De soldaat-facteur en Rachel - Arne Sierens

De soldaat-facteur en Rachel
‘Veel schrikwekkender dan onze vijanden
tasten onze beschermers
de wortels van onze gelukzaligheid aan
en verstoren haar voor ons en onze nakomelingen’
- Uber die Soldatenehen, Jacob Michaël Lenz -
LOUIS
RACHEL
1
De soldaat-facteur en Rachel

1914
RACHEL We hoorden van een oorlog die zou komen
maar we waren niet ongerust.
De mannen in ‘t straat zeiden ‘t
‘België staat erbuiten, we gaan niet moeten vechten.’
Maar als de oorlog verklaard werd
was iedereen daarvan lijk gepakt.
Mijn jongste zuster kon ‘s nachts niet meer slapen.
‘k Hoor het haar nog zeggen:
‘Den duits gaat hier zijn en hij gaat ons allemaal dooddoen’
Half augustus zijn we gevlucht naar De Panne
bij mijn tante Esther.
Ik was toen 14 jaar.
LOUIS Wat kunt ge ervan zeggen?
Dat ‘t overweldigend erg was.
Schrapnells en obussen tot in ‘t oneindige.
Heel de hemel vol vuur.
En gij,
potdoof van de mitrailleurs en van de ontploffingen,
tot uw knieën in de modder.
‘s Winters alles bevroren lijk puimsteen.
En wat dan nog?
Dat alles en alleman stonk naar dode hond.
Een ding is zeker,
‘t is een oorlog van de arme mensen geweest.
Niets van in de loopgraaf is iedereen gelijk.
Wie voor de oorlog boer of werkman was,
was soldaat.
Anderen hebben in kilometers geen loopgraaf gezien.
RACHEL De soldaten waren in De Panne gekomen.
Ik liep met mijn zuster langs de Océan
en we zagen een jongen liggen op een berrie,
een eindje van de straat weggezet
lijk dat ze hem hadden vergeten.
Hij lag daar zo stil met zijn wit gezicht.
Er zat een wesp in zijn haar.
Ik dacht nog: zoiets, daarvan zou ik zot worden.
Pas toen zag ik de wonde in zijn buik,
een afschuwelijke rode vlek
met kevers en vliegen rond.
2
De soldaat-facteur en Rachel

1915
‘t Sloeg in mijn buik.
Was dat dan dood zijn?
Dat was de eerste dode die ik zag
en al wat ik toen deed was wenen en wenen.
‘s Avonds kon mijn zuster mij nog niet troosten.
‘’t Is oorlog, Rachel’
Ik wilde niet weten wat het was
maar al gauw werd het veel erger,
in de weiden, in de straten,
‘t zag er zwart van.
We zaten op 15 kilometer van het front
LOUIS In die tijd, ik was facteur
bij de post van het leger
in het bureau van De Panne.
Ik was soldaat,
ik had hetzelfde uniform,
alleen had ge als facteur een gele armband
met daarop in zwarte letters POSTES
en ge moest natuurlijk niet naar ‘t front.
Van alle soldaten
zijn de Belgen er ‘t triestigst aan toe geweest
op ‘t vlak van post.
Er zijn er die in die 4 jaar
hoop en al 2 brieven hebben gekregen.
Ge kunt niet geloven wat dat was
maar als facteur, ge waart een god.
Als ik kwam, ze werden zot,
‘t kon niet rap genoeg gaan.
Er waren er die weenden
of toch bijkans.
Anderen pakten hun brief heel voorzichtig aan,
die gingen stillekens zitten lezen in een hoekje.
Veel brieven werden niet afgehaald.
LE DESTINAIRE N’A PU ETRE ATTEINT.
In ‘t begin, ‘k wist nooit hoe ik mij moest houden
maar op den duur , ‘t waren er zoveel,
ge denkt aan de lichte kanten.
3
De soldaat-facteur en Rachel

RACHEL Mijn tante had een café in de voorplaats,
‘t was open van den twaalven tot den tweeën
en van den zessen tot den achten ‘s avonds.
Langer mocht ze niet opendoen
maar ‘t zat altijd vol,
ze stonden tot buiten.
Voor ik bij de Jacquets werkte,
hielp ik daar bij ‘t kuisen.
Eerst al ‘t vagen en dan dweilen,
altijd met creoline in ‘t water.
De soldaten waren niet erg proper.
Vuil,
vuil dat ze waren,
vuil tot op hun vel.
In hun kleren, ge zag het wikkelen van de luizen.
Mijn oudste zuster Julie heeft 3 jaar in de wasserij gewerkt
en zij vertelde dat als die kleren gewassen waren,
allez, dat werd in de damp gestoken,
niet gekookt omdat die stof te wolachtig was,
en zij vertelde dat er dan nog luizen inzaten.
Zij werkte in de strijkerij.
Dat was niet echt strijken,
dat was om de bovenkleren de neten dood te strijken
als de soldaten in ‘ t bad waren.
Beren.
Mijn tante sprak nooit anders dan over mijn beren.
Ik zat altijd boven bij mijn moeder,
ik wilde wel meehelpen dienen,
maar mijn tante wilde ‘t niet weten:
‘Blijft gij maar schoon buiten,
met al die mannen,
ge zoudt schoon doen hebben.’
Als ze zich verroerde, ze moest opletten,
ze lanceerden hun hand onder haar rokken.
De ene keer, ze hadden haar vast bij haar borst,
een andere keer, bij haar schort.
‘t Was niets voor mij al jong meisje.
De meeste soldaten waren niet al te goed.
Een keer, we zaten boven,
mijn jonge zuster Jeanneke was naar de koer
en almeteens hoorden we een schreeuw.
Mijn tante naar buiten en ‘t was dat,
‘t stond er een met zijn broek af
4
De soldaat-facteur en Rachel

en ‘t was van de schone meisjes
en dat hij mijn zuster zo graag zag.
‘t Was al en oude,
mijn tante gaf hem een patat,
hij vloog meter ver, DOEF, tegen de muur,
en dat hij beschaamd moest zijn.
Hij heeft nooit meer een voet door het deurgat mogen zetten.
‘ze zijn compleet verstierd,’ zei mijn moeder.
Mijn moeder had een heilige schrik van soldaten.
‘Dat is weg van zijn kot en geeft om niets.’
Ze ging het niet laten gebeuren aan haar dochters,
geen soldatenhistories met ons.
Julie wilde een keer weggaan,
ze mocht niet.
‘t Was geen wereld voor jonge meisjes.
We waren daar veel mee bezig, mijn zuster en ik.
Hoe ge nu kon weten of ‘t serieus was of niet,
of wanneer ge kon spreken van een echte vrijage.
‘k Had veel aan mijn zuster.
‘s Avonds na speruur
deden we altijd samen wat handwerk
‘t was meer naaien op de tast,
dan babbelden we veel
over de oorlog
en over ‘t fruit dat aan de bomen hangt.
Ik ben beginnen werken bij de Jacquets in Houthem
in oktober van ‘t jaar ’16.
Ze zochten iemand als femme de menage
en mijn tante had verkregen dat ik daar kon beginnen,
kuisen, bedden opmaken...
‘k Moest er inslapen
maar ‘k vond dat geen probleem,
‘k kreeg er een kamer voor mij alleen,
daarbij ‘t was 3 uur gaans naar De Panne.
‘s Nachts sliep ik er nooit gerust,
dat huis lag vlak bij vliegplein
en ge kon de moteurs van de vliegers heel goed horen.
Mijnheer Jacquet was commandant van de vliegers.
Heel de tijd dat ik daar gewerkt heb,
heeft hij niet een woord tegen mij gezegd.
Voor de rest was ‘t daar goed.
Madame was gentille.
Eigenlijk was ik zo’n beetje compagnie voor haar
5
De soldaat-facteur en Rachel

maar ‘k moest er wel serieus draaien
want alles moest zeer proper zijn
en was ‘t niet goed, ‘k moest herbeginnen,
RECOMMENCER.
‘t Was er al in ‘t Frans te doen,
maar ‘k trok me uit de slag, ge leert dat rap.
‘s Avonds hoorde ik meneer soms viool spelen
in de salon.
Hij speelde schone airkes.
LENTE 1917
LOUIS Ik heb dagen bovenaan de trappen van de Océan gestaan.
‘t Was heet,
alle vrouwen waren licht gekleed
met blote armen.
Hortense was de schoonste.
Ze had subiet door dat ik daar voor haar stond
maar ze bleef met de andere vrouwen komen
als ze gedaan had met werken rond de zessen.
Dat heeft zeker 2 weken geduurd en op een dag
liep ze terug.
‘’k Heb mijn schort vergeten.
Loop maar door,
ge moet niet wachten op mij.’
Ik pompte alles bij elkaar.
Vandaag moet ‘t er van komen
of ‘k laat haar vallen, verdomme, wat denkt ze wel?
Ze kwam recht naar mij.
‘Ha, onze facteur.
Hebt ge een brief voor mij?’
‘k Zeg nee,
en ze koerste alle trappen af.
De dag erop stond ik daar met een brief.
Ah ja, ah ja, dat ik dat ging doen,
ik pakte dat serieus op.
Ze liep midden tussen de andere vrouwen,
‘k ging naar haar, ‘k gaf haar de brief,
‘k draaide mij om en ik was weg.
Elke keer dat wij naar de villa ‘s gingen kijken
6
De soldaat-facteur en Rachel

acht ik een brief mee voor haar.
Ik Was haar amant en haar facteur terzelfdertijd.
Le porteur d’amour,
brenger van mijn eigen liefdesbrieven.
‘k Had ze wel zelf niet geschreven,
bij mij stond ‘t al schots en scheef.
Sergeant Lejeune had dat gedaan
maar dat wist zij niet.
Zij was ervan gepakt,
dat was ‘t belangrijkste
RACHEL Ik heb Francois leren kennen in de lente.
Hij zat in ‘t hospitaal van Cabour,
niet ver van Adinkerke.
Doe dat weg.
Doe dat weg, zo stond ik daar.
Als ‘k een wesp zie word ik zot.
En hij kwam in ene keer vanachter dat muurke.
Van wat ik het meest verschoten ben,
van hem of van die wesp, dat kan ik u niet meer zeggen
maar ‘k stond te trillen op mijn benen.
‘Blijf staan.’,zei hij
en met zijn zakdoek heeft hij ze weggejaagd.
‘Ze is weg.’
En de manier waarop hij dat zei
en lijk hij daar zeker 5 minuten staan gieren,
ik kon niet meer
en hij moest natuurlijk ook lachen,
zo’n dwaas gat dat daar staat te lachen.
Hij zat daar al een hele tijd achter dat muurke.
‘k Had dat niet door,
‘k zat daar maar te zingen met dat konijn op mijn schoot
en tegen dat beest vanalles te vertellen,
allez, zotteklap.
En hij had dat allemaal gehoord.
‘’k Ben jaloers.’ Zei hij.
‘k Zeg: waarom?
‘Lijk dat gij dat beest zijn oren streelt,
ik zou dat ook wel willen.’
Ik kreeg zo’n kop.
‘’k Heb een oogske op u.’ zei hij.
‘k Zeg: waarom dat?
‘Weet ge dat dan niet,
7
De soldaat-facteur en Rachel

dat gij de schoonste vrouw van België zijt?’
‘k Was heel mijn kluts kwijt,
ah ja, dat kunt ge denken,
‘k had hem tevoren nooit gezien,
dat was een wildvreemde voor mij.
‘t Was niet al.
‘Je suis fou d’amour op u.’, zei hij dan.
‘Ziet ge het niet?
Mijn hoofd doet er zeer van.
‘k Heb er een windel moeten rond doen.’
Heel zijn hoofd zat in een verband.
Twee maand ervoor
had hij een stuk obus tegen zijn kop gekregen,
gelukkig ‘t einde macht gevlogen,
zodat ‘t niet al te erg was.
Hij was korporaal.
Francois Van den Gehuchte.
En hij was 40 jaar oud.
ZOMER 1917
LOUIS Ik moest haar altijd vastpakken zo hard ik kon,
altijd opnieuw harder
tot ‘k dacht: subiet krijgt ze geen adem meer,
maar ‘k hoorde hem en ‘k voelde hem,
dwars door mijn kostuum,
mijn schouder werd er warm van.
En ze wreef vanachter over mijn haar
en ze krabde aan mijn baard.
Ik streelde haar hals met mijn hand.
Ze had een heel dun vel, en als ze sprak,
ze sprak altijd heel heftig en rap,
ze struikelde over haar woorden,
dan kon ik een ader zien bewegen in haar hals.
Elke keer dat ik iets zei
-ze had van die felle ogen -
keek ze naar mijn mond,
lijk dat ze alles nog beter wou verstaan.
‘We gaan in de villa van de koning wonen.’, zei ze.
‘En champagne drinken.
8
De soldaat-facteur en Rachel

Moët et Chandon.’
Als de oorlog gedaan is, Hortense,
dan pakken we de Red Star
en dan varen we naar Canada of naar Panama.
Wat denkt ge?
‘k heb elektriek in heel mijn lijf.
Geef mij een beeze.
Ik heb niets of niemand, ik zweer het u,
zo graag gezien, zoveel als van Hortense,
meer dan van wat ook ter wereld,
meer dat van alles wat ik ken
en met een slag was ‘t gedaan.
RACHEL De eerste keren dat wij elkander zagen,
ik was nog niet verliefd.
Francois was zeker niet de vent die ik mij had voorgesteld,
hij had al rimpels rond zijn ogen, en op zijn handen.
En soms vond ik hem veel te melancholiek,
‘k zei hem dat.
Volgens hem was dat van te lang soldaat te zijn,
dat hij anders niet zo was.
Hij vertelde ook veel zotteklap,
hij zei dat hij mij in zijn portefeuille ging steken
en mij meepakken.
‘k Lachte dan een keer,
‘k zei daarop niet veel, ‘k liet hem doen.
Ik zag hem altijd op de zondag.
De zaterdag ging ik altijd naar De Panne bij ons moeder,
‘k bleef daar dan slapen
en de zondag ging ik dan weer naar Houthem,
en dan zag ik hem.
Hij liep met mij van in Adinkerke tot aan de driesprong,
verder mocht hij niet van mij,
‘k wilde niet dat iemand ‘t wist.
De driesprong,
hij nam altijd wel 100 keer afscheid van mij.
‘k Wilde weg,
maar altijd moest hij nog een keer zeggen
hoezeer hij mij graag zag.
Bij mij is ‘t stillekes gegaan.
Eigenlijk niet,
‘t was op een zaterdag.
‘k Was eerst kwaad
9
De soldaat-facteur en Rachel

want ‘k had hem gezegd dat hij niet mocht de zaterdag.
‘k Ging naar De Panne
en aan de Moeren zag ik hem afkomen,
‘k bleef staan, ‘k wilde ‘t niet weten,
maar hij kwam,
en ik dacht: zie hem stralen,
en zeggen dat hij voor mij komt.
Geef toe, Rachel,
zeg het lijk dat ‘t is,
ge hebt er zelf van.
En lijk dat hij dichter kwam
werd het allengs om meer wat dat ik voelde,
‘k zag zwart voor mijn ogen,
hij ging aan mij zijn gekomen
en ‘k ging weggedraaid zijn op ‘t midden van de weg.
Hij zei: ‘vindt ge het erg, Rachel, dat ik gekomen ben?’
‘k Zei hem dat ik hem gezegd had
dat hij niet mocht de zaterdag.
En dan zei ik hem in ene keer
dat ‘k niet gemaakt was voor de liefde
en hij zei: ‘Ge zijt zot, Rachel.
Hoe komt ge daar nu bij?
Iedereen is gemaakt voor de liefde.’
‘k Zeg: wel, ik niet.
Ik was lijk kwaad dat ik verliefd was op hem,
‘k wilde ‘t voor de dood niet toegeven,
ik smijt mij hier aan de eerste de beste.
De week erop heb ‘k het hem dan toch gezegd,
voor de eerste keer
dat hij mijn ventje was.
HERFST 1917
LOUIS Sergeant Lejeune had mij een broche verkocht.
Ze had mijn ogen uitgestoken,
ze zal zo content zijn, mijn Hortense,
en ze was zo content,
nog nooit heb ik iemand zo content geweten.
Ze wilde ‘t niet geloven dat ‘t voor haar was.
‘Geef mij ‘t geld op ‘t einde van de maand.’,
10
De soldaat-facteur en Rachel

had hij gezegd.
Ge moogt erop rekenen, sergeant,
mijn hand af als ‘t niet zo is.
Hij had er mij al een keer naar gevraagd.
Hij ging het krijgen, ‘t was beloofd.
Ik was op weg naar de barakken,
met mijn leren zak.
Hij was zat.
Hij wankelde op zijn poten.
Hij had het niet mogen zeggen.
‘t Was een krapuul, Lejeune!
Goed, ik had het geld niet,
maar hij ging het dezelfde avond zeker gekregen hebben.
De smeerlap,
hij pakte mij vast bij mijn nek,
zijn moustache tegen mijn oor:
‘Ge moet het mij niet geven.
‘k Laat het vallen als ge mij eens voorstelt,
misschien dat ik dan ook een keer kan?’
Er kwam bloed uit zijn mond.
Ik stelde mij schrap voor het geval dat,
maar hij bleef staan
en ik zag zijn ogen vernauwen.
Ik ging ervoor boeten.
Hij snoof door zijn neus en dan zei hij heel kalm:
‘Ge slaat gij mij?
Bon, conseil de guerre.
Ge kunt het hen expliqueren.’
Ik deed alles om mij te pardonneren,
maar hij wilde ‘t niet horen,
‘t werd lijk dat hij zei,
CONSEIL DE GUERRE.
Ik was geen mens meer.
Mijn eerste plaats was Steenstraete,
de tranchees aan ‘t Ieperleekanaal.
‘t Was daar al water en modder dat ‘k zag,
alles platgeschoten lijk een zes.
Nooit in mijn leven heb ik zo op de winter gevloekt,
als ‘k mijn mantel afdeed,
ge kon hem schoon rechtop zetten,
zo was hij vervroren.
We zaten met 4 in een abri,
een hondekot groot,
11
De soldaat-facteur en Rachel

met ons vingers te draaien
en naar ‘t vogelke te kijken.
Als ‘t van zijn stok viel, kwam de gaz.
Alleman zijn maskers op,
soms dagen achtereen.
Ge kon daar niet in ademen.
En dan de ratten, smerige beesten,
met 50, 60 tegelijk.
Al ons eten hing aan koordekes
of ze vraten ‘t gelijk op.
Ge zegt: vieze beesten, ‘k doe ze dood,
maar ‘t waren er te veel, ze bleven komen,
ze kropen over uw lijf,
ze sliepen op mijn buik.
Als ‘k moest op wacht staan, achter de zakskes,
‘t hield nooit op in mijn kop.
‘Niet te veel raisonneren.’, zeiden ze.
‘Dat geeft alleen miserie meer.’, zeiden ze.
‘t Draaide altijd rond een punt:
wat als de vijand nu voor mij staat
en hij gaat een granaat smijten
en er 4, 5 dood doen,
dan mag ik hem toch niet laten smijten,
dan zal ‘k toch een dolk in zijn lijf moeten steken
of hem schieten, ik ga niet anders kunnen.
Daar was ‘k altijd mee bezig.
‘t Allerverschrikkelijkste is
dat Hortense daarvan nooit iets heeft geweten.
Voor haar was ‘k misschien de smeerlap
die haar in ene keer had laten zitten.
In ‘t begin van ‘t jaar,
toen ik voor de eerste keer op congé was,
hoorde ‘k dat ze naar Frankrijk was gegaan.
RACHEL De 21 oktober,
die nacht hebben de duitsers De Panne bestookt.
Om pal 12 uur is er een bom ingeslagen
op nog geen 50 meter van ‘t huis van mijn tante,
de muren van de keuken waren gescheurd,
ge kon er uw vuist inleggen.
Ik heb hem lang nagekeken,
tot hij achter de bocht verdwenen was.
Om de 10 meter zwaaide hij naar mij,
12
De soldaat-facteur en Rachel

en ik zwaaide weer.
Ik ging op weg naar De Panne
langs de kampementen van de Australiaanders en van de Tjings
en aan de viersprong
stopte er een auto officiers,
ze zaten er zeker met 8 in,
en er riep er een naar mij:
‘Etes-vous perdue, mademoiselle?’
‘k Zei: nonnon, monsieur, je connais mon chemin.
Ze reden weg naar Frankrijk op.
‘k Verdwaasd lijk een kieken.
Bij elk kapelleke heb ik gebeden
dat de oorlog rap voorbij zou zijn,
dat ‘k bij hem kon zijn
en dat er niets zou gebeuren met hem
en met mij.
We waren niet voorzichtig geweest,
zoveel wist ik wel.
Ik kwam aan de straat,
halfweg stonden 2 gendarmes.
‘Wat doet gij hier?
Iedereen zit in de schuilplaatsen.’
Ze gingen mee tot aan de abri.
‘t Zat daar vol.
Mijn moeder gaf mij een kus,
mijn tante sliep
en in ‘t kaarslicht
zat Alfons van Toine naast ons deur.
‘k Herkende hem eerst niet,
hij was verzwaard in zijn gezicht,
maar ‘t was hij, mijn moeder zei het.
‘k Had hem in 3 jaar niet meer gezien.
In ‘t straat was ‘t altijd geweest
dat ‘t tussen ons iets zou worden,
‘k moest er subiet aan denken.
Hij vroeg hoe dat ‘t met mij was.
‘k Zei: goed.
‘t Klinkt zot
maar lijk dat we daar zaten en dat hij naar mij keek
dacht ik dat hij het door had,
zo van:
‘Ik zie het, rachel, dat ge van mij niets meer wilt weten,
en dat ge met een wildvreemde, een oude dan nog van 40 jaar,
13
De soldaat-facteur en Rachel

hebt geslapen.’
‘k Beeldde mij in dat hij dat zag
en dat mijn moeder het ook zag
aan mijn gezicht.
Mijn zuster zei dat toch altijd
dat ze ‘t kon zien aan ons moeder
aan de plekken in ‘t gezicht
als ze met ons vader was geweest.
‘Met een soldaat, Rachel?’
Ja, moeder, met een soldaat.
Hebt ge misschien nog niet gezien
dat ze hier allemaal soldaat zijn?
Met een soldaat,
een oude van 40 jaar,
en ik zie hem heel graag
als ge ‘t soms wilt weten
en hij ziet mij ook heel graag.
Nee, moeder, ‘t zal geen soldatenhistorie zijn,
Francois heeft ‘t mij wel 100 keren gezegd
dat hij gaat trouwen met mij,
‘t is heel serieus tussen ons,
misschien gaan we wel moeten trouwen.
Die zondag was Francois er niet
en ‘k heb hem ook nooit meer gezien.
Die avond had hij geen verband meer aan,
hij zei me er nooit iets van
maar ‘k wist van zodra zijn hoofd weer ging genezen zijn,
hij ging weermoeten bij zijn compagnie.
Zelf heb ‘k het hem ook nooit gevraagd.
Trouwens had hij erover begonnen,
ik zou niet willen luisteren hebben.
‘k Wilde er waarschijnlijk niet aan denken
dat ‘t kon gebeuren.
Alfons van Toine heb ik ook nooit meer gezien,
hij is gesneuveld tegen het einde van de oorlog.
21 MAART 1918
LOUIS Binnen enige dagen zal ze voor een paar weken
naar huis kunnen gaan, had Taloen mij die avond gezegd.
14
De soldaat-facteur en Rachel

Irma was zinnens geweest naar huis te gaan
om te bevallen, maar ze was aan boord gebleven
en ze had tot de laatste dag haar werk gedaan.
Ik was er enige keren geweest in ‘t roef van zijn lichter,
voor de oorlog, als ik voor hem stenen laadde.
Die avond verschoot ik weer dat ‘t daar zo klein was.
Irma lag met haar wichtje in ‘t bovenste bed,
de twee oudsten sliepen nog niet,
ze zaten bij de stoof te spelen,
‘k dacht: haringen in een ton.
Taloen zei ‘t mij dat ‘t te klein werd:
‘Ik zal voor de oudsten een bed arrangeren van voor.’
Van voor, dat was aan ‘t mastgat,
‘k had er nog geslapen.
‘t Was niet erg appetijtelijk,
‘t stond altijd water,
en voor de rest, koorden en brol.
Taloen was niet mijn vriend, hij was me daarvoor te nijdig,
maar ‘t was een gekende
en ge kunt geloven hoe content ik was
als ik zijn boot daar zag liggen aan de vaart.
Een gekende, ‘t was maanden geleden,
ik kon niet rap genoeg aan boord gaan
om goeiendag te zeggen tegen de Baetes.
Taloen was eigenlijk geen schipper van familie,
hij kwam van de buiten, Irma ook.
En hij had hem voor de oorlog een kleine lichter gekocht,
geen moteur of niets,
‘t schip werd getrokken door 2 mannen in ‘t les,
paarden waren te duur.
Op dat moment
-zijn boot werd opgeëist door de militairen-
vervoerde hij bouwstenen voor de tranchees.
Alles ging naar de tranchees.
Taloen zei er niets van dat ik soldaat was,
‘t was lijk normaal voor hem
‘t was ook normaal.
‘t Was al donker toen ik over de gaanplank ging
op weg naar ‘t logement waar ik sliep,
een 300 meter verder.
‘s Anderendaags vroeg werd ik wakker
door een oorverdovend gerucht,
er waren vliegtuigen van de duitsers in aantocht.
15
De soldaat-facteur en Rachel

Mijn maten robbelden in allerhaast de trappen af
om te vluchten naar de kelder,
ik bleef liggen,
‘k stond daarvoor niet op,
beneden is ‘t gevaar zo groot als boven.
‘t Gerucht was van ‘t afweergeschut.
De vliegtuigen kwamen nader,
‘k hoorde ontploffingen, vlakbij,
dat was voldoende om mij uit mijn bed te jagen
bij een paar onderofficiers.
We luisterden,
ze vlogen erg laag.
Nog meer ontploffingen.
Almeteens liet zich een verschrikkelijk gekraak horen.
Er kwam een soldaat binnen dat er een bom op een boot
moest gevallen zijn.
Niet op ‘t schip van Taloen!
Dat mag niet!
Ik kwam buiten en ik zag het,
de neus stak nog boven,
LA FRATERNITE kon ik nog lezen
en de bovenhelft van 47,
‘t militair nummer dat Taloen er voor moest opschilderen.
Ik werd lijk zot,
‘k stond daar te janken in mijn onderbroek
aan de kant van de vaart.
Er stonden soldaten in bloot bovenlijf op ‘t zinkend voorschip
om hulp te bieden.
Ze gaan allemaal verzopen zijn.
Ik ken ze, ‘t zijn goeie mensen.
De eersten die ze bovenhaalden waren de twee oudsten,
piernaakt,
twee wassen beeldjes met bloed op hun hoofdeke,
ze vonden geen zak om te toe te dekken.
In de uren erna hebben ze Irma, haar wichtje
en Taloen bovengehaald,
‘t was al verhakkeld.
De vaart zag zwart van ‘t stukgeslagen hout,
Taloen zijn stoel,
alles dreef.
Twee schippersjongens wrikkelden in een bootje ‘t water af
en visten op wat ze vonden.
Velen pakten wat ze vonden,
16
De soldaat-facteur en Rachel

ene met een kindersloefke.
‘Souvenir.’, zei hij.
‘k Ging op zijn smoel slaan,
ik kon dat niet aanzien,
‘t waren mensen die ik kende.
In de loop van de dag is er veel volk komen kijken,
ze hadden een ordedienst gezet om de mensen weg te houden.
En ik heb daar heel de dag gezeten aan de kant van de vaart.
‘k Ging een brief schrijven naar de koning
dat ‘t gedaan moest zijn.
En ik droomde dat ik iets ging doen
waardoor het geen oorlog meer was.
Dat was de 21ste maart van ‘t jaar ’18,
vlak bij de Ieperbrug,
in ‘t zelfde bombardement van de kerktoren van Veurne.
Pirenne had mij gevraagd of ik wou meegaan met hem.
‘k Had geen goesting
maar ik kon niet refuseren.
Ze hadden hem gezegd:
‘Ge neemt de grote steenweg
en dan het derde straatje links
en halfwege zult ge een openstaande deur vinden.’
Au Bon Brasserie tracteerde hij mij op een druppel.
We trokken er op af,
ik met hem mee.
Eerst vonden we ‘t niet,
we zaten in de verkeerde straat.
Een grote hond begon naar ons te blaffen
en van ‘t verschieten zijn we beginnen lopen.
‘k Gleed uit en ‘k zat op mijn gat.
Toen zijn we een straatje verdergegaan
en vonden we die deur.
In de gang stond er een baaske van een jaar of 10
met een frakske dat hem veel te groot was.
‘k Zeg: we zijn mis
maar Pirenne hield mij tegen.
Dat baaske ging aan de trap roepen
en moeder en dochter kwamen naar beneden.
De moeder deed een deur open
en stak een kaarske aan op de schouw,
een kamer waar ‘t schimmel op de muren stond,
in jaren niet meer gekalkt,
17
De soldaat-facteur en Rachel

op de tafel een fles wijn en een paar vuile glazen
en in de hoek en bed.
‘k Zeg: ‘k blijf wel buiten staan
maar Pirenne zei dat ‘k moest blijven.
Hij deed zijn mantel uit
en gaf mij zijn portefeuille.
Hij ging met dat meiske zitten op dat bed,
ze was een jaar of 18, met een dun kleedske.
Pirenne wilde zijn laarzen uitdoen
maar zij zei dat ‘t niet nodig was.
Toen vroeg ze aan mij om ‘t kaarske uit te blazen
vanwege dat het de gewoonte was
als er een getuige bij was.
In de donker,
‘k dacht dat ‘k in de hel was,
‘k zag Hortense voor mij,
‘k kon het niet meer houden
en ‘k ben aan de voordeur gaan staan.
Aan de overkant van de straat
was dat baaske aan ‘t spelen met een stok.
‘k Ging naar hem en ‘k zei tegen hem:
doe uw hand een keer open
en ‘k heb er 5 centiem ingelegd.
Toen we ‘s avonds naar de tranchees vertrokken
zei Pirenne tegen mij:
‘Louis, gij zijt een lafaard.’
RACHEL Ik heb de koningin nog gezien,
van dicht.
Er wordt daar zoveel over gesproken
en ineens stond ze daar,
reine Elisabeth, koningin der Belgen.
Ze had een bleke mantel aan met een fourruren col,
en een hoed
en een wit kleed tot aan haar enkels,
al heel eenvoudig
maar wel kostelijk,
van boven was heel dat kleed geborduurd.
Dat was in De Panne
aan de villa Saint-Joseph,
de villa van de verlaten kinders.
‘t Stonden daar allemaal jongens en meiskes.
De meiskes hadden witte schorten aan
18
De soldaat-facteur en Rachel

en de jongens matrozenkostuums.
In maart moest ik een week het bed houden,
‘k had koorts en ‘k moest overgeven,
toen moest ik daar altijd van dromen
van de verlaten kinders van de villa Saint-Joseph.
LOUIS ‘t Was heet,
elk op toer 2 uur op wacht,
de zon viel lijk lood op onze kop.
‘t Is hier al lijk lood.
Tegen 4 uur moest er ene overgeven,
hij had een slag van de zon gekregen.
Tegen de avond was ‘t niet meer uit te houden,
alles plakte van ‘t zweet
en ‘t zag zwart van de muggen.
Lijk een verademing begonnen het te regenen met kuipen,
‘t rommelde en bliksemde.
Het onweer was nog altijd bezig
en ineens een rood bouquet fusees ging op
om vuur te vragen aan de artillerie.
We hadden er 3 geschoten,
we kregen er 100 weer,
‘t kletterde en ‘t sloeg in per minuut,
‘t regende ijzer en vuur,
de ontploffingen overtroffen het gedonder,
‘t magnesium verblindde de maan.
Ik dacht:
ze kunnen er lijk niet tegen dat ‘t onweert,
ze zijn jaloers.
Zij kunnen het beter en groter.
Wij maken groter lawaai.
RACHEL ‘k Zat met madame in de kamer,
‘k hielp haar mee wol op te winden
en in de andere kamer, de salon,
zat mijnheer met zijn visite, twee officiers.
Madame had cognac en sigaren gebracht
en ze had de deur laten openstaan,
daarmee kon ik hen horen.
‘t Ging over de bombardementen op Veurne en Nieuwpoort
19
De soldaat-facteur en Rachel

en over de soldaten.
‘k Moest doen alsof ik niet luisterde,
madame zat naast mij,
‘Il faut être dur avec ces imbeciles.’,
hoorde ik een zeggen
en dan was ‘t
van dat er al lang meer moesten gefusilleerd zijn.
Dat woord: FUSILLER,
‘k gleed van mijn stoel
en ‘t werd zwart voor mijn ogen.
LOUIS ‘k Ging zitten in de abri
met mijn armen rond mijn knieën,
‘k stak mijn vingers in mijn oren.
De grond trilde en schokte onder mijn gat,
‘t was de buik van de aarde die rammelde,
‘k voelde al mijn darmen.
Mijn lippen waren ontstoken
als ‘k dronk sneed de kroes,
‘t water brandde in mijn keel,
mijn maag ruspeteerde,
zuur van mijn gal,
‘k had pijnlijke steken in mijn linkerschouder
van de reumatiek,
mijn vel, luizen en zweren.
Ik was nog geen 26 jaar
en ik was een oud peetje,
‘k had niets meer van force, ‘k was a bout.
4 uur later moest ik op patrouille met D’Hondt.
We kropen vooruit door de pinnekesdraad,
geen geluid of ze vonden ons.
Ineens een projecteur ging aan,
onbarmhartig lijk de zon
met ‘t lood en al erbij van de mitrailleurs.
Ik liet mij rollen in een put
met mijn ogen toe.
RACHEL Ze hebben een dokter laten komen
die mij helemaal onderzocht.
Ik kon ‘t niet meer wegsteken,
ze wisten dat ik in verwachting was.
Madame zag zo wit of een lijk.
‘s Nachts hoorde ik iemand de trap opkomen,
20
De soldaat-facteur en Rachel

‘k deed lijk dat ‘k sliep
en door mijn wimpers
zag ik mijnheer in de kamer komen.
LOUIS ‘k Trok mijn ogen open en ‘k zag de sterren.
Op school hadden ze mij gezegd
dat er in de hemel voor ieder braaf kind een ster was.
Beziet mij, brave kinders,
ziet mij hier liggen.
Er kwamen weer fusees in de lucht.
Ze willen ze eraf schieten, dacht ik,
alle brave kinders vallen op aarde subiet.
Zouden de duitsers dat weten
dat er op elke ster een braaf kind zit?
‘t Is te hopen,
zonder het te weten
schieten ze een van hun eigen brave kinders af,
een duits braaf kind.
Bij ons dachten ze er ook niet aan
want ze begonnen ook weer te schieten.
Ik ben een Belgisch braaf kind
dat van zijn ster gevallen is
en waarmee niemand compassie heeft,
ook de maan niet,
ze heeft zich weggestoken, de lafaard.
RACHEL Madame kwam op mijn bed zitten.
Ze nam mijn hand vast.
‘Pauvre malheureuse.’
‘k Moest confiance hebben in haar
en ze vroeg of ik spijt had
en of ik wist wie de vader was?
Tuurlijk dat ik het wist!
En dan begon ze over...
LOUIS Honneur jetté.
RACHEL HONNEUR JETTÉ.
En over...
LOUIS Amour sans fidelité.
RACHEL AMOUR SANS FIDELITÉ.
21
De soldaat-facteur en Rachel

‘k Luisterde maar half,
‘t kon mij al niet schelen wat ze ervan vond.
En dan zei ik haar in ene keer
dat als ‘t geen oorlog was
Francois niet had moeten weergaan
om voor soldaat te spelen voor al die officiers,
dat hij dan voor mij gezorgd had.
En ‘k heb haar gezegd
dat ik geen hoer was voor haar vent
en dat zij een kakmadame was
die op haar preut had gepist,
‘k was mijn werk toch al kwijt,
en ‘k heb me omgedraaid.
21 JULI 1918
LOUIS: Tegen de morgen kwam ik uit de put.
Ik kroop op mijn handen en mijn knieën
en ik dacht:
‘k ben lijk een schaap dat verdwaald is.
We zijn allemaal schaapkes
en onzelievenheer is onze herder, zei mijn moeder.
Soldaten zijn de grootste schapen,
meest schaap van al.
Ik zag mijzelf kruipen op weg naar de stal
naar ‘t stro waarin ik moest slapen,
‘k mankeerde nog een bel rond mijn nek.
Ze kunnen mijn haar afscheren
en er sjaalkes van breien
en als onzelievenheer een hond nodig heeft,
en als hij spreekt, hij hoort geen verschil:
‘ge zijt daar?
We dachten al dat ge erin gebleven waart.’
‘k Legde mij in ‘t stro van mijn bak
en ‘k viel in een bodemloos gat.
RACHEL ‘k Lag in ‘t groot bed van mijn tante,
mijn voorhoofd, mijn lijf,
ik baadde in ‘t zweet.
Mijn buik schokte meer en meer,
ik dacht dat ik ging barsten.
22
De soldaat-facteur en Rachel

Mijn moeder stond te janken aan ‘t hoofd van ‘t bed.
Mijn tante: “‘t Is lijk dat gij moet kopen.’
Mijn ma moest stoppen met janken en naar beneden gaan.
‘Zet de ketel op ‘t vuur,
haal handdoeken en lakens uit de kast,
‘t zal voor ieder moment zijn.’
LOUIS Tegen de middag moest ik op wacht staan.
Ik sleep mij hier voort
van statie naar statie
van een uitzichtloze kruisweg.
Er kwam ene naast mij staan, van de abri naast ons.
‘k Moet hier weg.
Ik kan ‘t hier niet meer uithouden.
‘Wat gaat er eraan doen?’
schiet mij een kogel door mijn been.
Hij vond het te riskant.
Ze gaan ‘t poer in de wonde zien.
Ge gaat op discipline worden gezet
en nooit zult ge er ene frank pensioen voor trekken.’
RACHEL Zeer.
Zeer dat het deed.
‘Ze moet persen.’
Ik gaf al wat ik kon.
Ik scheurde gelijk.
LOUIS ‘k Stond vermorzeld.
Ik keek naar mijn hand.
En ‘k zag heel de revue passeren.
RACHEL Roepen dat ik deed.
‘Roepen, mijn meiske.
Roepen doet goed.
Roep het eruit.’
LOUIS: Ik nam mijn geweer
en ‘k heb op mijn hand geschoten.
RACHEL ‘t Was een jongen.
‘k Hoorde het schreien.
LOUIS Na een minuut begon mijn hand te gloeien,
23
De soldaat-facteur en Rachel

kort daarop trok de zeer door heel mijn lijf.
RACHEL: ‘t Werd naast mij gelegd
en ik dacht:
‘t is zijn vader uitgesneden.
LOUIS: De oorlog is voor eeuwig
en voor 3 dagen gedaan voor mij.
GEDAAN
24
De soldaat-facteur en Rachel