langer
betalen omdat zij zich niet vertegenwoordigd
voelen door de Commissie Voetverzorging. Ook
vinden zij dat ze onvoldoende profiteren van de
collectieve promotie. Zij willen zich kunnen
inschrijven als vrije beroepsbeoefenaar bij de
Kamer van Koophandel. Als eerste stap tekenen
zij bezwaar aan tegen de aanslag van het HBA.
De nieuwe brancheorganisatie NOHV15 wil de
bezwaarschriften bundelen en de kwestie
eventueel via de juridische weg uitzoeken.“
De meest voorkomende handelingen bij de pedicure/voetverzorger zijn het laten verwijderen van
overmatig eelt en het knippen van nagels.
Verdere professionalisering van de uitoefening van het voetverzorgingsbedrijf is de voornaamste doelstelling
voor de branche. Zowel aan vakinhoudelijke nascholing als aan nascholing op het gebied van
bedrijfsvoering wordt door voetverzorgers aandacht besteed. Meer dan de helft van de ondernemers
heeft in de afgelopen twee jaar aan vakinhoudelijke nascholing deelgenomen. Nascholing op het
gebied van diabetici scoort hierbij hoog. Door vergrijzing neemt het aantal chronisch ziektegevallen
(zoals reuma en diabetes) aanzienlijk toe. Hierdoor ontstaat er een grote maatschappelijke vraag naar
pedicures die bekwaam zijn voetbehandelingen te verrichten bij risicogroepen.“ 14
37

38
Schoonheidsverzorgers
Particulier onderwijs
Het onderwijs in de schoonheidsverzorging werd tot de invoering van het mdgo in 1984 uitsluitend
verzorgd door particuliere instellingen. Een belangrijke particuliere opleider was het Instituut Ria de
Korte in Amsterdam, dat al in 1932 actief was.
De brancheorganisatie ANBOS werd in 1949 opgericht en heeft zich sinds die tijd ingezet voor de
kwaliteit van de opleidingen.
De examens van de particuliere instituten werden afgenomen door Stivas, opgericht rond 1950.
Het Stivas-diploma A was het basisdiploma dat iedere schoonheidsspecialist destijds moest hebben.
Het diploma B richtte zich op specifieke huidproblemen en gaf bovendien lesbevoegdheid.
Toen schoonheidsverzorging deel ging uitmaken van het mdgo UV was het voor de branche belangrijk
dat de nieuwe opleiding dezelfde vakinhoud kreeg als het particuliere onderwijs. De Stivas en de
ANBOS hebben zich ervoor ingezet om dat voor elkaar te krijgen. De SLO heeft de Stivas en de ANBOS
betrokken bij de totstandkoming van het leerplan. De Stivas zag wel mogelijkheden voor een brede
basisopleiding UV met verschillende uitstroomrichtingen. Volgens de Stivas lag het niveau van de
kappersopleiding lager dan dat van schoonheidsverzorging en voetverzorging. Een soort brugklas
was volgens Stivas wel mogelijk. Ook de twee instroommogelijkheden anatomie en fysiologie van het
menselijk lichaam in het vervolgtraject van schoonheidsverzorging en voetverzorging kwamen voor
een deel overeen. Maar het bleek dat de kappers (en met name de SVK) niets zagen in een dergelijke

onderwijsinhoudelijke afstemming en samenwerking. Tot een dergelijke opzet is het dan ook nooit
gekomen.
Examens
Het mdgo wilde in eerste instantie de examinering van de schoonheidsverzorging zelf regelen, maar
tegen dat voornemen kwam vanuit de ANBOS en Stivas veel verzet. Het mdgo ervaarde de Stivas als
een keurslijf. Tot de invoering van de WEB heeft de Stivas echter wel de centrale examens in het mdgo
afgenomen. Hiervoor kwamen de medewerkers van de Stivas naar de scholen.
Net voor de invoering van het mdgo in 1979, werd de VAKOS opgericht (Vereniging Vakopleiding
Schoonheidsverzorging). Dit was een koepel van particuliere opleidingsinstituten voor de erkende
beroepsopleiding voor schoonheidsspecialist. De VAKOS heeft ten tijde van de invoering van het
mdgo als een soort leerplanontwikkelaar gefunctioneerd. De instituten die bij de koepel waren
aangesloten verzorgden erkende beroepsopleidingen voor de kwalificatie schoonheidsspecialist,
voetverzorging, de Algemene Ondernemersvaardigheden (AOV) en diverse vervolgopleidingen zoals
de Stivas-specialisaties. De VAKOS organiseerde ook eigen examens, zoals die voor Nagelspecialist. In
2006 is de VAKOS opgeheven.
In Esthèticienne, het vakblad voor schoonheidsverzorging en cosmetica16 staat: “Er verandert de
komende tijd nogal wat op het gebied van onderwijs en examinering binnen de schoonheidsverzorging.
Stivas heeft haar deuren gesloten. Het KOC heeft de examinering voortgezet op de reguliere en
particuliere scholen. Nieuwkomer is het Kwaliteitscentrum Examens (KCE) 17 , de overheidsinstantie die
39

40
de kwaliteit van de examinering door het Nederlandse middelbare beroepsonderwijs vanaf 1 augustus
2003 gaat bewaken, met als doel het bevorderen van de kwaliteit van de examinering van in het
CREBO (Centraal Register voor Beroepsopleidingen) opgenomen beroepsonderwijs.” In het artikel
wordt ook melding gemaakt van het feit dat in 2002 het TCI (Toets Centrum Intereducatief ) is
opgericht. “Het TCI verzorgt als gelijkwaardige partner naast het KOC een nieuwe vorm van onderwijs
en examinering. Hierbij conformeren zij zich aan de normen van het KCE.”

42
In 1984 is het onderwijs in de
uiterlijke verzorging opgenomen
in het publieke onderwijsbestel.
Door de herstructurering van het
mhno (middelbaar huishoud- en
nijverheidsonderwijs) en het mspo
(middelbaar sociaal-pedagogisch
onderwijs) tot het mdgo (middelbaar
dienstverlenings- en gezondheidszorg
onderwijs) is overheidsfinanciering
een feit.
Dit hoofdstuk gaat in op de verdere
ontwikkeling van het UV-onderwijs
binnen de kaders van het publiek
bekostigde mbo.
Samenwerken en erkennen
Mdgo UV
Hoofdstuk 3
Tijdens de voorbereidingen van de herstructurering van het mhno en het mspo tot het mdgo leek
het erop dat daar geen plaats was voor de opleidingen in de UV. In de beleidsnota ‘MHNO-MSPO
nieuwe stijl‘ (1976) kwamen de kappersdagscholen namelijk niet voor. Er bestond alleen de Gemeentelijke
Kappersvakschool in Rotterdam in het huishoud- en nijverheidsonderwijs.
Toen bleek dat het onderwijs in de UV toch in het mdgo was opgenomen waren de branches verrast.
Het is een mysterie waarom uiteindelijk toch besloten is het UV-onderwijs in het mdgo op te nemen.
Op de vraag waarom de staatssecretaris uiteindelijk de beslissing heeft genomen om het mdgoonderwijs
in de sector UV toch van de grond te tillen, kwamen vanuit verschillende richtingen
verschillende antwoorden. De opleidingen op het gebied van uiterlijke verzorging waren populair en
het was dus logisch dat deze in het mdgo werden opgenomen, was een van de antwoorden. Maar
vanuit de hoek van de kappers klonk gemopper: het feit dat zonder enige vorm van overleg kappers- opleidingen in het mdgo werden ondergebracht, terwijl eerdere pogingen van de branche om deze
onder te brengen bij het mhno waren stukgelopen, was aanleiding voor een langlopend conflict
tussen de SVK en het Ministerie van OenW.
Wellicht wilde OenW ook meer eenheid in de UV-sector creëren. Dat is vanuit de verschillende
opleidingen in de voetverzorging voor te stellen. Door het onderbrengen van de voetverzorging in
het mdgo zou een eenduidig opleidingsprogramma ontstaan. Maar wellicht wilde OenW invloed
hebben op het civiel effect van deze opleidingen door deze te subsidiëren. De branches bepaalden
daarvoor namelijk eenzijdig het civiel effect van hun vakopleidingen. Het civiel effect heeft betrekking
op de waarde van het diploma in het maatschappelijk verkeer. Het betreffende diploma heeft zijn

neerslag op onder meer de beloningsstructuur. Voor OenW was het daarnaast van belang dat de drie
in de sector participerende branches (de kappers, de schoonheidsverzorgers en de voetverzorgers)
het mdgo-diploma erkenden als vakbekwaamheids- en vestigingsdiploma. Het heeft heel wat voeten
in de aarde gehad om de SVK zover te krijgen.
De kappers hadden een stevige brancheorganisatie, de ANKO (Algemene Nederlandse Kappersorganisatie)
met een grote achterban. Uiteindelijk werd er voor de kappersopleidingen in het mdgo
een numerus fixus ingesteld; de scholen mochten niet meer dan 1100 kappers opleiden. De ANBOS
en Stivas hadden er belang bij dat de opleidingen dezelfde inhoud en hetzelfde niveau hadden als
het particuliere onderwijs. Voor de voetverzorgers, die in die tijd geen eenheid vormden, was het
wellicht een mogelijkheid om tot wat meer uniformiteit te komen.
Log UV
De Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) had de opdracht leerplannen te ontwikkelen voor de
UV-opleidingen. Dit was geen wettelijke taak, maar een additionele opdracht van het Ministerie van
OenW. In 1984 werd de landelijke ontwikkelgroep UV (log UV) geïnstalleerd. De log UV had zijn taak in
drie jaar tijd volbracht en werd in 1987 weer opgeheven.
Het leerplan dat de log UV had ontwikkeld bestond, zoals in alle opleidingen binnen het mdgo, uit
verschillende examenonderdelen. De examenstof bij elk examenonderdeel vormde één geheel. De
examenstof van ieder examenonderdeel was opgebouwd uit samenhangende vakken of onderdelen
van vakken, zodat zo concreet mogelijk bij de beroepspraktijk kon worden aangesloten. 18 De examenonderdelen
waren te vergelijken met de latere deelkwalificaties. De vakken waren ondergebracht in
43

44
een basis(vakken)tabel die in het ‘Besluit mdgo’ was vastgelegd.
In de log UV namen deskundigen plaats vanuit het hele land. In de beginperiode waren deze deskundigen
min of meer op basis van persoonlijke kennis en betrokkenheid bij het beroep bijeengebracht.
Er was niet voorgeschreven welke organisaties bij de ontwikkeling betrokken moesten worden. In de
praktijk bleek dan ook dat de deskundigen niet altijd een relevante organisatie vertegenwoordigden.
Zo werd bijvoorbeeld de SRV vertegenwoordigd door een bestuurslid van één van de zes particuliere
organisaties die niet de belangen van de SRV, maar eerder die van de eigen organisatie behartigde.
Dat het daardoor moeilijk was om met elkaar op één lijn te komen, werd pas later duidelijk.
Ook de SVK maakte deel uit van de log UV. De minister vond dat alleen daar waar het mdgo
gerealiseerd was samenwerking met het particulier dagonderwijs van de SVK kon plaatsvinden. Het
bestuur van de SVK stemde met dit voorstel in, onder voorwaarde dat de invloed van de SVK bij de
lesprogramma’s en eindtoetsen werd toegestaan.
Naast de log’s startte er bij de vorming van het mdgo per opleiding ook landelijke opleidingsoverleggen
(lao’s). Een lao is te beschouwen als een voorloper van de huidige bedrijfstakgroep (btg) binnen
de MBO Raad.
Geen brede basisopleiding
Staatssecretaris Nel Ginjaar-Maas wilde destijds een brede basisopleiding UV creëren met drie
uitstroom differentiaties. Het voorgestelde cluster van opleidingen bleek echter niet haalbaar. Met
name de SVK was van mening dat er geen overlap was tussen de opleidingen in de kappersbranche
en de schoonheids- en voetverzorging. De opleidingen voor schoonheidsverzorging (SV) en voet-

verzorging (VV) werden wel gecombineerd. De overlap tussen de opleidingen in de SV en VV bleek in
de praktijk groter te zijn dan de overlap met de kappersopleidingen.
Naast haar- en schoonheidsverzorging kwam er met het ontstaan van het mdgo ook een aparte
opleiding voetverzorging; een opleiding waarin voordien nog niet was voorzien en waar weinig
belangstelling voor bestond. In het begin liep het bij de schoonheidsverzorging ook niet direct storm.
Er waren vier tot vijf opleidingen en de klassen kwamen nauwelijks vol. De kappersopleiding liep het
best. Het mdgo Haarverzorging was destijds een driejarige dagopleiding die opleidde tot en met het
vestigingsdiploma.
Bij de start van de opleiding was er sprake van een tweejarige studierichting kappen. Het ging om de
opleidingen bediende dameskappen en bediende herenkappen. In 1986 werden de eerste examens
afgenomen. In 1987 werden voor het eerst examens afgenomen van de driejarige opleidingen. Het
gaat om:
19 Elf UV-scholen
Bij de start van het mdgo heeft het ministerie bepaald dat elf scholen in Nederland een UV-opleiding
mochten aanbieden, waarbij alle denominaties gelijkelijk vertegenwoordigd waren. In die tijd kende
men er nog maar drie: protestant christelijk, katholiek en openbaar. De scholen, alle rechtsvoor gangers
van de huidige roc’s, waren gevestigd in Arnhem, Rotterdam, Amsterdam, Utrecht, Maastricht,
45

46
Leeuwarden, Paterswolde, Goes, Veldhoven, Leiden en Nijmegen. De elf aangewezen UV-scholen
richtten een eigen landelijk opleidingsoverleg (lao) op. Drie scholen trokken in die tijd de kar. Het
waren de voorlopers van Zadkine, ROC Eindhoven en ROC Zeeland.
Lange tijd waren er slechts elf UV-scholen in Nederland. De Vakraad voor het Kappersbedrijf had
bedongen dat zij toestemming moest geven voor nieuwe mdgo-kappersopleidingen. De Vakraad
beoordeelde of er behoefte was aan een opleiding in de regio waar een aanvraag vandaan kwam.
We kunnen constateren dat er geen uitbreiding van opleidingen heeft plaatsgevonden zolang de
Vakraad zich hierover mocht uitspreken. De Vakraad bestaat inmiddels niet meer; deze is in 2004
omgevormd tot het Brancheplatform Kappers.
Examen vakbekwaamheid
Een belangrijk thema, ook in die tijd, was de examinering. Het mdgo-examen viel in twee delen
uiteen: een centraal examen dat in de regel in het laatste jaar van de opleiding werd afgenomen en
de schoolbeoordeling. De schoolbeoordeling viel volledig onder de verantwoordelijkheid van de
school.
Er werden voor de verschillende opleidingen landelijke examencommissies (lec’s) opgericht. Deze
kregen drie taken met betrekking tot het examen: organisatie, coördinatie en advisering aan de
minister over het examenprogramma.
In de lec UV waren de scholen en de werkvelden breed vertegenwoordigd. De lec werd voorgezeten
door een onafhankelijk voorzitter uit het onderwijsveld. De grootste zorg van de werkveldvertegen-

woordigers in de lec UV was er op toe te zien dat de examens afgestemd zouden worden op de eisen
van het bedrijfsleven, zowel vaktechnisch als op het ondernemersvlak. Vanwege de ondernemerskwalificatie
die behaald kon worden was ook het Ministerie van EZ betrokken. Gecommitteerden vanuit
het kapperswerkveld hielden toezicht op de uitvoering en het niveau van de examens.
Voor de praktijkexamens was destijds fotomateriaal beschikbaar. De kandidaten moesten ervoor
zorgen dat het kapsel van hun model na de behandeling overeenkwam met het kapsel op de foto.
Voor dameskappen was watergolven in de jaren `70 erg belangrijk. Goed effileren was bij dergelijke
kapsels van belang en touperen moest je zo min mogelijk doen. Dat wat niet op de foto stond, mocht
naar eigen inzicht worden aangepast bij wat wel op de foto zichtbaar was.
Een ander examenonderdeel was permanenten. Via loting trof de kandidaat een systeem dat moest
worden uitgevoerd: steensgewijze wikkeling, oblongwikkeling of waaierwikkeling. En dat binnen 40
minuten.
Ook als de UV-opleiding in het mdgo was opgenomen, werd met dergelijke opdrachten gewerkt.
Bij vakbekwaamheid herenkappen bepaalde het lot welk kapsel, foto 1, 2 of 3, de leerling bij het
model moest vormgeven. Daarbij werden dan wel vakken gecombineerd: knippen van een verplicht
modern kapsel, föhnen en haaropmaken van een verplicht modern kapsel, omwerken met een
elektrisch krulijzer en haaropmaken.
47

48
Gastvrij onthaal bij examen
De kappersbranche, of beter gezegd de Stichting Vakopleiding Kappersbedrijf (SVK), organiseerde de
examens voor het leerlingwezen. Dat wilde de SVK ook doen voor de proefprojecten kort-mbo en het
mdgo. De scholen wilden echter zelf de examens organiseren en afnemen. Dat was voor de branche
echter ondenkbaar en de examens van het kort-mbo werden dan ook niet door de branche erkend.
Dat was uiteraard nadelig voor de leerlingen. Een diploma dat niet wordt erkend, heeft gevolgen voor
de inschaling van de gediplomeerden. Uiteindelijk werd de branche wel betrokken bij de mdgoexamens,
namelijk via de Stichting Examens en Proeven kappersbedrijf (SEP). De SEP organiseerde al
de examens voor het particulier onderwijs en voor ondernemers die niet aan de vestigingseisen
voldeden. Deze examens werden afgenomen in Utrecht aan de Nevadadreef, in een gebouw met de
naam Studio Creatief.
De mdgo-examens werden door de SEP op de school zelf afgenomen. De SEP reisde met twee
examinatoren en een rijksgecommitteerde van EZ (vanwege de vestigingswet) de scholen af. Het gezelschap
werd overal gastvrij onthaald. Gecommitteerden keken uit naar deze uitstapjes naar de scholen in
alle delen van het land; vooral naar het bourgondische Maastricht, maar ook Leeuwarden was in trek.
De examens werden uit de ‘examenbank’ van de SEP samengesteld door de Commissie Produktie
Opgaven (CPO). Uiteindelijk stelde de Commissie Vaststelling Opgaven (CVO) de examentoetsen
officieel vast. 20 De CVO had ook tot taak de examens te evalueren en de cesuur vast te stellen. Dat wil
zeggen dat vastgesteld werd welk examenresultaat nog tot een voldoende leidde.
De lec werd voorgezeten door een onafhankelijk voorzitter, afkomstig uit het onderwijsveld. De algemeen
coördinator examens mdgo werd door OenW aangesteld.

Leerplanontwikkeling
Nadat het leerplan, zoals gezegd in examenonderdelen, door de SLO was ontwikkeld, werd vanaf 1988
met het Bedrijfstakgewijze Overleg Onderwijs-Bedrijfsleven (BOOB) gewerkt aan de eerste generatie
eindtermen volgens het stappenplan dat het ministerie hiervoor had ontwikkeld en voorgeschreven.
Het BOOB was verantwoordelijk voor:
takken
voor de equipering van het beroepsonderwijs en de praktijkcomponent van de opleidingen,
inclusief de stages. 21
Eerst werd een beroepsprofiel gemaakt, daarna een beroepsopleidingsprofiel dat vervolgens
uitgewerkt werd in een leerplan. Het BOOB werd ondersteund door de SLO en het CIBB (de rechtsvoor
ganger van het Cinop). De samenstelling van het BOOB leverde in de verschillende sectoren de
nodige problemen op. In het BOOB UV hadden vertegenwoordigers van de sociale partners en het
onderwijs zitting. Ook het BOOB UV had een onafhankelijke voorzitter uit het onderwijsveld.
Overigens is geen enkele sector zo ver gekomen dat het BOOB de eerste generatie eindtermen heeft
opgeleverd.
In 1989 bestond het mdgo-UV uit de volgende studierichtingen:
1. mdgo-UV/Bediende Dames en Herenkappen (BDH)
2. mdgo-UV/Haarverzoring (HV)
49

Differentiatie UV/HV/Vakbekwaamheid Dames en Herenkappen (VDH)
Differentiatie UV/HV/Vakbekwaamheid Herenkappen (VH)
Differentiatie UV/HV/Vakbekwaamheid Dameskappen (VD)
3. mdgo-UV/Vakbekwaamheid Schoonheidsverzorging (VS) – Bediende Dameskappen (BD)
4. mdgo-UV/Ondernemer Schoonheidsverzorging en Voetverzorging (OSV)
De SVK en de VAKOS waren nauw betrokken bij de ontwikkeling van de opleidingen.
UV in de SVM
De SVM werd per 1 augustus 1991 ingevoerd, met als doel een vernieuwd mbo tot stand te brengen.
Meer precies ging het om de volgende doelstellingen:
opleidingen;
Het gesubsidieerde kappersonderwijs bestond in de jaren ‘80 uit het voltijd-mdgo, het voltijd-kmbo
en het leerlingwezen. Het leerlingwezen was gegroeid en werd niet meer verzorgd door huishoudscholen,
want die waren inmiddels opgeheven. Het beroepsbegeleidend onderwijs (bbo) vond
voortaan in streekscholen plaats. De arbeidsmarktpositie van de leerlingen uit het leerlingwezen was
51

52
Onvoldoende stageplaatsen
Ellen Mizee: “De opleidingsrichting Uiterlijke
Verzorging is populair bij studenten. Dat heeft
ook met de media te maken; kijk maar eens
hoeveel tv-programma’s er zijn die met schoonheid
en uiterlijke verzorging te maken hebben.
Niet alle studenten die zich aanmelden realiseren
zich trouwens dat er bij de uitoefening van
dat vak ook een theoretische basis hoort. Daar
besteden wij bij de voorlichting altijd zorgvuldig
aandacht aan.
In 1996 ontstond er meer vrijheid voor instellingen
om een CREBO-nummer voor UVonderwijs
aan te vragen. Met zo’n nummer
erkent het Ministerie van OCW de opleiding en
staat de weg naar financiering open. Ik vind dit
jammer. Dat er keuzemogelijkheden bestaan
vind ik goed, maar het moet wel binnen redelijke
verhoudingen blijven. Al die studenten
beter dan die van de kmbo’ers. De branche erkende het kmbo-diploma niet en wel dat van het
leerling wezen, waarvoor de SVK immers de examens verzorgde.
Ten tijde van de sectorvorming en vernieuwing in het mbo (SVM-operatie) werd gewerkt aan de
tweede generatie eindtermen. SLO en CIBB zijn inmiddels uit het gezichtsveld verdwenen. SVK en
VAKOS namen de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van de opleidingen UV op zich.
De taak van het BOOB werd overgenomen door de Landelijke Organen Beroepsonderwijs (LOB’s).
Deze waren voorheen alleen voor het leerlingwezen werkzaam. Dit was een logisch gevolg van het
uitgangspunt dat er meer samenhang moest komen tussen het mbo en het leerlingwezen. Toen de
taken van het BOOB in het begin van de jaren ‘90, mede onder invloed van de commissie-Rauwenhoff,
bij de landelijke organen werden ondergebracht, zijn de statuten van de SVK daarop aangepast en is
de naam gewijzigd in Stichting Vakopleiding Uiterlijke Verzorging.
Om versnippering te voorkomen vond er een schaalvergrotingsoperatie plaats bij de landelijke
organen. Inmiddels is het aantal ervan gehalveerd. De SVK zou ook graag een zelfstandige LOB blijven,
maar het richtte zich slechts op een deel van het UV-onderwijs, niet op de schoonheidsverzorging en
voetverzorging. Om die reden werd de SVK via het ‘herstructureringsfonds’ aangemoedigd om te
fuseren met andere LOB’s. Dit fonds suggereerde dat de SVK zou fuseren met LOB’s in de gezondheidszorg
en/of specifieke beroepen (de huidige SVGB, de SVGB is het kennis- en opleidingencentrum
voor uniek vakmanschap). De SVGB ondersteunt anno 2008 zeventien beroepsgroepen die behoren
tot de gezondheidstechnische, creatief-technische sector en ambachtelijk-technische sector. Deze
fusies zijn niet tot stand gekomen. Er bleken onvoldoende inhoudelijke overeenkomsten te zijn. Uiteindelijk
besloot de Stichting Vakopleiding Uiterlijke Verzorging in de aanloop naar een nieuwe orga-

zoeken stageplaatsen en die zijn er niet genoeg.
Dat is echt een groot probleem, want stagelopen
is wel een voorwaarde om het mbo-diploma te
halen. Er vissen te veel opleidingen in dezelfde
vijver van leerbedrijven.”
nisatie, die van het KOC (Kennis en Ontwikkelingscentrum) Nederland, de alom bekende naam SVK te
blijven gebruiken.
UV in WEB
Met de tweede generatie eindtermen in 1996, gingen de opleidingen in de uiterlijke verzorging het
tijdperk van de WEB in. De opleidingen kregen ieder een eigen CREBO-code. Elke opleiding krijgt een
unieke CREBO-code, een cijferaanduiding van het Centraal Register Beroepsopleidingen. De codes zijn
te vinden op de website van de Centrale Financiën Instellingen (CFI), een uitvoeringsorganisatie van
het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Een roc kan, als daar in de regio behoefte
aan bestaat, bij het ministerie toestemming vragen om een specifieke opleiding te verzorgen. Zo
breidde het aantal scholen met een UV-opleiding langzaam uit.
De kappersopleidingen worden gegeven als bol- of bbl-traject. In de schoonheids- en voetverzorgingsbranche
kent men alleen bol-trajecten. De deelnemers lopen stage bij daarvoor erkende bedrijven en
veel opleidingen hebben daarnaast ook een eigen (oefen)salon.
De LOB’s (inmiddels kbb’s) kregen op grond van de WEB de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling
van de kwalificatiestructuur. Ze werden ontheven van hun taak te zorgen voor de begeleiding van
de leerlingen in de beroepspraktijk en van hun taak in de examinering. De kenniscentra werden in die
periode wel van taken ontheven, maar niet op hun budget gekort. Hierdoor kregen zij de mogelijkheid
zich toe te leggen op andere, financieel ‘lucratieve’ taken. Zo kon een min of meer commerciële
poot ontstaan waarin andere taken dan de wettelijke tot ontwikkeling kwamen.
53

54
Het KOC, het kenniscentrum voor de UV-sector, heeft een drieledig bestuur dat bestaat uit vertegenwoordigers
van werkgevers en werknemers en het onderwijsveld. Het KOC had destijds voor de
wettelijke taak (het beheren van de kwalificatiestructuur) een Commissie Onderwijs Bedrijfsleven
(COB) ingericht. Dit COB bestond voor de helft uit vertegenwoordigers van het onderwijsveld, de
andere helft waren vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers. Het COB adviseerde het KOC
over de eindtermen. De discussie over de kwaliteit van de eindtermen vond dus primair plaats tussen
het onderwijsveld- en de werkveldgeledingen binnen het KOC.
Het KOC speelt een belangrijke rol bij de examinering. Die rol neemt het en krijgt het van de instellingen,
maar heeft het dus niet meer in wettelijke zin. Het KOC ontwikkelt toetsen en zorgt voor scholing
en inzet van examinatoren. Dat zijn andere taken dan de wettelijke.

56
Btg UV
Het management van de UV-opleidingen kwam bijeen in de bedrijfstakgroep van de brancheorganisatie
MBO Raad. De btg’en hebben verschillende functies:
Lobby: de brancheorganisatie kan meer bereiken dan individuele leden.
Onderhandeling: extern bindende afspraken die namens het collectief gemaakt worden pakken
gunstiger uit voor de leden.
Intern bindende afspraken: de identiteit van de leden wordt geprofileerd en versterkt.
Dienstverlening: adviseren en informatie leveren. De diensten zijn branchespecifiek.
Netwerk en sociëteitsfunctie: via de brancheorganisatie komen mensen bijeen met eenzelfde
referentiekader. Bij veranderingen, zoals de invoering van competentiegericht onderwijs in de UVopleidingen,
is er veel behoefte aan onderlinge uitwisseling. Dat gebeurt onder andere in de werkgroep
UV van de btg.
Nieuwe kwalificatiestructuur UV
Het KOC is volgens de wet verantwoordelijk voor de nieuwe kwalificatiedossiers. In het schema22 hiernaast wordt duidelijk welke veranderingen in de kwalificatiestructuur zijn aangebracht.
De nieuwe kwalificatiestructuur is ontwikkeld onder verantwoordelijkheid van het KOC. De paritaire
commissies adviseren het bestuur van het kbb onder andere over het ontwikkelen en actualiseren
van de kwalificatiestructuur op grond van gesignaleerde behoeftes, problemen en ontwikkelingen. 23
Ze hebben een belangrijke rol bij het tot stand komen van de kwalificatiedossiers. In eerste instantie

Kappersbranche
Schoonheids specialisten-
branche
Voetverzorgersbranche
Nieuw in de UV-branche:
Huidig
beroepsonderwijs
Heeft nu vier kwalificaties:
Kapper, niveau 2
Afrokapper, niveau 2
Allround kapper, niveau 3
Allround Afrokapper, niveau 3
Heeft nu één kwalificatie:
Schoonheidsspecialist, niveau 3
Heeft nu één kwalificatie:
Voetverzorger, niveau 3
Competentiegericht
beroepsonderwijs(2008)
Krijgt één kwalificatie Kapper met
vier uitstroomrichtingen:
Junior Kapper, niveau 2
Junior Afrokapper, niveau 2
Kapper, niveau 3
Afrokapper, niveau 3
Krijgt één kwalificatie Schoonheidsspecialist
met twee uitstroomrichtingen:
Schoonheidsspecialist, niveau 3
Allround Schoonheidsspecialist, niveau 4
Krijgt één kwalificatie Pedicure* met
twee uitstroomrichtingen:
Pedicure, niveau 3
Specialistisch Pedicure, niveau 4
* Deze kwalificatie is nog in ontwikkeling.
Kwalificatie Allround Grimeur met
één uitstroomrichting:
Allround Grimeur, niveau 4
57

58
werd geprobeerd te komen tot één paritaire commissie voor het UV-onderwijs. Vooral de onderwijsleden
van de paritaire commissies waren daar voorstander van. Daarmee zou het gemakkelijker
worden de structuur van de opleidingen in de onderwijspraktijk op elkaar af te stemmen. Uiteindelijk
werden er twee paritaire commissies geformeerd: één voor de kappersopleidingen en de opleiding
tot grimeur, en één voor de schoonheids- en voetverzorging.
Afro-kappen
De bevolking van Nederland werd in de tweede helft van de vorige eeuw anders van samenstelling.
Dat had vanzelfsprekend ook gevolgen voor de kapper. Zo startte in 1996 de ontwikkeling van de
opleiding tot afro-kapper. De mbo-opleiding in Zaandam ging, in het kader van het Europese ontwikkelingsfonds
Leonardo da Vinci, een samenwerkingsrelatie aan met scholen in Helsinki, Birmingham,
Espino (Portugal) en het KOC om deze opleiding te ontwikkelen. In 1999 ging daadwerkelijk een
bbl-opleiding afro-kappen en all-round afro-kappen van start. Het Ministerie van OCW gaf echter
geen toestemming voor de invoering van een bol-variant omdat niet kon worden aangetoond dat er
voldoende arbeidsplaatsen zouden zijn.
Inmiddels verzorgen de roc’s in Amsterdam en Rotterdam ook opleidingen tot afro-kapper.
Er blijkt een groot gebrek aan erkende leerbedrijven te zijn. Veel afro-salons voldoen namelijk niet aan
de gestelde eisen, onder meer doordat zij niet voldoen aan de nieuwe vestigingsregels die in 2000
van kracht zijn geworden.

Grimeursopleiding
Begin 2008 werden de dossiers die, in veel gevallen opnieuw, op basis van het nieuwe beschrijvingsmodel
(format) waren beschreven goedgekeurd. Alleen het dossier voor de grimeursopleiding moet
nog worden aangepast. Bijzonder daarbij is dat er, terwijl de overheid toe wil naar minder kwalificaties,
op de valreep toestemming kwam voor de ontwikkeling van een nieuwe kwalificatie.
Hoewel de branche, de VGN (Vereniging Grimeurs Nederland) aangaf dat er slechts twintig nieuwe
grimeurs per jaar nodig zijn, blijkt het moeilijk de instroom landelijk tot twintig te beperken. Het is,
zeker in combinatie met andere kwalificaties, een aantrekkelijke opleiding.
Competentiegericht examineren
Competentiegericht onderwijs, in 2008, vraagt om competentiegericht examineren. Binnen de
branches wordt hierover levendig gediscussieerd. De verantwoordelijkheid voor de examinering ligt
bij de scholen, maar de branches hebben daar niet al te veel vertrouwen in. Over de examinering is
tussen de branches, het onderwijs en het KOC veel gesproken. Een convenant dat in 2004 tussen de
branches en het onderwijsveld werd gesloten leidde uiteindelijk tot niets. In 2007 hebben de ANBOS,
Provoet en de btg UV (destijds btg KSV) van de MBO Raad het KOC de opdracht gegeven een
examen model voor de schoonheids- en de voetverzorging te ontwikkelen.
De kappersbranche doet niet mee met dit examenmodel. De ANKO heeft zelf een opdracht voor een
model uitgezet bij het KOC. De verwachting is dat het model wel overeenkomsten vertoont met het
model dat voor de andere branches is ontwikkeld. Maar over de vormgeving van het examen is, mede
gezien de landelijke ontwikkelingen, het laatste woord nog niet gesproken.
59

60
Ontwikkeling KOC
Het KOC, is voortgekomen uit de Stichting Vakopleiding in het Kappersbedrijf (SVK). De kenniscentra
vormen nu anno 2008, de schakels tussen het onderwijs en het georganiseerde bedrijfsleven. In het
geval van het KOC gaat het bij het onderwijs over het bekostigde onderwijs, vertegenwoordigd door
de MBO Raad en de btg UV en het niet bekostigde, particuliere onderwijs, vertegenwoordigd door
Paepon.
Het UV-onderwijs kent nog altijd veel particuliere instellingen. In het verleden werden de diploma’s
van deze instellingen erkend op basis van de Wet op de erkende onderwijsinstellingen (WEO). Deze
particuliere instellingen vallen nu ook onder de WEB. Dit betekent dat hun diploma’s erkend worden
wanneer zij zich houden aan de kwalificatiestructuur en aan de kwaliteitseisen zoals vastgelegd in de
WEB. Deelnemers van die opleidingen hebben de mogelijkheid van studiefinanciering en krijgen een
diploma met civiel effect. Voor het KOC heeft het georganiseerde bedrijfsleven betrekking op de
brancheorganisaties ANKO, ANBOS, Provoet en VGN en de bonden FNV en CNV.
Als gevolg van nieuwe wetgeving, de ‘code good governance,’ heeft het KOC een organisatorische
wijziging ondergaan. Het doel van de ‘code good governance” is de wettelijke taken en commerciële
activiteiten van de kbb’s goed te scheiden. Sinds 1 januari 2008 zijn er daarom twee stichtingen: het
KOC (Kennis- en Ontwikkelingscentrum) Nederland en het Philyra Instituut.

KOC Nederland is nu het kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven (kbb) voor de branche
uiterlijke verzorging. Het bestuur van het KOC is drieledig (tripartiet) samengesteld en heeft de
wettelijke taak zich bezig te houden met:
De stichting Philyra Instituut (bestuurlijk onafhankelijk van de stichting KOC Nederland; het onderwijsveld
is in deze stichting niet vertegenwoordigd) biedt educatieve producten en diensten gericht op
professionele ontwikkeling van vakmensen in de branche uiterlijke verzorging:
verzorging;
Het is begin 2008 voor de leden van de btg UV nog even wennen aan de nieuwe verhoudingen en
aan de rollen van het KOC en van Philyra. In 2007 waren die rollen binnen het toenmalige KOC immers
nog zeer nauw verweven.
61

62
Het mbo maakt zich op voor de
implementatie van het
competentiegericht onderwijs (CGO).
De UV-opleidingen beschikken
inmiddels over goedgekeurde
kwalificatiedossiers, met uitzondering
van de opleiding tot grimeur.
Tijdens de implementatie van de
nieuwe kwalificatiedossiers en het
competentiegericht onderwijs
wordt stevig gediscussieerd met de
branche over, zoals we nu weten,
aloude thema’s.
“… vertrouwen in de kwaliteit…”
Experimenteren met CGO
Hoofdstuk 4
Het is 2008. De roc’s maken zich op voor het competentiegerichte onderwijs. Dat onderwijs richt zich
op het verwerven van competenties, met andere woorden van context gebonden kennis en vaardigheden.
Dat de deelnemers praktisch toepasbare kennis verwerven en het vermogen om kennis
passend in te zetten, zijn cruciale doelstellingen van de huidige opleidingen. De bedoeling is dat in
2010 alle opleidingen die met een nieuwe groep deelnemers starten competentiegericht werken.
De meeste roc’s die opleidingen UV verzorgen, zijn aan het experimenteren. Dat kan op basis van de
nieuwe kwalificatiedossiers. In de UV zijn echter pas in 2008 de laatste dossiers goedgekeurd.
Dat betekent dat er wel op hoofdlijnen gewerkt kan worden met de nieuwe dossiers, maar dat de
exacte invulling pas in 2008 voor de scholen die dat willen tot stand komt. Niet alle opleidingen
experimenteren en dat hoeft ook nog niet. Er zijn roc’s die wachten tot de dossiers in de definitieve
versie zijn goedgekeurd.
Op dit moment zijn verschillende discussies gaande. Die gaan over de afstemming tussen de
verschillende opleidingen in de UV en over de verschillende competenties op verschillende niveaus,
waaronder bijvoorbeeld de ondernemersvaardigheden en examinering. Die discussies zijn, zoals uit
het voorgaande blijkt, niet nieuw.
Afstemming
Bij de vorming van het mdgo UV is gestreefd naar een brede basisopleiding voor haar-, schoonheidsen
voetverzorging met drie uitstroomprofielen. Het is immers de tijd van harmonisatie. Dat is echter
niet gelukt. Er zijn in die tijd (1984) wel mogelijkheden om schoonheidsverzorging en voetverzorging

Examinering: een overzicht
van belangrijke mijlpalen
Mammoetwet (1968)
Voor het mbo (nu bol) en het leerlingwezen (nu
bbl) gelden verschillende examensystematieken.
Het mbo kent een centraal examen. In het leerlingwezen
worden de examens ontwikkeld door
de lob’s (nu kbb’s) en bestaan er in een aantal
sectoren landelijke exameninstellingen. Rijksgecommitteerden
en Onderwijsinspectie houden
toezicht, zowel algemeen als per branche.
Proefproject kort-mbo (1979)
Iedere school heeft een plan van toetsing en
afsluiting. Per school wordt een commissie
ingesteld met daarin vertegenwoordigers van het
relevante bedrijfsleven en het lob (nu kbb), bij de
kappers opleidingen is dit niet het geval. De
diploma’s van de het kort-mbo worden dan ook
niet erkend.
op elkaar af te stemmen. En ook is er even sprake van geweest schoonheidsverzorging en bediende
dameskappen te combineren. Het is niet gelukt om in de log UV een programma op te stellen waarin
de verschillende opleidingen werden geïntegreerd. Ook lukte het niet om tot een basisopleiding te
komen, met uistroomdifferentiaties voor de verschillende vakgebieden (kappen, schoonheids- en
voetverzorging). Daardoor was het onmogelijk om de eerste generatie eindtemen vast te stellen. Door
de aangepaste werkwijze via de BOOB’s en later de COB is de branche structureel betrokken bij het
opstellen van de kwalificatiedossiers.
Toen de kwalificatiestructuur in 2002 werd herzien en er paritaire commissies moesten komen, lukte
het niet om één paritaire commissie UV samen te stellen. Zo’n commissie was de wens van het onderwijsveld.
De branches, met name de kappersbranches, is nog steeds van mening dat er te weinig
overlap tussen de verschillende vakgebieden is om een paritaire commissie UV te rechtvaardigen.
In de praktijk zijn er allerlei ontwikkelingen gaande om toch combinaties te maken en de uiterlijke
verzorging te verbreden. Zo ontstaan er op roc’s afdelingen Wellness en worden onderdelen uit de
opleidingen UV waar mogelijk gecombineerd met andere opleidingen, zoals in de richting van mode
en, als het gaat om de grimeurs, met andere creatieve opleidingen.
Examinering
Alle opleidingen zullen competentiegericht geëxamineerd gaan worden. Vakken die gegeven worden
voor het verwerven van burgerschapscompetenties, zoals Nederlands, andere moderne talen,
rekenen en wiskunde moeten afgerond worden. De vraag is hoe.
Het bedrijfsleven wil invloed uitoefenen op de examinering. Dat is niet nieuw. De kappers hebben via
63

64
WCBO en SVM (1986)
Een modulair systeem zou moeten leiden tot
flexibiliteit en maatwerk. Dat betekent dat er
meerdere toetsmomenten per jaar moeten zijn.
Dit is niet te realiseren binnen de systematiek
van het centrale examen. Het zou zeer kostbaar
worden. In eerste instantie zijn er schoolbeoordelingen
en centrale examens. De centrale
examens worden in verschillende sectoren
afgeschaft. Maar niet bij de UV-opleidingen;
daar zijn de praktische examens, centrale
examens, georganiseerd onder verantwoordelijkheid
van de landelijke organen. Het toezicht
door rijksgecommitteerden, mede van belang
voor de eisen die aan de vestigingsvergunning
zijn verbonden, en de onderwijsinspectie blijft
bestaan.
de SVK van oudsher een belangrijke stem gehad in de opzet van het opleidingsprogramma en de
examinering in het leerlingwezen. Ook bij de start van het mdgo is er de sep, die nauwe banden heeft
met de SVK en zorg draagt voor examinering op de scholen. Daar waar scholen zelf de examinering
willen regelen komen ze in conflict met de branche. Dat was lang geleden al het geval, met negatieve
gevolgen voor de deelnemers. Zo werd het diploma van de proefprojecten kort-mbo (1979) door de
branche niet erkend. Dat diploma komt dan ook niet voor in de Cao, met alle gevolgen van dien voor
het salaris van een kapper met dat diploma. De dreiging van het niet erkennen van het diploma
speelt ook nu. Als de ANKO niet op de juiste manier bij de examinering wordt betrokken en het dus
niet eens is met de wijze van examinering dreigt die brancheorganisatie het diploma niet te erkennen.
Overigens vinden niet alleen de kappers het van belang betrokken te zijn bij de examinering, ook in de
schoonheidsverzorging speelt dat. Destijds heeft de Stivas centrale examens afgenomen in de scholen.
De ANBOS en Provoet willen ook nu nauw betrokken zijn bij de uitvoering van de examinering. Temeer
omdat bijvoorbeeld de verzekeringen eisen stellen aan de gediplomeerden uit de branches.
Opleidingen in de schoonheids- en voetverzorging kunnen worden afgesloten op mbo-niveau 4.
Dat betekent dat deelnemers met een diploma op niveau 4 kunnen doorstomen naar een verwante
opleiding op hbo-niveau.
De standaard van het Kenniscentrum Examinering (KCE) over de betrokkenheid van het werkveld bij
de examinering geeft enig houvast voor de branche. Deze luidt: “Het beroepenveld heeft vertrouwen
in de kwaliteit van de examinering.” 24

WEB (1996)
Er is behoefte aan landelijke borging van
kwaliteit van examens. Tenminste 51% van de
deelkwalificaties (de helft plus 1) moet extern
worden gelegitimeerd door een Crebogeregistreerde
exameninstelling, vaak de lob’s
(nu kbb’s). De externe legitimering varieert van
het goedkeuren van toetsen tot het afnemen van
examens in de exameninstelling. Het toezicht
door rijksgecommitteerden en de Inspectie blijft
gehandhaafd.
KCE (2003)
De verschillende exameninstellingen geven het
toezicht allemaal op een eigen manier vorm.
Hierdoor ontstaan grote verschillen in kwaliteit
van en toezicht op het examen, zowel tussen als
binnen sectoren. Onderwijsinstellingen kunnen
moeilijk overweg met het gebrek aan samen-
Het KCE kijkt naar bewijzen waaruit het vertrouwen van het beroepenveld blijkt. Als het vertrouwen bij
het beroepenveld niet aangetoond kan worden, hanteert KCE vertrouwen van leerbedrijven over
betrokkenheid van het beroepenveld bij de examinering. Bewijzen beoordeelt KCE op actualiteit,
representativiteit en authenticiteit. Indien bewijzen hier niet (volledig) aan voldoen, zijn aanvullende
bewijzen nodig. Het is de vraag of de wijze waarop de roc’s het werkveld bij de beoordeling van competentiegericht
onderwijs betrekken voor de branches acceptabel is. Als de brancheorganisaties er
weinig vertrouwen in hebben kunnen zij besluiten eigen opleidingen te starten. Nog altijd bestaan er
particuliere opleidingen. We zien dat roc’s de examinering vaak vorm geven met bedrijven in de regio
maar de betrokkenheid van het georganiseerde bedrijfsleven minder belangrijk vinden. Niets nieuws
onder de zon.
Lerarenopleiding
In het verleden heeft de SVK voor de kappers ook een eigen lerarenopleiding georganiseerd. Het
Stivas B diploma geeft ook een lesbevoegdheid. De ontwikkeling van een lerarenopleiding zien we
weer terugkomen en wordt nu door de stichting Philyra Instituut opgepakt.
Stageplaatsen
Een ander discussiepunt is: stageplaatsen. De kappersopleidingen in het mbo krijgen het verwijt dat
er te veel mensen worden opgeleid en dat er daarom onvoldoende stageplaatsen zijn. De branche is
bang dat er te veel mensen worden opgeleid en dat er een wildgroei gaat ontstaan aan ‘beunende
kappers’. Destijds kon de Vakraad bepalen waar opleidingen gestart werden. Als het het mdgo betrof
65

66
hang. De onderwijsinspectie constateert dat de
kwaliteit van de examinering achterblijft. Er
wordt een instituut opgericht dat de taak krijgt
te functioneren als een onafhankelijke toezichthouder.
Deze toezichthouder moet landelijke
standaarden voor het toezicht introduceren.
Dit instituut, het KCE, neemt het toezicht van
Inspectie en rijksgecommitteerden over en de
externe legitimering door de exameninstellingen
(voornamelijk kbb’s) wordt afgeschaft.
KCE van taak ontheven (2007)
Voor de implementatie van competentiegericht
onderwijs heeft het onderwijs behoefte aan
mogelijkheden om maatwerk en flexibiliteit te
bieden. De standaarden die het KCE heeft
ontwikkeld zijn zodanig gedetailleerd en niet
afgestemd op de ontwikkeling van competentiegericht
onderwijs dat het toezicht veel problemen
oplevert. In het najaar van 2007 wordt het
werden er dus geen nieuwe opleidingen gestart. Ten tijde van de WEB kan dat niet meer en het beleid
van de roc’s staat vaak haaks op dat van de branche. De roc’s willen iedereen aannemen en een
passende beroepsopleiding bieden.
De problematiek van de stageplaatsen heeft altijd al gespeeld, zo blijkt uit de geschiedenis. En er is
altijd naar oplossingen gezocht via eigen schoolsalons. Ook in het verleden waren de gevestigde
kappers boos vanwege de valse concurrentie van de kappersdagscholen. Hoe die ruzie is bijgelegd
staat niet beschreven. En toen er ook voor de leerlingen uit het leerlingwezen geen arbeidsplaatsen
meer waren, werden die zelfs ingekocht bij de particuliere kappersdagscholen.
Huiverig voor oneerlijke concurrentie
In de jaren ’60 stoppen veel meisjes met werken als ze trouwen. In deze tijd is dat anders. Vrouwen
werken door in een salon of beginnen thuis voor zichzelf. Veel allochtone jongens starten een eigen
onderneming. Allemaal goed voor hun economische zelfstandigheid. De branche staat er echter minder
positief tegenover en is huiverig voor onprofessionele omstandigheden en oneerlijke concurrentie.
Open einde
De UV-opleidingen staan, vanwege de verplichte invoering van competentiegericht onderwijs, aan de
vooravond van veranderingen. De beschrijving van de ontwikkeling van het UV-onderwijs is dus niet
af. Maar dat zal niemand ooit lukken. De wereld blijft voortdurend in beweging, de beroepspraktijk
beweegt mee en ook de opleiding zal zich daaraan aan moeten passen. Een boek over het beroepsonderwijs
zal altijd een open einde hebben.

KCE van haar wettelijke taak ontheven. Het
toezicht op de examens wordt aan de onderwijsinspectie
overgedragen.
Hoe verder (2008)
De transparantie van de examinering moet
voor alle betrokkenen worden vergroot. Voorgesteld
wordt te werken met een beschrijvingsmodel
of format voor een examenprofiel. Dat heeft
betrekking op een beknopt examenprofiel per
kwalificatiedossier, waarbij ten behoeve van de
samenhang en duurzaamheid gestreefd wordt
naar hetzelfde profiel voor zoveel mogelijk
kwalificatiedossiers en een examenregeling per
onderwijsinstelling. Begin 2008 worden ook
allerlei voorstellen gedaan om taal- en rekenvaardigheid,
van belang voor de burgerschapen
doorstroomkwalificatie, centraal/digitaal te
examineren.
Vertrouwen
Ellen Mizee: “Als ik terugkijk op de afgelopen 40 jaar kan ik zeggen dat alle veranderingen zeer
enerverend zijn geweest. Ik ben een voorstander van vernieuwen, maar het was soms wat veel. Het viel
niet mee om alle veranderingen vlekkeloos door te voeren.
We zitten nu in een fase waarin ik wel vertrouwen heb. Ik ben er heilig van overtuigd dat het competentiegericht
leren aan studenten volop kansen biedt om talenten te laten zien en te ontwikkelen. Dit is goed
voor studenten én voor de branche waar zij straks hun carrière zullen vormgeven.
Ook is er tegenwoordig meer ruimte in de vrije ruimte, waardoor er meer mogelijkheden zijn voor
studenten om zich verder te bekwamen als visagist of nagelstylist. Dit soort ontwikkelingen juich ik van
harte toe. Het maakt het beroepsonderwijs zo veel rijker en voor de studenten zo veel interessanter en
aantrekkelijker.
De constante factor in alle turbulentie is het ambacht. Knippen blijft gewoon knippen. Natuurlijk zijn er
de modetrends, maar met alle veranderingen in de samenleving van de afgelopen 40 jaar is daar toch
eigenlijk niet heel veel verandering in gekomen. Ik verwacht dat het over 40 jaar ook niet zo heel anders
zal zijn. Waar ik wel ontwikkelingen in voorzie, is de aandacht voor maatschappelijke thema’s, het
belang van dienstverlenende vaardigheden en van sociale vaardigheden.”
67

68
Noten
1 Adviescommissie onderwijs-arbeidsmarkt (ACOA). Over “hamers” en “vasthouden”
gesproken (2006). ’s Hertogenbosch.
2 Boekholt, P.T.F.M. en Booy, E.P. De geschiedenis van de school in Nederland (1987).
Assen: Van Gorcum
3 Adviescommissie onderwijs-arbeidsmarkt (ACOA). Over “hamers” en “vasthouden”
gesproken (2006). ’s Hertogenbosch.
4 Met maatschappelijke begeleiding wordt bedoeld: zorgen dat de deelnemers ook binnen
de samenleving een plek verwerven.
5 Pas vanaf 1994 spreken we van OCW, dan komt “cultuur” erbij. Voor die tijd gaat het Ministerie
over Onderwijs en Wetenschappen
6 Publicatie 23 mei 1990 Staatsblad 266.
7 Ministerie OCW. Beleidsreactie op stuurgroep Kwalificatiestructuur (2004). Aan voorzitter
Tweede Kamer. Kamerstuk 57895/2004. Den Haag.
8 www.koc.nl
9 Er zijn 25 competenties, zoals: aansturen, begeleiden presenteren, vakdeskundigheid toepassen,
analyseren, onderzoeken, leren, plannen en organiseren, creëren en innoveren.
10 Tweede kamer Staten generaal. Tijd voor Onderwijs (2008). Den Haag, (31007/6)
11, 12, 13 SVK. 40 jaar vakopleiding in het kappersbedrijf (1989). Maarssenbroek.
14 www.hba.nl
15 Nederlandse organisatie huid en voetverzorging
16 Nummer 8, 2003
17 Het KCE is in 2007 van haar taak ontheven. De taak wordt overgenomen door de
onderwijsinspectie.
18, 19, 20 Ministerie OenW. Examens in het m.d.g.o. (1986). Den Haag.
21 Baars,W. ea. MBO almanak (1989). Alphen aan den Rijn: Samsom H.D.Tjeenk Willink
22, 23 www.koc.nl
24 Het KCE is van haar taak ontheven, maar deze standaard zal zeker overeind blijven

Lijst met gebruikte afkortingen
ACOA Advies Commissie Onderwijs Arbeid
ANBOS Algemene Nederlandse Brancheorganisatie Schoonheidsverzorging
ANKO Algemene Nederlandse Kappers Organisatie
BOOB Bedrijfstakgewijs Overleg Onderwijs-Bedrijfsleven
Btg Bedrijfstakgroep
COB Commissie Onderwijs Bedrijfsleven
Colo Centraal Orgaan van Landelijke Opleidingsorganen van het Bedrijfsleven
CPO Commissie Produktie Opgaven
CVO Commissie Vaststelling Opgaven
HBA Hoofdbedrijfschap Ambachten
KCE Kenniscentrum Examinering
kbb kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven
KOC Kennis- en ontwikkelingscentrum voor de uiterlijke verzorging
Ksv Kappen, schoonheidsverzorging en voetverzorging
LEC landelijke examencommissie
LOB tegenwoordig: kbb
log UV landelijke ontwikkelgroep Uiterlijke Verzorging (van SLO)
mbo middelbaar beroepsonderwijs
MBO Raad Branche organisatie van onderwijsinstellingen op het gebied van mbo en volwasseneneducatie
Mdgo Middelbaar dienstverlenings- en gezondheidszorgonderwijs.
NOHV Nederlandse organisatie huid en voetverzorging
Roc Regionaal Opleidingscentrum
SLO Stichting Leerplan Ontwikkeling
SEP Stichting Examens en proeven kappersbedrijf
SEPVO Stichting Examens en Proeven in het Voetverzorgingsbedrijf
SRV Stichting Regeling Voetverzorging
SVK Stichting Vakopleiding in het Kappersbedrijf
SVM Sectorvorming en vernieuwing in het mbo
VAKOS Vereniging Vakopleiding Schoonheidsverzorging
VGN Vereniging Grimeurs Nederland
WCBO Wet op het Cursorisch Beroepsonderwijs
WEO Wet op de erkende onderwijsinstellingen
69

70
Literatuurlijst
Adviescommissie onderwijs-arbeidsmarkt (ACOA). Een wending naar kerncompetenties (2002).
’s Hertogenbosch.
Adviescommissie onderwijs-arbeidsmarkt (ACOA). Over “hamers” en “vasthouden” gesproken (2006).
’s Hertogenbosch.
Baars,W. ea. MBO almanak (1989) Alphen aan den Rijn: Samsom H.D.Tjeenk Willink
Boekholt, P.T.F.M. en Booy, E.P. De geschiedenis van de school in Nederland (1987).
Assen: Van Gorcum
Colo. Samenwerken aan leren (2002). Zoetermeer.
Jouret, M.D.M. Esthèticienne (2003/8). Amsterdam: Koggeschip Vakbladen
Kemenade, Dr. J.A. van. Contourennota (1975). Den Haag.
Ministerie OenW. Examens in het m.d.g.o.(1986). Den Haag.
Ministerie OCW, Commissie MAVO/VBO – aansluitend onderwijs. Recht doen aan verscheidenheid.
Opzet en ontwikkelingsperspectief van de afsluiting MAVO en VBO (1994). Den Haag.
Ministerie OCW. Beleidsreactie op stuurgroep Kwalificatiestructuur (2004). Aan voorzitter Tweede Kamer.
Kamerstuk 57895/2004. Den Haag.
Rotterdamsch Dagblad. (1969). Datum onbekend
SVK. 40 jaar vakopleiding in het kappersbedrijf (1989). Maarssenbroek.
Tweede Kamer Staten Generaal. Tijd voor Onderwijs. Kamerstuk 31007/6 (2008). Den Haag.

ROC’s en UV
Roc url
Kapper/Junior
Kapper 2
Allround
Kapper 3
Schoonheidsspecialist
3
Schoonheidsspecialist
4
Pedicure 3
Medisch
Pedicure 4
Albeda College www.albeda.nl X X X X
Alfa-College www.alfa-college.nl X X X X
Amarantis Onderwijsgroep/ www.amarantis.nl X X X X X
Roc ASA
Bijlage 1
Da Vinci College www.davinci.nl X X X X
Deltion College www.deltion.nl X X
Gilde Opleidingen www.gildeopleidingen.nl X X X X X
Graafschap College www.graafschapcollege.nl X X X X X
ID College www.idcollege.nl X X X X X
Koning Willem I College www.kw1c.nl X X
Landstede www.landstede.nl X X X X X
Leeuwenborgh Opleidingen www.leeuwenborgh.nl X X X X X
Noorderpoort College www.noorderpoort.nl X X X X X
Regio College www.regiocollege.nl X X X X
Rijn Ijssel www.rijnijssel.nl X X X X X X X
ROC A12 www.a12.nl X
ROC Arcus College www.arcuscollege.nl X X
ROC Aventus www.aventus.nl X X
ROC Eindhoven www.roceindhoven.nl X X X X
ROC Flevoland www.rocflevoland.nl X X X X
ROC Friese Poort www.rocfriesepoort.nl X X X X X
ROC Horzion College www.horizoncollege.nl X X
ROC Kop van Noord-Holland www.rockopnh.nl X X
ROC Midden Nederland www.rocmiddennederland.nl X X X X
ROC Midden-Brabant www.rocmb.nl X X
ROC Mondriaan www.mon3aan.nl X X X X
ROC Nijmegen www.roc-nijmegen.nl X X X
ROC Nova College www.novacollege.nl X X X X
ROC van Amsterdam www.rocva.nl X X X X X X
ROC van Twente www.rocvantwente.nl X X X X
ROC West-Brabant www.rocwb.nl X X X X X X
ROC Westerschelde www.rocwesterschelde.nl X X
ROC Zeeland www.roczeeland.nl X X X X
Zadkine www.zadkine.nl X X X X
Allround
Grimeur 4
73

74
15000
12000
9000
6000
3000
0
Totaal aantal deelnemers
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Bijlage 2

Aantal deelnemers in de verschillende opleidingen
Som van deelnemers JAAR
Opleiding 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Eindtotaal
2 10508-Kapper 4423 5227 5942 6814 7047 6704 6201 5444 4936 52738
10753-Afro Kapper 46 41 50 23 26 19 9 214
7067-Dames- en Herenkapper 21 21
7566-K Dames- en Herenkapper 1 1
91170-Kapper 557 975 1532
91171-Kapper (Junior afrokapper) 29 29
91172-Kapper (Junior kapper) 151 151
Totaal 2 4445 5227 5988 6855 7097 6727 6227 6020 6100 54686
3 10505-Voetverzorger 76 283 653 685 355 159 238 223 201 2873
10506-Schoonheidsspecialist 2189 3017 3159 3183 3444 3725 3834 3640 3273 29464
10507-All-Round Kapper 2401 2912 2994 2991 3426 3628 3776 3430 3040 28598
10752-Allround Afro Kapper 5 4 5 14
7099-Dames- en Herenkapper 48 48
7531-L Haarverzorging 192 192
7532-L Schoonheidsverzorging 629 17 646
7536-L Voetverzorging 25 25
7565-L Dames- en Herenkapper 211 211
91180-Kapper 154 355 509
91190-Schoonheidsspecialist
(Schoonheidsspecialiste)
257 734 991
Totaal 3 5771 6229 6806 6859 7230 7516 7848 7709 7603 63571
4 91200-Schoonheidsspecialist
(Allround Schoonheidsspecialist)
13 261 274
91210-Allround Grimeur 52 52
Totaal 4 13 313 326
Eindtotaal 10216 11456 12794 13714 14327 14243 14075 13742 14016 118583
75

76
Aantal bedrijven en daaraan verbonden werknemers per 1 januari 2007
Onderneming kappersbedrijf schoonheidverzorging voetverzorging
Aantal ondernemingen 17.004 10.368 7.978
1 werknemer 63% 91% 98%
2-4 werknemers 25% 07% 02%
5-9 werknemers 9% 02% GEEN
10 > werknemers 3% GEEN GEEN
25%
Kappersbedrijf
Totaal 17.004
9%
3%
63%
Schoonheidsverzorging
Totaal 10.368
7%
2%
91%
Voetverzorging
Totaal 7.978
2%
98%
Bijlage 3
>10 werknemers
5-9 werknemers
2-4 werknemers
1 werknemer

78
Met dank aan
Aart v.d.Sloot Kerngroep btg ksv- Gemeentelijke kappersvakschool
en Zadkine
Cor Swart Kerngroep btg ksv en Regiocollege Zaandam
Jan Mistrate Haarhuis SLO
Tine Oosterhoff-de Graaff SLO
Hans v.d.Hoeven Branche platform Kappers
Loek van Dorst SVK
Ansgar v.d Haas HBA
Gerard Roorda HBA - SRV
Ellen Mizee Gemeentelijke kappersvakschool en Zadkine
Ursula van Deelen Stivas en ANBOS
Pieter Goedhart OenW
Hans Kempers MBO Raad
Nedal BV www.nedaf.nl
ANBOS www.anbos.nl
Gezamenlijke Nederlandse Kappers www.kappersite.nl

Titel
Colofon
Van Kop tot Teen; De historische ontwikkeling van de opleiding Uiterlijke Verzorging in het mbo
Tekst
Mieke de Haan, MBO Raad, De Bilt
Redactie
Het Scriptorium, Niek Langeweg, Den Haag
Beeld
Freddy Schinkel, fotopersbureau Freddy Schinkel, IJsselmuiden
Gezamenlijke nederlandse Kappers, www.kapperssite.nl
Dagmar Pot, MBO Raad, De Bilt
Vormgeving
Drukkerij Libertas B.V., Bunnik
Drukwerk
Drukkerij Libertas B.V., Bunnik
Traffic en Productie
José van den Brink, MBO Raad, De Bilt
© 2008, MBO Raad
www.mboraad.nl
79