UIT HARTSTOCHT EN WOEDE HET MOOISTE ... - Privé-domein

More documents

Recommendations

Info

En met die zieke tirannie brengt hij zijn luisteraars het hoofd op hol. Wat Nietzsche onvergeeflijk lijkt te vinden, is dat het roeseffect van Wagners muziekdrama’s op snode berekening berust, waaruit valt af te leiden dat ook hier de kunst, zij het anders dan bij Mann of Sert, primair op morele criteria wordt getoetst. Die conclusie doet niets af aan de exactheid van de diagnose. Wie Wagners eigen geschriften of Adorno’s prachtige Wagner-essay gelezen heeft, heeft reden te vermoeden dat Nietzsche Wagners persoonlijkheid haarscherp heeft geanalyseerd. Op de muziek krijgt hij evenwel geen vat, al weet hij met zijn opmerkingen over Wagners leidmotieven, zijn stijlloosheid en zijn strategische inzet van elementaire lokmiddelen als ‘klank, beweging, kleur’ bekwaam de schijn van het tegendeel te suggereren. En er is nog iets: tussen de regels door voelt de lezer in alle hevigheid de ongebroken aantrekkingskracht van Wagners doodverklaarde muziektaal op de boze filosoof, die als een exorcist probeert de demon te verdrijven die hem ooit zo innig met de vijand heeft verbonden; een demagogisch despotisme dat zich alleen naar genre onderscheidt van Wagners theatrale tirannie. Beiden willen dat hun boodschap aankomt. Ze willen het niet alleen om gehoord te worden, ze willen het om begrepen te worden, om alles en iedereen mee te slepen in de kolkende stroom van hun verbeeldingskracht. Ze weten hoe moeilijk het is. Daarom zijn ze zo kwaad. Wagner op de operapraktijk, en Nietzsche op Wagner. Dus zelfs Nietzsche blijft hulpeloos, al zal die hulpeloosheid zelden zo geslepen zijn verwoord als door hem. Maar als alle literatuur over onmacht gaat, dan is muziek nochtans haar mooiste thema – misschien wel juist omdat, zoals gezegd, voor de hoogste menselijke ervaringen geen woorden zijn. Bas van Putten 6
J.S. BACH MAART<strong>EN</strong> ’T HART Steeds werd ik er, of ik wilde of niet, aan herinnerd dat er ook andere muziek bestond dan psalmgezang. Bij een jeugdvriend hoorde ik thuis niet alleen eenvoudige pianostukjes die dansten en sprongen, daar waar de psalmen altijd gelijkmatig doorzeurden, maar ook Jesu Joy of Man’s Desiring, dat hij met veel fouten op de piano speelde. Hij liet mij horen hoe het eigenlijk moest klinken, zette een 45-toerenplaatje op, en het klonk door de huiskamer alsof het heel gewoon was dat men zoiets zomaar beluisteren mocht. Jesu, meine Freude heette het en daar verheugde ik me, vroom als ik nu eenmaal was, buitensporig over. De muziek van Bachs koraalbewerking herinnerde me aan de dwalende melodie van het kerkorgel en voegde daar iets aan toe, iets smartelijks, iets sereens, iets wat van andere tijden en uit de hemel leek te komen en toch ‘het Enig Nodige’ niet in de weg stond, omdat het daar immers over ging: Jesu, meine Freude. O, hoe prachtig ik dat vond! Was ik op bezoek bij Daan Coumou, dan smeekte en bedelde ik om het nog een keer te mogen horen. Ten slotte kon ik het als ik alleen op straat wandelde, zachtjes neuriën of fluiten, en dan bleef het nog mooi, raakte het nog niet versleten; ik kon er, in bed liggend, aan denken en het in mijn hoofd horen. Als het zachtjes regende kon ik er expres het huis voor uitgaan om het buiten op de stille straten te zingen en het bleef niettemin een melodie die, zo verklaarde ik plechtig aan mijn vader en moeder, mooier was dan alle psalmen en gezangen bij elkaar. Wat ik, behalve dat, ook zeker wist was dat er maar één zo’n melodie bestond – iets wat zo ontroerend bleek kon slechts eenmalig zijn, duldde eenvoudig niets naast zich, was door Bach ook maar uit de hemel geplukt. Maar die overtuiging moest ik spoedig prijsgeven. Op een regenachtige middag zat ik in de stille huiskamer – de anderen waren allen ter kerke gegaan – en zette de radio aan. Een meisjesstem vertelde dat op piano het Frühlingslied van Mendelssohn zou worden gespeeld. Haastig stond ik op om de knop om te draaien. Zo’n piano moest al bij voorbaat het zwijgen opgelegd worden; wat was nu een piano vergeleken bij een kerkorgel? Maar ik draaide aan de verkeerde knop en dat had alleen maar tot gevolg dat het Frühlingslied veel luider door de huiskamer klonk dan het anders gedaan zou hebben. Nog zie ik de gestaag neervallende regen, de vochtig groen beschimmelde schutting, het water dat uit de dakgoot druipt. Erboven welft de grijze schemerlucht en de dakpannen en daken van buurhuizen glimmen, als droefgeestige entourage voor wat opklonk en nu, na zoveel jaren, het bekendste ‘Lied ohne Worte’ blijkt te zijn, maar dat me toen schokte tot in het diepst van m’n ziel, me niet gelukkig maakte, maar juist nogal ongelukkig omdat het me, nu ik twaalf jaar oud was en ik verder alleen nog Bachs Jesu, meine Freude kende, meedeelde dat ik al die jaren gerust al verknoeid mocht noemen omdat ik dat nog nooit eerder gehoord had, en nog honderden, duizenden andere muziekstukken ook niet. Los daarvan was ik ook verbaasd omdat een piano – en ik haatte dat instrument toch? – zoiets wonderbaarlijks voortbrengen kon dat toch niet leek op de dwalende melodie van het kerkorgel of op Jesu, meine Freude. Uren nadat het geklonken had welden korte, droge snikjes in mijn keel op, werden mijn ogen weer vochtig als ik dacht aan de melodie, die zo ingewikkeld was dat ik haar niet had kunnen onthouden. Maar ’s avonds in bed hield ik mijzelf voor dat er alles bij elkaar toch maar heel weinig van zulke muziek kon zijn – ‘op zijn hoogst tien stukken’, mompelde ik tegen de dekens – want ware het anders dan diende mijn leven erop ingericht te worden om het allemaal te horen, dan moest ik m’n enige passie, lezen, daarvoor opofferen. Ondertussen verlangde ik ernaar het Frühlingslied nog eens te horen, maar het keerde voorlopig niet terug, ik moest er drie jaar op wachten en in die tussentijd werd ik er telkens aan herinnerd dat er beslist meer muziek moest zijn die de moeite waard was dan die ‘op zijn hoogst tien stukken’. 7
Page 1 and 2: UIT HARTSTOCHT EN WOEDE HET MOOISTE
Page 3 and 4: moois dat er nooit was geweest en v
Page 5: Verdi’s briefwisseling met zijn l

UIT HARTSTOCHT EN WOEDE HET MOOISTE ... - Privé-domein

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?