Perspectief nummer 15 - Rbo

er kennis van genomen en zijn er erg enthousiast over. Zij zouden het
kunnen oppakken. Verschil met Zweden is alleen dat daar veel meer
mensen lid zijn van een vakbond. Een dergelijk groot draagvlak is
nodig als vakbonden zo’n collectief systeem willen opzetten. In
Nederland neemt het ledental van de vakbonden juist sterk af, we
duiken we al bijna onder de 20%. Een andere optie is om sectorale
scholingsfondsen om te vormen tot transitiefondsen. Maar dat vraagt
om een stelsel van verrekening tussen sectoren. Sectoren moeten
bereid zijn om dat collectieve actieprobleem op te lossen zoals men
dat in Zweden heeft gedaan en dus om fondsgelden niet alleen binnen
de eigen sector te willen besteden. Daar zijn sectoren nu nog in het
geheel niet op ingericht.”
Geloven dat na de crisis alles vanzelf goed komt,
leidt tot naïef beleid
U stelt dat werkzekerheid niet alleen nodig is in tijden van crisis,
maar ook in tijden van krapte. “Inderdaad, en dat belang wordt onderschat.
In het huidige beleid wordt er nog teveel vanuit gegaan dat het
probleem van de lage mobiliteit op de arbeidsmarkt vanzelf verdwijnt
als de crisis voorbij is. Partijen wachten af en als zij al vinden dat er
iets moet gebeuren, wijzen zij naar elkaar. Dat getuigt van kortzichtigheid.
Er is namelijk geen sprake van een storm die overwaait. De
nooddijken die tot nu toe zijn aangelegd, volstaan niet. Als de crisis
voorbij is, ziet de wereld er namelijk compleet anders uit dan daarvoor.
Er is een structurele verandering gaande. Als gevolg van globalisering
is het economische zwaartepunt aan het verschuiven, we
dreigen fors aan welvaart in te leveren. Dat vraagt om ingrijpende
aanpassingen en herstructurering. Te weinig partijen realiseren zich
dat, met naïef beleid als gevolg. Wij zijn zo ongeveer het meest verzekerde
land ter wereld. We verzekeren alles. Maar waartegen? We
kunnen geen hek om ons land plaatsen met een bordje ‘Partner van
Noord-Korea’.”
Toenemend populisme zet rem op mobiliteit
“Als we dan zo nodig zekerheden willen, laten we die behoefte dan
eens doortrekken door ook mobiliteit en flexibiliteit te verzekeren.
Bescherm mensen in plaats van banen. Zolang echter het toenemend
populisme een klimaat van angst en wantrouwen in de hand werkt en
mensen vooral stimuleert tot krampachtig vasthouden aan wat zij
hebben, heeft ‘protected mobilitity’ geen schijn van kans. De realiteit
is evenwel dat functies in hoog tempo veranderen en dat je maar
korte tijd vooruit kunt met de kennis en vaardigheden waar je nu over
beschikt. Dat hoeft helemaal niet bedreigend te zijn. In een land als
Nederland, dat het moet hebben van export, vallen volop vruchten te
plukken van de nieuwe economische orde. Voorwaarde is dat werkgevers
af moeten van de gedachte dat een bijdrage aan de toekomst van
hun werknemers buiten het eigen bedrijf hen niets oplevert. En werknemers
moeten leren verder te kijken dan hun huidige baan lang is.
Dat is de eis die de moderne tijd aan hen stelt, of ze dat nu leuk
vinden of niet. En nogmaals, met een langere arbeidsmarktcarrière in
het vooruitzicht zullen we ons stelsel en onze mentaliteit daar wel op
moeten aanpassen. We hebben geen keus.”
Jongeren willen die oude vastigheid
helemaal niet meer
Zullen toekomstige generaties beter in staat zijn om zekerheden los
te laten? “Ja, daar ben ik van overtuigd. Bij jonge mensen begint de
noodzakelijke mentaliteitsverschuiving zich gelukkig al af te tekenen,
met name bij jongeren met een hoog opleidingsniveau. Zij hebben
tijdens hun school- en studietijd vaak al zoveel verschillende bijbaantjes
gehad - de Nederlandse jeugd is koploper bijbaantjes - dat zij op
het moment van afstuderen veel ervaring hebben in het switchen van
baan naar baan. Zij zijn het al gewend om zich flexibel te bewegen en
uit te kijken naar iets anders als zij hun baantje niet meer leuk vinden
of aan een nieuwe ervaring toe zijn. Dat maakt dat zij een ander
‘psychologisch’ contract verlangen zodra zij serieus aan de slag gaan.
Zij vragen niet meer om de zekerheden zoals de generaties voor hen
dat deden. Daarbij komt dat jonge mensen veel bedrevener zijn in het
signaleren van nieuwe kansen. Zij weten de netwerken die social
media aanreiken heel systematisch te gebruiken. Dat is totaal anders
dan voorheen, toen mensen voor vacatures waren aangewezen op de
zaterdagkrant. Blijft overeind dat jonge mensen nu in een slechte tijd
op de arbeidsmarkt binnenkomen. Waar het juist voor hen zo belangrijk
is om werkzekerheid anders te organiseren, blijven arbeidsmarktpartijen
achteroverleunen, denkend dat toekomstige krimp op de
arbeidsmarkt het probleem vanzelf wel weer oplost. Dat gaat niet
gebeuren. We moeten toe naar goede, betrouwbare arbeidscontracten
met minder toeters en bellen dan nu en naar het drastisch verkleinen
van de huidige scherpe scheiding tussen vast en flex.”
Hoop gloort in de regio
Terug naar de vraag hoe we van baanzekerheid uiteindelijk tot werkzekerheid
moeten komen. Wordt de politieke impasse ooit doorbroken?
“Er gloort een sprankje hoop en wel in een aantal Nederlandse
regio’s die al veel langer weten hoe moeilijk het is om mensen aan het
werk te houden en bedrijven in de lucht te houden. Daar vindt een
stille revolutie plaats, daar worden de krachten wél gebundeld om
werkzekerheid te organiseren. Moet je als werknemer wel net het
geluk hebben om in zo’n regio te wonen. Er is niets op tegen om het
probleem waar mogelijk op regionaal niveau op te lossen. De meeste
mensen hopen na het verlies van hun baan in de eigen regio te kunnen
blijven. Op zich een interessant gegeven, dat ‘glokalisering’ toeneemt
in tijden van voortschrijdende globalisering. Beide zijn van
belang in het ontwikkelen van een op werkzekerheid gericht arbeidsmarktbeleid.
Nu moeten die regionale ambities en inspanningen
alleen landelijk nog doorklinken en rugdekking krijgen.”
Tekst: Touché concept & copy
Fotografie: Paul Tolenaar
7