Beleids- en informatieblad Aar el • Nieuwe permanent ... - Kerknet

voorstellingen die bij het anastasismodel
aansluiten. Zo bijvoorbeeld
op een stenen doopvont uit 1129
in de voormalige kloosterkerk in
Freckenhorst (Westfalen). Ook daar
staat de verrezen Heer op een omgevallen
deur en grijpt hij Adam bij
de arm (zie afbeelding op vorige
pagina). Tegen een zuil ligt Satan,
de opperheerser van de onderwereld,
met gebonden handen en
voeten aan een zuil vastgeklonken,
zoals in het apocriefe evangelie
van Nicodemus geschreven staat.
Het tafereel van de bevrijding van
het eerste mensenpaar uit de onderwereld
is in dit beeldveld van
de doopvont gekoppeld aan de engel
bij het lege graf – hier als een
sarcofaag voorgesteld. Een gepentekende
miniatuur in een evangelieboek
van rond het jaar 1000 uit
de voormalige benedictijnenabdij
Abdinghof in Paderborn toont dezelfde
combinatie, maar daar zijn
ook de vrouwen bij afgebeeld. Bij
de anastasis op hetzelfde blad is
~ 24
Focus:
goede week en Pasen
de onderwereld gesuggereerd door
opschietende vlammetje. Daarmee
komen we helemaal op westers terrein,
waar de onderwereld al gauw
als het strafoord wordt opgevat
waar de verdoemden na het oordeel
in belanden. Jezus is echter
‘niet nedergedaald ter helle om de
verdoemden te bevrijden, evenmin
om de hel van de verdoemenis af
te breken, maar om de rechtvaardigen
die Hem voorgegaan waren,
te bevrijden’ (Catechismus van de
Katholieke Kerk, 634).
universeel
Adam en Eva vertegenwoordigen
in de anastasisafbeelding niet het
Oude Testament, maar de mensheid
die op verlossing wacht. De
bevrijding door Christus is zo universeel
dat ze ook met terugwerkende
kracht effect heeft. Westerse
voorstellingen van de uit het
graf opstijgende Christus (denk aan
het indrukwekkende beeld van Grünewald
op het ‘Isemheimer Altar’,
het veelluik in het museum van
Colmar) lopen het risico de verrijzenis
te reduceren tot een individueel
gebeuren zonder relevantie voor de
hele mensheid. De anastasis onderstreept
integendeel de universele
draagwijdte ervan.
Een volbladminiatuur in een
Zuid-Nederlands getijden- en gebedenboek
uit 1500 toont duidelijk
de westerse (en meer anekdotische)
benadering van het paasgebeuren,
die zelfs afwijkt van wat
in de canonieke evangelies wordt
verteld. Zowel bij de graflegging als
bij de verrijzenis is het rotsgraf –
symbool van de onderwereld – omgevormd
tot een individuele sarcofaag.
Ook de ‘nederdaling ter helle’
draagt de sporen van de verkeerd
begrepen afdaling in het kwellingsoord
van de verdoemden. Adam en
Eva komen er uit een vlammenzee
te voorschijn. En nog een typisch
kenmerk: de bevrijde mensheid
wordt er naakt afgebeeld, wat op
de anastasisafbeeldingen nooit het
geval is.
th. c. Madder