Timmeren aan ontdekkend onderwijs.pdf - VTB Achterhoek

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
H.W. Huurnink
Iselinge Hogeschool
P. Hagenaars
I. Jonker-Lammers
CBS Arcade te Warnsveld
januari t/m juni 2008
6 juni 2008
1

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ........................................................................................................................... 1
Samenvatting.............................................................................................................................. 3
Inleiding ..................................................................................................................................... 4
1. Theorie ................................................................................................................................... 5
1.1 Wat is techniek? ............................................................................................................... 5
1.2 Waarom techniek op de basisschool?............................................................................... 5
1.3 Welke aspecten van techniek komen aan de orde in het basisonderwijs? ....................... 6
1.4 Welke kerndoelen zijn er voor techniek?......................................................................... 6
1.5 Welke werkvormen en organisatievormen zijn er voor techniek en hoe kun je deze
inzetten? ................................................................................................................................. 7
Methodes ............................................................................................................................ 7
Internetsites ........................................................................................................................ 8
Schooltelevisie ................................................................................................................... 9
Techniek in de buurt........................................................................................................... 9
1.6 Aan welke doelen moet techniekonderwijs in groep 1 en 2 voldoen? ............................. 9
1.7 In hoeverre zijn kleuters al bezig met techniek en welke werkvormen kun je hierbij
gebruiken? ............................................................................................................................ 10
1.8 Hoe kun je techniekactiviteiten stimuleren in de kleuterklas?....................................... 11
Hoeken worden techniekproef ......................................................................................... 11
De rol van de leerkracht ................................................................................................... 16
2. Onderzoek ............................................................................................................................ 19
2.1 Wat is de visie op techniek van de onderbouwleden van CBS Arcade?........................ 19
2.2 Welke bruikbare materialen zijn er aanwezig en wat wordt al aan techniek gedaan? ... 20
2.3 Wat kan ontwikkeld worden waardoor techniekonderwijs op de CBS Arcade meer vorm
krijgt? ................................................................................................................................... 20
Leskist of activiteitenmap ................................................................................................ 20
Activiteitenmap ................................................................................................................ 21
Werken rondom doelen .................................................................................................... 22
Materialen......................................................................................................................... 23
Verloop stap voor stap...................................................................................................... 23
Wat doet de leerkracht...................................................................................................... 23
2.4 Techniek in praktijk brengen bij kleuters....................................................................... 24
Kringactiviteiten............................................................................................................... 24
Bouwactiviteiten............................................................................................................... 25
3. Conclusie.............................................................................................................................. 27
4. Aanbevelingen...................................................................................................................... 30
Bronvermelding........................................................................................................................ 31
Boeken.................................................................................................................................. 31
Tijdschriften ......................................................................................................................... 31
Methoden.............................................................................................................................. 31
Internetsites .......................................................................................................................... 31
Bijlagen .................................................................................................................................... 32
2

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Samenvatting
De techniekopleidingen stromen leeg en de technieksector kan maar moeilijk aan geschoold
personeel komen. Aangezien de overheid verwacht dat we over een aantal jaren nog maar
weinig vakmensen hebben, maakt zij zich sterk voor het promoten van techniek al op de
basisschool. Vanaf augustus 2009 moeten alle basisscholen in Nederland voldoen aan de
kerndoelen van techniek. Deze doelen zijn opgesteld in Tussendoelen en Leerlijnen (TULE).
Techniek valt samen met natuur onder “Oriëntatie op jezelf en de wereld”.
Bij techniek gaat het om het proces van ontwerpen & maken en gebruiken & analyseren.
Techniek kun je op verschillende manieren aanbieden op de basisschool. Het kiezen van de
organisatievorm en werkvormen hangt af van de wensen van de school.
Voor techniek zijn enkele techniekmethodes, bronnenboeken en leskisten. Daarnaast zijn er
internetsites welke leerkrachten lesideeën geven.
Mijn stageschool CBS Arcade in Warnsveld heeft aan mij gevraagd om een begin te maken
met het invoeren van techniek op hun school. Om dit te kunnen doen heb ik eerst de visie op
techniek bepaald zodat ik vervolgens op onderzoek uit kon gaan, om te kijken op welke
manier de school techniek kan aanbieden. Ik heb mij gericht op techniek in de kleutergroep.
Voor deze groep is maar weinig materiaal op het gebied van techniek ontwikkeld. In dit
werkstuk is te lezen dat middelen, organisatie en de rol van de leerkracht belangrijke punten
zijn bij het aanbieden van techniek in de kleuterklas.
De Arcade wil techniek integreren in het huidige programma. Daarom heb ik een
activiteitenmap techniek ontwikkeld die aansluit bij de methode ‘Schatkist’.
Naast de lessen die beschreven worden in de map, is de map vooral bedoeld om de
leerkrachten een andere kijk te geven op techniek.
Ik wil ze bewust maken van hun rol als leerkracht en de eenvoud van activiteiten die leiden tot
ontdekking en bewondering bij kleuters!
3

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Inleiding
Het ministerie van Onderwijs stimuleert vanaf 2001 het invoeren van techniek in het
basisonderwijs. Zij vinden het belangrijk dat kinderen al snel in aanraking komen met
techniek. Dit heeft twee redenen. Ten eerste biedt techniek de mogelijkheid om een
aantrekkelijke en motiverende leeromgeving te creëren. Ten tweede moeten leerlingen zich
bewust worden dat er in onze maatschappij veel techniek is en dat het een optie is om te
kiezen voor techniek in het voortgezet onderwijs.
De bovenbeschreven situatie is reden voor veel scholen om techniek een vast plaatsje te geven
binnen het onderwijs. Op mijn stageschool CBS Arcade te Warnsveld is dat tevens het geval.
Zij stelden mij de vraag: Hoe kunnen wij beginnen met het invoeren van techniek in de
kleuterklas? En hoe kunnen we dat in de praktijk vorm geven?
Dit was voor mij een echte uitdaging omdat er nog maar weinig materiaal voor techniek met
kleuters is ontwikkeld. Veel mensen denken bij techniek aan ingewikkelde constructies,
elektriciteitskringen enzovoorts. Voor mij is het een uitdaging om ‘ingewikkelde techniek’
om te zetten naar techniek voor kleuters. Ik zal kinderen moeten bemoedigen en inspireren
voor techniek tijdens activiteiten in de klas (interpersoonlijk competent). Op deze manier
komen ze al vroeg in aanraking met techniek. Hierdoor zullen ze verderop in de basisschool
meer waardering/interesse hebben voor techniek.
Ik denk dat het belangrijk is dat je bij techniekactiviteiten enthousiast, nieuwsgierig en met
hoge verwachtingen naar kinderen toe mag zijn (pedagogisch competent). Hierdoor zullen
kinderen gestimuleerd worden om te onderzoeken, maken en gebruiken rondom technische
onderwerpen.
Op vakinhoudelijk en didactisch gebied zal ik meer te weten komen over wat techniek is
binnen de basisschool en hoe je dit kan toepassen binnen de praktijk. Hierbij zal het
organiseren belangrijk zijn. Want door een juiste organisatie zullen kinderen beter aan een
activiteit kunnen werken. Over de aanpak van techniek op CBS Arcade zal ik samen met het
team een beginnetje moeten maken.
Dit werkstuk geeft antwoord op de volgende leervragen:
Didactisch:
- Wat is techniek?
- Waarom techniek op de basisschool?
- Welke aspecten van techniek komen aan de orde in het basisonderwijs?
- Welke kerndoelen zijn er voor techniek?
- Welke werkvormen en organisatievormen zijn er voor techniek en hoe kan je deze
inzetten?
- Aan welke doelen moet techniekonderwijs in groep 1 en 2 voldoen?
- In hoeverre zijn kleuters al bezig met techniek en welke werkvormen kun je hierbij
gebruiken?
- Hoe kun je techniekactiviteiten stimuleren in de kleuterklas?
Samenwerken, organisatorisch:
- Wat is de visie op techniek van de onderbouwleden van CBS Arcade?
- Welke bruikbare materialen zijn er aanwezig en wat wordt al aan techniek gedaan?
- Wat kan ontwikkeld worden waardoor techniekonderwijs op de CBS Arcade meer vorm
krijgt?
4

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
1. Theorie
1.1 Wat is techniek?
De Klerk Wolters (1988) heeft in zijn onderzoek verschillende kinderen gevraagd waaraan zij
denken bij techniek. Daaruit blijkt dat zij bij techniek denken aan (elektronische) apparaten en
vooral computers. Het gaat hierbij om een ‘smal’ begrip van techniek. Wanneer je techniek
gaat bekijken vanuit een ‘breed’ begrip dan krijg je de volgende definitie: “Alle ingrepen die
mensen doen en hebben gedaan om hun omgeving te beheersen”.
Techniek wordt ook vaak gebruikt in het algemene spraakgebruik. Je kunt het hebben over de
techniek van spreken, de techniek van lezen, gesprekstechnieken, techniek voor het bespelen
van instrumenten, techniek voor voetbal, etc. Er is hierbij sprake van ‘sociale technologie’.
Bij techniek in het basisonderwijs wordt uitgegaan van de ‘smalle’ beschrijving van techniek.
De definitie die van Ploegmakers (1986) geeft, luid al volgt: “Techniek is een activiteitenveld
van mensen (waarbij alleen materiële producten en processen een rol spelen), gebaseerd op
verzamelingen kennis en bekwaamheden, waardoor zij zich van middelen weten te voorzien
om de omgeving aan te passen aan behoeften zowel in het belang van zichzelf als in het
groepsbelang”. Dit laatste houdt tevens in dat men zich verantwoordelijk voelt voor zijn
omgeving. (Doornekamp, 1997)
Om deze definitie te vereenvoudigen kun je om je heen kijken. Wat zie je dan allemaal? Je
ziet allemaal spullen, voorwerpen, meubels, apparaten, etc. Dit alles om ons heen is ooit
uitgevonden en gemaakt om het leven voor ons gemakkelijker te maken. Dit proces van
ontwerpen en maken heeft alles met techniek te maken.
Samengevat: Techniek…
… is een activiteit van, voor en door mensen. In techniek spelen behoeften en waarden van
mensen een belangrijke rol.
… is een proces van ontwerpen, maken en gebruiken van producten.
… is het bewerken van materialen, energie en informatica.
… is het gebruiken van kennis uit de natuurwetenschappen.
… beïnvloedt de samenleving en wordt door de samenleving beïnvloed.
(Zwiers, 2005)
1.2 Waarom techniek op de basisschool?
Het Ministerie van Onderwijs stimuleert vanaf 2001 het invoeren van techniek in het
basisonderwijs. Vanaf augustus 2009 wordt van basisscholen verwacht dat ze voldoen aan de
kerndoelen van techniek.
Zij vindt het belangrijk dat kinderen al snel in aanraking komen met techniek. Dit heeft twee
redenen. Ten eerste biedt techniek de mogelijkheid om een aantrekkelijke en motiverende
leeromgeving te creëren. Ten tweede moeten leerlingen zich er bewust van zijn dat er in onze
maatschappij veel techniek is en dat het een optie is om te kiezen voor techniek in het
voortgezet onderwijs.
Veel bedrijven in de technische sector komen tegenwoordig moeizaam aan vakmensen. Het
ministerie probeert al jaren via subsidies technische beroepen interessanter te maken. Dit heeft
tot op heden nog maar weinig resultaat opgeleverd. Daarom moet techniek al in de
basisschool onder de aandacht worden gebracht.
(VTB, 2008)
5

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
1.3 Welke aspecten van techniek komen aan de orde in het
basisonderwijs?
Volgens de kerndoelen 1998 en het Tuleproject 2001, zijn er de volgende uitgangspunten
voor techniek: de competentie tot ontwerpen, maken, gebruiken, analyseren en beoordelen
van producten.
Hieronder staat een afbeelding van de kerncompetentie van techniek.
Ontwerpen en maken: men begint hiermee
doordat er een ervaring is van een tekort/gemis.
Dit leidt er toe dat er een idee ontstaat om iets te
maken. Dit proces van ontwerpen en maken leidt
tot een product.
Tijdens dit proces moet je kiezen uit de juiste
materialen, hulpmiddelen, natuurkundige en
technische principes en het toepassen hiervan. Als je rekening moet houden met de
samenlevingsaspecten dan let je op historische, geografische, economische en sociologische
aspecten.
Gebruiken en analyseren: een product wordt gebruikt. Men ervaart hoe het werkt en
analyseert wat het product doet. Het product wordt beoordeeld en dit kan leiden tot een
verbetering van een product. Hierdoor kom je weer bij een idee uit, je kunt je dan weer richten
op ontwerpen en maken. Tijdens het ontwerpen en maken stel je technische en
maatschappelijke vragen.
De bezigheden ontwerpen & maken en gebruiken & analyseren vormen samen met de kennis
die daarbij nodig is de kern van techniek in het onderwijs. De kennis zorgt ervoor dat je beter
leert om te analyseren, ontwerpen, maken en gebruiken.
Volgens de Duitse socioloog en filosoof Helmuth Plessner (1892-1985) geeft de mens
kennend, handelend en reflecterend zijn wereld vorm. Door deze visie zien we dat techniek
ons in staat stelt om te ontwerpen, maken, gebruiken en analyseren.
Techniek heeft alles te maken met de samenleving. Als je op techniek en technische
producten wilt reflecteren dan heb je kennis nodig over techniek en over de samenleving.
Binnen het basisonderwijs zijn er twee soorten competenties:
1. Competentie gericht op producten en werkwijzen op zichzelf beschouwd.
2. Techniek gericht op product en werkwijzen in relatie tot de samenleving.
De eerste competentie is gericht op techniek terwijl de tweede competentie gericht is op
wereldoriëntatie. (Schimmel, 2002)
Het kennis- en leergebied van techniek is verschillend. Het kennisgebied staat voor de kennis
over techniek. Het leergebied is een afbakening van de leerinhoud van techniek die geschikt is
voor het basisonderwijs. (Doornekamp, 1997)
1.4 Welke kerndoelen zijn er voor techniek?
In TULE (2006) staan de tussendoelen en leerlijnen beschreven voor techniek. Natuur en
techniek vormen samen een leerlijn. Deze leerlijn heeft zeven kerndoelen. De volgende
doelen hebben betrekking op techniek:
42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige
verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur.
6

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van
temperatuur, neerslag en wind.
44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen
de werking, de vorm en het materiaalgebruik.
45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit
te voeren en te evalueren.
De kerndoelen zijn streefdoelen waarnaar het basisonderwijs zich moet richten zodat de
leerlingen zich blijven ontwikkelen. De kerndoelen beschrijven de hoofdlijnen van een
leergebied. Scholen mogen zelf bepalen hoe de kerndoelen binnen bereik komen.
De kerndoelen zijn in 2006 vernieuwd omdat vakken en leergebieden voortdurend
vernieuwen. Door de kerndoelen te vernieuwen sluit dit nog beter aan. Van de 115 kerndoelen
is men overgegaan naar 58 kerndoelen. Dit geeft voor het onderwijs de mogelijkheid om
eigen keuzes te kunnen maken over de wijze waarop ze aan de kerndoelen voldoen.
De meeste kerndoelen sluiten aan bij gebruikte methodes. Andere doelen hebben tijd nodig
om ingevoerd te worden. Daarom krijgen de scholen tot en met augustus 2009 de tijd om de
kerndoelen geheel in te voeren. Dit is met uitzondering voor de kleutergroepen want vanaf
augustus 2006 gelden de kerndoelen al voor deze groep. (TULE, 2006)
Techniek heeft een veelomvattend gebied. Daarom wordt er voor het onderwijs gekozen voor
vier centrale gebieden waarop technische activiteiten plaatsvinden. Dit zijn de volgende
gebieden:
1) Constructie: gebouwen, bruggen, meubels, gereedschap, en dergelijke.
2) Transport: over land, over water, door de lucht, door de ruimte, via leidingen,
buizen en kabels.
3) Communicatie: grafische communicatie, telecommunicatie.
4) Productie: maken, produceren van consumptiegoederen, gebruiksvoorwerpen.
(Zwiers, 2005)
1.5 Welke werkvormen en organisatievormen zijn er voor techniek
en hoe kun je deze inzetten?
Techniek kan je op verschillende manieren aanbieden. Hieronder staan verschillende
werkvormen:
- doceren van techniek
- demonstreren
- observatiekring
- vertellen over techniek
- verhalend ontwerpen
- het gesprek
- mindmapping, webschema, woordspin
- onderzoekend practicum voor techniek
- illustratief practicum voor techniek
- simulatie
- verkenning van techniek in de
omgeving
- techniek via werkblad of opdrachtkaart
- vragen stellen over techniek
Het kiezen van een werkvorm hangt af van de volgende aspecten: de leerdoelen die je wilt
behandelen, de leeftijdsgroep, het onderwerp, de individuele mogelijkheden, hele groep of
kleine groep, sturing of zelfstandig en welk didactisch model kies je? (Slangen, 2005)
Methodes
Voor techniek zijn ook verschillende materialen zoals methodes en bronmappen ontwikkeld.
Deze materialen kan je integreren in je lesprogramma of apart naast je lesprogramma
aanbieden. Hieronder staat een kleine selectie van techniekmaterialen beschreven:
7

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Natuniek
Methode voor natuur en techniek. Deze methode heeft een leerlingenboek en
een werkschrift voor de leerlingen. Vanaf groep vijf kan het kwismeester
gebruikt worden. Op deze manier kunnen kinderen elkaar overhoren. De
methode is gemaakt voor groep 3 t/m 8
Leefwereld
Methode voor natuur en techniek voor groep 3 t/m 8. Per jaargroep zijn
er vier techniekhoofdstukken. In deze hoofdstukken komen constructie,
transport, productie en communicatie aan bod. Aan de andere
hoofdstukken zijn technische aspecten toegevoegd.
Ik zag twee beren experimenteren
Deze map bevat lesideeën om te experimenteren met natuur- en
scheikunde. De map is bedoeld voor jonge kinderen.
Techniek torens
De torens bevatten leskisten en lesbrieven voor de groepen 1 t/m 8.
Kinderen kunnen zelfstandig met de leskisten aan het werk in kleine
groepjes.
Maak ‘t maar
Deze methode is een bronnenboek voor de leerkracht. Het is bedoeld
voor de groepen 1 t/m 8. De vier technische gebieden worden
behandeld, namelijk: constructie, transport, communicatie en productie.
Malmberg techniek kaartenbak
Deze kaartenbak bevat techniekkaarten voor groep 7 en 8.
Technido
In iedere kist zit naast de materialen een handleiding met daarin o.a.:
Activiteitenkaarten, een registratiekaart, materialenoverzicht en
aanvullende informatie voor de leerkracht.
De 4 kisten kennen de volgende thema's:
Water, geluid, magnetisme en spiegels.
Internetsites
Er zijn heel veel internetsites waarvan je lesbrieven en ideeën voor technieklessen kan
afhalen. Dit kan je dan uitvoeren in de praktijk.
www.praktischtechniek.nl
Er is een aparte pagina voor de leerling en docent. Voor de leerling zijn
er allerlei opdrachten die uitgevoerd kunnen worden.
8

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
www.techniekinjeklas.nl
Deze site bevat allerlei opdrachten met werkbladen en daarnaast
beschrijvingen van leskisten met materiaal. Dit kan allemaal
gedownload worden.
www.ontdekplek.nl
Op deze site kun je werkbladen voor alle klassen downloaden.
www.encyclopedoe.nl
Op deze site staan verschillende proefjes.
www.t-actie.kmr.nl
Per bouw (onder, midden en boven) kan je lessen downloaden.
www.e-nemo.nl
Nemo is het grootste science center van Nederland. Op de site kun je
lesbrieven downloaden voor verschillende groepen. Deze lesbrieven zijn
er voor verschillende groepen.
www.schooltv.nl/beeldbank
Op deze site kun je verschillende filmpjes zoeken op trefwoord welke
een relatie hebben met natuur en techniek.
Schooltelevisie
In verschillende schooltelevisieprogramma’s wordt natuur en techniek behandeld.
Koekeloere, groep 1 en 2
Beestenboerderij, groep 2 en 3
Huisje boompje beestje, groep 3 en 4
Nieuws uit de natuur, groep 5 t/m 8
Bij deze programma’s zijn aanvullende materialen zoals lessen en werkbladen te krijgen.
Techniek in de buurt
Sommige scholen kiezen ervoor om techniek de buurt op te zoeken. Dit doen zij door
excursies/uitstapjes te regelen. Dit kan bijvoorbeeld bij technische bedrijven zijn.
1.6 Aan welke doelen moet techniekonderwijs in groep 1 en 2
voldoen?
De aspecten ontwerpen & maken en gebruiken & analyseren zijn de kerncompetentie voor
techniek.
In het basisonderwijs wordt daarnaast uitgegaan van de vier technische activiteiten:
constructie, transport, communicatie en productie.
Hoe scholen het onderwijs vorm geven mogen ze zelf weten. De kerndoelen welke
beschreven zijn in TULE geven een richtlijn.
Met andere woorden: er staat niet exact op papier waaraan techniekonderwijs in de kleuterklas
moet voldoen.
Wel geeft TULE een richtlijn per twee leerjaren. Hierdoor weet je wat je beter wel en wat je
beter niet kan behandelen. Een voorbeeld is kerndoel 42: De leerlingen leren onderzoek doen
aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht,
magnetisme en temperatuur. TULE geeft aan dat elektriciteit alleen aan bod komt voor de
groepen 5 t/m 8.
In bijlage 1 worden in een schema de kerndoelen, volgens TULE 2006, weergegeven voor
groep 1 en 2. (TULE, 2006)
9

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
1.7 In hoeverre zijn kleuters al bezig met techniek en welke
werkvormen kun je hierbij gebruiken?
Kleuters hebben de leeftijd om te experimenteren. Ze zijn nieuwsgierig en hebben genoeg
vragen waarop zij antwoord willen. Deze kenmerken van kleuters kan je goed gebruiken bij
techniek. Het is belangrijk dat deze houding gestimuleerd wordt. Dit begint met waarnemen,
verwondering, beleving en het stellen van goede vragen.
In kleuterklassen wordt thematisch gewerkt. Het thematisch werken gebeurt binnen
verschillende hoeken. Het thema moet betekenis hebben voor de kinderen. Door met een
thema te werken worden verschillende vakgebieden geïntegreerd. Het is vakoverstijgend en
de kinderen krijgen de mogelijkheid om op hun eigen niveau opdrachten uit te voeren.
De beleving van kinderen speelt dus mee. Omdat techniek eigenlijk bij natuur hoort gaat het
onderstaande ook gedeeltelijk voor techniek op:
Natuurbeleving is de emotie, het gevoel, de betrokkenheid en de fascinatie bij het contact met
de natuur. Dit is belangrijk omdat er zonder beleving geen leren plaatsvindt, ze krijgen pas
zorg voor het milieu als er ook zorg is voor de natuur. Daarbij ontstaan waarden, gevoelens en
verwondering door ontmoeting met die natuur. Natuurbeleving is hier de basis voor.
Bij natuurbeleving moet je gebruik maken van:
- concrete materialen
- ruimte voor aanrommelen om vragen op te roepen en de onderzoekende houding te
stimuleren
- waarderingsvragen aan de orde stellen
- goede vragen leren stellen
- zorgen voor een verrassende benadering
- ruimte creëren voor eigen inbreng
- een goede begeleiding
Volgens prof. Margadant, die onderzoek heeft gedaan naar natuurbeleving bij kinderen in de
basisschoolleeftijd, zijn de kinderen op de volgende manier gericht op de natuur: Het
gebruiken van de natuur en er meer van willen weten door op onderzoek te gaan.
De volgende werkvormen zijn goed te gebruiken in de onderbouw:
- observatiekring
- ontdekhoek
- buitenwerk (zoals een natuurpad)
- ontdekdozen
Bovengenoemde werkvormen zijn ook toepasbaar bij techniek. Vooral de ontdekhoek zorgt er
voor dat kinderen zelf gaan experimenteren.
(Zwiers, 2005)
In de kleuterklas zie je kinderen tijdens spel-, constructie- en beeldende activiteiten bezig met
techniek.
TULE (Tussendoelen en leerlijnen) geeft bijvoorbeeld een aantal voorbeelden van techniek in
de onderbouw:
1. Paasmandje vouwen
2. Windmolen vouwen
3. Muziekinstrument maken
4. Rijdend voertuig maken van kosteloos materiaal
10

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
5. Koekjes bakken
6. Hamertje tik
7. Drijven en zinken bij de watertafel
8. In de kring samen een poppenwagen bekijken.
9. Onderzoek doen naar verbindingen bij schoenen.
(TULE, 2006)
De bovengenoemde activiteiten 1t/m6 zijn gericht op het maken van een product. Activiteiten
7t/m9 is meer gericht op onderzoek.
De activiteiten vinden plaats in de knutselhoek of in de kring/ontdekhoek.
Ook in andere hoeken vinden soms ‘technische’ activiteiten plaats. De constructiehoek is
hiervan een voorbeeld (techniek in hoeken, zie 1.8).
In hoofdstuk 1.5 worden verschillende werkvormen beschreven welke je toe kan passen bij
techniek. Welke werkvormen je wilt gebruiken hangt af van jouw organisatie en visie op
techniek. Iedere school voert techniek op een andere manier in.
Sommige scholen kiezen ervoor om techniek aan te bieden door gebruik te maken van een
ontdekkast met ontdekdozen. Met deze ontdekdozen kunnen kinderen in kleine groepjes
werken. Sommige scholen gebruiken de Techniektorens. In deze torens zitten leskisten die
door de hele basisschool gebruikt kunnen worden.
1.8 Hoe kun je techniekactiviteiten stimuleren in de kleuterklas?
Om erachter te komen hoe je techniekactiviteiten kunt stimuleren bij kleuters, wordt hieronder
in de volgende punten beschreven:
- hoeken worden techniekproef
- de rol van de leerkracht
Hoeken worden techniekproef
In hoeken kun je ook ‘technische’ activiteiten aanbieden. Bestaande hoeken kunnen verrijkt
worden met materiaal waardoor techniekactiviteiten plaats kunnen vinden.
Hierbij ga je uit van kerndoelen 44 en 45.
Hieronder worden een aantal hoeken beschreven op welke manier je een ‘technische’
activiteit kunt aanbieden.
De volgende hoeken worden uitgebreid beschreven:
- zand- en watertafel
- constructiehoek
- bouwhoek
- ontdekhoek
Zand- en watertafel
Kinderen experimenteren bij de zand- en watertafel met
verschillende materialen. Hierdoor ontdekken ze de werking
ervan.
Zand en water worden ook wel ‘ongevormde materialen’
genoemd. Deze materialen hebben namelijk geen vaste vorm en
kinderen kunnen de vorm steeds veranderen en opnieuw
gebruiken.
Zand in combinatie met attributen kan leiden tot een spelsituatie.
Kinderen kunnen bijvoorbeeld een verhaal na spelen.
watertafel
11

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Kinderen kunnen ook beeldend aan de slag. Er worden bijvoorbeeld zandtaartjes gemaakt met
steentjes, kralen, glitterpapiertjes. Zand kan ook verwerkt worden in een zandschilderij. In
kleine flesjes kan gekleurd water komen, dit zijn dan toverdrankjes.
Het onderzoek doen met zand en water sluit aan bij kerndoel 44. De leerlingen leren bij
producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het
materiaalgebruik.
Aan dit doel kun je werken door gebruik te maken van materialen welke je toevoegt aan het
water en zand.
Kinderen spelen en experimenteren met materiaal waardoor ze eigenschappen van deze
voorwerpen zullen ontdekken.
Wat blijft drijven en wat zinkt? Hoe kan het dat een waterrad ronddraait?
Daarnaast zijn kinderen ook aan het experimenteren waarbij reken en wiskunde ervaringen
worden opgedaan. Schatten en meten, gewichten, oppervlaktes en hoeveelheden.
Zand, water en andere ongevormde materialen kun je met verschillende materialen aanbieden
voor manipulerend spel, eenvoudig rollenspel, constructiespel, beeldend spel en voor
experiment en onderzoek.
Hieronder worden deze aanbiedingsmogelijkheden kort beschreven. Constructiespel en
experiment en onderzoek valt onder ‘techniek’.
Materiaal voor manipulerend spel
Zand Water
Schepjes, een zeef, emmertjes en plankjes, Plastic flessen, een watermolen, trechters,
een troffel, plastic flessen, taartvormen, bootjes, slangen, stukjes plastic pijp,
trechters, pannen en aanvullend
plankjes, maatbekers en een spons.
spelmateriaal zoals speelgoedauto’s, Een waterloop maak je met (pvc)buizen,
dierenfiguren, boompjes, poppetjes. gieters, flessen, bochten, knietjes en rechte
lucifers, luciferdoosjes, houtblokjes en stukken.
verschillende soorten karton.
Plastic slangen, potten en flessen,
sproeibakjes, plastic flessen met gaten
(fontein).
boten, bruggen, pont, hijskraan, touw, laaden
losmateriaal.
Vergelijkbare materialen zoals zand en water zijn: graan, fijn grind, zaagsel, knikkers en
kralen, scheerschuim, sop, groene zeep, restjes shampoo en gel. Deze materialen hebben
verschillende eigenschappen zoals: het maakt geluid, het voelt glad of ruw aan, het is koud of
warm, vloeibaar of smeerbaar, het heeft een eigen geur enz.
Materialen voor eenvoudig rollenspel
Kinderen spelen eerst met weinig attributen om ervaring op te
doen met het materiaal (water, zand etc.) Door het toevoegen
van nieuwe materialen ontstaan er nieuwe ervaringen. Er
worden bijvoorbeeld taartjes gebakken met allerlei
verschillende vormpjes, deze taartjes worden versierd met
verschillende materialen.
Speelgoed en wereldspel materiaal zorgen ervoor dat de
werkelijkheid verbeeld kan worden. Zo kunnen kinderen
bijvoorbeeld in de zandtafel een kinderboerderij nabouwen.
schoonmaakhoek
12

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Een zandtafel kan ook dienen als verteltafel.
Spel met water biedt naast de watertafel nog meer mogelijkheden. Water is ook terug te
vinden in het huishoudelijke werk. In de huishoek kun je activiteiten aanbieden met
schoonmaken, kleren wassen, baby’s in bad doen, eigen verzorging, enz.
Materialen voor constructiespel
In de zandtafel kunnen kinderen landschappen nabouwen. Ze kunnen bijvoorbeeld een
boerderij maken. Bij de boerderij zijn weilanden met sloten, wegen kunnen aangelegd worden
en tunnels kunnen gegraven worden. Hierbij kun je de volgende materialen gebruiken:
plankjes in verschillende mater, plastic buis, takjes, stenen, tegeltjes, bamboestokjes,
wereldspel materiaal, auto’s bulldozers, walsen en huizen.
Materialen voor beeldend spel
Hierbij gaat het om het maken van vormen, figuren en voorwerpen. Dit kan gemaakt worden
van schepen, stenen, stokjes, eikels enz.
Ook kan er met gekleurd zand worden gewerkt.
Materialen voor experiment en onderzoek
Kinderen kunnen spontaan experimenteren met ongevormde materialen. Als leerkracht kun je
de aandacht prikkelen door materialen aan te bieden die ervoor zorgen dat ontdekkingen,
problemen of verrassingen uitlokken.
Toevallige materialen zoals crêpepapier, opstapelbare koffiefilters, plastic zakjes, ijsklontjes
of stukjes tuinslang en pvc-buis zullen verassende effecten opleveren.
Je kunt bijvoorbeeld ook een klerenhanger aan het plafond hangen boven de watertafel.
Hieraan kunnen twee emmertjes gehangen worden. Kinderen kunnen dit als weegschaal
gebruiken. Kinderen kun je ook met magneethengels laten vissen in het water (naar visjes met
magneten).
Het is belangrijk dat kinderen nadenken over hun ervaringen, beschrijven Nellestijn en
Janssen-Vos (2005). Dit kan echter plaats vinden als de leerkracht in gesprek gaat met de
kinderen. Hierbij moet de leerkracht de aandacht richten op wat er gebeurt door de gedachte
van kinderen onder woorden te brengen en samen op het spel te reflecteren.
Bouwhoek
Groot en klein bouwmateriaal
In de bouwhoek kan gewerkt worden met groot en klein
bouwmateriaal. Daarnaast kun je nog gebruik maken van alternatieve
(echte) bouwmaterialen.
Groot bouwmateriaal is zwaar. Kinderen kunnen hiermee tillen,
sjouwen en kunnen er zelfs opklimmen.
Een voorbeeld van groot bouwmateriaal zijn grote blokken, kisten en
planken. De Haagse set bevat verschillende blokken waarmee gebouwd
kan worden.
Fröbel
Haagse set
Kleine bouwblokjes zijn er in allerlei vormen en maten. Blokjes kunnen
halfronde stenen zijn, bogen, palen enz.
Kubusstad, Fröbel, Kapla (kabouterplankjes) en Megnetico zijn allemaal
kleine bouwmaterialen.
13

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Alternatieve (echte) bouwmaterialen
- bakstenen
- houten bouwplaten
- ronde houten platen
- ventilatieroosters
- dakgoot
- verpakkingsmateriaal
- plastic hulsjes van cassettebandjes
- tuin- en stofzuigerslangen
- klossen
- noppenplastic
Bij het bouwen in de bouwhoek is het belangrijk dat
kinderen gerichte opdrachten krijgen. Deze opdrachten
kan de leerkracht mondeling geven. Zoals: bouw een flat
van vijf verdiepingen. Deze opdracht kan de leerkracht
steeds verder uitbreiden. Dit kan door bijvoorbeeld het
doel te stellen dat op een verdieping minimaal twee
dieren moeten staan.
Kinderen kun je ook opdrachten geven door ze aan de
hand van foto’s, bouwwerken na te laten bouwen.
Het natekenen van een eigen bouwwerk is ook een
opdracht die gegeven kan worden aan de kinderen.
- watten
- touw en ijzerdraad
- meetmateriaal: liniaal, centimeter,
rolmaat, waterpas
- tapijttegels
- plastic bloemen en planten
- natuurmaterialen: dennenappels,
kastanjes, eikels, schelpen, takjses, wol,
veren enz.
- kosteloos materiaal, papier en karton
Tijdens het bouwen kunnen problemen ontstaan. Een gebouw kan bijvoorbeeld niet stevig
genoeg zijn. Het probleem kan opgelost worden door een ander kind in de bouwhoek. De
leerkracht kan ook helpen bij het oplossen van het probleem door een nieuwe vaardigheid aan
te bieden. Zo kan hij aangeven hoe een muur wordt gemetseld. De muren van huizen en het
schoolgebouw zijn hiervoor een duidelijk voorbeeld. Daarnaast kan er ook altijd
beeldmateriaal gebruikt worden.
Het aanbieden van bouwtechnieken kan je het beste doen in de hoek. De kinderen zijn op dat
moment echt bezig met bouwen en een dergelijk techniek blijft zo beter bij de kinderen in
gedachte.
Als leerkracht moet je ervoor zorgen dat er niet te veel bouwmaterialen aanwezig zijn. Door
in de materialen te variëren blijven de kinderen gemotiveerd om in de bouwhoek te spelen.
(Nellestijn en Janssen-Vos, 2005)
Constructie hoek
Constructieve activiteiten zijn activiteiten die met de inzet van
bepaalde materialen en middelen, tot producten en constructies
leiden. Het woord constructie verwijst naar het materiaal waarmee
gebouwd wordt. Dit kunnen ontwikkelingsmaterialen zijn maar het
kunnen ook dekens, tapijttegels, wc-rollen en ander kosteloos
materiaal zijn.
Deze activiteiten kunnen het beste aan een tafel plaats vinden in de
buurt van de constructiematerialen.
Hieronder staan verschillende constructiematerialen beschreven:
speciaal ontworpen constructiemateriaal.
- materiaal met gemakkelijke bevestigingsmogelijkheden
Een vierkante toren bouwen van Kapla.
Knex
14

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
- materiaal met schroeven en moeren
alternatieve constructiematerialen
Speciaal ontworpen constructiemateriaal (met gemakkelijke bevestigingsmogelijkheden)
Hieronder vallen o.a. de volgende materialen: spoorset, lego, duplo, nopper, lasy, polydron.
Materiaal met schroeven en moeren
Constructor, Maxi-fun en Eitech-constructiemateriaal zijn
materialen die ideaal zijn voor het maken van auto’s
vrachtwagens en vliegtuigen.
Alternatieve constructiematerialen
Kosteloos materiaal, papier en karton zijn beeldende materialen
Maxi-fun
waarmee ook geconstrueerd kan worden.
Met timmermaterialen kunnen kinderen ook construeren. Een goede tafel of werkbank is
noodzakelijk. Er kan een bankschroef aan de werkbank bevestigd worden. Gebruik geen
kindergereedschap, maar echt gereedschap voor volwassen in een hanteerbare maat voor
kinderen. Bijvoorbeeld een korte kapzaag, fretboortje, spijkers en schroeven in diverse maten.
Andere alternatieve materialen zijn: kurken, knijpers, blikjes, deksels, doppen, karton, lapjes,
papier, draadjes wol, plastic, touw, ijzerdraad, houtlijm en haken. Deze materialen kunnen
zowel in de bouwhoek als constructiehoek.
Mozaïek
Mozaïek valt ook onder constructie. Dit is in tegenstelling tot bovengenoemde materialen niet
ruimtelijk, maar wordt op het platte vlak gemaakt.
Je hebt: insteekmozaïek, kralenplank, magnetisch mozaïek, ‘hamertje tik’ en plakmozaïek.
Daarnaast zijn er verschillende materialen die door toeval ook gebruikt kunnen worden voor
mozaïek.
(Nellestijn en Janssen-Vos, 2005)
Ontdekhoek
De ontdekhoek kun je vergelijken met de huishoek en de bouwhoek in een kleuterklas. Het is
een aparte hoek waar allerlei materialen liggen. Als je kleine materialen hebt dan kan je ook
voor een ontdekhoek aan een tafel kiezen.
Het boek ‘Natuur is Overal’ (Zwiers, 2005) geeft de volgende voordelen van een hoek:
De voordelen van een ontdekhoek
- zelfstandig leren, keuze vrijheid en eigen verantwoordelijkheid;
- adaptief onderwijs (echt inspelen op verschillen tussen kinderen);
- differentiatie;
- sociale ontwikkeling;
- stimulans voor eigen initiatief;
- inspringen op actualiteit;
- spelen en leren;
- ontdekkend leren;
- aansluiten bij ervaring en beleving;
- de leerkracht kan observeren.
De reden die je kunt gebruiken om een ontdekhoek in de klas in te voeren is het volgende:
- Gelegenheid tot verkenning.
15

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
- Aanleren van vaardigheden en begrippen.
- Ondersteuning van een project (atelierfunctie).
- Gericht op de ontwikkeling van kinderen.
- Ontplooiing van kinderen, emotioneel, sociaal en cognitief.
Het werken in de ontdekhoek wordt dus geïntegreerd in de speel- en werkles. Een les kan er
op de volgende manier uitzien:
1. terugblik op wat al gedaan is
2. maken van afspraken met leerlingen
3. keuze van museum of hoek
4. materialen klaarzetten
5. rondje door de leerkracht
6. extra hulp en begeleiding
7. observatie van leerlingen
8. opruimen
9. nabespreking
10. eventueel vervolg
Bij deze werkvorm is het belangrijk dat kinderen een tijdje zelfstandig kunnen werken. De
spullen moeten aanwezig zijn en de kinderen moeten weten wat ze mogen of moeten.
(Zwiers, 2005)
De rol van de leerkracht
Veel leerkrachten voelen zich onzeker wanneer ze horen dat ze techniek moeten onderwijzen.
Dit komt mede doordat ze onbekend zijn met techniek en daarnaast bang zijn om kinderen
niet altijd antwoord te kunnen geven op bepaalde vragen. Toch hoeven deze leerkrachten zich
niet al te veel zorgen te maken. Een leerkracht hoeft ook niet alles te weten. Het is vooral
belangrijk dat een leerkracht voldoende begeleid en ondersteund. Doordat een leerkracht
onbekend kan zijn met een onderwerp, kan hij/zij samen met de leerlingen zoeken naar de
oplossing van bijvoorbeeld een probleem.
De leerkracht zorgt voor een leeromgeving waarin het kind zich kan ontwikkelen en kan
leren. Hij/zij zorgt ervoor dat er voldoende technische activiteiten uit te voeren zijn. Verder
heeft hij/zij een belangrijke rol bij het proces van de activiteit. De leerkracht stelt vragen,
biedt problemen aan, ondersteunt en helpt kinderen waar nodig is.
In de praktijk komt vaak naar voren dat leerkrachten niet genoeg vragen stellen waardoor er
geen verdieping plaatsvindt. Ook bij een knutselactiviteit wordt vaak het werkje van de juf als
uitgangspunt genomen. Hiervoor in de plaats zou het kind zelf een ontwerp moeten maken
welke gebruikt wordt als uitgangspunt voor het te maken product. Ook moet de leerkracht
proberen om niet zelf een oplossing aan te dragen maar kinderen zelf met hun ideeën te laten
komen. De leerkracht kan wel gerichte vragen stellen en een redenerende houding aannemen.
Hiermee kunt u de kinderen de goede richting opsturen.
Er zijn verschillende manieren van leren welke toepasbaar zijn, namelijk:
zelfontdekkend leren
De leerling neemt het initiatief, voert uit en evalueert.
overdragend leren
Een groot deel van de verantwoordelijkheid ligt bij de leerkracht. Er is weinig tot geen
inbreng van de leerling.
ontdekkend leren
De leraar begeleid en coacht de leerling. Ontdekkend leren valt tussen zelfontdekkend en
overdragend leren.
samenwerkend leren
Je leert samen met de leerkracht en medeleerlingen.
16

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
De kerndoelen van techniek zijn zo geformuleerd dat je eruit kan opmaken dat er een actieve
inbreng van de leerling wordt gevraagd die samen in dialoog is met de omgeving (leerkracht
en medeleerlingen). Hierdoor passen ontdekkend en samenwerkend leren het beste bij
techniek volgens Slangen.
Het is belangrijk dat de leerkracht beschikt over begeleidingsvaardigheden en
vraagtechnieken die geschikt zijn om kinderen te begeleiden bij techniekactiviteiten.
De leerkracht moet er zorg voor dragen dat hij/zij het cognitieve vermogen van het kind
ontwikkelt. Hierbij gaat het om probleemoplossend denken, sturing geven aan aanpak en
zelfreflectie. Dit kun je bereiken door begeleidingsvaardigheden te gebruiken. Het is aan de
leerkracht om te kijken welke begeleidingsvaardigheid het beste bij ontdekkend en
samenwerkend leren past. Bij de ene vaardigheid is de leerkracht meer aanwezig dan bij een
andere bijvoorbeeld.
Simons e.a. (2003) beschrijven vijf begeleidingsvaardigheden voor techniekleren, de zesde
beschrijft Slangen:
1. Voordoen en nadoen (modeling)
De leerkracht of een medeleerling doet een activiteit voor. Hij laat zien hoe iets moet maar
een leerkracht kan ook voordoen hoe hij een probleem analyseert door hardop te denken.
2. In de steigers zetten (scaffolding)
De leerkracht helpt leerlingen bij het verder ontwikkelen van concepten (kennis, inzichten en
structuren) over bepaalde technische onderwerpen. De leerkracht geeft ondersteuning (gericht
op kennis, vaardigheden, aanpak en werkgedrag) zonder het antwoord te geven.
3. Coachen, gidsen en adviseren (coaching, guiding and advising)
Dit doet de leerkracht gedurende het hele proces in de vorm van: aanwijzingen geven,
aandacht richten, wijzen op overgeslagen of verkeerd uitgevoerde stappen, feedback geven,
probleem structureren en uitdagen om diepgang te bereiken.
4. Samenwerkend leren (collaborating of coöperatief leren)
Samenwerken is voor veel jonge kinderen nog moeilijk maar er kan wel mee begonnen
worden. U kunt de kinderen er bewust van maken dat technische producten meestal niet door
een persoon gemaakt maar door verschillende mensen die samen aan een product werken. Als
leerkracht kan je het beste de kinderen stap voor stap begeleiden bij het samenwerken (als jij
dat even vasthoud, dan kan hij even...).
5. Langzaam naar de achtergrond treden of uitdoven (fading)
De leerkracht helpt hierbij de kinderen op gang, laat ze starten en houdt ze in de gaten of dat
het loopt en laat de kinderen daarna zelfstandig verder werken.
6. De vragende op verwondering gerichte grondhouding (vragen stellen)
De leerkracht stelt op een positief uitdagende en prikkelende wijze vragen. Hierdoor roep je
enthousiasme en verwondering op bij kinderen.
Er zijn verschillende soorten vragen:
- Waarnemingsvragen: ‘Wat valt je op als de ballon vliegt?’
- Vergelijkings- en /of meetvragen: ‘Draaien alle spiralen even snel?’
- Oorzaak- en gevolgvragen: ‘Wat gebeurt er met het geluid als je het gaatje dicht drukt?’
- Toepassings- of doevragen: ‘Kan je nu zelf de andere onderdelen tekenen?’
- Voorspellingsvragen: ‘Wat zal er met de boot gebeuren als er nog meer gewicht in komt?’
17

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
- Waaromvragen: ‘Waarom is de brug ingestort toen er een diertje op ging staan?’
- Waarderingsvraag: ‘Vind je dat je een stevige toren hebt gemaakt?’
- Kennisvragen: ‘Waarmee kan je een spijker uit het hout halen?’
(Slangen, 2007)
Op de site www.talentenkracht.nl zijn verschillende filmpjes te zien waarbij volwassenen
gerichte vragen stellen aan kinderen.
18

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
2. Onderzoek
Basisschool Arcade vroeg aan mij om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om
techniekonderwijs in te voeren op de school. Omdat ik bij de kleuters lesgeef, kreeg ik de
mogelijkheid om te beginnen met het invoeren van techniek binnen het kleuteronderwijs.
Voordat ik aan mijn onderzoek begon heb ik een werkplan opgesteld (zie bijlage 2).
Na het werkplan opgesteld te hebben ben ik begonnen met de literatuurstudie waarbij ik mij in
eerste instantie verdiepte in het ‘vak’ techniek op de basisschool.
Om techniek een plek te geven binnen het onderwijs op mijn stageschool, moest ik eerst de
visie van het team op techniekonderwijs duidelijk krijgen.
Deze visie zou mij houvast geven om te beginnen met techniek in de groepen 1 en 2. Vanuit
deze visie kon ik doelgericht gaan onderzoeken op welke manier ik de leerlijn techniek voort
kon zetten.
In dit hoofdstuk wordt mijn onderzoek beschreven.
2.1 Wat is de visie op techniek van de onderbouwleden van CBS
Arcade?
Voordat ik aan mijn onderzoek begon was er nog geen visie op het gebied van techniek op
school.
Tijdens de bouwvergadering van 25 maart ’08 heb ik de collega’s geïnformeerd over
techniek.
Voordat ik hen informatie gaf heb ik eerst gevraagd waaraan zij denken bij techniek. Het
volgende kwam hieruit: Bij techniek denken wij aan bouwen, proefjes doen, werken met
constructiemateriaal, draadjes, lampjes, licht en water.
Vervolgens heb ik informatie gegeven over techniek aan de hand van een hand-out (bijlage 3).
Deze hand-out heb ik ondersteund met praktijkvoorbeelden van techniek. Vervolgens heb ik
een enquête (bijlage 4) uitgedeeld waarin de collega’s aan konden geven hoe zij techniek zien
in hun eigen groep. Tijdens de onderbouwvergadering waren collega’s aanwezig van de
groepen 1 t/m 5. Ik heb ook gevraagd of dat de collega’s van de groepen 3 t/m 5 de enquête
wilde invullen. Hierdoor zou ik ook rekening kunnen houden met hun ideeën zodat het
techniekonderwijs bij kleuters kan aansluiten bij de andere groepen.
Na afloop van de vergadering kwamen verschillende meningen naar voren. Ze vonden dat ik
de informatie helder op papier had gezet en dat techniek een breder onderwerp is dan ze
dachten. Een doorgaande lijn creëren zouden ze zinvol vinden. Zo zitten er in de methode
Leefwereld al veel lessen waarin techniek zit. Ze vinden het goed om techniek aan te bieden
maar het moet niet gezien worden als een apart vak. Je moet het wel integreren in je
onderwijs.
Nadat ik alle enquêtes had ontvangen heb ik de antwoorden op een rijtje gezet (bijlage 5).
Aan de hand van de gegeven antwoorden kon ik de volgende conclusies trekken:
Omdat techniek overal om ons heen is, is het belangrijk dat kinderen zich hier bewust van
zijn. Het is belangrijk dat kinderen bij het werken met techniek een koppeling kunnen
maken naar de werkelijkheid.
Het team wil dat leerlingen in kleine groepjes aan de slag gaan met techniekactiviteiten.
Bij het werken met techniek gaat het om ervaringsgericht onderwijs.
Bij het werken met techniek gaat het zowel om proces als product.
Bij het werken met techniek gaat het zowel om kennis als om vaardigheden.
Er moet een doorgaande leerlijn van techniek op school komen.
19

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Techniek vindt plaats in een situatie van ontdekkend leren (leerkracht begeleidt en
coacht)
Techniek kan in de kring worden aangeboden om een thema te introduceren. De
verwerking vindt plaats tijdens de werkles. Dit kan zijn in een vorm van een
knutselwerkje of in de hoeken.
Het team is erg enthousiast over leskisten. Voordelen: gemakkelijk in te zetten, duidelijke
opdrachtkaarten op verschillend niveau, overzichtelijk voor de leerkracht, je hebt alles
geordend, het kan rouleren. Nadeel: in de praktijk wordt er weinig gebruik van gemaakt.
Een techniekhoek kan erg leuk zijn maar door ruimtegebrek moet deze plaatsvinden op de
gang. Het nadeel hiervan is dat je geen zicht hebt over het geen de kinderen doen.
Een projectweek zou leuk zijn, één keer per jaar of ter introductie van techniek.
Projectweek 2008/2009?
Geen aparte techniekmethode. Techniek integreren in het huidige onderwijs waarbij
aangesloten kan worden bij methodes zoals Schatkist (1/2) en Leefwereld (3t/m8).
Techniek buiten de school hoeft niet voor kleuters. Binnen de school is genoeg te
ontdekken voor kleuters. Eventueel een enkel uitstapje.
2.2 Welke bruikbare materialen zijn er aanwezig en wat wordt al aan
techniek gedaan?
In de kleutergroepen zijn veel materialen aanwezig die in de bouwhoek worden gebruikt. Er is
groot en klein bouwmateriaal en ook klein en groot constructiemateriaal. In alle groepen zijn
er verschillende materialen. De blokken blijven in de klas en de constructiematerialen
wisselen geregeld door naar een andere klas. Op de gang bevindt zich groter
constructiemateriaal zoals Constructor en Maxi noppen bouwstenen.
Er zijn water/zandtafels met daarbij verschillende plastic materialen waarmee
geëxperimenteerd kan worden. Alleen twee van de vijf lokalen hebben de ruimte om deze
tafels een plek in het lokaal te geven.
Er is voldoende knutselmateriaal aanwezig. Kosteloos materiaal is niet op voorraad maar
wordt vaak snel verzameld wanneer er een oproep wordt gedaan naar ouders toe.
Naast de materialen welke aanwezig zijn, heb ik gekeken naar de methode Schatkist. Aan de
hand van deze methode wordt er gewerkt in de kleutergroepen vanuit de visie op
Basisontwikkeling.
De methode is opgebouwd uit vier seizoenen. Deze seizoenen hebben ieder een anker. Onder
het anker vallen weer ankerpunten.
Een voorbeeld hiervan is seizoen lente. Eén van de vier ankers is ‘Vertel ’t maar’. Binnen dit
anker kan gewerkt worden rond de ankerpunten: leven rond het water, mijn verhaal, medailles
en diploma’s en doen alsof. Het ankerpunt ‘leven rond het water’ is een thema dat verder
uitgewerkt kan worden met ‘techniekactiviteiten’ waarbij onderzoek plaatsvindt.
Ook zijn er andere ankerpunten welke uitgewerkt kunnen worden voor techniek.
2.3 Wat kan ontwikkeld worden waardoor techniekonderwijs op de
CBS Arcade meer vorm krijgt?
Leskist of activiteitenmap
Toen ik een conclusie had getrokken n.a.v. de enquête heb ik twee voorstellen naar het team
gedaan. Deze zijn te lezen in bijlage 6.
20

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Ik heb gekozen om een leskist of een activiteitenmap te maken. Dit heb ik gedaan omdat het
team graag kant en klare ‘lessen’ wilde hebben die binnen het huidige onderwijs past.
Dat wil voor de kleutergroepen zeggen dat de leskisten of lesideeën passen bij het thema
waarin gewerkt wordt. Omdat er gewerkt wordt met de kleutermethode ‘Schatkist’, is het
wenselijk om hierbij aan te sluiten. Kant en klare materialen gericht op techniek zijn nog niet
op de markt bij deze methode.
De meerderheid van het team zag liever een activiteitenmap dan een leskist. De redenen voor
een activiteitenmap is dat deze weinig ruimte inneemt, het is gemakkelijk te pakken bij een
thema en samen met de kleutercollega’s zijn snel genoeg materialen verzameld.
Activiteitenmap
Daarom heb ik ervoor gekozen om zelf een onderdeel te ontwerpen met techniek passende bij
de methode. Aangezien er ieder jaar met een andere thema wordt gewerkt vond ik het lastig
om iets te maken dat je vaker kunt inzetten. Ik heb toen besloten om te kijken naar thema’s
welke ik op technisch gebied verder kon uitwerken.
De volgende thema’s heb ik uitgewerkt: Alles over water, Zon en schaduw en dieren.
In onderstaand overzichtje is te zien bij welke onderdelen van Schatkist deze activiteiten
aansluiten.
Zon en schaduw
Seizoen Anker Ankerpunt
Lente Familie Mooi maken
Zomer Zomer Zon en schaduw
Alles over water
Seizoen Anker Ankerpunt
Lente Vertel ’t maar Leven rond het water
Zomer Zomer Alles over water
Dieren
Seizoen Anker Ankerpunt
Lente Lente Jonge dieren
Herfst Dieren Dieren verzorgen
Herfst Dieren Dieren van ver
Winter Winter Dieren in de winter
Voordat ik de activiteitenmap ging maken ben ik eerst opzoek gegaan naar lesmaterialen over
techniek voor kleuters. Deze bleken in mindere mate aanwezig te zijn dan voor de midden- en
bovenbouw groepen.
Ik ben als eerste gaan brainstormen over het thema drijven en zinken dat valt onder het
ankerpunt ‘Alles over water’. Een mogelijke opzet had ik al weergegeven op papier welke ik
als voorstel naar het team had gedaan. Dit voorstel heb ik later uitgewerkt.
Tijdens het bezoek aan Jopie de Boer heb ik meer ideeën gekregen over een mogelijke aanpak
van de activiteiten. Jopie de Boer werkt voor de IJsselgroep en is gespecialiseerd in het
werken met kleuters.
21

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Zij heeft mij eerst veel verteld over de bouw- en constructieactiviteiten. Dit heeft ze o.a.
gedaan naar aanleiding van een hand-out. Dit ging over een gegeven workshop over ‘Beter
bouwen in een uitdagende speelleeromgeving’ (bijlage 7). Daarnaast heeft zij mij
verschillende voorwerpen voor in de bouwhoek laten zien. Toen werd voor mij het verschil
duidelijk tussen bouw- en constructieactiviteiten. Zij liet mij inzien dat je met eenvoudige
materialen uitdagende activiteiten kunt aanbieden. Het is wel de taak voor de leerkracht om
materiaal aan te dragen en duidelijke opdrachten te geven aan kinderen.
Jopie heeft, n.a.v. mijn eerste opzet voor techniekactiviteiten, feedback gegeven. Ze gaf het
idee om het thema drijven en zinken vorm te geven door het te introduceren met het boek “Er
kan nog meer bij” van Ingrid en Dieter Schubert. In dit verhaal gaat bever een vlot bouwen.
Op dit vlot komen steeds meer dierenvriendjes tot dat het vlot zinkt.
Door dit verhaal komt het onderwerp ‘drijven en zinken’ aan de orde. N.a.v. dit verhaal
kunnen vervolgactiviteiten plaats vinden.
Ik kreeg de tip van Jopie om de activiteiten aan hoeken te koppelen.
Vervolgens ben ik verder gegaan met het bedenken, zoeken en ontwikkelen van activiteiten
rondom water.
Het tijdschrift ‘De wereld van het jonge kind’ gaf mij in een aantal artikelen extra informatie
over techniek bij kleuters. De methode ‘Maak het maar’ gaf mij suggesties over verschillende
technische onderwerpen.
Uiteindelijk heb ik naast drijven en zinken ook de onderwerpen bellen blazen, boten en
bruggen behandeld.
Sommige activiteiten vinden plaats in de kring. Andere activiteiten vinden plaats in hoeken
zoals: waterhoek, verfhoek, knutselhoek en constructiehoek.
In jaargang 34, januari 2007, werden lessuggesties gedaan voor techniekactiviteiten. Deze
activiteiten heb ik kunnen verwerken in de themamap ‘Zon en schaduw’. Daarnaast gaf de
site: http://www.teachers.tv/video/2486 mij ideeën over het introduceren van het thema aan de
hand van het boek ‘Welterusten Kleine Beer’.
De derde activiteitenmap gaat over dieren. Omdat dieren tijdens verschillende seizoenen
behandeld kan worden gaf dit mij verschillende mogelijkheden.
Zo heb ik activiteiten beschreven over jonge dieren en dieren in de winter.
Werken rondom doelen
Bij het maken van deze map heb ik rekening gehouden met de kerndoelen welke in TULE
worden beschreven. Daarbij heb ik voornamelijk activiteiten ontwikkeld voor kerndoel 42, 44
en 45. Kerndoel 43 wordt vaak al tijdens de kring, bij het opnoemen van de dag en datum,
behandeld.
Bij ieder thema heb ik techniekdoelen/thema’s beschreven. Het techniekthema is berust op
kerndoel 42 (De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige
verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur).
Omdat techniek ook uitgaat van twee domeinen: A) zelf maken en B) onderzoeken, heb ik per
domein aangegeven wat er gedaan wordt bij genoemd domein.
Naast de kerndoelen en de domeinen wordt in het onderwijs ook uitgegaan van vier centrale
gebieden waarop technische activiteiten plaatsvinden. Per thema heb ik beschreven welke van
deze gebieden (constructie, transport, communicatie, productie) worden behandeld.
22

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Naast de ‘techniekdoelen’ moet er niet vergeten worden dat techniek altijd samengaat met
andere leerlijnen en tussendoelen.
De volgende tussendoelen (beschreven in Schatkist, 2003) komen aan de orde wanneer er
gewerkt wordt rondom techniek:
- Tussendoelen mondelinge taal. Interactie in de kleine kring, begrijpend luisteren,
verhalend vertellen, verslag doen.
- Tussendoelen woordenschat. Uitbreiden van de woordenschat, opbouwen van een
rekenwoordenschat.
- Tussendoelen beginnende geletterdheid. Boekoriëntatie, verhaalbegrip.
- Tussendoelen beginnende gecijferdheid. Ruimtelijke oriëntatie, vergelijken, sorteren en
ordenen, meten en wegen, tellen en getalbegrip.
- Tussendoelen sociaal-emotionele ontwikkeling. Omgaan met eigen gevoelens en
ervaringen, relaties aangaan, omgaan en samenwerken met anderen, sociale redzaamheid,
onderzoeken en initiatief nemen.
In de activiteitenmap staat per activiteit een doel
beschreven. Dit is een algemeen beschreven doel.
Daarnaast staat tevens per activiteit in de
bovenhoek beschreven om welke vaardigheid het
gaat. Onderzoeken, maken of gebruiken.
Materialen
De materialen welke bij de activiteiten worden
gebruikt, zijn voornamelijk materialen die al
aanwezig zijn op school of gemakkelijk bij elkaar te
zoeken zijn.
In de meeste gevallen kun je met een aantal
eenvoudige materialen een ‘technische’ activiteit
aanbieden.
Ook de hoeveelheid van materialen is beperkt
omdat je op deze manier kinderen gerichter kan
laten werken. Als kinderen te veel materialen tot
hun beschikking hebben dan doen ze maar wat.
Verloop stap voor stap
De activiteiten worden stap voor stap beschreven.
Een pagina uit de activiteitenmap
‘Alles over water”
Hierbij wordt beschreven wat de kinderen doen en hoe ze moeten handelen met materialen.
Wat doet de leerkracht
In hoofdstuk 1.8 worden zes begeleidingsvaardigheden beschreven. Per activiteit wordt de
begeleidingsvaardigheid niet benoemd maar het is wel per activiteit verschillend beschreven.
De volgende begeleidingsvaardigheden komen aan de orde bij verschillende activiteiten.
- In de steigers zetten (scaffolding).
- coachen, gidsen en adviseren (coaching, guiding and advising).
- samenwerkend leren (collaborating of coöperatief leren)
- langzaam naar de achtergrond treden of uitdoven (fading)
- de vragende op verwondering gerichte grondhouding (vragen stellen)
Bij een aantal activiteiten staat bij de rol van de leerkracht welke vragen hij/zij kan stellen.
23

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Mijn bedoeling met de activiteitenmap is vooral dat leerkrachten zicht krijgen hoe zij hun
hoeken ‘techniekproof’ kunnen maken.
Daarnaast dat ze ook weten dat je door de manier van vragen stellen gerichter aan techniek
kunt werken. Maar leerkrachten moeten zich ervan bewust zijn dat techniek altijd samen gaat
met andere activiteiten.
De activiteitenmap die ik heb ontwikkeld, is voornamelijk een voorbeeld over hoe je techniek
kunt inpassen binnen je onderwijs. Door deze voorbeelden kunnen de leerkrachten zelf bij
andere thema’s aan de slag.
2.4 Techniek in praktijk brengen bij kleuters
Gedurende mijn onderzoek heb ik verschillende techniekactiviteiten in de klas uitgeprobeerd.
Hierbij heb ik rekening gehouden met de belevingswereld van kinderen, materialen en
organisatie van activiteiten en de rol van de leerkracht.
Ik zal een aantal activiteiten beschrijven welke ik o.a. heb gedaan en wat dit voor mijn
onderzoek heeft opgebracht.
Kringactiviteiten
In de kring heb je als leerkracht de mogelijkheid om verschillende activiteiten te introduceren
en samen met de klas onderzoek te doen.
- het thema drijven en zinken introduceren d.m.v. het prentenboek “Er kan nog meer bij”.
Tijdens het voorlezen van het verhaal heb ik geprobeerd om verschillende vragen te stellen
waarbij kinderen voorspellend aan de slag gingen. Hierbij mochten de kinderen aangeven of
dat ze dachten dat het goed zou gaan met het vlot van Bever als er iedere keer weer een dier
bij op stapte.
Na afloop van het verhaal heb ik samen met de kinderen gesproken over het verhaal waarbij
ik de begrippen drijven en zinken door de kinderen liet gebruiken.
- Wanneer zinkt een boot?
Met de eenvoudige materialen (boterbakje, waterbak en
knikkers) heb ik een activiteit kunnen uitvoeren waarbij
kinderen enthousiast en verwonderend aan het werk
gingen.
Het was spannend voor de kinderen om iedere keer een
knikker in het bakje te doen en ernaar te kijken of dat het
goed ging.
Het ‘experiment’ heb ik uitgevoerd met kleinen en grote
knikkers. Hierdoor was is tegelijkertijd bezig met
beginnende gecijferdheid.
Ik stelde vragen zoals: heb je meer of minder kleine knikkers dan grote knikkers nodig om de
boot te laten zinken? Daarnaast heb ik ook samen met de kinderen knikkers geteld.
Ik merkte dat je door de manier van vragen stellen veel nieuwsgierigheid kan krijgen bij
kinderen en dat ze meer gaan nadenken over de activiteit.
Je zou in eerste instantie niet denken aan techniek. Maar door deze onderzoekactiviteit hebben
kinderen ervaren en kennis gekregen over drijven en zinken. Dit kunnen zij gebruiken voor
het zelf ontwerpen en maken van een boot of vlot.
24

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
- drijven met zwembandjes
De meeste kleuters in mijn klas zijn druk bezig met het
behalen van hun zwemdiploma. In het zwembad zijn veel
voorbeelden te noemen van drijvende voorwerpen.
Een voorbeeld daarvan zijn zwembandjes.
Doordat ik een experiment met de klas heb gedaan met
zwembandjes, weten de kinderen nu waarom ze hiermee
blijven drijven.
Tijdens de activiteit heb ik regelmatig gevraagd of dat de
kinderen wilden voorspellen wat er zou gebeuren met
voorwerpen welke in het water werden gedaan. Eerst een
steen, toen een steen in een onopgeblazen bandje en vervolgens in een opgeblazen bandje.
Sommige kinderen konden hun voorspelling uitleggen. Ze vertelden waarom ze iets dachten.
Na afloop werd er besproken of dat de voorspelling klopte.
- toverklei
Tijdens dit experiment is het de bedoeling dat kinderen erachter komen waarom een bol klei
zinkt maar wanneer je er een bootje van maakt blijft drijven. Zelf merkte ik dat deze activiteit
erg lastig is om te geven. Dit komt mede doordat je het met kleuters nog niet kunt hebben
over opwaartse kracht. Ook moet je heel goed weten welke vragen je kunt stellen waardoor
kinderen uiteindelijk een goed bootje gaan maken. Door deze activiteit uitgevoerd te hebben
heb ik mijn les in de activiteitenmap aangepast.
Bouwactiviteiten
- een brug voor koeien
Deze activiteit heb ik uitgevoerd zoals beschreven staat in
de activiteitenmap ‘Dieren’. Ik merkte vooral dat
kinderen veel steun hadden aan het bijbehorende
werkblad waarop verschillende soorten bruggen stonden.
Hierdoor gingen ze zelf kijken welke materialen geschikt
waren om mee te bouwen en hoe ze hun eigen brug nog
steviger kunnen maken. Ook merkte ik dat de kinderen
door het verhaaltje en de materialen goed aan de slag
gingen. Op deze manier waren ze gericht aan het werk
met hun opdracht.
In het verleden liet ik kinderen heel vaak in de bouwhoek op een mat werken. Maar door deze
activiteit aan de tafel aan te bieden, merkte ik dat kinderen hierdoor veel gemakkelijker
kunnen werken. Ze kunnen er goed bij, ze kunnen om hun bouwwerk lopen en ook andere
kinderen die nieuwsgierig zijn hebben de ruimte om het
bouwwerk te bekijken.
- Hokken voor dieren
In de bouwhoek had ik verschillende dieren liggen. Voor het
kind in de bouwhoek de opdracht om hokken te maken voor de
dieren. Ik was benieuwd wat er ging gebeuren wanneer ik geen
gerichte aanwijzingen gaf.
Op de foto is het resultaat te zien. De dieren hebben een hok
gekregen maar het is slechts een kleine afbakening. De dieren
zouden kunnen ontsnappen. Dit probleem legde ik voor aan het
kind.
25

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Juf: “Wat moest er gebeuren zodat de dieren niet gaan ontsnappen?”
Jongen 1: “Dan moet je een hogere muur bouwen”.
Jongen 2: “Ja, ik weet hoe dat moet!”. Hij pakt drie Kapla plankjes en laat zien hoe je die
kunt plaatsen waardoor het stevig wordt. “Kijk net zoals je een muur gaat
metselen”.
Jongen 1: “Ja, maar dat kan niet. Kijk maar, dat past niet”
Juf: “Hoe kunnen we het oplossen?”
Jongen 1: “Weet ik niet...”
Juf: “Kan je misschien andere materialen gebruiken?
Jongen 1: “Ja”.
Nu kon de jongen verder met de opdracht, en begreep nu beter wat hij moest doen.
Dit voorbeeld geeft weer dat het belangrijk is dat je als leerkracht een leerling juiste
opdrachtjes geeft waarbij het juiste materiaal wordt gebruikt.
Verder heb ik ook een ‘spontane’ activiteit rondom techniek uitgevoerd. We hadden op school
al meerdere malen meegemaakt dat het toilet verstopt was. Dit kwam doordat de kinderen er
wc-rollen in gooiden. Toen dit wederom gebeurde, zag ik de kans om het probleem met de
kinderen te bespreken.
Ik had een pvc-buis uit de bouwhoek gepakt. Samen met een wc-rol en een stoeltje heb ik de
kinderen voorgedaan wat er zou gebeuren als er een wc-rol in de buis kwam. Veel kinderen
wisten nog niet dat onder de wc-pot een buis is. Ik liet zien dat een wc-rol te groot is voor de
pijp, waardoor het vast gaat zitten. Als er allemaal water, poep, plas en papier bij komt dan
blijft dit in de pot staan. Het water komt steeds hoger en dan kan de wc overstromen. Sinds
die tijd weten de kinderen precies wat het betekent als de wc verstopt is.
26

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
3. Conclusie
De volgende conclusie kan getrokken worden bij de deelvragen.
- Wat is techniek?
Alles om ons heen dat uitgevonden en gemaakt is om het leven voor ons gemakkelijker te
maken. Techniek is een activiteit van, voor en door mensen.
- Waarom techniek op de basisschool?
Techniek biedt de mogelijkheid om een aantrekkelijke en motiverende leeromgeving te
creëren. Daarnaast moeten leerlingen zich er bewust van zijn dat er in onze maatschappij veel
techniek om ons heen is. De technische sector heeft steeds minder goed geschoold personeel.
Door kinderen al vroeg in aanraking te laten komen met techniek zullen zij misschien in de
toekomst kiezen voor een opleiding in de technische sector.
- Welke aspecten van techniek komen aan de orde in het basisonderwijs?
Bij techniek gaat het om ontwerpen, maken, gebruiken, analyseren en beoordelen van
producten.
- Welke kerndoelen zijn er voor techniek?
In de tussendoelen en leerlijnen (TULE 2006) worden kerndoelen beschreven welke van
toepassing zijn voor techniek. Dit zijn de volgende:
42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige
verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur.
43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van
temperatuur, neerslag en wind.
44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen
de werking, de vorm en het materiaalgebruik.
45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit
te voeren en te evalueren.
- Welke werkvormen en organisatievormen zijn er voor techniek en hoe kan je deze
inzetten?
In de klas kun je techniek op de volgende manier aanbieden: doceren van techniek,
demonstreren, observatiekring, vertellen over techniek, verhalend ontwerpen, het gesprek,
mindmapping, webschema, woordspin, onderzoekend practicum voor techniek, illustratief
practicum voor techniek en simulatie.
Deze werkvormen kun je inzetten in combinatie met een methode, lesideeën van internet en
schooltelevisie. Ook kun je met je klas techniek opzoeken in de buurt.
- Aan welke doelen moet techniekonderwijs in groep 1 en 2 voldoen?
Scholen mogen zelf weten hoe zij hun onderwijs vormgeven. Bij het vormgeven van het
onderwijs kunnen scholen de kerndoelen van TULE gebruiken als richtlijn.
- In hoeverre zijn kleuters al bezig met techniek en welke werkvormen kun je hierbij
gebruiken?
Kleuters zijn van nature nieuwsgierig en experimenteren graag. Deze kenmerken zie je
dagelijks terug bij kleuters tijdens spel-, constructie- en beeldende activiteiten.
27

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Werkvormen van techniek kunnen het beste plaatsvinden binnen het thematisch werken. De
observatiekring, ontdekhoek, buitenwerk en ontdekdozen zijn vormen die bruikbaar zijn voor
techniek.
- Hoe kun je techniekactiviteiten stimuleren in de kleuterklas?
Als leerkracht kun je kijken hoe je in hoeken technische activiteiten kunt aanbieden.
Bestaande hoeken kunnen verrijkt worden met materialen zodat technische activiteiten
uitgelokt worden. Hierbij kunnen kinderen gaan experimenteren waarbij onderzocht en
uitgeprobeerd wordt. Daarnaast kunnen kinderen zelf producten ontwerpen en maken.
Hoeken waarin technische activiteiten kunnen plaatsvinden zijn: de zand- en waterhoek,
constructiehoek, bouwhoek en ontdekhoek.
De leerkracht moet duidelijk voor ogen hebben welke activiteiten hij/zij aanbiedt en met
welk doel. De leerlingen moeten weten wat van hen verwacht wordt en welke middelen en
materialen ze tot hun beschikking hebben.
Het is de rol van de leerkracht om uitdagende opdrachten te geven waarmee kinderen
gezamenlijk of alleen mee aan de slag kunnen. De leerkracht bepaalt zijn positie in het
proces. Hij/zij moet weten op welke manier kinderen nog meer gestimuleerd en uitgedaagd
kunnen worden waardoor er o.a. ontdekkend en samenwerkend leren plaats vind.
- Wat is de visie op techniek van de onderbouwleden van CBS Arcade?
Kinderen moeten zich bewust zijn van techniek om hen heen.
Bij het werken rondom techniek komen proces, product, kennis en vaardigheden aan de orde.
Dit vindt plaats in een situatie van ontdekkend leren. Er moet uitgegaan worden van
ervaringsgericht onderwijs.
Techniek kan geïntroduceerd worden in de kring zodat er vervolgens in kleine groepjes aan
gewerkt kan worden. Techniek moet binnen het huidige programma geïntegreerd worden.
- Welke bruikbare materialen zijn er aanwezig en wat wordt al aan techniek gedaan?
Er zijn bouw- en constructiematerialen, water- en zandtafels en knutselmateriaal. De methode
Schatkist kan gebruikt worden om techniekactiviteiten aan te laten sluiten bij de ankers welke
in de methode worden beschreven.
- Wat kan ontwikkeld worden waardoor techniekonderwijs op de CBS Arcade meer vorm
krijgt?
Een activiteitenmap waarin activiteiten rondom techniek worden beschreven. De activiteiten
geven de doelen weer, de materialen welke gebruikt moeten worden, het verloop van de
activiteit en de rol van de leerkracht.
Door antwoord te hebben gevonden op de deelvragen kan onderstaande conclusie trekken
n.a.v. de hoofdvraag.
Hoe kunnen wij (CBS Arcade) beginnen met het invoeren van techniek in de kleuterklas?
En hoe kunnen we dat in de praktijk vormgeven?
Voordat er begonnen kan worden met techniek is het belangrijk dat er een visie is op het
gebied van techniek. Uit deze visie blijkt dat techniek niet als een apart vak moet worden
gezien maar geïntegreerd moet worden binnen het huidige programma. In de kleutergroepen
wordt gewerkt met de methode “Schatkist”. De methode geeft verschillende ankers (thema’s)
weer. Door activiteiten rondom techniek aan te laten sluiten bij deze methode wordt het
werken hieraan toegankelijker. De verwerking vindt vooral plaats in kleine groepjes.
De ontworpen activiteitenmap geeft lesideeën die een begin vormen voor het verder
uitbreiden van techniek binnen het kleuteronderwijs.
28

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Het is de taak aan de leerkracht om te zorgen voor uitdagende opdrachten, materialen en een
goede begeleiding. Deze ingrediënten zijn de basis voor techniekonderwijs binnen de
kleuterklas.
29

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
4. Aanbevelingen
Het beginnen met techniek lijkt niet gemakkelijk maar door zelf aan de slag te gaan in de
klas wordt je als leerkracht steeds handiger en zekerder van je activiteiten.
Sluit aan bij de beleving van kinderen. Wat vinden zij interessant? Het zijn vaak ook
simpele onderwerpen waarmee je met kinderen aandacht kunt besteden aan techniek.
Neem het opendraaien van bekers (verpakkingen), schoenen (verbindingen), speelgoed
(materiaal en constructie).
Geef kinderen meer de kans om met eigen plannen aan het werk te laten gaan. Laat
kinderen zelf een knutselwerkje maken. Hierbij kunnen ze werken vanuit hun eigen
ontwerp en ideeën waarbij niet alles al is voorgedaan door de leerkracht.
Wees als leerkracht bewust van de materialen welke je aanbiedt. Zorg ervoor dat kinderen
met de juiste materialen werken, dat de materialen voor jou maar ook voor de kinderen
geordend zijn en biedt niet alle materialen tegelijk aan.
Bekijk of dat er binnen een thema ruimte is voor een tijdelijke hoek. Bijvoorbeeld een
ontdekhoek (eventueel i.p.v. een vaste hoek).
Er zijn materialen op de markt die wellicht kunnen helpen om techniek nog meer vorm te
geven binnen je onderwijs.
Suggesties aanschaf materialen:
- Leskisten van Technido. Water, geluid, magnetisme en spiegels. Dit is te bestellen bij
uitgeverij Heutink (zie bijlage 8).
- Timmermeubels, kasten en gereedschap. In bijlage 8 is bij de uitgeverij Koks Gesto
een ‘werkbank super’ te bestellen.
- Handboek ‘Hands-on, Brains-on’. Dit handboek met technieksuggesties is te
downloaden op www.e-neme.nl
- Tijdwijzer Schatkist. Hierbij wordt iedere dag aangegeven welk weer het is. Maak
samen met de kinderen materialen waardoor je het weer kan meten. (watermeter,
thermometer, windvaandel etc.) Eventueel kan de instructiethermometer gebruikt
worden bij de uitgeverij Koks Gesto (bijlage 8)
Techniek in de rest van de school? Ook bij de methode Leefwereld (groep 3 t/m 8) zijn er
activiteiten te bedenken waardoor er meer gewerkt wordt rondom techniek. Bij de
methode zijn techniekwerkbladen te verkrijgen.
Hoeken in de midden- en bovenbouw kan ook. Ook kinderen uit deze groepen zullen het
werken in een ontdekhoek of timmerhoek geweldig vinden.
Houdt een techniekproject op de hele school waarbij kinderen bijvoorbeeld kennis kunnen
opdoen met verschillende beroepen waarin techniek een belangrijke rol speelt.
30

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bronvermelding
Boeken
Doornekamp, G. (1997) Zo doe je techniek in de basisschool. Enschede: SLO
Schimmel, J.H.; Thijssen, J.M.W.; Wagenaar, H.B. (2002) Techniek voor de basisschool.
Arnhem: Citogroep.
Slangen, L. (2005) Techniek leren door doen. Baarn: HB uitgevers.
Janssen-Vos, F. (2003) Basisontwikkeling in de onderbouw. Assen: Koninklijke van
Gorcum.
Greven, J. e.a. (2006) Tussendoelen en leerlijnen (TULE). Enschede: SLO
Zwiers, J. (2005) Natuur is overal. Zevenaar: Cantal Uitgeverij
Nellestijn, B en F Janssen-Vos. (2005) Het materialenboek. Assen: Koninklijke van
Gorcum.
Tijdschriften
Galama-Koolen, H. (2007) De kracht van constructiemateriaal. In: De wereld van het
jonge kind, jaargang 34, februari 2007.
Slangen, L. (2007) Techniek in de onderbouw: waar zijn we mee bezig? In: De wereld
van het jonge kind, jaargang 34, januari 2007.
Slangen, L. (2007) Techniek in de onderbouw stevig funderen. In: De wereld van het
jonge kind, jaargang 34, april 2007
Methoden
(2007) Natuniek. Utrecht/Zutphen: Thiemen Meulenhoff.
Boer, B de e.a. (1999) Leefwereld. Groningen: Wolters-Noordhoff
Bakker, P; der Kink, A; Oving, A. (2008) Ik zag twee beren experimenteren. Apeldoorn:
IJselgroep
Bouwmeester, T (z.d.) Maak ’t maar. Amsterdam: Meulenhoff.
Techniek torens
Verhoeven, Koekebacker, Stein e.a. (2003) Schatkist. Tilburg: Zwijsen B.V.
Internetsites
http://www.praktischtechniek.nl
http://www.techniekinjeklas.nl
http://www.ontdekplek.nl
http://www.encyclopedoe.nl
http://www.t-actie.kmr.nl
http://www.jufjanneke.nl/de%20ontdekkast.htm
http://www.e-nemo.nl
http://www.schooltv.nl/beeldbank
http://www.techniektoernooi.nl
http://www.teachers.tv/video/2486
http://www.talentenkracht.nl
http://www.heutink.nl
http://www.koksgesto.com
31

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlagen
bijlage 1 kerndoelen groep 1 en 2
bijlage 2 werkplan
bijlage 3 hand-out: Techniek op de basisschool
bijlage 4 Enquête: Techniek op de basisschool
bijlage 5 uitkomsten techniekenquête 25 maart ‘08
bijlage 6 voorstel techniekonderwijs Arcade
bijlage 7 hand-out ‘Beter bouwen in een uitdagende speelleeromgeving’
bijlage 8 suggesties aanschaf materialen
32

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlage Bijlage 1: 1: 1: Kerndoelen groep 1 en 2
33

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Kerndoel 42 Kerndoel 43
TULE 2006, Techniek
Kerndoel 44 Kerndoel 45
De leerlingen leren
onderzoek doen aan
materialen en
natuurkundige
verschijnselen, zoals
licht, geluid,
elektriciteit, kracht,
magnetisme en
temperatuur
Licht
Onderscheiden licht en
donker
Geluid
Onderscheiden
verschillende geluiden:
hard/zacht, hoog/laag.
Kracht
Ervaren de kracht van
water (drijven en
zinken)
Magnetisme
Ervaren dat (onderdelen
van) voorwerpen wel of
niet magnetisch zijn.
Temperatuur
Ervaren warm en koud
subjectief
De leerlingen leren hoe
je weer en klimaat kunt
beschrijven met behulp
van temperatuur,
neerslag en wind.
Veranderingen in het
dagelijkse weer:
wind, regen, zon,
wolken, hagel, mist,
sneeuw, temperatuur
De leerlingen leren bij
producten uit hun eigen
omgeving relaties te leggen
tussen de werking, de vorm
en het materiaalgebruik
Materialen en
gereedschappen
Maaterialen: soorten metaal,
glas, plastic, verf, hout,
papier.
Gereedschappen:
schaar, zaag, hamer,
schroevendraaier
Technisch inzicht
constructieprincipes:
stevigheid, stabiliteit,
evenwicht
verbindingen: lijm, bouten
en moeren, schroeven,
passend
bewegings- en
overbrengingsprincipes:
touw met opwindas,
scharnier
energiebronnen: handmatig,
wind, water
Producten
gebruik: takelwagen, stoel,
poppenwagen, wip, vlieger,
kaas
vormgeving: kleur,
materiaal, vorm, substantie
van bv. beker
relatie vorm en functie:
ronde of rechthoekige
broodtrommel?
De leerlingen leren
oplossingen voor
technische problemen te
ontwerpen, deze uit te
voeren en te evalueren.
Producten
constructies: toren,
berenbed, paasmandje,
parkeergarage
transport: hijskraan,
poppenwagen,
helikopter
productie: brood
Materialen
constructiematerialen:
houten blokken, Lego
soft Bricks, Lego duplo,
Constructor, Lasy
maxi/mini, Junior
Ingenieur, K'nex
verbruiksmaterialen:
kosteloos materiaal, klei
(Fimo), meel, gist,
papier
Gereedschappen
schaar, prikpen,
bakvorm, oven
Technische inzichten
constructieprincipes:
stapelen, in-verbandleggen,
stabiliteit,
evenwicht, stevigheid
verbindingen:
stapelen (blokken), in
elkaar passen (Lego
duplo, K'nex), lijm,
tape, houten bouten en
moeren
bewegings- en
overbrengingsprincipes:
scharnier (deur, schaar)
hefboom (wip,
suikertang) opwinden
(jojo, tol, veer van auto)
energiebronnen: eigen
lichaam, wind en water,
gas, hout
34

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlage Bijlage 2: 2: werkplan
35

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
WERKPLAN AFSTUDEERWERKSTUK 07-08
Naam student: Armanda Huurnink
Klas: VR4b
Begeleidend docent: Peter Hagenaars
Stageschool: CBS Arcade te Warnsveld
2. Welk thema, domein of vak wil je in je afstudeerwerkstuk uitdiepen?
Techniekonderwijs in groep 1 en 2.
3. Wat is je onderzoeksvraag?
Hoe kunnen wij (CBS Arcade) beginnen met het invoeren van techniek in de kleuterklas? En
hoe kunnen we dat in de praktijk vormgeven?
4. Welke deelvragen kun je formuleren?
- Wat is techniek?
- Waarom techniek op de basisschool?
- Welke aspecten van techniek komen aan de orde in het basisonderwijs?
- Welke kerndoelen zijn er voor techniek?
- Welke organisatievormen zijn er voor techniek en hoe kan je deze inzetten?
- Aan welke doelen moet techniekonderwijs in groep 1 en 2 voldoen?
- In hoeverre zijn kleuters al bezig met techniek en welke werkvormen kun je hierbij
gebruiken?
- Hoe kun je techniekactiviteiten stimuleren in de kleuterklas?
- Wat is de visie op techniek van de onderbouwleden van CBS Arcade?
- Welke bruikbare materialen zijn er aanwezig en wat wordt al aan techniek gedaan?
- Wat kan ontwikkeld waardoor techniekonderwijs op de CBS Arcade meer vorm krijgt?
5. Wat is je persoonlijke leervraag bij dit onderzoek?
1. Hoe kan ik ‘ingewikkelde techniek’ om te zetten naar techniek voor kleuters?
2. Hoe kan ik stimuleren dat kinderen gaan onderzoeken, maken en gebruiken rondom
technische onderwerpen?
6. Aan welke competenties koppel je de leervraag?
1. Ik zal kinderen moeten bemoedigen en inspireren voor techniek tijdens activiteiten in
de klas (interpersoonlijk competent).
2. Ik denk dat het belangrijk is dat je bij techniekactiviteiten enthousiast, nieuwsgierig
en met hoge verwachtingen naar kinderen toe mag zijn (pedagogisch competent).
Daarnaast gelden ook onderstaande competenties voor beide leervragen.
Vakinhoudelijk en didactisch competent:
178) Methoden en onderwijsmiddelen zo aanvullen of aanpassen, dat verschillende kinderen
er zinvol mee kunnen werken en de leerdoelen halen.
180) Ontwerpen van didactische werkvormen met zelf ontwikkeld materiaal.
36

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
7. Welke literatuur/bronnen ga je bestuderen?
Artikelen
- JSW, jaargang 92, nummer 4, Themanummer: Natuur en Techniek. december 2007
- Schimmel, Thijssen en Wagenaar (2002) Techniek voor de basisschool. Cito groep
Primair onderwijs
- Batlle en Ragay. (2005) Techniek, een vak apart? De Tondeldoos, jaargang 6 nummer
1/2.
- Meijling, V.G. (2007) Techniektorens veroveren klaslokalen. JSW, jaargang 91.
Boeken:
- De van, E en Marell, J. (1994) Praktische didactiek voor natuuronderwijs. uitgeverij
coutinho, Bussum.
- Kersbergen, C en Haarhuis, A. (2003) Natuuronderwijs inzichtelijk. uitgeverij coutinho,
Bussum.
Internetsites:
- http://www.ontdekplek.nl/wb/index.html
- http://www.kinderpleinen.nl/showPlein.php?plnId=166
- http://mediatheek.thinkquest.nl/~kl010/
- http://techniekinjeklas.nl
- http://tule.slo.nl/OrientatieOpJezelfEnWereld/F-KDOrientatieJezelfEnWereld.html
- http://www.praktischtechniek.nl/index.aspx?&chapterid=1075
- http://www.technika10.nl/
- http://www.basislink.nl/leerkracht/lk_te_algemeen.html
8. Welke deskundigen ga je raadplegen?
- vakdocent Iselinge, Peter Hagenaars
- scholen welke al techniekonderwijs geven aan kleuters
- Jopie de Boer
9. Op welke manier geef je de praktijkcomponent vorm?
Aan de hand van de antwoorden welke ik op mijn deelvragen vind wil ik materiaal
ontwikkelen voor techniek zodat kleuters hiermee aan het werk kunnen gaan. (leskisten,
techniekhoek o.i.d.)
10. Hoe organiseer je het overleg met je begeleidend docent?
Tijdens het eerste overleg bespreken we het werkplan (13 februari).
Vervolgens kan ik via e-mail mijn docent op de hoogte houden en vragen stellen.
Wanneer ik halverwege ben met mijn onderzoek dan leg ik mijn werk tot nu toe voor aan
mijn begeleidende docent (18 april en 9 mei).
Aan het einde van mijn onderzoek vraag ik tips over het afronden van dit onderzoek (29 mei
2008).
37

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
11. Beschrijf de urenverantwoording voor je afstudeerwerkstuk.
Totaal 336 uur (12 studiepunten)
Literatuurstudie: 106 uur
Onderzoek doen naar visie en mogelijkheden op mijn stageschool: 40 uur
Materiaal ontwerpen en uitvoeren: 140 uur
Werkstuk schrijven en presenteren: 50 uur
12. Beschrijf de planning/het tijdpad voor je afstudeerwerkstuk.
Week 7 Werkplan bespreken met vakdocent
Week 8 t/m Literatuurstudie. Antwoord vinden op de deelvragen.
12
Week 13 Tijdens de bouwvergadering techniek bespreken. Informeren en uitdelen
enquête.
Week 10 Inventariseren materialen op de Arcade die bruikbaar zijn.
Week 11 t/m
15
Enquêtes bekijken en conclusies trekken die leiden tot een visie.
Mogelijkheden om techniek op de Arcade in te zetten op een rijtje zetten.
Week 16 Met begeleidende docent het onderzoek bespreken.
Week 17 Met Jopie de Boer afspreken om informatie te vragen over ‘techniek’ bij
kleuters.
Plan van aanpak voor het ontwikkelen van materiaal, voor CBS Arcade, op
Week 18 t/m
21
papier zetten.
Materialen ontwikkelen en onderzoek in de praktijk.
Afstudeerwerkstuk maken
Week 22 + 23 Afstudeerwerkstuk maken en inleveren.
Week 25 Eindpresentatie afstudeerwerkstuk
13. Overige opmerkingen.
Datum:
Handtekening student:
Handtekening docent:
38

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlage Bijlage 3: 3: 3: hand hand-out: hand
out: Techniek Techniek op de basisschool
39

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlage Bijlage 4: 4: 4: Enquête: Techniek op de basisschool
40

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Enquête Techniek op de basisschool
Tijdens de bouwvergadering van 25 maart jl. heb je informatie gekregen over techniek op de
basisschool. Aan de hand van deze enquête wil ik inventariseren hoe jullie over techniek
denken en op welke wijze techniek ingevoerd kan worden op de Arcade. Deze vragen zijn
gericht op jouw eigen groep.
1. Wat vind jij het belangrijkste dat kinderen moeten leren over techniek?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
2. Hoe zou jij techniek willen aanbieden in jouw eigen groep.
In mijn groep _____, wil ik techniek op de volgende manier aanbieden
a. klassikaal
b. leerlingen werken zelfstandig
c. in kleine groepjes
d. anders, namelijk:_____________________________________________
______________________________________________________________
3. Welke onderwijsvorm vind jij het meest geschikt voor techniek? Omcirkel jouw
keuze.
a. Ervaringsgericht
b. Ontwikkelingsgericht
c. Programmagericht
Omcirkel hier het juiste woord.
Bij het werken met techniek gaat het om proces, product of beide.
Bij het werken met techniek gaat het om kennis, vaardigheden of beide.
Er moet wel een/geen doorgaande lijn zijn voor techniek op school.
4. Welke vorm van leren vind jij passen bij techniek?
a. zelfontdekkend leren (leerling neemt initiatief)
b. overdragend leren (leerkracht brengt onderwerp in)
c. ontdekkend leren (leerkracht begeleidt en coacht)
d. coöperatief leren (leerlingen werken samen)
5. Op welk moment wil jij techniek aanbieden?
a. tijdens de inloop
b. in de kring
c. tijdens de werkles
d. in hoeken
e. tijdens zelfstandig werken
f. anders, namelijk:_____________________________________________________
41

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
6. Wat vind jij van de volgende werkvormen:
a. leskisten
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
b. techniekhoek
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
c. verhalend ontwerp (projectvorm)
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
d. techniekmethode of aansluiten bij bijv. Schatkist (gr. 1/2) /leefwereld (3 t/m 8)
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
e. techniek buiten de school
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
7. Heb jij nog opmerkingen of suggesties voor techniek?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Bedankt voor het invullen.
Graag deze enquête voor 1 april weer inleveren bij Armanda.
42

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlage Bijlage 5: 5: uitkomsten techniekenquête 25 maart ‘08
43

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Uitkomsten techniekenquête 25 maart ‘08
Groep 1/2 collega’s (waaronder IB’er onderbouw) : 6 totaal
1. Wat vind jij het belangrijkste dat kinderen moeten leren over techniek?
- Dat techniek in allerlei dingen, onderwerpen verweven zit en we niet zonder kunnen.
- Zelf ontdekken hoe voorwerpen/producten in elkaar steken a.d.h.v. richtvragen van de
leerkracht.
- Dat techniek overal in de wereld om hen heen te zien is en dat ze dat ook herkennen,
doordat ze met een aantal materialen gewerkt hebben en verschillende ‘technieken’
hebben geleerd.
- Dat alles techniek is. Dat niets er zomaar is/komt, mar dat over alles is nagedacht.
- ‘Proeven’ en ontdekken van basiselementen. (bijv. zwaar, drijven, opstijgen,
verbindingen ect.)
- Techniek vooral verbinden aan de realiteit. Als je een huis gaat bouwen een muur
bekijken. Hoe zijn de stenen bevestigd, op elkaar gezet. Kinderen ook aan de hand van
voorbeelden uit de realiteit (brug over het water) zelf oplossingen laten bedenken en
uitproberen.
2. Hoe zou jij techniek willen aanbieden in jouw eigen groep.
- klassikaal 0
- leerlingen werken zelfstandig 0
- in kleine groepjes 4
- anders, namelijk
klassikaal, zelfstandig werken, kleine groepjes gecombineerd 1
groepsdoorbrekend, iets op de gang. 1
Ik zou het vooral koppelen aan een thema, je kunt aan de hand
van je opdracht bepalen hoe je het wilt organiseren. 1
3. Welke onderwijsvorm vind jij het meest geschikt voor techniek?
- Ervaringsgericht 4
- Ontwikkelingsgericht 1
- Programmagericht 0
- anders 1
Ervaringsgericht als eerste. Ontwikkelingsgericht als kinderen meer
geëxperimenteerd hebben, kun je naar hun ontwikkeling op dat gebied kijken.
Bij het werken met techniek gaat het om
- proces 2
- product 0
- beide 4
Bij het werken met techniek gaat het om
- kennis 0
- vaardigheden 1
- beide 5
44

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Doorgaande lijn
- Wel een doorgaande lijn voor techniek op school. 6
- Geen doorgaande lijn voor techniek op school. 0
4. Welke vorm van leren vind jij passen bij techniek?
- zelfontdekkend leren (leerling neemt initiatief) 1
- overdragend leren (leerkracht brengt onderwerp in) 0
- ontdekkend leren (leerkracht begeleidt en coacht) 3
- coöperatief leren (leerlingen werken samen) 0
- overdragend en ontdekkend leren 1
- anders:
overdragend leren: ik denk dat bij veel lln de lkr. hier in sturend is. De vorm kies je
bij je onderwerp (thema) en je daaraan gekoppelde opdracht.
5. Op welk moment wil jij techniek aanbieden?
- tijdens de inloop 0
- in de kring 0
- tijdens de werkles 1
- in hoeken 2
- tijdens zelfstandig werken 0
- anders, namelijk: 1
- kring, hoeken en tijdens zelfst. werken. Dit is afhankelijk van de techniek en het moment
waarop je iets aanbied, waarmee ze zelf aan de slag kunnen gaan.
- tijdens de werkles, in een vorm van een werkje en in de hoeken. Eigenlijk een combinatie
van alles. Denk dat de leerkracht moet zorgen voor het aanbod dat het kind het doet, dus het
leuk vindt (initiatief) maar dat leerkracht wel wacht en samenwerking bevordert.
- kringgesprek over het thema: soort brainstorm over een opdracht techniek.
Werkles: opdracht kan tijdens de werkles maar ook anders.
Zelfstandig werken zou ik minder gauw doen, lln kunnen/mogen niet om hulp vragen.
Buiten in de zandbak of op het plein. In de gymzaal.
6. Wat vind jij van de volgende werkvormen:
a. Leskisten
- Er zijn al een aantal leskisten. Leuk, maar in praktijk wordt er weinig gebruik van
gemaakt.
- Lijkt me handig.
- Dit lijkt me heel leuk! Verschillende opdrachtkaarten qua nivo erbij in en en duidelijke
instructie erbij. Dit heeft mijn absolute voorkeur.
- Leuk, makkelijk in te zetten, overzichtelijk voor de leerkracht. Kan evt. rouleren, is
een voordeel. In de klas heb je overzicht/ zie je wat ze doen.
- Heel goed, dan is het goed geordend!
b. Techniekhoek
- leuk, zinvol. Moet wel af en toe ander materiaal beschikbaar zijn.
- niet zo geschikt. Geen ruimte voor een permanente techniekhoek in de klas. Eventueel
op de gang.
- Evt. in combinatie met een leskist. Het zou ideaal zijn om een techniekhoek in het
lokaal te hebben, maar gezien de ruimte…! op de gang, zonder begeleiding, vind ik
geen goed idee.
45

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
- Leuk, maar op de gang ivm ruimte. Er moet dan wel voldoende aanbod zijn. Duidelijk
zijn wat er van kinderen verwacht wordt.
- Als er ruimte voor is, prima idee!
- Kan voor sommige kinderen boeiend zijn. Hier kun je gebruik maken van een goede !!
leskist. Wel zo opzetten dat kinderen ook echt kunnen experimenteren.
c. Verhalend ontwerp (projectvorm)
- niet zo geschikt. Liever techniek integreren in het dagelijkse programma.
- ja, zeker om mee te beginnen is dit een hele leuke goede manier om een aantal
technieken te introduceren.
- Nee, liever integreren in het bestaande onderwijs.
- 1x per jaar met de hele school, dan blijft het uniek.
d. Techniekmethode of aansluiten bij bijv. Schatkist (gr. 1/2) /leefwereld (3 t/m 8)
- aansluiten bij bestaande methode.
- Zoveel mogelijk aansluiten bij bestaande methodes. Integreren, geen aparte
techniekmethode.
- Aansluiten bij wat we al hebben en dat uitdiepen doormiddel van leskisten met leskaarten.
Eventueel gekoppeld aan MI (meervoudige intelligentie)
- Aansluiten bij bestaande methoden.
- ja als dat kan!
- Dit vooral!
e. Techniek buiten de school
- voor 1 of 2x per jaar, leuk om een uitstapje te maken.
- Kan, maar hoeft niet. Binnen de school is er genoeg te ontdekken, zeker voor de
kleuters.
- Voor groep 1/2 lijkt het me zinvoller om techniek in de school aan te bieden. Wel leuk
om bijv. te kijken naar technieken in de nabije omgeving van de school. (tuinman,
bouwbedrijf, schilder)
- Veel organisatie voor nodig, maar kan best eens leuk zijn.
- heb ik zelf niet echt wat mee.
7. Heb jij nog opmerkingen of suggesties voor techniek?
- Techniek is zo veel omvattend en zo breed dat je het voor jezelf echt klein moet
houden. Je wilt veel te gauw ook veel te veel. Ideaal zou al zijn een techniekproject
gekoppeld aan leskisten voor de verwerking.
- Als je een leskist gaat maken, zou het leuk zijn als er een is over bakken oid en een
meer onderzoeken over de werking van een zaklamp oid. Lijkt me lastig om iets leuks
te verzinnen, succes!
- Praat eens met de leerkrachten van groep 1 en 2 over een aantal opdrachtjes
(techniekopdrachtjes) die zouden passen bij een Schatkistthema. Dat zou je uit kunnen
werken, eventueel met de materialen die kinderen daarbij kunnen/moeten/willen
gebruiken.
46

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Groep 3, 4, 5 collega’s: 3 totaal
1. Wat vind jij het belangrijkste dat kinderen moeten leren over techniek?
- Ik vind het goed dat kinderen met de verschillende aspecten (domeinen) in aanraking
komen, ervaring opdoen.
- Dat het leuk is, niet voor jongens alleen is, dat iedereen iets kan rond techniek.
- Techniek hebben we in het dagelijkse leven mee te maken en het is goed dat we daar
bewust van zijn. Leerkrachten en kinderen.
2. Hoe zou jij techniek willen aanbieden in jouw eigen groep.
- als keuze werk op de weektaak. Na uitleg klassikaal of in een techniekcircuit. 1
- zelfstandig en in kleine groepjes (rouleren van opdracht)
- liever niet klassikaal, het minst vaak!
3. Welke onderwijsvorm vind jij het meest geschikt voor techniek?
- Ervaringsgericht 0
- Ontwikkelingsgericht 2
- Programmagericht 0
- anders 1
ervarings- en ontwikkelingsgericht
Bij het werken met techniek gaat het om
- proces 1
- product 0
- beide 1
Bij het werken met techniek gaat het om
- kennis 0
- vaardigheden 0
- beide 3
Doorgaande lijn
- Wel een doorgaande lijn voor techniek op school. 3
- Geen doorgaande lijn voor techniek op school. 0
4. Welke vorm van leren vind jij passen bij techniek?
- zelfontdekkend leren (leerling neemt initiatief) 0
- overdragend leren (leerkracht brengt onderwerp in) 0
- ontdekkend leren (leerkracht begeleidt en coacht) 0
- coöperatief leren (leerlingen werken samen) 0
- ontdekkend leren en coöperatief leren 1
- zelfontdekkend, overdragen, ontdekkend en coöperatief leren 1
- De vorm hangt van ‘soort’ techniek af . Elke vorm gebruiken, geen uitsluiten.
-
5. Op welk moment wil jij techniek aanbieden?
- Weektaak 1
47

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
- In de kring en ’s middags rondom Leefwereld 1
- tijdens zelfstandig werken en tijdens projectweek 1
6. Wat vind jij van de volgende werkvormen:
a. Leskisten
- Erg handig en leuk.
- Leuk!
- goed.
b. Techniekhoek
- Bang dat zoiets snel verwaterd.
- Super leuk, maar waar in groep 3?
- prima, wel tijdelijk!
c. Verhalend ontwerp (projectvorm)
- komt het te weinig aan de orde.
- Leuk, rouleren van projecten, dan bespreken wat heb je gemaakt, waarom? enz.
- goed, schooljaar 2008-2009 schoolproject techniek.
d. Techniekmethode of aansluiten bij bijv. Schatkist (gr. 1/2) /leefwereld (3 t/m 8)
- aansluiten bij bestaande methode met bijv. leskist.
- Lijkt me heel goed. Overzichtelijk. Het moet niet te veel voorbereiding kosten anders
verslapt het snel.
- Aansluiten bij bestaande methode.
e. Techniek buiten de school
- leuke excursie voor de bovenbouw.
- Op excursie! Ook het plein erbij te betrekken en omgeving lijkt me zinvol.
- Leuk, een uitstapje, een inspiratiebron.
7. Heb jij nog opmerkingen of suggesties voor techniek?
- Veel succes met je project!
- Zelf materialen verzamelen. Bv. magneten, wekker ect. Techniek ‘ontdek’ kisten
maken en inzetten in de onderbouw.
48

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlage Bijlage 6: 6: 6: voorstel voorstel techniekonderwijs techniekonderwijs Arcade Arcade
Arcade
49

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Voorstel: techniekonderwijs in groep 1 en 2 van CBS Arcade
Voorstel 1: Leskist
De leskist is vooral bedoeld voor de leerkracht. Het moet een kist worden met verschillende
materialen die gedurende een seizoen ingezet kan worden tijdens de werkles.
Het mooiste zouden vier leskisten zijn: lente, zomer, herfst en winter.
Deze kist van een seizoen kan je ieder jaar weer gebruiken. Hierbij kan de inhoud aansluiten
bij Schatkist. Het volgende zou er in de kist kunnen zitten.
Voorbeeld leskist lente (technisch thema: drijven en zinken).
1. Introductieactiviteit in de kring passende bij een technisch aspect/probleem bij een seizoen.
(boot van eend)
2. Verwerking in hoeken met gerichte opdrachten:
Bouwhoek constructieactiviteit boot bouwen
Watertafel onderzoekactiviteit drijven/zinken
Krijtbord/schilderbord ontwerpactiviteit boot ontwerpen
enz.
3. Verwerking in de vorm van een werkje
Met kosteloos materiaal een bootje maken
Met klei een drijvend huis maken
4. Verdiepen in technisch thema
Boekjes lezen/kijken over boten.
Filmpjes op internet bekijken over boten, drijven en zinken.
Werkboekje drijven en zinken.
De leerkracht krijgt dus op papier hoe hij/zij het thema meer kan richten op techniek. In de
leskist zullen verder materialen zitten voor de hoeken. (afbeeldingen van boten voor de
bouwhoek, drijvend en zinkend materiaal enz.) Naast de vaste hoeken kan je ook bij een
leskist kiezen voor een tijdelijke hoek. (bijvoorbeeld sloophoek, wel passende bij een thema)
Verder kunnen er boekjes in zitten. Ook zijn er materialen nodig die al op school aanwezig
zijn (lijm, schaar, verf ect.). Kosteloos materiaal moet de leerkracht zelf van te voren
verzamelen of weer na afloop aanvullen aan de leskist.
Bij het maken van een leskist wil ik rekening houden met de activiteiten die al worden
aangeboden in Schatkist. Je bent op deze manier niet alleen met techniek bezig maar er is ook
een relatie tot verschillende ontwikkelingsgebieden.
Voorstel 2: Activiteitenmap
In de activiteitenmap kunnen per seizoen activiteiten beschreven staan (net zoals bij een
leskist) met een thema die je binnen een seizoen kan inpassen.
Hierbij heb je dan de informatie en uitgewerkte lesideeën.
Het verschil met de leskist is dat je zelf op zoek moet gaan naar materialen. (magneten,
drijvend en zinkend materiaal, boekjes enz.)
Welk voorstel het ook wordt. Ik wil vooral stimuleren dat kinderen vanuit een probleem aan
de slag gaan met techniek. Door op verschillende manieren met het ‘technische probleem’
bezig te zijn, zullen ze bezig zijn met het proces van ontwerpen, maken en gebruiken. Hierbij
wil ik de ontdekkende houding van kinderen stimuleren.
50

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlage Bijlage 7: 7: 7: hand hand-out hand
out out ‘Beter bouwen bouwen in in een uitdagende
speelleeromgeving’
speelleeromgeving’
51

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Bijlage Bijlage 8: 8: suggesties aanschaf materialen
52

Timmeren aan ontdekkend onderwijs H.W. Huurnink
Koks Gesto
53