Download als PDF - Het Depot

Fragment
102
Hoe de tuin De Dreijen er meer dan een eeuw geleden precies
uitzag, is lastig te reconstrueren. Het meeste houvast biedt het
schetsontwerp dat de beroemde tuinarchitect Leonard Springer
(1855-1940) publiceerde in 1896. Op 3 oktober van dat jaar opent
toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Samuel van Houten
de Wageningse Rijkstuinbouwschool en haar proeftuin. In die tijd
ligt de gecombineerde directeurswoning en schoolgebouw, nu lokaal
bekend als ‘Plantentaxonomie’ of ‘Gebouw met de Klok’, min
of meer centraal op het terrein. De omringende proef- en onderwijstuinen
beslaan in totaal bijna vijf hectare. De westgrens reikt
verder dan de huidige Arboretumlaan tot aan het Delhorstpad, de
scheidslijn met de toenmalige begraafplaats. Het tuincomplex
ligt dan aan de stadsrand van Wageningen en is voorzien van een
mantel van dekheesters om het te beschermen tegen invallende
noordelijke winden.
lEONARD SPRINgER
De terreininrichting weerspiegelt de denkbeelden van Springer,
die vindt dat een grondige kennis van planten, bomen en struiken
noodzakelijk is om tuinbouw en -kunst op een hoger plan te brengen.
Alle takken van tuinbouw zijn op het terrein aanwezig: een
groentetuin, een geometrische rozentuin, een pomologische tuin
of boomgaard, druiven- en perzikenkassen, een ‘varengaarde’
met waterkom voor inheemse waterplanten, een bloemisterij met
meerdere serres en kwekerijen voor bomen, bol- en knolgewassen,
eenjarige en vaste planten. Bovendien is plaats ingeruimd voor
een oefentuin voor mozaïekcultuur en voor een arboretum of
oefenpark met houtige gewassen.
Voor dit arboretum reserveert Springer bijna een hectare aan de
oostkant langs de Rijksstraatweg, de huidige Generaal Foulkesweg.
De in landschapstijl aangelegde bomentuin is bedoeld om
leerlingen kennis te laten nemen van de natuurlijke vorm van
ANONIEME LUCHTFOTO VAN DE
DREIJEN, BEGIN 20STE EEUW
verschillende bomen en heesters. Deze boshoek maakt blijkbaar
ook op de buitenwereld de meeste indruk, want de bushalte ter
plaatse staat jarenlang algemeen bekend als ‘Tuinbouw-Arboretum’.
In het Tijdschrift voor Tuinbouw van 1876 beschrijft Springer het
tweeledig nut van dit oefenpark. ‘Ten eerste als arboretum, dat
het grootst mogelijk aantal soorten van boomen en struiken zal
bevatten voor ons klimaat en voor onze parken geschikt. Dit wordt
niet alleen een leerschool voor de leerlingen, maar ook voor alle
belanghebbenden, wanneer zij zich wenschen te vergewissen van
den naam van den een of anderen boom of struik. Hier zullen de
leerlingen tevens onderwezen worden in het onderhouden van parken
en buitenplaatsen, in het behandelen van bomen en struiken,
om ze in hun ware schoonheid te zien, waartoe op kweekerijen
nooit of zelden gelegenheid is’, aldus Spinger.
lOuISE bAAS bECkINg
Het tuinencomplex gaat dertig jaar later in 1906 vrijwel geruisloos
over in handen van de Rijks Hogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool
en in 1918 van de Landbouwhogeschool (LH). In 1913
wordt het complex nog iets vergroot in noordelijke richting. Het
aantal soorten en variëteiten in het bosdeel is dan opgelopen tot
rond de 1200. Loofbomen als eik, beuk, iep, populier en okkernoot
staan vooral langs de straatweg, de coniferen meer centraal ten
noordwesten. Conservatrice Louise Baas Becking, de ontwerper
van de stijltuin rond de centrale vijver, meldt in 1918 dat het oorspronkelijke
plan om van iedere soort drie exemplaren te poten is
opgegeven. ‘Het geschiedt nog steeds bij kleine planten. De grotere
planten (in ’t bijzonder de boomen) moeten, zoodra zij eene zekere
ontwikkeling bereikt hebben, opgeruimd worden’, zo schrijft ze
in de Mededelingen van de Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool.
In de jaren dertig krimpt de tuin enigszins in, om nieuwbouw van
het Botanisch Laboratorium mogelijk te maken. Met de aanleg van
ANSICHTKAARTEN EN FOTO VAN
DE WAGENINGSE RIJKSTUINBOUW-
SCHOOL: DIRECTEURSWONING
ANNEX SCHOOLGEBOUW. DE FOTO IS
GEMAAKT BIJ DE OPENING VAN DE
SCHOOL OP 3 OKTOBER 1896.
de Arboretumlaan valt de afgesneden westelijke strook prijs aan
woningbouw. De komst van de LH-afdeling Plantensystematiek
en -geografie naar het Gebouw met de Klok in 1925 zorgt voor een
accentverschuiving van praktische tuin- en bosbouw naar meer
botanische aspecten van planten. Onderwijs en onderzoek zijn
maatgevend voor de activiteiten in tuin en kassen.
ZESDuIZEND SOORTEN
Door gebrek aan brandstof gaat in de Tweede Wereldoorlog een
flink deel van de tropische collectie verloren. Doordat Wageningen
vanaf 1944 in de frontlinie ligt, is er ook veel schade aan gebouwen,
kassen en tuin door granaatinslagen. Na de oorlog barst de
tuin al spoedig uit haar jasje. Het bestuur van de Landbouwhogeschool
besluit daarom in 1951 om voor 75.000 gulden het zwaar
beschadigde landgoed ‘Belmonte’ op de bergrand aan te kopen.
Een aantal bomen en struiken verhuist van De Dreijen met paard
en wagen naar het 17 hectare grote Belmonte Arboretum.
In de naoorlogse periode bloeien botanische tuinen als nooit te voren,
mede dankzij de kruisbestuiving tussen kwekers en botanici.
Bij het 75-jarig bestaan van de botanische tuinen in 1971 zijn er 16
medewerkers om de collectie van zesduizend soorten en cultivars
in beide tuinen te verzorgen. In het onderzoek zijn chromosoomstudies
en taxonomie belangrijke speerpunten, terwijl er vanuit
de handel veel belangstelling is voor sortimentsonderzoek aan
siergewassen. Naast onderwijs en onderzoek ontwikkelt voorlichting
zich tot een belangrijk derde aandachtsgebied. Daarnaast is
recreatief bezoek in opkomst.
luSTHOF VOOR lINNAEuS
De bouw van een nieuw herbariumgebouw en een grote tropische
kas in 1985 markeert het hoogtepunt van de naoorlogse bloei van
de Wageningse botanie. Door de opkomst van nieuwe methoden
en wetenschapsgebieden verliezen collecties vervolgens gaan-
deweg terrein in onderwijs en onderzoek. Langzaam verdampen
bij universiteiten bovendien de middelen voor de erfgoedtaak.
Illustratief is de klacht van curator Jan Just Bos in het Wagenings
Universiteitsblad van 1994. ‘Alleen in Leiden en Wageningen komen
de studenten nog met planten in aanraking. Daar wordt nog
aan determineren gedaan. De rest doet het niet meer, en wijdt zich
uitsluitend aan de moleculaire technologische methoden; binnen
de kortste keren denken ze dat dat enge groene spul in die reageerbuis
een plant is,’ moppert Bos.
Het krimpend tuinteam probeert de dalende academische rol te
compenseren door meer accent te leggen op de publieksfunctie.
De Wageningse tuinen krijgen in 2001 het predicaat ‘Geregistreerd
Museum’ en worden steeds vaker ingezet bij publieksmanifestaties.
Zo is het Belmonte Arboretum tussen 1976 en 2009
negen keer gastheer van Beelden op de Berg en in 2007 wordt de
complete Dreijentuin omgetoverd tot ‘Lusthof voor Linnaeus’.
HET DEPOT
Dat Beeldengalerij Het Depot het tuinbeheer heeft overgenomen,
is tegen deze achtergrond - en tegen de achtergrond van de keuze
van de universiteit zich voortaan te concentreren op de Campus
in Wageningen Noord - welhaast een logische stap. De proeftuin
van weleer kan zich nu in afgeslankte vorm en in samenspel met
de al even mooie tuin rond Villa Hinkeloord ontwikkelen tot een
heerlijke wandeltuin. Dat de functie van oefentuin daarmee niet
ten einde is, mag overigens blijken uit de talloze bordjes bij de
planten: wie zich ‘wenscht te vergewissen van den naam van den
een of anderen boom of struik’, om met Springer te spreken,
kan net als vroeger ook vandaag nog volop terecht in Arboretum
De Dreijen.
Gert van Maanen
Fragment
103