Elly Bokma - Voetspoor

Naam: Elly Bokma
Leeftijd: 42
Is: uitvaartondernemer
Ze noemen haar wel Cornelia Bloem, maar ze heet Elly Bokma. De verwarring zit hem in de naam van
haar onderneming: Cornelia Bloem Uitvaartverzorging te Maarssen, vernoemd naar haar
overgrootmoeder van Terschelling. ,,Van oudsher is dit een echt mannenberoep. Dat is nu even
anders.’’
Elly Bokma
Werken met de dood
Het is zeker een vak met toekomst. Na 2010 wacht het vergrijzende Nederland een sterfte-explosie en
wie dood gaat, moet begraven worden, of gecremeerd.
Elly Bokma kan best wat meer klandizie gebruiken, dat geeft ze eerlijk toe, maar commerciële
motieven speelden juist géén rol toen ze switchte naar de uitvaartbranche. Dat was in 2002. Ze was
40 en had al een carrière achter de rug.
‘Meisje, zou je dat nu wel doen’, zeiden haar ouders nog vertwijfeld. Dag in dag uit die sfeer van rouw,
verdriet, pijn. Daar zit wat in natuurlijk. ,,Maar in de vijf dagen dat je een familie begeleidt, kun je een
mooi contact opbouwen. Als ik na een uitvaart oprechte dankbaarheid zie in de ogen van
nabestaanden, put ik daar energie uit. Dat is me zo veel meer waard dan zo’n zuinig
beoordelingsformulier, waarbij je leidinggevende wikt en weegt of dat puntje wel positief beoordeeld
kan worden, uit angst er ook nog een periodiek bij te moeten geven.’’
Ze heeft geen bijzondere fascinatie voor de dood, zoals sommige collega’s wel hebben, en haar eigen
eindstation is al helemaal geen issue. ,,Ik sta daar zelden of nooit bij stil. Het enige wat ik wil is
begraven worden op Terschelling. En dood, wat is dood? Je ziel is uit je lichaam. Ik ben ervan
overtuigd dat het daarmee niet is afgelopen.’’
Wel is ze empathisch aangelegd en biedt ze graag troost, misschien dat het hem daar in zit. ,,Na het
overlijden begint voor de nabestaanden het rouwproces. Elke fase is herkenbaar. Het is belangrijk dat
traject goed door te komen. Gaat het bij stap drie mis, dan raken ze bij stap vier in de knel. Het is mijn
verantwoordelijkheid, en ik beschouw het ook als uitdaging dat rouwproces in goede banen te leiden.’’
Niet elke uitvaartonderneming verstaat die kunst. Dat merkte ze een paar jaar geleden wel. Kort na
elkaar gingen twee familieleden dood en na de plechtigheden zeiden ze thuis tegen elkaar: ‘Jammer
dat het afscheid zo gelopen is.’ Het kon anders, persoonlijker.
,,Toen ben ik eens gaan nadenken. Al helemaal toen een vriendin me zei ‘dat ik met mijn ideeën en
de manier waarop ik iets kan verwoorden zeer geschikt zou zijn voor een job in de uitvaartbranche’.
Dat was wat je noemt een verrassende mededeling.’’
Ze vatte het eerst op als een grap.
Afgestudeerd in de politicologie was de Friezin Elly Bokma verzeild geraakt in de wereld van
communicatie en voorlichting.
Niks zorg.
Zo was ze tien jaar lang de spreekbuis van het Sociaal en Cultureel Planbureau in Den Haag.
Interessante job, daar niet van, maar tijd- en energierovend met dat huis in Maarssen, een werkende
echtgenoot en drie heel jonge kinderen.
Later werd ze nog even hoofd van het Expertisecentrum Informele Zorg in Utrecht, landelijk
kenniscentrum voor de mantelzorg. Stuk dichterbij huis, dat wel, maar het klikte niet zo. ,,De
opmerking van die vriendin zette me toch aan het denken. Ik ging rondkijken op internet. En ik raakte
langzaam maar zeker werkelijk geboeid door het uitvaartwezen.’’
Dat werd weer studeren. Niet om nou per se een eigen nering te beginnen, maar puur uit interesse. Bij
de Stichting Vakopleiding Uitvaartverzorging (STIVU) volgde ze de opleiding uitvaartondernemer. Een
grotendeels schriftelijke scholing, aangevuld met lesdagen, excursies, trainingen en lezingen. ,,Je
krijgt verstand van steen- en houtsoorten, van religieuze protocollen, van rituelen, rouwverwerking,
formele procedures, valkuilen bij de organisatie en je leert de Wet op de Lijkbezorging van buiten.’’
De cursus piëteitvolle verzorging en restauratietechnieken bij Cura Mortu Orum (’zorg voor de doden’)
confronteerde Elly Bokma voor het eerst met dode lichamen. ,,Je loopt mee in een mortuarium, je
assisteert de patholoog bij het verrichten van sectie. De praktijk was... ja, wat zal ik zeggen: je moet er

even doorheen. Ik weet nog dat ik een lichaam met drie steekjes aan het hechten was en dacht: Elly,
een paar maanden geleden zat je nog aan een bureau achter de computer. Wil je dit echt?’’
Ze had wel meer van die momenten dat ze dacht: zal ik na A ook B durven zeggen? Dat was toen ze
mee mocht lopen bij een gerenommeerde onderneming. Stad of naam doet er niet toe. ,,Want ik ben
die mensen ook dankbaar dat ze me de kans boden een kijkje in de keuken te nemen. Maar hun
aanpak was niet de mijne. Veel te commercieel.
Ik was erbij toen een familie de kist uitkoos. De kist zou van het goedkoopste soort zijn. Dat vond
iedereen. ‘Pa had niet anders gewild.’ Een dure kist zou hij maar geldverspilling hebben gevonden.
Dan denk je: dat klinkt plausibel, laten we dat alsjeblieft respecteren. Maar tot mijn stomme verbazing
dacht de uitvaartverzorger daar anders over. Die begon: ‘Weet u dit wel zeker? Meneer kan dit wel
willen, maar u moet daar ook een goed gevoel bij hebben, ook na twintig jaar. U kunt het afscheid
nooit meer over doen. Dit is het laatste wat u nog voor hem kunt doen’, enzovoorts, enzovoorts. Ja, en
toen begon de familie inderdaad te twijfelen. Wat zeg ik: na tien minuten werd het geen goedkope kist,
maar een dure.
Ik vond dat ongelooflijk. Je maakt misbruik van de omstandigheden. Mensen die verdriet hebben zijn
kwetsbaar en makkelijk te beïnvloeden. Een uitvaartverzorger draagt dus een enorme
verantwoordelijkheid. Dat heb ik die collega later ook gezegd. Toen legde hij uit dat zijn baas dat nu
eenmaal zo wilde. Dat de onderneming op dure kisten veel meer verdient dan op goedkope. En dat hij
daar ook persoonlijk een graantje van meepikt in de vorm van provisie. Ik viel van mijn stoel. Provisie
in de uitvaartbranche! Dat kán niet. Dat doe je bij de verkoop van auto’s misschien, maar toch zeker
niet van lijkkisten?’’
Misschien gaf die ervaring Elly Bokma juist het beslissende zetje om voor zichzelf te beginnen. Het
vergde moed en doorzettingsvermogen, maar sinds maart staat ze ingeschreven bij de Kamer van
Koophandel en is ze lid van het Netwerk Uitvaartvernieuwers, een groep modernisten in de branche
die tegenwicht biedt aan de traditionele, onwrikbare zuilen.
Vroeger was dood onlosmakelijk verbonden met leven. Het was de tijd van grote gezinnen, drie
generaties onder één dak, hoog percentage kindersterfte. Dood was doodgewoon.
Pas in de vorige eeuw werd de dood weggestopt als gevolg van een betere gezondheidszorg en een
hogere levensverwachting. Het taboe leidde tot de opkomst van rouwcentra en uitvaartprofessionals,
als Elly Bokma er nu zelf een van is. Nu is er weer sprake van een kentering.
,,De branche feminiseert snel. Dat is ook wel logisch. Steeds meer vrouwen werken. En vrouwen zijn
van nature iets meer op het gevoelsleven gericht dan mannen. Vroeger was de edelsmid van het dorp
tevens doodgraver. Het was fysiek zwaar werk. Een echt mannenvak. Bekisten, graf graven, sjouwen,
met touwen de kist laten zakken. Alles in recordtempo, want een lijk boven de grond leidde maar tot
nare ziektes.
Ik word nu gebeld juist omdát ik vrouw ben. Mannen vinden het geen prettig idee dat hun overleden
vrouw gewassen wordt door een wildvreemde man. Sommige vrouwen vinden dat zelf trouwens ook.
Nog voor hun overlijden gaan ze dan al op zoek naar een vrouwelijke uitvaartleider. Dat is
tegenwoordig niet gek meer, nee. Steeds meer mensen regelen hun uitvaart al bij leven. Dat geeft ze
vaak rust’’
Het taboe rond de dood is volgens Elly Bokma weer aan het verdwijnen. Zie de uitvaart van André
Hazes. Zijn stoffelijk overschot was het stralende middelpunt van massaal rouwbeklag in een bomvolle
Arena en in miljoenen huiskamers. ,,Ondanks het verdriet en het gemis riep dat een positief gevoel op.
Mooie herinneringen kwamen boven. Zo kunnen mensen verder. Het geeft hun energie om de draad
van het gewone leven weer op te pakken of dat in elk geval te proberen.’’
En dat er in de branche veel mogelijk is, veel meer dan vroeger, bleek enige weken geleden op
Uitvaart 2004, de vierjaarlijkse vakbeurs in Utrecht over de laatste zorg. Platform voor trends en
ontwikkelingen. Uitvaartdanseres Marileen Fabels gaf dansimpressies. Kunstenaar Radbout Spruit
etaleerde zijn handgemaakte en qua vorm afwijkende grafkisten. Het bedrijf Memodes presenteerde
de zogenoemde Begraafplaatsbank: de bank heeft twee schuin naar elkaar toe gerichte zittingen,
waardoor het voeren van een gesprekje op de begraafplaats een stuk makkelijker gaat.
Opzien baarde de ‘pratende grafsteen’ van de Groningse ingenieur Henk Rozema. Zijn ontwerp is nog
in ontwikkeling, maar in de toekomst kunnen overledenen via een plat lcd-schermpje met computer in
de steen hun laatste boodschap aan de mensheid laten zien en horen. De gepensioneerde ingenieur
noemt zijn vondst ‘Digizerk’. Werkt op zonne-energie, is weer- en vandalismebestendig.
Dan was er nog een stand van PreGrave, het bedrijf dat tijdelijke grafmonumenten verhuurt om de tijd
tussen begrafenis en de levering van een definitieve steen te overbruggen. En Anneke de Snayer uit

Rockanje legde tijdens de beurs examen af voor de Proeve van Meesterschap in de Bloemsierkunst.
Ze versierde een tractor, een Harley Davidson en een fel oranje rouwauto.
Och, in 2005 wordt in Amsterdam zelfs het Nederlands Uitvaartmuseum geopend.
Elly Bokma: ,,Het onvermijdelijke einde wordt zo steeds meer bespreekbaar. Gelukkig. Mensen vinden
het nog wel moeilijk hoor, om bij leven over iemands uitvaart te spreken. Toch kan dat rust en ruimte
geven. Bij een ernstige ziekte zet het rouwproces zich al in als iemand nog in leven is. Je ziet iemand
veranderen; je ziet dat iemand steeds minder kan; je neemt afscheid van de persoon die iemand was
toen hij of zij gezond was. Dat doet pijn, dat zorgt voor veel verdriet. En als je dan ook nog onrustig
wordt bij het idee dat je straks alleen heel veel moet regelen, kan het een opluchting zijn om de laatste
wensen te bespreken en op te schrijven. Al of niet in aanwezigheid van de persoon die binnenkort
sterven zal.
Ik vind dat bijzondere ervaringen. Laatst was ik bij een vrouw, iets ouder dan ik. Ze hadden haar nog
enkele maanden gegeven. Toen ik wegging gaven we elkaar een hand. Ze keek me aan en zei: ‘Trek
je wel iets leuks aan op de dag van de uitvaart? Iets wat lekker zit. De kleur maakt me niet uit, als het
maar geen zwart is.’ Dat vond ik geweldig. Bewonderenswaardig. Toen ik terugreed vroeg ik me wel
af: zou ze nu ook boos zijn? Zo van: zij niet, en ik wel?
Ook oude mensen spreken meer over hun heengaan. Al moeten jongere familieleden het onderwerp
wel aansnijden, heb ik het idee. Onlangs was ik bij de familie van een 92-jarige. Een vitale vrouw -
misschien overtreft ze het record van de 114-jarige in Groningen. Ze had haar familieleden
aangegeven zowel begraven als gecremeerd te willen worden. De famile dacht nog: begint ze te
dementeren? Nee dus. Na een crematie kan de as tegenwoordig in een asbus alsnog begraven
worden. En in dit geval bijgezet in het familiegraf. Voor iedereen was het gesprek verhelderend
geweest.’’
In 2003 werden in Nederland voor het eerst meer mensen gecremeerd dan begraven. En over enkele
jaren, bij de periodieke herziening van de Wet op de Lijkbezorging, komt er waarschijnlijk een
alternatief bij: vriesdrogen, een schone, goedkope en milieuvriendelijke techniek.
,,Het kan zinvol zijn vantevoren te bepalen wat je wilt. De organisatie rond een uitvaart kan maar beter
zonder dilemma’s verlopen. Dat draagt bij aan de rust. Die vier of vijf dagen zijn niet terug te draaien.’’
Als Elly Bokma – dag en nacht bereikbaar; ook tijdens de vakantie – de uitvaart naar eer en geweten
heeft afgerond, volgt de ontlading. ,,Intens omgaan met rouwende mensen vreet energie. Ik begrijp
hun verdriet. Ik leef met ze mee. De meeste mensen vertellen veel over hun dierbare. Daardoor leer je
de overledene kennen en word je onderdeel van de mensen die afscheid nemen. Ik huil niet mee, dat
kan natuurlijk niet, daar ben je te veel professional voor, maar als alles achter de rug is en ik kom
thuis, dan moet ik poetsen. Stofzuigen, dweilen, ramen doen; als ik maar fysiek bezig ben en alles op
de automatische piloot.’’
Thuis refereert niets aan de job van ma. Geen rouwgoederen, zelfs geen naambord van Cornelia
Bloem Uitvaartverzorging op de deurpost. ,,Er staan alleen wat kratjes in de garage die ik zo in de
auto kan zetten. En er staat een tas met spulletjes voor de laatste verzorging in de gang. Maar dat zou
ook een dokterstas kunnen zijn.’’
De kinderen van 9, 8 en 7 begrijpen moeder wel. Aan vriendjes hebben ze soms iets uit te leggen.
‘Werkt je moeder met dode mensen?’, wordt hun vaak gevraagd. ,Nee, hoor’, zegt de jongste dan, ‘ze
troost en helpt verdrietige mensen’.
9 oktober 2004