Dynamisch Personeelsbeleid CVO op weg naar 2020 - Melanchthon
Dynamisch Personeelsbeleid CVO op weg naar 2020 - Melanchthon
Dynamisch Personeelsbeleid CVO op weg naar 2020 - Melanchthon
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Dynamisch</strong><br />
<strong>Personeelsbeleid</strong><br />
<strong>CVO</strong> <strong>op</strong> <strong>weg</strong> <strong>naar</strong> <strong>2020</strong><br />
Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving
<strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
<strong>CVO</strong> <strong>op</strong> <strong>weg</strong> <strong>naar</strong> <strong>2020</strong><br />
<strong>CVO</strong> Rotterdam en omgeving<br />
Rotterdam, oktober 2009
2<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Inhoud
Inleiding 4<br />
Visie en ontwikkelingen 6<br />
De werkgever <strong>CVO</strong> 9<br />
De <strong>CVO</strong>-medewerker 12<br />
Kaders <strong>Personeelsbeleid</strong> <strong>2020</strong> 14<br />
Slot 20
4<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Inleiding
‘De scholen van <strong>CVO</strong> verzorgen en verstrekken<br />
inspirerend onderwijs en brede vorming aan<br />
jonge mensen.’<br />
Met deze eerste zin van de nieuwe missie maakt<br />
<strong>CVO</strong> haar ambitie duidelijk. We doen niet ‘gewoon’<br />
aan onderwijs. We willen kwalitatief goed onderwijs<br />
neerzetten onder het adagium ‘Meer dan het gewone’.<br />
In de gelijknamige notitie (oktober 2009) zijn onze<br />
ambities verder uitgewerkt. De interesses, mogelijkheden<br />
en talenten van de leerling staan steeds centraal.<br />
Dat uitgangspunt vraagt van ons als medewerkers<br />
dat we innovatief zijn en maatschappelijk betrokken.<br />
En dat we ons blijven vernieuwen en ontwikkelen.<br />
Het mag duidelijk zijn dat inspirerend, innovatief en<br />
kindgericht onderwijs alleen te realiseren is door inzet<br />
van betrokken en deskundige medewerkers. <strong>CVO</strong> wil<br />
het eigen personeel daarom graag ondersteunen,<br />
motiveren en hen goed toerusten voor de uitdagingen<br />
van hun beroep. Dat doen we door het bieden van<br />
<strong>op</strong>leiding en scholing, een prettige werksfeer en goede<br />
arbeidsvoorwaarden.<br />
<strong>CVO</strong> wil nadrukkelijk een aantrekkelijk werkgever zijn<br />
voor huidige èn voor nieuwe medewerkers.<br />
Daarom hebben we naast een algemene meerjarenvisie,<br />
tegelijkertijd gewerkt aan een meerjarenplan<br />
voor het personeelsbeleid.<br />
Voor deze notitie heeft een speciale werkgroep met<br />
daarin vertegenwoordigers van alle <strong>CVO</strong>-scholen eerst<br />
een conceptnotitie ontwikkeld. De eerste versie is in<br />
een aantal bespreekrondes voorgelegd aan betrokkenen<br />
<strong>op</strong> alle scholen. Zij hebben daar vervolgens een reactie<br />
<strong>op</strong> gegeven. Recente overheidspublicaties als het<br />
rapport van de commissie Rinnooy Kan en het<br />
convenant Actieplan LeerKracht van Nederland zijn<br />
eveneens bij de totstandkoming van deze notitie<br />
verwerkt.<br />
Op basis van al deze input beschikken we nu over een<br />
breed gedragen, actuele notitie, die als uitgangspunt<br />
kan dienen voor het personeelsbeleid van de komende<br />
jaren.<br />
Met deze notitie is een kader neergelegd dat de<br />
<strong>CVO</strong>-scholen zelf – gezamenlijk en afzonderlijk – nader<br />
kunnen invullen. De scholen zijn nu dus nadrukkelijk<br />
zelf aan zet!<br />
We h<strong>op</strong>en dat we met deze notitie ons gezamenlijke<br />
doel nog beter kunnen waarmaken: jongeren<br />
inspirerend onderwijs bieden!<br />
Rotterdam, oktober 2009<br />
Wim P. Littooij<br />
Voorzitter Raad van Bestuur<br />
5<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
6<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Hoofdstuk 1:<br />
Visie en ontwikkelingen
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
De huidige samenleving is dynamisch, veranderingen<br />
volgen elkaar in snel tempo <strong>op</strong>. De jeugd is gewend<br />
om actief aan deze ontwikkelingen deel te nemen.<br />
Deze situatie heeft gevolgen voor het onderwijs.<br />
Dat richt zich immers <strong>op</strong> de jeugd van vandaag.<br />
Rond het onderwijs en de organisatie van de school<br />
doet zich een aantal ontwikkelingen en uitdagingen voor.<br />
Allereerst werken veel scholen aan innovatie van het<br />
onderwijs. Voor <strong>CVO</strong> speelt de notitie ‘Bindend en<br />
Boeiend Onderwijs’ hierbij een belangrijke rol.<br />
Hoewel de onderwijsvernieuwing <strong>op</strong> elke school<br />
anders is, zijn er wel enkele trends te benoemen:<br />
de vormgeving van onderwijs wordt minder een<br />
individuele en meer een teamtaak;<br />
de begeleiding van leerlingen wordt nadrukkelijk<br />
de verantwoordelijkheid van het team;<br />
een variatie aan groepen en didactische werkvormen<br />
in plaats van klassikaal onderwijs als enig model;<br />
integratie van afzonderlijke vakken tot kennisgebieden;<br />
meerdere manieren waar<strong>op</strong> kennis en vaardigheden<br />
worden aangereikt en aangeleerd;<br />
een duidelijker zicht <strong>op</strong> de uiteenl<strong>op</strong>ende eisen die<br />
in het onderwijs aan medewerkers worden gesteld<br />
(vakinhoudelijke kennis maar ook pedagogische,<br />
begeleidende en organisatorische capaciteiten).<br />
Veranderingen in de samenleving werken door in de<br />
school. De samenstelling van de schoolbevolking in<br />
de regio Rijnmond wordt steeds heterogener qua<br />
culturele en etnische achtergrond. Dat stelt medewerkers<br />
in het onderwijs voor uitdagingen en vraagt<br />
om specifieke vaardigheden. Professionals moeten<br />
om kunnen gaan met meerdere culturen, taalachterstanden<br />
en vraagstukken van burgerschapsvorming en<br />
onderling respect. Binnen de reguliere leraren<strong>op</strong>leiding<br />
is te weinig ruimte om voldoende aandacht te besteden<br />
aan deze aspecten van de Rotterdamse beroepspraktijk.<br />
Er is behoefte aan een Rotterdams profiel en een<br />
<strong>CVO</strong>-profiel in de docenten<strong>op</strong>leiding.<br />
Ook zien we het onderwijs vermaatschappelijken:<br />
scholen gaan relaties aan met organisaties voor<br />
jeugdzorg, politie, welzijnswerk en ook met het<br />
bedrijfsleven. De samenleving stelt bovendien steeds<br />
meer eisen aan de school. Naast de traditionele<br />
kerntaken komen steeds meer <strong>op</strong>voedings- en<br />
vormingstaken bij de school terecht, waardoor<br />
overvraging dreigt.<br />
De dynamiek in de samenleving leidt tot veranderingen<br />
in vrijwel alle beroepen. Kennis veroudert; nieuwe<br />
kennis, en ook nieuwe vaardigheden zijn nodig.<br />
De snelle veranderingen vragen van medewerkers<br />
dat ze zich blijven ontwikkelen en dat ze flexibel zijn.<br />
In bijvoorbeeld de medische wereld wordt permanente<br />
bijscholing verlangd en zijn de beroepsvereisten<br />
vastgelegd in wetgeving. Overeenkomstig is nu ook in<br />
het onderwijs de Wet <strong>op</strong> de Beroepen in het Onderwijs<br />
(Wet BIO) van kracht die per 1 augustus 2006 is<br />
ingevoerd. Daarin worden zeven competenties<br />
onderscheiden die voor elke onderwijsgevende van<br />
belang zijn.<br />
De wet BIO schrijft voor dat scholen moeten werken<br />
aan het onderhouden van de bekwaamheid van hun<br />
medewerkers. Directies en medewerkers overleggen<br />
daarom structureel met elkaar en maken afspraken<br />
over deskundigheidsbevordering en ontwikkelingsperspectieven.<br />
Door innovatie krijgt het lerarenberoep nieuwe<br />
impulsen en wordt nog veelzijdiger. Een docent is<br />
niet meer alleen een professional <strong>op</strong> het gebied van<br />
vakinhoud, maar ook <strong>op</strong> het gebied van vorming,<br />
begeleiding, didactiek en pedagogiek. Hij/zij is<br />
daarmee een t<strong>op</strong>professional in een uitdagende<br />
7<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
8<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
omgeving. De veelzijdigheid van het beroep biedt extra<br />
kansen voor specialisatie en lo<strong>op</strong>baanontwikkeling.<br />
Het Convenant LeerKracht van Nederland faciliteert<br />
daarvoor de benodigde extra middelen.<br />
Door de uitstroom van oudere leerkrachten en<br />
directieleden in de komende jaren ontstaat er krapte<br />
<strong>op</strong> de arbeidsmarkt. Het aantal medewerkers dat het<br />
onderwijs gaat verlaten is groter dan de beschikbare<br />
aanwas uit de leraren<strong>op</strong>leidingen. Een deel van de<br />
<strong>op</strong>lossing ligt in de vergroting van de instroom.<br />
Daarnaast is het van belang de huidige medewerkers<br />
sterker te binden. Zo is het mogelijk om met gerichte<br />
faciliteiten langer te profiteren van de kennis en<br />
ervaring van oudere medewerkers. De nieuwe<br />
instroom van collega’s (uit mbo, hbo en wo) zal in<br />
toenemende mate bestaan uit mensen met een<br />
allochtone achtergrond en een niet-christelijke<br />
geloofsovertuiging.<br />
De arbeidsverhoudingen zijn aan het veranderen,<br />
zowel binnen als buiten het onderwijs.<br />
Medewerkers zullen langer hun beroep uitoefenen,<br />
mede door gerichte overheidsmaatregelen. Dat maakt<br />
de noodzaak tot permanente bijscholing en ontwikkeling<br />
groter.<br />
Scholen (werkgevers) en medewerkers zijn samen<br />
verantwoordelijk voor de totstandkoming van persoonlijke<br />
ontwikkelingsplannen en voor trajecten van<br />
scholing en ontwikkeling die daaruit voortkomen.<br />
Medewerkers moeten niet alleen kansen krijgen maar<br />
deze ook zelf grijpen.<br />
De maatschappelijke ontwikkelingen hebben gevolgen<br />
voor het toekomstig personeelsbeleid van <strong>CVO</strong>.<br />
De belangrijkste aandachtspunten zijn:<br />
• <strong>op</strong>bouw van organisatie via teams<br />
• inspelen <strong>op</strong> vernieuwingen in onderwijs<br />
• meer dynamiek in functie-inhouden<br />
• ruimte voor ontwikkeling en groei<br />
• expertise van oudere docenten langer benutten<br />
• aanpassingen in het profiel van de docenten<strong>op</strong>leiding<br />
• scholing en ontwikkeling als wederzijdse<br />
verant woordelijkheid<br />
• perspectieven voor specialisatie en lo<strong>op</strong>baanontwikkeling
Hoofdstuk 2:<br />
De werkgever <strong>CVO</strong><br />
9<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
10<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Het bieden van kwalitatief hoogwaardig onderwijs,<br />
een <strong>op</strong>en christelijke identiteit en betrokkenheid bij<br />
de samenleving van Rotterdam en omgeving. Die drie<br />
eigenschappen zijn bepalend voor het karakter van<br />
<strong>CVO</strong> en voor haar imago. <strong>CVO</strong> wil ruim baan bieden aan<br />
medewerkers die deze doelen helpen realiseren.<br />
Onze ambities zijn vanzelfsprekend ook terug te vinden<br />
in ons personeels- en organisatiebeleid.<br />
De scholen zijn <strong>op</strong>gebouwd uit onderwijsteams.<br />
Daarmee liggen verantwoordelijkheden zo laag<br />
mogelijk in de organisatie, dichtbij het primaire proces.<br />
De teams werken aan onderwijsontwikkeling <strong>op</strong> een<br />
wijze die bij het team en de school past. In de school<br />
zijn duidelijke kaders en mandaten voor de teams<br />
aanwezig. Leden van de teams zijn naast docenten<br />
ook onderwijsassistenten, ondersteuners en specifieke<br />
deskundigen.<br />
Binnen de teams worden taken en verantwoordelijkheden<br />
verdeeld. Daarbij wordt rekening gehouden met<br />
voorkeuren, capaciteiten en ontwikkelwensen van<br />
medewerkers. Zo kunnen medewerkers zich specialiseren<br />
of juist verbreden. Op die manier wordt het werk<br />
gevarieerder en ontstaan – ook buiten het management<br />
– interessante en uiteenl<strong>op</strong>ende carrières.<br />
<strong>CVO</strong> zal de afspraken die zijn vastgelegd in het<br />
Convenant LeerKracht zo snel mogelijk invoeren en<br />
waar het kan nòg meer dynamiek creëren, zodat<br />
onderwijsgevenden zich <strong>op</strong>timaal kunnen ontplooien.<br />
Omgekeerd worden ook eisen aan de kwaliteit van de<br />
werkzaamheden gesteld. Zo zal bijvoorbeeld onbevoegd<br />
lesgeven alleen tijdelijk mogelijk zijn.<br />
<strong>CVO</strong> wil medewerkers begeleiden, stimuleren en<br />
ondersteunen in hun professionele ontwikkeling.<br />
Nieuwkomers krijgen steevast begeleiding tijdens<br />
het eerste jaar van hun werk. Een geschikte taak<br />
voor met name de ervaren oudere docenten, die er<br />
zo voor kunnen kiezen minder lessen te geven en hun<br />
expertise in te zetten bij het coachen van nieuwe<br />
collega’s. Onderlinge coaching en kennisuitwisseling<br />
dient een vanzelfsprekendheid te zijn in ieder onderwijsteam.<br />
Daarnaast wil <strong>CVO</strong> investeren in deskundigheidsbevordering<br />
door medewerkers kansen te bieden<br />
zich bij te scholen.<br />
Coaching, begeleiding en deskundigheidsbevordering<br />
richten zich <strong>op</strong> diverse competenties. Het kan gaan om<br />
vakinhoudelijke of pedagogische en didactische<br />
vaardigheden. Speciale aandacht krijgt het vormgeven<br />
aan de identiteit van <strong>CVO</strong>.<br />
<strong>CVO</strong> werkt aan de ontwikkeling van een professionele<br />
cultuur waarbij betrokkenen <strong>op</strong> alle niveaus gezamenlijk<br />
vorm en inhoud geven aan het onderwijs. Ze werken<br />
zo goed mogelijk samen en erkennen daarbij elkaars<br />
deskundigheid. Ze zijn duidelijk <strong>naar</strong> elkaar in hun<br />
verwachtingen. Ze geven feedback, maar vragen daar<br />
zelf ook om. Ze durven verantwoordelijkheid te nemen<br />
en vinden het afleggen van verantwoording vanzelfsprekend.<br />
Ze zijn resultaatgericht, geïnteresseerd in<br />
de resultaten van hun werk en ze willen deze ook<br />
bespreken. Ze hebben een lerende houding en zijn<br />
gericht <strong>op</strong> vooruitgang.
•<br />
•<br />
•<br />
<strong>CVO</strong> wil zich profileren met een goed pakket arbeidsvoorwaarden.<br />
Hoewel deze voor een groot deel bij CAO<br />
vastliggen, wil <strong>CVO</strong> van de aanwezige ruimte gebruikmaken<br />
<strong>op</strong> de volgende punten:<br />
levensfase- en leeftijdsgerichte maatregelen<br />
(van beginnende tot en met de oudere medewerkers);<br />
investeren in de ontwikkeling van mensen;<br />
flexibilisering van beloning.<br />
<strong>CVO</strong> wil als werkgever inspelen <strong>op</strong> de maatschappelijke<br />
ontwikkelingen en aan een aantal kenmerken<br />
voldoen:<br />
• <strong>op</strong>bouw van de organisatie in teams;<br />
• toenemende variëteit in werkzaamheden,<br />
gek<strong>op</strong>peld aan lo<strong>op</strong>baanmogelijkheden;<br />
• veel aandacht voor ontwikkeling via coaching,<br />
begeleiding en deskundigheidsbevordering;<br />
• een professionele cultuur;<br />
• een goed pakket arbeidsvoorwaarden met daarin<br />
aandacht voor<br />
• leeftijdsgerichte maatregelen en flexibilisering<br />
van beloning.<br />
11<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
12<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Hoofdstuk 3:<br />
De <strong>CVO</strong>-medewerker
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
Werken bij <strong>CVO</strong> betekent kiezen voor christelijk<br />
voortgezet onderwijs in Rotterdam en omgeving.<br />
<strong>CVO</strong>-medewerkers:<br />
hebben affiniteit met de identiteit van de organisatie<br />
en zijn in staat om hieraan een bijdrage te leveren;<br />
zijn gemotiveerd en in staat om met jongeren te<br />
werken en hebben interesse in de leefwereld van<br />
de jeugd;<br />
zijn van<strong>weg</strong>e de grootstedelijke realiteit, bedreven in<br />
de omgang met verschillende culturen;<br />
zijn maatschappelijk georiënteerd, waardoor ze zicht<br />
hebben <strong>op</strong> veranderingen in de omgeving en de brede<br />
leefwereld van leerlingen;<br />
verstaan hun vak en zijn gemotiveerd om de kennis<br />
en kunde ervan over te dragen <strong>op</strong> de jeugd;<br />
weten – vanuit deze brede motivatie en vaardigheden –<br />
ook raad met de vele <strong>op</strong>voedkundige taken en<br />
uitdagingen die het onderwijs biedt;<br />
leveren een bijdrage aan de ontwikkeling van leerlingen<br />
en collega’s. Ook hun persoonlijke ontwikkeling<br />
ervaren zij als een uitdaging. Ze zijn bereid om<br />
cursussen en/of trajecten te volgen die hun deskundigheid<br />
vergroten. Ze houden vanzelfsprekend het<br />
functioneren van anderen èn van zichzelf tegen het licht.<br />
De <strong>CVO</strong>-medewerkers staan <strong>op</strong>en voor verandering;<br />
zijn vakmannen- en vrouwen die ook herkend en<br />
erkend willen worden als professionals. Het zijn<br />
mensen die zelf verantwoordelijkheid nemen en<br />
verantwoording willen afleggen. Niet alleen over de<br />
aan hen toevertrouwde taken maar ook over de taken<br />
van het hele team. En niet alleen aan schoolleiding<br />
en collega’s maar ook aan leerlingen en hun ouders,<br />
partners in het onderwijsproces en andere partijen<br />
in de samenleving;<br />
•<br />
•<br />
zijn teamwerkers die in staat zijn hun deskundigheid te<br />
delen en samen te werken met collega’s van binnen en<br />
buiten de school;<br />
worden primair gewaardeerd en beoordeeld <strong>op</strong><br />
grond van het totale competentieprofiel en niet meer<br />
uitsluitend <strong>op</strong> grond van vakinhoudelijke kennis.<br />
Beoordeling vindt steeds meer plaats met 360-graden<br />
feedbackprocedures. De beoordeling komt daarbij tot<br />
stand <strong>op</strong> basis van leerling-enquêtes, feedback van<br />
collega’s en van leidinggevenden/medewerkers.<br />
Zodra de nieuwe manier van beoordelen duidelijker<br />
vorm heeft gekregen, wordt het ook mogelijk de<br />
beloning van medewerkers meer te baseren <strong>op</strong><br />
het totale competentieprofiel en <strong>op</strong> de aspecten:<br />
deskundigheid, inzet en betrokkenheid. Er zal de<br />
komende jaren extra aandacht en ondersteuning nodig<br />
zijn om medewerkers in deze richting te begeleiden.<br />
Lang niet alle medewerkers zullen volledig aan het<br />
genoemde profiel voldoen. Maar zij onderkennen<br />
wel nut en noodzaak ervan en willen zichzelf in deze<br />
richting ontwikkelen. Hierbij krijgen zij ondersteuning<br />
van <strong>CVO</strong> en van de <strong>CVO</strong>-school waar zij werken.<br />
Belangrijke elementen in het profiel van de medewerker<br />
zijn:<br />
• affiniteit met de christelijke identiteit<br />
• motivatie om met jongeren te werken<br />
(uit diverse culturen)<br />
• maatschappelijk georiënteerd<br />
• gericht <strong>op</strong> ontwikkeling<br />
• professionele werkhouding<br />
• inzet als ‘teamspeler’<br />
• gewaardeerd en beoordeeld <strong>op</strong> basis van totale<br />
competentieprofiel (inclusief beoordeling van<br />
leerlingen en collega’s)<br />
13<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
14<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Hoofdstuk 4:<br />
Kaders <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
<strong>2020</strong>
Om organisatie en medewerkers <strong>naar</strong> het gewenste<br />
niveau te brengen, zijn heldere kaders voor personeelsbeleid<br />
nodig. De <strong>CVO</strong>-scholen en -vestigingen kunnen<br />
deze vervolgens uitwerken in hun eigen school- of<br />
vestigingsplan. Onderstaande punten vormen een<br />
aanzet voor een dergelijk kader. De feitelijke uitwerking<br />
per school zal <strong>op</strong> bestuurlijk niveau in de cyclus van<br />
planning en control worden behandeld. Op schoolniveau<br />
zal er aandacht voor zijn in de daarvoor<br />
bestemde beleidsplannen en overlegsituaties.<br />
a) Ontwikkelingsperspectieven en scholing<br />
Om bij te blijven en de deskundigheid te vergroten<br />
zullen alle medewerkers zich <strong>op</strong> gezette tijden laten<br />
bijscholen. Werkgevers en werknemers zijn samen<br />
verantwoordelijk voor de invulling van de scholingstrajecten.<br />
Onderwerpen waar in elk geval aandacht<br />
aan moet worden besteed zijn:<br />
• vakinhoud;<br />
• identiteit;<br />
• pedagogisch-didactische vaardigheden;<br />
• leiderschap;<br />
• algemene competenties (rond jeugd, zorgverlening,<br />
maatschappij en grote stad/intercultureel samen leven).<br />
Daarnaast biedt <strong>CVO</strong> haar medewerkers de mogelijkheid<br />
zich <strong>op</strong> academisch niveau te scholen en door<br />
te groeien <strong>naar</strong> het masterniveau. Waar nodig zal <strong>CVO</strong><br />
passende trajecten ontwikkelen.<br />
School (werkgever) en medewerker maken afspraken<br />
over scholing en ontwikkeling in een periodiek gesprek.<br />
De school bepaalt de inhoud en frequentie van de<br />
gesprekken, deze gesprekken passen binnen de cyclus<br />
van het schoolplan.<br />
Niet alleen via scholing kunnen medewerkers zich<br />
verder ontwikkelen. Ze kunnen ook nieuwe kennis en<br />
vaardigheden <strong>op</strong>doen door onderlinge samenwerking,<br />
uitwisseling en begeleiding van projecten.<br />
De wensen en capaciteiten van de individuele medewerker<br />
staan centraal in de organisatie. In de persoonlijke<br />
ontwikkelingsplannen zijn persoonlijke ambities van<br />
medewerkers gek<strong>op</strong>peld aan de organisatiebelangen.<br />
De school verzamelt systematisch gegevens over<br />
gedrag en resultaten van leerlingen en medewerkers,<br />
en over het functioneren van de organisatie.<br />
Het verzamelen van gegevens gebeurt onder meer met<br />
360-graden feedbackprocedures waaronder leerlingen<br />
ouderenquêtes. De resultaten van deze onderzoeken<br />
kunnen – na interpretatie en bespreking – <strong>op</strong> meerdere<br />
niveaus leiden tot veranderingen, verbeteringen,<br />
bijstellingen en competentieontwikkeling (conform<br />
de <strong>op</strong>zet van het kwaliteitsbeleid bij <strong>CVO</strong>).<br />
Het is evident dat de geschetste transformatie het<br />
nodige vergt. Niet alleen van de individuele medewerkers,<br />
maar juist ook van het management en van<br />
de organisatie als geheel. Juist voor leidinggevenden<br />
is een verdere ontwikkeling van deskundigheid dus<br />
van vitaal belang. Aankomende en potentiële leidinggevenden<br />
moeten de gelegenheid krijgen zich binnen<br />
<strong>CVO</strong> verder te ontwikkelen. Dat moet binnen het<br />
personeelsbeleid worden gewaarborgd.<br />
Alle <strong>CVO</strong>-scholen kennen een systeem van periodieke<br />
(functionerings)gesprekken. Deze gelden voor alle<br />
medewerkers en leiden tot een POP-plan.<br />
Scholing, <strong>op</strong>leiding en ontwikkeling staan hierin<br />
centraal. Ook het oordeel van leerlingen speelt hierbij<br />
een rol.<br />
15<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
16<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Er komt een uitgebreid aanbod van scholingsmogelijkheden<br />
voor <strong>CVO</strong>-medewerkers beschikbaar, inclusief<br />
academische en master<strong>op</strong>leidingen.<br />
<strong>CVO</strong> voert een actief beleid <strong>op</strong> het gebied van management<br />
devel<strong>op</strong>ment, zowel voor individuele medewerkers<br />
als voor de organisatie.<br />
b) Mobiliteit<br />
<strong>CVO</strong> wil met een actief beleid de mobiliteit van<br />
medewerkers stimuleren en is bereid daar in voorkomende<br />
gevallen een extra waardering of beloning<br />
tegenover te stellen.<br />
Mobiliteit kan een positieve bijdrage leveren aan de<br />
ontwikkeling van medewerkers en de organisatie.<br />
Dat kan mobiliteit binnen <strong>CVO</strong> zijn, maar het kan ook<br />
betekenen dat een collega elders aan de slag gaat.<br />
Interne mobiliteit verbreedt het blikveld van de<br />
individuele medewerker, vergroot het idee van<br />
gezamenlijkheid en samenwerking en voorkomt<br />
verkokering binnen <strong>CVO</strong>. Bovendien vergroot het de<br />
flexibiliteit van de scholen, verhoogt het de motivatie<br />
van medewerkers en voorkomt het werkloosheid en<br />
wachtgeldkosten.<br />
Managers moet altijd het perspectief van mobiliteit<br />
worden geboden: het leidt tot verbreding en uitwisseling<br />
van kennis. Het schept mogelijkheden voor<br />
verdere ontwikkeling en vernieuwing. En het voordeel<br />
voor de organisatie is dat kennis sneller rouleert en<br />
dat teams zich ontwikkelen en vernieuwen.<br />
Naast mobiliteit en verandering zijn scholen ook<br />
gebaat bij continuïteit en bij mensen die de cultuur<br />
in stand houden. Het zou dan ook te ver voeren om<br />
mobiliteit verplicht te stellen, zeker in situaties waarin<br />
beide partijen daar geen behoefte aan hebben.<br />
<strong>CVO</strong>-scholen ontwikkelen actief beleid om mobiliteit<br />
van hun personeel mogelijk te maken en gaan hun<br />
organisatie daar<strong>op</strong> inrichten.<br />
<strong>CVO</strong>-scholen hebben afgesproken gezamenlijk te<br />
werken aan maatregelen voor mobiliteit en lo<strong>op</strong>baanontwikkeling.<br />
Gaande<strong>weg</strong> kunnen verschillende<br />
instrumenten worden uitgewerkt en toegepast, zoals<br />
een vacature- en sollicitatiebank, de herplaatsingplicht,<br />
een database voor lo<strong>op</strong>baanplanning, traineeshiptrajecten,<br />
vervangingspool, een reïntegratiebank,<br />
een contactennetwerk voor uitwisseling van vacatures<br />
en kandidaten.<br />
c) Lo<strong>op</strong>baan perspectief in een dynamisch<br />
functiebouwwerk<br />
Het is belangrijk dat <strong>CVO</strong>-scholen beschikken over een<br />
duidelijk lo<strong>op</strong>baanbeleid. Als gevolg van de onderwijskundige<br />
ontwikkelingen ontstaat er een grotere<br />
variatie in functies binnen de onderwijsteams. In de<br />
notitie ‘Bindend en Boeiend Onderwijs’ staat het al<br />
omschreven: Medewerkers zullen deel uitmaken van<br />
een team van docenten, onderwijsassistenten,<br />
ondersteuners en middenmanagers. Daarbij wordt<br />
onderscheid gemaakt <strong>naar</strong> verschillende rollen en<br />
werkzaamheden als kennisoverdracht, instructie,<br />
toezicht, begeleiding en management.<br />
Binnen de teams doen nieuwe typen medewerkers<br />
hun intrede: onderwijsassistenten, ondersteuners en<br />
middenmanagers. Deze zullen zich qua functiewaardering<br />
zowel boven als onder de huidige LB-docent<br />
bevinden. Zo vormt zich een dynamisch functiebouwwerk<br />
met daarin een grote variëteit aan functies.<br />
Binnen het bouwwerk ontstaan tal van mogelijkheden<br />
om kennis en vaardigheden te verdiepen of juist te<br />
verbreden.
Bij goed functioneren en na het volgen van de juiste<br />
<strong>op</strong>leidingen zijn er doorgroeimogelijkheden vanuit de<br />
meeste functies. Ook voor leraren ontstaan er dus<br />
meer doorgroeimogelijkheden dan alleen <strong>naar</strong><br />
managementfuncties. Inhoudelijke verdieping<br />
en verbreding worden door <strong>CVO</strong> gewaardeerd èn<br />
gestimuleerd.<br />
In samenwerking met het mbo en hbo zal een aantal<br />
lo<strong>op</strong>baanpaden worden ontwikkeld. Zo wil <strong>CVO</strong> onder<br />
meer ook het onbevoegd lesgeven aanzienlijk terugdringen.<br />
Het huidige systeem Fuwa-VO 2002 biedt al de nodige<br />
ruimte voor nieuwe functies en functiebouwwerken die<br />
voortkomen uit de nieuwe onderwijsconcepten. De in<br />
het Convenant Actieplan LeerKracht aangekondigde<br />
aanpassingen in het Fuwa-systeem zullen door <strong>CVO</strong><br />
worden benut en gek<strong>op</strong>peld aan de <strong>op</strong>bouw van en de<br />
taakverdeling binnen de teams.<br />
Op <strong>CVO</strong> niveau wordt een dynamisch functiebouwwerk<br />
met enkele lo<strong>op</strong>baanpaden ontwikkeld.<br />
Scholen geven in hun personeelsplan aan met welke<br />
functies zij werken en wat de daarbij behorende taken<br />
en competenties zijn. Ook beschrijven zij de beoogde<br />
omvang van de verschillende functiecategorieën<br />
evenals het lo<strong>op</strong>baanperspectief dat zij hun medewerkers<br />
bieden.<br />
Onbevoegde docenten kunnen bij <strong>CVO</strong> alleen lesgeven<br />
wanneer zij participeren in een scholingstraject dat<br />
leidt tot een bevoegdheid.<br />
d) Beloning<br />
Medewerkers worden beloond <strong>op</strong> basis van de CAO<br />
voor het voortgezet onderwijs en het bijbehorende<br />
functiebouwwerk, dat in de toekomst bij <strong>CVO</strong> een<br />
grotere verscheidenheid aan functies gaat omvatten.<br />
Bij dit nieuwe functiebouwwerk zal tevens een<br />
passende salarisstructuur worden ontwikkeld, waarin<br />
bijvoorbeeld LA-functies mogelijk zijn, maar ook<br />
LE-functies. Algemeen uitgangspunt binnen heel <strong>CVO</strong><br />
is: verschillend werk wordt verschillend ingeschaald,<br />
gelijk werk wordt gelijk ingeschaald.<br />
Deskundigheid, inzet en betrokkenheid spelen bij de<br />
individuele beloning ook een rol. Deze elementen<br />
komen aan de orde tijdens een beoordelingsgesprek.<br />
Wanneer de scholen voldoende ervaring hebben<br />
<strong>op</strong>gedaan met deze manier van beoordelen en belonen,<br />
ontstaat gaande<strong>weg</strong> een manier van salarisinpassing<br />
die logischer is dan het huidige systeem van de<br />
automatische periodieken.<br />
Voor medewerkers die ruim boven het normaal te<br />
verwachten niveau presteren is een extra structurele<br />
beloning denkbaar. Daarnaast blijft het mogelijk om<br />
medewerkers die extra inspanningen hebben geleverd<br />
een incidentele beloning te verstrekken. In het huidige<br />
<strong>CVO</strong>-beleid is hierbij de notitie Differentiatie in belonen<br />
(februari 2007) leidend.<br />
Scholen werken hun beloningsbeleid in het personeelsplan<br />
verder uit en doen dat binnen de gestelde kaders.<br />
17<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
18<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
e) Levensfase- en leeftijdsgericht personeelsbeleid<br />
(‘generatiemanagement’)<br />
Gedifferentieerd HRM-beleid houdt rekening met<br />
persoonlijke belangen en mogelijkheden van medewerkers<br />
in balans met de belangen en strategie van<br />
de organisatie.<br />
<strong>CVO</strong> wil specifieke voorzieningen treffen voor medewerkers<br />
in de verschillende ervaringscategorieën:<br />
• beginnend medewerkers:<br />
voor hen is begeleiding on<br />
the job beschikbaar, zodat zij in staat zijn zich verder<br />
te professionaliseren en ontwikkelen. De school zet<br />
hierbij meer ervaren medewerkers in als coach.<br />
• ervaren medewerkers:<br />
voor hen zijn er diverse<br />
ontwikkelingsmogelijkheden die passen bij hun reeds<br />
verworven competenties en bij hun eigen ambities.<br />
• oudere medewerkers:<br />
zij krijgen taken die passen bij<br />
hun verworven competenties en capaciteiten. Op zo’n<br />
manier dat zij voor het onderwijs behouden blijven en<br />
dat jongere collega’s kunnen profiteren van hun kennis<br />
en kunde. Er komen nieuwe faciliteiten die medewerkers<br />
stimuleren door te blijven werken tot hun pensioengerechtigde<br />
leeftijd. Ook bestaande faciliteiten als<br />
BAPO kunnen meer flexibel worden ingezet.<br />
• medewerkers met jonge kinderen:<br />
voor hen zijn<br />
(bij CAO) faciliteiten beschikbaar <strong>op</strong> het gebied<br />
van ouderschapsverlof en kinder<strong>op</strong>vang.<br />
Scholen geven een eigen uitwerking van het levensfase-<br />
en leeftijdsgerichte personeelsbeleid binnen het<br />
personeelsplan, <strong>op</strong> basis van de door <strong>CVO</strong> geschetste<br />
kaders.<br />
f) Identiteit en diversiteit<br />
<strong>CVO</strong> heeft een christelijke identiteit. <strong>CVO</strong>-medewerkers<br />
staan positief tegenover de identiteit van hun organisatie<br />
en zijn in staat en bereid om hieraan een actieve<br />
bijdrage te leveren. Nieuwe medewerkers nemen<br />
deel aan een <strong>CVO</strong>-introductiecursus rond identiteit<br />
en worden zo toegerust voor deze taak.<br />
Tegelijkertijd krijgen <strong>CVO</strong>-scholen steeds vaker<br />
te maken met leerlingen (en ouders) met diverse<br />
culturele achtergronden. De <strong>CVO</strong>-scholen bejegenen<br />
mensen met andere religies met respect, maar doen<br />
dat vanuit de eigen identiteit.<br />
Ook <strong>op</strong> de lokale arbeidsmarkt neemt het aandeel<br />
van groepen met een andere etnische, culturele en<br />
religieuze achtergrond toe. Bekend is dat divers<br />
samengestelde teams (<strong>naar</strong> leeftijd, culturele achtergrond<br />
en sekse) productiever zijn. Ook als het gaat om<br />
het pedagogische proces bereiken teams doorgaans<br />
meer als alle leden samen een goede afspiegeling<br />
vormen van de gehele schoolbevolking.<br />
Gemêleerde teams hebben meerwaarde.<br />
<strong>CVO</strong> ontwikkelt een introductiecursus rond identiteit<br />
voor nieuwe medewerkers.<br />
In het kader van permanente scholing ontwikkelt <strong>CVO</strong><br />
voor huidige medewerkers een bijscholingsaanbod <strong>op</strong><br />
het gebied van identiteit.<br />
<strong>CVO</strong> wil medewerkers aantrekken met diverse<br />
achtergronden en is bereid waar nodig extra scholing<br />
aan te bieden om medewerkers voldoende toe te<br />
rusten om een bijdrage te kunnen leveren aan de<br />
identiteit.
g) Werving en selectie<br />
<strong>CVO</strong>-scholen kampen, net als de meeste andere<br />
scholen in het land, met een krappe personele<br />
bezetting. Het tekort aan medewerkers dreigt toe te<br />
nemen omdat een flink aantal collega’s de komende<br />
jaren met pensioen gaat. Een actief arbeidsmarktbeleid<br />
van <strong>CVO</strong>-scholen is dus noodzakelijk.<br />
Op basis van een analyse van huidige en toekomstige<br />
tekorten wordt gericht geworven onder (aankomende)<br />
studenten. Binnen de lokale <strong>op</strong>leidingsstructuur kan<br />
<strong>CVO</strong> zodoende gericht <strong>op</strong>leiden voor de eigen behoefte.<br />
Daarnaast zal <strong>CVO</strong> samen met de Rotterdamse ROC’s<br />
bijdragen aan de ontwikkeling van een leergang voor<br />
onderwijsassistenten in het voortgezet onderwijs.<br />
Zo kunnen potentiële docenten en onderwijsassistenten<br />
vroegtijdig aan <strong>CVO</strong> worden gebonden. Met de duale<br />
leergang wordt het mogelijk om in de <strong>op</strong>leiding meer<br />
aandacht te besteden aan het werken in de grote stad<br />
(het Rotterdamse profiel) en aan identiteit (het <strong>CVO</strong>profiel).<br />
De mogelijkheden om <strong>op</strong> termijn door te<br />
groeien zijn een belangrijk middel om nieuwe medewerkers<br />
aan te trekken.<br />
De wervingsinspanningen zijn ook gericht <strong>op</strong> zij-<br />
instromers en onbevoegden. Ook aan hen zullen<br />
gerichte en passende <strong>op</strong>leidingstrajecten worden<br />
aangeboden in samenwerking met mbo en hbo.<br />
<strong>CVO</strong> profileert zich <strong>op</strong> de regionale arbeidsmarkt als<br />
een aantrekkelijke werkgever voor allerlei soorten<br />
nieuwe medewerkers. Daarbij brengt ze de afzonderlijke<br />
<strong>CVO</strong>-scholen als aantrekkelijke werkplekken <strong>naar</strong> voren,<br />
evenals het unieke karakter van de <strong>CVO</strong>-organisatie.<br />
<strong>CVO</strong> ontwikkelt een arbeidsmarktstrategie, waarin<br />
extra aandacht gaat <strong>naar</strong> de verwachte tekortvakken.<br />
Ook wordt het imago van <strong>CVO</strong> en van <strong>CVO</strong>-scholen<br />
verder geprofileerd onder het motto ‘Een echte<br />
professional komt werken bij <strong>CVO</strong>’.<br />
<strong>CVO</strong>-scholen vermelden in hun personeelsplan hoe<br />
zij inspelen <strong>op</strong> de arbeidsmarktstrategie van <strong>CVO</strong>.<br />
<strong>CVO</strong>-scholen werken <strong>op</strong> structurele basis mee aan<br />
het duaal <strong>op</strong>leiden in de school van docenten en<br />
onderwijsassistenten.<br />
Binnen deze duale <strong>op</strong>leidingsstructuur komen het<br />
Rotterdams profiel en het <strong>CVO</strong>-profiel uitgebreid<br />
aan de orde.<br />
19<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
20<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Hoofdstuk 5:<br />
Slot
Met dynamisch personeelsbeleid wil <strong>CVO</strong> een aantrekkelijk<br />
werkgever zijn en blijven. ‘<strong>Dynamisch</strong>’ omdat<br />
personeelsbeleid geen statisch gegeven is maar – net<br />
als onderwijs – continu in ontwikkeling. Veranderingen<br />
in samenleving en onderwijs gaan door en de eisen die<br />
aan en door het personeel worden gesteld, veranderen<br />
mee. Het beleid wordt voortdurend bijgesteld <strong>op</strong> grond<br />
van interne evaluaties en externe ontwikkelingen.<br />
Met deze notitie is het kader aangegeven voor de<br />
eerstkomende jaren. Zowel <strong>CVO</strong> als de afzonderlijke<br />
scholen zullen de algemene kaders vertalen <strong>naar</strong><br />
concreet beleid.<br />
Scholen en vestigingen zijn verantwoordelijk voor de<br />
vormgeving van hun personeelsbeleid <strong>op</strong> basis van<br />
de hier genoemde uitgangspunten. Daarnaast moet<br />
er aandacht zijn voor personele zorg, arbo-beleid en<br />
veiligheid.<br />
Het bestuur en de directies zijn – elk <strong>op</strong> hun eigen<br />
niveau – verantwoordelijk voor het stellen van<br />
prioriteiten, het toetsen van plannen en resultaten,<br />
conform de planning- en control-cyclus van <strong>CVO</strong>.<br />
Verantwoording<br />
Dit rapport is <strong>op</strong>gesteld door de werkgroep <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
21e eeuw. Deze werkgroep is ingesteld<br />
door de Raad van Bestuur met het doel voorstellen te<br />
doen voor nieuw personeelsbeleid om ontwikkelingen<br />
en veranderingen mogelijk te maken <strong>op</strong> het niveau van<br />
de vestiging, de school en <strong>CVO</strong> als geheel. De werkgroep<br />
is samengesteld uit vertegenwoordigers/<br />
directieleden van alle scholen. De KPC-groep en<br />
medewerkers van het verenigingsbureau hebben<br />
ondersteuning geboden.<br />
Voor de totstandkoming van dit rapport heeft de<br />
werkgroep gekeken <strong>naar</strong> ervaringen en plannen van<br />
de eigen scholen. Ook hebben de werkgroepleden<br />
gezocht <strong>naar</strong> goede voorbeelden in bedrijven en<br />
instellingen buiten het onderwijs.<br />
Om een goede inschatting te maken van de ontwikkelingen<br />
in de samenleving zijn recente overheidsrapporten<br />
bij de werkzaamheden betrokken.<br />
Leden werkgroep <strong>Personeelsbeleid</strong> 21e eeuw<br />
• W.P. Littooij, voorzitter Raad van Bestuur<br />
• K. de Jong, <strong>Melanchthon</strong><br />
• S.J. de Leeuw, Marnix Gymnasium<br />
• P.W.J. Meij, Farelcollege<br />
• G.J. Miedema, Accent<br />
• J.S. Oldemans, Comenius College<br />
† • W.G. Prins , CSG Calvijn tot augustus 2006<br />
• H.A.J. Hendriks, CSG Calvijn na augustus 2006<br />
• Chr. van der Ven, PENTA college CSG<br />
Ondersteuning is verleend door<br />
•<br />
•<br />
•<br />
P. Delhaas (KPC-groep)<br />
J.B. Hofman (<strong>CVO</strong>-bureau)<br />
C. den Ouden (<strong>CVO</strong>-bureau)<br />
Gebruikte literatuur<br />
• HRM in de toekomst. Rob Gründemann, Erik Jan van<br />
Dalen en Sjiera de Vries, Zaltbommel, 2003.<br />
• Agenda 2010 van de sociale partners in het onderwijs.<br />
Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt, Den Haag 2006<br />
• LeerKracht, Advies van de Commissie Leraren o.l.v.<br />
A. Rinnooy Kan, september 2007.<br />
• Actieplan Leerkracht van Nederland, Beleidsreactie<br />
van ministerie van OC en W, november 2007<br />
•<br />
Convenant Actieplan Leerkracht, april 2008<br />
21<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
22<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
Geraadpleegde personen/organisaties<br />
• Frans van Heesbeen, KPMG<br />
• Frank van der Post, gemeente Rotterdam, dienst<br />
Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS)<br />
• Ton Pennings, Gate Strategic<br />
• Anneke Dubbink en Renate van Ommeren, PGGM<br />
• Prof. dr. Rob H.W. Vinke heeft speciaal voor de<br />
werkgroep een uitgebreide inleiding/presentatie<br />
verzorgd.
23<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong>
24<br />
<strong>CVO</strong> <strong>Dynamisch</strong> <strong>Personeelsbeleid</strong><br />
<strong>CVO</strong>-scholen<br />
Accent Praktijkonderwijs<br />
Weegschaalhof 33<br />
Postbus 84017<br />
3009 CA Rotterdam<br />
Telefoon (010) 209 99 26<br />
Fax (010) 209 56 40<br />
E-mail: info@cvoaccent.nl<br />
Internet: www.cvoaccent.nl<br />
Comenius College<br />
Lijstersingel 10<br />
Postbus 797<br />
2900 AT Capelle aan den IJssel<br />
Telefoon (010) 459 59 70<br />
Fax (010) 451 62 74<br />
E-mail: info@comenius.nl<br />
Internet: www.comenius.nl<br />
CSG Calvijn<br />
Roerdomplaan 42<br />
Postbus 57613<br />
3008 BP Rotterdam<br />
Telefoon (010) 493 33 66<br />
Fax (010) 493 33 77<br />
E-mail: info@calvijn.nl<br />
Internet: www.calvijn.nl<br />
Farelcollege<br />
Kastanjelaan 50<br />
Postbus 163<br />
2980 AD Ridderkerk<br />
Telefoon (0180) 411 777<br />
Fax (0180) 418 904<br />
E-mail: secretariaat@farelcollege.nl<br />
Internet: www.farelcollege.nl<br />
Marnix Gymnasium<br />
Essenburgsingel 58<br />
3022 EA Rotterdam<br />
Telefoon (010) 244 50 44<br />
Fax (010) 478 08 46<br />
E-mail: info@marnixgymnasium.nl<br />
Internet: www.marnixgymnasium.nl<br />
<strong>Melanchthon</strong><br />
Schiekade 101<br />
Postbus 28211<br />
3003 KE Rotterdam<br />
Tel. (010) 476 73 00<br />
Fax (010) 477 26 09<br />
E-mail: melanchthon@melanchthon.nl<br />
Internet: www.melanchthon.nl<br />
PENTA college CSG<br />
J.A. Heij<strong>weg</strong>enlaan 4<br />
Postbus 220<br />
3200 AE Spijkenisse<br />
Telefoon (0181) 600 200<br />
Fax (0181) 697 523<br />
E-mail: directie@penta.nl<br />
Internet: www.penta.nl
Colofon<br />
Tekst<br />
Selma Lagerwaardt, DNL<br />
Beeld<br />
Martijn van de Griendt, Hollandse Hoogte, Meike Ziegenhirt<br />
Vormgeving<br />
hAAi, Rotterdam<br />
Druk<br />
Quantes, Rijswijk
Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving<br />
<strong>CVO</strong><br />
Goudsesingel 14a<br />
3011 KA Rotterdam<br />
Postbus 22421<br />
3003 DK Rotterdam<br />
T [010] 217 13 99<br />
F [010] 411 42 78<br />
www.cvo.nl