Ingenieus januari 2011 - Tauw

januari 2011 / nummer 1

Waarom beseffen we de waarde van
water pas als de bron opdroogt?
IN DIT NUMMER
04 Waterkrachtcentrale
op de VeluWe
Vijzel bij Hezenbergerstuw levert stroom
voor 43 huishoudens
08
duurzame grondWatersanering
in zWolle
Grondwater zuiveren via helofytenfilter
12
nog altijd eVen strijdbaar
Interview met Jan Terlouw
16 duurzaam
energielandschap
75% energiebehoefte uit lokale bronnen in Lochem
20 graal
Column Jan Bol
22 duurzaamheid,
een kWestie Van tijd
Column André Oldenkamp
Is EEN pERIoDIEk vaN TaUW
Tauw bv
Handelskade 11
postbus 133, 7400 aC Deventer
T: +31 57 06 99 91 1
F: +31 57 06 99 66 6
E: ingenieus@tauw.nl
www.tauw.nl
Tauw amsterdam Tauw rotterdam
T: +31 20 60 63 22 2 T: +31 10 28 86 10 0
Tauw assen Tauw utrecht
T: +31 59 23 91 30 0 T: +31 30 28 24 82 4
Tauw eindhoven
T: +31 40 23 25 55 0
redacTieraad
sven asijee andré oldenkamp
Laurent Bakker Henk schepers
Jessie van der Linden pieter vonk
Matthijs Nijboer Hans Westerhof
eindredacTie en coördinaTie
Edmee jongkind
arT direcTion, opmaak en realisaTie
Rooduijn communicatie & design, Den Haag
TeksT beeld
arie Grevers Maarten van Geelen
Frank de Groot Ivo Lucas Luyckx
Edmee Jongkind Tauw archief
Corine Tuller
OngezOuten
De Commissie Brundtland spreekt niet over duurzaamheid, maar over
Duurzame Ontwikkeling. De Vn heeft duurzame ontwikkeling vertaald in
de zogenaamde ‘millennium goals’.
Ons kabinet Rutte wil kwaliteitsverbetering op gebied van onder andere
duurzaamheid bereiken door slimme vernieuwingen en het betreden van ongebaande
paden. Duurzame ontwikkeling door ondernemerschap en creativiteit in plaats van
door geld en regels. urgenda heeft deze handschoen al opgepakt. Bijvoorbeeld via de
actie ‘Wij Willen zon’. grootschalig collectief inkopen van zonnepanelen als antwoord
op het stoppen van de SDe-subsidieregeling (www.urgenda.nl).
Duurzame ontwikkeling vraagt om het verbinden van de drie P’s: People, Planet
& Profit. Wat optimaal is voor het milieu hoeft niet optimaal te zijn vanuit een
integrale visie vanuit alle drie de P’s. Optimaal voor het milieu is dan geen duurzame
ontwikkeling.
People & Profit gaan over veiligheid, rechtvaardigheid, welzijn, bewustwording,
economie, kennisdeling en innovatie. Volgens ‘the Rise of the Creative Class’
van Richard Florida leidt meer creativiteit in een regio tot meer innovatie en tot
een sterkere economische ontwikkeling. In Deventer wordt in het programma
‘Ongezouten’ geprobeerd de samenwerking en netwerkvorming tussen kunstenaars
en het bedrijfsleven te versterken (www.ongezouten.nl).
De meeste bedrijven en organisaties werken volgens bekende patronen en processen,
bewust én onbewust. Laat eens een kunstenaar onbevangen naar uw bedrijf kijken.
Kunstenaars kijken anders, buiten de gebaande paden. Bij Ongezouten worden
kunstenaars ingezet als coach of adviseur van ondernemers. tegelijkertijd is de
ondernemer ook coach van de kunstenaar. De kunstenaar is vaak zakelijk naïef en
ziet op tegen het ‘binnenhalen van werk’.
In tijden van minder subsidies en een hoger BtW-tarief moet ook de kunstenaar
gebaande paden verlaten en zijn ondernemerschap ontwikkelen.
Ongezouten verbindt People met Profit: duurzame ontwikkeling zonder
ook maar een vleugje Planet!
Han de Wit
publicaties of delen daarvan uit deze uitgave mogen uitsluitend
worden overgenomen na toestemming van Tauw bv. januaRI 2011 / nummeR 1
3

prOJeCT
Water
kracht
centrale op de VeluWe
Onlangs is de waterkrachtcentrale bij de Hezenbergerstuw in het Gelderse Hattem
officieel geopend. Omdat bij deze stuw het water circa 2,5 meter naar beneden
valt, ontstond het idee om de waterkracht te gebruiken voor het opwekken van
stroom. Onderzoek toonde aan dat dit mogelijk was. Daarom is besloten om naast
de stuw een vijzel te bouwen die stroom kan opwekken. Waterschap Veluwe heeft
daarmee een primeur. Tauw heeft het hele proces van A tot Z begeleid.
De Hoover Dam in de Colorado
river is wereldberoemd. en
dat geldt ook voor de grootste
waterkrachtcentrale van de wereld, de
Drieklovendam in de Jangtsekiang in
China.
In Nederland speelt waterkracht nog
geen grote rol. Slechts een paar procent
van de totale hoeveelheid groene
stroom wordt in Nederland opgewekt
met waterkracht. In tegenstelling tot
bijvoorbeeld Noorwegen waar 99%
van de totaal geproduceerde elektriciteit
wordt verkregen door middel van
waterkracht. Nederland heeft vier middelgrote
waterkrachtcentrales; in de
Maas bij Alphen/Lith en bij Linne, in de
Neder-rijn bij Maurik en in de Lek bij
Hagestein.
HisToriscHe WaTermolens
Toch gaat de Nederlandse waterkrachtgeschiedenis
meer dan 2000 jaar terug.
Ook op de Veluwe is door de eeuwen
heen waterkracht een energiebron geweest.
Dat is niet verwonderlijk, er is
immers hoogteverschil en zuiver water.
Talloze molens langs beken en sprengen
leverden energie door middel van een
waterrad of waterwiel, voor bijvoorbeeld
papierfabrieken of wasserijen. Zo
sluit de nieuwe waterkrachtcentrale aan
bij een aloude traditie in de regio.
De Hezenbergerstuw bevindt zich circa
400 meter vóór de Hezenbergersluis in
de kade van het Apeldoorns Kanaal. De
stuw dateert oorspronkelijk uit 1880.
Ook de Hezenbergersluis is uit 1880. Dit
monument is onlangs helemaal gerestaureerd.
Vijzel bij de Hezenbergerstuw levert groene stroom voor 43 huishoudens
Groene sTroom
De Hezenbergerstuw zorgt voor de
afwatering van het Apeldoorns Kanaal
op de IJssel via de Oude Grift en heeft
een verval van ongeveer 2,5 meter. Het
af te voeren water wordt gebruikt voor
het opwekken van groene stroom. De
waterkrachtcentrale zal gemiddeld
150 MWh per jaar opbrengen en dat
staat gelijk aan het energieverbruik van
minstens veertig huishoudens per jaar.
Omdat het gebruik van waterkracht
geen vervuiling met zich mee brengt, is
hier sprake van groene stroom. Waterschap
Veluwe zal de opgewekte energie
leveren aan een energiebedrijf.
enerGiesTudie
Hoe is dit alles tot stand gekomen? In
2009 is schade ontstaan aan het stuwcomplex.
projectleider rené Bruggeman
van Waterschap Veluwe: ‘Uit onderzoek
bleek dat het benedenstroomse gedeelte
toe was aan een grondige renovatie’.
Tauw was betrokken bij de inspectie en
het hersteladvies van de Hezenbergerstuw.
‘Wij zijn bij dit project betrokken
geraakt vanwege de renovatie van de
stuw’, vertelt projectleider Chris Frederiks
van Tauw. ‘Nadat we de inspectie
hadden uitgevoerd en hersteladvies
hadden gedaan, ontstond tijdens het
opstellen van het bestek bij Waterschap
Veluwe het idee om iets met de kracht
van dat water te doen.’
Opdrachtgever rené Bruggeman: ‘Het
water valt 2,5 meter naar beneden. We
vroegen ons af of we daarmee geen
energie konden opwekken. Tauw heeft
toen op ons verzoek een energiestudie
gedaan. Uit de haalbaarheidsstudie is
gebleken dat minimaal 30 huishoudens
in hun jaarlijkse energiebehoefte kunnen
worden voorzien.’
open in markT
rené Bruggeman vervolgt: ‘Als waterschap
hebben we innovatie en duurzaamheid
hoog in het vaandel staan.
We willen geld steken in het opwekken
van energie. Maar omdat we met waterkrachtcentrales
nog geen ervaring
hadden, hebben we het open in de
markt gezet, volgens UAV-GC.’ Chris
Frederiks licht toe: ‘Hier is gekozen voor
een geïntegreerd contract in plaats van
voor een gewoon bestek. De keuze voor
het geïntegreerde contract is ingegeven
door het idee om de laatste innovaties
uit de markt te halen. Door de opdrachtnemer
ook verantwoordelijk te maken
voor het ontwerp in plaats van alleen
de uitvoering, kan de opdrachtnemer
de nieuwste technieken toepassen.’ een
vijzel bleek hier de meest geschikte toepassing.
Waterschap Veluwe selecteerde
drie partijen om een aanbieding te doen.
De keuze viel op GMB. ‘GMB kwam met
een ontwerp voor een vijzel die evenveel
energie levert als het gemiddelde
jaarlijks energieverbruik van 43 huishoudens.
Bovendien was de prijsstelling
van GMB gunstig, en ze wilden er echt
voor gaan!’
4 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
5

prOJeCT
Vijzel
Nu is naast de stuw een vijzel gebouwd
die stroom gaat opwekken. rené Bruggeman:
‘Het gebruik van een vijzel als
waterkrachtcentrale is uniek in Nederland.
Normaal gesproken verplaatst een
vijzel water van een lager niveau naar
een hoger niveau. Dat kost stroom. Bij
deze vijzel werkt het juist andersom.
Het vallende water zet de vijzel in beweging
en met een generator wordt
energie opgewekt.’
Chris Frederiks: ‘De waterkrachtcentrale
bestaat uit een vijzel met een doorsnede
van 2 meter. De waterkrachtcentrale
en stuw zijn op elkaar ingeregeld. In
principe stroomt het water via de vijzel.
De vijzel kan 1,5 m 3 per seconde aan.
Kan de vijzel de hoeveelheid water niet
aan, dan stroomt het overtollige water
af via de stuw. Om een idee te geven,
als we de klep van de stuw helemaal
openzetten, kan er circa 8,5 m 3 water
per seconde langs. Dat gebeurt zo’n vijf
keer per jaar.’
‘Het gebruik van een vijzel als
waterkrachtcentrale is uniek
in nederland’
VollediG onTzorGen
Het werk bestond uit drie delen; de renovatie
van de stuw, de nieuwbouw van
de waterkrachtcentrale, en het herstellen
van de bodem- en oeververdediging.
Tauw heeft het hele traject van A tot
Z verzorgd. Van het opstellen van de
UAV-GC aanbestedingsdocumenten en
het begeleiden van de aanbesteding tot
en met het advies uitbrengen op het
ontwerp en het vertegenwoordigen van
de opdrachtgever tijdens de uitvoering
van het werk.
Chris Frederiks: ‘Omdat er sprake is
van een geïntegreerd contract, toetsen
wij de opdrachtnemer op product en
proces. en geven we zo nodig advies
aan onze opdrachtgever. In principe
vertegenwoordigen wij de opdrachtgever
in alles. We proberen hem op deze
manier volledig te ontzorgen.’ rené
Bruggeman beaamt dat: ‘Tauw had alles
prima in de hand. Ik ging alleen af en
toe bij de bouw langs, puur om feeling
te houden.’
duurzaam en innoVaTieF
Met het bouwen van de waterkrachtcentrale
heeft Waterschap Veluwe een
bijdrage geleverd aan twee belangrijke
maatschappelijke pijlers; duurzaamheid
en innovatie. Het waterschap levert de
opgewekte groene stroom aan een energiebedrijf.
rené Bruggeman: ‘Daarnaast is het beleid
van het waterschap dat 50% van de
gebruikte materialen duurzaam moet
zijn. Dat halen we hier ruimschoots.
Ook het innovatieve is duidelijk aangetoond.
Deze waterkrachtcentrale blinkt
uit door kleinschaligheid. We hebben
hiermee bewezen dat innovatie ook
kleinschalig kan.’
Het innovatieve en duurzame aspect
was voor de provincie Gelderland
aanleiding om financieel bij te dragen
aan de realisatie van de waterkrachtcentrale.
Het waterkrachtidee kwam in
aanmerking voor subsidie in het kader
van het Gelders Actieplan recessie 2009-
2010.
rené Bruggeman besluit: ‘Het meest
innovatieve vind ik de kleinschaligheid.
We moeten hier een vervolg aan geven,
dit kan niet op zichzelf staan! Dit is de
aanzet om meer met groene energie
te gaan werken. Kunnen we de andere
stuwen op de Veluwe ook voorzien van
een energie-opwekker? en kunnen we
waterkracht ook gaan toepassen in
bijvoorbeeld vispassages? De toekomst
zal het leren. We gaan nu eerst meten
en monitoren. De belangrijkste vraag
zal zijn of waterkracht ook rendeert bij
lagere vervallen van bijvoorbeeld 50
centimeter.’
cHris Frederiks,
+31 57 06 99 34 5 / CHRIS.FReDeRIKS@tauW.nL
kENCIJFERs
Eigenschappen vijzelturbine:
- Totaal rendement 73%
- Ontwerp debiet 1,6 m 3 /s
- Diameter schroefblad 2,1 m
Hydraulische gegevens stuw:
- minimum debiet 0,00 m 3 /s-
maximum debiet 9,30 m 3 /s
- gemiddeld debiet 1,39 m 3 /s
Opbrengst:
- geïnstalleerd vermogen
28kW
- gemiddelde opbrengst
154,75 MWh/jaar
- gemiddeld aantal
huishoudens 43
6 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
7
Verval 2,5 m

prOJeCT
Grondwater zuiveren via helofytenfilter
duurzame
grond
Water
sanering
De Zwolse visie op de ondergrond,
waarbij de aanpak van grondwaterverontreiniging
en ruimtelijke
ontwikkeling hand in hand gaan, heeft
in Canada wereldwijde erkenning
gekregen. Zwolle werd in Toronto de
winnaar van de internationale Brownie
Award. In deze geprezen aanpak past
het idee van Tauw om het grondwater te
zuiveren met een helofytenfilter, waarna
het schone water op een infiltratiesloot
wordt geloosd.
De Brownie Award is een internationale
verkiezing voor
innovatieve oplossingen voor
brownfields, gebieden die door bodemverontreiniging
niet ruimtelijk ontwikkeld
kunnen worden. Veelal betreft het
hier binnenstedelijke gebieden waar
plannen bestaan om oude industrie te
vervangen door woningbouw, winkels,
kantoren en/of andere functies. Die
plannen zijn er ook voor bedrijventerrein
Hanzeland, ten zuiden van het
centrum van Zwolle en het spooremplacement.
Het grondwater in
dit gebied is echter vervuild met een
chloorhoudend oplosmiddel. De bron
van de verontreiniging is na veel onderzoek
niet gevonden. Vermoed wordt
dat deze zich bevindt in het gebied van
de binnenstad waar vroeger veel industrie
was; de voormalige lijnwerkplaats
(revisieloods) van de NS en de voormalige
productielocatie voor scheepsmotoren
van het Finse Wärtsilä. Doordat
de verontreiniging zich binnen het
intrekgebied van de waterwinning
Het engelse Werk bevindt, is sanering
belangrijk. De verontreiniging komt
vooral voor op een diepte van 50 tot 80
meter.
keTenbenaderinG
‘De kosten en complexiteit voor de ontwikkeling
van een dergelijk gebied zijn
vaak enorm, waardoor de ontwikkeling
stagneert. De bodemsaneringsoperatie
zou Zwolle 200 miljoen euro gaan
kosten en dat is onbetaalbaar’, zegt de
Zwolse wethouder erik Dannenberg.
‘De verontreiniging zit niet alleen op
grote diepte, maar de verontreinigde
gebieden lopen ook door elkaar, waardoor
het niet duidelijk is wie er voor
verantwoordelijk is. Dit maakt dat
gebieden vaak niet ontwikkeld kunnen
worden. Daar loopt niet alleen Zwolle
tegenaan, maar dat is een wereldwijd
probleem. er worden wel ruimtelijke
visies ontwikkeld op wat er boven de
grond gebeurt, maar niet onder de
grond. Toch komen ook hier diverse
ontwikkelingen samen. Denk aan
bodemsanering, warmte koude opslag
(WKO), drinkwatervoorziening en afvalwaterketen.
Ook hier zijn dwarsverbanden
mogelijk en is winst te halen uit
een ketenbenadering. We gaan daarbij
uit van een gebiedsgerichte aanpak van
grondwaterverontreiniging in plaats
van een gevalsgerichte; een duurzame
aanpak van grondwaterverontreiniging
en koppeling met bodemenergie. Op
deze manier kunnen de kosten voor
de bodemsaneringsoperatie in Zwolle
met meer dan 150 miljoen euro worden
teruggebracht!’
duurzaam sanerinGsplan
De gemeente Zwolle kwam volgens
Carla van der Ham, adviseur Bodem bij
Tauw, al snel bij Tauw terecht met de
vraag naar een duurzame oplossing:
‘In de jaren 1999-2005 heeft een werkgroep,
die bestond uit de gemeente
Zwolle, SBNS (Stichting Bodemsanering
NS), provincie Overijssel, Vitens (voormalig
WMO), Wärtsilä en het Waterschap,
een oplossingsrichting bepaald
die sturing geeft aan de bodemsanering
op het NS-terrein in het centrum van
8 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
9

prOJeCT
Zwolle. Daaraan nam ik deel namens
Tauw, in opdracht van SBNS.’
Voorjaar 2010 heeft Tauw voor de
gemeente Zwolle een duurzaam saneringsplan
opgesteld. projectleider
Marcel Kolkman van Tauw vertelt over
de aanpak: ‘Normaal gesproken kies
je voor een striptoren om vluchtige
aromatische of gechloreerde koolwaterstoffen
uit grondwater te verwijderen.
een striptoren is een groot vat waarbij
water heel intensief in contact wordt
gebracht met lucht. De saneringsmaatregel
die wij hebben voorgesteld
bestaat uit een grondwateronttrekking
met een deepwell en de verwerking
van het opgepompte water met een
helofytenfilter. Vervolgens wordt het
gezuiverde water weer in de bodem
geïnfiltreerd. er is dus sprake van een
gesloten grondwaterbalans. Deze
methode is nieuw voor het reinigen
van grondwater. De gemeente was
direct enthousiast en mede door daadkrachtig
optreden van de gemeente
is het systeem in november 2010 al
opgeleverd.’
GebruikTe TecHnieken
Johan Blom, projectleider Bodem van
Tauw, weet alles van zuiveringstechnieken
en legt uit dat de deepwell in
Zwolle bestaat uit een 100 meter diep
verticaal boorgat waarin een stijgbuis
‘We maken gebruik van duurzame
bodemenergie, we kunnen de CO 2 -
uitstoot reduceren en tegelijkertijd
gaat de energierekening omlaag’
met een geperforeerd gedeelte (filter)
en een zandvang is geplaatst, omstort
door filtergrind. Het grondwater wordt
met behulp van een onderwaterpomp
opgepompt.
Blom: ‘Het opgepompte grondwater
komt eerst in een beluchtingsbassin,
waarbij het binnenstromende water
direct in de vijver wordt belucht. Hierdoor
komt zuurstof in het water en
vindt deels vervluchtiging plaats van
chloorhoudende koolwaterstoffen.
Vervolgens stroomt het water naar
een bezinkbassin. Door de beluchting
zal namelijk neerslag van ijzerslib
plaatsvinden. Het bezinkbassin moet
periodiek gebaggerd worden om het
neergeslagen ijzerslib te verwijderen.
Vanuit het bezinkbassin stroomt het
water in een ondiepe watergang die
beplant is met riet. Door middel van
oppervlaktebeluchting en de zuurstof
inbrengende werking van het riet is er
extra contact tussen opgepompt grondwater
en zuurstof mogelijk. Daarnaast
vindt er door de bacteriën die zich
in de waterbodem en op de wortels
van het riet bevinden biologische
afbraak van chloorhoudende koolwaterstoffen
plaats. een hele duurzame
oplossing dus!’
Voor de gekozen oplossing is natuurlijk
wel ruimte nodig en die is er vaak niet
in binnensteden. ‘Dat klopt’, zegt Kolkman.
‘Maar we hadden het geluk dat er
langs het spoor een terrein braak lag.
Daar troffen we tijdens ingebruikname
trouwens ook verontreiniging aan. In
opdracht van de gemeente hebben we
een groot deel van het terrein afgegraven
en de vervuilde grond afgevoerd.
Vervolgens zijn de bassins aangelegd.
Het betreft een beluchtingsbassin van
50 m 2 , een bezinkbassin van 100 m 2 en
twee watergangen voor de infiltratie
van het water in de bodem. eén watergang
is beplant met riet, de andere watergang
is niet met riet beplant, zodat
we het effect van het helofytenfilter
kunnen meten.’
WaTerscHeidinG
De saneringsmaatregel is onderdeel
van een integraal plan dat gericht is op
het verplaatsen van de waterscheiding
tussen het brongebied van de verontreiniging
en het intrekgebied van de
waterwinning Het engelse Werk.
Van der Ham: ‘De waterwinning Het
engelse Werk bestaat uit 21 winput-
ten en een deel van de binnenstad van
Zwolle lag binnen het intrekgebied
van de waterwinning. De vroegere vier
meest noordelijke winputten worden
gebruikt als interceptieputten, waarmee
de verontreiniging tijdelijk wordt
opvangen. In oktober 2010 is het puttenveld
gedeeltelijk verplaatst naar de
IJssel toe. Hierdoor werd het intrekgebied
kleiner en is de waterscheiding
in zuidelijke richting verplaatst. De
verontreinigingsbron is nu buiten het
intrekgebied komen te liggen.
Om de pluim ter hoogte van de waterscheiding
te saneren, is een nieuwe
onttrekkingsput vlak bij de verontreinigingsbron
geboord. Op termijn zal deze
grondwateronttrekking met de deepwell
de verontreinigingspluim loskoppelen
van het brongebied. Uiteindelijk
zal de verontreiniging na tien jaar zijn
verdwenen. Overigens zal Tauw de monitoring
van het grondwater gedurende
die tijd verzorgen.’
Goud
Bijzonder is verder dat de warmte uit
het verontreinigde grondwater dat
wordt opgepompt met de deepwell,
wordt gebruikt om een nabijgelegen
semi-permanente opvang voor verslaafden
te verwarmen. Kolkman: ‘Het
water stroomt eerst naar een warmtewisselaar
en dan pas naar de vijver.
Met behulp van een warmtepomp
wordt het gebouw volledig verwarmd.
In de zomer kan er met datzelfde systeem
worden gekoeld. er is dus sprake
van een volledig duurzame sanering.’
Wethouder Dannenberg is enthousiast
over deze techniek: ‘Op deze wijze
maken we gebruik van duurzame bodemenergie,
kunnen we CO 2 -uitstoot
reduceren en tegelijkertijd gaat met
deze methode de energierekening
omlaag. Door deze integrale visie
gemeentebreed toe te passen kunnen
we over dertig jaar gezien nog eens
150 miljoen euro op de energiekosten
besparen. Hiermee hebben we goud in
handen. Het is ook niet voor niets dat
het voormalige ministerie van VrOM de
resultaten uit de pilot wil laten neerdalen
in toekomstige regelgeving. Ook de
samenwerking met Tauw is prima verlopen.
We hebben samen een indrukwekkende
prestatie geleverd!’
carla Van der Ham,
+31 57 06 99 74 6 / CaRLa.VanDeRHam@tauW.nL
‘er is hier sprake
van een volledig
duurzame
sanering’
10 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
11

INTerVIeW
Duurzaam denken over het collectief hoort in het DNA van de menselijke soort
Duurzaamheid. Als het daarom gaat, is Jan Terlouw (79)
nog strijdbaar als een jonge revolutionair. De klimaat- en
energieagenda van dit kabinet is catastrofaal. en passant
breekt hij een lans voor een duurzaam cultuurbeleid.
Hij stapte in de Nederlandse politiek
nadat hij dertien jaar kernfysicus
was geweest. D66 werd
en is zijn partij gebleven. Hij schrijft
jeugdboeken en whodunnits (samen
met dochter Sanne), is met een moyenne
van drie lezingen per week een
graag geziene spreker op congressen
en symposia, geeft op gezette tijden
literaire concerten met musici, houdt
koeien en is voorzitter van het platform
energietransitie Gebouwde Omgeving
(peGO) – één van de platforms
die het regieorgaan energietransitie
voeden met inzichten en kennis. Wie
bladert in Jan Terlouws bio- en bibliografie
ontkomt niet aan de indruk van
doen te hebben met een veelzijdig en
geëngageerd mens.
Hij woont al sinds jaar en dag met zijn
vrouw Alexandra van Hulst op een
landgoed in Twello in het prachtige
landschap van de IJsselvallei. Het gemoedelijke
karakter van de landelijke
omgeving heeft er allerminst toe geleid
dat hij het sinds zijn pensionering
veertien jaar geleden, wat rustiger aan
is gaan doen. ‘rustiger aandoen kan
altijd nog. Ik geniet namelijk erg van
mijn activiteiten en dat komt voor een
deel doordat ik geheel ongebonden
mijn mening kan geven over tal van
thema’s die me bezighouden. en ik
moet zeggen: ik word steeds linkser.
Maar wel van het type dat zijn mening
onderbouwt met argumenten.’
kriTiek
eén van die thema’s is duurzaamheid
en hij maakt zich zorgen over de koers
die het huidige kabinet inslaat. De kritiek
is niet mals. ‘Het groene randje
van het overheidsbeleid is wel erg dun
geworden. er is helemaal niets overge-
bleven van de ambities van het vorige
kabinet en daarop had ik ook al het
één en ander aan te merken. De goede
bedoelingen van Cramer, de toenmalige
minister van VrOM, bleven veel
te veel hangen in een algemene sfeer
van vrijblijvendheid; daar was ik tegen.
Maar nu is het echt bar en boos. We
volgen de europese lijn van minimale
overheidsinspanningen, terwijl we qua
duurzaamheid al ergens onder in de
ranglijsten figureren, net voor Malta.
en de bouw van twee nieuwe kerncentrales
is helemaal een onzalig idee. Dat
vind ik niet omdat ik principieel tegen
kernenergie zou zijn – die ene in Borssele
mag wat mij betreft operationeel
blijven – maar vooral omdat je met
eenvoudige basisschoolkennis kunt uitrekenen
dat uitbreiding van het aantal
kernenergiecentrales nauwelijks een
bijdrage levert aan oplossing van het
klimaatprobleem. Zeker als we serieus
werk maken van duurzame energie.
Los daarvan: als je nu besluit ze te bouwen,
duurt het misschien nog vijftien
jaar voordat ze operationeel zijn. Wie
weet hoe het energielandschap er dan
bij ligt? er is bijvoorbeeld een trend
waarneembaar richting decentrale
energieopwekking. Als die echt doorzet,
wat moet je dan met de capaciteit
van kolossale kernenergiecentrales?
Verkopen aan het buitenland? Ik denk
het niet, want daar is tegen die tijd
ook duurzame capaciteit genoeg. We
zouden er kortom verstandiger aan
doen het geld voor die kernenergiecentrales
te investeren in zonne-energie.
De warmte van de zon kun je overal ter
wereld direct omzetten in elektriciteit.
Daar liggen ook enorme kansen voor
innovatieve bedrijven.’
WIj zIjn Onze LeeFOmgeVIng
12 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
13

INTerVIeW
‘Het groene randje van het
overheidsbeleid is wel erg dun
geworden’
aFdWinGen
Vanuit het regieorgaan energietransitie
heeft Terlouw het vorige kabinet
geadviseerd met spoed windmolenparken
te bouwen en verder in te zetten
op kolenvergassing en warmtekrachtkoppeling.
Isolatie van gebouwen
maakt daarvan een vanzelfsprekend
deel uit. ‘Ik ben meer een voorstander
van wetgeving, waardoor je zekerheid
hebt over het eindresultaat. Bijvoorbeeld:
verplicht stellen dat woningen
pas verkocht kunnen worden als het
energielabel aantoonbaar op een bepaald
niveau is gebracht. Dan dwing
je energiebesparende maatregelen af
bij de woningbezitters. De overheid
kan investeringen stimuleren door de
oprichting van een garantiefonds voor
particulieren die de energieprestatie
van hun woning willen opkrikken. Voor
nieuwbouw kun je de lat gerust bij
niveau A leggen. Je zou overigens een
dief van je eigen portemonnee zijn, als
je nu bij nieuwbouw niet investeert in
een goede energieprestatie. We moeten
naar een situatie waarin je de energielast
in productie- bouw-, gebruiks- en
sloopfase kapitaliseert.’
Gemopper
De Nederlandse woonconsument mag,
als het aan Terlouw ligt, best wat meer
geconfronteerd worden met zijn gedrag.
‘Ja, kijk nou eens naar onze buurlanden.
Waar in Duitsland en België de
woningbezitter veel meer geneigd is
na te denken over het energieverbruik
van zijn woning, wordt er in Nederland
vooral gemopperd als de overheid een
actief energiebeleid wil voeren. Google
maar eens met ‘energielabel en discussie’
dan beland je op allerlei weblogs
met commentaren waarvan de teneur
in hoofdzaak negatief is. Uiteraard de
prachtige burgerinitiatieven, die er ook
zijn, niet te na gesproken.’
darWin Voorbij
Het engagement voor duurzame energieopwekking
wordt bij Terlouw vooral
gevoed door de zorg om het klimaat.
‘rond 1900 woonden er nog geen miljard
mensen op aarde. Nu zijn dat er
zes miljard en naar verwachting groeit
dat aantal de komende veertig jaar met
nog eens drie miljard. een explosieve
groei van de menselijke soort in een
tijdsbestek van anderhalve eeuw. Als
we doorgaan met het opmaken van de
grondstoffen zonder ons te bekommeren
om de continuïteit van welvaart en
welzijn, dan betalen onze kinderen en
kleinkinderen het gelag. Daarom is het
zo belangrijk dat we onze inspanningen
in een globaal perspectief plaatsen
en uitstoot van broeikasgassen fors re-
duceren. Dat doe je ondermeer door de
inzet van minder fossiele brandstoffen
en meer hernieuwbare energiebronnen.
Ons voortbestaan hangt af van
het voortbestaan van ons ecosysteem.
Dat inzicht is er al heel lang, alleen we
handelen er niet naar. We leven alsof
het allemaal niet op kan. Of het nu gaat
over winning van fossiele brandstoffen
en andere grondstoffen, de kap van
regenwouden of het bevissen van de
oceanen; ons handelen is nog als dat
van dieren die enkel een instinct hebben
ontwikkeld voor het in stand houden
van de eigen soort. Die darwinis-
tische visie op onszelf zijn we ontgroeid
en dat mag zo langzamerhand
wel eens tussen de oren gaan zitten.
Ons voortbestaan is op vitale punten
verweven met het voortbestaan van
het collectief. en daarop moet het beleid
geënt zijn.’
Het beleid van het huidige kabinet ziet
Terlouw als een teleurstellende bevestiging
dat dit inzicht nog steeds ver te
zoeken is. en het is al niet anders met
de reacties op de eindreportage van
de IppC over klimaatverandering, toen
bleek dat er verwaarloosbare foutjes
zaten in enkele subparagrafen. ‘Met
een gretigheid zonder weerga werden
toen van alle kanten ook de hoofdconclusies
maar even afgedaan als onbetrouwbaar.
en dat is gevaarlijk, want
die kleine omissies doen niets af aan de
hoofdconclusies.’
culTuurbeleid
Duurzaamheid is volgens Terlouw
een begrip dat bij meerdere beleidsterreinen
hoort. Het cultuurbeleid
bijvoorbeeld. ‘Je kunt niet van de ene
op de andere dag zeggen: we schaffen
complete orkesten af en het lot
van bibliotheken zal ons worst zijn.
Het argument dat deze instellingen
er slechts zijn voor een kleine elite en
daarom wel mogen verdwijnen, is geen
steekhoudend argument. Je bepaalt de
waarde van een cultuur door te kijken
naar de mate waarin ze streeft naar
het sublieme. Kwaliteit kan niet zonder
duurzame continuïteit en dat kost nu
eenmaal geld. een samenleving die alle
culturele inspanningen de economische
maat neemt, belandt uiteindelijk
in een woestenij waar de barbaar koning
is. De culturele kaalslag waaraan
dit kabinet werkt, kun je op kansrijke
gronden aanklagen voor onbehoorlijk
bestuur.’
Terlouw wordt volgend jaar tachtig,
maar heeft niets ingeboet aan jeugdige
strijdbaarheid. ‘Het is noodzakelijk dat
we de verantwoordelijken voortdurend
wijzen op hun verantwoordelijkheid.’
‘De culturele kaalslag waaraan
dit kabinet werkt, kun je op
kansrijke gronden aanklagen
voor onbehoorlijk bestuur’
14 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
15

OpINIe
Wat is de sleutel voor succesvolle duurzame projecten? Het antwoord van
de gemeente Lochem verdient en krijgt landelijke aandacht. Het bijzondere:
de gemeente faciliteert burgerinitiatieven. Tauw was erbij, vanaf het begin.
DuuRzaam
eneRgIe
LanDSCHaP
Lochem is een provinciegemeente
in de Achterhoek; ruim 33-duizend
inwoners verdeeld over
tien woonkernen, waarvan de grootste
Lochem zelf is met bijna 14-duizend
zielen. Niks bijzonders zou je zeggen.
en toch staat deze gemeente op plaats
nummer vier in de ranglijst voor meest
duurzame gemeenten. Hoe komt dat?
Dat vragen we aan wethouder Thijs de
la Court, die ondermeer duurzaamheid
in zijn portefeuille heeft. ‘Het is waar.
er zijn veel gemeenten als de onze.
en natuurlijk kunnen ook die net zo
duurzaam zijn als wij. Alleen denk ik
dat wij tot de voorlopers behoren. Dat
komt, vermoed ik, door een combinatie
van een gemotiveerd bestuur en een
bevolking, die begrijpt dat duurzaamheid
toekomstbestendig is en die – heel
belangrijk – daarin ook keuzes durft te
maken.
een heldere keuze vóór energieopwekking
die het milieu niet belast. een
keuze vóór onafhankelijkheid van fossiele
brandstoffen. Ook een keuze voor
gewin; gewoon een economisch verhaal.
We hebben met z’n allen een duurzaam
concept uitgedokterd, dat past bij
een gemeente als de onze.
een concept dat geënt is op de karakteristieken
als sociale cohesie en een gezonde
verbondenheid van de inwoners
met het wel en wee van de gemeenschap.
er is bereidheid verantwoordelijkheid
te dragen voor de gemeenschap
en ook voor de natuurlijke omgeving.
en dan kun je heel wat bereiken met
elkaar.’
16 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
17

OpINIe
krinGlopen sluiTen
Hoe ziet dat concept er dan uit en wat
zijn de doelstellingen? De la Court: ‘We
willen bevorderen dat het prachtige
Lochemse landschap behalve voor agrarische
en recreatieve doeleinden ook
weer voor energiedoeleinden gebruikt
gaat worden. Ik zeg met nadruk wéér.
Want vroeger was het heel gebruikelijk
om energie op te wekken uit wat voor
handen was in de directe omgeving. Je
haalde turf uit de bodem en brandhout
uit de bossen. De wind werd ingezet
voor het malen van graan of het zagen
van hout. en als je een stuwdam in een
‘ We hebben berekend dat we 75% van de
energievraag binnen onze gemeente uit lokale
duurzame bronnen kunnen halen’
rivier plaatste, kon je daarachter een
watermolen laten draaien. Tegenwoordig
moet je dan denken aan moderne
windmolens, zonnepanelen, biovergisting,
algenkweek en benutting van
restwarmte uit industriële processen.
Daarmee gaan we de uitstoot van CO 2 ,
methaan- en lachgas te lijf met een
cradle to cradle aanpak van de energievraag.
Dat betekent dat we energiekringlopen
willen sluiten.’
locHemenerGie
Maar hoe ga je dat procesmatig vormgeven?
‘Wij hebben gemerkt dat er onder
de bevolking veel animo is om – waar
mogelijk – zelf een bijdrage te leveren.
Voor ons aanleiding om samen met een
gemotiveerde club inwoners Lochemenergie
op te richten. Let wel, de gemeente
Lochem is niet de eigenaar van
Lochemenergie; het gaat dus niet om
een gemeentelijk energiebedrijf. De ge-
meente Lochem is lid van de vereniging
en heeft net zoveel stemrecht als ieder
aangesloten individu. In vijf weken tijd
hebben zich bijna 1000 leden gemeld.
Dit collectief van uiterst gemotiveerde
mensen zet zich in voor buurtinitiatieven.
Allemaal kleinere groepen die
in hun directe omgeving op beperkte
schaal aan de slag willen met duurzame
energie.’
Uiteindelijk moet deze structuur volgens
de bevlogen wethouder het karakter
van een coöperatie krijgen, waarin
de leden bepalen op welke wijze dividend
op winst wordt uitgekeerd en hoe
investeringen plaatsvinden.
‘We hebben grofweg berekend dat we
75% van de energievraag binnen onze
gemeente uit lokale duurzame bronnen
kunnen halen. Op dit moment betalen
we jaarlijks in Lochem met z’n allen
ongeveer 10 miljoen euro aan energie.
Kun je nagaan wat Lochemenergie kan
betekenen voor de lokale economie.’
buurTenerGiecoöperaTie adel
Binnen de structuur van Lochemenergie
is er nu een pilot gestart rond de voormalige
vuilstortplaats Armhoede. De
vuilstort is geseald en op termijn alleen
nog zichtbaar als terp in het landschap.
De pilot draagt de naam ADeL (Arm-
hoede Duurzaam energieLandschap).
In overleg met de omwonenden geeft
de gemeente Lochem de aftrap door de
zuidflank van de terp te ‘bekleden’ met
photovoltaïsche (pV) panelen oftewel
zonnepanelen. Het is de bedoeling dat
de installatie aansluitend wordt overgedragen
aan de buurtcoöperatie ADeL.
Jos te Bulte runt een biologisch boerenbedrijf
en is één van de zes leden van de
projectgroep die er hard aan trekt om iedereen
uit de buurt te enthousiasmeren.
Het gaat langzaam, maar hij is optimistisch.
‘Voor ons kan het natuurlijk niet
snel genoeg gaan. Maar we zullen onze
geestdrift moeten temperen om niet te
ver voor de muziek uit te lopen. We hebben
nog een lang traject voor de boeg
en daar willen we graag zoveel mogelijk
buren in meenemen. In het gebied staan
ongeveer veertig burgerwoningen en
er zijn zo’n tien bedrijven gevestigd.
Maar liefst 95% van de bewoners heeft
zich inmiddels aangesloten bij de belangenvereniging.
Dat wil op zijn minst
zeggen dat ze betrokken zijn en positief
staan tegenover het initiatief. Volgend
jaar worden de pV-panelen geplaatst en
dan willen we de organisatiestructuur
rond hebben. Tot die tijd moet er nog
veel werk verzet worden om de geesten
rijp te maken voor verdere initiatieven.
ENERGIEkRINGLoop
Cradle to cradle (C2C) is één van de leidende principes
van het energielandschap. Maar wat betekent
C2C in dit verband? Een concreet voorbeeld: je wekt
energie op door vergisting van mest, gft-afval en
andere geschikte reststromen. Met het vrijkomende
gas maak je elektriciteit. Een deel van het gas wordt
veredeld tot gróen gas. Vervolgens vindt recycling
van organische stof plaats door het residu uit de vergister
na compostering terug te leveren aan de boeren.
Op deze manier breng je organische stof weer
terug in het systeem, wordt koolstof vastgelegd en
de zogenaamde nutriëntenbalans gesloten.
Denk aan een uitbreiding van de pV-installatie.
en op langere termijn wellicht
de bouw van een vergistingsinstallatie.’
keTTinGreacTie
Tauw-consultant Marion van Amelrooij
begeleidt het hele proces. ‘Onze bemoeienis
begon met de voorbereiding
van een subsidieaanvraag in het kader
van het IKS (innovatieprogramma klimaatneutrale
steden). Met succes, want
voor het project is een budget van ruim
500.000 euro gereserveerd. Daarvan
betaalt de gemeente het onderzoek naar
het optimale energielandschap. Met
andere woorden, op welke wijze kun
je – gelet op de omstandigheden – het
betreffende landschap inrichten om een
zo hoog mogelijke energieopbrengst te
krijgen? Het pilotproject moet een kettingreactie
teweegbrengen, waardoor
de principes van het energielandschap
zich als het ware via de structuren
van Lochemenergie als een duurzame
olievlek over de buitengebieden van de
gemeente verspreidt. Wij begeleiden de
processen rond deze pilot. en natuurlijk
spelen wij ook graag een rol bij de inhoudelijke
vraagstukken.’
marion Van amelrooij,
+31 57 06 99 15 6 / maRIOn.VanameLROOIj@tauW.nL
Overschotten aan nutriënten, warmte en CO 2
gebruik je voor krooskweek in grote bassins. Kroos is
eiwitrijk en kan als sojavervanger worden gebruikt
in veevoer. Of je gebruikt de overschotten voor
algenkweek. Van algen is bekend dat ze veel CO 2
kunnen absorberen. De kringloop is gesloten doordat
de output van een bedrijf input wordt voor een
volgende processtap.
De Nieuwsbrief ADEL met uitvoerige informatie
over de principes van het energielandschap is te
bestellen via www.lochemenergie.nl.
18 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
19

COLUMN
gRaaL
Een wel heel rigide definitie van duurzaamheid:
niets doen. Volgens die definitie is bijvoorbeeld
duurzaam bouwen een contradictio in terminis.
Op de keper beschouwd is echte duurzaamheid inderdaad
niets doen. alleen ademhalen en drinken en eten
wat de omringende natuur je biedt.
maar ja, zeker in de westerse wereld staan we steeds
verder van de natuur af. Bovendien, niets doen is des
duivels oorkussen. Dat is stevig ingeprent, dus de mens
onderneemt, gebruikt energie en grondstoffen, pleegt
roofbouw op onze aarde en verstijft telkens van schrik
bij elke waarschuwing dat die rijkdom eindig is. gaat
de vermanende vinger omhoog, dan wordt de roep om
duurzaamheid weer sterker, als was het de zoektocht
naar de heilige graal.
gij zult de economie laten groeien, zo luidde tot begin
jaren ’70 van de vorige eeuw het gebod. totdat de Club
van Rome in 1972 met het rapport ‘De grenzen aan de
groei’ op de proppen kwam. met een heus voorproefje
zetten de oliesjeiks in 1973 het rapport kracht bij. toen-
malig premier Den uyl voorspelde dat de wereld nooit
meer hetzelfde zou worden. Hij kreeg gelijk.
Bijna 40 jaar en wat crises en klimaatconferenties verder
hebben we de graal nog steeds niet gevonden. afgezien
van de onhaalbare optie van het nietsdoen, een
sluitend begrip van wat duurzaamheid is of zou moeten
zijn, bestaat niet. zoveel mensen, zoveel interpretaties.
zeker, de (westerse) mens is in 40 jaar wel wat wijzer
geworden: recycling begint al achter de voordeur,
auto’s rijden zuiniger, apparaten en gebouwen krijgen
een energielabel, de techniek voor het opwekken van
‘milieuzuinige’ energie verbetert. maar een echte visie
ontbreekt op wat duurzaamheid is als universeel draagvlak
voor alles in onze samenleving. Soms lijkt duurzaamheid
zelfs verder weg dan ooit. Want we vliegen
ons nog steeds te pletter dankzij gratis airmiles. Beleid is
weer helemaal gericht op ongebreidelde groei van onze
economie, koste wat het kost. Kortzichtigheid nekt
ons. Dat het duurzamer kan, geloven we. nu komt het
doen!
jan bol
jOuRnaLISt
gROOtSCHaLIge
WateRKRaCHt
Tauw, waterschap Velt en Vecht,
en de Stichting Toegepast
Onderzoek Waterbeheer (STOWA)
hebben een haalbaarheidsstudie
uitgevoerd naar de mogelijkheden
van het VIVACe waterkrachtsysteem
om duurzame energie
op te wekken in langzaam
stromende wateren. De resultaten
zijn veelbelovend. Het
systeem kan al energie opwekken
bij lage stroomsnelheden vanaf
1,0 meter per seconde.
Dat maakt Vivace bijzonder
interessant voor deltagebieden
als Nederland. een casestudie bij
stuw ‘De Haandrik’ in de Vecht
toont aan dat het waterkrachtsysteem
gemiddeld 290.000 kWh
per jaar oplevert. Dat is vergelijkbaar
met het energieverbruik van
83 huishoudens. Maar VIVACe
heeft nog meer potentie. De
studie laat zien dat ook grootschalige
waterkracht mogelijk
is. In getijdestroomgebieden kan
VIVACe maar liefst 1,4 miljoen
huishoudens van energie voorzien.
De provincie Overijssel
heeft het onderzoek financieel
ondersteund.
VIVACe is een Amerikaans
systeem dat energie produceert
door gebruik te maken van wervelingen
van water rond een aantal
cilinders. In Nederland kan dit
visvriendelijke systeem worden
toegepast bij stuwen, in rivieren
en getijdestroomgebieden. Om
VIVACe optimaal af te stemmen
op de Nederlandse situatie wil
Tauw een proef starten met een
prototype.
rada sukkar,
+31 57 06 99 15 1 / RaDa.SuKKaR@tauW.nL
eneRgIe uIt
WegDeK
Tauw en de Universiteit Twente
gaan samen met de provincie
Overijssel een zeer innovatieve
proef uitvoeren om duurzame
energie op te wekken op de N34.
Het gaat om het traject Witte
paal – Hardenberg – grens met
Drenthe. Dit project ‘Trillingen,
bruisende bron van energie’
heeft een geldprijs ontvangen uit
het innovatieprogramma Mooi
Nederland 2010.
Voor deze proef wordt onder
het wegdek piëzo-elektrisch
materiaal aangebracht dat trillingen
kan omzetten in energie.
Naden in de weg of voegovergangen
leveren trillingen op als
er overheen gereden wordt. Het
piëzo-elektrisch materiaal vangt
de trillingen op en zet deze om in
energie voor bijvoorbeeld lichtmasten
of verkeersinformatieborden.
piëzo-elektrisch materiaal is
onderhoudsarm en niet afhankelijk
van weersinvloeden.
De proef maakt deel uit van de
plannen van de provincie
Overijssel om de komende jaren
de bereikbaarheid en de verkeersveiligheid
van de N34 aan te
pakken. Het traject Witte paal –
Hardenberg – grens met Drenthe
wordt verbreed, krijgt ongelijkvloerse
kruisingen en de snelheid
gaat naar 100 km/h.
simon bos,
+31 57 06 99 41 5 / SImOn.BOS@tauW.nL
VeRnIeuWen
18 OPPeRVLaKtegemaLen
Tauw heeft van waterschap Noorderzijlvest
opdracht gekregen om
18 oppervlaktewatergemalen te
vernieuwen of te renoveren. Het
betreft een pakket aan diensten
om het waterschap compleet
te ontzorgen, in samenspel met
allerlei technische en omgevingsaspecten.
De mechanische en elektrotechnische
installaties zijn verouderd
en de gemalen voldoen arbotechnisch
gezien niet aan de huidige
normen. Dit was voor het waterschap
aanleiding om een cluster
gemalen integraal op te pakken.
Tien kleine gemalen worden
compleet vernieuwd, acht andere
gemalen civieltechnisch gerenoveerd.
De renovatie bestaat
uit het vernieuwen van de mechanische
en elektrotechnische
installaties.
Het werk beslaat het gehele
traject van het vaststellen van
de voorontwerpen tot en met de
uitvoering. De uitdaging is om
binnen de gestelde termijn een
groot aantal gemalen gelijktijdig
te renoveren of te vernieuwen.
roberT beenen,
+31 59 23 91 33 1 / ROBeRt.Beenen@tauW.nL
BeSte IntegRaaL
WeRKeR
rené Takens van Tauw is tijdens
het SIKB-congres uitgeroepen tot
Beste Integraal Werker 2010 op
het gebied van bodembeheer, bodembescherming
en archeologie.
Het SIKB reikt jaarlijks de trofee
uit om het streven naar goed bodembeheer
en goede archeologie
bij marktpartijen, overheden en
instituten te bevorderen. Bij de
drie genomineerden zaten twee
consultants van Tauw.
rené Takens is ondermeer tot
winnaar uitgeroepen vanwege
zijn verdienstelijke bijdrage aan
een complex project op een industriële
locatie in Hengelo. Tijdens
dat project is de oorspronkelijke
doelstelling, de sanering van de
verontreiniging, feitelijk ondergeschikt
geworden aan de gebiedsontwikkeling.
Volgens de jury heeft het project
de meeste elementen van integraal
werken in zich en zijn de
verschillende inhoudelijke
aspecten - bodemsanering,
bodembeheer, archeologie en
gebiedsontwikkeling - op de
goede manier met elkaar verweven.
Ook was de jury enthousiast over
het grote aantal stakeholders
dat tijdens de voorbereiding en
uitvoering van het project op de
juiste wijze is betrokken en dat
door integraal werken is
‘samengesmeed’.
rené Takens,
+31 57 06 99 44 3 / Rene.taKenS@tauW.nL
20 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
21
NIeUWS

COLUMN
Elf november was het zover. In het kader van
de ambitieuze doelstellingen die Lochem heeft
op het gebied van duurzaamheid hadden bijna
400 inwoners zich verzameld in de plaatselijke gudulakerk.
De inspirator van die avond was Wubbo Ockels.
en het moet gezegd, het was een geweldig inspirerende
ervaring. Ockels neemt op geheel eigen wijze de mensen
mee in zijn bevlogen kijk op deze wereld. De noodzaak
om zuinig te zijn op alles wat we hier hebben en
vooral ook om de generaties na ons niet op te zadelen
met onze problemen van het uitputten van de bronnen
van deze aarde. Ockels stelt dat we de kwetsbare aarde
met z’n dunne dampkring in bescherming moeten
nemen en dat we alles uit de kast moeten halen om te
voorkomen dat we de boel verknoeien.
Fantastisch hoe hij op basis van kennis, ervaring en
inspiratie deze boodschap weet te positioneren.
aan de andere kant bekroop mij een relativerende
gedachte. In een energieverslindend en CO -uitstotend
2
monster prikt Ockels dwars door de kwetsbare dampkring
heen. eenmaal boven blikt hij naar beneden en
constateert dat we maar beter heel zuinig op deze
aarde kunnen zijn. Dat had stukken duurzamer gekund!
tenslotte zijn duizenden mensen overtuigd van de
noodzaak tot duurzaamheid. Daar had hij zich toch
gewoon bij aan kunnen sluiten?
Ik kan er niets aan doen, het verhaal van Ockels over
de kleinheid van de mens en de noodzaak tot duurzaamheid
blijft inspirerend. een mooie metafoor past hij
toe op de relativiteit van tijd. De snelheid waarmee we
ons in de ruimte verplaatsen, is nauwelijks te vatten. In
45 minuten maakt het ruimteschip een complete ronde
om de aarde; dit is ook de tijd die Ockels gebruikt om
het publiek in Lochem toe te spreken. In een vloek en
een zucht voorbij! en passant meldt hij zich aan als
aspirant-lid van Lochem-energie. een hartverwarmend
gebaar; met Ockels als lijstduwer staat duurzaamheid in
Lochem definitief op de kaart.
maar het kan grootser. Dat is een kwestie van andersom
durven denken. als binnenkort andré Kuipers weer
de ruimte in gaat, zal hij zijn collega-astronauten een
prachtige metafoor kunnen vertellen. als na 45 minuten
het ruimteschip de aarde heeft gerond, zal hij zeggen:
’Collega’s, 45 minuten, dat is de tijd die Wubbo nodig
had om in Lochem duurzaamheid voorgoed te verankeren.
Slechts 45 minuten waren daarvoor nodig!’
andré oldenkamp
SeCtORmanageR WateR
anDRe.OLDenKamP@tauW.nL
DuuRzaamHeID:
een KWeStIe Van tIjD
12 Km natuuR-
VRIenDeLIjKe
OeVeRS
Tauw gaat voor het hoogheemraadschap
van rijnland advieswerkzaamheden
uitvoeren voor
de aanleg van natuurvriendelijke
oevers (nvo’s) in de reeuwijkse
plassen. In totaal wordt 12 kilometer
nvo nieuw aangelegd, en
ongeveer 3 kilometer wordt behouden
en/of verbeterd. De aanleg
is onderdeel van een pakket
aan maatregelen dat het hoogheemraadschap
in de reeuwijkse
plassen uitvoert om de ecologie
en waterkwaliteit te verbeteren.
De aanleg van deze nvo’s is een
groot en ambitieus project met
een harde deadline. De uitvoering
moet voor 2015 afgerond zijn
om subsidieverlening vanuit de
Nota ruimte veilig te stellen. Het
project is vooral een uitdaging
vanwege de planning en de complexiteit
van de projectomgeving
met veel verschillende actoren.
Communicatie is daarom een
kritische succesfactor.
Tauw verzorgt het gehele traject
aan advisering. De werkzaamheden
omvatten onder andere
het maken van het ontwerp van
de nvo, het opstellen van de
bestekken, begeleiding van de
uitvoering, projectmanagement,
gebiedscommunicatie, risicomanagement,
vergunningen-
management en het opstellen
van contracten met eigenaren.
Feike scHmalz-roes,
+31 10 28 84 72 0 / FeIKe.SCHmaLz@tauW.nL
COntROLe VuILVeR-
BRanDIngSLIjn HVC
HVC in Dordrecht heeft een
nieuwe, vijfde afvalverbrandingslijn
gebouwd die huishoudelijk
afval verbrandt en de energie
omzet in warmte en elektriciteit.
Om te controleren of deze aan
alle gestelde eisen voldoet, heeft
Tauw een heel pakket aan metingen
uitgevoerd.
Tijdens de metingen heeft Tauw
de gehele installatie gecontroleerd.
er is ondermeer gekeken
naar emissies in de lucht, ketelrendement,elektriciteitsopwekking
en verbruik, het rendement
van de turbine, het verbruik van
chemicaliën, de hoeveelheid en
de kwaliteit van het vliegas en
de slakken, en naar geluid en trillingen.
De metingen zijn op verschillende
dagen en bij verschillende
bedrijfsomstandigheden uitge-
voerd. eCH heeft de energetische
metingen in opdracht van Tauw
verzorgd.
Alle metingen zijn tot grote
tevredenheid van HVC precies
volgens het vooraf opgestelde
protocol uitgevoerd. Door gebruik
te maken van de nieuwe
software-applicatie FLC-air kon
Tauw alle meetgegevens direct
digitaal beschikbaar stellen en
voldoen aan de door HVC gestelde
rapportagetermijn van
vier weken.
HVC is een samenwerkingsverband
van 56 gemeenten en 5
waterschappen dat beoogt bij te
dragen aan de doelstellingen van
deze overheden op het gebied
van duurzaam afval- en energiebeheer.
roGer sToelTie,
+31 57 06 99 87 2 / ROgeR.StOeLtIe@tauW.nL
RenOVatIe gemaaL
De nIeuWe HORn
Tauw gaat voor Waterschap
rivierenland het ontwerp en de
uitvoeringsbegeleiding voor de
renovatie van gemaal De Nieuwe
Horn verzorgen. De capaciteit
van het gemaal wordt vergroot,
vissen moeten kunnen migreren
en groot onderhoud is nodig aan
het gebouw en de installaties.
In juli 2007 hebben grote hoeveelheden
neerslag gezorgd
voor wateroverlast in het gebied
tussen de Lek en de Linge. Uit
onderzoek bleek dat gemaal
De Nieuwe Horn in Acquoy (bij
Leerdam) onvoldoende capaciteit
heeft voor een goede afwatering.
Ook is vastgesteld dat het gemaal
een knelpunt vormt voor vrije
migratie van vissen.
Om deze knelpunten op te lossen,
wordt niet alleen de capaciteit
van het gemaal vergroot,
maar wordt het gemaal ook volledig
gerenoveerd en in twee richtingen
vispasseerbaar gemaakt.
De renovatie bestaat ondermeer
uit bouwkundig onderhoud, het
plaatsen van automatische krooshekreiniging
en het vervangen
van pompen, aandrijving en de
gehele elektrische installatie.
Tauw bereidt de renovatie voor,
verzorgt de vergunningen,
bestekken en onderzoeken, en
treedt op als directievoerder
tijdens de uitvoering.
Dit project laat zien dat waterbeheer
en ecologische meerwaarde
prima samen gaan.
Gerard praGT,
+31 57 06 99 17 6 / geRaRD.PRagt@tauW.nL
mODeRnISeRIng
mOnumentenzORg
(mOmO)
Op 1 januari is onder het motto:
‘erfgoed blijft, monumentenbeleid
verandert’ de Modernisering
Monumentenzorg (MoMo) van
kracht geworden. De titel zegt
het al: ons erfgoedbeleid was aan
vernieuwing toe. De afgelopen
jaren is de visie op cultuurhistorie
dan ook flink veranderd van
een vooral objectgerichte naar
een gebiedsgerichte kijk op cultuurhistorie.
Door cultuurhistorie
een verplicht onderdeel van de
ruimtelijke afweging te laten
zijn, de regelgeving te vereenvoudigen
en herbestemming te
stimuleren, geeft de rijksoverheid
de monumentenzorg een nieuw
gezicht.
De veranderende kijk op cultuurhistorie
is ons niet ontgaan.
‘Cultuurhistorie’ is inmiddels een
Tauw-product, maar nog meer
is het een Tauw-benadering. De
geschiedenis en verhalen achter
de fysieke leefomgeving waarin
wij adviseren, geven onze projecten
iets extra’s. Het vormt vaak
de directe verbinding naar de
omgeving en leidt zo tot extra
draagvlak. Tauw is klaar voor
de MoMo, die als het gaat om
gemeentelijk erfgoedbeleid, bestemmingsplannen,herbestemmen,
exploitatie en beheer, subsidieverstrekking
etc. de komende
tijd heel wat gaat betekenen.
Heeft u vragen over wat de
MoMo voor u betekent? Onze
adviseurs helpen u graag.
Frank druijFF,
+31 65 26 73 37 0 / FRanK.DRuIjFF@tauW.nL
22 tauW CORPORate magazIne januaRI 2011 / nummeR 1
23
NIeUWS

verschillende
verschillende
1
1…Tauw
…Tauw
of infra betreft.
of infra betreft.
| Regelt uw ruimte
| Regelt uw ruimte
4totaal
4totaal
gemene deler...
gemene deler...
projecten
projecten
Want Tauw regelt uw ruimte. Of het nu gaat om een milieueffectrapportage, het aanpassen of maken
Want
van
Tauw
een
regelt
bestemmingsplan
uw ruimte.
of
Of
het
het
(helpen)
nu gaat
ontwikkelen
om een
van
milieueffectrapportage,
een visie op uw ontwikkelingsvraagstuk.
het aanpassen of maken
Het maakt dan niet uit of het een vraagstuk op het gebied van leisure, land & water, locatieontwikkeling
van een bestemmingsplan of het (helpen) ontwikkelen van een visie op uw ontwikkelingsvraagstuk.
Het maakt dan niet uit of het een vraagstuk op het gebied van leisure, land & water, locatieontwikkeling
Meer weten over de oplossingen die Tauw biedt voor uiteenlopende ruimtelijke ordeningsvraagstukken?
Kijk op www.tauwregeltuwruimte.nl
Meer weten over de oplossingen die Tauw biedt voor uiteenlopende ruimtelijke ordeningsvraagstukken?
Kijk op www.tauwregeltuwruimte.nl