Burchten, boerderijen en beluiken. Een sociale geschiedenis van ...

WO
NEN
Burchten, boerderijen en
RIEN EMMERY,
doctorandus
aan het depar-
tement Moderne
Geschiedenis,
beluiken. Een sociale geschiedenis
van wonen in Vlaanderen.
KULeuven Wonen is in zijn breedste zin een cultureel
fenomeen, een samenhangend geheel van het
denken en handelen van de wonende mens. Wonen geschiedt
echter niet in een maatschappelijk vacuüm. Het speelt zich af
tegen een veranderende sociale, economische en politieke
achtergrond. We kunnen woonvormen beschouwen als symp-
tomen van de sociale machtsverhoudingen die evolueren
onder invloed van maatschappelijke ontwikkelingen. Sociale
processen hebben ervoor gezorgd dat bepaalde groepen
gedurende de geschiedenis nagenoeg een monopolie op
woningvormgeving hebben verworven. Deze thematekst
biedt een korte sociale geschiedenis van het wonen van de
middeleeuwen tot de 20ste eeuw.
Dat de maatschappelijke organisatie van de mens een invloed
heeft op woonpraktijken was al merkbaar in de pre- en protohistorie.
De noodgedwongen mobiele paleolithische en mesolithische
jagers-verzamelaars woonden in tijdelijke kampplaatsen
zoals hutten of grotten. Omstreeks de introductie van landbouw
en veeteelt in het neolithicum vormde de mens kleine sedentaire
dorpsgemeenschappen. De
toenemende productiviteit van
de landbouw leidde tot steeds
meer plaatsvaste nederzettingen.
Al in de bronstijd ontstonden
in Vlaanderen versterkte
hoogtenederzettingen waar
de sociale elite zich ging vestigen.
Bij de verovering van onze
gewesten door de Romeinen
doken in een stad als Tongeren
de eerste stenen gebouwen op,
terwijl op het platteland grote
herenboerderijen verschenen.
Antwerpen: het Steen. De zuidelijke en
westelijke benedengevel is het restant van
een burcht die begin de 13de eeuw werd
gebouwd op de plaats waar al in de 10de
eeuw een houten burcht stond. In latere
eeuwen werd het Steen verbouwd, deels
afgebroken en weer uitgebreid en veranderde
het geregeld van bestemming.
[Bert Doorenhaag]
DE MIDDELEEUWSE STAD
Na de val van het Romeinse rijk en de daarop volgende administratieve
anarchie ontvolkten de steden. In de periode van
onzekerheid, schaarste en verval die duurde tot in de 7de eeuw
steeg het bestuurlijke belang van de kerk. Rondom de nieuwe
kerken en kloosters, die vaak buiten de stadsmuren werden
opgericht (vb. Sint-Baafs en Sint-Pieters bij Gent), ontstond
soms een kleine gemeenschap of portus. Boeren en een kleine
groep kooplieden woonden er in een open nederzetting met
houten huizen. Toen geregelde strooptochten van de Vikings
in de 9de eeuw Vlaanderen onveilig maakten, deden de eerste
burchten hun intrede. Graaf Boudewijn II liet op korte afstand
van de Noordzeekust een gordel met vluchtburchten optrekken.
Mensen vestigden zich graag in de buurt van die versterkingen
omdat ze bij gevaar binnen de gracht en de palissade
een onderkomen konden zoeken. Vroegmiddeleeuwse adellijke
families woonden niet zelden in private motteburchten,
gebouwd op artificieel opgehoogde heuvels. Ook kerkelijke
vestingen bij bisschoppelijke zetels of grote kloosters werkten
als een magneet op de omwonende bevolking.
1 OPEN MONUMENTENDAG VLAANDEREN – 2007

WO
NEN
Vanaf de 10de eeuw bedaarde het politieke klimaat. Handel
en ambachten bloeiden en de Vlaamse stedelijke bevolking
groeide aan door verbeterde landbouwopbrengsten. In de
schaduw van de burchtsteden doken marktsteden op, vaak met
wanordelijke bewoningspatronen. Middeleeuwse vorsten pro-
beerden vanaf de 12de eeuw de economie te stimuleren door
ook volledige nieuwe steden en havens te bouwen, niet zelden
volgens een dambordpatroon (vb. Nieuwpoort). Door de bevol-
kingsaangroei en bijhorende woningnood bouwde men steeds
vaker met één of meer verdiepingen. De overgrote meerderheid
van de huizen werd sinds de val van het Romeinse rijk opgetrokken
in hout. Pas vanaf de 14de eeuw herbegon op grote
schaal de “verstening”, soms op bevel van het stadsbestuur of
met bouwpremies.
In de middeleeuwen kenden vele steden al een topografische
verdeling van de welvaart: de rijkere patriciërs waren overwegend
in het stadscentrum geconcentreerd, terwijl de armere
volkslagen vooral de perifere wijken betrokken. Kooplieden
woonden in de buurt van de markt, de poorten en de grote
hoofdstraten; het gewone volk huisde in krottenwijken bij de
stadsmuren. Etnische minderheden leefden vaak in getto’s
– denk maar aan de “Jodenstraat” die nog in verschillende
Vlaamse steden te vinden is. Door het ontbreken van professionele
architecten en bouwregulering waren middeleeuwse
woningen uiteenlopend vormgegeven panden, die door het
welstellende deel van de bevolking met allerlei uiterlijkheden
konden worden opgesmukt.
DE RENAISSANCE
Een volgende interessante fase in de ontwikkeling van de
Vlaamse wooncultuur brak aan tijdens de bloeitijd van de
renaissance. Uit Italië werden nieuwe ruimtelijke concepten en
het beeld van de ideale stad ingevoerd. Dat gaf aanleiding tot
revolutionaire woningarchitecturale en stedenbouwkundige
opvattingen. Een toenemende vraag naar woonruimte leidde
tot een nooit vertoond urbanisatieproces in Brabant, dat echter
in 1585 abrupt afbrak bij de val van Antwerpen tijdens de
Tachtigjarige Oorlog. De bestudeerde meetkundige renaissancevormen
vinden we nog terug in de panden rond de grote
markten van Veurne en Antwerpen. In Vlaanderen zorgde de
nieuwe tijdgeest nochtans niet voor grootse of monumentale
bouwprojecten, maar veeleer voor een verfraaiing van
bestaande gebouwen volgens de nieuwe mode. Inkomensgroei
en -concentratie hebben steeds belangrijke impulsen gegeven
aan wooncultuur. Toen rijk geworden Vlaamse burgerfamilies
geconfronteerd werden met de praal van de prestigieuze
Franse en Oostenrijkse vorstenhuizen en de levensstijl van adellijke
grootgrondbezitters, had dat een invloed op het bouwen
in Vlaanderen. Er bestonden tijdens het ancien régime echter
grote regionale welvaartsverschillen, waarbij sommige steden
het economisch moeilijk kregen – bijvoorbeeld Damme en
Brugge vanaf de verzanding van hun havens. In fasen van stedelijke
neergang (15de eeuw in Vlaanderen en eind 16de eeuw
in Brabant) bleef er in dergelijke gebieden een soort gestolde
architectuur over, die een eigen leven ging leiden en bron werd
van plaatselijke smaakverschillen.
HISTORISCHE HOEVEBOUW
Vóór de 19de eeuw vormde elke boerderij in de eerste plaats
een praktische bouwoplossing binnen een specifiek fysisch
milieu. Hoevebouw tijdens het ancien régime kenmerkte zich
door regionale verschillen. Soms weerspiegelde de constructie
van boerderijen ook politieke, sociale en economische omstandigheden.
In bepaalde streken noopten de voortdurende
plunderingen van doortrekkende legertroepen tot gesloten
boerderijbouw of de constructie van grachten en omwallingen.
Tijdens periodes van grotere politieke stabiliteit zorgde de
toegenomen welvaart dan weer voor omvangrijkere agrarische
complexen. De fluctuerende economische conjunctuur liet al
dan niet toe om een bedrijf uit te breiden en ook de sociale
status van de boer speelde bij hoevebouw een grote rol. De stijl
en de schikking van de boerderijen werden gedeeltelijk bepaald
door de plaats die de landbouwer in de maatschappij innam.
Poortgebouwen van rijkere hoeven hadden bijvoorbeeld vaak
een duiventil of duiventoren: het voorrecht om duiven te houden
was een signaal van hoge sociale standing.
De West-Vlaamse polderhoeven waren ter bescherming
tegen indringers vaak omgracht en omwald.
Indrukwekkende toegangspoorten zijn nog te
zien op Ter Mosten in Izegem en het Provenhof
in Varsenare. In de zandstreek, waar meer voederen
handelsgewassen werden geteeld, waren de
kleinere Waaslandhoeven voorzien van een open
Heist-op-den-Berg:
17de-eeuwse
gerestaureerde
Pandoerenhoeve.
Het is een langgevelhoeve,
een lemen
vakwerkconstructie
die vroeger met
stro was gedekt.
[Joris Herregods,
gemeentebestuur van
Heist-op-den-Berg]
2 OPEN MONUMENTENDAG VLAANDEREN – 2007

WO
NEN
toegangshek, een moestuin en gro-
tere stalgebouwen. In het Meetjesland
domineerden hoeven met schilderach-
tig ogende woonhuizen (Papinglo in
Maldegem) en langgerichte hofsteden.
Op de heidegrond in de Kempen en een
deel van het Hageland leefden armere
boerengezinnen van de teelt van rogge,
boekweit en vee – broodnodig voor dierlijke
mest. Die sobere levensstandaard
lijkt weerspiegeld in de eenvoudige
Kempische eenbeukige langgevelhoeven.
Woning, stal, schuur en opslagplaats
waren om besparingsredenen onder één
dak gegroepeerd. Uitgezonderd de rijkere
abdijhoeven in steen bouwde men
voornamelijk met leem, hout en stro. In de
Antwerpse Kempen en Noord-Brabant
domineerden grote twee- en driebeukige
Kempische hoeven (Uitschoolhoeve
uit Oevel, bewaard in Bokrijk). Op de
vruchtbare leemgrond van de heuvelstreken
van Midden-België, waar de teelt
van broodgranen mogelijk was, domineerden
gemengde bedrijven zoals de
abdijhoeve van Herkenrode. Apart zijn
ook de Zuid-Limburgse vakwerkhuizen,
bestaande uit een eiken- of essenhouten
skelet opgevuld met lemen of bakstenen
wanden. De leembouw werd na verloop
van tijd grotendeels vervangen door stenen
constructies in zand- en baksteen.
Verder zuidwaarts, in de Limburgse
Maasvallei en Haspengouw, werden de
monumentale vierkantshoeven alsmaar
omvangrijker.
Gent: grondplan van
een beluik tijdens
het interbellum. Zes
kleine woonhuisjes
zijn gegroepeerd
rondom een binnenplaats,
die via een
smalle gang en een
poort in verbinding
staat met de
Oudevest. [http://
www.waterwijk.be]
DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE
Vanaf de 19de eeuw werd wonen een politiek en sociaal strijdonderwerp.
De opkomst van het industriële kapitalisme leidde
tot een enorme bevolkingstoename in de steden. De toenemende
schaarste aan goedkope huurhuizen zorgde voor
een prangende woningnood onder de vele toegestroomde
fabrieksarbeiders, die zich zo dicht mogelijk bij de productiecentra
poogden te vestigen. Voorafgaand aan de uitbouw van
het openbaar vervoer zorgde de beperkte mobiliteit er namelijk
voor dat de stedelijke rand tot de jaren 1880 weinig aantrekkingskracht
op het proletariaat uitoefende. Overal in de stad
doken krotten en huurkazernes op die van de meest elementaire
hygiënische voorzieningen verstoken waren. Huisjesmelkers
bouwden met de geringste en goedkoopste materialen op de
kleinst denkbare oppervlakte om hun winst te maximaliseren.
Ze kochten smalle en langwerpige percelen waar ze aan beide
zijden huisjes plantten, of achtertuinen en binnenplaatsen van
oude constructies die ze aan drie zijden volbouwden. Via smalle
stegen stonden deze beluiken in verbinding met de openbare
weg. Kamers en zelfs kelders in verouderde huizen werden
onderverhuurd. Het resultaat was een chaotische opeenhoping
van minderwaardige woningen in een labyrint van gangen, stegen
en sloppen. In Gent verdubbelde het aantal beluikwoningen
in de tweede helft van de 19de eeuw. Ruim een kwart van
de globale woningvoorraad bestond er uit krotten.
De aanleg van spoorwegen, kanalen, havendokken, wegen en
marktpleinen verbeterde de mobiliteit maar bracht vaak de
afbraak van honderden oude huizen met zich mee. Ook stadssanering
had desastreuze consequenties voor de woongelegenheid
van de arbeiders, want ze betekende de sloop van hun
armzalige krotten. Toch werden in de 19de eeuw voor het eerst
in de geschiedenis allerlei maatregelen inzake stadsplanning
3 OPEN MONUMENTENDAG VLAANDEREN – 2007

WO
NEN
getroffen. De sociaal-economische ongelijkheid tussen de ver-
schillende stedelijke sociale groepen vertaalde zich steeds meer
in ruimtelijke termen. De burgerij trok zich terug uit overbevolkte
stadswijken en vestigde zich in nieuwe, residentiële zones in de
periferie. Het proletariaat werd via een afbraakpolitiek systema-
tisch naar welbepaalde stadsdelen teruggedrongen. Herhaalde
krottenopruiming dwong de uitgedreven bewoners om naar de
reeds overbevolkte arbeiderswijken te verhuizen.
De aanzwellende stakingsgolven op het einde van de 19de eeuw
vormden een keerpunt. De idee rijpte dat eigendomsverwerving
het meest doeltreffende wapen was om de lagere klassen te
“socialiseren”. Bezit van een woning werd gelijkgesteld met sociale
stabiliteit en politiek conservatisme. Ook de arbeidersbeweging
verzette zich niet tegen sparen en eigendomsverwerving.
Na de sociale revoltes van 1886 groeide in regeringskringen
het begrip voor de erbarmelijke woonomstandigheden van
de onderlaag. In 1889 werd de Wet op de Huisvesting goedgekeurd.
Volgens het principe van de “gesubsidieerde vrijheid”
kende die wet, door tussenkomst van de Algemene Spaar- en
Lijfrentekas, fiscale voordelen toe aan private huisvestingsvennootschappen
en individuele bouwlustige arbeiders. In 1914
waren er op die manier reeds 63.000 woningen gebouwd. In
snel aangroeiende bevolkingscentra zoals de Kempense mijncités
Winterslag, Zwartberg en Waterschei bouwden patroons
op eigen initiatief voor arbeiders, bedienden en kaderpersoneel
tuinwijken met gezinswoningen, gemeenschapsvoorzieningen
en brede, rechte straten. De overzichtelijke bouwstructuur verzekerde
hen van een optimale sociale controle. Patroons uit
andere industrieën kenden een overvloed aan geschikt werkvolk
en waren minder geneigd om te investeren in de bouw van
arbeiderswoningen.
De overheid mengde zich ook in het landbouwleven. Toen de
bevolking bleef groeien en de mislukking van de aardappeloogst
in 1846-1847 tot hongersnood leidde, richtte de overheid
in Lommel een landbouwkolonie op om aan volksinplanting
te doen. Het project ging een tiental jaar later ter ziele en de
boerderijen (vb. Hoeve Corens in de huidige Koloniestraat)
werden verkocht. Mechanisering, specialisering en efficiënte
gebouwenindeling vraten in toenemende mate aan de lokale
en traditionele hoevebouw. Kennis van bemesting en waterhuishouding
hadden tot gevolg dat de gebondenheid met de
grond en het fysisch milieu vervaagde. Opstelling, bouwvorm
en materiaal werden naar een standaardtype afgevlakt – binnen
de moeilijke economische omstandigheden van de 19de
eeuw werd dat de eenvoudige gemetselde langgevelhoeve. In
de 20ste eeuw zouden technologische integratie, gewijzigde
bedrijfsstructuren en teelttechnieken de hoevebouw nog verder
vernieuwen. De evolutie naar een open bedrijfseconomie, toe-
gankelijk voor toeleverings- en verwerkingsindustrieën, zorgde
voor een meer universele, functionele hoevearchitectuur. Tot op
vandaag bepaalt voornamelijk de socio-economische oriëntatie
de exploitatievorm van een boerderij.
DE MODERNITEIT
Op het einde van de 19de eeuw rijpten er nieuwe methodes
van stadsplanning en stedelijk beheer. Jonge architecten en
beeldende kunstenaars braken met de traditionele “neo”bouwstijlen
waarbij telkens modellen uit het verleden werden
gekopieerd. Art nouveau architecten als Victor Horta ontwikkelden
een nieuwe vormentaal die ze in het stadsbeeld tot uiting
wilden brengen. Ze integreerden een gracieuze, krullerige dynamiek
in hun bouwsels, met hoektorens, dakkapellen, topgevels
en loggia’s. De strakke, eerder geometrische reactie van de art
deco, een moderne eclectische stijl die populair werd vanaf de
jaren 1920, is onder meer nog te zien in enkele monumentale
villa’s van het Gentse “Miljoenenkwartier”. Architecten werden
overigens belangrijke spelers op de woningmarkt. Ze probeerden
de kleinschalige aanpak achter zich te laten en pleitten op
Internationale Congressen van de Moderne Architectuur (CIAM)
voor de functionele stad.
Antwerpen: erker
in de vorm van een
scheepsboeg aan
de rijk versierde
gele bakstenen
gevel van het art
nouveau wooncomplex
“De Vijf
Werelddelen”.
Gebouwd in 1901
op de hoek van de
Plaatsnijdersstraat
en de Schildersstraat
in opdracht
van een reder en
naar ontwerp van
architect Frans
Smet-Verhas.
[Stad Antwerpen]
4 OPEN MONUMENTENDAG VLAANDEREN – 2007

WO
NEN
Na de destructieve Eerste Wereldoorlog ontstond er een gun-
stig klimaat voor een nieuwe stedenbouw. Radicale politieke
stromingen zoals het communisme en het fascisme droegen
een heftige hervormingsdrang uit. De 19de-eeuwse burgerlijke
cultuur taande, wetenschap en techniek boekten grote vooruitgang
en een tijdperk van massaconsumptie stak de kop op. Het
hernieuwde verlangen naar landelijkheid uitte zich in de tuinwijkidee,
waar Klein Rusland (Zelzate) of de Kalfvaart (Ieper)
exponenten van zijn. De Dienst der Verwoeste Gewesten kreeg
in 1919 de opdracht voor de wederopbouw van Vlaanderen.
Om de huisvesting van de armste bevolkingsklassen te bevorderen,
werd in 1920 bovendien de Nationale Maatschappij voor
Goedkope Woningen (NMGW) opgericht. Die kon plaatselijke
of gewestelijke bouwvennootschappen stichten en voorschotten
verlenen. Naargelang de lokale initiatieven aanleunden bij
de christelijke of de socialistische zuil, legden ze respectievelijk
de klemtoon op privaat initiatief en eigendomsverwerving, dan
wel op groene woonwijken met huurhuizen en collectieve voorzieningen.
Ook het Woningfonds van de Bond der Kroostrijke
Gezinnen verstrekte goedkope leningen aan grote, weinig
gegoede families. Tienduizenden nieuwe huizen verrezen tijdens
het interbellum.
De subsidies droogden echter op gedurende de economische
stagnatie en de landbouwcrisis van de jaren 1930. Zowel in
de stad als op het platteland daalde de koopkracht en zwol
de werkloosheid aan. De overheid probeerde in 1936 via de
oprichting van de Nationale Maatschappij voor de Kleine
Landeigendom (NMKL) de verloederde woonomstandigheden
op het platteland te verbeteren. De NMKL verleende goedkope
hypothecaire leningen, bouwde nieuwe eengezinswoningen en
renoveerde krotten. Samen met de NMGW, die voornamelijk
focuste op huur- en koopwoningen in de stad, zorgde ze voor
de volkshuisvesting. Beide organisaties stelden typeplannen op
betreffende oppervlakte, inrichting, oriëntering en inplanting
van de huizen. De NMKL had als uitdrukkelijke bedoeling de
ontvolking van het platteland te bestrijden, de kleine landbouw
en veeteelt te stimuleren en wonen op het platteland aantrekkelijker
te maken. De maatschappij propageerde een landelijke
bouwstijl in harmonie met de natuurlijke omgeving.
DE WELVAARTSSTAAT NA 1945
De Tweede Wereldoorlog bracht opnieuw aan zware klap
toe aan de Vlaamse infrastructuur, hoofdzakelijk in de regio
Antwerpen en aan de kust. Bovendien waren er tijdens de Duitse
bezetting amper nieuwe woningen opgetrokken. Op korte termijn
waren er tienduizenden nieuwe huizen nodig. De overheid
zorgde in de eerste plaats voor goedkope kredieten en leningen
om private herstelinitiatieven te ondersteunen. Ze trad enkel
als bouwheer op bij een aantal beperkte huisvestingsprojec-
ten voor oorlogsgetroffenen en mijnwerkers. De ministers van
Wederopbouw Jean Terfve en Robert De Man lieten met wisselend
succes in enkele “nationale bouwplaatsen” kleine tuinwijkjes
optrekken, zoals de Jacob Smitsstraat in Borgerhout. Om
de steenkoolproductie weer op te vijzelen wilde de regering
Van Acker tevens via een betere huisvesting het mijnwerkersberoep
aantrekkelijker maken. Moderne mijncités in Zwartberg
en Houthalen, onder impuls van de NMKL, waren daarvan het
gevolg.
De nationale overheid nam in de jaren na 1945 talrijke woonvoorlichtingsinitiatieven,
aanvankelijk onder de vleugels van
het Ministerie van Wederopbouw. Door onenigheid tussen
de socialistische en christendemocratische partijen duurde
het enkele jaren voor een daadwerkelijk huisvestingsbeleid in
voege kwam. De belangrijke Wet De Taeye (1948) was een subsidiewet
gericht op de bouw van eengezinswoningen. De wet
was christendemocratisch geïnspireerd en focuste op privé-initiatief
en een individualistische bouwpraktijk, bij voorkeur op
het platteland. In 1954 waren al 100.000 premies uitgereikt. Een
tegenhanger was de socialistisch geïnspireerde Wet Brunfaut
(1949), die een Nationaal Fonds voor de Huisvesting (NFH) in
het leven riep, gericht op de laagste inkomenscategorieën. Het
NFH financierde de bestaande huisvestingsmaatschappijen en
woningfondsen en pompte geld in collectieve infrastructuurwerken
op het platteland en in de stad. De sociale woonblokken
in de Antwerpse wijken Kiel en Luchtbal getuigen nog van
die plannen – de bouw van appartementen nam overigens na
1945 een hoge vlucht.
Gent: de drie
sociale woonblokken
Nachez, Anseele
en Van Beveren aan
de Watersportbaan.
Gebouwd door
de socialistische
huisvestingsmaatschappij
“De Goede
Werkmanswoning”
tussen 1958 en 1965
en gerenoveerd in
de jaren ’90. Op die
site werd volgens de
C.I.A.M.-principes
gestreefd naar een
modernistische
woonstad met hoogbouw,
groene ruimte
en winkelcentra.
[Rien Emmery]
5 OPEN MONUMENTENDAG VLAANDEREN – 2007

WO
NEN
Na het verhelpen van de meest dringende woningnood groeide
de belangstelling voor de kwaliteit van woningen. De Wet op
de Krotopruiming uit 1953 zou daar een grote rol bij spelen.
Verkrotte buurten in de Kempense steenkoolbekkens en de
Vlaamse steden werden gesloopt en vervangen door nieuwe
wijken en modernistische woonblokken, vaak voorzien van
collectieve nutsvoorzieningen. Het wonen in Vlaanderen zou
echter grondig veranderen toen de naoorlogse welvaartsstaat
werd uitgebouwd. De combinatie van een vrijemarkteconomie,
een uitgebreide sociale zekerheid en een optimistisch vooruitgangsgeloof
brachten een nieuw woonbeleid met zich mee
dat focuste op goedkope, praktische en hygiënische woningen.
De overheid, een sterk verzuild middenveld en in toenemende
mate de vrije markt trokken de krijtlijnen.
In de tweede helft van de jaren 1950 verminderde de overheidstussenkomst
en bereikte de sociale woningbouw een dieptepunt.
De stijgende levensstandaard en koopkracht in de jaren
1960, de stadsvlucht en de bijhorende bouwlust, de toenemende
mogelijkheden op het vlak van mobiliteit en communicatie en
het gebrek aan een strenge ruimtelijke ordening creëerden een
ongestructureerd ruimtelijk beleid. Daarbij namen suburbanisatie
en lintbebouwing veel van de Vlaamse open ruimte in beslag.
Beetje bij beetje verdween de dichotomie tussen stad en platteland.
Ook de eertijds uiteenlopende huisvestingsadviezen van
landelijke en syndicale bewegingen groeiden in de loop van de
jaren 1950 naar elkaar toe. Alle organisaties benadrukten het
belang van hygiëne, functionaliteit en comfort bij het wonen.
Compacte, goed verlichte en verluchte woningen werden de
norm, bij voorkeur met een tuintje. Grote bouwpromotoren en
firma’s als Amelinckx en Danilith waren de hoofdrolspelers op
de woningmarkt met een massaproductie aan privéwoningen.
Het voortschrijdende proces van individualisering vanaf de jaren
1960 gaf de Vlaming een grotere beslissingsvrijheid inzake huisvesting
– eerst ongebreideld, daarna binnen de grenzen van
de wetgeving op de ruimtelijke ordening. Het was het begin
van een werkelijke woonconsumptie, waarin de commerciële
verleiding regeerde en de imperatief van de vroegere voorlichtingsprogramma’s
taande. Het creëren van een kwaliteitsvolle
persoonlijke levenssfeer stond in het centrum van het debat
over wonen. Wooncultuur was veranderd in een commercieel
product dat niet langer van bovenaf kon worden gedicteerd.
Bibliografie
BLOEMERS, J.H.F. en VAN DORP, T. (eds.), Pre- en Protohistorie van de
Lage Landen, De Haan, 1991.
DEJONGH, G. en VAN WINDEKENS, P., Van Kleine Landeigendom tot
Vlaamse Landmaatschappij. Vijfenzestig jaar werking op het Vlaamse
platteland (1935-2001), Brussel, 2002.
FLORÉ, F., Lessen in Modern Wonen. Een architectuurhistorisch
onderzoek naar de communicatie van modellen voor ‘goed wonen’ in
België, 1945-1958, Gent, 2006.
GOEDSEELS, V. en VANHAUTE, L., Hoeven op land gebouwd, Tielt-
Amsterdam, 1978.
KLEP, P., Wonen in het verleden, 17e-20e eeuw. Economie, politiek,
volkshuisvesting, cultuur en bibliografie, Amsterdam, 1987.
LIS, C., “Proletarisch wonen in Westeuropese steden in de negentiende
eeuw: van wildgroei naar sociale controle”, Belgisch Tijdschrift voor
Nieuwste Geschiedenis, 1977, p. 325-363.
ROTTIER, H., Het verleden van steden. 4.000 jaar bouwen en
verbouwen in Europa, Leuven, 2004.
SMETS, M., De ontwikkeling van de tuinwijkgedachte in België, Brussel,
1977.
VAN HERCK, K. en AVERMAETE, T., Wonen in welvaart. Woningbouw
en wooncultuur in Vlaanderen, 1948-1973, Rotterdam, 2006.
6 OPEN MONUMENTENDAG VLAANDEREN – 2007