download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

Beeldende kunst en geschiedenis Afb 4 S Opzoomer, Het verzoek omgenaae aan rrins mauriis, IO*J-IOJU, oneven op uoeK., UUXUJQU, Centraal Museum, Utrecht. Gezien het voorgaande is het eigenlijk verbazend dat er nog zoveel gemaakt is, waarvan het een en ander ook kwalitatief zeker interessant is. Een indruk daarvan is in 1978 gegeven in het Rijksmuseum te Amsterdam in de tentoonstelling 'Het Vaderlandsch Gevoel', waar ruim honderd voorbeelden van Nederlandse 19e-eeuwse historische uitbeeldingen te zien waren te zamen echter hooguit enkele procenten uitmakend van wat er in totaal moet zijn geproduceerd. Toch zijn er maar weinige kunstenaars geweest die zich echt op de historie schilderkunst hebben toegelegd. Jan Willem Pieneman (1779-1853) bijvoorbeeld, die dank zij het succes van zijn enorme doek De Slag bij Waterloo als een historieschilder bij uitstek geldt heeft toch naast dit beroemde werk nog maar enkele andere historiestukken geschil derd; zijn oeuvre bestaat vooral uit portretten. Een van de succesvolste Nederlandse historieschilders was zijn zoon Nicolaas Pieneman (1809-1860), die hiervoor al even ter sprake is gekomen. Deze heeft als een van de weinigen in Nederland gedurende zijn hele loopbaan met enige regelmaat historische taferelen ge schilderd. Hij debuteerde in 1834 met het schilderij De Admr. de Ruijter dodelijk gewond en oogstte onmiddellijk groot succes. De bekende dominee-dichter J.J. L. ten Kate heeft dat als volgt beschreven: 'Maar wat ik doen mag, is: met een enkel woord te gewagen van den alge- meenen kreet van bewondering en welgevallen, waarmee ons volk den eersteling begroette van geheel die reeks van Vaderlandsche stukken, die als zoo vele episoden van het grootsche epos der Nederlanden, elkander opvolgden en aanvulden. Pieneman schilderde zijn Helden dood van De Ruiter, en niet alleen zijn naam in Nederland, maar ook de sympathie van Neder land, voor zijn persoon en werk was voor immer gevestigd.' 18 18 Necrologie in: Jaarverslag en naamlijst der leden van de Maatschappij 'Arti et Amicitiae' (1860) 52-53. 200
Beeldende kunst en geschiedenis Een analyse van de compositie van zijn beroemdste werk, Prins Maurits laat het lijk van Jaure- gui onderzoeken, oogenblikkelijk nadat deze een aanslag op het leven van Willem i had volvoerd, te Antwer pen, 18 Maart 1582, uit 1838 (afb. 1), maakt duidelijk waarom Pieneman zoveel succes bij zijn tijdgenoten had. Er is veel te zien op het schilderij, maar de 'belichting' maakt meteen duidelijk wie hoofd- en wie bijfiguren zijn. De rechterhelft van het beeldvlak is gewijd aan het slachtoffer van de aanslag, Willem van Oranje, die omringd wordt door zijn echtgenote, zijn dochter en enkele getrouwen. Hun bezorgdheid en ontsteltenis, die goed van hun ge zichten is af te lezen, moeten bij de beschouwer het medelijden vergroten voor het lot van de 'Vader des Vaderlands', die zijn streven naar vrijheid en onafhankelijkheid voor onze voorvaderen hier bijna met de dood heeft moeten bekopen. De linkerbeeldhelft is gevyijd aan Maurits, die ondanks zijn jeugdige leeftijd als enige de tegenwoordigheid van geest heeft be houden en het lijk van Jean Jauregui laat onderzoeken naar sporen die naar diens opdracht gevers zouden kunnen leiden. Zo toont hij hier dat hij een waardig opvolger van zijn vader zal zijn, die het Nederlandse volk bekwaam zal kunnen aanvoeren in de strijd tegen Spanje. Voor 20e-eeuwse normen lijkt alles nogal theatraal en nadrukkelijk geconstrueerd, maar in vergelijking met een wat latere, getekende uitbeelding (afb. 2) van dezelfde gebeurtenis door Johannes Egenberger 19 (1822-1897) is Pienemans versie toch veel subtieler en spannen der 'geënsceneerd'. Egenberger (die bij het maken van deze tekening ongetwijfeld aan Piene mans schilderij heeft gedacht) heeft Maurits precies in het midden geplaatst en de overige personen in een halve circel daaromheen gegroepeerd, zodat er één duidelijke hoofdpersoon is en de rest bijfiguren zijn, waarbij Willem van Oranje nauwelijks belangrijker lijkt dan Jauregui. Pieneman heeft daarentegen Willem van Oranje en Maurits beiden ongeveer even veel nadruk gegeven en zijn tafereel zo in twee afzonderlijke voorstellingen verdeeld, maar omdat die elkaar overlappen heeft hij wel bereikt dat de compositie een eenheid is gebleven. De carrière van Pieneman is de uitzondering die de regel bevestigt. Alleen de iets jongere Charles Rochussen (1814-1894) heeft op een vergelijkbaar succes als historieschilder kunnen bogen. Het handjevol overige schilders dat geregeld historische taferelen exposeerde, zoals Egenberger, Simon Opzoomer (1819-1878), Hendrik Albert van Trigt (1829-1899), Hendrik Hollander (1823-1884), Abraham van Pelt (1815-1895) en Jan Hendrik van de Laar (1807- 1874), heeft het nooit zo ver geschopt en heeft zijn brood toch voornamelijk moeten verdie nen met het schilderen van genre-stukken en portretten of met het geven van les. De meeste andere schilders die zich ooit op dit terrein hebben begeven, hebben dat alleen in het begin van hun loopbaan gedaan. Ook al was er weinig markt voor historieschilderkunst, een begin nend kunstenaar kon daarmee wel de aandacht op zich vestigen; in tentoonstellingsrecensies werden de geëxposeerde historiestukken bijna altijd het eerst en het uitgebreidst besproken, overeenkomstig hun plaats in de onderwérpen-hiërarchie. En omdat een historisch onder werp geacht werd de zwaarste technische eisen te stellen, kon een kunstenaar er bovendien goed mee aan zijn potentiële klanten laten zien dat hij zijn vak beheerste. Wanneer hij echter eenmaal bekendheid had verworven, legde hij zich verder meestal toe op lucratievere onder werpen. 19 De tekening is niet gedateerd, maar kan op stilistische gronden tussen 1850 en 1860 gedateerd worden. Het is niet bekend of Egenberger ooit de bedoeling heeft gehad de compositie in olieverf uit te werken; een dergelijk schilderij is echter niet van hem bekend. Zie over Egenberger: Catalogus Zes Groninger kunstenaars (Groninger Museum 1984) 58-67. 201
Page 1 and 2: Regionaal-historisch tijdschrift 22
Page 3 and 4: J.E. Boomgaard, M. Carasso-Kok, P.C
Page 5 and 6: Beeldende kunst en geschiedenis Afb
Page 9: Beeldende kunst en geschiedenis naa
Page 13 and 14: Beeldende kunst en geschiedenis gro
Page 15 and 16: Beeldende kunst en geschiedenis de
Page 25 and 26: Beeldende kunst en geschiedenis De
Page 27 and 28: Geschiedenisonderwijs op de lagere
Page 31 and 32: 46 Geschiedenisonderwijs op de lage
Page 35 and 36: B. Luger Roman en geschiedenis: oud
Page 37 and 38: Roman en geschiedenis historische r
Page 39 and 40: Roman en geschiedenis Ook de Amster
Page 41 and 42: Roman en geschiedenis Afb. 3. .. .o
Page 43 and 44: Roman en geschiedenis Geleidelijk z
Page 45 and 46: De Leidse studentenmaskerade Nu wer
Page 47 and 48: De Leidse studentenmaskerade Om twe
Page 49 and 50: De Leidse studentenmaskerade heeft,
Page 51 and 52: De Leidse studentenmaskerade Afb. 2
Page 53 and 54: De Leidse studentenmaskerade Minerv
Page 55 and 56: De Leidse studentenmaskerade ervan,
Page 57 and 58: Afb. 4. Ansichtkaart met betrekking
Page 59 and 60: De Leidse studentenmaskerade de mas
Page 61 and 62:
De Leidse studentenmaskerade wijn e
Page 63 and 64:
De Leidse studentenmaskerade Afb. 6
Page 65 and 66:
De Leidse studentenmaskerade Toen h
Page 67 and 68:
De Leidse studentenmaskerade wachte
Page 69 and 70:
Hans van Koolbergen De Scheveningse
Page 71 and 72:
Uitkomsten: klederdrachtdragender P
Page 73 and 74:
De Scheveningse klederdracht - De h
Page 75 and 76:
De waardering voor de dracht De Sch
Page 77 and 78:
De Scheveningse klederdracht van de
Page 79 and 80:
Terug in de tijd; schriftelijke bro
Page 81 and 82:
De Scheveningse klederdracht Afb. 2
Page 83 and 84:
De Scheveningse klederdracht Afb. 3
Page 85 and 86:
De Scheveningse klederdracht plaats
Page 87 and 88:
De Scheveningse klederdracht dacht
Page 89 and 90:
Hollandse historische musea vaderen
Page 91 and 92:
Hollandse historische musea De over
Page 93 and 94:
Hollandse historische musea Afb. 3.
Page 95 and 96:
Hollandse historische musea afdelin
Page 97 and 98:
Afb. 6. Rotterdam, Historisch Museu
Page 99 and 100:
Hollandse historische musea speelgo
Page 101 and 102:
Speet, met medewerking van Tony Lin
Page 103:
Inhoud 22e jaargang nr. 4/5, septem
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?